----------------------------------------------------------------------------
Perevod G. Cereteli
Menandri. Comoedae. Fragmenta
Menandr. Komedii. Fragmenty
Seriya "Literaturnye pamyatniki"
Izdanie podgotovil V. N. YArho
M, "Nauka", 1982
OCR Bychkov M.N. mailto:bmn@lib.ru
----------------------------------------------------------------------------
Karion, povar.
Onisim, rab Harisiya.
Smikrin, otec Pamfily.
Herestrat, drug i sosed, Harisiya.
Gabrotonon, arfistka.
Sirick, ugol'shchik, rab Herestrata.
Dav, pastuh, rab.
ZHena Siriska (bez slov).
Pamfila, zhena Harisiya.
Xarisij, molodoj chelovek.
Sofpona, kormilica Pamfily (bez slov).
Dejstvie proishodit v derevne, nedaleko ot Afin. Na scene
dva doma; odin prinadlezhit Xarisiyu, drugoj -
Herestratu.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
So storony goroda vhodyat na scenu Onisim i Karion.
Karion
Fr. 1 Onisim, eto pravda, chto hozyain tvoj,
Gabrotonon, arfistku, nanimayushchij,
ZHenat sovsem nedavno?
Onisim
Pravda chistaya!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kapion
Fr. 2 Kak horosho, Onisim! Lyubopytnichat'
I ty ne proch'!
Onisim
Ne skroyu - net priyatnee
Na svete nichego, kak byt' vseznajkoyu!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fr. 3 Gotov' zhe zavtrak! On davno v neistovstve
ZHdet za stolom.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fr. 4 |hin - vid bol'shogo gorshka s shirokim gorlom.
|to slovo upominaet Menandr v "Tretejskom sude"
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fr. 5 . . .YA v etih sluchayah
Na soloninu soli posypat' privyk.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
So storony goroda poyavlyaetsya Smikrin.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fr. 6 Zdorovyj lezhebok kuda opasnee
Bol'nogo lihoradkoj, - ne rabotaya,
Tak, ni pro chto, za dvuh on ob容daetsya.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Smikrin
CHto chelovekom (stol'ko deneg tratitsya)
127 Na v_i_na, vot chemu ya uzhasayusya!
Ostavim p'yanstvo v storone, - ne veritsya
Uzh i tomu, chto, pit' sebya nasiluya,
130 Za maluyu kotilu on po celomu
Obolu platit!
Herestrat
(v storonu)
V samyj raz! YA etogo
I zhdal! Nagryanul, i lyubov' rasstroitsya. . .
Smikrin
Da mne-to chto? On sam eshche naplachetsya!
On vzyal chetyre serebrom v pridanoe
Talanta, no sebya slugoyu zheninym
Schitat' ne hochet, doma ne nochuet on
I v den' dvenadcat' drahm on platit svodniku. . .
Herestrat
(v storonu)
Dvenadcat' - verno! Znaet vse do tochnosti! . .
Smikrin
Na mesyacu da eshche dnej na shest' etogo
140 Muzhchine hvatit na zhit'e. . .
Herestrat
Schet pravil'nyj!
Po dva obola v den'! Na sup gorohovyj
Kak raz dovol'no budet dlya golodnogo!
Gabrotonon
(vyhodya iz doma Herestrata)
Poslushaj, Herestrat, - Harisij zhdet tebya!
(Ukazyvaya na Smikrina)
Kto eto, milyj?
Herestrat
Test' prishel Harisiya.
Gabrotonon
(CHto priklyuchilos' s nim?) Glyadit on sumrachno. . .
Smikrin
. . . Trizhdy proklyatyj,
(Pri molodoj zhene) zhivet s arfistkoyu!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gabrotonon
Blag radi vsyacheskih ne govori ty tak!
Smikrin
190 Da propadi ty! Uzh emu dostanetsya!
YA v dom vojdu, razvedayu tochnehon'ko
O polozhen'e dochki da podumayu,
Kak mne teper' pojti na zyatya pristupom.
(Vhodit v dom Xarisiya.)
Gabrotonon
Skazat' Harisiyu, chto pribyl testyushka?
Herestrat
Skazat'! Ish' shel'ma! V dom vnes nesoglasie!
Gabrotonon
Puskaj by vnes ego v doma on mnogie!
Herestrat
Vo mnogie?
Gabrotonon
Nu, v tot, chto ryadom.
Herestrat
V moj-to dom?
Gabrotonon
Da, v tvoj! Pojdem teper' tuda, k Harisiyu!
Herestrat
Pojdem - pora! Smotri: yuncov podvypivshih
170 Syuda kak raz vataga priblizhaetsya!
Svyazat'sya s nimi nam nekstati bylo by!
Vhodyat v dom Herestrata.
Horovaya scena.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Na scenu vbegayut raby Dav i Sirick, za kotorymi
sleduet zhena Siriska s rebenkom na rukah.
Sirick
Narushil pravo ty!
Dav
Proklyatyj klyauznik!
CHuzhim dobrom vladet' tebe ne sleduet!
Sirick
220 Pust' razberet sud'ya!
Dav
Otlichno! Sudimsya!
Sirick
No u kogo?
Dav
Goditsya vsyak! Zasluzhenno
Terplyu! Zachem s toboj delilsya?
Sirick
(ukazyvaya na Smikrina)
|togo
Ne vzyat' li v sud'i?
Dav
V dobryj chas!
Sirick
Pochtennejshij,
Minutku udeli ty nam, pozhalujsta!
Smikrin
Vam? Dlya chego?
Sirick
Vozniklo delo spornoe!
Smikrin
Da ya-to tut pri chem?
Sirick
Sud'yu tretejskogo
My ishchem! Nu, tak vot, kol' net prepyatstviya,
Ty rassudi nas!
Smikrin
Propadi vy propadom!
Ish' brodyat v kozhuhah, a tozhe sudyatsya!
Sirick
230 Pust' tak, i vse zhe - delo nashe maloe,
Vzyat' v tolk ego legko - otec, bud' milostiv!
Uzh snizojdi do nas! Ved' pravosudie
Brat' pereves vsegda dolzhno, i vsyak o tom
Pri sluchae obyazan pozabotit'sya.
Takov vsegda udel nash chelovecheskij!
Dav
S kakim, odnako, ya svyazalsya ritorom!
Zachem delilsya s nim?
Smikrin
Skazhi, moj prigovor
Blyusti soglasny vy?
Sirick
O da!
Smikrin
Poslushayu -
Pomehi net! Nachni ty, chto pomalkival.
Dav
240 Nachnu ya izdali - i ne so ssory s nim,
CHtob mog ponyat' ty tolkom proisshedshee. . .
Raz v zaroslyah, ot etih mest poblizosti,
Odin stada svoi ya pas, pochtennejshij,
Tomu nazad dnej tridcat' priblizitel'no,
I ya nashel - on broshen byl! - rebenochka,
I ozherel'e s nim, i vse obychnye
Bezdelki. . .
Sirick
Spor o nih!
Dav
Meshaet rech' vesti!
Smikrin
(Sirisku)
Kol' pereb'esh' eshche, dostanu palkoyu
Tebya!
Sirick
I budesh' prav!
Smikrin
(Davu)
Vedi zhe rech'.
Dav
Vedu.
250 Rebenka podnyal ya, k sebe domoj otnes,
CHtob vospitat' ego - tak ya reshil togda.
No za noch' mysl' prishla - byvaet s kazhdym tak, -
I nachal sam s soboj ya tut besedovat':
"K licu li mne ditya? Nu, mne l' s nim muchit'sya?
K chemu zaboty mne? Gde stol'ko deneg vzyat'?"
Tak bylo delo. Utrom skot ya vnov' pognal.
A tut i on prishel v mesta te samye,
CHtob pnej nakorchevat' sebe, - on ugol'shchik!
My ran'she byli s nim druz'ya-priyateli!
260 Razgovorilis' vnov'. Menya zadumchivym
Uvidev, govorit: "CHego ty golovu
Povesil, Dav?" - CHego? Da polon rot hlopot!
Kak ya nashel, kak podnyal, vse ya vyboltal. . .
YA konchit' ne uspel, on i nachni prosit':
"Otdaj ty mne ditya!" - da povtoryat' eshche
Pri kazhdom slove: "Schastliv bud'! Pust' radosti
Ty vkusish'! Pust' skorej poluchish' vol'nuyu!
Est' u menya zhena. . . U nej rebenochek
Nedavno rodilsya, da umer vskorosti". -
On govoril pro tu, chto zdes' s malyutkoyu. -
270 Prosil ty ili net?
Sirick
Prosil.
Dav
Splosh' celyj den'
On pristaval. . . Na pros'by i na klyanchen'e
YA soglasilsya. . . dal. . . I, blag on vsyacheskih
Ponasuliv, ushel. . . On dazhe ruki mne
Rasceloval. . . Da ili net?
Sirick
Da.
Dav
On ushel.
A vot teper', opyat' menya uvidevshi,
Vdrug ot menya veshchej, s rebenkom kinutyh -
A veshchi - pustyaki, nichto. . . bezdelica!
On trebuet i mnit sebya obizhennym,
CHto ne dayu, svoyu v nih vidya sobstvennost'.
280 A ya v otvet: "Blagodari, chto v chast' tebya
YA vzyal, tvoi uvazhiv pros'by". Esli zhe
Ne dodal ya chego, menya uchityvat'
Ne v prave on. . . Vot esli b natolknulis' my
Na klad s nim vmeste i Germesom obshchim byl
Tot klad, odno by ty, a ya - drugoe vzyal!
No ya odin nashel - tebya tam ne bylo!
Za chto zhe vse tebe, a mne ni kapel'ki?
Nu, slovom: dal tebe ya iz nahodki chast' -
Kol' po dushe, vladej i nyne! Veli zhe
Ne po dushe i stal ty myslit' inache -
290 Verni. . . Nas ne obid' - ne budesh' v ubyli!
No vse pribrat', gde pros'boj, gde nasiliem,
Net, eto ne projdet! - YA konchil rech' svoyu.
