Bertol'd Breht. Strah i nishcheta v Tret'ej imperii
Dvadcat' chetyre sceny
V sotrudnichestve s M. SHteffin
----------------------------------------------------------------------------
Sceny 1, 5, 7, 13 - perevod V. Stanevich
Sceny 2 4, 8, 11, 12, 14, 15, 16, 20, 21, 23, 24 - perevod N. Kasatkinoj
Sceny 3, 22 - perevod N. Vol'pin
Scena 6 - perevod V. Toper
Sceny 9, 17, 18, 19 - perevod Vl. Nejshtadta
Scena 10 - perevod A. Gurovicha
Stihi - perevod Ark. SHtejnberga
Bertol't Breht. Teatr. P'esy. Stat'i. Vyskazyvaniya. V pyati tomah. T. 2
M., Iskusstvo, 1963
OCR Bychkov M.N. mailto:bmn@lib.ru
----------------------------------------------------------------------------
Na pyatyj god veshchal nam samozvannyj
Poslanec bozhij, chto k svoej vojne
On podgotovlen: est', mol, tanki, pushki,
Linkory est' v izbytke, a v angarah
Beschislennye samolety zhdut ego prikaza,
CHtob, vzvivshis' v vozduh, nebo zatemnit'.
Togda reshili my vzglyanut': kakoj narod, kakih
lyudej,
S kakimi dumami i nravami on smozhet
Ob容dinit' pod znamenem svoim. I my togda
Postroili Germaniyu k paradu.
Vot katitsya pestraya massa
Pushechnogo myasa.
Vseobshchij imperskij s容zd!
Krovavye flagi povsyudu,
Na kazhdom - rabochemu lyudu
Kryukastyj krest.
Komu shagat' ne pod silu -
Polzet na karachkah v mogilu
Vo imya "ego bor'by".
Ne slyshno ni zhalob, ni stonov
Ot reva mednyh trombonov,
Ot barabannoj pal'by.
Pletutsya zheny i deti.
Pyat' zim - slovno pyat' stoletij!
Za ryadom tashchitsya ryad -
Kaleki, starcy, bol'nye,
A s nimi i vse ostal'nye -
Velikij nemeckij parad!
NARODNOE EDINSTVO
|sesovcy-oficery,
Ego rechami i pivom bez mery
Upivshis', shagayut vpered.
Im nado, chtob stal derznovennym,
Vnushayushchim strah, i smirennym,
I ochen' poslushnym narod.
Noch' 30 yanvarya 1933 goda. Dva oficera-esesovca, spotykayas', bredut po ulice.
Pervyj. Znachit, vse-taki nasha vzyala. A fakel'noe shestvie pryamo
velichestvenno! Vchera eshche bankrot, nynche rejhskancler! Vchera oshchipannyj korshun
- nynche gosudarstvennyj orel!
Spravlyayut nuzhdu.
Vtoroj. A teper' nachnetsya eto samoe narodnoe edinstvo. YA zhdu ot
nemeckogo naroda duhovnogo pod容ma v samyh bol'shih masshtabah.
Pervyj. Snachala nado vycarapat' istinnogo nemca iz etoj kuchi
nepolnocennoj svolochi. Kuda eto my zabreli? Ni odnogo flaga!
Vtoroj. My zaplutalis'.
Pervyj. Parshivoe mesto.
Vtoroj. Kvartal prestupnikov.
Pervyj. Ty dumaesh', tut opasno?
Vtoroj. Da razve poryadochnyj nemec budet tebe zhit' v takom vot barake?
Pervyj. I vsyudu temno!
Vtoroj. Ih doma net.
Pervyj. Net, eti molodcy doma. Dumaesh', oni glyadyat na rozhdenie Tret'ej
imperii iz pervogo ryada? Stupaj vpered, ya prikroyu tebya s tyla.
Poshatyvayas', oni snova puskayutsya v put', pervyj pozadi vtorogo.
Pervyj. V etih mestah kak budto prohodit kanal?
Vtoroj. Ne znayu.
Pervyj. My tam za uglom odno marksistskoe gnezdo razorili. Oni potom
uveryali, budto eto byl katolicheskij soyuz podmaster'ev. Vse vran'e! Ni na
odnom ne bylo vorotnichka.
Vtoroj. A kak ty dumaesh', on mozhet sozdat' eto samoe narodnoe edinstvo?
Pervyj. On vse mozhet. (Zastyvaet na meste i prislushivaetsya.)
Gde-to otkrylos' okno.
Vtoroj. |to chto takoe? (Spuskaet predohranitel' svoego revol'vera.)
Iz okna vysovyvaetsya starik v nochnoj sorochke i tihon'ko oprashivaet: "|mma,
eto ty"?
|to oni! (Delaet krutoj povorot i kak beshenyj nachinaet strelyat' vo vse
storony.)
Pervyj (oret). Pomogite!
Iz okna protiv togo, v kotorom vse eshche stoit starik, razdaetsya otchayannyj
vopl' podstrelennogo cheloveka.
PREDATELXSTVO
Idut predateli. |ti
Teper' u vseh na primete.
Sosedej topili oni.
Ne spitsya domashnim shpionam!
Im zvonom grozyat pohoronnym
Gryadushchie dni.
Breslavl', 1933 god. Obyvatel'skaya kvartirka. Muzhchina i zhenshchina stoyat u
dveri i prislushivayutsya. Oba ochen' bledny.
ZHenshchina. Spustilis'?
Muzhchina. Net eshche.
ZHenshchina. Perila oblomali. Kogda ego vytaskivali iz kvartiry, on byl uzhe
bez pamyati.
Muzhchina. YA ved' tol'ko skazal, chto zagranicu ne my lovili.
ZHenshchina. Ty skazal ne tol'ko eto.
Muzhchina. Bol'she ya nichego ne govoril.
ZHenshchina. CHto ty na menya smotrish'? Ne govoril tak ne govoril, znachit,
vse v poryadke.
Muzhchina. Vot i ya tak dumayu.
ZHenshchina. A pochemu ty ne pojdesh' v uchastok i ne skazhesh', chto nikakih u
nih gostej v subbotu ne bylo?
Molchanie.
Muzhchina. Ne stanu ya hodit' v uchastok. |to zveri, a ne lyudi. Smotri, chto
iz nego sdelali.
ZHenshchina. Podelom emu. Ne nado sovat' nos v politiku.
Muzhchina. ZHalko tol'ko, chto kurtku na nem razorvali. Vse my - lyudi
nebogatye.
ZHenshchina. Do kurtki li teper'.
Muzhchina. A vse-taki zhalko, chto ee razorvali.
MELOVOJ KREST
A vot shturmovye oravy,
Privychnye k slezhke krovavoj,
Idut, otdavaya salyut.
V zastenkah sobrat'ev terzaya,
Oni ot zhirnyh hozyaev
Podachki kakoj-nibud' zhdut.
Berlin, 1933 god. Kuhnya v gospodskom dome. SHturmovik, kuharka, gornichnaya,
shofer.
Gornichnaya. Ty v samom dele dolzhen cherez polchasa uhodit'?
SHturmovik. Nochnoe uchenie!
Kuharka. CHto vy tam delaete po nocham?
SHturmovik. Sluzhebnaya tajna.
Kuharka. Oblava?
SHturmovik. Vam by vse uznat'. No u menya nikto nichego ne vyvedaet. Iz
kolodca rybu ne vyudish'.
Gornichnaya. I tebe eshche nuzhno segodnya v Rejnikendorf?
SHturmovik. V Rejnikendorf? A pochemu ne v Rummel'sburg ili v
Lihterfel'de, a?
Gornichnaya (smushchenno). Mozhet, pokushal by v dorogu?
SHturmovik. Zaryadit'sya pered boem? Pozhaluj!
Kuharka stavit pribor.
Da, nam boltat' ne polozheno! Zahvatit' protivnika vrasploh! Nagryanut' s toj
storony, gde ne vidno ni oblachka. Posmotrite na fyurera, kogda on
chto-nibud' zamyshlyaet: nepronicaem! Vy nikogda nichego ne znaete napered. On,
mozhet byt', i sam-to napered nichego ne znaet. A potom srazu udar...
molnienosno. Samye sumasshedshie shtuki. I poetomu vse pered nami trepeshchut.
(Obvyazalsya salfetkoj i, vooruzhivshis' nozhom i vilkoj, sprashivaet ostorozhno.)
A gospoda ne nagryanut, Anna? A to ya tut sizhu i nabivayu rot delikatesami.
(Ryavkaet, kak budto s polnym rtom.) Hajl' Gitler!
Gornichnaya. Net, oni sperva pozvonili by, vyzvali by mashinu. Pravda,
gospodin Franke?
SHofer. Prostite? A, konechno!
SHturmovik, uspokoivshis', prinimaetsya za edu.
Gornichnaya (podsev k shturmoviku). Ty, verno, ustal?
SHturmovik. D'yavol'ski.
Gornichnaya. No v pyatnicu ty svoboden?
SHturmovik. Esli nichego ne sluchitsya.
Gornichnaya. Kstati, za pochinku chasov vzyali chetyre pyat'desyat.
SHturmovik. Kakoe besstydstvo!
Gornichnaya. Oni i novye-to stoili vsego dvenadcat' marok.
SHturmovik. Mal'chishka iz apteki vse eshche pristaet?
Gornichnaya. Ah, chto ty!
SHturmovik. Ty mne tol'ko slovo skazhi, i vse budet v poryadke.
Gornichnaya. YA i tak nichego ne skryvayu. Ty v novyh sapogah?
SHturmovik (skuchnym golosom). Da. A chto?
Gornichnaya. Minna, vy videli, kakie u Teo novye sapogi?
Kuharka. Net.
Gornichnaya. Pokazhi ej, Teo! Vot im teper' kakie vydayut.
SHturmovik, dozhevyvaya kusok, vytyagivaet nogu.
SHikarnye, pravda?
SHturmovik smotrit po storonam, slovno chego-to ishcha.
Kuharka. CHto-nibud' ne tak, ne po vkusu?
SHturmovik. Smochit' by.
Gornichnaya. Piva hochesh'? YA zhivo prinesu. (Vybegaet.)
Kuharka. Ona radi vas, gospodin Teo, iz kozhi gotova vyskochit'.
SHturmovik. Da, v etom dele ya osechki ne dayu. B'em molnienosno.
Kuharka. Vy, muzhchiny, slishkom mnogo sebe pozvolyaete.
SHturmovik. ZHenshchina tol'ko togo i hochet. (Vidya, chto kuharka podnimaet
tyazhelyj kotel.) Zachem zhe vy tak sebya utruzhdaete? Ostav'te, eto nashe delo.
(Beret iz ee ruk kotel.)
Kuharka. Ochen' s vashej storony lyubezno. Vy vsegda najdete, chem by mne
oblegchit' rabotu. (Brosiv vzglyad na shofera.) Ne vse takie usluzhlivye.
SHturmovik. Est' o chem govorit'! Nam eto tol'ko priyatno.
V dver' s lestnicy stuchat.
Kuharka. |to moj brat. On dolzhen prinesti lampu dlya radio. (Vpuskaet
brata, rabochego.) Moj brat.
SHturmovik i shofer. Hajl' Gitler!
Rabochij burknul chto-to, chto mozhet s nekotoroj natyazhkoj sojti za
"hajl' Gitler".
Kuharka. Lampu prines?
Rabochij. Da.
Kuharka. Mozhet byt', sejchas zhe i vvernesh'?
Vyhodyat vdvoem.
SHturmovik. CHto za lichnost'?
SHofer. Bezrabotnyj.
SHturmovik. CHasto syuda zahodit?
SHofer (pozhimaet plechami). YA sam tut byvayu redko.
SHturmovik. Na tolstuhu mozhno polozhit'sya, ona chistoprobnaya nemka.
SHofer. Absolyutno.
SHturmovik. No brat mozhet okazat'sya drugogo polya yagodoj.
SHofer. Vy berete ego na podozrenie?
SHturmovik. YA? Net. Zachem? Podozrenij u menya ne byvaet. Ponimaete,
podozrenie - eto uzhe vse ravno chto uverennost'. A kogda tak, srazu delaetsya
vyvod.
SHofer (pro sebya). Molnienosno!
SHturmovik. Da, vot ono kak. (Otkinulsya na spinku stula, prishchuril odin
glaz.) Vy razobrali, chto on tam proburchal? (Podrazhaet privetstviyu rabochego.)
|to moglo oznachat' "hajl' Gitler", no moglo i ne oznachat'. Lyublyu ya takih
molodchikov. (Raskatisto smeetsya.)
Kuharka i rabochij vozvrashchayutsya.
Kuharka (stavit pered rabochim edu). Moj brat po chasti radio pervyj
master. A predlozhi emu poslushat' peredachu, i niskol'ko eto emu ne interesno.
Bud' u menya vremya, ya by tol'ko i delala, chto krutila priemnik. (Rabochemu.)
No u tebya-to, Franc, vremeni hot' otbavlyaj.
SHturmovik. V samom dele? U vas est' radio, i vy ego ne vklyuchaete?
Rabochij. Vklyuchayu inogda - muzyku poslushat'.
Kuharka. On sebe pryamo-taki iz nichego smasteril prevoshodnyj priemnik.
