Marko Vovchok. Institutka
------------------------------------------------------------------------
Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
OCR: Evgenij Vasil'ev
Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
I,i (ukr) = I,i (lat)
------------------------------------------------------------------------
T.G.SHevchenku
I
Lyudi divuyut'sya, shcho ya vesela: nadijs', gorya-bidi ne znala. A ya zrodu
taka vdalasya. Urodis', kazhut', ta i vdajsya... Bulo, mene j b'yut' (bodaj ne
zgaduvat'!) - ne zderzhu sercya, zaplachu; a rozdumayus' trohi - i smiyusya.
Buva liho, shcho plache, a buva, shcho j skache, - to tak i moº lishen'ko. YAkbi
meni za kozhnoyu bidoyu moºyu plakati, dosi b i ochi ya viplakala. Bat'ka-materi
ne zaznayu: sirotoyu zrosla ya, pri chuzhini, u lyudyah. Hoch ne bulo dila
vazhkogo, - tak zabuvali pro mene, chi ya ne golodna, ne holodna, chi zhiva
ya...
Na desyatolittyah vzyali mene v dvir. Stara pani bula ne shcho, sumirna sobi,
- mozhe, tomu, shcho vzhe blagen'ka bula, ledve nogi volochila, a zagovorit' -
til'ki sham-sham, odrazu j ne rozberesh; tak kudi vzhe bijka! ne na umi. Uves'
den' na ganochkah; nichka jde - ohaº ta stogne. A za molodogo viku,
slavlyat', vigadochki buli chimali i v ne¿... ta treba zh kolis' i perestati.
Za mene, to vzhe v dvori zhili mi spokijnen'ko; odno bulo gore, shcho z
dvoru j stupiti ne pustyat'. Hiba vzhe na velike svyato, shcho do cerkvi
odprosimos', a v nedilyu j ne dumaj. "Rozvolochites', - bulo, kazhe pani
gnivayuchis', - ne pushchu!.. Ne toj shche vik vash, shchob boga pil'nuvati: shche
matimete chas, - ne zaraz vam umirati".
Sidimo, bulo, den' pri dni u divochij ta robimo. A tiho kolo tebe, yak
zacharovano. Til'ki pani zaoha abo hto z divchat na uho za chim ozvet'sya,
kotora zithne z nudu. Dokuchaº, bulo, ta robota, dokuchaº, - azh peche; ta shcho
vradish? Spasibi hoch za te, shcho ne b'yut' desyat' raz na den', yak ot po inshih
chuºmo.
A yak koli, to, bulo, zveseliºmo ne znat' chogo. Veselen'ko nam, - azh
serce trepeche! Koli b volya, zaspivav bi tak, shchob i na seli lunalo... Ne
vsmilimos'!.. Izglyaduºmos', ta smih nas tak i bere. To odna morgne brovoyu,
a druga ¿j odmorguº; to priv'yazhut' tuyu do stil'chika kosoyu; insha zskochit'
ta pochne vistribuvati dibki-dibki, shchob pani ne pochula, - krutit'sya,
vertit'sya, til'ki rukava maj-maj-maj... CHogo, bulo, ne viroblyaºmo!
U staro¿ pani ne bulo rodu, okrim mala sobi unuchechku, - u Kiºvi
obuchalas' u yakomus' tam... ot koli b vimoviti... in-sti-tu-ti... Bulo
chasten'ko do staro¿ listi shle; a stara ti¿ listi shchodnya vichituº, - i
popoplache nad nimi, i poposmiºt'sya. Koli pishe unuchechka, shchob uzhe pri¿zditi
za neyu ta dodomu zabirati... Mati bozha! uves' budinok zvoruhnuvsya: biliti,
miti, pribirati!.. Pannochki spodivaºmos'! Pannochka bude!
Stara pani nemov oduzhala: kolivaº z kimnati do kimnati, viglyadaº u
kozhne vikonce na shlyah i nas turyaº za selo divitis', chi ne ¿de pannochka. A
nam togo j treba. Mi za toj tizhden', shcho ¿¿ viglyadali, skazat', nazhilisya.
SHlyut', to bizhimo-letimo... Veselo zochiti step, polya krasni!. Step zelenij
nache vtikaº v tebe pered ochima daleko kudis', daleko... Lyubo na voli
dihnuti!
Kvitok, bulo, nazrivaºm ta pozakvitchuºmos', yak molodi, ta do samogo
dvoru timi vinkami velichaºmos'. A vstupayuchi v dvir, shopimo z sebe,
pozakidaºmo, - ta tak bulo zhalko tih vinkiv kidati, tak zhalko!
II
Dizhdali pannochki, pri¿hala... I shcho zh to za horosha z licya bula! I v kogo
vona taka vrodilasya! Zdaºt'sya, i ne zmalyuvati tako¿ krali!.. Stara yak
obijnyala ¿¿, to j z ruk ne vipuskaº; ciluº, j miluº, ta lyubuº. I po
kimnatah vodit', use pokazuº, use rozkazuº; a pannochka til'ki obertaºt'sya
tudi-syudi ta na vse cikavim okom spoziraº.
Posadovila ¿¿ stara za stil. I plache, i radiº, i rozpituº, i chastuº:
"Mozhe, tobi togo z'¿sti? mozhe, togo spiti?" Na¿dkiv, napitkiv
ponastanovlyuvala; sama sila kolo ne¿, - ne nadivit'sya. A pannochka use
pribira, nache toj gorobec', huten'ko j chisten'ko. Mi z-za dverej divimos'
na nih i sluhaºmo, shcho to pannochka govoritime, - chi ne dijdemo, yaki tam u
ne¿ dumki, yaka vdacha, zvichaj.
- YAkovos'-to zhilosya tobi, serden'ko, samij? - pitaº stara. - Ti meni ne
kazhesh nichogo.
- Aj, babusechko! SHCHo tam rozkazuvati! Nuda taka!
- Vchili bagac'ko?.. CHogo zh vivchili tebe, krishko?
- Ot zahotili shcho znati!.. Dobre vam, babunyu, bulo tut zhiti na voli; a
shcho ya viterpila za tim uchennyam!.. I ne nagadujte meni jogo nikoli!
- Golubochko moya!.. Zvisno vzhe - chuzhi lyudi: obizhali tebe duzhe... CHomu zh
ti meni zaraz s'ogo ne propisala?
- SHCHo se vi, babunyu? YAk mozhna?.. Zaraz doznayut'sya..
- Bidolashechko moya!.. Skazhi zh meni, yak tebe tam krivdili ti¿ nevirni
dushi?
- Oh, babusechko! I moreno, j mucheno nas - ta vse durniceyu. I te vchi, i
druge, j desyate, j p'yate... tovchi ta tovchi, ta j tovchi!.. Nashcho meni te
znati, yak po nebu zori hodyat' abo yak lyudi zhivut' poza moryami ta chi v ¿h
dobre tam, ta chi v ¿h nedobre tam? Abi ya znala, chim meni sebe mizh lyud'mi
pokazati...
- Ta nashchos' zhe uchat'sya lyudi, moº zoloto. Ot i nashi pannochki - na shcho vzhe
bidota, ta j ti vereshchat' po-francyuz'kij.
- E, babunyu!.. - zashchebetala pannochka. - Do francuz'ko¿ movi i do muziki
dobre i ya bralas', - do tanciv tozh. SHCHo treba, to treba. Na se vzhe kozhnij
uvazhaº, kozhen i pohvalit'; a vse inshe - til'ki moroka... Uchis' ta j
zabud'! I tim, shcho uchat' - nuda, i tim, shcho vchat'sya - bida. Bagac'ko chasu
propalo marno!
- Tak yak zhe oce? Pogano vchat'?
- Kazhu zh vam, shcho j nudno, i pogano, j marno. Voni til'ki j dumayut', yak
bi ¿m groshi viplatili, a mi dumaºmo, yak bi hutche nas na volyu vipustili...
CHogo zh vi zadumalis', babusyu?
- Ta to, serden'ko, shcho groshi brali za tebe dobri, a vchili pogano. SHCHo zh,
yak ti dali i vse pozabuvaºsh?
- CHi podoba zh se, babunyu? Bog iz vami! YAk zhe b to mizh gostyami abo v
gostyah pozabuvati muziku, abo tanci, abo hoch bi j movu francuz'ku?.. A pro
tu zamors'ku nisenitnicyu, to ya v odno uho vpuskala, a v druge vipuskala,
ta j zovsim-taki ne znayu. Cur ¿j!
- A yak zhe chasom hto v tebe spitaº, yak tam ti¿ zori po nebu hodyat',
aboshcho? Lyudi j osudyat' zaraz: vchilasya, ta j ne tyamit'!
- Ta shcho se vi, babusyu? Ta se ya til'ki vam priznalas', shcho ne znayu, a
chuzhi zrodu togo j ne doshimrayut'sya, nehaj hoch cilij den' pitayut'. YA zo
vs'ogo vikruchus', ishche j ¿h ostupachu, - on yak, babusyu! Hochete, ya vam
zaspivayu? Sluhajte!
I zaspivala, zatyagla, - nache teº sriblo peresipaºt'sya. Stara ¿¿
ciluvati: "Serden'ko moº! Vtiho moya!" A pannochka do ne¿ lasit'sya ta
prosit':
- Kupit' meni, babusechko, po novij modi ubran' horoshih!
- Pro se ne turbujsya, ditya moº. Bude v tebe vs'ogo. Ti v mene budesh
carivna nad pannochkami!
Mi, divchata, izglyaduºmos': chogo tam pannochki nasho¿ ne navcheno! A
najbil'sh, bachcya, lyudej tumaniti!
III
- Hodim lishen', golubko, - govorit' stara pani, - ya hochu, shchob ti sobi
obrala kotru divchinu. Ta j vede ¿¿ do nas. Mi od dverej ta v kutok, ta
kupoyu v kutochku j zbilisya.
- Se vasha pannochka, - promovlyaº do nas pani. - Cilujte ¿¿ v ruchku.
Pannochka, chi glyanula na nas, chi ni, prostyagla dvi puchechki pociluvati.
Stara vsih nas pokazuº, - se Ganna, a se Varka, a se Domaha...
- Bozhe mij! - azh kriknula pannochka, razom strepenuvshis' i v doloni
splesnuvshi: - CHi zumiº zh hto z vas mene zachesati, ushnuruvati?
Sto¿t' i ruki zalozhila, i divit'sya na nas.
- CHomu? - kazhe stara. - Zumiyut', serce. A ni, to navchimo.
- YAk tebe zovut'? - pitaº mene pannochka ta, ne sluhayuchi mene, do pani¿:
- Sya bude meni!
- Tak i dobre zh; yaku shochesh, serce: nehaj i sya. Glyadi zh, Ustino (na
mene), sluzhi dobre, - pannochka tebe zhaluvatime.
- Hodim uzhe, babunyu; godi vzhe! - perehopila pannochka; sama skrivilas' i
perehililas' nabik, i ochi chogos' zaplyushchuº, i z miscya zrivaºt'sya, - ot
stemennij kit, yak jomu z lyul'ki v vusa pihkayut'...
- Treba zh, golubko, - kazhe stara, - ¿¿ na rozum navchiti: se durni
golovi. YA skazhu te, a ti shcho druge, to j vijde z ne¿ lyudina.
- SHkoda, babunyu, shcho spershu ¿h ne vcheno! Teper porajsya! Bulo yaku viddati
do mista.
Ta j govoryat' sobi, nache pro konej, aboshcho.
- Oj, Ustechko! - zhuryat'sya divchata, - yakovo-to bude tobi, shcho vona taka
neprivitna!
- A shcho zh, - kazhu, - divchata! ZHurboyu pole ne perejdesh, ta j od doli ne
vtechesh. YAkovo bude - pobachimo.
Ta j sobi zadumalas'.
IV
Uvecheri klichut': "Idi do pannochki - rozbirati". Vvijshla; a pannochka
sto¿t' pered dzerkalom i vzhe use zrivaº z sebe.
- De se bigala? SHvidshe mene rozbiraj!.. SHvidshe:
ya spati hochu!
YA rozbirayu, a vona vse pokrikuº na mene:
- Ta hutche zh bo, hutche! Kinulas' na lizhko:
- Rozzuvaj!.. A vmiºsh ti volossya zvivati? - pitaº.
- Ni, ne vmiyu.
- Bozhe mij! Gore moº! YAka zh vona durna!.. Idi sobi!
Divchata vzhe mene dozhidayut':
- A shcho, Uste? SHCHo, sestrice? YAka vona, golubko? SHCHo ¿m kazati?
- Durna ya, - kazhu, - divchata, bo ne vmiyu kis izvivati!..
V
Drugogo dnya ranesen'ko prokinulas' nasha pannochka. Umilas', pribralas',
obbigla usi budinki, uves' dvir, i v sadku bula. Taka veselen'ka.
- Doma ya! - kazhe. - Doma! Use meni vil'no!
Ciluº staru paniyu ta raz u raz pitaº:
- CHi skoro v gosti po¿demo, babusechko? A koli gosti do nas na¿dut'?
- Ta nehaj zhe ya pershe sama toboyu natishus', ribko, nehaj na tebe
nadivlyusya!
- Ta koli zh to vzhe ya dizhdus', babunyu! V mene til'ki bulo j dumki, shcho
pri¿du dodomu - veselo bude, lyudno, muziki, tanci... Babusen'ko mila,
lyuba!