Sirick
On konchil?
Smikrin
Ty ogloh? Da, konchil!
Sirick
Horosho.
Itak, chered za mnoj. . . Rebenka on nashel -
Odin, tak govorya, skazal on istinu!
Vse bylo tak, otec, - mne sporit' ne o chem.
Ego ya umolyal, prosil i vyprosil
YA u nego ditya - on v etom tozhe prav.
No vot pastuh, sobrat ego po dolzhnosti,
300 S ego zhe slov sboltnul, chto budto Dav nashel
Pri malen'kom ubor. . . Ego chtob strebovat',
Malyutka zdes', otec!
(K zhene)
ZHena, podaj ditya!
Dav, trebuet s tebya on ozherel'ice
I s nim primety vse, i govorit on tak:
"Ubor dan mne, no ne tebe. . . dlya vygody".
(Otdaet rebenka zhene.)
Kak opekun i ya togo zhe trebuyu.
Opekunom menya ty sdelal, dav ditya!
Teper', pochtennejshij, tvoj dolg, tak mnitsya mne,
Reshit', dolzhno l', soglasno vole materi,
310 Kto b ni byla ona, blyusti v sohrannosti,
Poka vzrastet ditya, ubor i zoloto,
I chto b tam ni bylo, il' dat' rashitchiku:
On pervym-de nashel chuzhuyu sobstvennost'!
No pochemu zhe ya veshchej ne treboval,
Kogda rebenka bral? Da u menya togda
I prava ne bylo, chtob za nego stoyat'!
YA i teper' sovsem ne svoego ishchu,
Ne vygody korystnoj! - "Obshchij, mol, Germes!"
Gde strazhdet chelovek, net slova "ya nashel",
Zdes' ne "nahodka" - zdes' odno "grabitel'stvo".
320 Primi v raschet, otec, chto, mozhet, malen'kij
Znatnee nas. . . Sred' podnevol'nyh vyrosshi,
Ne vzglyanet li na rabstvo on s prezreniem
I na dela derznet, prirode sleduya,
CHto gospodam k licu: na l'vov ohotit'sya,
Kop'e i shchit nosit', na sostyazaniyah
Byt' begunom. . . Nebos' byval v teatre ty
I znaesh' eto vse! Neleya s Peliem
Raz kozopas nashel - starik, podobno mne,
V kozhuh odetyj - da. . . Kogda zh uvidel on,
CHto ne cheta emu ego najdenyshi,
330 Povedal im, kak ih nashel, kak vyrastil,
I v ruki otdal im sumu s primetami.
Oni zh, uznav pro vse, chto ih kasalosya,
Iz pastuhov prostyh caryami sdelalis'.
No esli b prodal on, kak Dav, ih sobstvennost',
CHtob drahm dvenadcat' ot prodazhi vyruchit',
Na veki vechnye oni v bezvestnosti
Ostalis' by - oni, geroi slavnye!
Nu, znachit, tolku net, na vospitanie
Kol' ya ditya voz'mu, a Dav tem vremenem
340 Lishit ego nadezhdy na spasenie.
Ved' s pomoshch'yu primet soyuza brachnogo
S sestroyu izbezhal odin, mat' vyzvolil
Drugoj, a tretij brata spas. . . Oh, sbivchiva
Vsya nasha zhizn', otec, i nado zadolgo
Providet' mnogoe, chtob izbezhat' bedy!
No Dav skazal: "Verni, koli ne nravitsya", -
On mnit, chto dlya nego est' v etom vygoda!
No pravo gde zh, kol' ty, vernut' obyazannyj
350 Rebenka sobstvennost', s nej i ego voz'mesh',
CHtob blaga, dlya nego Sud'boj spasennye,
Tebe by ne byli pomehoj v gnusnostyah?
YA konchil. . . Sud vershi po spravedlivosti!
Smikrin
Reshit' legko! Vse, chto s rebenkom kinuto,
Prinadlezhit emu. . . Takov moj prigovor!
Dav
CHudesno! A ditya?
Smikrin
YA prisuzhu ego,
Konechno, ne tebe, ego obidchiku,
No dam zashchitniku i oboronshchiku
Ot vseh obid tvoih!
Sirick
Da vkusish' schast'e ty!
Dav
Spasitel' Zevs, kakoj nespravedlivyj sud!
Vse ya nashel - i vot obobran dochista!
360 A tot, kto ne nashel, teper' vladeet vsem!
Itak, otdat'?
Smikrin
Otdaj!
Dav
CHto za nepravyj sud!
Propast' mne, kol' ne tak!
Sirick
Otdaj nemedlenno!
Dav
Gerakl, obizhen ya!
(Snimaet svoyu sumu.)
Sirick
Otkroj sumu svoyu
I pokazhi! Ved' v nej s soboj vse nosish' ty!
(K Smikrinu.)
Poka on ne otdast, pobud', pozhalujsta!
Dav
I vzyat' ego sud'ej!
Smikrin
Davaj zhe, visel'nik!
Dav
(oporozhnyaya sumu.)
CHto za pozor terplyu!
Smikrin
Vse tut?
Sirick
Kak budto by!
A mozhet, uvidav, chto vse poteryano,
On i sliznul koj-chto, poka ya rech' derzhal!
Dav
I ne podumal by!
Sirick
(uhodyashchemu Smikrinu)
Proshchaj i schastliv bud'!
370 Takih by sudej nam!
Dav
Ne sud - glumlenie!
Gerakl, nu, byl li gde pozornej prigovor?
Sirick
Ty podlo vel sebya!
Dav
Podlec! Smotri teper',
Hrani dobro (poka ditya ne vyrastet!)
Znaj, budu za toboj sledit' bez ustali.
(Uhodit.)
Sirick
Poshel ty proch', provalivaj. - Teper', zhena,
Rebenka otnesi ty k Herestratu v dom,
K hozyainu! Segodnya zdes' ostanemsya,
Uplatim svoj obrok, a zavtra primemsya
380 Vnov' za rabotu my. - Pereschitaj sperva
Za veshch'yu veshch'! Est' u tebya korzinochka?
ZHenshchina otricatel'no kachaet golovoj.
Kladi za pazuhu!
Iz doma Herestrata vyhodit Onisim; on napravlyaetsya v storonu Siriska i ego
zheny, snachala ne zamechaya ih.
Onisim
Lenivej povara
I svet ne vidyval! Vchera ob etot chas
Uzhe pirushka shla!
Sirick
(razglyadyvaya veshchi)
Vot eto, kazhetsya,
Petuh. Voz'mi ego. Kakoj on krepen'kij!
A vot sekira! Vot veshchichka s kameshkom.
Onisim
(zametiv Siriska)
CHto eto? A?
Sirick
Vot persten'. . . pozolochennyj,
A sam zheleznyj. . . I na nem pechatka est':
Byk il' kozel? Ne razobrat'! Kle_o_stratom
390 On sdelan, kol' o tom sudit' po nadpisi.
Onisim
(podhodya k Sirisku)
Daj posmotret'!
Sirick
Ty kto takoj?
Onisim
Da, on i est'!
Sirick
Kto?
Onisim
Persten'!
Sirick
Persten'? CHto za persten'? Ne pojmu. . .
Onisim
Hozyaina, Harisiya!
Sirick
S uma soshel?
Onisim
On obronil ego!
Sirick
Zlodej, davaj nazad!
Onisim
Kak? Nashe dat'? Otkuda on k tebe popal?
Sirick
O Apollon i bogi, gore chistoe!
Poprobuj-ka spasti dobro sirotskoe!
Komu ne len', vsyak grabit' sobiraetsya!
Daj persten', govoryu!
Onisim
Ty shutish', kazhetsya!
400 Klyanus' ya Apollonom, veshch' hozyajskaya!
Sirick
Zarezhus' ran'she, chem hot' v chem-nibud' tebe
YA ustuplyu. - Reshil: sudit'sya budu ya
So vsemi! Ne moe dobro - sirotskoe!
(K zhene.)
Vot ozherel'e! Na! Loskut purpurovyj!
Teper' domoj stupaj!
(Onisimu.)
CHto skazhesh'?
Onisim
CHto skazhu?
Kol'co - Harisiya! Ego poseyal on,
Kogda byl vypivshi!
Sirick
YA - Herestrata rab!
Il' u sebya derzhi kol'co v sohrannosti,
Il' mne otdaj, - vernu ego celehon'kim!
Onisim
410 Sam luchshe sohranyu.
Sirick
Po mne, net raznicy!
My oba, kazhetsya, v odin i tot zhe dom
S toboyu derzhim put'?
Onisim
Net, gosti u nego, -
Nel'zya teper' hozyainu dokladyvat'
Ob etom, - luchshe zavtra. . .
Sirick
Podozhdat' mogu!
A zavtra pred lyubym sud'ej ya vystupit'
Gotov! Segodnya tozhe delo vyigral.
Ostaviv vse, pora zanyat'sya, kazhetsya,
Sudebnym remeslom - lish' v nem spasenie!
Oba uhodyat v dom Herestrata.
Horovaya scena.
Onisim
(Vyhodit iz doma Herestrata.)
Raz pyat', a to i bol'she pokazat' kol'co
420 Hotel hozyainu. . . Vot, vot blizehon'ko
YA podojdu k nemu, stoyu licom k licu,
Da i opyat' nazad! |h, staryj moj donos!
Odna zabota s nim! Tverdit bez ustali
Hozyain: "Zevs, sgubi togo donoschika,
Kto yazvu vskryl!" Boyus', chto, primiryas' s zhenoj,
Menya, naushnika, za to, chto znayu vse,
So sveta on ezhivet. Kak horosho, chto ya
Poostereg sebe pribavit' novoe
K tomu, chto est', - i v nem bedy dostatochno!
(Stoit, zadumavshis'.)
V eto vremya iz doma Herestrata vybegaet arfistka
Gabrotonon, otbivayas' ot gostej Harisiya, starayushchihsya
ee uderzhat'.
Gabrotonon
430 Ne pristavaj. . . Pozhalujsta. . . ne trogajte.
Oslepla, vidno, koli ne zametila,
CHto nasmeh pozvana! YA mnila, lyubit on!