SHturmovik. Na skol'ko lamp?
Rabochij (glyadit na nego s vyzovom). Na chetyre.
SHturmovik. Da, vkusy byvayut raznye. (SHoferu.). Ne tak li?
SHofer. Prostite? A, razumeetsya.
Gornichnaya vhodit s butylkoj piva.
Gornichnaya. Holodnoe, pryamo so l'da.
SHturmovik (druzheski nakryvaet ee ruku ladon'yu). Devushka, ty sovsem
zapyhalas'. Nezachem bylo tak bezhat', ya podozhdal by.
Gornichnaya (nalivaet pivo v stakan). Nichego. (Pozhimaet ruku rabochemu.)
Vy prinesli lampu? Posidite nemnogo. Nebos' opyat' shli vsyu dorogu peshkom.
(SHturmoviku.) On zhivet v Moabite.
SHturmovik. A gde zhe moe pivo? Kto-to vypil! (SHoferu.) |to vy vypili moj
stakan?
SHofer. Net, konechno! Kak vy mogli podumat'? Razve net vashego piva?
Gornichnaya. YA zhe tebe nalila!
SHturmovik (kuharke). Aga, eto vy moe pivo vylakali! (Raskatisto
smeetsya.) Nichego, uspokojtes'. Malen'kij fokus, praktikuemyj u nas,
shturmovikov: pivo vypivaetsya tak, chtoby nikto ne videl i ne slyshal.
(Rabochemu.) Vy chto-to skazali?
Rabochij. Staryj fokus.
SHturmovik. Staryj? Poprobujte pokazhite vy! (Nalivaet emu.)
Rabochij. Mozhno. Itak, vot stakan piva (podnimaet stakan), i vot vam
fokus. (Spokojno, so smakom vypivaet pivo.)
Kuharka. No my vse videli!
Rabochij (vytiraet rot). Da? Nu, stalo byt', fokus ne vyshel.
SHofer gromko smeetsya.
SHturmovik. Po-vashemu, smeshno?
Rabochij. Da ved' i vy sdelali to zhe samoe. Kak sdelali vy?
SHturmovik. A kak ya vam pokazhu, esli vy u menya vse pivo> vylakali?
Rabochij. I to verno. Bez piva fokus ne vyjdet. A drugogo fokusa vy nam
ne pokazhete? Ved' u vas tam v zapase nemalo fokusov.
SHturmovik. U nas? |to u kogo?
Rabochij. U vas, u molodezhi.
SHturmovik. Ta-ak!
Gornichnaya. Gospodin Linke tol'ko poshutil, Teo!
Rabochij (priznav za luchshee peremenit' ton). Nu vy, konechno, ne
obidelis'?
Kuharka. YA vam prinesu eshche butylku.
SHturmovik. Ne nuzhno. Promochil glotku - i budet s menya.
Kuharka. Gospodin Teo umeet ponyat' shutku.
SHturmovik (rabochemu). Pochemu vy ne prisyadete? My ne lyudoedy.
Rabochij saditsya.
ZHivi i davaj zhit' drugim. I shutka tozhe inogda dopustima. Pochemu ne poshutit'.
Strogi my tol'ko v odnom - kogda kosnetsya obraza myslej.
Kuharka. I pravil'no, zdes' strogost' k mestu.
Rabochij. A kakoj sejchas mozhet byt' obraz myslej?
SHturmovik. Sejchas obraz myslej samyj pravil'nyj. Vy inogo mneniya?
Rabochij. Net. YA tol'ko hotel skazat', chto sejchas nikto nikomu ne
govorit, chto on dumaet.
SHturmovik. Nikto nikomu ne govorit? Pochemu? Mne govoryat.
Rabochij. V samom dele?
SHturmovik. Nikto, konechno, sam ne pribezhit dokladyvat', chto on dumaet.
No mozhno prijti i uznat'.
Rabochij. Kuda?
SHturmovik. Da hotya by na birzhu truda. My tam kazhdoe utro.
Rabochij. Da, tam koe-kto eshche pozvolyaet sebe povorchat'. CHto pravda, to
pravda.
SHturmovik. To-to i ono.
Rabochij. Nu i chto zh, vy odnogo kogo-nibud' vylovite, a tam uzh vas
uznali. I vpred' budut molchat'.
SHturmovik. Kak eto menya uznayut? Hotite, pokazhu, kak ya delayu, chtob menya
ne uznali? Vy lyubite fokusy. Mogu vam spokojno pokazat' odin-drugoj, potomu
chto u nas ih v zapase mnogo. I ya vsegda govoryu: esli oni budut znat', chto u
nas pripaseno v arsenale, oni pojmut, chto nikogda u nih nichego protiv nas ne
vyjdet, i, mozhet byt', sami otstupyatsya.
Gornichnaya. Pravda, Teo, rasskazhi, kak vy eto prodelyvaete!
SHturmovik. Tak vot, predpolozhim, my s vami na birzhe truda, na
Myuncshtrasse. I vy, skazhem (glyadit na rabochego), stoite peredo mnoj v
ocheredi. No mne nuzhno sperva koe-chto podgotovit'. (Vyhodit.)
Rabochij (podmignuv shoferu). Nu sejchas my uvidim, kak oni eto
prodelyvayut.
Kuharka. Vseh marksistov nado povylovit', potomu chto nevozmozhno terpet'
eto razlozhenie, kotoroe oni rasprostranyayut.
Rabochij. Ugu.
SHturmovik (vozvrashchaetsya). YA, ponyatno, v shtatskoj shkure. (Rabochemu.)
Nachinajte vorchat'.
Rabochij. Naschet chego?
SHturmovik. Ladno, nechego tut prikidyvat'sya. Vy zhe vsegda nahodite, na
chto povorchat'.
Rabochij. YA? Nikogda!
SHturmovik. Aga, strelyanyj vorobej! No ved' vy ne mozhete utverzhdat', chto
u nas vse idet gladko - pridrat'sya ne k chemu.
Rabochij. Pochemu zhe ne mogu?
SHturmovik. Tak nel'zya. Esli vy ne budete mne podygryvat', nichego ne
poluchitsya.
Rabochij. Horosho. Uzh razreshu sebe - chtob vas uvazhit'. Torchi tut ves'
den', oni nashe vremya ni vo chto ne stavyat. A mne i tak dva chasa hodu iz
Rummel'sburga.
SHturmovik. Net, eto ne goditsya. CHto zh vy, pravo, pri Tret'ej imperii ot
Rummel'sburga do Myuncshtrasse ne stalo dal'she, chem bylo pri vejmarskih
bonzah. Davajte chto-nibud' posushchestvennej!
Kuharka. Ved' eto kak v teatre, Franc, my zhe znaem, chto ty tol'ko
prikidyvaesh'sya, chto ty na samom dele tak ne dumaesh'.
Gornichnaya. Vy tol'ko, tak skazat', predstavlyaete nedovol'nogo. Mozhete
vpolne polozhit'sya na Teo, on nichego takogo ne podumaet. On tol'ko hochet
koe-chto pokazat'.
Rabochij. Horosho. Togda ya skazhu; po mne, tak ya by vse shturmovye otryady
poslal koshke pod hvost. YA za marksistov i za evreev.
Kuharka. CHto ty, Franc!
Gornichnaya. Tak ne goditsya, gospodin Linke!
SHturmovik (so smehom). Net, golubchik! |tak ya prosto kliknu blizhajshego
policejskogo i otdam vas pod arest. Neuzhto u vas net ni na grosh fantazii? Vy
dolzhny govorit' chto-nibud' takoe, chto mozhno potom povernut' i tak i etak:
takoe, chto v samom dele dovoditsya slyshat'.
Rabochij. Togda uzh bud'te lyubezny, sprovocirujte menya sami.
SHturmovik. Bros'te, na eto uzhe davno nikto ne lovitsya. YA mog by,
naprimer, skazat' tak: nash fyurer - velichajshij iz lyudej, kakie tol'ko zhili na
zemle, on bol'she Iisusa Hrista i Napoleona, vmeste vzyatyh, a oni mne, v
luchshem sluchae, otvetyat: "Pust' po-vashemu!" Tut ya probuyu s drugogo boku.
Gorlopany bol'sherotye! Vse propagandoj zanimayutsya. V etom oni mastera.
Slyhali vy anekdot pro Gebbel'sa i dvuh vshej? Net? Nu tak vot: dve vshi
posporili, kotoraya iz nih bystree projdet ot odnogo ugla rta do drugogo. I
vyigrala spor ta, kotoraya obezhala szadi po zatylku. Tot put' okazalsya
koroche.
SHofer. Vot kak?
Vse smeyutsya.
SHturmovik (rabochemu). Nu teper' risknite i vy.
Rabochij. YA v takie razgovory puskat'sya ne mogu. Anekdot anekdotom, a vy
vse-taki mozhete okazat'sya shpikom.
Gornichnaya. On prav, Teo.
SHturmovik. Prav? Vot podobralis' slyuntyai! Nu kak tut ne obozlit'sya!
Lyudi slova skazat' ne smeyut.
Rabochij. Vy eto vser'ez ili tol'ko na birzhe truda?
SHturmovik. I na birzhe.
Rabochij. Tak vot, esli vy eto govorite na birzhe, to ya vam tam zhe, na
birzhe, otvechayu: ostorozhnost' nigde ne povredit. YA trus, u menya net
revol'vera.
SHturmovik. Tak vot chto ya tebe skazhu, priyatel', raz tebe tak doroga
ostorozhnost': ty budesh' ostorozhen raz i budesh' ostorozhen drugoj raz, a potom
i ugodish' v dobrovol'cheskij trudovoj batal'on.
Rabochij. A esli ne byt' ostorozhnym?
SHturmovik. Togda uzh vo vsyakom sluchae ugodish'. Sporit' ne mogu. Ono i
vyjdet, chto dobrovol'no popal. Horoshen'koe "dobrovol'no", a?
Rabochij. CHto zh, eto vozmozhno: podvernulsya by vam takoj vot smelyj
chelovek, i vy stoyali by s nim v ocheredi na otmetku i ustavilis' by na nego
vashimi golubymi glazami, - on, pozhaluj, i vpryam' nachal by vorchat' naschet
dobrovol'noj trudovoj povinnosti. Nu chto by on mog tut skazat'? Hotya by tak:
vchera opyat' pyatnadcat' dush otpravili. YA chasto sam sebya sprashivayu, kak eto
oni umudryayutsya ih nabirat', kogda povinnost' vpolne dobrovol'naya, lyudi zhe
tam poluchayut, rabotaya, ne bol'she, chem sidya zdes' i nichego ne delaya, a
zheludok trebuet bol'she. No potom dovelos' mne uslyshat' istoriyu pro doktora
Leya i pro koshku, i tut mne vse stalo yasno. Znaete vy etu istoriyu?
SHturmovik. Net, ne znaem.
Rabochij. Tak vot. Doktor Lej otpravilsya v nebol'shuyu delovuyu poezdku -
propagandirovat' "Silu cherez radost'", - ya povstrechalsya emu nekij bonza
vremen Vejmarskoj respubliki, po imeni... nu, nazyvat' ne stoit; a bylo eto,
skazhem, v konclagere, - no tol'ko kak zhe popal tuda doktor Lej, takoj
rassuditel'nyj chelovek? Bonza ego sprashivaet, kak on dobivaetsya togo, chto
rabochie sejchas vse gotovy proglotit', chego by oni ran'she nikak ne sterpeli.
Tut doktor Lej ukazyvaet na koshku, kotoraya mirno grelas' na solnyshke, i
govorit: "Dopustim, vy hotite ugostit' ee porciej gorchicy i chtoby ona ee
proglotila, terpit ona ee ili ne terpit. Kak vy etogo dob'etes'?" Bonza
beret gorchicu i suet koshke v rot. Ta, ponyatnoe delo, vyplevyvaet emu etu
samuyu gorchicu pryamo v lico. Ni cherta koshka ne proglotila, tol'ko vsego ego
iscarapala. "Net, golubchik, - govorit laskovo doktor Lej, - tak u vas nichego
ne vyjdet. Posmotrite, kak delayu ya". On izyashchno beret na palec gorchicu i,
glazom ne morgnuv, zapravlyaet ee neschastnoj koshke v zadnij prohod...
(Obrashchayas' k zhenshchinam.) Vy menya izvinite, no iz pesni slova ne vykinesh'.
Koshka, sovsem ochumev - ved' bol' otchayannaya, - totchas prinimaetsya vylizyvat'
iz-pod hvosta ves' zaryad gorchicy. "Vot vidite, lyubeznyj, - torzhestvuet
doktor Lej, - koshka est gorchicu! I dobrovol'no!"
Vse smeyutsya.
Da, smeshnaya istoriya.
SHturmovik. Teper' delo u nas poshlo. Dobrovol'naya trudovaya povinnost' -
ob etom pogovorit' lyubyat. Samoe skvernoe, chto nikto ne pytaetsya bol'she
okazyvat' soprotivlenie. Zastavlyayut nas zhrat' navoz, a my eshche spasibo
govorim.