- Nu, dobre, ptashko! Nehaj troshki priberemos', ta todi vzhe zaraz i
gostej prositimu.
Pochalos' pribirannya teº. Stara skrini z komori vikochuº ta oksamiti,
rubki tonki¿ vibiraº, ta kro¿t', ta primiryaº na pannochku. Pannochka azh
pidskakuº, azh iz radoshchiv chervoniº. To do odnogo dzerkala skochit', to u
druge zazirne; sklyanku vodi viz'me, to j tam lyubuº, yaka vona horosha. To
zaplete kosi, to rozplitaº, to strichkami perev'º, to vkvitchaºt'sya...
- Ah, babusechko, - bulo vikrikne, - koli vzhe ya v atlasovu suknyu
vberusya?
- YAk zaruchishsya, ditino moya, - odkazuº stara. - Dam tebe za knyazya chi za
grafa, za bagatirya vsesvitn'ogo!
A pannochka j golovu zaderla, i vistupaº tak, nache vzhe vona knyaginya
velikorodna.
Ta til'ki v nih i movi bulo, shcho knyazi ta pani vel'mozhni¿. Bulo, i k
vesillyu zovsim priberut'sya, i budinki postavlyayut' kam'yani, i konej voronih
pozapryagayut', - azh liho! Peresipayut' taken'ki, peresipayut', - pannochka j
zithne:
- SHCHo, babunyu! Til'ki govorimo... I dosi shche nikogo v nas ne bulo!
- Ta zazhdi zh bo trohi: na¿de takogo, shcho j ne potovplyat'sya.
VI
Ta j spravdi perhnulo do nas gostej, - yak na pogoridzhu. Odni z dvora, a
drugi u dvir. Nema nam ni snu, ni spochivku: bigaºmo, vsluguºmo,
klopochemos' z ranku do vechora. CHasom taka yurma ¿h uzhene, shcho divuºmos',
yakih-to vzhe mizh nimi paniv nema! Vse teº regochet'sya, tancyuº, ¿st', p'º;
vse teº gulyashche, dak take vipeshchene! Insha dobrodijka u dveri ne vtovpit'sya.
A panichiv shcho to v nas perevernulos'! Azh roºm kolo nasho¿ pannochki
zvivayut'sya, -tak, yak ti dzhmeli, gudut'. Obijshla libon' vona ¿h usih, -
kogo slovami, a kogo brovami: odnogo na zdorov'ya lyuben'ko pitaº; drugomu
zhalit'sya, shcho bez jogo chogos' ¯j smutno ta divno; kotorogo kolo sebe
sadovit', skazhi, nacheb svogo posim'yanina. Bidahi rozkohalis', azh zovsim
podurili, z licya spali, shnut'. Den' u den' na¿zdyat' do nas, odno odnogo
poperedzhayuchi ta zizim okom nakrivayuchi. CHi tak vona vsim do dushi prijshla,
chi ne bulo ¿m todi chogo inshogo rozvazhitis', til'ki tak komahoyu j nalazyat'
i nalazyat'. Bo, bach, chim ¿m u sviti rozvazhitis'? YAk svij molodij vik sobi
skrasiti?.. Solodko z'¿sti, p'yano spiti, horoshe pohoditi, - a bil'she shcho?
VII
Potrohu ta pomalu use pannochka na svij lad perevernula, - zhittya i
gospodarstvo.
- Pokin'te zh bo, pokin'te, babunyu, plesti! Hiba nikomu v vas dila
robiti? Hto pri¿de, a vi vse za chulkoyu manyachite, nache prisluzhnicya, aboshcho.
- Ta nudno bez roboti, ditino! - odkazuº stara.
- Viz'mit' knizhku pochitajte.
- SHCHo ya chitatimu? YA vzhe ne bachu chitati.
- To tak pogulyajte, til'ki, golubochko, ne pletit'! Vi meni luchche oko
vikol'te tim drotikom!
- Ta dobre zh, dobre, ugamujsya!
Pokine plesti stara j nudit'sya. Ubrala ¿¿ pannochka u chipchik z strichkami
ryaben'kimi ta j posadovila na krislechku sered kimnati. Pri¿dut' gosti -
vona napogotovi, privitaº ¿h.
Stara vzhe svitom nudit', a pannochka vtishaºt'sya:
- YAk slavno, babusechko, yak slavno, yak u nas velichno ta pishno!
VIII
Nas, divchat, usih gaptuvati posadovila. Sama j uchit' ta raz po raz
nadbiga, chi shiºmo. I obidati jdemo, to vona hmurit'sya i svarit'sya.
Dali vzhe shcho den', to vona serditisha; vzhe j laº; chasom shchipne abo shtovhne
stiha... ta j sama pochervoniº yak zhar, - zasoromit'sya. Poki zh til'ki ne
zvichilasya; a yak ogovtalas', obzhilasya, to piznali mi todi, de vono v sviti
liho zhive.
Prijdu, bulo, ¿¿ vbirati, to vzhe yako¿ narugi ya od ne¿ ne naterplyusya!..
Zaplitayu kosi - ne tak! Znov rozplituyu ta zaplitayu, - znov ne tak! Ta
cilij ranok na tomu probavit'. Vona mene j shchipaº, i shtirhaº, i grebincem
mene skorodit', i shpil'kami kole, i vodoyu zlivaº, - chogo, chogo ne dokazuº
nad moºyu golovon'koyu bidnoyu!
Odnogo razu dozhidali v nas polkovih z mista. Dvir zameli shche zvechora; u
budinku pribrali, yak ik velikodnyu. Sila pannochka zachisuvatis'... Lishechko zh
moº! Luchche b zharu chervonogo u ruku nabrala, yak meni dovelos' tumaniti kolo
¿¿ ruso¿ kosi!.. I taka, i onaka, i get'-prich pishla, i znov syudi postupaj;
i phati mene, i naskakuvati na mene, - azh ya zlyakalas'! Ta repeche, ta
dzvyakotit', ta tupoche-tupoche, a dali yak zaplache!.. YA v dveri, a vona za
mnoyu v sad: "YA tebe na shmatki rozirvu! Zadushu tebe, gadino!" Oglyanus' ya na
ne¿, - strashna taka zrobilas', shcho v mene j nogi zahitalis'. Vona mene yak
shopit' za shiyu obiruch!.. Ruki holodni, yak gadyuki. Hochu skrichati, - duh
meni zahopilo, tak i ruhnula kolo yabluni, ta vzhe od holodno¿ vodi
prokinulas'. Divlyus' - divchata kolo mene skupchilis', bili usi yak krejda.
Pannochka na stil'chiku rozkinulas', plache; a stara nad moºyu golovoyu sto¿t'
i tak to vzhe mene laº, taka vzhe lyuta, - azh ¿j u roti chorno.
- SHCHo ti nako¿la, ledashcho! YAk ti smila pannochku gniviti? YA tebe na Sibiryu
zashlyu! YA tebe z svitu zzhenu!
A pannochku vmovlyaº:
- Ne plach, ne plach, yangolyatochko moº: sliz tvo¿h vona ne godna! SHCHe
zaneduzhaºsh, bozhe boroni, chogo! Bach, ruchen'ki holodnisin'ki. Bude-bo vzhe,
bude! Nashcho sama bereshsya? Meni vnos', shcho tobi ne vgodno.
- A tobi, ledashchice (znov svarit'sya na mene), - a tobi bude!..
Ta j ne-znayu, yak shche drugo¿ bidi vbigla, shcho mene ne bito. Mabut', togo,
shcho vzhe duzhe bula ya slaba, - tak pani til'ki nogoyu mene sovmanula ta zaraz
i zvelila divchatam do hati odnesti.
Divchata pidnyali mene j ponesli, a v hati tak i vpadi kolo mene plachuchi:
- Ustino, serden'ko! Oplakana godinon'ka tvoya!.. Mati bozha! Za shcho se
nad nami take bezgolov'yachko?
IX
Cilu vesnu mene teplim molokom napuvali, poki ya trohi ochen'pala.
Lezhu sama, - usi na panshchini, - lezhu ta vse sobi dumayu:
"Take molode, a take nemiloserdne, gospodi!"
U hati holodok i tiho; stini bili j nimi; ya sama z svoºyu dusheyu.
Viterec' shelesne ta prihilit' meni u vikonce pahuchij buzok. Opivdnya
sonyachnij promin' garyachij perekine che. rez hatu yasnu styagu trepechushchu...
nache mene zharom obsiple. Dushno meni, drimota, a snu nemaº. I tak use
sama-samisin'ka iz svo¿mi dumkami - yak u sviti zhiti! Rada, bulo - bozhe
mij, yak rada! - koli zashumit' sadok, stemniº svit i zagur. chit' doshch ob
zemlyu!.. Ot, chuyu, shchos' zatupoche... regit i gomic... u hatu do mene zgraya
ditej usiple. Veseli, chervoni; vitayut' mene; vpriskayut' mene doshchem Iz
sebe; pnut'sya na vikno, aeterplyachi, koli toj doshch ushchuhne; spivayut',
vigukuyut':
Zijdi, zijdi, sonechko,
Na popove polechko,
Na babine zillyachko,
Na nashe podvir'yachko!
Skoro sonechko z-za hmari vigralo, voni tak i zamelis' iz hati. A meni
shche dovgo-dovgen'ko oddaºt'sya to u tomu kutku regit, to u tomu, nache hto u
dzvinochki sribni vidzvonyuº.
Uvecheri, smerkom uzhe, vertayut'sya z panshchini lyudi, potomleni i varom
sonyashnim, i tyazhkoyu praceyu; vsi movchat' - hiba yakij zithne vazhko abo
zaspivaº sumno¿, sumno¿ stiha...
CHasom nespodivano kotora divchina vbizhit' do mene z budinku.
- Ustino! Golubko!
- A shcho tam u vas diºt'sya, sestrice? - spitayu ¿¿.
- Hoch ne pitaj, Ustino, - liho! Gannu s'ogodni bili, uchora Parasku, a
zavtra, mabut', uzhe moya cherga. Oj, matinko, koli b tam ne ogledilis' ishche
za mene! Oh, Uste, bidna nasha golivon'ka!
-Pro mene nichogo?
- De b to nichogo!.. CHomu ne jde do svogo dila? SHCHo vona nizhit'sya, mov
pani z Basani? Ot shcho, koli hoch znati... Oj, zabarilasya zh ya! Buvaj zdorova,
Ustinko!
H
Odnogo ranku lezhu ya ta dumayu, koli v hatu vbigla Katrya.
- Idi, idi, huten'ko idi, Uste!
- Kudi jti?
- Do pannochki, do pani¿! Ta huten'ko zh bo, Uste! Poslali po tebe, shchob
zaraz ishla. Pannochka pozhaluvalas' na tebe starij, shcho ti vzhe zovsim
oduzhala, ta ne hochesh robiti, sluzhiti. Idi zh bo, jdi!
- YAk zhe jti, Katre, ne zdoliyu ya po zemli stupati!
- YA tebe dovedu, golubko! Zmozhisya, shchob ishche girsh tobi ne bulo. Hodim-bo,
hodimo!
Ledve ya doplelas' do budinku. Na porozi strila pannochka.
- CHogo se nizhishsya? CHomu ne jdesh sluzhiti? Ledashcho ti! Postrivaj! YA tobi
taku karu vimislyu, shcho ti j ne bachila j ne chula.
Ta krichit' zhe to, bozhe! Azh zadihalas', shtovhaº mene, za rukav smikaº...
Godinon'ko zh moya! YAk vona ohizhila, yake strashne zrobilosya v ne¿ te lichko
gozheº!..
Na toj krik i pani ne zadlyalas' prilizti... Davaj mene layati. SHCHe
nahvalyalas' i biti. A mi, spasibi bogu, togo ne doznavali od ne¿, poki ne
vselilas' pannochka. Vschalisya todi v nas karnosti shchodenni, shchodennij plach.
CHi hto vsmihnet'sya (ne chasto vsmihalisya!) - pannochka bizhit' do staro¿:
"Babunyu, mene ne shanuyut'!" CHi hto zaplache: "Babunyu, dila ne roblyat', ta shche
j plachut'!" Ta na vsih taken'ki vadit' ta j vadit' navadnicya nasha. A stara
lyutuº, nas karaº, - molodij vik izgadala!
XI
Til'ki i dishemo, bulo, yak na¿de gostej-panichiv ta trohi zabude pro nas
pannochka. Vijde do nih - lyaskotit' poptashinomu, privitna, lyuba - i shcho to?
- ne piznati!.. A vzhe yak ti panichi kolo ne¿... Toj poruch iz neyu shiºt'sya, a
ton z kutka na ne¿ ochima svitit'; sej za neyu u tropu tochit'sya, a toj znov
zboku poglyadom zabiraº. Vona zh mizh nimi, mov taya perepelichka, zvivaºt'sya.
- Kotorij-to z nih popadet'sya? - govorimo, bulo, divchata... - Doznaº
neborak, pochim kivsh liha!
Spershu stara pani tishilas' veliko timi gost'mi, a dali, yak pochalis' mizh
nimi svarki, stala dumati ta gadati: - ne rada vzhe ¿m, da ne odbiti. Na¿de
¿h silechka odna, ta kozhnij zhe to domagaºt'sya pannochchinogo privitu sobi;
odin odnogo znevazhaº, ta j svaryat'sya i grizut'sya. Pochala vzhe ¿h stara pani
sobakami (za ochi) vzivati. Azh tak nad osin' dolya pannochchina prijshla - i
sharahnuli voni usi od psi vrozsip, sebe samih soromlyachisya.