A v nem - pochti nechelovech'ya nenavist'!
S nim ryadom vozlezhat' ne pozvolyaet mne, -
Poodal' byt' dolzhna. . .
Onisim
(pro sebya)
A ne otdat' li vnov'
Kol'co tomu rabu? Net smysla!
Gabrotonon
(ne vidya Onisima)
Glupen'kij
Kakoj! Zachem motaet stol'ko deneg on?
Bud' delo tol'ko v nem, mogla by ya teper'
S koshniceyu idti na bozh'em prazdnestve:
440 Uzh tretij den', kak ya, soglasno pravilam,
CHista ot brachnyh uz!
Onisim
Nu, radi vseh bogov,
Nu, kak, skazhite mne. . .
Sipisk
(vybegaya iz doma Herestrata)
Da gde on pryachetsya?
Ves' dom obegal!
(Zametiv Onisima)
A, davaj, pochtennejshij,
Kol'co il' pokazhi, komu ty tam hotel!
Sud'yu by nam! Mne po delam idti pora!
Onisim
Vot delo v chem, priyatel'. . . Znayu v tochnosti,
CHto persten' tvoj - hozyaina, Harisiya!
Da pokazat' boyus'! Kol' dam, Harisiya
Otcom tomu rebenochku ya sdelayu,
450 S kem persten' kinut byl. . .
Sipisk
Kak eto?
Onisim
Vidish' li,
Na Tavropoliyah, vo vremya bdeniya,
Gde byli zhenshchiny, on poteryal kol'co!
Vot vse i shoditsya, chto iznasiloval
Devicu on. . . Ta rodila i kinula
Ditya. . . Najti b ee, potom Harisiyu
Kol'co vruchit', - i vse by raz座asnilosya!
A nyne smuta vyjdet da volnenie!
Sirick
Sam obsudi! No kol' strashchaesh', dumaya,
CHto otstupnogo dam, chtoby kol'co vernut', -
460 Tak eto gluposti! I ne podumayu
Delit'sya ya. . .
Onisim
Ne nado mne.
Sirick
Vot imenno.
YA zabegu - sejchas mne v gorod nadobno! -
CHtob znat' navernyaka, kak postupit' potom.
(Uhodit.)
Gabrotonon
(Podhodit k Onisimu.)
Ditya, chto v dome grud'yu kormit zhenshchina,
Ego, Onisim, i nashel nash ugol'shchik?
Onisim
Da, po ego slovam. . .
Gabrotonon
Bednyazhka, milen'kij!
Onisim
I s nim hozyajskij persten' etot najden byl.
Gabrotonon
Ah ty, zlodej! Kol' to synok hozyaina
I budesh' ty glyadet', kak on rabom rastet,
470 Nu, ne dostoin li ty kazni vsyacheskoj?
Onisim
No ya skazal: nikto ne znaet materi.
Gabrotonon
A persten' obronil na Tavronoliyah
Hozyain?
Onisim
P'yan on byl, kak mne rasskazyval
S nim byvshij rab. . .
Gabrotonon
On na nochnoe bdenie,
Gde byli zhenshchiny, vorvalsya, vidimo.
Odnazhdy i pri mne koj-chto pohozhee
Sluchilos'. . .
Onisim
Pri tebe?
Gabpotonon
Na Tavropoliyah,
Proshedshij god. . . Na lire ya dlya devushek
Igrala. . . Vse rezvilis'. . . Vmeste s prochimi
I ya, - ved' ya togda muzhchin ne vedala!
Onisim
480 Eshche by!
Gabrotonon
Da, klyanusya Afroditoyu!
Onisim
A devushku ty znaesh'?
Gabrotonon
Mozhno spravit'sya, -
Ona druzhila s temi, s kem i ya byla.
Onisim
A kto otec?
Gabrotonon
Ne znayu. No v lico ee
Uznala by, o bogi: vot krasavica!
Slyhala, chto bogata!
Onisim
Uzh ne eta li?
Gabrotonon
Ne znayu. . . Kak i vse, ona otpravilas'
Gulyat' i vdrug, glyadim, nazad v slezah bezhit,
Rvet volosy. . . O bogi, vse izorvano,
I plat'e u nee povislo kloch'yami,
490 A bylo iz tarentskoj tkani, divnoe!
Onisim
A persten' byl u nej?
Gabrotonon
Vozmozhno. . . No ego
Ona ne pokazala - lgat' ne budu ya!
Onisim
No chto zhe delat' mne?
Gabrotonon
Sam dumaj! Esli zhe
Ne glup i verish' mne, speshi k hozyainu
S dokladom. . . Kol' rebenka mat' svobodnaya,
Zachem tait' nam pravdu ot Harisiya?
Onisim
Davaj poishchem mat' sperva, Gabrotonon,
I v etom ty dolzhna mne byt' pomoshchnicej.
Gabrotonon
Ne stanu, net, poka ne znayu v tochnosti,
500 Kto byl nasil'nikom. . . A tak u zhenshchin teh
Boyus' o chem-nibud' ya zrya vyvedyvat'.
Kto znaet, - mozhet byt', kto iz priyatelej
Tot persten' obronil, ego v zaklad prinyav.
Il' gospodin v igre kak obespechen'e
Ego v zalog otdal, il' na nego zaklad
Derzhal i proigral. . . Takie sluchaj -
A im i scheta net! - popojkam svojstvenny!
Poka nasil'nik mne ne vedom, devushki
YA ne ishchu i nikomu rasskazyvat'
510 Ne stanu ya!
Onisim
Ty rassuzhdaesh' pravil'no!
No chto zhe delat' mne?
Gabrotonon
Onisim, vyslushaj!
Ne po dushe l' tebe, chto mne na um prishlo?
YA pripishu sebe vse proisshedshee.
Vot v ruki persten' vzyav, vhozhu k Harisiyu. . .
Onisim
Ty prodolzhaj - ya ponimayu, kazhetsya!
Gabrotonon
On vidit: ya - s kol'com. . . On stanet sprashivat',
Gde ya vzyala? Skazhu: "Na Tavropoliyah,
Eshche deviceyu". - CHto s toj sluchilosya,
YA pripishu sebe: o tom ved' znayu ya!
Onisim
520 Prekrasnyj plan!
Gabrotonon
Kol' on zameshan tut,
Pryamym putem pojdet on na priznanie,
I tak kak vypil on, to pervym skazhet vse,
S zapalu. . . Budu ya emu poddakivat',
No pervoj ne nachnu, chtob ne zaputat'sya!
Onisim
Ej-bogu, horosho!
Gabrotonon
ZHemanyas', stanu ya,
CHtob ne zaputat'sya, boltat' obychnoe:
"Kakim ty zverem byl, kakim besstydnikom!"
Onisim
CHudesno!
Gabrotonon
"Vraz menya svalil na zemlyu ty!
Mne, bednoj, plat'e ty isportil chudnoe".
530 No pered etim ya hochu rebenka vzyat', -
Ego laskat' nachnu, zhalet', a zhenshchinu
Sproshu: "Gde ty nashla?"
Onisim
Gerakl, bozhestvenno!
Gabrotonon
A pod konec vsego skazhu hozyainu:
"Syn u tebya!" I pokazhu najdenysha!
Onisim
Hitro i lovko eto vse, Gabrotonon!
Gabrotonon
Kogda zh proverkoj budet ustanovleno,
CHto on - otec, my bez pomehi devushku
Otyshchem. . .
Onisim
Lish' odno toboj upushcheno:
Svobodnoj stanesh' ty! Tebe, kak materi,
On otpusknuyu dast. . . bez zamedleniya!
Gabrotonon
540 Ne znayu, no. . . mne etogo hotelos' by!
Onisim
Eshche b! A blagodarnost' mne, Gabrotonon?
Gabrotonon
Boginyami klyanus'! Tebya, konechno, ya
Vinovnikom sochtu blagodeyaniya!
Onisim
A esli zlonamerenno ty devushku
Otkazhesh'sya iskat' i, obmanuv, menya
Ostavish' na bobah, - skazhi, kak byt' togda?
Gabrotonon
Kakoj mne smysl! Il' mnish', detej mne hochetsya?
Mne b lish' svobodnoj stat', pust' eto platoyu,
O bogi, budet za trudy!
Onisim
Da sbudetsya!
Gabrotonon
550 Tak, znachit, ty so mnoj?
Onisim
Vpolne s toboyu ya!
Srazhus' togda, kogda nachnesh' uvilivat'!
Na eto hvatit sil! Nu, a teper', sejchas
Posmotrim, kak poluchitsya.
Gabrotonon
Soglasen ty?
Onisim
Vpolne!
Gabrotonon
Davaj zhe persten' mne, ne meshkaya!
Onisim
Beri.
(Peredaet persten'.)
Gabrotonon
Teper', Pif_o_, bud' mne pomoshchnicej
I sdelaj tak, chtob rech' byla uspeshnoyu!
(Vhodit v dom.)
Onisim
Hitra na vydumki! Edva pochuyala, -
CHto ej ne vymanit' lyubovnoj laskoyu
Svobody i chto vremya zrya teryaetsya,
Inym putem poshla! - A ya ostanusya
560 Vsyu zhizn' rabom - slyuntyaj, durak, tupica ya,
Sovsem net nyuha u menya na tonkosti!
Vot razve ot nee, kol' delo sladitsya,
Perepadet i mne - kak budto sleduet!
Pustoe! Ish' glupec! ZHdu blagodarnosti
Ot zhenshchiny! |h, lish' by novoj goresti
Mne ne hlebnut'! - I to - dela nevazhnye
U gospozhi! K primeru, esli docher'yu
Svobodnogo okazhetsya ta devushka
570 I mater'yu rebenka, s neyu vstupit v brak
Hozyain (a zakonnoj dolzhen dat' razvod).
Na etot raz, kazhis', ya lovko vyskol'znul, -
Ne mnoj ved' kasha novaya zavarena!