Rabochij. Nu net, tut ya s vami ne soglashus'. Vot bylo na dnyah - ya stoyu
na Aleksanderplace i razdumyvayu, pojti li mne na dobrovol'nuyu trudovuyu
sluzhbu ot bol'shogo chuvstva ili zhdat', kogda menya tuda zagrebut vmeste s
drugimi. Iz produktovoj lavki na uglu vyhodit malen'kaya huden'kaya zhenshchina,
srazu vidno - zhena proletariya. Pozvol'te, govoryu ya, s kakih zhe eto por v
Tret'ej imperii ob座avilis' vdrug opyat' proletarii, kogda u nas, tak skazat',
narodnoe edinstvo, vklyuchaya samogo Tissena? "Ah, chto vy, - govorit ona, -
sejchas, kogda margarin tak podskochil v cene - s pyatidesyati pfennigov srazu
do marki! - vy budete menya ubezhdat', chto u nas narodnoe edinstvo!" Mamasha,
govoryu ya, bud'te ostorozhny, chto vy, pravo, tak peredo mnoj naraspashku, ya zhe
istyj nemec do mozga kostej. "Da, kosti! - govorit ona, - a na kostyah-to
niskolechko myasa, a v hlebe odni otrubi". Vot kuda zagnula! YA stoyu
ogoroshennyj i bormochu: pokupali by uzh luchshe maslo, ono poleznej. Tol'ko ne
ekonomit' na ede, eto oslablyaet silu nacii, chego my nikak ne mozhem sebe
pozvolit' pred licom vragov, kotorye okruzhili nas so vseh storon i na samye
vysshie gosudarstvennye posty zabralis', kak nas o tom predosteregayut. "Net,
- govorit ona, - vse my chestnye nemcy do poslednego nashego izdyhaniya,
kotorogo i zhdat', pozhaluj, nedolgo ostalos' vvidu voennoj opasnosti. A vot
nedavno, kogda ya hotela, - govorit ona, - otdat' svoj plyushevyj divan v
komitet Zimnej pomoshchi, - a to, ya slyshala, Gering spit uzhe na golom polu,
potomu chto u nas nedohvat syr'ya, - tak mne tam v komitete skazali: luchshe by
nam syuda royal' - dlya sily cherez radost', znaete! A tut muka propala. YA,
znachit, zabirayu iz Zimnej pomoshchi svoj divan i idu s nim v lavku k
star'evshchiku - tut zhe za uglom, ya uzhe davno hotela kupit' polfunta masla. A v
molochnoj mne govoryat: segodnya, uvazhaemaya soplemennica, nikakogo masla ne
budet, ne ugodno li pushku? Davajte, govoryu ya", - eto ona mne govorit. A ya
ej: kak zhe tak, k chemu zhe eto pushki, mamasha? Kushat' ih na pustoj zheludok?
"Net, - govorit ona, - no uzhe esli mne pomirat' s golodu, nado kstati
raznesti vsyu etu mraz' s Gitlerom vo glave..." CHto, chto takoe, krichu ya v
uzhase. "...S Gitlerom vo glave my, - govorit ona, - i Franciyu odoleem - raz
chto my uzhe benzin iz shersti dobyvaem". A sherst'? - govoryu ya. "A sherst', -
govorit ona, - iz benzina. SHerst' nam tozhe nuzhna. Kogda popadet v Zimnyuyu
pomoshch' horoshij otrez starogo dobrogo vremeni, ego obyazatel'no urvet
kto-nibud' iz pravleniya. Esli by Gitler znal, - govorit ona, - no on nichego
ne znaet, ego delo - storona, on, govoryat, i v vysshej shkole ne uchilsya". Nu
kak uslyshal ya takoj razlagayushchij razgovor, u menya prosto yazyk otnyalsya.
Sudarynya, govori ya, vy postojte minutku, YA tol'ko zaglyanu tut v odno mesto
na Aleksanderplace. Tak chto zhe vy dumaete, vozvrashchayus' ya s agentom, a ona ne
izvolila dozhdat'sya!.. (Prekrashchaya igru.) Nu chto vy na eto skazhete?
SHturmovik (prodolzhaya igru). YA? Gm, chto ya na eto skazhu? YA, pozhaluj,
posmotryu neodobritel'no. Srazu zhe na Aleksanderplac? - vot chto ya, pozhaluj,
skazhu. Da s toboj i pogovorit' nel'zya!
Rabochij. Nikak nel'zya. So mnoj - nikak! Mne, esli chto skazhete po
sekretu, obyazatel'no vlipnete. YA znayu svoj dolg istinnogo nemca. Pust'
tol'ko mne moya rodnaya mat' shepnet na ushko, chto margarin vzdorozhal ili eshche
chto-nibud', ya pojdu pryamo v shtab k shturmovikam. YA rodnomu bratu spusku ne
dam, esli on stanet vorchat' naschet dobrovol'noj trudovoj povinnosti. I s
nevestoj tozhe: esli ona mne napishet, chto ej tam v trudovom lagere nachinili
bryuho vo slavu Gitlera, ya poproshu ustanovit' za nej slezhku, chtoby ona ne
vytravila plod, eto u nas ne polagaetsya, my ne mozhem inache: esli ne idti
protiv sobstvennoj rodni, to nashej Tret'ej imperii, kotoruyu my vse tak
lyubim, ne na chem budet derzhat'sya. Nu chto, teper' luchshe poshla igra? Vy mnoj
dovol'ny?
SHturmovik. |togo, pozhaluj, hvatit. (Prodolzhaya igru.) A teper' ty mozhesh'
spokojno podat' svoyu kartochku na otmetku, ya tebya otlichno ponyal.Ne pravda li,
my vse tebya otlichno ponyali, ne tak li, bratcy? No na menya ty mozhesh' vpolne
polozhit'sya, priyatel': vse, chto ty mne skazal, kak v mogile pohoroneno.
(Hlopaet ego ladon'yu po spine. Prekrashchaya igru.) Tak. A teper' vy spokojno
pojdete otmechat'sya, i vas tut zhe na meste scapayut.
Rabochij. I vam ne pridetsya dazhe vyjti iz ocheredi i posledovat' za mnoj?
SHturmovik. Ne pridetsya.
Rabochij. I vy nikomu ne mignete? |tim tozhe mozhno sebya vydat'.
SHturmovik. Ne mignu.
Rabochij. Kak zhe vy eto delaete?
SHturmovik. Vot imenno! Vam hotelos' by razgadat' nash fokus! Vstan'te i
povernites' spinoj. (Povorachivaet rabochego za plechi tak, chto vse mogut
videt' ego spinu. K gornichnoj.) Vidish'?
Gornichnaya. Krest stoit, belyj krest!
Kuharka. Kak raz poseredke, mezhdu lopatkami.
SHofer. V samom dele.
SHturmovik. A otkuda on vzyalsya, hotite znat'? (Raskryvaet ladon'.) Vot
malen'kij belyj krestik, sdelannyj melom, - on i otpechatalsya ves' kak est'!
Rabochij snimaet s sebya kurtku, rassmatrivaet otpechatok kresta.
Rabochij. Tonko srabotano.
SHturmovik. CHto, neploho? Melok ya vsegda noshu pri sebe. Da, tut golovoj
rabotat' nado, nikakie ustavy tut nam ne pomogut. (Blagodushno.) A teper'
mozhno idti v Rejnikendorf. (Spohvativshis'.) U menya tam tetya. CHto, vy kak
budto ne v vostorge? (Gornichnoj.) CHto ty tak smotrish', Anna? Ne ponyala, v
chem fokus?
Gornichnaya. Ponyala. Ne takaya uzh ya dura, kak ty dumaesh'.
SHturmovik (protyagivaet ej ruku s takim vidom, kak budto emu isportili
vse udovol'stvie). Sotri.
Ona platkom vytiraet emu ladon'.
Kuharka. Vot takimi-to sredstvami i nuzhno rabotat', esli vragi hotyat
razrushit' vse, chto postroil nash fyurer i v chem nam vse drugie narody
zaviduyut.
SHofer. Kak, prostite? A, sovershenno pravil'no. (Dostaet chasy.) Pojdu
vymoyu mashinu. Hajl' Gitler! (Uhodit.)
SHturmovik. CHto za lichnost'?
Gornichnaya. Tihij chelovek. Nikakoj politikoj ne zanimaetsya.
Rabochij (vstaet). Tak, Minna, ya tozhe, pozhaluj, pojdu. I ne obizhajtes'
za pivo. Mogu skazat', ya lishnij raz ubedilsya, chto nichego ni u kogo ne
vyjdet, esli on chto-nibud' zateet protiv Tret'ej imperii, - ochen'
uteshitel'no eto soznavat'. CHto do menya, tak ya nikogda ne soprikasayus' s
razrushitelyami, a to ya s udovol'stviem sam by vystupil protiv nih. Tol'ko u
menya net takoj nahodchivosti, kak u vas. (YAsno i otchetlivo.) Itak, Minna,
premnogo tebe blagodaren i hajl' Gitler!
Vse ostal'nye. Hajl' Gitler!
SHturmovik. Moj vam dobryj sovet: ne predstavlyajtes' vy luchshe takim
nevinnym. |to b'et v glaza. So mnoj vy mozhete i zapustit' chto-nibud', ya-to
umeyu ponyat' shutku. Nu - tak hajl' Gitler!
Rabochij uhodit.
Vot oni kak - srazu i rasproshchalis'. CHto-to bol'no skoro! Tochno ispugalis'
chego. Zrya ya upomyanul naschet Rejnikendorfa. Kak oni srazu nastorozhilis'!
Gornichnaya. YA hotela koe o chem poprosit' tebya, Teo.
SHturmovik. Govori, ne stesnyajsya!
Kuharka. Pojdu bel'e razberu. YA tozhe byla moloda. (Uhodit.)
SHturmovik. Nu chto?
Gornichnaya. YA skazhu tol'ko v tom sluchae, esli budu znat', chto ty
niskol'ko ne rasserdish'sya, a inache ya nichego ne skazhu.
SHturmovik. Ladno, vykladyvaj!
Gornichnaya. Mne, ponimaesh'... mne tak nepriyatno... YA hochu vzyat' iz teh
deneg dvadcat' marok.
SHturmovik. Dvadcat' marok?
Gornichnaya. Vot vidish', ty rasserdilsya.
SHturmovik. Vzyat' s knizhki dvadcat' marok - etim ty menya, konechno, ne
obradovala. Na chto tebe ponadobilis' dvadcat' marok?
Gornichnaya. YA by ne hotela tebe govorit'.
SHturmovik. Tak. Ty mne ne hochesh' skazat'? CHto-to stranno.
Gornichnaya. YA znayu, chto tebe ne ponravitsya, tak chto ya luchshe nichego
ob座asnyat' ne budu, Teo.
SHturmovik. Esli ty niskol'ko mne ne doveryaesh'...
Gornichnaya. Da net zhe, ya tebe doveryayu vpolne.
SHturmovik. Znachit, nam, po-tvoemu, sleduet vovse prikryt' nash obshchij
schet v sberegatel'noj kasse?
Gornichnaya. Nu kak ty mog takoe podumat'! U menya, esli ya voz'mu dvadcat'
marok, ostanetsya tam eshche devyanosto sem'.
SHturmovik. Mozhesh' ne vyschityvat' mne s takoj tochnost'yu. Znayu sam,
skol'ko u nas na schetu. YA ponimayu, ty hochesh' porvat' so mnoj, potomu chto
zavela shashni s drugim. Ty, pozhaluj, eshche hochesh' proverit' nashi knizhki?
Gornichnaya. Nikakih ya shashen ne zavodila.
SHturmovik. Togda skazhi, v chem delo?
Gornichnaya. Ty zhe vse ravno reshil ne davat'.
SHturmovik. Otkuda ya znayu? Ty, mozhet, prosish' na kakoe-nibud' nehoroshee
delo. YA soznayu svoyu otvetstvennost'.
Gornichnaya. Proshu na samoe horoshee. I esli by mne ne nuzhno bylo, ya by ne
prosila, ty znaesh' eto sam.
SHturmovik. Nichego ya ne znayu. Znayu tol'ko, chto tut pahnet palenym. Zachem
tebe vdrug ponadobilis' dvadcat' monet? Kruglen'kaya summa! Ty beremenna?
Gornichnaya. Net.
SHturmovik. Uverena, chto net?
Gornichnaya. Uverena.
SHturmovik. Esli do menya dojdet, chto ty zatevaesh' chto-to nezakonnoe,
esli tol'ko ya chto-nibud' takoe pronyuhayu - kryshka! Pryamo tebe govoryu. Ty,
verno, slyshala sama: vse, chto delaetsya protiv zachatogo ploda, est' tyagchajshee
prestuplenie, kakoe tol'ko ty mozhesh' sovershit'. Esli nemeckij narod
perestanet razmnozhat'sya, togda konec ego istoricheskoj missii.
Gornichnaya. No, Teo, ya prosto ne ponimayu, o chem ty govorish'. Nichego
takogo net, bud' chto-nibud' takoe, ya tebe skazala by, eto kasalos' by i
tebya. No raz uzh u tebya takie mysli, ya luchshe skazhu vse kak est'. Prosta ya
hochu dobavit' Fride na pokupku zimnego pal'to.
SHturmovik. A pochemu tvoya sestra ne mozhet sama kupit' sebe pal'to?