XII
Spiznavsya z pannochkoyu polkovij likar ta j pochav shchodnya vchashchati. Takij
vin buv tihij, zvichajnij, do kozhnogo privitnij, - i na panicha ne
pohodiv!.. A yak z neyu spiznavsya? Vzhe davnen'ko pannochki pri¿zhdzhi
perenosili, shcho yakijto vzhe tam likar polkovij horoshij: i brovi jomu chorni,
i usta rum'yani, i stanom visokij, - taka vzhe krasa, shcho j ne skazati!
Til'ki shcho gordij duzhe, - na zhodnu ne poglyane, ne zagovorit', hoch tam yak do
jogo ne zahod'...
Pannochka, chuyuchi take, bulo, chasten'ko govorit' starij:
- YAkbi vi, babusechko, togo likarya do nas zavitali, - nehaj pobachu,
yakij!..
A stara, bulo, na te:
- Moya ditino, nacokotali ti¿ verhoumki skosirni, a ti viri pojnyala...
Veliko divo - polkovij likar! Se zlidni, bidota! SHCHo tobi z takimi
zahoditi?
- Ta nehaj ya til'ki jogo pobachu, babunyu! CHi spravdi vin takij, yak
slavlyut'.
- Cur jomu! SHCHe vv'yazhet'sya! I tak uzhe bagato kolo tebe zvivaºt'sya, a
zhoden ne svataº. Odin odnogo perebivaº ta svaryat'sya, - bodaj vi
vikazilis'!
Ot zhe yak stara odmagalas'! A vnuchechka yak na pnyu stala:
likarya ta j likarya! Pershogo zh na¿zdu, yak zharnuv polkovij nachal, musila
stara nimi perekazuvati, shcho likarya do sebe v gostinu zaproshuº. Ti zhivo
pogodilis': "Privezemo, privezemo", kazhut'.
- A koli zh vi nas odvidaºte? - pitaº pannochka, syuditudi obertayuchis' ta
v vichi ¿m zaglyadayuchi, nemov yak lisenya. - CHi hutko?
- Koli vi taki laskavi, to mi j pozavtr'omu budemo, - kazhut' gosti, yak
na nogah ne pidlituyuchi. I po¿hali, raden'ki shcho durnen'ki.
XIII
Ta vzhe j ubralas' togo dnya pannochka horoshe! A stara supit'sya ta vse
burchit':
- Nashcho nam ta gol' neshchadima zdalasya! Pannochka nache ne chuº togo slova.
Stara til'ki tim vimishchaº, shcho nas dushit'.
Koli na¿hali polkovi, a likarya nema. "Dyakuº, - kazhut', -za lasku, ta
nema v jogo chasu ani godini: neduzhih u jogo bagato, - lichit'".
- I ne silujte jogo, - kazhe stara, - nehaj lichit' z bogom!
Pannochka til'ki pochervonila i usta zakusila.
Ta j bulo zh nam, yak gostej viprovodili! Za vse mi odterpili!..
Togo zh taki tizhnya samogo zaneduzhala pannochka. Ohaº i stogne, i krichit'.
Stara zlyakalas', plache, po likarya shle. A polkovij znayushchij, kazhut', ta j
zhive blizhche za vsih, - po jogo!
Tim chasom pannochka vbralas' yaknajkrashche ta j lezhit' u lizhku, yak
mal'ovana, - dozhidaº.
Pri¿hav vin, podivivs', rozpitav. A vona zh to vzhe - i golivku hilit', i
govorit', pomis' spivaº. Pobuv yaku godinku ta j proshchaºt'sya: "Zavtra
navidayus'".
Stara pita u vnuchechki, vnuchechka zadumalas', - til'ki ¿j na pitannya
golovoyu kivaº. A yak stara spitala: "SHCHo, yak likar? Pokazavsya yak?", to vona
strepenulas': "Gordij, - kazhe, - takij, yak pan vel'mozhnij... I shcho vin sobi
dumaº!"
Lichiv-lichiv toj bidolaha ta j zakohavsya. Pokohala jogo j pannochka.
Pochuli duhom panichi, kudi potyaglo, - posteregli odrazu, shcho vono º, ta j
zslizli.
Stara pani til'ki shcho golovoyu v mur ne b'ºt'sya, ta nichogo ne vradit':
"YAk vi meni, babunyu, na pereshkodi stanete - umru!.. I ne gomonit'! Ne
odmovlyajte! Zmilujtesya!"
Stara j godi, til'ki ohaº.
XIV
Spustilo pans'ke podvir'ya; ne tupochut' koni, ne torohtyat' kolyasi. I
pannochka tihsha: ne laº, ne b'º, ne obskarzhuº, - vse sidit' ta dumaº.
Bulo, skoro sonechko vijmet'sya, likar i kotit' udvukon'. Pannochka vzhe
dozhidaº kolo vikna, garna ta ubrana, i rum'yaniº, yak chervona makivka. Vin
huten'ko vbizhit'. YAka z nas pid toj chas mignet'sya: "Zdorova bula, divchino!
A shcho pannochka?"
Cilij den' progostyuº, bulo. Use kolo pannochki sidit', ne vidstupaº j
stupnya. A stara pani to z tih dverej zirk, to z drugih zirk, ta
prisluhaºt'sya, shcho voni tam mizh soboyu govoryat' udvijzi, ta vzhe taka ¿¿
dosada grize, shcho voni vkupci, a rozluchiti nesila: boyalasya j vona unuchechki.
Oto vzhe j svataº vin pannochku. Plache stara i zhurit'sya tyazhko:
- YA zh spodivalas' tebe za knyazya dati, za bagacha, za vel'mozhnogo!
- Oh, bozhe zh mij! - kriknula pannochka plachuchi. - Ta koli b vin buv
bagatij ta vel'mozhnij, ya b i gadki ne mala! Davno b uzhe bula za nim! Ta
koli zh take beztalannya moº! Taka meni dolya girka vipala!
- Ta hiba zh taki krashchih za jogo nema? - ne smiyuchi vzhe odmovlyati, a
til'ki nibi pitayuchi, ozvet'sya znov stara.
- Dlya mene nemaº u sviti krashchogo, - nema j ne bude! Zasumuvala
pannochka, azh zmarnila i zblidla. Stara zovsim skrutilas', - ne zna dali,
na yaku stupiti. Namene na te, shcho ne jdi za jogo, - unuchechka u gniv ta u
plach velikij. Hoche vtishiti: "os' poberetes'", - unuchechka svoyu dolyu
proklinaº:
- Se gospod' meni liho naslav, - kazhe, - i yak tomu lihovi zapobigti, ne
znayu.
Molodij stav pomichati, turbuºt'sya:
- SHCHo take? CHogo smutna?
- Ta ya ne smutnaya...
- Skazhi meni usyu pravdon'ku, skazhi! - prosit', u ruku ¿¿ ciluº.
- Poberemos', - govorit' vona jomu, - a yak zhiti z toboyu budemo? Vbogo!
- Ot shcho tebe zhurit', serden'ko!.. Nashcho nam teº panstvo, bagatstvo, koli
bude nashe zhittya krasne, nasha dolya vesela?
- Bach, ti ob meni j ne dumaºsh! - odmovlya jomu. - A lyubo zh tobi bude, yak
pri¿de hto do nas ta bude z nas glumitis': "ot zhivut'-biduyut'!"
Ta j zaplache.
- Serden'ko moº, shcho zh meni, bidnomu, v sviti robiti? De vzyati? YA zrodu
ne zhadav bagatstva, a teper pragnu vsih rozkoshiv dlya tebe, tobi na
vtihu... SHCHo zh ya vdiyu? Rad bi ya, - kazhe, - nebo prihiliti, ta ne hilit'sya!
I pochnut' otak oboº sobi zhuritis'.
XV
Lyubila vona jogo, ta yakos' chudno lyubila, ne po-lyuds'ki. Oto
navernet'sya, bulo, hto z pannochok-susidok, dopituyut'sya :
- CHi pravda, shcho taya gordinya ta v tobi zakohavsya?.. Svataº?..
Revnivij?.. YAki dari tobi daruº?.. CHi ti jogo povazhaºsh, chi vin tebe
sluhaº?
- Vvazhajte sami, - odkazuº pannochka vsmihayuchis'. Ta j pochne pered
pannochkami narugu na jogo zvoditi.
- Sluhajte, - kazhe do jogo, - ¿d'te do mista ta kupit' meni te j te, ta
huten'ko! Poskorit'sya zh, shchob ya ne gnivalas'!
Vin zaraz ¿de, kupuº tam, shcho kazano.
- Bozhe mij! CHogo se ponakupovuvali? YA s'ogo ne hochu! ¯d'te ta zminit'!
Meni takogo ne treba! Ot dobro vishukali!
Znov ¿de vin, minyaº. Abo tak. Hoche vin vodi napitis', - vona:
- Ne pijte, ne pijte!
- CHomu?
- YA ne hochu! Ne pijte!
- Ta koli zh ya hochu piti!
- A ya ne hochu! CHuºte? Ne hochu!
I vzhe tak glyane chi vsmihnet'sya, shcho vin posluhaº. Koli to j
rozgnivaºt'sya, odvertaºt'sya od jogo, ne govorit'. Vin uzhe i pereproshuº, i
blagaº - trohi ne plache.
Pannochki pri¿zhdzhi divuyut'sya:
- Oto! CHi hto spodivavs' od jogo takogo kohannya! I shcho ti robila? YAk ti
boga prosila?
Nasha pannochka til'ki vsmihaºt'sya.
Pitayut', shcho vin ¿j podaruvav, - vona pered nimi stele oksamiti ta
atlasi, shcho vid staro¿ pani¿ maº, ta hvalit'sya:
- Ce vin mene obdaruvav!
CHudne pans'ke kohannya!
A vin na tih susidochok vazhkim duhom dishe: bodaj ¿h slid zapav!
Stara tim chasom rozpituº pro jogo, yak vin sobi maºt'sya, ta j napitala,
shcho v jogo hutir º.
- Ditino moya! V jogo hutir º!
- Spravdi? - pokrikne pannochka, zirvavshis' z miscya. - De? Hto kazav?
- Ta ne duzhe daleko za mistom. Nedavno, kazhut', od yako¿s' titki u
spadku jomu dostavsya. Titka bula bezditna; vin na ¿¿ rukah i viris.
- Ah, bozhe zh mij milostivij! CHomu zh se vin meni ne pohvalivsya? Mabut',
nevelichkij hutorec', - nichim garazd hvalitis'. A vse zh hutir! Use zh
derzhava!
Strila jogo veselen'ka, privitala lyubo, a vin radiº. Ne znaº, shcho to
vitayut' ne jogo, - hutorec' vitayut'!
XVI
Ob rizdvi ¿h zaruchili. Gostej-gostej na¿halo!.. Pannochka taka vesela,
balakliva; ochi blishchat'; vodit'sya z nim popid ruki. A vin i ochej z ne¿ ne
zvede, - azh spotikaºt'sya na hodi. Gul'ba tochilas' do samogo svitu.
Otzhe, skoro zhenih i gosti z dvora, pannochka v plach. Plache ta na svoyu
dolyu narikaº:
- SHCHo se ya porobila! SHCHo se ya pochinila! Ta yake moº zhittya bude vboge! Nashcho
mene mati na svit porodila! Goren'ko moº! Dolya moya sirits'ka!
Stara tim i zaruchinam ne rada, ta vtishaº unuchechku, vmovlyaº:
- CHogo plakati, moya ditino? Godi zh bo, godi!
- CHomu gospod' ne dav jomu panstva-bagatstva! - vikrikne pannochka ta
tak i vmiºt'sya slizon'kami, po kimnati bigaº, ruki zalomuyuchi.
- Ditino moya! Serce moº! Ne plach!.. Ne budesh ti bagatsha od usih, ta j
ubogoyu ne budesh. Use, shcho ya mayu, vse tvoº.
Vona yak kinet'sya do staro¿, obijmaº, ciluº:
- Babusechko moya, matinko! Dyakuyu vam z dushi, z sercya! Azh svit meni
pidnyavsya vgoru! Odrodili vi mene, ridna matinko!
- Godi vzhe, godi, a to j ya zaryumayu! Oce zh bo! - promovlya stara, ta j
sama plache, j smiºt'sya.
- Babusechko, golubochko! To vi z nami zhitimete?
- CHogo b to j bazhati, ta ne vipadaº. YA taken'ki mirkuyu: zostanus' ya
-tutechki, u Dubcyah, budu vam gospodarstva doglyadati, poryadzhati, a ti u
hutori hazyajstvuj. A shcho zh? CHi tam, chi tam pokinuti, - i hazyajstvo
perevedet'sya, i vpokoyu dushi ne matimesh. Pans'ke oko tovar tuchit', -
nedurno skazano.
- Dobre, dobre, babusyu! Nehaj tak bude!.. Ah, babusyu, vi mene, kazhu, na
svit odrodili!
- To bud' zhe v mene veselen'ka, - ne plach...
- Ne budu plakati, babunyu, ne budu! Til'ki shcho zhenih na porig, pannochka
do jogo:
- Babunya nam Dubci daº! Babunya Dubci daº!