Ot etih dal'she del! A esli spletnichat'
Nachnu ya snova il' povsyudu nos sovat',
Pust' vyrezhut mne. . . zuby! |to kto eshche
Syuda idet? Smikrin nazad iz goroda -
Opyat' razgnevannyj, (on zdes' podnimet shum!)
Dolzhno byt', pravdu vsyu uznal storonkoyu!
580 Ubrat'sya nado mne skoree s glaz doloj. . .
(Uhodit v dom Herestrata.)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Smikrin
. . .Veselen'kij
610 Ustroili vy zavtrak.
Karion
O neschastnyj ya,
Po vsem stat'yam! Kakim-to strannym obrazom
Vse, chto zadumal, tut zhe rassypaetsya.
No esli vnov' moe iskusstvo povara
(Ponadobitsya zdes'), poshlyu vas k chertu ya!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Smikrin
645 Horosh priyatel' nash, - ne postydilsya on
(Prizhit') ot tvari ulichnoj (rebenochka)!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
655 Il' o svoem zabyv, v dela chuzhie ya
Sil'nej vmeshalsya, skazhesh' ty, chem sleduet,
Teper', kogda mogu zabrat' s soboyu doch'?
YA tak reshil uzhe - ya tak i sdelayu!
A vy - mne posluhi, - vy podtverdit' (dolzhny,
660 CHto pravda vse!). Ved' s vami on i (p'yanstvoval),
On, (chto osmelilsya) s moeyu docher'yu
Tak podlo. . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
680 On nenavidit vashu zhizn' veseluyu?
A chto on s kem-to pil, kakoj-to devushkoj
Vladel vchera, s utra segodnya - novoyu?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
691 . . .Hot' on i gord, pridet chered - naplachetsya.
I vot, v publichnom dome izmotavshijsya,
Vvedet on v dom k sebe svoyu prelestnicu
I s neyu budet zhit', ni v grosh ne stavya nas?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Smikrin vhodit v dom Harisiya k svoej docheri.
Herestrat uhodit v gorod.
Horovaya scena.
Iz doma Harisiya vyhodyat Smikrin i Pamfila,
prodolzhaya nachatuyu v dome besedu.
Pamfila
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Menya spasaesh' ty? No ubedi sperva,
CHto eto tak! Inache vsem pokazhesh'sya
715 Ty ne otcom moim, no. . . prinuditelem!
Smikrin
Sovet li nuzhen, nuzhno l' ubezhdenie?
Uzhel' ne yasno vse? Pamfila, slushaj-ka,
Ved' delo vopiyushchee! No ezheli
Moi slova nuzhny, ya govorit' gotov. . .
Tri veshchi ty primi v soobrazhenie.
Tvoj muzh vkonec propal, s nim propadesh' i ty!
720 On zazhivet i bez zabot i veselo,
No ty ne tak. . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kladi na schet dva raza Fesmoforii,
750 Dva raza Skiry - eto stoit dorogo,
Pojmi: na sredstvah eto otzyvaetsya!
Ne yasno l', chto idet on k razoreniyu?
Podumaj o sebe. "V Pirej mne nadobno",
Tebe on skazhet, nu i zanochuet tam!
Tebe dosadno, zhdesh' ego i k uzhinu
Pritronut'sya ne hochesh', - on zhe p'yanstvuet
S prelestnicej. . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fr. 7 Svobodnoj trudno zhenshchine, -
Pamfila, znaj - tyagat'sya s potaskuhoyu:
Ona kuda hitrej, kuda besstydnee
I l'stit sil'nej.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pamfila
Fr. 8 YA vyplakala ochi, goremychnaya!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gabrotonon
(Vyhodit s rebenkom na rukah.)
853 S rebenkom vyhozhu. . . On plachet, bednen'kij,
I uzh davno. . . CHto s nim, ne razberu nikak!
Pamfila
(ne vidya ee)
Kto iz bogov nad bednoj mnoyu szhalitsya?
Gabrotonon
Kogda uvidish' mat', ditya ty miloe?
(Zamechaet Pamfilu.)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pamfila
Nu, pora, domoj!
Gabrotonon
(podhodya k Pamfile)
Hozyajka, podozhdi!
Pamfila
(oborachivayas')
Menya zovesh'?
Gabrotonon
Tebya!
Glyan' mne v lico!
Pamfila
Menya ty znaesh', zhenshchina?
Gabrotonon
(v storonu)
860 Ona i est'! Ee-to ya i videla!
(K Pamfile)
Privet, golubushka!
Pamfila
Ty kto?
Gabrotonon
Daj ruku mne!
Skazhi, horoshaya, na Tavropoliyah
Proshedshij god ty ne byla na bdenii?
Pamfila
(smotrya na rebenka)
Skazhi mne, zhenshchina, gde ty ditya vzyala?
Gabrotonon
A ty na nem chego-nibud' ne vidish' li
Tebe znakomogo? Boyat'sya nechego!
Pamfila
Tak ty ne mat' emu?
Gabrotonon
Dlya vidu sdelalas',
Ne cel'yu vred nanest' zakonnoj materi,
No chtob pri sluchae ee najti, i vot
870 Nashla. . . tebya, - ved' ya tebya tam videla!
Pamfila
A kto otec emu?
Gabrotonon
Harisij!
Pamfila
V tochnosti,
Golubushka, ty znaesh'?
Gabrotonon
Znayu! CHto zhe ty -
Hozyajka v dome etom?
Pamfila
Da!
Gabrotonon
Schastlivica!
Bog pozhalel vas! - Slushaj, v dveri stuknuli
Tam u sosedej! Znat', syuda idut! K sebe
Menya vvedi-ka v dom, chtob pravdu chistuyu
Pro vse pro prochee uznat' mogla by ty!
Vhodyat obe v dom Xarisiya.
Iz doma Herestrata na scenu vybegaet Onisim.
Onisim
Klyanusya Apollonom, on besnuetsya,
S uma soshel vzapravdu, bogi, besitsya!
880 O gospodine rech' vedu, Harisii!
Kak vidno, zhelch' v nem chernaya razlilasya,
Il' chto-to v etom rode! Ne mogu sebe
Voobrazit' inogo! U dverej sejchas
Stoyal on dolgo, v shchel' smotrya ukradkoyu
I napryagaya sluh. A za dver'mi otec
Ego zheny o chem-to s nej besedoval. . .
Kak on v lice menyalsya, opisat' net sil!
Potom voskliknul on: "O svet ochej moih,
CHto slyshu ot tebya?" I vdrug udaril on
Sebya po golove i chrez mgnovenie
890 Skazal opyat': "I ya s takoj zhenoj sebya
Neschastnym mnil, negodnik!" V zaklyuchenie,
Proslushav vse, k sebe ushel on v komnatu,
I nachalos' rvan'e volos, rydanie,
Vpryam' sumasshestvie. . . "Tak nizko past', kak ya, -
On povtoryal, - otcom stat' nezakonnogo
I ne prostit' zheny, nad nej ne szhalit'sya
Za greh nevol'nyj. Stal takim ya varvarom!
Takim bezzhalostnym!" Proklyat'ya strashnye
900 Sebe on shlet, i krov'yu nalilis' glaza.
On vne sebya! Struhnul, ot straha vysoh ya!
Ved' esli, beshenyj, menya uvidit on,
Menya, donoschika, - ub'et navernoe!
Vot pochemu syuda tajkom ya vyskol'znul. . .
Idti kuda? Pridumat' chto? Oh, smert' prishla!
Pogib ya! Dver'yu hlopnuli - syuda idut!
Spasitel' Zevs, spasi, kol' eto myslimo!
(Brosaetsya k domu Harisiya.)
Iz doma Herestrata vyhodit Harisij.
Harisij
Vot on - bezgreshnyj, dobroj slavy ishchushchij,
V chem sut' dobra i zla, umom reshayushchij,
910 On - nezapyatnannyj, bezukoriznennyj!
Nedurno bozhestvo so mnoj raspravilos',
I podelom. . . Im vot chto mne podskazano:
"Ty smeesh', zhalkij, chelovekom buduchi,
Kichit'sya, vazhnichat' i s vysoty veshchat'?
Nevol'nyj greh zheny nevynosim tebe?
YA dokazhu, chto sam ty vpal v takoj zhe greh!
I vot, kogda s toboj ona myagka, toptat'
Ty smeesh' v gryaz' ee! I vot uvidyat vse,
Kak zhalok ty i dik, neblagodaren kak!"
Ee slova k otcu, skazhi, pohozhi li
920 Na to, chto dumal ty? "YA s muzhem zhizn' delyu
I ne dolzhna brosat' ego v neschastii!"
A ty, kichas' soboj, ty sam chto delaesh'?
(Ne postupaesh' li ty s nej) po-varvarski?
(I posejchas eshche ty ne nashel, dikar')
Puti razumnogo (dlya primiren'ya) s nej!
No chas pridet, (i ty, kol' ne izmenish'sya)
(Nakazan budesh' bozhestvom razgnevannym,)
I uvedet ee otec tebe vo vred.
Da chto mne do otca? Emu ya tak skazhu:
930 "Ostav' menya, Smikrin! ZHenoj ne broshen ya!
Zachem mutit'? Zachem Pamfilu nudish' ty?
Zachem ty snova zdes'?"
Iz doma Xarisiya vyhodyat Onisim
i Gabrotonon.
Onisim
(uvidya Harisiya)
Beda! Propal sovsem!
Gabrotonon, proshu, v takom neschastii
Ne pokidaj menya!
Xarisij
(zametiv Onisima)
Opyat' podslushivat'
Ty hochesh', negodyaj?
Onisim
Klyanus' bogami, net!
YA vyshel tol'ko chto. Da i zachem by mne
Skryvat'sya ot tebya? Ved' ya zhe vam pomog.
Sejchas uslyshish' vse.
Xarisij
. . . . . . . . . .
Il', mozhet, nado mne skryvat'sya ot tebya,
940 Hvastun?. . . . . . .
Gabrotonon
Sovsem ne to uznaesh', (chto ty dumaesh'.)
Xarisij
Tebe-to chto?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gabrotonon
Ne moj eto rebenochek.