Gornichnaya. Da kak zhe ona kupit ego na svoyu pensiyu? Ona poluchaet po
invalidnosti vsego dvadcat' shest' marok vosem'desyat pfennigov v mesyac.
SHturmovik. A Zimnyaya pomoshch'! To-to i est', chto vy sovershenno ne
doveryaete nacional-socialistskomu gosudarstvu. YA eto ponyal davno po tem
razgovoram, kotorye vedutsya zdes', na etoj kuhne. Dumaesh', ya ne zametil, kak
ty kislo prinyala sejchas moj fokus?
Gornichnaya. Nichut' ne kislo.
SHturmovik. Kislo! Tak zhe tochno, kak eti parni, kotorye vdrug srazu
rasproshchalis'.
Gornichnaya. Esli ty hochesh' znat' moe istinnoe mnenie, mne tozhe koe-chto
ne ponravilos'.
SHturmovik. CHto zhe tebe ne ponravilos', osmelyus' sprosit'?
Gornichnaya. CHto ty lovish' neschastnyh bednyakov svoimi predstavleniyami i
fokusami i vsyakimi shtukami. Moj otec tozhe bezrabotnyj.
SHturmovik. Tak. YA tol'ko i zhdal, chto ty mne eto skazhesh'. Menya i tak uzhe
somneniya razbirali vo vremya razgovora s etim Linke.
Gornichnaya. Ty hochesh' skazat', chto ty sobiraesh'sya ego podlovit' na tom,
chto on tut nagovoril tebe zhe v ugodu? I kogda sami zhe my ego na to
podzuzhivali.
SHturmovik. Nichego ya ne hochu skazat', kak tebe uzhe skazano. A esli tebe
ne po vkusu to, chto ya delayu, ispolnyaya svoj dolg, tak ya tebe na eto zayavlyayu:
ty mozhesh' prochitat' v "Moej bor'be", chto sam fyurer ne schital dlya sebya
zazornym proveryat' nastroeniya v narode, i eto dolgoe vremya bylo ego pryamym
delom, kogda on sluzhil v rejhsvere. I delalos' eto radi Germanii i dalo
bol'shie rezul'taty.
Gornichnaya. Nu esli ty tak so mnoj, Teo, to ya hochu tol'ko znat', mogu li
ya poluchit' svoi dvadcat' marok, vot i vse.
SHturmovik. YA skazhu tebe tol'ko odno: ya ne v takom nastroenii, kogda
mozhno chto-nibud' u menya vytyanut'.
Gornichnaya. CHto znachit - vytyanut'? Moi eto den'gi ili tvoi?
SHturmovik. Kak ty stranno vdrug zagovorila o nashih obshchih sberezheniyah!
Dlya togo my, chto li, ubrali evreev, chtoby iz nas teper' sosali krov'
sobstvennye nashi soplemenniki!
Gornichnaya. Kak ty mozhesh' govorit' takie veshchi po povodu dvadcati marok!
SHturmovik. U menya i tak nemalo rashodov. Za odni tol'ko sapogi dvadcat'
sem' marok zaplacheno.
Gornichnaya. Kak? Vam zhe ih vydali besplatno?
SHturmovik. Da, tak my dumali. I ya poetomu vybral samye pervosortnye. A
potom postavili nam vsem v schet, i my seli v luzhu.
Gornichnaya. Dvadcat' sem' marok za odni tol'ko sapogi? A kakie zhe drugie
rashody?
SHturmovik. Drugie rashody?
Gornichnaya. Ty zhe skazal, chto u tebya mnogo rashodov.
SHturmovik. Tak srazu ne vspomnish'. Da i voobshche nechego mne uchinyat'
dopros. Mozhesh' ne bespokoit'sya, ya tebya ne obmanu. I naschet dvadcati marok ya
tozhe kak-nibud' soobrazhu.
Gornichnaya (placha). Teo, eto zhe prosto nevozmozhno, kak ty mog skazat'
mne, chto s den'gami vse v poryadke, i vdrug okazyvaetsya, chto net. YA prosto ne
znayu, chto teper' i dumat'. Hot' dvadcat'-to marok ostalos' u nas na schetu -
iz vseh nashih deneg?
SHturmovik (hlopaet ee po plechu). Kto zhe govorit, chto u nas nichego ne
ostalos' na schetu? Erunda. Ty mozhesh' na menya polozhit'sya. To, chto ty mne
doverila, to budet v polnoj sohrannosti, kak v nesgoraemom shkafu. Nu, verish'
ty svoemu Teo?
Ona plachet, ne otvechaya.
U tebya prosto nervy ne v poryadke, ty pereutomilas'. Nu, ya otpravilsya na
uchenie. Znachit, v pyatnicu ya za toboj zajdu. Hajl' Gitler! (Uhodit.)
Gornichnaya staraetsya unyat' svoi slezy i hodit v otchayanii vzad i vpered po
kuhne. Vozvrashchaetsya kuharka s korzinoj bel'ya.
Kuharka. CHto tut mezhdu vami vyshlo? Possorilis'? Teo molodec. Pobol'she
by nam takih. Nichego ser'eznogo, konechno?
Gornichnaya (vse eshche placha). Minna, ne mozhete li vy poehat' k vashemu
bratu i skazat', chto emu nuzhno osteregat'sya?
Kuharka. CHego?
Gornichnaya. Nu tak... voobshche...
Kuharka. Iz-za segodnyashnego? Neuzheli vy dumaete?.. No razve Teo
sposoben na takoe?
Gornichnaya. YA i sama teper' ne znayu, chto mne dumat', Minna. On tak
izmenilsya. Oni ego sovsem isportili. Nehoroshaya u nego kompaniya. CHetyre goda
my s nim byli vmeste, i teper' mne vdrug stalo kazat'sya, tochno... YA poproshu
vas, posmotrite u menya na spine, tam net kresta?
BOLOTNYE SOLDATY
A eti - pod strazheyu, v sbore,
SHagayut, o Markse i Bebele sporya,
Drug druga berut v oborot,
Poka esesovec sonnyj
V lagernyj karcer betonnyj
Vseh vmeste ne zapret.
Koncentracionnyj lager' |stervegen, 1934 god. Neskol'ko zaklyuchennyh
meshayut cement.
Bryul' (tiho, Divenbahu). Podal'she derzhis' ot Lomana, nenadezhnyj malyj.
Divenbah (gromko). Slushaj, Loman, Bryul' govorit, chto ty nenadezhnyj,
chtoby ya derzhalsya podal'she ot tebya.
Bryul'. Skotina.
Loman. Ne tebe by govorit', Iuda. Iz-za kogo Karla posadili v karcer?
Bryul'. Skazhesh', iz-za menya? YA, chto li, poluchil sigarety neizvestno ot
kogo?
Loman. Kogda eto ya poluchil sigarety?
CHlen biblejskogo obshchestva. Beregis'!
CHasovoj-esesovec prohodit vverhu po nasypi.
|sesovec. Kto tut yazyk raspuskaet? A?
Vse molchat.
V sleduyushchij raz vseh otpravlyu v karcer, ponyali? Pet' nemedlenno!
Zaklyuchennye poyut pervuyu strofu "Pesni bolotnyh soldat".
|sesovec prohodit dal'she.
Zaklyuchennye (poyut).
Nas ne teshat ptich'i svisty,
Zdes' lish' top' da mokryj lug,
Da molchashchij les bezlistyj,
Kak zabor, torchit vokrug.
Soldat bolotnyh rota,
S lopatami v bolota
Idem.
CHlen biblejskogo obshchestva. I pochemu vy vechno sporite?
Divenbah. Ne tvoego eto uma delo, svyatosha. Vchera v rejhstage ego partiya
(ukazyvaet na Bryulya) golosovala za odobrenie gitlerovskoj vneshnej politiki.
A on vot (ukazyvaya na Lomana) schitaet, chto gitlerovskaya vneshnyaya politika
vedet k vojne.
Bryul'. Pri nas vojny ne budet.
Loman. Polozhim, pri vas uzhe raz byla vojna.
Bryul'. I voobshche Germaniya slishkom slaba v voennom otnoshenii.
Loman. Nu odin-to uzh krejser vy prinesli Gitleru v pridanoe.
CHlen biblejskogo obshchestva (Divenbahu). A ty kto byl? Social-demokrat
ili kommunist?
Divenbah. YA derzhalsya vne partij. Loman. Zato teper' ty premilo sidish'
vnutri - vnutri konclagerya.
CHlen biblejskogo obshchestva. Beregis'!
|sesovec poyavlyaetsya snova i smotrit na zaklyuchennyh, Bryul' medlenno zapevaet
tret'yu strofu "Pesni bolotnyh soldat". |sesovec idet dal'she.
Bryul' (poet).
My zastryali bezvozvratno.
Za pobeg ty zhizn' otdash'.
Obveden chetyrehkratno
CHastokolom lager' nash.
Soldat bolotnyh rota,
S lopatami v bolota
Idem.
Loman (brosaet lopatu). Kak podumayu, chto sizhu zdes' iz-za vas, iz-za
togo, chto vy raskololi edinyj front, tak by i razmozzhil tebe bashku.
Bryul'. Nu da, eto na vas pohozhe: "Poklonis' mne, kak druzhku, a ne to
snesu bashku". Kak zhe, edinyj front! Vy rady by peremanit' u nas lyudej.
Loman. A vam bol'she nravitsya, chtoby ih peremanil Gitler! Predateli
naroda!
Bryul' (v beshenstve hvataet lopatu i zamahivaetsya na Lomana, tot tozhe
derzhit lopatu nagotove). YA tebe pokazhu!
CHlen biblejskogo obshchestva. Beregis'! (Pospeshno zapevaet poslednyuyu
strofu "Pesni bolotnyh soldat".)
|sesovec pokazyvaetsya snova.
Vse zaklyuchennye (podhvatyvayut pesnyu, userdno meshaya cement).
Ne tomis' toskoj besplodnoj.
Ved' ne vechen sneg zimy.
Budet rodina svobodnoj,
Budem s nej svobodny my!
Bolotnye soldaty,
V boloto my lopaty
SHvyrnem!
|sesovec. Kto kriknul "Predateli naroda"?
Vse molchat.
Malo vas uchili. (Lomanu.) Otvechaj, kto?
Loman smotrit na Bryulya i molchit.
(Divenbahu.) Kto?
Divenbah molchit.
(CHlenu biblejskogo obshchestva.) Kto?
CHlen biblejskogo obshchestva molchit.
(Bryulyu.) Kto?
Bryul' molchit.
Dayu vam pyat' sekund, a potom vseh otpravlyu v karcer i sgnoyu tam. (Vyzhidaet
pyat' sekund.)
Vse stoyat molcha, glyadya v prostranstvo.
Marsh v karcer!
SLUZHENIE NARODU
Vot lagernye vahtery,
Ubijcy i zhivodery,
Sluzhat narodu vpolne.
CHtob vesel byl i ne plakal,
Sekut i sazhayut na kol
Po samoj deshevoj cene.
Koncentracionnyj lager' Oranienburg, 1934 god. Tesnyj dvorik mezhdu barakami.
Na scene temno, no slyshno, kak kogo-to poryut. Kogda vspyhivaet svet, viden
esesovec, kotoryj poret zaklyuchennogo. |sesovskij gruppenfyurer stoit v
glubine dvora i kurit, povernuvshis' k izbivaemomu spinoj. Zatem on uhodit.
|sesovec (ustav, saditsya na bochku). Prodolzhat' rabotu.
Zaklyuchennyj vstaet s zemli i, poshatyvayas', nachinaet chistit' othozhee mesto.
Nu chto tebe stoit, svin'ya, skazat' "net", kogda tebya oprashivayut: ty
kommunist? Ved' tebya zab'yut do smerti, menya lishat uvol'nitel'noj, a ya ustal
kak sobaka. I pochemu oni ne poruchat porku Klaprotu? Dlya nego eto odno
udovol'stvie. Kogda etot sukin kot opyat' vyjdet (prislushivaetsya), voz'mesh'
knut i budesh' lupit' po zemle. Ponyal?
Zaklyuchennyj. Tak tochno, gospodin sharfyurer.
|sesovec. No tol'ko potomu, chto ya sebe vse ruki otmotal s vami,
sobakami, ponyal?
Zaklyuchennyj. Tak tochno, gospodin sharfyurer.
|sesovec. Vnimanie!
Snaruzhi donosyatsya shagi, i esesovec pokazyvaet na knut. Zaklyuchennyj podnimaet
ego i hleshchet im po zemle. Tak kak zvuk udarov nenastoyashchij, to esesovec
lenivym dvizheniem ukazyvaet na korzinu, i zaklyuchennyj nachinaet hlestat' po
korzine. SHagi priostanavlivayutsya. |sesovec toroplivo i nervno vskakivaet,
vyryvaet u zaklyuchennogo knut i b'et ego.
Zaklyuchennyj (shepotom). Tol'ko ne po zhivotu.
|sesovec b'et ego po zadu. Vo dvor zaglyadyvaet gruppenfyurer.
Gruppenfyurer. Bej po zhivotu.
|sesovec b'et zaklyuchennogo po zhivotu.
PRAVOSUDIE
Vot sud'i, vot prokurory.