Vin spokijnen'ko sobi j kazhe, laskavo ¿j usmihayuchis':
- Ti radiºsh, to j ya rad. YA sam duzhe lyublyu Dubci. Tut mi spiznalis' i
pokohalis'... Pam'yataºsh, yakij buv todi sadok zelenen'kij, kvitchastij, -
yak, bulo, z toboyu pohodzhaºmo, govorimo?
A vona jomu:
- Sadok zelenen'kij, sadok kvitchastij... Ti zgadaj, serce, yaki Dubci
dohidni!
Molodij azh izdrignuvsya i divit'sya na ne¿, - nibi jogo shchos' razom
zdivuvalo, zlyakalo, u serce vzhalilo...
- SHCHo zh? - pitaº pannochka. - CHogo na mene divishsya tak? Hiba ya shcho
nelyuds'ke skazala? Hiba ne hochesh zo mnoyu hazyajnuvati?
I bere jogo za ruku, sama vsmihaºt'sya lyuben'ko. I vin usmihnuvsya:
- Ti zh moya, - kazhe, - hazyaºchka kohana!
XVII
Poveselishala pannochka, klopochet'sya svo¿m posagom, zagaduº ta j
oporyadzhaº, i sama do vs'ogo beret'sya. Navezli z mista shevciv, kravciv,
shvachok, kramariv i kramarok. Sama ganyaº, zheniha turlyaº, - kupuº, kraº,
skladuº... YAk u kazani kipilo! Bulo todi nam lishko tyazhke! Bo take nashe
dilo: hoch panam dobre vedet'sya, hoch ¿m gore jmet'sya, a nam pevno odno:
komu, kazhe, vesillya, a kurci - smert'!
Na vesillya paniv, panij pona¿zdilo, - gude u budinku, yak u vuleni.
Cikavi pannochki posag rozglyadayut', divuyut'sya: "Oh, ta yake zh oce horoshe!..
Oh, i se slavne!.. On ce yake!.. A se, mabut', duzhe koshtovne!" Insha yak
pobachit' shcho, - hustochku chi suknyu yaku, - azh ochi zaplyushchit': tak ¿¿ za serce
i vhopit'. Tak voni i lipnut' do togo, yak muhi do medu! Ledve vzhe mi ¿h
zbulisya.
XVIII
Za tim natovpom, klopotom ta trusbyu, to ya ne urvala j godinki z lyud'mi
poproshchatis'. Vzhe koni stoyat' zapryazheni, - todi ya pobigla. Ne mozhu j
slovechka vimoviti, til'ki obijmayu starih i malih.
Molodij pri¿hav za neyu na chetveriku. Koni voroni, baski¿. Praviv
viznika plechastij, usatij, u visokij shapci. Z nashih-taki lyudej, ta do
vel'mozhno¿ vpodobi vivchenij. Tut pani proshchayut'sya, gomonyat', plachut', a
viznika toj sidit', yak vikonanij z zaliza, - ne obernet'sya, ne glyane.
Posidali pani u toj poviz. Mene prichepili pozadu, na yakomus'
visochennomu prichipku.
- Z bogom, Nazare! - pokriknuv pan veselen'ko. Tihogo ta yasnogo ranku
vi¿zdili mi z sela, a moroz azh trishchit'. Inij zapushiv verbi; bilili viti i
syayali proti soncya. Divchata visipali na ulicyu; klanyayut'sya meni...
SHvidko-shviden'ko bigli koni, - til'ki v ochah use teº promigtilo. Nema vzhe
sela. Doroga j doroga, bezlyudnaya dorizhen'ka poperedo mnoyu...
XIX
Hutko perebigli do mista; nache mezhi komashnyu vpali. Idut' i ¿dut',
prodayut', kupuyut'. Lyudi, pani, moskali, perekupki. A zhidi dovgopoli, kudi
ne glyanesh, usyudi voni, nache ti¿ hrushchi, shershaviyut'.
Pan zveliv konej zupiniti kolo za¿znogo dvoru i poviv svoyu molodu u
kimnati. Viznici groshej dav - poobidaj, a pro mene j bajduzhe.
Sidzhu ya sobi ta divlyusya. Use chuzhe, use ne nashe! Koli htos' yak gukne:
"Gej, horoshaya, vrodlivaya!" YA azh zdrignulas'. Se viznika na mene gukaº.
Pridivlyayusya do jogo: to-to zh chornyavij, matinko! Takij chornyavij, yak ºst'
tobi voron. Zasmiyavsya - zubiv u jogo nezlichenno, a bili ti zubi, bili, yak
smetana.
- A kogo vam treba? - pitayu jogo.
- Ege, kogo!.. YAk-to tebe zvati?.. Ustina, zdaºt'sya? Hodimo zo mnoyu, z
Nazarom, poobidajmo.
Duzhe ya zmerzla, a piti, - dumayu, - yak jogo piti? SHCHe pani buchu znime!
- Spasibi vam, - odkazuyu, - ya ne hochu ¿sti.
Viznika vsmihnuvsya: "YAk sobi znaºsh, divchino!" - ta j pishov.
XX
CHimalu zh ya godinu peresidila, koli vijshli pann. Pan todi zirk na mene!
- A shcho ti sidish tut, Ustinko? - pitaº. - CHi obidala ti?
- Gej! - kriknuv na hazya¿na borodatogo, shcho tut na runduci groshi v
doloni lichiv, dzvyakayuchi. - Dajte divci poobidati!
Hazya¿n groshi v kishenyu ta j pobig.
- SHCHo ce, shcho ce? - zhahnulas' pani. - Mi ¿¿ zhdatimemo?
- A yak zhe, serden'ko? - odkazav pan. - Adzhe vona golodna ta j
namerzlas' dobre!
- To shcho? Voni do c'ogo zvicheni. Spiznimos'; ya boyatimus'.
- Bigaj, divchino, ta huten'ko! - kazhe meni pan. - Ne zagajs', shchob tebe
ne dozhidati.
Pani pochervonila po same volossya.
- CHas ¿hati!
- Ta vona zh golodna, serce... Divis', yak zmerzla!
- YA zmerzla, ya, ya! - ta tak uzhe na te ya nakrikuº!
- Sidaj! - grimnula dali na mene i sama u poviz uskochila.
Pan zdivuvavs'; ne znaº, shcho jogo dumati, shcho jogo kazati, - sto¿t'.
- SHCHo zh? - pitaº pani. - Hutko? Todi serdega sidaº kolo ne¿...
A hazya¿n borodatij:
- Divci a b ºdu ne prikazhete?
Dovgen'ko gomonili pani mizh soboyu, a shche dovshe pislya togo movchali.
XXI
Prismerkom dochapali do hutora. V hutoryans'kih hatah de-ne-de svitilos'.
Idemo vuliceyu; stali kolo budinku. Na runduci kupkoyu stoyat' lyudi iz
svitlom, z hlibom svyatim. Klanyayut'sya, vitayut' molodih.
- Spasibi, spasibi, - dyakuº pan, prijmayuchi hlib na svo¿ ruki. - Priviz
ya vam paniyu molodu, - chi vpodobaºte?
Sam smiºt'sya, radiº; komu-to vzhe taka kralya ne spodobna bude!
A pani yak glyane na jogo, - azh iskri iz ochej skaknuli, na lici minit'sya.
Lyudi do ne¿ - shchob to ¿¿ po-svoºmu vitati; a vona vihopila v kogos' iz ruk
svichku ta v dveri - strib! Lyudi tak i shugnuli od tih dverej, nichogo panovi
i ne odmovili.
Pan, nespokijnij, smutnij, pishov sobi, pohilivshi golovu.
Vvijshla i ya. Divlyus', rozdivlyayus'. Svitlichki nevelichki, ta garni,
chisten'ki. Stil'chiki, stoliki-vse te noven'ke, azh loshchit'sya. CHuyu - govoryat'
pani. Prisluhayus' - pani moya hlipaº, a pan tak-to vzhe ¿¿ blagaº, tak
blagaº!
- Ne plach, ne plach, zhittya moº, serce moº doroge!.. Koli b zhe ya znav, shcho
ya tebe obrazhu, - zviku b ne kazav!
- Ti, mabut', usih muzhikiv tak izuchiv, shcho voni z toboyu zapanibrata!..
Garno!.. Oglyadayut' mene, vsmihayut'sya do mene, trohi ne kinulis' mene
obnimati... Oh, ya neshchasliva!.. Ta yak voni smiyut'! - vikrikne naostatku.
- Serce moº! Lyudi dobri, prosti...
- YA ne hochu nichogo znati, sluhati, bachiti! - zadribotila pani. - Ti
mene z svitu hochesh oce zignati, chi shcho? - vigukuº ridayuchi.
- Godi, godi, lyubochko! SHCHe zaneduzhaºsh... o, ne plach-bo, ne plach!
Robitimu vse tak, yak ti sama nadumaºsh. Podaruj meni sej sluchaj.
- Ti mene ne lyubish, ne zhaluºsh... Bog iz toboyu!
- Grih tobi tak govoriti! YA tebe ne lyublyu!.. Sama ti znaºsh, yaka tvoya
pravda! CHuyu - pociluvalis'.
- Glyadi zh, - kazhe pani, - yak ti ne budesh po-moºmu robiti,to ya vmru!
- Budu, serden'ko, budu!
HHII
Prohodila ya po vsih kimnatah - nema nikogisin'ko. "Se chi ne od nas
povtikali?" - dumayu sobi. Vijshla na runduk, - nich misyachna, zoryana. Stoyu ta
rozdivlyayus'; koli chuyu: "Zdorova bula, divchinon'ko!" - yak na struni
bryaznulo obik mene. Strepenulas' ya, divlyus': visokij parubok, stavnij,
poglyadaº, vsmihaºt'sya. I zasoromilas', i zlyakalas'; stoyu yak u kamenyu,
onimila, ta til'ki divlyus' jomu v vichi.
- Sto¿sh sama tuten'ka, - znov ozivaºt'sya parubok, - mabut', ne znaºsh,
kudi jti?
- YAkbi ne znala, to vas bi spitala, - odmovila jomu, shamenuvshisya
trohi. - Buvajte zdorovi!
Ta shviden'ko v dveri.
- Buvaj zdorova, serden'ko! - skazav meni uslid.
XXIII
A pani vse po pokoyah hodyat'. Moloda u kozhnij kutok zaziraº, shcho j yak.
Zabachila zillyachko za obrazami:
- SHCHo ce take?
- Se baba bozhnichok ukvitchala.
- SHCHo?.. To vona v tebe tut poryadkuº! Vikin' te zillya, serce! Se vzhe
zovsim po-muzhic'kij.
- Dobre,serden'ko.
Todi vona jogo ciluº:
- Golube mij!
Ot, nahodilis', nagovorilis'.
- SHCHo ce, - kazhe pan, - shcho nikogo nema? Kudi se baba podilas'?
- A bach, bach, - zacokotila pani, - yaki voni v tebe porozpushuvani!
Shotila, to j pishla.
- Ta ne de dinet'sya! Os' ya ¿¿ guknu. Ta j kinuvs' gukati:
- Babo! Babo! Babo! - yak toj hlopchik sluhnyanij. - Zaraz, serden'ko,
baba prijde, - govorit' pani¿, vmovlyayuchi ¿¿.
-Ta de vona bula?
- Pevno, shchos' robila, lyubko. Se moya vsya prisluga.
- A de moya Ustina? I vona izuchilas' bigati, ne pitayuchis'? Ustino!
Ustino!
YA stala pered neyu.
- De bula?
- Os' u cij kimnati.
Stala ya znov za dverima: znov divlyus' i sluhayu.
XXIV
Uvijshla babusya staresen'ka-staresen'ka, - azh do zemli ponikaº, ta
vsya-usen'ka zmorshchena; til'ki ¿¿ ochi chorni ishche zhivut' i yasniyut'. Uvijshla,
tihen'ko stupayuchi, vklonilas' pani¿ ta j pitaº:
- A shcho vam treba, pane?
Pani azh z miscya zirvalas', shcho stara taka smila.
- De se ti, babo, bula? YA tebe vzhe sam musiv gukati, - kazhe pan.
- Kolo pechi bula, panochku: Ganni pomagala, shchob dobra vam vecheron'ka
bula.
Pan bachit', shcho vzhe zhinka vazhkim duhom dishe, a vse ne vazhit'sya vin
babusyu nalayati; lupa ochima ta kashlyaº, ta hodit', - ne znaº, shcho vzhe jomu j
robiti. Pani od jogo odvertaºt'sya. Babusya sto¿t' od poroga.
- SHCHo zh, vecherya gotova? - pitaº pan uzhe hmurnishe.
- Gotova, panochku, - tiho i spokijnen'ko odkazuº babusya.
- Serce (do pani¿), mozhe b mi povecheryali?
- YA ne hochu vecheryati! - odkazala pani, vibigla i dverima gryuknula.
- To j ya ne budu vecheryati, babusyu, - kazhe pan smutnen'ko vzhe.
- To ya sobi pidu. Na dobranich vam, panochku!
- Idi. Ta treba glyaditi, stara, shchob ya ne bigav za toboyu sam! -zagomoniv
buv na ne¿, ta zaraz i vgamuvavs', yak babusya jomu na te zvichajnen'ko
odmovila:
- Dobre, panochku!
Vklonilas' i pishla sobi.