Xarisij
Ne tvoj?. . . . .
Gabrotonon
CHto zh, mne ujti? . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Xarisij
950 Vyhodit, ispytat' menya hoteli vy?
Onisim
Ona podbila, Apollon svidetelem!
Xarisij
CHego ty hodish', plut, vokrug da okolo?
Gabrotonon
Ty ne skandal', druzhok. . . Tvoej suprugoyu
Rebenok tot rozhden, - on ne chuzhoj tebe!
Xarisij
O, esli b tak!
Gabrotonon
Da, tak, klyanus' Demetroyu!
Harisij
CHto govorish'!
Gabrotonon
CHto govoryu? Lish' istinu!
Xarisij
Rebenok tot - Pamfily? On zhe byl moim!
Gabrotonon
On vmeste s tem i tvoj!
Xarisij
On moj. . . Pamfila - mat'. . .
968 Nadezhdy ne suli ty mne, Gabrotonon!
Horovaya scena.
Iz goroda vozvrashchaetsya Herestrat.
Herestrat
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
982 Podumaj, Herestrat, i o dal'nejshem ty,
O tom, chtob byt', kak ran'she byl, Harisiyu
Nadezhnym drugom. Delo ved' ser'eznoe:
Ne o devchonke, nanyatoj po sluchayu,
Zdes' rech' idet, kol' rodilsya rebenochek.
V nej blagorodstvo est'. Zabud' arfistku v nej!
Drazhajshim i lyubimejshim Harisiya
Pristalo odnogo ej zvat'. . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1060 Naskol'ko znayu, ot podobnoj devushki
On ne otvel by ruk, ya zh postarayusya.
So storony goroda na scenu vyhodit Smikrin
v soprovozhdenii Sofpony.
Smikrin
Pust' mne propast', koli tebe ya golovu
Ne razmozzhu, Sofrona! Vrazumlyat' menya
Ty sobiraesh'sya, skazhi, staruha merzkaya?
YA, vidish' li, speshu s uvodom docheri!
Il' zhdat', poka zyatek ne s容st pridanogo?
Il' o svoem dobre mne s nim puskat'sya v spor?
Takoj sovet davat'? Speshit' ne luchshe li?
Ni slova bol'she, a ne to dostanetsya!
Uzh ne s Sofronoyu l' ya dolzhen spor vesti?
1070 Kogda uvidish' doch', ugovori ee!
Inache, schast'ya pust' ya ne izvedayu,
Kol' ya - boloto na puti ty videla? -
Noch' celuyu v vode ne proderzhu tebya!
Tam i konec tebe! Tebya zastavlyu ya
Ne vozrazhat' ni v chem, ne sporit'. . .
(Podhodit k dveri.)
Nadobno
Stuchat' - zakryta dver'! Da otvoryajte zhe,
Raby! Privratnik, gej! Raby! Oglohli, chto l'?
Dver' medlenno otvoryaetsya, v nej pokazyvaetsya Onisim.
Onisim
Kto eto tam stuchit? Ah, eto sam Smikrin,
Hozyain strogij, za pridanym zhaluet. . .
1080 I za svoeyu dochkoj!
Smikrin
Verno, katorzhnyj!
Onisim
Postupok pravil'nyj! Kto den'gam schet vedet
I bleshchet razumom, tomu i speh k licu!
I to skazat', konec gde rastochitel'stvu?
Smikrin
V svideteli zovu bogov i demonov. . .
Onisim
Neuzhto u bogov est' stol'ko vremeni,
CHtob kazhdodnevno kazhdomu v otdel'nosti
Davat', Smikrin, to schast'e, to neschastie?
Smikrin
CHto hochesh' ty skazat'?
Onisim
Sejchas vse vyyasnyu!
Primerno gorodov najdetsya s tysyachu,
A v kazhdom budet tysyach tridcat' zhitelej. . .
I budut bogi kazhdogo v otdel'nosti
1080 Blyusti i milovat'?
Smikrin
Kak tak? Okazhetsya,
CHto bogi ne zhivut, a tol'ko trudyatsya!
Onisim
O nas, vyhodit, bogi ne zabotyatsya?
Naprotiv! V kazhdogo oni nadsmotrshchikom
Vnedrili nrav ego. Nash postoyannyj strazh,
On gubit teh, kto ploho s nim obhoditsya,
Drugih zhe miluet. . . Vot on i est' nash bog!
I schast'ya i neschast'ya on prichinoyu!
Ego i ublazhaj, otnyud' ne delaya,
CHtoby schastlivym byt', ni zla, ni glupostej.
Smikrin
1100 Tak uzh ne moj li nrav teper' glupit, nahal?
Onisim
Net, gubit on tebya!
Smikrin
Predel gde naglosti?
Onisim
Da razve horosho rodnuyu doch', Smikrin,
Ot muzha uvodit'?
Smikrin
A kto skazal tebe,
CHto eto horosho? No nynche nadobno!
Onisim
Nu, posudite-ka! Schitaet nadobnym
On zlo! Nu, kto drugoj ego k pogibeli
Vedet, kak ne ego zhe nrav? Segodnya-to,
Hotya na zlo ty shel, prostoj sluchajnost'yu
Spasen. Idi. . . Najdesh' ty primirenie
I prekrashchen'e vseh nedavnih gorestej!
1110 No beregis', Smikrin, chtob ne popalsya mne
Ty snova na postupke neobdumannom!
Teper' zhe pozabud' pro obvineniya,
Vojdi i vnuchka polaskaj, vzyav na ruki!
Smikrin
Kakogo eto vnuchka, shkura dranaya?
Onisim
Ty krepkolobym byl, a slyl za umnika!
Hranil da ohranyal ty doch' na vydan'e,
I vot, - o chudo! - kroshka pyatimesyachnyj
U nas. . .
Smikrin
YA ne pojmu!
Onisim
Zato, navernoe,
Staruha ponyala. . . Na Tavropoliyah
Hozyain moj ee, vdali brodivshuyu
1120 Ot plyashushchih. . . Sofrona, razbiraesh'sya?
Sofpona kivaet golovoj.
Nu, a teper' oni drug drugom uznany
I vse naladilos'!
Smikrin
(Sofrone)
O chem on, podlaya?
Onisim
"Goni prirodu v dver', ona v okno vletit, -
Udel zheny rodit'!" CHto ty ustavilsya?
Kol' ne smeknesh', mogu prochest' tebe, Smikrin,
Iz "Avgi" monolog!
Smikrin
(Sofrone)
Volnuyut zhelch' vo mne
Tvoi uzhimki! Ili vpravdu znaesh' ty,
Pro chto on govorit?
Onisim
Konechno, znaet! Vot,
Glyadi, Sofrona-to smeknula pervaya,
V chem delo!
Smikrin
Mne uzhasno to, chto ty skazal.
Onisim
1130 Net, schast'ya bol'shego i ne najti nigde!
Smikrin
Kol' pravda vse, chto ty skazal, rebenochek. . .
Fr. 9 S toboyu strashnogo ne priklyuchilosya, -
Vse eto lish' tvoe voobrazhenie.
Fr. 10 Svobodnomu da stat' dlya vseh posmeshishchem -
Kuda pozornee! Tomit'sya zh gorest'yu -
Inoe: to udel nash chelovecheskij.
KOMEDII I SCENY, DOSHEDSHIE NA PAPIRUSAH
Papirusnye nahodki, sdelannye za poslednie sto s lishnim let v
rezul'tate arheologicheskih raskopok ili sluchajnyh priobretenij, sostavlyayut
osnovnuyu massu tekstov Menandra, kotorymi v nastoyashchee vremya raspolagayut
issledovateli ego tvorchestva. Pervyj menandrovskij tekst (dva pergamennyh
lista) byl obnaruzhen v 1844 g. nemeckim filologom i paleografom K.
Tishendorfom v monastyre sv. Kateriny na Sinae i opublikovan v 1876 g.
gollandskim filologom K. Kobetom. Postuplenie novyh tekstov prodolzhaetsya do
nastoyashchego vremeni.
Naryadu so scenami iz p'es, dostatochno nadezhno identificirovannymi na
osnovanii antichnyh svidetel'stv ili citat, imeetsya izvestnoe kolichestvo
tekstov, v otnoshenii kotoryh avtorstvo Menandra ne yavlyaetsya dokumental'no
dokazannym. V nastoyashchee izdanie oni vklyucheny pod nazvaniyami, ukazyvayushchimi
mesto nahodki, ili hraneniya, ili prezhnego vladel'ca.
Papirusnye teksty perevedeny zdes' v osnovnom po izdaniyu: Menandri
reliquiae selectae. Recensait F. H. Sandbach. Oxonii, 1972. Ispol'zovano
takzhe izdanie: Comicorum Graecorum Fragmenta in papyris reperta. Ed. G.
Austin. Berlin, New York, 1973 (ssylki na nego dayutsya v sokrashchennoj forme:
Ostin, | fragmenta). Uchteny publikacii i otdel'nye issledovaniya teksta,
poyavivshiesya v pechati posle vyhoda etih izdanij ili odnovremenno s nimi; oni
ukazany v primechaniyah k sootvetstvuyushchim komediyam. Ssylka: "Arnott, 1978"
oboznachaet stat'yu: Arnott W. G. Notes on Eight Plays of Menander,
"Zeitschrift fur Papyrologie und Epigrapliik" {V dal'nejshem nazvanie zhurnala
privoditsya v sokrashchenii: ZPE.}, 31, 1978, S. 1-32. Perevod, osnovaniem dlya
kotorogo sluzhit chtenie, soderzhashcheesya v apparate u Sendbecha, v primechaniyah
special'no ne ogovarivaetsya.
Pri chtenii tekstov, perevedennyh s izdaniya papirusov, sleduet pomnit' o
ryade ih osobennostej.