Imi komanduyut vory:
Zakonno lish' to, chto Germanii vprok.
I sud'i tolkuyut i ladyat,
Poka ves' narod ne zasadyat
Za provoloku, pod zamok.
Augsburg, 1934 god. Soveshchatel'naya komnata v sude. Za oknom mutnoe yanvarskoe
utro. Kruglyj gazovyj rozhok eshche gorit. Sud'ya nadevaet svoyu mantiyu. V dver'
stuchat.
Sud'ya. Vojdite.
Vhodit sledovatel' ugolovnogo rozyska.
Sledovatel'. Dobroe utro.
Sud'ya. Dobroe utro, gospodin Tallinger. YA vyzval vas po delu Geberle,
SHyunta, Gaunicera. Otkrovenno govorya, mne v etom dele ne vse yasno.
Sledovatel'. ?
Sud'ya. Iz materialov sledstviya vidno, chto oznachennyj sluchaj proizoshel v
yuvelirnom magazine Arndta, to est' v magazine, prinadlezhashchem evreyu?
Sledovatel'. ?
Sud'ya. A Geberle, SHyunt, Gaunicer i po sej den' sostoyat v otryade
shturmovikov nomer sem'?
Sledovatel' utverditel'no kivaet golovoj.
Znachit, otryad ne schel nuzhnym nalozhit' na nih vzyskanie?
Sledovatel' otricatel'no kachaet golovoj.
Nado polagat', chto posle etogo proisshestviya, vzvolnovavshego ves' kvartal,
otryad, so svoej storony, rassledoval delo?
Sledovatel' pozhimaet plechami.
YA byl by vam ochen' blagodaren, Tallinger, esli by vy mne do sudebnogo
razbiratel'stva neskol'ko... osvetili delo.
Sledovatel' (bez vsyakogo vyrazheniya). Vtorogo dekabrya proshlogo goda v
vosem' chasov pyatnadcat' minut utra v yuvelirnyj magazin Arndta po
SHlettovshtrasse vorvalis' shturmoviki Geberle, SHyunt i Gaunicer i posle
korotkoj perebranki nanesli pyatidesyatichetyrehletnemu Arndtu ranu v zatylok.
Pri etom magazinu byl prichinen material'nyj ushcherb, vyrazivshijsya v summe
odinnadcat' tysyach dvesti tridcat' chetyre marki. Rassledovanie, proizvedennoe
ugolovnym rozyskom sed'mogo dekabrya proshlogo goda, pokazalo...
Sud'ya. Dorogoj Tallinger, vse eto est' v dele. (S dosadoj pokazyvaet na
obvinitel'nyj akt, zanimayushchij odnu stranicu.) Takogo toshchego i nevnyatnogo
zaklyucheniya mne eshche ni razu ne prihodilos' videt', a uzh za poslednie mesyacy ya
dostatochno naglyadelsya! No to, chto vy govorite, zdes' vse zhe napisano. YA
nadeyalsya, chto vy raskazhete mne koe-chto o podopleke etogo dela.
Sledovatel'. Pozhalujsta, gospodin sud'ya.
Sud'ya. Nu?
Sledovatel'. Nikakoj podopleki net, gospodin sud'ya.
Sud'ya. Neuzheli, Tallinger, vy schitaete, chto delo yasnoe?
Sledovatel' (uhmylyayas'). Net, etogo ya ne schitayu.
Sud'ya. Po-vidimomu, vo vremya draki ischezli yuvelirnye izdeliya. Ih
otobrali?
Sledovatel'. Kak budto net.
Sud'ya. ?
Sledovatel'. Gospodin sud'ya, u menya zhena, deti.
Sud'ya. I u menya, Tallinger.
Sledovatel'. Vot to-to. (Pauza.) Vidite li, Arndt ved' evrej.
Sud'ya. |to ya ponyal uzhe po familii.
Sledovatel'. Vot to-to. Odno vremya sosedi pogovarivali, chto v ego sem'e
imel mesto sluchaj oskverneniya rasy.
Sud'ya (nachinaya prozrevat'). Aga! A kto byl v etom zameshan?
Sledovatel'. Doch' Arndta. Ej devyatnadcat' let i, govoryat, horoshen'kaya.
Sud'ya. Oficial'noe rassledovanie bylo?
Sledovatel' (uklonchivo). Net. Sluhi vskore prekratilis'.
Sud'ya. Kto zhe ih rasprostranyal?
Sledovatel'. Domovladelec. Nekij fon Mil'.
Sud'ya. On, veroyatno, ne hotel imet' v svoem dome evrejskij magazin?
Sledovatel'. My tozhe tak dumali. No on, vidimo, vzyal nazad zhalobu.
Sud'ya. Tem ne menee etim do nekotoroj stepeni ob座asnyaetsya ozloblenie
protiv Arndta v dannom kvartale. I molodye lyudi dejstvovali, tak skazat', v
sostoyanii nacional'nogo affekta...
Sledovatel' (reshitel'no). Ne dumayu, gospodin sud'ya.
Sud'ya. CHego vy ne dumaete?
Sledovatel'. CHto Geberle, SHyunt i Gaunicer budut osobenno natirat' na
oskvernenie rasy.
Sud'ya. Pochemu?
Sledovatel'. Imya zameshannogo v etom dele arijca nigde oficial'no ne
znachitsya. Malo li kto eto mozhet byt'. On mozhet okazat'sya vsyudu, gde arijcy v
bol'shom chisle. A gde arijcy v osobenno bol'shom chisle? Slovom, otryad nomer
sem' ne zhelaet, chtoby na sude kasalis' etogo punkta.
Sud'ya (serdito). Zachem zhe vy mne ob etom soobshchaete?
Sledovatel'. Vy skazali, chto u vas zhena i deti. Dlya togo i soobshchil,
chtoby vy ne kasalis' etogo punkta. Vdrug kto-nibud' iz sosedej-svidetelej
zagovorit ob etom.
Sud'ya. Ponimayu. A voobshche-to ya malo chto ponimayu v etom dele.
Sledovatel'. Mezhdu nami; chem men'she vy budete ponimat', tem luchshe.
Sud'ya. Vam legko govorit'. A ya dolzhen vynesti prigovor.
Sledovatel' (neopredelenno). Da-a.
Sud'ya. Ostaetsya odno: provokaciya so storony Arndta. Inache etogo sluchaya
ne ob座asnish'.
Sledovatel'. Sovershenno s vami soglasen, gospodin sud'ya.
Sud'ya. V chem vyrazilas' provokaciya?
Sledovatel'. Po ih pokazaniyam, oni byli sprovocirovany samim Arndtom i
nekim bezrabotnym, kotorogo Arndt nanyal sgrebat' sneg. Oni budto by
otpravilis' vylit' po kruzhke piva, i, kogda oni prohodili mimo magazina,
bezrabotnyj Vagner i sam Arndt, stoyavshij v dveryah, stali osypat' ih
nepristojnoj bran'yu.
Sud'ya. Svidetelej, veroyatno, u nih net?
Sledovatel'. Est'. Domovladelec, tot samyj fon Mil', pokazal, chto on
videl v okno, kak Vagner sprovociroval shturmovikov. A kompan'on Arndta,
nekij SHtau, v tot zhe den' prishel v pomeshchenie otryada i skazal Geberle, SHyuntu
i Gauniceru, chto Arndt vsegda, i v chastnosti v razgovore s nim, prezritel'no
otzyvalsya o shturmovikah.
Sud'ya. Ah vot kak? U Arndta est' kompan'on? Ariec?
Sledovatel'. Nu konechno. Kto zhe beret evreya dlya vyveski?
Sud'ya. Tak ne stanet zhe ego kompan'on pokazyvat' protiv nego?
Sledovatel' (s hitroj ulybkoj). A mozhet byt', i stanet.
Sud'ya (razdrazhenno). Kak zhe tak? Ved' esli na sude budet dokazano, chto
Arndt sprovociroval Geberle, SHyunta i Gaunicera, firma ne smozhet trebovat'
vozmeshcheniya ubytkov.
Sledovatel'. A pochemu vy dumaete, chto etot SHtau zainteresovan v
vozmeshchenii ubytkov?
Sud'ya. Ne ponimayu. On zhe kompan'on Arndta.
Sledovatel'. Vot to-to.
Sud'ya. ?
Sledovatel'. My ustanovili, to est' uznali storonoj - eto neoficial'nye
svedeniya, - chto etot SHtau svoj chelovek v otryade nomer sem'. On sam byvshij
shturmovik, a vozmozhno, i sejchas sostoit v kakom-nibud' otryade. Poetomu
Arndt, veroyatno, i vzyal ego v kompan'ony. SHtau uzhe byl raz zameshan v odnom
nalete shturmovikov. No togda oni ne na takovskogo napali, i delo s bol'shim
trudom udalos' zamyat'. YA, konechno, ne utverzhdayu, chto i tut ne oboshlos' bez
nego... No, vo vsyakom sluchae, eto dovol'no opasnyj sub容kt. Tol'ko,
pozhalujsta, vse eto strogo mezhdu nami, ya rasskazal eto tol'ko potomu, chto vy
skazali o zhene i detyah.
Sud'ya (kachaya golovoj). Vse-taki ya ne ponimayu, kakaya pol'za gospodinu
SHtau ot togo, chto firma poneset ubytok v odinnadcat' tysyach s lishnim marok?
Sledovatel'. Ved' dragocennosti tak i ne obnaruzheny. To est' u Geberle,
SHyunta i Gaunicera ih net. I prodavat' ih oni tozhe ne prodavali.
Sud'ya. Tak.
Sledovatel'. Nikto ne mozhet trebovat' ot SHtau, chtoby on prodolzhal vesti
delo s kompan'onom, kotoryj priznan vinovnym v provokacionnyh dejstviyah
protiv shturmovikov. A raz otvetstvennost' za ponesennye ubytki padaet na
Arndta, to on i dolzhen vozmestit' ih SHtau. YAsno?
Sud'ya. Da, eto dejstvitel'no, ochen' yasno. (S minutu zadumchivo smotrit
na sledovatelya, lico kotorogo snova prinyalo kazenno besstrastnoe vyrazhenie.)
Po-vidimomu, nuzhno ostanovit'sya na tom, chto Arndt sprovociroval shturmovikov.
Sovershenno ochevidno, chto obshchestvennoe mnenie protiv nego. Vy sami skazali,
chto ego domohozyain uzhe podaval zhalobu po povodu vozmutitel'nyh nravov v
sem'e Arndta. Da-da, ya pomnyu, etogo punkta ne nado kasat'sya. No, vo vsyakom
sluchae, mozhno predpolagat', chto i s etoj storony vyselenie Arndta budet
vstrecheno blagozhelatel'no. Blagodaryu vas, Tallinger, vy okazali mne bol'shuyu
uslugu. (Protyagivaet sledovatelyu sigaru.)
Sledovatel' uhodit. V dveryah on stalkivaetsya s prokurorom.
Prokuror (sud'e). Mozhno k vam na minutku?
Sud'ya (chistit yabloko). Pozhalujsta.
Prokuror. YA po povodu dela Geberle, SHyunta, Gaunicera.
Sud'ya (rasseyanno). Da?
Prokuror. Delo, pravda, v dostatochnoj stepeni yasnoe...
Sud'ya. Da. Otkrovenno govorya, ya dazhe ne ponimayu, zachem prokuratura
vozbudila eto delo.
Prokuror. A kak zhe? Sluchaj poluchil oglasku, vyzval nedovol'stvo. Dazhe v
nacional-socialistskih krugah nastaivali na sledstvii.
Sud'ya. YA vizhu tut tipichnyj sluchaj evrejskoj provokacii, i bol'she
nichego.
Prokuror. Vzdor, milejshij Gol'! Naprasno vy dumaete, chto nashi
obvinitel'nye akty, hotya oni i nemnogoslovny, ne zasluzhivayut pristal'nogo
vnimaniya. YA tak i dumal, chto vy v prostote dushi pojdete po linii naimen'shego
soprotivleniya. Tol'ko ostorozhnej, ne syad'te v luzhu. I oglyanut'sya ne uspeete,
kak ochutites' v kakoj-nibud' gluhoj dyre, v Pomeranii. A tam v nashe vremya
dovol'no-taki neuyutno.
Sud'ya (v nedoumenii, perestav zhevat' yabloko). Nichego ne ponimayu.
Neuzheli vy hotite skazat', chto namereny opravdat' evreya Arndta?
Prokuror (s pafosom). Eshche by ne nameren! Da on i ne dumal nikogo
provocirovat'. Vy chto zhe polagaete? Esli on evrej, tak on ne najdet
spravedlivosti pered sudom Tret'ej imperii? Ochen' strannye u vas vzglyady,
lyubeznyj Gol'!
Sud'ya (s dosadoj). Da ya zhe nikakih vzglyadov ne vyskazyvayu. Prosto u
menya slozhilos' vpechatlenie, chto Geberle, SHyunt i Gaunicer byli
sprovocirovany.
Prokuror. No ved' sprovociroval ih ne Arndt, a bezrabotnyj, nu etot,
kotoryj sneg sgrebal... kak ego... Vagner!
Sud'ya. Ob etom, dorogoj SHpitc, v vashem zaklyuchenii net ni slova.