XXV
Hodiv-hodiv pan po kimnati. CHutno jomu, shcho pani plache za stinoyu. "Bozhe
mij! - promoviv do sebe, - chogo vona plache?" I tak vin te slovo tiho,
taken'ki smutno promoviv!
Ne vterpiv - pishov do ne¿; ciluº, vmovlyaº. CHimalu godinu vin ¿¿ blagav,
poki perestala.
- A vecheryati ne hochu, - kazhe panovi. - YA na tvo¿ slugi - ne to shcho - i
divitis' ne mozhu! Tak iz toboyu povodyat'sya, yak iz svo¿m bratom... rodichi ta
j godi!
XXVI
Sidzhu sama u divochij; sumno, tisha taka... Oto zhittya moº bude! Vsyudi
krasne!.. "Teperen'ki, - dumayu sobi, - nashi divchata nazhivut'sya bez moº¿
pani¿! Veselen'ko ta lyuben'ko ¿m ukupci... A meni - chuzha storona, i dushi
nema zhivo¿..."
Koli shchos' u vikonce stuk-stuk!.. Tak ya j zgorila!.. Sama vzhe ne znayu
yak, a dogadalas'... Sidzhu, nibi ne chuyu.
Perezhdalo trohi - znov stukaº. Metnulas' ya ta dveri vsi poprichinyala,
shchob pani ne pochuli.
- A hto se tut? - pitayu.
- YA, divchino-gorlichko!
- Mabut', - kazhu, - chi ne pomililis': ne v te vikonce dobuvaºtes'!
- To zh bo j ne v teº! Nashcho zh i ochi v lobi, koli ne zochiti kogo treba!
- Ne tak-to konche j treba!.. Oce najshli rozmovu kriz' podvijne sklo!..
Get'te! SHCHe pani pochuyut'! Ta j odhililas' od vikna. A vin taki:
- Divchino! Divchino!
- CHogo se ti popidvikonnyu vkopavsya, Prokope? - zagomoniv htos' potihu.
- On vecherya vzhe gotova shche odkoli, a vas nikogo nema!
XXVII
Htos' ustupiv u sinci. YA vidchinila, azh ce babusya.
- Zdoroven'ka bula, divchino, - promovila do mene. - Prosimo na vecheryu,
zozul'ko!
- Spasibi, babusyu!
- To j hodimo.
- Os' ya pani¿ spitayusya.
- CHogo pitatis', lyubko? To zh vecherya!
- CHi zvelit' iti.
Babusya peremovchala hvilinku ta j kazhe:
- To jdi, moya ditino. YA tebe tuten'ki pidozhdu.
Pani sidyat' ukupci lyuben'ko, veselen'ko; shchos' mezhi soboyu rozmovlyayut'. YA
vvijshla, a pani:
- CHogo suneshsya?
- Pustit', - kazhu, - pani, mene povecheryati.
- Idi sobi - vecheryaj!
XXVIII
Pishla ya za babuseyu cherez dvir u hatu.
- Oce privela vam divchinu, - kazhe babusya, vvodyachi mene v hatu.
A v hati za stolom sidit' Nazar chornyavij i molodichka garnen'ka, zhinka
Nazarova. U pechi palaº, yak u guti. Odsvichuyut' veselo bili stini i
bozhnichok, vishivanim rushni'.om navishenij, kvitkami suhimi j zillyam
ukvitchanij. Z polici misi, miski j misochki, i zeleni, j chervoni, i zhovti,
nache kaminnya doroge, vikrashayut'sya. Use take vesele v tij hati bulo,
pribrane, osyayushche: i kuzhil' m'yakogo l'onu na zherdci, i chornij kozhuh na
kilku, i pletena koliska z ditinkoyu.
- Prosimo do gurtu! - privitali mene i vklonilis'.
- Mozhe b, poruch zo mnoyu taka kralya zasidala, ga? - kazhe Nazar.
- Hiba zh vi tutechki najkrashchi, dyad'ku? - pitayu. Sama ozirnulas', azh toj
parubok uzhe tut, - z kutka na mene zadivivsya, azh garyache meni stalo.
- A to zh ni? - kazhe Nazar. - Pridivis' lishen' do mene dobre: to-to zh
garnij! to-to zh horoshij!
- Hiba ponochi! - odmovila jomu veselo molodichka.
Slavna bula to zhinochka, - zvali Katreyu: bilyaven'ka sobi, troshki
kirpaten'ka, ochici golubocvitovi, yasnen'ki, a sama kruglen'ka i svizha, yak
yabluchko. U chervonomu ochipku, u zelenij yupochci baºvij. Smishliva bula j
gordovaten'ka, a shcho vzhe shamkaya! I govorit', i dilo robit', i ditinu
kolishe; to kolo stola ¿¿ vishivani rukava mayut', to kolo pechi ¿¿ persteni
bliskotyat'.
- Nu, nu! - kazhe ¿j Nazar, - koli b oce ne galushki, ya b tobi odkazav!..
Tut-bo same Katrya jogo postavila na stil misku z galushkami.
Nazar morgnuv na mene.
- Ne grih tomu dobre povecheryati, hto ne obidav!
XXIX
Katrya hoch i govorit', i zhartuº, a, zdaºt'sya, vse chogos' sumna i
nespokijna. Babusya, sidyachi za stolom tihen'ko j velichnen'ko, yakus' dumku
sobi dumala. Til'ki Nazar pustuº ta vigaduº, ta regoche, pobliskuyuchi pered
kagancem zubami, a zubi, ya zh kazhu, yak smetana! Na togo parubka ya vzhe ne
divilas'.
- A shcho, ptashechko, - pitaº v mene babusya, - pri molodij pani¿ davnen'ko
sluzhish?
- YAka vona garna! - zakinula molodichka.
- Pomozhet'sya, shcho garna! - guknuv Nazar, - koli divit'sya tak, shcho azh
moloko kisne!
Babusya zithnula vazhen'ko:
- Godi tobi, godi, Nazare!
- A nash pan takij zvichajnij, - zagovorila molodichka, - vin, mabut',
izrodu nikogo ne skrivdiv.
- Daj jomu, bozhe, i paru taku! -promovila babusya.
- YAk to teperen'ki nam bude! - smutnen'ko kazhe molodichka. Zithnula i
zadumalas'. - YAk to bude! - znov tiho vimovlyaº, divlyachis' na mene, nacheb
vipituvala ochima.
A ya movchu.
- Bude, yak gospod' dast', golubko, - kazhe babusya.
- Nu, shcho bude, te j bude, - mi vse perebudemo! - guknuv Nazar. - A
teper - do galushok berites'. A ti, Prokope, chomu ne jdesh? Pani tobi v oko
vpala?.. CHi, mozhe, cya kralya?
Ta j morgnuv na mene.
- Nehaj meni ta pani j ne snit'sya! - odmoviv parubok, sidayuchi proti
mene. - De vona j vrodilas' taka nepriyazna!
Todi molodichka do mene:
- Divchino-serden'ko! Skazhi nam usyu shchiru pravdon'ku, yak dusha do dushi...
Ta j spinilas'. Vsi na mene divlyat'sya pil'no... I parubok ochej z mene
ne zvede. YAkbi meni ne toj parubok, to vse b nichogo, a pri jomu soromlyusya
ta chervoniyu, - trohi ne zaplachu.
- Divchino! Liha nasha pani moloda? - vimovit' Katrya.
- Nedobra! - kazhu ¿j.
- Gospodi miloserdnij! - kriknula. - CHulo moº serce, chulo!.. Ditino
moya! - kinulas' do koliski, shililas' nad ditinoyu: - CHi togo zh ya
spodivalas', jduchi vil'na za pans'kogo! Vona vzhe j okom svo¿m nas pozherla!
Ta plache zh to tak, - sl'oza sl'ozu pobivaº.
- Ne takij chort strashnij, yak namal'ovanij! - kazhe Nazar. - CHogo
lyakatis'? Treba persh rozdivitis'.
A vona plache, a vona tuzhit', nache vzhe j spravdi ¿¿ ditinu pani svo¿m
okom pozherla.
- Godi, golubko! - vmovlyaº Katryu babusya. - CHogo nam duzhe trivozhitis'?
Hiba nad nami nema gospoda miloserdnogo?
Parubok ani pari z ust; til'ki kudi ya ne glyanu, use na jogo poglyad
ochima spadu.
XXX
Povecheryavshi, poblagoslovivshis', bizhu nazad u budinok, a za mnoyu:
- Na dobranich, divchino!
- Na dobranich vam! - odkazala ta j uskochila v sini. Uvijshla v divochu, -
serce v mene b'ºt'sya-b'ºt'sya!.. Dumayu ta j dumayu... shcho, yak vin vdivivsya v
mene ochima!.. I pani moya tezh meni na dumku navertaºt'sya: ledve u dvir
stupila, vzhe vsih zasmutila... I chogo toj parubok chiplyaºt'sya?.. Bodaj zhe
jogo, yakij horoshij!.. Misyac' sto¿t' proti mene upovni...
Oj misyacyu-misyachen'ku,
Ne sviti nikomu!..
Pisnya tak i pidmivaº moyu dushu... Sama ne znayu, chogo dusha moya bazhaº: chi
shchob vin znovu ozvavsya pid vikoncem, chi shchob ne prihodiv...
XXXI
Minaº den', tizhden', misyac', i pivroku zbiglo za vodoyu. Zdaºt'sya, shcho v
hutori tiho i mirno; cvite hutir i zeleniº. Koli b zhe poglyanuv hto, shcho tam
ko¿los', shcho tam diyalos'! Lyudi prokidalis' i lyagali plachuchi, proklinayuchi.
Use prignula po-svoºmu moloda pani, usim robotu tyazhku, usim liho pekuche
iznajshla. Kaliki neshchaslivi, diti-krishenyatochka, j ti v ne¿ ne gulyali. Diti
sadi zamitali, indikiv pasli; kaliki na gorodi sidili, gorobciv, ptastvo
poloshili, da vse zh to te yakos' umila pani pripravlyati dorikannyam ta
gorduvannyam, shcho spravdi zdavalos' usyake dilo katorgoyu. Stooka nache vona
bula, vse bachila, vsyudi, yak ta yashchirka, po hutoru zvivalas', i bog ¿¿ znaº,
shcho ¿j take bulo: til'ki poglyane, to nache za serce tebe rukoyu zdavit'.
A pani-susidi nashu pan¿yu pohvalyuyut'-velichayut': oto hazyajliva! Oto
rozumna! Darma shcho moloden'ka, - dobre b nam usim u ne¿ vchitis'!
Spershu lyudi na pana vpovaln, ta nezabarom zreklisya nadi¿ j dumki. Vin
buv dobrij dusheyu j milostivij pan, ta plohij zovsim, - nishcho z jogo.
Opituvavs' vin zhinku vmovlyati, ta ne taka-to vona. Dali vzhe i namenuti na
syu rich boyavsya, - mov ne bachit' nichogo, ne chuº. Ne bulo v jogo ni duhu, vi
sili. Skazano: dobrij pan - ne b'º, ne laº, ta nichim i ne dbaº. YAk pochne
pani obmirati ta stognati, ta v krik vikrikuvati, to vin ruki j nogi ¿¿
viciluº, i plache, i sam lyudej laº: "A shchob vas! A bodaj vas!.. Ot umoryat'
meni druga!"
- Ne bude z jogo nichogo, - kazhe Nazar. - YA odrazu pobachiv, shcho kvach, shche
todi, yak vin Ustinu obidom nagoduvav,.. YAkbi taku zhinku ta meni - ya b ¿¿ u
komashnyu vtruchiv, - nehaj bi pihkala!
Ta j zaregoche na vsyu hatu. Takij uzhe cholovik buv toj Nazar: use jomu
zharti. Zdaºt'sya, hoch jogo na ogni pechi, vin zhartuvatime.
A shcho Katrya sliz vilila, to de vzhe ti¿ j sl'ozi bralis'. Viz'me svoyu
ditinu na ruki ta plache-plache! A dali j zaridaº ugolos.
I Prokip duzhe zazhurivsya. Use shchos' sobi dumaº i zo mnoyu vzhe ne pozhartuº.
- Oce zh bo yaki vi smutni! - kazhu jomu odnogo razu (se bulo vvecheri,
prismerkom). - CHogo vi taki smutni¿?
A vin mene za ruku, - prigornuv i pociluvav. Zaki ya shamenulas', jogo
vzhe j nemaº.
XXXII
Usi lyudi pov'yali, zmarnili; til'ki babusya velichna, yak i bula. YAk ne
laº, yak ne krichit' na ne¿ pani, - babusya ne lyakaºt'sya, ne metushit'sya: ide
tiho, govorit' spokijno, divit'sya yasno svo¿mi ochima yasnimi. I nezchuºshsya,
bulo, yak do ne¿ prigorneshsya ta j zaplachesh, - ot yak ditina do materi svoº¿
ridno¿ gornet'sya.
- Ne plach, moya ditino, ne plach! - promovit' babusya stiha, laskavo. -
Nehaj nedobri plachut', a ti peretrivaj ¿ use, viterpi bidochku!.. Hiba zh
taki j pereterpiti ne mozhna?
Gospodi! YAk zhe smutno j sumno zhilosya! Ne chuti smihu, ne chuti glasu
lyuds'kogo. U dvir dusha zhiva ne navidaºt'sya, - hiba za dilom, - ta tak
boyazko oglyaduºt'sya, tak pospishaºt'sya vzhe, nache jomu z pushchi vihopitis' od
zvira lyutogo jdet'sya.