Vo-pervyh, tol'ko v isklyuchitel'nyh sluchayah v papirusnyh ekzemplyarah
sohranilsya sploshnoj tekst komedii ("Bryuzga", "Samiyanka" - so znachitel'nymi
lakunami v I d.; "SHCHit" - dva pervyh dejstviya). Gorazdo chashche doshli libo chasti
scen, libo bolee ili menee krupnye kuski teksta, otdelennye drug ot druga
lakunami razlichnogo ob容ma. V russkom perevode eti lakuny oboznachayutsya
ottochiem, a v primechaniyah ukazyvaetsya predpolozhitel'nyj ob容m utrachennogo
teksta i ego vozmozhnoe soderzhanie. Marginal'naya numeraciya, kak pravilo, ne
uchityvaet ob容ma lakun, za isklyucheniem dvuh komedij ("Tretejskij sud" i
"Ostrizhennaya"), gde izdateli grecheskogo teksta, ishodya iz sootnosheniya mezhdu
otdel'nymi listami kodeksa, sdelali popytku ustanovit' primernyj ob容m ego
uteryannyh chastej.
Vo-vtoryh, spiski dejstvuyushchih lic sohranilis' tol'ko pri komediyah
"Bryuzga" i "Geroj"; vo vseh ostal'nyh sluchayah oni sostavleny perevodchikami s
dobavleniem neobhodimyh raz座asnenij i ukazanij na personazhi bez slov. V
celyah edinoobraziya v takom zhe napravlenii rasshiren po sravneniyu s rukopis'yu
perechen' dejstvuyushchih lic v "Bryuzge" i v "Geroe". Personazhi ukazany v poryadke
ih poyavleniya. V p'esah, doshedshih v otryvkah, v spiski vklyucheny tol'ko te
dejstvuyushchie lica, kotorye prinimayut uchastie v sohranivshihsya scenah.
Neobhodimye remarki prinadlezhat perevodchikam.
V-tret'ih, papirusnye teksty dohodyat do nashego vremeni, kak pravilo, v
sil'no povrezhdennom sostoyanii: mozhet sohranit'sya tol'ko verh ili niz, levaya
ili pravaya poloviny stranicy, ili uzkaya polosa, soderzhashchaya neskol'ko bukv.
Est' papirusy, dobytye v rezul'tate demontirovki mumij, dlya kotoryh vyshedshie
iz upotrebleniya svitki ispol'zovalis' v vide uzko narezannyh polos,
nakleennyh odna na druguyu, - napisannyj na nih tekst, estestvenno, sil'no
postradal pri etoj operacii. Poetomu voznikaet neobhodimost' dopolneniya
uteryannyh slov ili celyh chastej stiha. Naibolee ochevidnye iz takih
dopolnenij yavlyayutsya obshchepriznannymi, drugie sdelany razlichnymi izdatelyami
teksta predpolozhitel'no. V nastoyashchem izdanii takie predpolozhitel'no
vosstanavlivaemye stihi ili ih chasti zaklyuchatsya v kruglye skobki. Stihi,
sohranivshiesya nepolnost'yu i ne vosstanavlivaemye s dostatochnoj nadezhnost'yu,
perevodyatsya v tom vide, v kakom oni doshli na papiruse, esli oni soderzhat
hotya by minimal'nuyu informaciyu, poleznuyu dlya ponimaniya razvitiya dejstviya ili
harakteristiki personazha. V protivopolozhnom sluchae o nih soobshchaetsya v
primechaniyah.
V-chetvertyh, ot komedij, sohranivshihsya na papirusah, v ryade sluchaev
doshli takzhe citaty, kotorye ne nahodyat sebe mesta v papirusnom tekste. Oni
pomeshchayutsya libo mezhdu ego chastyami, esli sootvetstvuyut soderzhaniyu
predpolagaemoj lakuny, libo posle nego, esli ih mesto v p'ese ne mozhet byt'
ustanovleno s dostatochnoj opredelennost'yu. Numeraciya etih fragmentov - po
Sendbechu.
Ssylki na komedii Menandra, sohranivshiesya na papirusah, dayutsya v
sokrashcheniyah, ukazannyh v prim. 10 k vstupitel'noj stat'e, ssylki na citaty,
voshedshie v sleduyushchij razdel, - po nomeram fragmentov nastoyashchego izdaniya.
Bukvy "K-T" pri citate iz Menandra oboznachayut, chto etot fragment vo vtorom
razdele ne pereveden i ssylka privoditsya po numeracii izdaniya
"Kerte-Tirfel'dera" (sm. prim., s. 523). Ssylki na proizvedeniya antichnyh
avtorov dayutsya po obshcheprinyatoj numeracii stihov, na fragmenty |shila,
Sofokla, Evripida, Aristofana - po sleduyushchim izdaniyam:
|shil - Die Fragmente der Tragodien des Aischylos. Hrsg. von H. J.
Mette. Akademie-Verlag. Berlin, 1959.
Sofokl - Tragicorum Graecorum Fragmenta. Vol. 4. Sophocles. Ed. S.
Radt. Gottingen, 1979.
Evripid - Tragicorum Graecorum Fragmenta. Rec. A. Nauck. Ed. 2.
Lipsiae, 1889.
Aristofan - The Fragments of Attic Comedy... newly edited... by J. M.
Edmonds, v. I-III. Leiden, 1957-1961.
Po etomu zhe izdaniyu ukazyvayutsya fragmenty ostal'nyh komicheskih avtorov:
posle imeni dramaturga - nomer fragmenta, sootvetstvuyushchij tom (rimskoj
cifroj) i stranica (arabskoj cifroj) izdaniya |dmondsa.
Perevody komedij "Tretejskij sud", "Ostrizhennaya", "Zemledelec" i
"Geroj", vypolnennye v svoe vremya G. F. Cereteli, a takzhe perevod komedii
"Bryuzga", opublikovannyj S. K. Aptom (Menandr. Komedii. Gerod. Mimiamby. M.,
1964), svereny s ukazannym vyshe izdaniem Sendbecha i privedeny v sootvetstvie
s sovremennym sostoyaniem teksta {V perevodah G. F. Cereteli chislo stihov v
predelah desyatkov, otmechennyh na polyah, inogda prevyshaet kolichestvo stihov v
originale. Ssylki na poryadkovyj nomer stiha dayutsya v etom sluchae po
numeracii originala.}. Pererabotka russkogo teksta "Bryuzgi" vypolnena
perevodchikom, perevodov G. F. Cereteli - sostavitelem nastoyashchego toma.
Ostal'nye perevody publikuyutsya vpervye.
Pri sostavlenii primechanij znachitel'nym podspor'em yavilas' kn.:
Menander. A Commentary by A. W. Gomme and F. H. Sandbach. Oxford, University
Press, 1973. Ispol'zovany takzhe stat'i, ukazannye nizhe k otdel'nym komediyam.
Osnovnoj istochnik teksta - papirusnyj kodeks V v. (P. Cairensis 43227),
soderzhashchij s lakunami 218-1131. Naibolee znachitel'nyj probel - mezhdu 759 i
853. Po soderzhaniyu otryvkam, sohranivshimsya v etom sbornike, predshestvuyut dva
pergamennyh otryvka IV v., hranyashchiesya v Leningrade (Membr. Petropol. 388).
Oni sootvetstvuyut 127-148 i 159-177.
Data postanovki neizvestna. Po masterstvu psihologicheskoj
harakteristiki issledovateli edinodushno otnosyat komediyu k koncu tvorcheskogo
puti Menandra.
Ishodnuyu situaciyu komedii, poluchavshuyu otrazhenie v nedoshedshej nachal'noj
chasti, mozhno predstavit' sebe sleduyushchim obrazom.
Molodoj afinyanin Harisij nedavno zhenilsya na Pamfile, kotoraya spustya
pyat' mesyacev, v otsutstvie muzha, rodila mal'chika. Rebenka, estestvenno,
prishlos' podkinut', a Harisij uznal o vsem sluchivshemsya ot svoego doverennogo
raba Onisima. Tyazhelo perezhivaya dobrachnuyu izmenu zheny, on ishchet zabveniya v
kompanii druzej, sobravshihsya v dome ego soseda Herestrata. Dlya razvlecheniya
Harisiya nanyata u svodnika flejtistka Gabrotonon, uslugami kotoroj on
pol'zovalsya do zhenit'by. Zritel' uznaval ob etom iz sluzhivshego ekspoziciej
p'esy dialoga mezhdu Onisimom i povarom Karionom. Sudya po vsemu, k etomu
dialogu otnosyatsya citaty, oboznachennye kak fr. 1-5.
Fr. 2 Pozdneantichnyj filosof i ritor Femistij (317-388), u kotorogo
sohranilas' vtoraya citata, soobshchaet, chto v dialoge prinimal uchastie povar po
imeni Karion. Otsyuda ego imya vvedeno izdatelyami v spisok dejstvuyushchih lic.
Fr. 3. Harakteristika vremyaprovozhdeniya Harisiya.
Fr. 4 Soobshchenie antichnogo grammatika i vracha |rotiana (I v. n. e.).
|hin upominalsya, veroyatno, povarom v kakoj-to svyazi s prigotovleniem k piru.
Fr. 5 Iz rechi povara. Libo on gorditsya svoim masterstvom, libo (chto
veroyatnee) hochet skazat', chto sredstvo, izbrannoe Harisiem, stol' zhe
rezul'tativno, kak posypanie sol'yu i bez togo ostroj soloniny.
Posle dialoga Karion i Onisim uhodili v dom Herestrata, i v kachestve
sleduyushchego epizoda bol'shinstvo issledovatelej postuliruet monolog
kakogo-nibud' bozhestva, v ch'yu zadachu vhodilo posvyatit' zritelej v istoriyu
prezhdevremennyh rodov Pamfily, t. e. vvesti ih v kurs sobytij, lezhavshih za
predelami osvedomlennosti Onisima. Sr. O. 121-171; SHCH. 97-148. Posle
ischeznoveniya bozhestva na scene poyavlyalis' Smikrin, proslyshavshij pro
dorogostoyashchie kutezhi zyatya, i Herestrat, po kakoj-to prichine vyshedshij iz
svoego doma i nablyudayushchij za starikom.
Fr. 6 obychno prisoedinyayut speredi k 127, schitaya ego chast'yu monologa
Smikrina. Okonchatel'noe reshenie etogo voprosa poka ne predstavlyaetsya
vozmozhnym.