Prokuror. Sovershenno verno. Do svedeniya prokuratury doshlo tol'ko to,
chto tri shturmovika napali na Arndta. I prokuratura, kak i nadlezhit,
vmeshalas' v eto delo. No esli, predpolozhim, svidetel' fon Mil' pokazhet na
sude, chto vo vremya proisshestviya Arndta voobshche ne bylo na ulice, a chto,
naprotiv, bezrabotnyj... nu kak ego... Vagner, proiznosil rugatel'stva po
adresu shturmovikov, to sudu s etim pridetsya schitat'sya.
Sud'ya (s izumleniem). |to pokazhet fon Mil'?! Tak ved' on zhe
domovladelec, kotoryj hochet vyselit' Arndta iz svoego doma. Ne stanet zhe on
pokazyvat' v ego pol'zu.
Prokuror. Teper' vy uzhe fon Milya podozrevaete! Pochemu vy dumaete, chto
on budet lgat' pod prisyagoj? A izvestno li vam, chto fon Mil', pomimo togo
chto on esesovec, imeet bol'shie svyazi v ministerstve yusticii? YA by sovetoval
vam, lyubeznyj Gol', schitat' ego poryadochnym chelovekom.
Sud'ya. Da YA nichego ne govoryu. Kto zhe v nashe vremya stanet vinit'
cheloveka za to, chto on ne hochet, chtoby v ego dome byl evrejskij magazin?
Prokuror (velikodushno). Esli vladelec magazina akkuratno platit za
naem...
Sud'ya (diplomatichno). Govoryat, chto fon Mil' uzhe raz podaval na nego
zhalobu...
Prokuror. Ah, tak i eto vam izvestno? No s chego vy vzyali, chto eto bylo
sdelano s cel'yu vyselit' ego? Tem bolee chto zhaloba byla vzyata obratno.
Po-moemu, eto skorej svidetel'stvuet o horoshih otnosheniyah mezhdu nimi. Ne
bud'te zhe tak naivny, dorogoj Gol'.
Sud'ya (nachinaet serdit'sya). Dorogoj SHpitc, eto vse ne tak prosto.
Kompan'on Arndta, kotoryj, kak ya polagal, dolzhen by pokryvat' ego,
sobiraetsya ego topit', a domohozyain, kotoryj dolzhen by topit' ego,
sobiraetsya ego pokryvat'. Pojdi pojmi chto-nibud'!
Prokuror. A za chto zhe my zhalovan'e poluchaem?
Sud'ya. Uzhasno zaputannoe delo. Sigaru hotite?
Prokuror beret sigaru, oba molcha kuryat.
(V mrachnom razdum'e.) No esli na sude budet ustanovleno, chto provokacii so
storony Arndta ne bylo, on mozhet pred座avit' otryadu isk o vozmeshchenii
ubytkov.
Prokuror. Vo-pervyh, on ne mozhet pred座avit' isk otryadu, v krajnem
sluchae on mozhet pred座avit' ego personal'no Geberle, SHyuntu i Gauniceru, u
kotoryh net ni grosha... A skoree vsego, emu pridetsya pred座avit' isk
bezrabotnomu, nu kak ego... Vagneru. (S udareniem.) Vo-vtoryh, ya dumayu, on
vse-taki poosterezhetsya podavat' zhalobu na shturmovikov.
Sud'ya. Gde on sejchas nahoditsya?
Prokuror. V bol'nice.
Sud'ya. A Vagner?
Prokuror. V koncentracionnom lagere.
Sud'ya (so vzdohom oblegcheniya). Nu konechno, prinimaya vo vnimanie vse
obstoyatel'stva, Arndt, veroyatno, ne stanet podavat' zhalobu. Da i Vagner ne
stanet osobenno nastaivat' na svoej nevinovnosti. No tol'ko shturmovikam edva
li ponravitsya, chto evreya opravdali.
Prokuror. Tak ved' na sude budet ustanovleno, chto oni stali zhertvami
provokacii. A ishodila li provokaciya ot evreya ili ot marksista - kakaya im
raznica.
Sud'ya (vse eshche somnevayas'). Net, ne skazhite. Vse-taki vo vremya stychki
mezhdu bezrabotnym Vagnerom i shturmovikami yuvelirnomu magazinu byl nanesen
ushcherb. |to brosaet ten' na otryad.
Prokuror. Nu chto zhe delat'. Na vseh ne ugodish'. A komu ugozhdat', eto
uzh, lyubeznyj Gol', vam dolzhno podskazat' vashe nacional'noe soznanie. Mogu
vam tol'ko soobshchit', chto v nacional-socialistskih krugah i, v chastnosti, v
vysshem esesovskom rukovodstve opredelenno ozhidayut bol'shej tverdosti ot
germanskih sudej.
Sud'ya (s glubokim vzdohom). Pravosudie v nashe vremya ne takoe prostoe
delo, dorogoj SHpitc. Soglasites' sami.
Prokuror. Ne sporyu. No est' prekrasnoe izrechenie nashego ministra
yusticii, kotorogo vy mozhete derzhat'sya: zakonno lish' to, chto Germanii vprok.
Sud'ya (bez entuziazma). Da-da.
Prokuror. Dejstvujte smelej. (Vstaet.) Teper' vy znaete podopleku.
Znachit, delo yasnej yasnogo. Do skorogo, milejshij Gol'. (Uhodit.)
Sud'ya ochen' nedovolen. On stoit neskol'ko minut u okna. Potom rasseyanno
perelistyvaet bumagi. Nakonec zvonit. Vhodit sluzhitel'.
Sud'ya. Vyzovite eshche raz sledovatelya Tallingera iz komnaty svidetelej.
Tol'ko nezametno.
Sluzhitel' uhodit. CHerez neskol'ko minut vhodit sledovatel'.
Slushajte, Tallinger, horosh by ya byl, esli by posledoval vashemu sovetu i
priznal povedenie Arndta provokacionnym. Gospodin fon Mil' gotov budto by
pokazat' pod prisyagoj, chto sprovociroval shturmovikov bezrabotnyj Vagner, a
vovse ne Arndt.
Sledovatel' (s nepronicaemym vidom). Da, tak govoryat, gospodin sud'ya.
Sud'ya. CHto eto znachit - tak govoryat? CHto govoryat?
Sledovatel'. CHto rugalsya Vagner.
Sud'ya. A eto nepravda?
Sledovatel' (s serdcem). Gospodin sud'ya, kak my mozhem utverzhdat',
pravda eto ili....
Sud'ya (tverdo). Poslushajte, Tallinger, chto ya vam skazhu. Pomnite, vy
nahodites' v germanskom sude. Otvechajte: soznalsya Vagner ili ne soznalsya?
Sledovatel'. YA mogu tol'ko skazat', chto lichno ya ne byl v
koncentracionnom lagere. V protokole doznaniya - sam Vagner bolen, u nego
chto-to s pochkami, - skazano, chto soznalsya. No...
Sud'ya. Znachit, soznalsya! Kakoe zhe eshche "no"?
Sledovatel'. On invalid vojny, byl ranen v sheyu. Tak vot SHtau - znaete,
kompan'on Arndta, - pokazal, chto on voobshche gromko govorit' ne mozhet. Kak mog
fon Mil' iz okna vtorogo etazha slyshat' rugan'...
Sud'ya. Na eto vozrazyat, chto ne obyazatel'no imet' gromkij golos, chtoby
oskorbit' kogo-nibud'. Dostatochno krasnorechivogo zhesta. U menya sozdalos'
vpechatlenie chto imenno takogo roda lazejku prokuratura hochet ostavit'
shturmovikam. Tochnee govorya, imenno etu lazejku i tol'ko etu.
Sledovatel'. Vot to-to, gospodin sud'ya.
Sud'ya. A chto pokazal Arndt?
Sledovatel'. CHto ego voobshche pri etom ne bylo, a golovu on razbil pri
padenii s lestnicy. I bol'she ot nego nichego nel'zya dobit'sya.
Sud'ya. Dolzhno byt', on ni v chem ne vinovat, prosto ego vputali v eto
delo.
Sledovatel'. Vot to-to, gospodin sud'ya.
Sud'ya. A shturmovoj otryad dolzhen by udovletvorit'sya tem, chto Geberle,
SHyunta i Gaunicera opravdayut.
Sledovatel'. Vot to-to, gospodin sud'ya.
Sud'ya. CHto vy zaladili, kak popugaj: vot to-to, vot to-to!..
Sledovatel'. Vot to-to, gospodin sud'ya.
Sud'ya. CHto vy hotite etim skazat', Tallinger? Vy ne obizhajtes' na menya,
vy zhe ponimaete, chto ya nemnogo nervnichayu. YA znayu, chto vy chestnyj chelovek, i
esli vy mne dali sovet, tak ne zrya.
Sledovatel' (smyagchayas'). A vam ne prihodilo v golovu, chto prokuror
prosto metit na vashe mesto i rasstavlyaet vam lovushku? |to teper' chasto
delaetsya. Dopustim, vy priznaete evreya nevinovnym. On nikogo ne
provociroval. Ego voobshche ne bylo pri perepalke. Golovu emu poranili sluchajno
vo vremya drugoj draki. Znachit, posle vyzdorovleniya Arndt vozvrashchaetsya v svoj
magazin. SHtau, ego kompan'on, ne mozhet pomeshat' emu v etom. A magazinu
nanesen ushcherb v summe odinnadcati tysyach marok. Znachit, i SHtau terpit ubytki,
potomu chto on ne mozhet trebovat' vozmeshcheniya s Arndta. I SHtau - ya etih
sub容ktov znayu - obratitsya so svoimi pretenziyami k otryadu nomer sem'. Sam-to
on vozderzhitsya, potomu chto on kompan'on evreya, a sledovatel'no, evrejskij
prispeshnik. No on najdet kogo poslat' vmesto sebya. Togda nachnut govorit',
chto shturmoviki v poryve nacional'nogo entuziazma voruyut yuvelirnye izdeliya.
Vy mozhete sebe legko predstavit', kak otnesutsya shturmoviki k vashemu
prigovoru. |togo u nas voobshche nikto ne pojmet. Kak mozhet v Tret'ej imperii
evrej okazat'sya pravym, a shturmoviki nepravymi?
Uzhe neskol'ko minut za scenoj slyshen shum. On vse usilivaetsya.
Sud'ya. CHto tam za shum? Minutku, Tallinger. (Zvonit.)
Vhodit sluzhitel'.
CHto tam proishodit?
Sluzhitel'. Zal perepolnen. Vse koridory zabity, nikto projti ne mozhet.
A shturmoviki zayavlyayut, chto poluchili prikaz byt' na sude, i trebuyut, chtoby ih
propustili.
Sluzhitel' uhodit, tak kak perepugannyj sud'ya ne v silah vygovorit' ni
slova.
Sledovatel' (prodolzhaet). Vam togda zhit'ya ne budet. Poslushajte menya,
derzhites' za Arndta i ne trogajte shturmovikov.
Sud'ya (v iznemozhenii podpiraet golovu rukoj). Nu spasibo, Tallinger, ya
eshche podumayu.
Sledovatel'. Da, podumat' vam ne meshaet, gospodin sud'ya. (Uhodit.)
Sud'ya tyazhelo vstaet i izo vseh sil nazhimaet zvonok. Vhodit sluzhitel'.
Sud'ya. Sbegajte, pozhalujsta, k gospodinu Feyu, sovetniku okruzhnogo suda,
i skazhite emu, chto ya proshu ego zajti ko mne na minutku.
Sluzhitel' uhodit. Vhodit sluzhanka s zavtrakom dlya sud'i.
Sluzhanka. Vy kogda-nibud' svoyu golovu doma zabudete. Prosto beda s
vami. Nu chto vy segodnya zabyli? Podumajte-ka horoshen'ko: samoe glavnoe!
(Protyagivaet emu zavtrak.) Zavtrak zabyli! Vot i naelis' by opyat' goryachih
krendel'kov, a potom muchalis' by zhivotom, kak na proshloj nedele. Ne berezhete
vy sebya.
Sud'ya. Nu ladno, Mari.
Sluzhanka. Ele-ele prorvalas' k vam. Ves' sud nabit shturmovikami -
prishli delo slushat'. Nu segodnya im pokazhut, pravda? Vot i v myasnoj vse
govoryat: horosho, chto eshche est' zakon! Podumat' tol'ko! Ni s togo ni s sego
napast' na kommersanta! Polovina shturmovikov - byvshie ugolovniki, eto ves'
kvartal znaet. Ne bud' u nas zakona, oni by, chego dobrogo, i cerkov' unesli.
|to oni iz-za kolec sdelali: u Geberle nevesta est', a nevesta eta eshche godu
net kak po paneli hodila. A na bezrabotnogo s prostrelennym gorlom, na
Vagnera, tozhe oni navalilis', kogda on sneg sgrebal, vse videli. Sredi bela
dnya razbojnichayut, ves' kvartal v strahe derzhat, a skazhesh' chto - podkaraulyat
i izob'yut do polusmerti.
Sud'ya. Ladno, ladno, Mari, stupajte!