Spiznilas' yakos', vecheryavshi, ta j bizhu huten'ko. "I chomu hoch Prokip ne
prijshov vecheryati!" - dumayu. Koli vin tak i vrodivs' pered ochima mo¿mi!
Perejmaº mene i obbigti ne puskaº.
- Ustino, skazhi meni pravdon'ku: chi ti mene lyubish? Utekla b ya od jogo,
tak nogi mene ne nesut'. Stoyu, goryu... Vin todi mene za ruku!.. Obijmaº,
prigortaº, ta vse pitaº: "CHi lyubi sh?" Takij chudnij!..
Posidali, pogovorili, pokohalis', - use liho zabulos'. Vesela dusha moya,
i svit meni milij, i take v sviti garne vse, take krasne!.. CHogo vzhe, koli
j pani posteregla: "SHCHo ce tobi? - kazhe. - CHogo ee tak rozchervonilas', nache
hto vibiv? CHi, mozhe, shcho vkrala?!"
XXXIII
Bozhe mij milij! YAk to vzhe ya togo vechora zahisnogo, temnogo dozhidayu!..
Zvelit' pani na vecheryu jti - Prokip mene dozhidaº. Perejme ta posto¿mo
udvijzi, pogoryuºmo obojko... Bo denno¿ pori, hoch i strinemos', - til'ki
zglyanemos', slovechka ne peremovimo, rozijdemos'.
- Na liho vi pokohalis'! - kazhe bulo Katrya.
- Z bisa rozumna ti, moya lyuba! - kepkuº z ne¿ Nazar. - Koli b teper ti
vdruge mene polyubila, to b i lapki polizala ºsi!
- Kohannya v mene na umi!.. Meni j voni dvojko serce sushat', yak
podumayu-pogadayu...
- CHogo se vi divchinu sushite ta lyakaºte? - ozvet'sya babusya. - Koli vzhe
pokohala, nehaj kohaº: to ¿j sud'ba taka sudilasya.
XXXIV
A pani kudi dali, to vse zlislivsha, use lyutisha: abi ya trohi spiznilas',
zabarilas': "De bula?", ta j strine mene na pans'komu porozi liha godina.
Pervo tugoyu tuzhila ya tyazhko, a tam use meni stalo ne vdivovizhu, usyaka
gan'ba bajduzhe. Skazano: vstan', liho, ta j ne lyazh!.. Bulo, poki laº,
korenit' - nesila moya, sl'ozi rinut', a naplachusya dobre, utrus', - taka
sobi veselen'ka, zhartuyu, pustuyu!.. I kosa zapletena dribnen'ko, i sorochka
na meni bila, - nikomu, bulo, j ne hvalyusya. SHCHo meni pomozhut'? Til'ki svoº
liho tyazhke zgadayut'!.. A Prokip nache nich temna hodit', i vzhe todi ni do
¿dla, ni pitva, ni do rozmovi.
Gospodi milij! Svoº liho, chuzhe liho, - ne znat', shcho j robiti, shcho
pochinati. U Katri ditinka zaneduzhala: a tut obid panam zvari, vecheryu zvari
ta gorod skopaj, obsij, - ta shche pani grimaº: "Nichogo ne robish, ledashcho!
Durno hlib mij ¿si! Os' ya tebe navchu robiti!"
Cilu nich Katrya ne spit' nad ditinoyu. Na den' blagoslovit'sya, - do
roboti. Babusya todi pil'nuº malo¿, rozvazhaº Katryu; to ditinku do ne¿
vinese, to sama vijde ta rozkazhe: "stihla mala!" abo "spit' mala!" I
taken'ki, nache blagodat' bozha, dopomagaº, nevtomliva, nevsipushcha.
- CHogo se vi, Katre, tak naddaºtes', bez spochinku? - kazhu ¿j.
- Robitimu, robitimu, poki sili. (A ochi v ne¿ tak i goryat'
pozapadavshi). Mozhe, vgodzhu, mozhe, vmiloserdzhu!
Otzhe, ne vgodila j ne vmiloserdila. Robila j ne spala, poki azh
nechuvstvennij son ¿¿ obnyav kolo koliski. Prokinet'sya, - do ditini, a
ditinka vzhe na bozhij dorozi. Til'ki glyanula na jogo bidolashna mati, til'ki
vhopila jogo do sercya, - vono j perestavilos'.
I pobivalasya zh Katrya, i muchilas', i radila:
- Nehaj zhe moº ditya, moº kohane-doroge, bude yango lyatkom bozhim, - liha
ne znatime moº ridnesen'ke! - A dali j zagolosit': - A hto zh do mene
ruchenyata prostyagne? Hto mene zveselit' u sviti?.. Ditino moya! Pokinula
mene, moya donechko!
Nazar - nibi j nichogo, rozvazhaº svoyu Katryu, molodim ¿¿ vikom zaspokoyuº,
a v samogo vzhe pom'yakshav guchnij golos, - potaj usih sumuº.
Po tij pechali zovsim zahirila, zanepala Katrya. Ne to shchob robiti, vzhe j
po svitu hodit' ne zduzhaº. A pani vse-taki:
- CHomu ne robish dila? YA tobi te! YA tobi druge!
- Teper ya vzhe ne boyus' vas! - odkazala Katrya. - Hoch mene zhivcem iz'¿zhte
teper! Dala zh ¿j sebe znati pani!..
- Prokope! - kazhu ya. - SHCHo oce z nami bude!
- Ustino-serce! Zv'yazala ºsi meni ruki!..
XXXV
Prognala pani Katryu z dvora na panshchinu: ne vvazhila j na ¿¿
cholovika-vizniku.
Pan, nishkom od pani¿, dav ¿j karbovancya groshej, ta ne vzyala Katrya; vin
polozhiv ¿j na pleche, - skinula z sebe, nache zhabu, ti groshi. YAk upav zhe toj
karbovanec' na murig, - i zalig tam, azh zchorniv; nihto ne dotorknuvsya. Ta
vzhe sama pani, pohodzhayuchi po dvoru, vzdrila i znyala.
- Se, pevno, ti groshi siºsh? - kazhe na pana. - Oj, bozhe mij, bozhe mij!
Pan na te nichogo ne odkazav, til'ki zchervoniv duzhe.
A Katrya ne shotila na sviti zhiti. SHCHos' ¿j priklyuchilos' pislya to¿
narugi. Bigala po gayah, po bolotah, shukayuchi svoº¿ ditini, a dali yakos' i
vtopilas' bidolashna.
Pan duzhe zazhurivsya; a pani:
- CHogo tobi smutitis' ne znat' chim? Hiba zh ti ne pomitiv po nij, shcho
vona j zdavnu navizhena bula! I ochi yakis' strashni, i zagovorit', to vse ne
putnº...
- I spravdi, - vhopivsya pan za te slovo, - ne povno v ne¿ uma bulo!
Navizhena ta j navizhena... Nashcho j krashche! Poradilis' pomizh soboyu taken'ki
ta j spokijnen'ki sobi...
XXXVI
Zgodili yakos' moskalya z mista za kuhovara. To zh bo j buv chudnij! YAk
zvarit' panam ¿sti, sam poobidaº, to lyazhe na lavi ta vse svishche, ta svishche,
ta svishche, ta raptom yak spivone! - dzvinko-tonen'ko, pomis' piven'
kukurikaº. S'omu bajduzhe bulo nashe liho; til'ki, bulo, spitaº: "S'ogodni
bito? - ta j dodast': - Inachij i ne mozhna: na te sluzhba!"
Nazar uzhe ne toj stav, uzhe j vin yakos' ponik, a vse zhartuº:
- Koli b meni hoch odin den' hto posluzhiv, doviku b zgaduvav!
Pani togo kuhovara duzhe hvalit', shcho takij, movlyav, cholovik vin horoshij,
tak mene povazhaº! A vin, bulo, yak sto¿t' pered paniºyu, to mov strila
vistromit'sya, ruki spustit', ochi vtoropig' na ne¿: "Loviv ya ryabe porosya;
vteklo ryabe porosya u bur'yani; to ya do chornogo porosyati; vloviv chorne
porosya, oshpariv chorne porosya, spik chorne porosya..." Taken'ki use chisto
odbuboniv i dozhidaº, shcho pani jomu odkazhe; sam til'ki ochima lup-lup!..
A pani jomu raz po raz:
- Dobre! Dobre! Use dobre!.. Til'ki ti glyadi v mene, - ne rozledashchij
mizh mo¿mi vovkoduhami.
- Nikoli togo ne vsmiyu, vashe visokoblagorodie!,, Vklonit'sya ¿j niz'ko,
vpravo, vlivo nogami chovg! Ta i z hati, ta na lavu - i znov svishche.
- Bodaj vas! - kazhu jomu yakos'. - Koli vzhe vi perestanete togo svistu!
Tut gore, tut napast', muki zhivi¿, a vi...
- Ne goryuj, ne goryuj, divko! Na te vona sluzhba nazivaºt'sya. On bach,
skil'ki v mene zubiv zostalos'... Na sluzhbi vteryav!.. Buv u nas kopitan...
uh!
Ta til'ki uhnuv.
- A ti shcho dumala? YAk u sviti zhiti? YAk sluzhiti? YAk visluzhitis'? Tebe
b'yut', tebe rvut', morochat' tebe, porochat', a ti stij, ne morgni!.. I!
Krij, bozhe!
Zgovorivshi teº, znov svistiti! A Prokip z sercya azh lyul'ku ob zemlyu
gepnuv.
- Voli v yarmi, ta j ti revut', a to shchob dusha hristiyans'ka vsyaku doganu,
vsyaku krivdu terpila i ne ozvalas'! - grimnuv na moskalya, azh toj svistati
perestav. Divit'sya na jogo, yak kozel na novi vorota. - Ne taka v mene
vdacha! - kazhe Prokip. -YA tak: abo viryatujsya, abo propadi!
- A v mene taka znov udacha: utechi! - zaregotav Nazar. -
Mandrivochka-ridna titochka.
- Pijmayut'! - skriknuv moskal', shopivshis'. - Pijmayut' - propav!
SHCHo tam u kogo bulo na serci, a vsi zasmiyalis'.
- Ne kozhnij kopitan shvidkij udast'sya, - kazhe Nazar, - inshij pobizhit',
ta j spitknet'sya. A ti os' shcho luchche skazhi: kudi vtikati?.. Od yako¿ vtik,
taku j zdibav. Iz dranki ta vbereshsya v pereperanku... '
Ta vse pani, ta vse duki... - zaspivav, yak u dzvin udariv.
XXXVII
U rik stara pani vmerla. Ne hotilos' duzhe ¿j umirati! Use molitvi,
svyate pis'mo chitala, po cerkvah molebni pravila; svichki pered bogami
nevgasimi palali. YAkos' divchinka ne dopil'nuvala, ta pogasla svichechka, -
velila divchinku tu visikti: "Ti, grishnice, i moºmu spasinnyu shkodish!"
XXXVIII
Nasha pani zhurilas' i plakala za staroyu duzhe.
- Vzhe teperen'ki sama ya v sviti zostalas'! Obderut' mene teperen'ki, yak
tuyu lipku! Moº oko vs'ogo ne dogledit'; a na tebe, - kazhe panovi, - yaka
meni nadiya? Ti meni ne pridbaºsh, hiba roznesesh i te, shcho maºmo. Ti j ne
dumaºsh, shcho hutko vzhe nam bog ditinu dast'. Dlya ditini, koli ne dlya mene,
shamenis', mij druzhe! Hazyajnuj, doglyadaj us'ogo, a najperva rich - ne psuj
meni lyudej.
- SHCHo se ti, lyubko, bog z toboyu! Oteº znov usim turbuºshsya! Ta ya vse
zroblyu, shcho hochesh, use! Taken'ki, bulo, vmovlyaº ¿¿. Odnogo razu hotiv vin
¿¿ rozvazhiti ta j kazhe:
- Godi tobi, golubko, klopotatis'. Os' posluhaj lishen', shcho ya tobi
skazhu: ya vzhe kuma priglasiv.
- Kogo zh ti prosiv? - perehopila jogo pani.
- Svogo tovarisha. Takij slavnij cholovik, dobrij.
- Bozhe mij! YA odrazu dogadalas'!.. Zaprosiv yakes' ubozhestvo!.. Ta ya ne
hochu s'ogo j chuti! Ne bude s'ogo! Ne bude!
A sama u plach revnij.
- Serden'ko, ne plach! - blagaº pan, - serden'ko, zaneduzhaºsh!. Ne bude
togo kuma; ya jogo pereproshu, ta j kinec'. Skazhi til'ki meni, kogo ti
hochesh, togo j zavitayu.
- Polkovnika treba prohati, - ot kogo!
- Polkovnika, to j polkovnika. Zavtra j po¿du do jogo. Nu, izbach meni,
lyubon'ko, shcho ya tebe zasmutiv!
-Oto-to j ºst', shcho ti mene zovsim ne zhaluºsh: use meiie zhurish!
- Golubko moya! - promoviv pan stiha, - pozhaluj i ti mene. Ti, znaj,
serdishsya, krichish, svarishsya; a ya spodivavsya...
Ta yak zaridaº!
Pani do jogo:
- CHogo se ti, chogo?
Za ruki jogo hoche brati; a vin zatulivs' oboma ta ridaº-ridaº!.. Ledve
vzhe jogo rozgovorila, i ciluvala vzhe, i obnimala, nasilu stishivsya.