130 Katila - mera zhidkosti, ravnaya 0,27 l. Obol - melkaya moneta, ravnaya
primerno 4 kop. serebrom.
113 Da mne to chto? - Nekotorye izdateli otdayut etot stih Herestratu,
schitaya ego prodolzheniem predydushchej repliki.
145 ZHivet s arfistkoj! - Posle etogo stiha lakuna ne menee chem v 15
strok. Vozmozhno, chto syuda otnositsya obryvok papirusa (Ostin, 139), v kotorom
sohranilos' imya Harisiya i nachala 11 stihov, predstavlyavshih ves'ma ozhivlennyj
dialog. CHitayutsya tol'ko otdel'nye slova: "Na drugoe. . .".. - "Harisiyu. . ."
- "Odnako izbavilsya. . ." - "Pit'. . ." - "Razvratnichat'. . ." - "Nikto". .
. "Prikazano (?) ..." - "Lyubi, podol'stivshis'". . . Mozhet byt', eto ostatki
dialoga mezhdu Gabrotonon (sr. 159) i Smikrinom.
171 ...Nekstati bylo by! - Slova Herestrata ukazyvayut na konec I d. Ot
nachala 2-go akta v papiruse sohranilos' neskol'ko slov: "(Obmanchivo) vse,
chto sluchaetsya s lyud'mi... ya dumayu... moj hozyain... starik... ni (slova)".
Po-vidimomu, eto byl kratkij monolog Onisima. Zatem mezhdu okonchaniem
Petrogradskogo papirusa i nachalom Kairskogo - lakuna primerno v 40 stihov,
vo vremya kotoroj na scene dolzhen byl poyavit'sya Smikrin s zhaloboj na
nesgovorchivost' docheri, tak kak on nichego ne smog uznat' u nee o prichine
povedeniya Harisiya. Posle kratkogo dialoga s nim Onisim vozvrashchalsya v dom
Herestrata, Smikrin ostavalsya odin.
229 Ish', brodyat v kozhuhah... - Slovom "kozhuh" perevedeno grecheskoe
διφθέρα, odezhda sel'skih zhitelej, sdelannaya iz shkury, chashche vsego koz'ej.
Smikrin hochet skazat', chto derevenskim rabam ne k licu upodoblyat'sya
gorozhanam, lyubitelyam vsyakih sudebnyh processov.
240 Scena suda iz II dejstviya izobrazhena na odnom iz medal'onov
Mitilenskoj mozaiki (sm. prim. k S. 369) s oboznacheniem imen ee uchastnikov:
v centre - Smikrin, po storonam ot nego dva sporshchika, imena kotoryh
pereputany. Stoyashchij sprava nazvan "ugol'shchik", sleva - Sir. Odnako Siriek
(tak chitaetsya ego imya v papiruse, 270) kak raz yavlyaetsya ugol'shchikom (258),
tak chto figura sleva dolzhna byt' nazvana Davom.
246 ...I vse obychnye bezdelki... - Perevedeno po tolkovaniyu,
predlozhennomu v st.: Verdenius W. J. Notes on Menander's Epitrepontes.
"Mnemosyne", 27, 1974, p. 17-43. Ukazannaya stat'ya uchtena takzhe pri perevode
256, 538, 553.
248 I budesh' prav! Sr. B. 602 i prim.
270 Stih povrezhden i dopuskaet drugoe vosstanovlenie: Smikrin
perebivaet Dava, obrashchayas' k Sirisku: "Prosil ty ili net?" Dav prodolzhaet:
"Umolyal celyj den'".
284 Germesom obshchim... - Vsyakaya nahodka schitalas' darom Germesa.
306 Kak opekun... - V grecheskom tekste - κύριος, t. e. yuridicheskoe
lico, predstavlyayushchee interesy cheloveka, ne imeyushchego grazhdanskih prav. Takim
"opekunom" yavlyalsya otec po otnosheniyu k synu, ne dostigshemu sovershennoletiya,
i k nezamuzhnej docheri; muzh - po otnosheniyu k zhene. Sm. O. 490 i prim.
324-333 Na l'vov ohotit'sya... - Romanticheski nastroennyj Siriek
apelliruet zdes' k primeram iz grecheskogo proshlogo, chasto sostavlyavshim
syuzhety tragedij. Sr. S. 589-598 i prim. Pobeditelem Nemejskogo l'va byl
Gerakl, pobedu v sportivnyh sostyazaniyah oderzhal podbroshennyj v detstve i ne
opoznannyj po vozmuzhanii roditelyami troyanskij carevich Paris. (Ob etom
povestvovala doshedshaya tol'ko v otryvkah tragediya Evripida "Aleksandr". Sm.
Coles R. A. A. new Oxyrhynchus Papyrus: the Hypothesis of Euripides'
Alexandros. Univ. of London, 1974.) YAelej i Pelij - bliznecy, rodivshiesya u
elidskoj carevny Tiro ot boga Posejdona, podbroshennye v detstve i zatem
uznannye mater'yu. |tot syuzhet byl obrabotan v dvuh tragediyah Sofokla,
nazyvavshihsya "Tiro" (fr. 648-669), i v odnoimennoj tragedii ochen'
populyarnogo v seredine IV v. afinskogo dramaturga Astidamanta, ot kotoroj
nichego ne doshlo. CHto kasaetsya dejstvitel'nogo polozheniya veshchej, to ko vremeni
Menandra l'vy v Attike davno perevelis'. Sr. otryvok iz komedii Navsikrata
(fr. 3, II 372);
I kto kogda, skazhi mne, videl v Attike
L'vov il' zverej podobnyh? Esli b gde-nibud'
Syskat' hot' zajca!
328 Starik, podobno mne... - V sootvetstvii s komedijnym stereotipom,
otec - vsegda starik, dazhe esli kakih nibud' 15-18 let tomu nazad on byl
yunoshej. Sr. situaciyu v "Geroe", gde Mirrina po proshestvii etogo vremeni
opoznaet v muzhe togo samogo molodogo cheloveka, kotoryj nekogda nasil'no
ovladel eyu. Tak i zdes': otec, hot' i priemnyj, - starik, i sam Siriek -
starik, nesmotrya na to, chto sovsem nedavno ego zhena rodila pervogo rebenka.
341-343 Ved' s pomoshch'yu primet... - Kakuyu istoriyu o brate i sestre,
izbezhavshih vstupleniya v brak blagodarya primetam, imeet v vidu Siriek,
neizvestno. U Menandra sr. O. 774-778. Mat' vyzvolil drugoj... Krome uzhe
upominavshejsya Tiro, osvobozhdenie vyrosshimi synov'yami rodnoj materi ot
presledovanij so storony nedobrozhelatelej sostavlyalo syuzhet mifov ob Antiope,
Gipsishshe, Melanippe, obrabotannyh v tragediyah Evripida (fr. 179-227,
480-514, 752-770). U nego zhe v tragedii "Ifigeniya v Tavride" izobrazhalos',
kak popavshij v Tavridu Orest byl spasen ot smerti ego sestroj Ifigeniej v
rezul'tate vzaimnogo opoznaniya.
386 A vot sekira! - Sekira byla igrushechnoj, izgotovlennoj iz
dragocennogo metalla. Takoe zhe zolotoe ukrashenie s vygravirovannym na nem
imenem materi sluzhit odnim iz sredstv dlya opoznaniya devushki Palestry v
komedii Plavta "Kanat" (1158-1164), peredelannoj iz p'esy Difila. Veshchichka s
kameshkom - veroyatno, kakoj-nibud' brelok.
439 S koshniceyu idti... Koshnicy - korziny s ritual'nymi
prinadlezhnostyami, kotorye tak vaz. kanefory nesli v processiyah na
prazdnikah, posvyashchennyh razlichnym bogam, - na Panafineyah, Dionisiyah i dr.
Kaneforami izbiralis' tol'ko nezamuzhnie devushki, i Gabrotonon hochet skazat',
chto Harisij otnositsya k nej tak, kak budto ona vse eshche devstvennica.
450 Kak eto? - Vidish' li... - Raspredelenie replik, v otlichie ot
Sendbecha, - po predlozheniyu U. Dzh. Arnotta (Arnott W. G. Four Notes on
Menander's Epitrepontes ZPE 24, 1977, S. 20).
451 Tavropolii - atticheskij prazdnik v chest' Artemidy. V ego sostav
vhodilo nochnoe uveselenie s uchastiem zhenshchin i devushek, vodivshih horovody i
pevshih pesni, posvyashchennye bogine.
490 Iz tarentskoj tkani... - Gorod Tarent, grecheskaya koloniya v YUzhnoj
Italii (nyneshn. Taranto), slavilsya proizvodstvom tonkih dorogih tkanej.
539 On otpusknuyu dast... - Onisim vyrazhaetsya ne sovsem tochno:
Gabrotonon prinadlezhit ne Harisiyu, a svodniku, kotoromu Harisij platit za
nee po 12 drahm v den' (sm. 137). Stalo byt', Harisij, esli on ne zahochet
imet' syna ot rabyni, dolzhen snachala vykupit' Gabrotonon u svodnika, a zatem
uzhe otpustit' ee na volyu.
555 Pifo - personificirovannoe Ubezhdenie; chasto predstavlyalos' v obraze
bogini - sputnicy Afrodity ili otozhdestvlyalos' s samoj Afroditoj.