Sluzhanka. YA im skazala v myasnoj: bud'te pokojny, gospodin sud'ya ih
nauchit umu-razumu, pravda ved'? Vse horoshie lyudi za vas budut stoyat', v etom
ne somnevajtes'. Tol'ko zavtrak svoj esh'te potihon'ku, ne davites', eto ved'
vredno, nu ya uhozhu, vam pora delo slushat', smotrite ne ochen' tam
rasstraivajtes', a eshche luchshe - pozavtrakajte do suda, minutku-to uzh
podozhdut, zato vy spokojno pokushaete. Beregite sebya, pomnite - zdorov'e
dorozhe vsego, nu ya uhozhu, ne mne vas uchit', i ya vizhu, vam uzhe ne siditsya, a
mne eshche nuzhno v bakalejnuyu. (Uhodit.)
Vhodit sovetnik okruzhnogo suda Fej, pozhiloj chelovek, drug Golya.
Sovetnik. Ty menya zval?
Sud'ya. Est' u tebya minutka vremeni? YA hotel posovetovat'sya s toboj. U
menya sejchas ochen' kaverznoe delo budet slushat'sya.
Sovetnik (saditsya). Da, delo shturmovikov.
Sud'ya (hodivshij vzad i vpered po komnate, ostanavlivaetsya). Otkuda ty
znaesh'?
Sovetnik. Ob etom u nas eshche vchera govorili. Ochen' nepriyatnoe delo.
Sud'ya (vzvolnovanno begaet po komnate). A chto u vas govoryat?
Sovetnik. Ne zaviduyut tebe. (S lyubopytstvom.) CHto ty dumaesh' delat'?
Sud'ya. V tom-to i beda, chto ne znayu. No ya, po pravde skazat', ne
predpolagal, chto etim delom tak interesuyutsya.
Sovetnik (s udivleniem). Vot kak?
Sud'ya. Po-vidimomu, etot kompan'on Arndta - opasnyj sub容kt.
Sovetnik. Tak govoryat. No fon Mil' tozhe ne angel.
Sud'ya. O nem chto-nibud' izvestno?
Sovetnik. Ne mnogo, no dostatochno. U nego, ponimaesh' li ty, svyazi.
Pauza.
Sud'ya. V vysokih sferah?
Sovetnik. V ochen' vysokih.
Pauza.
(Ostorozhno.) Esli ty evreya otvedesh', a Gaberle, SHyunta i Gaunicera opravdaesh'
na tom osnovanii, chto bezrabotnyj Vagner sprovociroval ih, a potom pospeshil
ukryt'sya v magazine, to, po-moemu, shturmoviki budut dovol'ny. Arndt ved' ne
stanet na nih zhalovat'sya.
Sud'ya (ozabochenno). On-to ne stanet, a ego kompan'on? On budet
trebovat' vozvrashcheniya propavshih veshchej. I togda vse rukovodstvo shturmovyh
otryadov vz容stsya na menya.
Sovetnik (obdumav etot dovod, kotorogo on yavno ne ozhidal). No esli ty
zakopaesh' evreya, fon Mil' tebe nepremenno sheyu slomaet, eto v luchshem sluchae.
Ty, dolzhno byt', ne znaesh', chto u nego prosrochennye vekselya. On derzhitsya za
Arndta, kak utopayushchij za solominku.
Sud'ya (s uzhasom). Vekselya?
V dver' stuchat.
Sovetnik. Vojdite!
Vhodit sluzhitel'.
Sluzhitel'. Gospodin sud'ya, ya prosto ne znayu, kuda posadit' gospodina
general'nogo prokurora i gospodina SHenlinga, predsedatelya okruzhnogo suda.
Hot' preduprezhdali by zaranee.
Sovetnik (tak kak sud'ya molchit). Osvobodite dva mesta i ne meshajte nam.
Sluzhitel' uhodit.
Sud'ya. Tol'ko ih nedostavalo!
Sovetnik. Fon Mil' ni za chto ne dopustit, chtoby Arndta zasudili, ved'
eto vernoe razorenie. Arndt emu nuzhen.
Sud'ya (sovershenno ubit). Kak dojnaya korova.
Sovetnik. |togo ya ne govoril, I ya voobshche ne ponimayu, kak ty mozhesh'
-pripisyvat' mne takie mysli, reshitel'no ne ponimayu. YA kategoricheski
zayavlyayu, chto ne skazal ni edinogo slova protiv gospodina fon Milya. Mne ochen'
zhal', Gol', chto prihoditsya eto podcherkivat'.
Sud'ya (vzvolnovanno). CHto ty, Fej, kak ty mozhesh' tak so mnoj
razgovarivat'? Pri nashih otnosheniyah!
Sovetnik. Kakie takie "nashi otnosheniya"? Ne mogu zhe ya vmeshivat'sya v
dela, kotorye ty vedesh'. Hochesh' - ssor'sya s ministrom yusticii, hochesh' - s
shturmovym otryadom, slovom, reshaj kak znaesh'. V nashe vremya kazhdyj dolzhen
dumat' o sebe.
Sud'ya. YA i dumayu o sebe. YA tol'ko ne znayu, chto pridumat'. (Podhodit k
dveri i prislushivaetsya k shumu v zale.)
Sovetnik. Da, priskorbno.
Sud'ya (s otchayaniem). Gospodi, ya zhe na vse gotov, pojmi ty eto! Tebya
tochno podmenili. YA reshu tak ili etak, kak prikazhut, no ya zhe dolzhen znat',
chto mne prikazano. Esli etogo ne znaesh', tak i pravosudiya bol'she net!
Sovetnik. YA na tvoem meste ne stal by krichat', chto pravosudiya bol'she
net, Gol'.
Sud'ya. CHto uzh ya opyat' ne tak skazal? YA vovse ne eto imel v vidu. YA
tol'ko hochu skazat', chto kogda interesy tak protivorechivy...
Sovetnik. V Tret'ej imperii net protivorechij.
Sud'ya. Konechno, konechno. Razve ya sporyu? CHto ty kazhdoe moe slovo kak na
aptekarskih vesah vzveshivaesh'?
Sovetnik. Pochemu by i net? YA - sud'ya.
Sud'ya (oblivayas' potom). Esli by stali vzveshivat' na vesah kazhdoe slovo
kazhdogo sud'i, dorogoj Fej! Da ya gotov razobrat' eto delo samym tshchatel'nym,
samym dobrosovestnym obrazom, no mne dolzhny skazat', kakoe reshenie diktuetsya
vysshimi interesami. Esli ya reshu, chto evrej ne vyhodil iz magazina,
razozlitsya domovladelec... net - kompan'on... ya uzhe sovsem zaputalsya... a
esli ya priznayu, chto sprovociroval shturmovikov bezrabotnyj, to domovladelec,
fon... postoj, postoj, kak raz fon Mil' hochet, chtoby... Za chto menya sazhat' v
gluhuyu dyru v Pomeranii? U menya gryzha, i ya ne hochu svyazyvat'sya so
shturmovikami, i, nakonec, u menya zhe sem'ya, Fej! Horosho moej zhene govorit',
chtoby ya prosto razobral, kak bylo delo. Posle etogo v luchshem sluchae ochnesh'sya
v bol'nice. Razve ya stavlyu vopros o nalete? YA stavlyu vopros o provokacii.
Tak chto zhe ot menya hotyat? YA, konechno, zasuzhu ne shturmovikov, a evreya ili
bezrabotnogo, no kotorogo iz nih zasudit'? Kak mne vybrat' mezhdu bezrabotnym
i evreem, inache govorya, mezhdu kompan'onom i domovladel'cem? V Pomeraniyu ya ni
za chto ne poedu, uzh luchshe v koncentracionnyj lager'! |to zhe nevozmozhno, Fej.
CHto ty na menya tak smotrish', tochno ya podsudimyj! Ved' ya zhe, kazhetsya, na vse
gotov!
Sovetnik (vstav s kresla). V tom-to i delo, chto odnoj gotovnosti malo,
dorogoj moj.
Sud'ya. Kak zhe ya dolzhen reshit'?
Sovetnik. Predpolagaetsya, gospodin Gol', chto sovest' podskazyvaet sud'e
ego reshenie. Zapomnite eto! Imeyu chest'.
Sud'ya. Nu konechno. Sovest' i razumenie. No v etom, dannom sluchae chto ya
dolzhen vybrat'? Skazhi, Fej!
Sovetnik uhodit. Sud'ya, onemev, smotrit emu vsled. Zvonit telefon.
Sud'ya (snimaet trubku). Da?.. |mmi?.. Ot chego otkazalis'?.. Ot partii v
kegli?.. Kto zvonil?.. Advokat Prisnitc?.. On-to otkuda znaet? CHto eto
znachit? |to znachit, chto ya dolzhen vynesti prigovor. (Veshaet trubku.)
Vhodit sluzhitel'. YAvstvenno donositsya shum iz koridora.
Sluzhitel'. Delo Geberle, SHyunta i Gaunicera, gospodin sud'ya.
Sud'ya (sobiraet bumagi). Idu.
Sluzhitel'. Gospodina predsedatelya okruzhnogo suda ya posadil na mesta dlya
pressy. On nichego, ostalsya dovolen; A vot gospodin general'nyj prokuror
otkazalsya sest' na skam'yu svidetelej. On, vidimo, hotel sest' za sudejskij
stol. No togda vam, gospodin sud'ya, prishlos' by slushat' delo, sidya na skam'e
podsudimyh! (Glupo smeetsya svoej shutke.)
Sud'ya. Net-net, tuda ya ni za chto ne syadu.
Sluzhitel'. Ne syuda, ne syuda, vot v etu dver'. A gde zhe papka s
obvinitel'nym zaklyucheniem?
Sud'ya (okonchatel'no poteryav golovu). Da, ona mne nuzhna, a to ya,
pozhaluj, ne budu znat', kto obvinyaemyj, chto, a? Tak kuda zhe nam vse-taki
posadit' general'nogo prokurora?
Sluzhitel'. Da vy knizhku s adresami zahvatili, gospodin sud'ya. Vot vasha
papka. (Suet emu pod myshku.)
Sud'ya, vytiraya pot, v polnom smyatenii vyhodit.
PROFESSIONALXNOE ZABOLEVANIE
ZHrecy medicinskoj nauki
Idut, potiraya ruki;
Im platyat so shtuki, podryad.
I teh, kogo master zaplechnyj kalechit,
Oni latayut, shtopayut, lechat
I shlyut v zastenok nazad.
Berlin, 1934 god. Bol'nichnaya palata. Tol'ko chto dostavlen novyj bol'noj.
Sestry vpisyvayut ego familiyu na aspidnuyu doshchechku v golovah kojki. Na
sosednih kojkah razgovarivayut dvoe bol'nyh.
Pervyj bol'noj. A u etogo chto?
Vtoroj bol'noj. YA uzhe videl ego v perevyazochnoj. Sidel ryadom s ego
nosilkami. On byl eshche v soznanii, no nichego ne otvetil, kogda ya sprosil, chto
s nim. U nego vse telo - odna sploshnaya rana.
Pervyj bol'noj. Nezachem bylo togda i sprashivat'.
Vtoroj bol'noj. Tak ya zhe uvidel, tol'ko kogda ego nachali perevyazyvat'.
Odna iz sester. Tishe, professor idet!
V soprovozhdenii assistentov i sester v palatu vhodit hirurg.
Hirurg (ostanavlivaetsya vozle odnoj iz koek; nastavitel'no). Pered
vami, gospoda, velikolepnejshij sluchaj, pokazyvayushchij, naskol'ko vazhno
sprashivat' vse vnov' i vnov', iskat' vse bolee glubokih prichin zabolevaniya,
bez chego medicina prevrashchaetsya v prostoe znaharstvo. U pacienta vse yavleniya,
harakternye dlya nevralgii, i dolgoe vremya ego ot nee i lechili. Na dele
okazalos', chto on stradaet bolezn'yu Rejno; pacient nazhil ee ot raboty s
pnevmaticheskimi instrumentami, to est', gospoda, my imeem delo s
professional'nym zabolevaniem. Lish' teper' mozhem my vesti lechenie pravil'no.
Vy vidite na etom sluchae, naskol'ko oshibochno rassmatrivat' pacienta tol'ko v
klinicheskoj obstanovke, vmesto togo chtoby sprosit': otkuda etot pacient, gde
on nazhil svoyu bolezn' i kuda pacient vozvratitsya po izlechenii. Kakie tri
punkta obyazatel'ny dlya horoshego vracha? CHto on dolzhen umet'? Vo-pervyh...
Pervyj assistent. Sprashivat'.
Hirurg. Vo-vtoryh?
Vtoroj assistent. Sprashivat'.
Hirurg. V-tret'ih?
Tretij assistent. Sprashivat', gospodin professor!
Hirurg. Pravil'no! Sprashivat'! I v pervuyu ochered' o chem?
Tretij assistent. O social'nyh usloviyah, gospodin professor!
Hirurg. I besstrashno ustremlyat' svoj vzor na chastnuyu zhizn' pacienta,
kotoraya neredko byvaet, uvy, ves'ma pechal'noj. Kogda chelovek vynuzhden
zanimat'sya takoj professiej, kotoraya rano ili pozdno dolzhna ego fizicheski
razrushit', i on, tak skazat', umiraet, chtoby ne okolet' s golodu, my ne
lyubim slyshat' o takih veshchah i izbegaem ob etom sprashivat'. (Podhodit so
svoej svitoj k kojke novogo pacienta.) A chto u etogo?