- Ta skazhi zh meni, chogo se ti zaplakav? Nu, skazhi! - prosit' jogo.
- I sam ne znayu, moya lyubo, - odkazuº pan, nibi vsmihayuchis', - tak
chogos'... Nezduzhayu trohi. Ti ob s'omu ne dumaj, a nasmijs' meni, shcho ya,
nache malen'kij, rozplakavsya.
A sam zithnuv.
- Ti, mozhe, dumaºsh, shcho ya vzhe tebe ne lyublyu? - govorit' pani.
- Ni, lyubish.
- Lyublyu ta shche j yak!.. A vkupci ne mozhna raz u raz siditi: treba
gospodaryuvati, moº serce!
Ta j pociluvala jogo.
Uranci po¿hav pan i polkovnika zavitav u kumi.
XXXIX
Narodivsya sin u pani¿. SHCHo tih gostej na¿halo na hrestini! Obid spravili
buchnij. Kum-polkovnik vkotiv u dvir sivimi kin'mi, pobryazkuyuchi,
podzvyakuyuchi buboncyami. Sam ogryadnij, kruglovidij, chervonij, use vusa
zakruchuº praviceyu, a livoyu shablyu priderzhuº ta plechima vse napinaºt'sya
vgoru.
YA rada, shcho meni troshki vil'nishe, - vibigla do Prokopa, - stoyu,
rozmovlyayu z nim kolo runduka. Koli de ne vzyavsya pan, - veselij takij, yak
shche buv za svogo zhenihannya z paniºyu.
- CHogo se vi tut sto¿te obojko? SHCHo rozmovlyaºte? - smiºt'sya.
A Prokip jomu:
- Pane, oddajte za mene divchinu!
- Dobre, beri. Prokope! YA ne boronyu. Povinchajtes', ta j zhivit' sobi
lyuben'ko.
- A pani? - kazhe Prokip.
Pan zithnuv i zadumavsya, a dali j kazhe:
- Idit' za mnoyu! Viz'mi ¿¿ za ruku, Prokope!
Sam pishov u kimnati, a Prokip vede mene za nim, stpskayuchi moyu ruku.
- Lyubo! - skazav pan, - ya oce do tebe molodih priviv. CHi vpodobaºsh?
A tut u kimnati paniv, panij!.. I polkovnik pomizh usima, nenache toj
indik pereyaslavs'kij, pohodzhaº ta vse potrohu pirhaº.
Nasha sidit' u krislechku. Zirnula na nas i odvernulas'. Usmih veselij
prostig, gnivno na pana zglyane j pitaº:
- SHCHo se take?
Prokip klanyaºt'sya, prosit'.
- YA vzhe pozvoliv, - kazhe pan, - ne boroni j ti, moya kohana. Dav nam
gospod' shchastya, - nehaj i voni shchaslivi budut'!
Pani vse movchit' ta usta grize. A polkovnik i virvet'sya, j zagude, yak
na trubi:
- Do pari, bisovi diti, do pari! Oboº horoshi! Treba ¿h zvinchati, kumo
moya mila. Hochesh zamizh, divko? - pitaº mene, ta shcho hoche morgnuti, to j ochi
zaplyushchit': ne morgne, vzhe nesila - vipiv povno.
Usi pani za nim pidhopili:
- Odruzhit' ¿h, odruzhit'! CHuºte: kum vash, polkovnik, govorit', shcho do
pari...
Todi vzhe j pani:
-Ta nehaj sobi!
Mi j nezchulisya, yak za porig perestupili. Kinulis' duhom i, ne spravivshi
nichogisin'ko, pohapcem zvinchalisya, shchob shche ne rozluchila nas pani.
Duzhe vona gnivalas' na pana:
-YAk ti mene pidviv! - dorikaº. - YA s'ogo ne mozhu tobi podaruvati, yak ti
mene pidviv!
- A tobi, - svarit'sya na mene, - tobi bude!
"Nehaj uzhe bude shcho bude, - dumayu, - ta vzhe mi pobralisya!" Veliko tishit'
mene, shcho teper ozvatis' do jogo mozhna pri lyudyah, glyanuti na jogo, shcho vzhe -
mij!
XL
YA zostalas' pri pani¿, yak i bula. SHCHe girsh nado mnoyu koverzuº vona, shche
girsh varit' z mene vodu ta vse primovlyaº:
- A shcho? YAkovo tobi u zamuzhzhi? Pokrashchalo?
YAk ne zagovorit' cholovik, yak ne pozhaluº, to chasom tak prijde, shcho primig
bi - kriz' zemlyu pishov. A zijdusya z nim, - veselo j lyubo; use liho zabudu.
Til'ki cholovik mij kudi dali, to vse hmurnishij hodit', azh meni serce
bolit'.
- CHi ti vzhe mene ne lyubish, Prokope?
Vin prigorne mene ta podivit'sya v vichi tak-to lyubo, shcho chuyu, nache v mene
krila virostayut'.
- A chogo zh use smutnij, Prokope?.. Ot mi vzhe teperen'ki vkupci naviki.
- O, moº serden'ko! Tyazhko bulo bez tebe, a z toboyu shche tyazhche... YAkovo-to
spodivatis' shchogodinki v boga - dogani tobi ta muki!.. A boroniti -
nesila... Vazhko, Uste!
- YAk-nebud' i zo mnoyu bidu perebudemo, Prokope. YAk na mene, to vse
udvijzi legsh.
- A mozhe, j spravdi tak,ribon'ko!
Ta j usmihnet'sya i pozhaluº mene.
Tak-to vzhe ya radiyu, yak rozgovoryu jogo, rozvazhu!
XLI
ZHili mi taken'ki z bidoyu ta z zhurboyu do oseni. Tut i zchinilos'...
Odnogo dnya trusili v sadku yabluka v koshi, a cholovik mij strushuº ta vse
z yabluni na mene poglyadaº to z-za ti¿ gilki, to z-za ti¿. Trohi vzhe j
pritomilas' babusya, - sila odpochiti.
- Ot uzhe j litechko krasne minulosya! - promovila, - sonechko shche svitit',
ta vzhe ne griº.
Seº kazhuchi, rozdivlyaºt'sya navkrugi.
- Ustino-golubko! Adzhe oto nenache ditvora z-za lisi viziraº? - pitaº
mene.
YA glyanu - azh spravdi kolo tinu kupka ditok.
- A shcho, ditki? - pitaº babusya, - CHogo prijshli, mo¿ sokolyata?
Mali movchat' ta til'ki okom zakidayut' u koshi z yablukami.
- Hodit' lishen' blizhche, hlopchenyata: ya po yabluchku vam dam! - kazhe na ¿h
babusya.
Ditvora tak i sipnula v gad. Obstupili staru, yak gorobci gorobinu, a
stara obdilya ¿h, a stara obdilya... Zagugotilo, zagomonilo kolo nas:
zvisno, diti. Koli se znenac'ka yak grimne pani:
- A to shcho?
Perelyakalis' diti. Kotori v plach, a hto v nogi, - til'ki zalopotilo. I
v mene serce zakolotilos'. Babusya spokijnen'ko odpovishchaº:
- Se, - kazhe, - ya po yabluchku ditkam dala.
- Ti dala? Ti smila? - zavereshchit' pani(sama azh trusit'sya). - Ti,
muzhichko, moº dobro kradesh!.. Zlodijko!
- YA - zlodijka!? - vimovila stara... Zblidla, yak hustka, i ochi ¿j
zasyali, i sl'ozi pokotilis'.
- Bil'sh krasti ne budesh! - krichit' pani. - YA tebe davnen'ko
pristerigayu, - azh ot koli pijmalas'... Pans'ki yabluka rozdavati!
- Ne krala ya zrodu-viku mogo, pani, - odmovlyae stara vzhe spokijno,
til'ki golos ¿¿ dzvenit'. - Pan nikoli ne boroniv, sam ditej obdilyav. Bog
dlya vsih rodit'. Podivit'sya, chi dlya vasho¿ zh dushi malo?
- Movchi! - pisnula pani, naskakuyuchi.
Hrusnuli viti. Z-za zelenogo listya viziraº mij cholovik, ta takij u jogo
poglyad strashnij! YA til'ki ochima jogo blagayu.
- Zlodijka! Zlodijka! - kartaº pani babusyu, vkogtivshis' ¿j u pleche, i
sovaº staru, i shtovhaº.
- Ne po pravdi mene obmovlyaºte! YA ne zlodijka, pani! YA vik izvikuvala
chesno, pani!
- Ti shche zo mnoyu zahodish?
Ta zo vs'ogo mahu, yak sokiroyu, staru po oblichchyu!
Zahitalas' stara: ya kinulas' do ne¿; pani - do mene; mij cholovik - do
pani¿.
- Spasibi, moya ditino, - promovlyaº do mene babusya, - Ne turbujsya, ne
gnivi pani¿.
A pani vzhe vchepilas' u mo¿ kosi.
- Godi, pani, godi! - grimnuv cholovik, shopivshi ¿¿ za obidvi ruki. -
C'ogo vzhe ne bude! Godi!
A pani u gnivu, u divi velikomu, til'ki vikrikuº:
- SHCHo? YAk? Ga?
Shamenuvshis' trohi, do Prokopa. A toj svoº:
- Ni, godi!
Todi vona u krik. Nazbigalisya lyudi, divlyat'sya. Pan shcho bulo v jogo duhu
prignavsya.
- SHCHo se?
Mij cholovik vipustiv todi paniyu z ruk.
- Ot tvo¿ shchiri¿ dushi! - ledve promovila pani. - Dyakuyu tobi!.. Ta chogo zh
ti movchish? - skriknula shche golosnish. - Meni malo ruk ne vlomili, a ti
movchish!
- SHCHo se porobilos'? - pitaº pan na vsi storoni u velikij trivozi.
Pani j pochala: i obikrala ¿¿ stara, i vsi hotili ¿¿ dushi, - takogo vzhe
nakovchila! Sama i hlipaº, i krichit', i klene, shcho vzhe i pan rozlyutuvavsya.
YAk kinet'sya do mogo cholovika.
- Rozbishaka!
- Ne pidhod'te, pane, ne pidhod'te! - ozvavsya mij ponuro.
- E, bachu, - kazhe pan, - tobi tut miscya malo. Postoj zhe: rozbishatimeshsya
u moskalyah - skil'ki hotya!
Pani azh vereshchit'-
- U moskali jogo, u moskali!.. Teper i prijom u gorodi; zaraz i vezi
jogo!
- Viz'mit' jogo! - kriknuv pan na lyudej. - Zv'yazhit' jomu ruki!
Prokip ne pruchavsya, sam ruki prostig, shche j vsmihnuvsya. A Nazar pid toj
guk do mene:
- CHogo zlyakalas'? CHogo plachesh? Girshe ne bude!.. Ot chi bude krashche, - ne
znayu...
XLII
Poveli Prokopa v hatu. Storozha sto¿t' kolo dverej. Na dvori vizok
zapryagayut', Nazar zapryagaº koni pid pana. Dovgo dumav mij cholovik, - dali
kazhe:
- Ustino! Syad' kolo mene!
- SHCHo ti pochiniv, mij golube! SHCHo ti spodiyav! - govoryu jomu.
- A shcho ya spodiyav? Budesh vil'na, - ot shcho! Budesh vil'na, Ustino!
- Volya, - kazhu, - ta bez tebe! Tak meni girko stalo!..
- Volya! - pokrikne vin, - volya!.. Ta na voli i liho i napast' - nishcho ne
strashne. Na voli ya gori potoplyu! Akripaku hoch yak shchastit'sya, use dobro na
liho stane.
Azh os' zatorohtiv na dvori vizok. Poveli Prokopa. YA, v chim bula,
shopilas' do jogo na vizok. Stara mene blagoslovlyaº i jogo:
- Nehaj vam mati bozha dopomagaº, diti! - A sl'ozi tihi tak i bizhat' z
ochej laskavih.
Pomchali nas. YAk to shche pani ne shamenulas' pro mene, nastavlyayuchi na
dorogu pana: ne pustila b!
¯dem movchki, pobravshis' za ruki. YA ne plachu, ne zhuryusya, til'ki serce
moº kolotit'sya, serce moº trepechet'sya...
Pid'¿zhdzhaºmo do mista. Pan zakuriv kolo nas i viperediv. V'¿hali v
misto. Hutko protorohtili ulicyami. Kolo visokogo budinku stali.
Vipustiv Prokip moyu ruku:
- Uste, ne zhurisya.
Poveli jogo do prijomu. YA na runduci sila, yak na grobovishchi.
- Ne vdavajs' u tugu, - kazhe Nazar. - Bis bidu perebude: odna mine -
desyat' bude.
A sam pochav uzhe sivim volosom, yak snizhkom, prisipatis'; rozvazhaº mene,
a samogo, vidno vzhe, shcho nihto ne rozvazhit'.
Koli vivodyat' mogo cholovika... Bozhe mij, svite mij! Serce v mene
zamerlo; a vin veselij, yak na Velikden'...
XLIII
Zostalas' ya z cholovikom u misti. Perebigla godina taya shvidko, yak svyata
iskra spahnula, ta doviku ne zabudu!
Zaraz mogo cholovika priruchili dyad'kovi, moskalevi istn'omu, izuchatis'
vijs'kovo¿ nauki. Dyad'ko buv stanom visokij, ochi chorni; volossya i vus, yak
shchetina, puzhat'sya; hodit' pryamo; govorit' guchno; povodit'sya gordo.