580 S glaz doloj... Sleduyushchie za etim monologom Onisima 581-644 doshli v
plohom sostoyanii. Ot 581-608 uceleli tol'ko otdel'nye slova, iz kotoryh
yasno, chto s 583 nachinalsya monolog Smikrina. Pobyvav v gorode, on
uznal, chto semejnye neuryadicy ego docheri stali vsem izvestny: zyat'
p'yanstvuet i uzhe ne pervyj den' zhivet s arfistkoj. On zhe, Smikrin,
neschastnyj chelovek, potomu chto za bol'shoe pridanoe priobrel takogo
neputevogo zyatya. Zatem vyhodivshij iz domu Herestrata povar Karion
rasskazyval, po-vidimomu, o vpechatlenii, proizvedennom poyavleniem
Gabrotonon s rebenkom na rukah i kol'com Harisiya na pal'ce. Zanyatyj svoimi
myslyami, Smikrin snachala otklikalsya na soobshchenie povara kratkoj
replikoj (609), kotoruyu Karion ostavlyal bez vnimaniya (610-614). Iz
dal'nejshih rassprosov Smikrin, kak vidno, vyyasnyal, chto u Harisiya
obnaruzhilsya rebenok ot arfistki, i ona teper' stanet hozyajkoj doma (629).
V 630 v pervyj i v poslednij raz zafiksirovano imya Simii - po
predpolozheniyu Sendbecha, eto podruchnyj povara, k kotoromu obrashchena ego
replika: "Poshli skoree proch'".
S 632 nachinalas' poslednyaya scena III akta. Na vyshedshego iz svoego doma
Herestrata (ot ego kratkogo monologa, 632-637, sohranilis' tol'ko otdel'nye
slova: "Klyanus' Geliosom. . . nemnogogo nedostaet, ya ee. . . Pozavchera. . .
nadmennyj zhest. . . pogibnut' mne") Smikrin izlival nakopivshijsya gnev, grozya
uvesti doch' ot ee besputnogo muzha. V ramkah ego monologov nahodilis' i
otnositel'no horosho sohranivshiesya 645-646, 655-662 (posle nih - lakuna v
14-15 stihov), 680-682, 691-694.
659 A vy - mne posluhi... - K komu otnosilis' eti slova, pri nyneshnem
sostoyanii teksta opredelit' nevozmozhno.
682 S utra segodnya - novoyu? - Istochnik etih svedenij Smikrina ne yasen.
Mozhet byt', do nego doshli kakie-to preuvelichennye gorodskie spletni.
694 Ni v grosh ne stavya nas? - Posle etogo - lakuna primerno v 14
stihov, soderzhavshaya konec III d., pometku o vystuplenii hora i neskol'ko
nachal'nyh stihov IV akta.
721 No ty ne tak... Sleduyushchie za tem 722-725 ploho sohranilis'; posle
nih - lakuna v 20 s lishnim strok.
749-750 Fesmoforii i Skiry - prazdniki v Afinah, posvyashchennye bogine
Demetre i ee docheri Persefone i spravlyavshiesya zhenshchinami. Dlya afinskih nravov
harakterno, chto Smikrina ne vozmushchaet sama vozmozhnost' dlya molodogo cheloveka
imet' soderzhanku na storone, a bespokoyat, glavnym obrazom, svyazannye s etim
rashody.
757 S prelestnicej... - Posle etogo stiha sleduyut eshche tri, sil'no
isporchennyh. Zatem v rukopisi probel svyshe 90 stihov. V nem Smikrin dolzhen
byl zakonchit' svoj monolog i vyslushat' otvetnuyu rech' Pamfily. Ot pervogo my
raspolagaem fr. 7, ot vtoroj - eshche ne opublikovannym papirusnym otryvkom
(sm. nizhe, prim. k fr. 7). Posle uhoda Smikrina Pamfila ostavalas' na scene
i, vozmozhno, izlivala svoyu dushu v nebol'shom monologe; iz nego sohranilsya fr.
8. Kogda Pamfila uzhe sobiralas' ujti k sebe, iz doma Herestrata vyhodila
Gabrotonon (853).
Fr. 7 |ta citata, izvestnaya ranee iz zhizneopisaniya Ioanna Zlatousta,
sostavlennogo ego uchenikom, episkopom Palladiem (V v.) i otnesennaya k
"Tretejskomu sudu" predpolozhitel'no, zasvidetel'stvovana teper' v odnom
papiruse iz Oksirinha. Drugoj najdennyj vmeste s nim otryvok predstavlyaet
soboj svyshe 20 stihov iz otvetnogo monologa Pamfily. Hotya sohranilas' tol'ko
levaya polovina kolonki, iz nee yasno, chto molodaya zhenshchina vydvigala protiv
dovodov otca svoi argumenty: ona shla vmeste s muzhem v ih nedolgoj zhizni i
dolzhna vmeste s nim vynesti vypavshie na ego dolyu nevzgody. Oba ukazannyh
papirusa k momentu sostavleniya nastoyashchego kommentariya eshche ne byli
opublikovany, i znakomstvu s nimi sostavitel' obyazan lyubeznosti prof. |.
Ternera, prislavshego kopiyu svoej rasshifrovki.
920 YA s muzhem zhizn' delyu... - Harisij povtoryaet slova Pamfily,
zasvidetel'stvovannye teper' novym papirusom (sm. prim. k fr. 7). Sr. D. I,
16 i prim.
928 Perevod po predlozheniyu Arnotta, 1978, s. 13.
936-940 Raspredelenie replik i perevod - po chteniyu Arnotta, 1978, s.
14-15.
958 Posle etogo stiha probel v 10 strok; ot sleduyushchih desyati stihov
uceleli otdel'nye slova. Sudya po nim, Gabrotonon ob座asnyala Harisiyu, pochemu
ona ne mogla otkryt' tajnu rozhdeniya rebenka, prezhde chem ne vyyasnila vse
navernyaka. Posle okonchatel'nogo ob座asneniya Harisij, Gabrotonon i Onisim
uhodili v dom Harisiya.
982 Svyshe 80 stihov, otdelyayushchih nachalo V akta ot sceny Smikrina s
Onisimom (1062-1131), sohranilis' ochen' ploho. Sravnitel'no svyaznym tekstom
predstavleny tol'ko 982-989 i 1060-1061. Pervyj otryvok - iz razgovora
Herestrata s samim soboyu: eshche ne znaya ob opoznanii v Pamfile istinnoj materi
rebenka, molodoj chelovek otkazyvaetsya ot uhazhivanij za Gabrotonon, v kotoroj
on teper' vidit sputnicu zhizni Harisiya.
Iz ucelevshih obryvkov posleduyushchih stihov vidno, chto chast' iz nih byla
zanyata dovol'no ozhivlennym dialogom s uchastiem Onisima; vstrechaetsya imya
Gabrotonon - veroyatno, rech' shla o ee dal'nejshej sud'be.
988 Drazhajshim i lyubimejshim... - Herestrat vosproizvodit maneru rechi
Gabrotonon s ee pristrastiem k umen'shitel'nym i laskatel'nym. Sr. 860
("golubushka"), 953 ("druzhok").
1060-1061 Kto i v kakoj svyazi proiznosil eti slova, pri nyneshnem
sostoyanii teksta neyasno.
1064 Speshu s uvodom docheri! - Hotya pridanoe zheny postupalo v polnoe
rasporyazhenie muzha, pri razvode - osobenno pri otsutstvii syna - on dolzhen
byl vernut' ego celikom v tot dom, kuda vozvrashchalas' zhena (k otcu, bratu,
vzroslomu synu ot pervogo braka). Smikrin, opasayas', chto zyat' prokutit
den'gi i ih pridetsya vzyskivat' cherez sud, schitaet edinstvennym nadezhnym
sredstvom dlya ih spaseniya srochnyj razvod Pamfily s Harisiem. Nastojchivost'
otca zdes', kak i v papiruse Dido I, ob座asnyaetsya, po-vidimomu, tem, chto hotya
on kak prezhnij κύριος docheri imel pravo potrebovat' razvoda ot neugodnogo
emu zyatya, ne sprashivaya mneniya zhenshchiny, na praktike staralis' izbegat' takih
dejstvij vopreki vole zhenskoj storony. Sr. T. 713-715; D. I 39-44.
1084 Neuzhto u bogov est' stol'ko vremeni... - O rassuzhdeniyah Onisima
sm. na s. 423-428 nastoyashchego izdaniya.
1123 "Goni prirodu v dver'"... - citata iz nedoshedshej tragedii Evripida
"Avga" (fr. 920), shiroko izvestnaya i neodnokratno parodirovavshayasya v
antichnosti. (Bukval'nyj perevod: "Tak hotela priroda, kotoroj net nikakogo
dela do zakonov. A zhenshchina dlya etogo i rozhdena"). Avga - tegejskaya carevna,
stavshaya zhertvoj nochnogo nasiliya so storony Gerakla, kotoryj potom po
sorvannomu devushkoj s ego ruki kol'cu uznal svoego syna Telefa.
1131 Na etom stihe papirus obryvaetsya, no yasno, chto konec blizok,
poskol'ku teper' uspokoennyj Smikrin mozhet prinyat' uchastie v semejnom
prazdnike.
Fr. 9 Citata iz Menandra, chasto privodimaya v pozdnih istochnikah, no
tol'ko odin raz s ukazaniem nazvaniya p'esy "Zemledelec"; vprochem, toj zhe
rukoj na polyah sdelana pometka, zastavlyayushchaya predpolagat', chto eti stihi
vstrechalis' i v "Tretejskom sude". Mozhet byt', slova Onisima, uspokaivavshego
Smikrina (v nedoshedshih poslednih stihah komedii).
Fr. 10 Vozmozhno, iz dialoga Smikrina s Pamfiloj v IV d.: otec pytalsya
vnushit' docheri, chto luchshe vynesti bedu, chem sdelat'sya posmeshishchem dlya
okruzhayushchih.
Sredi oksirinhskih papirusov (T. 38, N 2829) najdeno neskol'ko otryvkov
iz "Tretejskogo suda", v kotoryh otchasti soderzhatsya uzhe izvestnye stihi,
otchasti obryvki slov, ne nahodyashchie sebe mesta v izvestnom tekste. Sredi nih
vstrechayutsya vyrazheniya: "ne nochuet doma s teh por, kak. . ." (yavno o Harisii,
sr. 136), "izdavna" . . ., "chto on(a) govorit?" "ya ubezhden. . ." (Ostin,
135). Skoree vsego eto ostatki stihov iz nedoshedshego nachala p'esy.
Sostavil V. N. YArho
Last-modified: Mon, 15 Sep 2003 16:17:53 GMT