Ot mi jomu klanyaºmos', a vin nichogo; til'ki ponuro oglyadaº Prokopa. Daº
jomu Prokip groshi:
- Vibachajte, dyad'ku, shcho malo: kripak ne bagac'ko rozgoryuº.
Dyad'ko kashlyanuv, plyunuv:
- Hodim!
- Hodim na misto, druzhino moya, pogulyajmo! - kazhe meni Prokip. Ta j
pishli. Hodimo ulicyami i zaulkami, gulyaºmo sobi, a vin pitaº:
- A shcho, Ustino, chi ti chuºshsya, shcho vzhe ti vil'na dusha?
Ta j smiºt'sya, zaglyadayuchi meni v vichi.
Hoch yak bulo meni nevpokijno, hoch yak tuzhilo moº serden'ko, a j ya
vsmihnulas' i nibi chogos' radila.
Nabrela ya j hatku taku, shcho najmalas', a groshej nema. Ta j dobuti
zvidki? Prodati nichogo. YA po¿hala - nichogo ne vzyala. Ta j ne veliki skarbi
buli tam u mene: kil'ka sorochok, ta spidnic' dvi, ta shche tam yakas' yupochka
ta kozhushanochka. Ne do togo meni bulo todi, shchob te zabirati, a posli vzhe
pani ne oddala. Ot ya j nadumala sobi: "Pidu ya podenno robiti!" Poradilis'
iz Prokopom ta j vdalis' do hazyajki, shcho hatu najmala. Svoº liho
opovistili, pitaºmo, chi bude ¿¿ rada na te, shchob mi podenno za hatu ¿j
splachuvali.
- Dobre, - kazhe, - budut' groshi, oddavatimete podenno, a ne budut', to
ya j pidozhdu vam.
Mi j perebralis' do ne¿ v hatu.
XLIV
Hazyajka nasha bula udovicya staren'ka, privitna j laskava, a shcho govirka!
Rozkazuº ta j rozkazuº, ta vse pro svoº liho, shcho ves' rid ¿h zvivsya, shcho
sama vona v sviti zostalas', yak bilina v poli. Zithaº raz u raz,
chasten'ko, bulo, j splakne. Ta j za nami chimalo vona sliz vilila: yak,
bulo, sidimo z cholovikom ukupci ta govorimo, vona j pochne plakati ta
primovlyati, shcho - os' mi moloden'ki, os' mi i horoshi - nivroku: zhiti b ta
zhiti ta lyudej soboyu veseliti... Prikladaº ta j plache. Mi vzhe ¿¿ vmovlyaºmo!
Hiba todi ushchuhne, yak nadijde dyad'ko ta grimne na ne¿: znov baba kisne!
A vona jogo boyalas' duzhe, shcho takij vin: ani do jogo zagovoriti, ani
jogo spitati.
- SHCHo se za cholovik u sviti! - kazhe, bulo, stara. - YAkij zhe vin griznij
ta nelaskavij - nehaj bog boronit'! CHi vin nikoli rodu ne mav, chi shcho
takeº? Bog jogo znaº!
Rano-ranisin'ko shoplyusya; bizhu na podenshchinu. Povertayusya pizno. V ruci v
mene zarobleni groshi. Veselo pospishayus' dodomu.
SHCHe na dorozi strine mene cholovik; lyubo ta micno stisne za ruku i spitaº
tihen'ko:
- CHi dobre natomilas', Uste?
XLV
Ot yakos' sidimo vvecheri: moskal' na lavi z lyul'koyu, hazyajka kolo
vikoncya, a mi z Prokopom oddalik. Sidimo movchki vsi; koli u dveri htos' -
stuk-stuk; a dali: - Zdorovi buli! - guknulo shchos' za dverima.
Se zh Nazar!
Uvijshov i sto¿t' pered nami, stelyu pidpirayuchi: lyul'ka v zubah; i
sivizna, ti b kazav, u gusti kucheri pohovalas'.
- Hazyajci i vsim nehaj bog pomagaº!
- Spasibi! Milosti vasho¿ prosimo! - vitaº jogo stara.
- Zvidki se ti vzyavsya, Nazare? - pitaº Prokip. - Ot nache z zemli
vijshov!
- YA zvidti, - kazhe, - zvidki dobri lyudi mandrivki viglyadayut'.
Dyad'ko povorushivs', - poglyadaº na dveri.
- A chogo se krutishsya, pane moskalyu? Odni¿ viri, - ne curajsya.
Dyad'ko vse divit'sya na vikna, na dveri.
- Ovva, yakij zhe baskij! CHi ne vitra v poli hochesh pijmati?.. Da ti j
sam, bachu, stepovik... Ot zhe j ne probuj - ne pijmaºsh. A luchche daj meni
lyul'ki zapaliti... YAk zhe vam vedet'sya tut? - pitaº nas. - Pochomu v misti
molodici motorni ta garni? - morgaº na mene.
- A v vas tam yak? - pitayu v jogo.
- YAk?! Na vibir dayut', na lyuds'kuyu volyu: hoch utopis', hoch tak zagin'.
- Oh, meni lishechko! Godino moya! - zazhurilas' hazyajka. '
Dyad'ko til'ki vusa pokrutnuv.
- A stara? - pitayu.
-ZHive. Stara vse pereterpit'. Klanyaºt'sya vam. Pitayu za sebe, shcho tam
pani kazala.
- Ege! Bulo za vas oboh panovi na gorishki: "CHerez tvij, - kazhe, -
rozpusk dvoh robitnikiv uteryali! Hto zh durnem zostavsya?" - se vse pani; a
ya skazhu: duren' ne duren', a, stoyachi pered neyu, na rozumnogo j troshki ne
pohodiv.
Hazyajka tim chasom vecheryati prosit'. A Nazar dostav iz-za pazuhi plyashku
gorilki i postaviv na stoli.
- Vip'ºmo, - kazhe, - po povnij, bo nash vik nedovgij!.. Buvajte zdorovi,
v kogo chorni brovi!
A dyad'ko:
- SHCHo se, - kazhe, - za gorilka? Luchche vodi napitis', yak tako¿ gorilki!
- Koli hto shoche, to nap'ºt'sya j vodi, - ozvavs' Nazar.
- Gorilochka, zdaºt'sya, dobra, - kazhe hazyajka.
- Bodaj tomu shinkarevi take zhittya dobre! - odgrimnuvs' dyad'ko. A prote
vipiv ishche, ishche j ishche. Vip'º i splyune, nalaº i znov vip'º.
Stara divuºt'sya ta golovoyu hitaº, a dali vzhe ne sterpila:
- SHCHo zh vi tak ¿¿ gudite?
- Ne tvoº dilo, babo! - guknuv dyad'ko. - Dlya priyateliv p'ºmo vsyaku.
- Ta na zdorov'yachko zh!
- Znajte nashu moskovs'ku dobrist'! - dodav Nazar. Vecheryaºmo, govorimo;
a dyad'ko p'º ta j p'º, ta j p'º. Zblid na lici j na stil shilivsya.
Divit'sya na nas iz cholovikom ta j kazhe:
- Oj vi, molodyata, molodyata! Nedovgo zhitimete vkupci... Ta godi, ne
zhurit'sya!.. Pozhili, porozkoshuvali - i bude z vas. Buva j take, shcho z
spovitochku laski-dobra ne znaºsh, - vik zvikuºsh pid palkoyu... Otak zhivi!..
Bez rodu, bez plem'ya, bez privitu, bez sovitu, - na vsih rozkoshah!
A stara todi do jogo:
- A de zh vash rid, dyadechku? Zvidki vi sami?
- Z kantonistiv! - odkazav pohmuro moskal'. - 3 tih, koli chuli, shcho nas
u holeru pomenshalo. Rodu nema, ne znav i ne znayu.
- A matusya vasha?
- Kazav: ne znayu!.. CHogo durpo rozpituvati?
- Otaken'ki i ya teper bezridna! - kazhe hazyajka hlipayuchi.
- Ishche j vona mizh lyudi! - guknuv moskal'. - SHCHo tvoº liho!.. Plyunut'! On
liho, to liho: shcho nikogo tobi zgadati, nihto j tebe ne zgadaº; nikudi piti
j nide zostatis'. Usi tobi chuzhi, i vse, use chuzhe: i hata, i lyudi, i
odezha... Stepovik! -movlyav (do Nazara)... - Tak, brate! Mene z steniv
uzyato... Nu, i slavni, mabut', ti¿ stepi buli!.. Daj, babo, gorilki!
Vip'ºmo do dna, bo na dni molodi¿ dni!
A v samogo sl'ozi kotyat'sya-kotyat'sya. I smiºt'sya vin razom, i gorilku
p'º... Dali vzhe yak upav pa lavu, tak i zasnuv.
- Nu, po sij zhe movi ta bud'mo zdorovi! - kazhe Nazar. - Proshchaj,
Prokope-brate!.. Ta os' trohi ne zabuv. Prinis ya tobi groshenyat krihtu:
p'yat' karbovanciv. Pozhivaj zdorov!
- Spasibi, brate! Ne znayu, koli vzhe ya primozhusya tobi vernuti.
- Gaj-ga! Abi zhivi buli! Se ne pans'ki groshi - braters'ki: nimi ne
zazhurishsya. YA sobi zaroblyu: teper ya vil'nij hoch na pivroku; z sobakami ne
pijmayut'.
Ta j pishov, poproshchavshis'. Til'ki jogo j bachili.
XLVI
Gospodi milij! YAke zh to zhittya todi nashe bulo! Hoch i z bidoyu, hoch i z
lihom, a take zh to lyube, take blagodatne! Legko zithnuti, veselo glyanuti j
dumati: shcho zaroblyu, to vse na sebe; shcho j posidzhu i pogovoryu, - nikogo ne
boyusya; robitimu chi ni, - nihto mene ne prisiluº, nihto ne zajme. CHuyusya na
dushi j na tili, shcho j ya zhivu.
Koli tak navesni chutka: moskali vihodyat' u pohod!
- Nepravda s'omu! - vmovlyayu sebe; a serce moº odrazu pochulo, shcho pravda.
A tut i nakaz: u pohod, u pohod lagoditis'!
Prokip mene rozvazhaº, dovodit' meni, shcho se liho dochasne, shcho povernus',
kazhe, - budemo vil'ni.
- Tak, tak! - kazhu, - tak, min golube!
A serce moº bolit', sl'ozi rinut'.
Vzhe j den' pohodu namichenij. Pishli mi v hutir poproshchatis'. Paniv ne
bulo doma; til'ki babusya sama na gospodarstvi. Babusechko zh moya lyuba! A ya
¿¿ zdaleku pa vzdvir'¿ piznala, a piznavshi, zaplakala. Dusheyu zhivoyu vona
til'ki zhiva bula. Pribizhu do ne¿, obijmayu, yak matir ridnu.
- CHogo ti plachesh, moya golubko? - pitaº mene stiha.
- Oce vi tut zostaºtes', u s'omu pekli!
- Ta vzhe zh tut, ptashko. Tut ya rodilas', tut ya hrestilas', tut
sirotila... tut i vmru, moya ditino.
- Ta do smerti terpitimete?
- I terpitimu, ptashko.
Poblagoslovila vona pas, yak ditej ridnih, obdilila, chim ma.'ip.
Poproshchalisya mi, pishli... Ta j ne raz, ne dva obertalis', divilis'. Na
porozi sto¿t' babusya; navkrugi tisha;
skriz' yasno; z polya viterec' viº; z ga¿v holodok dishe; des'-to voda
guchit'; a visoko nad usim graº-siyaº vishnº prominyaºte sonechko...
XLVII
Provela ya cholovika azh do Kiºva. U Kiºvi sluzhiti zostalas', a vin z
vijs'kom kudis' daleko na Litvu pishov.
- Ne sushi sebe sliz'mi, serden'ko! - prikazuvav. - YA vernus'...
spodivayusya. Spodivajsya j ti. Dozhidaj mene!
Dozhidayu... SHCHo yaka ti, sluzhba, dovga! Uzhe sim god, yak vin pishov. CHi to zh
pobachu koli?.. U svoºmu seli ne bula. Perechula cherez lyudi, shcho vsi zhivi.
Vedet'sya tak, yak i persh velosya. Babusya zhive, terpit', a pro Nazara nema j
chutki. Sluzhu, najmayusya, zaroblyayu. SHCHo nasha kopijka? Krov'yu obkipila! Ta
inkoli j meni tak legko, tak-to vzhe veselo stane, yak podumayu, shcho abi
shotila, - zaraz i pokinuti tu sluzhbu vil'no. Podumayu taken'ki - i roku
dobudu. YAkos' rozvazhit' mene, pidmozhe mene ta dumka, shcho vil'no meni, shcho ne
zv'yazani ruki mo¿. "Ce liho dochasne, ne vichne!" - dumayu.
To yak zhe meni svogo cholovika zabuti hoch na hvilinku? Vin mene z pekla,
z kormigi vizvoliv!.. Ta mene j bog zabude! Vin cholovik mij, i dobrodij
mij. Pozdorov jogo, mati bozha: ya vil'na! I hodzhu, i govoryu, i divlyus' -
bajduzhe meni, shcho j º ti pani u sviti!
Last-modified: Tue, 23 Jul 2002 11:48:57 GMT