Starshaya sestra chto-to shepchet emu na uho.
Ah tak! (Beglo i, vidimo, prinuzhdaya sebya osmatrivaet bol'nogo. Diktuet.)
Ushiby na spine i na bedrah. Otkrytye rany na zhivote. Eshche chto?
Starshaya sestra (chitaet vsluh). Krov' v moche.
Hirurg. S kakim diagnozom dostavlen?
Starshaya sestra. Razryv levoj pochki.
Hirurg. Snachala nado eshche sdelat' rentgen. (Namerevaetsya otojti.)
Tretij assistent (zapisyvayushchij istoriyu bolezni). Prichina zabolevaniya,
gospodin professor?
Hirurg. A kakaya prichina ukazana?
Starshaya sestra. Kak prichina zabolevaniya ukazano padenie s lestnicy.
Hirurg (diktuet). Padenie s lestnicy. Pochemu ruki svyazany?
Starshaya sestra. Pacient uzhe dva raza sryval povyazku.
Hirurg. Pochemu?
Pervyj bol'noj (vpolgolosa). Otkuda pacient i kuda pacient vernetsya po
izlechenii?
Vse kruto oborachivayutsya k nemu.
Hirurg (otkashlivayas'.) Esli pacient budet nespokoen, dajte morfij.
(Podhodit k sleduyushchej kojke.) Nu chto, poluchshe stalo? Nabiraemsya sil?
(Smotrit u bol'nogo gorlo.)
Odin iz assistentov (drugomu). Rabochij. Dostavlen iz Oranienburga.
Drugoj assistent (usmehayas'). Stalo byt', tozhe professional'noe
zabolevanie.
FIZIKI
Tevtonskie borody vsklochennye
Prikleiv, idut ozabochennye
Uchenye nashej strany.
Nelepuyu fiziku novuyu
S bessporno arijskoj osnovoyu
Oni pridumat' dolzhny.
Gettingen, 1935 god. Institut fiziki. Dvoe uchenyh Iks i Igrek. Igrek
tol'ko chto voshel. U nego vid zagovorshchika.
Igrek. Poluchil!
Iks. CHto?
Igrek. Otvet na voprosy, poslannye Mikovskomu v Parizh.
Iks. Otnositel'no gravitacionnyh voln?
Igrek. Da.
Iks. I chto zhe?
Igrek. Znaesh', kto dal nam ischerpyvayushchij otvet?
Iks. Kto?
Igrek pishet na bumazhke familiyu i protyagivaet zapisku Iksu. Posle togo kak
Iks prochel, Igrek beret bumazhku, rvet ee na melkie klochki i brosaet v
pechku.
Igrek. Mikovskij pereslal nashi voprosy emu. Vot ego otvet.
Iks (zhadno protyagivaet ruku). Daj syuda! (Vnezapno otpryanuv.) No esli
uznayut, s kem my perepisyvaemsya...
Igrek. |togo nel'zya dopustit'!
Iks. No inache my ne mozhem sdelat' dal'she ni shaga. Davaj uzh, vse ravno!
Igrek. Ty nichego ne pojmesh'. YA vse tut zashifroval po-svoemu. Tak ono
vernee. YA prochtu tebe.
Iks. Potishe!
Igrek. Rol'kopf tam, v laboratorii? (Ukazyvaet napravo.)
Iks (ukazyvaet nalevo). Net, zato tam Rejngard. Syad' syuda.
Igrek (chitaet). Rech' idet o dvuh proizvol'nyh kontrvariantnyh vektorah
φ i Υ i o kontrvariantnom vektore t. S ih pomoshch'yu obrazuyutsya komponenty
smeshannogo tenzora vtoroj stepeni, struktura kotorogo v sootvetstvii s etim
vyrazhaetsya:
Iks (vse vremya zapisyval to, chto chital Igrek, no tut podaet emu znak
zamolchat'). Minutku! (Vstaet i na cypochkah idet k stene nalevo. Ne uslyshav,
ochevidno, nichego podozritel'nogo, vozvrashchaetsya.)
Igrek vozobnovlyaet chtenie, kotoroe vremya ot vremeni preryvaetsya takim zhe
obrazom: uchenye obsleduyut telefon, vnezapno raspahivayut dver' i t. d.
Igrek. Dlya pokoyashchejsya nekogerentnoj materii, elementy kotoroj ne
dejstvuyut drug na druga posredstvom natyazheniya, T = μ, edinstvennaya
komponenta tenzora plotnosti energii, ne ravnaya nulyu. Vsledstvie etogo
voznikaet staticheskoe gravitacionnoe pole, uravnenie kotorogo pri vklyuchenii
koefficienta proporcional'nosti 8πh predstavlyaetsya tak:
Pri sootvetstvuyushchem vybore prostranstvennyh koordinat otklonenie ot velichiny
c2dt2 ochen' neznachitel'no.
Gde-to hlopaet dver', i uchenye speshat spryatat' svoi zapisi. No trevoga
okazyvaetsya naprasnoj. V dal'nejshem oba nastol'ko uvlekayutsya, chto dazhe
zabyvayut, kakim predosuditel'nym delom oni zanyaty.
(Prodolzhaet chitat'.) S drugoj storony, neizvestnye massy ochen' maly tyu
sravneniyu s pokoyashchejsya massoj, sozdayushchej pole, vsledstvie chego dvizhenie tel,
pomeshchennyh v gravitacionnoe pole, opredelyaetsya geodezicheskoj mirovoj liniej
v etom staticheskom gravitacionnom pole. Ona (eta liniya) udovletvoryaet
variacionnomu principu
prichem koncy sootvetstvuyushchego otrezka mirovoj linii zakrepleny.
Iks. A chto govorit |jnshtejn o...
Po uzhasu na lice Igreka Iks vidit, chto progovorilsya, i sam zamiraet na meste
ot uzhasa. Igrek vyryvaet u nego iz ruk sdelannye im zapisi i zasovyvaet vse
bumagi v karman.
Igrek (ochen' gromko, obrashchayas' k stene nalevo). CHisto evrejskie fokusy!
S fizikoj eto ne imeet nichego obshchego.
Oblegchenno vzdohnuv, oba snova berut svoi zapisi i molcha, s velichajshej
opaskoj, prodolzhayut rabotat'.
ZHENA EVREJKA
Idut na evrejkah zhenatye,
Izmenniki rasy zavzyatye.
Ih sparyat s arijkami tut,
Blondinkoj zamenyat bryunetku,
I, slovno v sluchnuyu kletku,
Nasil'no v rasu vernut.
Frankfurt, 1935 god. Vecher. ZHena ukladyvaet chemodany. Ona vybiraet veshchi,
kakie nuzhno vzyat' s soboj. Inogda ona vynimaet uzhe ulozhennuyu veshch' i snova
stavit ee na mesto, a vzamen ukladyvaet druguyu. Dolgo ona kolebletsya, vzyat'
li ej bol'shuyu fotografiyu muzha, stoyashchuyu na komode. V konce koncov ona
ostavlyaet ee. Ustav ot sborov, ona prisazhivaetsya na chemodan, podperev golovu
rukoj. Potom vstaet, podhodit k telefonu i nabiraet nomer.
ZHena. |to vy, doktor?.. Govorit YUdif' Kejt. Dobryj vecher. YA hotela
tol'ko skazat', chto teper' vam pridetsya poiskat' drugogo partnera v bridzh. YA
uezzhayu... Net, nenadolgo, nedeli na dve... V Amsterdam... Da, govoryat,
vesnoj tam chudesno... U menya tam druz'ya... Net, ne v edinstvennom chisle...
Naprasno somnevaetes'... S kem vy teper' budete igrat' v bridzh?.. No ved' my
i) tak uzhe dve nedeli ne igraem... Nu konechno, Fric tozhe byl prostuzhen. V
takoj holod voobshche nel'zya igrat' v bridzh... YA tak i skazala. Da chto vy,
doktor, s chego by? Niskol'ko... Ved' u Tekly gostila mat'... Znayu... S kakoj
stati mne prishlo by eto v golovu... Net, eto ne vnezapno. YA davno
sobiralas', tol'ko vse otkladyvala, a teper' mne pora... Da, v kino pojti
nam uzhe tozhe ne pridetsya. Klanyajtes' Tekle. Mozhet byt', vy kak-nibud' v
voskresen'e pozvonite emu. Tak do svidaniya! Da, konechno, s udovol'stviem!..
Proshchajte! (Veshaet trubku i nabiraet drugoj nomer.) Govorit YUdif' Kejt.
Nel'zya li pozvat' frau SHekk?.. YA hochu prostit'sya s toboj, ya uezzhayu
nenadolgo... Net, ya zdorova, prosto hochetsya povidat' novye mesta, novyh
lyudej... Da, chto ya hotela tebe skazat', vo vtornik vecherom u Frica budet
professor, mozhet byt', i vy zajdete? YA ved' segodnya noch'yu uezzhayu. Da, vo
vtornik... Net, ya tol'ko hotela skazat', chto uezzhayu segodnya noch'yu, tak vot ya
podumala, otchego by i vam ne prijti?.. Nu horosho, skazhem - nesmotrya na to,
chto menya ne budet. YA zhe znayu, chto vy ne iz takih, nu chto zh, vremya
bespokojnoe i vsem prihoditsya byt' nacheku. Tak vy pridete?.. Esli u Maksa
budet vremya?.. U nego budet vremya, skazhi emu, chto pridet professor... Nu,
mne pora. Proshchaj. (Veshaet trubku i nabiraet eshche nomer.) Gertruda, ty? |to ya,
YUdif'. Prosti, esli pomeshala... Blagodaryu. YA hotela tebya sprosit', ne mogla
by ty prismotret' za Fricem, ya uezzhayu na neskol'ko mesyacev... Vot kak? Ty zhe
ego sestra... Pochemu tebe ne hochetsya?.. Nikto nichego ne podumaet, i uzh vo
vsyakom sluchae ne Fric... Konechno, on znaet, chto my s toboj ne ochen'
druzhim... no... nu horosho, on sam tebe pozvonit. Da, ya emu skazhu... Vse ved'
bolee ili menee nalazheno, no kvartira neskol'ko velika... Kak ubirat' ego
kabinet, Ida znaet, pust' tam hozyajnichaet... Po-moemu, ona ochen'
rastoropnaya, i Fric privyk k nej... I vot chto eshche - pozhalujsta, ne pojmi eto
prevratno, - on ne lyubit razgovorov do obeda - ne zabudesh'? YA vsegda
vozderzhivalas'... Nu ne budem sejchas sporit' ob etom, do othoda poezda
ostalos' malo vremeni, a ya eshche ne ulozhila veshchi... Posledi za ego kostyumami i
napomni emu, chto nuzhno pojti k portnomu, on zakazal pal'to. I pozabot'sya,
chtoby u nego v spal'ne podol'she topili, on spit vsegda s otkrytym oknom, a
eshche slishkom holodno... Net, ya ne dumayu, chto emu nuzhno zakalyat'sya, prosti,
Gertruda, u menya bol'she net vremeni... YA tebe ochen' blagodarna, i my zhe
budem pisat' drug drugu. Proshchaj. (Veshaet trubku i nabiraet eshche nomer.) Anna?
Govorit YUdif'. Slushaj, ya sejchas uezzhayu... Net, eto neobhodimo, stanovitsya
slishkom trudno... Slishkom trudno!.. Net, Fric yae hochet, i on eshche nichego ne
znaet. YA prosto ulozhila veshchi... Ne dumayu... Ne dumayu, chtoby on stal osobenno
vozrazhat'. Dlya nego eto stanovitsya slishkom trudno po vneshnim prichinam. Net,
ob etom my ne uslavlivalis'... My voobshche nikogda ob etom ne govorili,
nikogda!.. Net, on ne peremenilsya, naprotiv... Slushaj, ya hotela by, chtoby vy
nemnogo razvlekali ego, hotya by v pervoe vremya... Da, osobenno po
voskresen'yam, i ugovorite ego pereehat'... Kvartira slishkom velika dlya nego.
YA by ohotno zabezhala k tebe prostit'sya, no ved' vash shvejcar, ponimaesh'?.. Nu
proshchaj, net-net, ne priezzhaj na vokzal, ni pod kakim vidom!.. Proshchaj, ya
napishu... Nepremenno. (Veshaet trubku. Vo vremya razgovora ona kurila. Teper'
ona szhigaet zapisnuyu knizhku, kotoruyu perelistyvala, ishcha nomera telefonov.
Neskol'ko raz prohazhivaetsya po komnate. Potom nachinaet govorit', repetiruya
malen'kuyu rech' pered muzhem, i stanovitsya yasno, chto muzh vsegda sidit na
opredelennom kresle.) Tak vot, Fric, ya uezzhayu. Pozhaluj, mne sledovalo davno
uzhe eto sdelat', ty ne serdis', chto ya ne mogla reshit'sya, no...
(Ostanovilas', zadumalas'. Nachinaet snova.) Fric, ne nado uderzhivat' menya,
mne nel'zya ostavat'sya... YAsno zhe, chto ya pogublyu tebya. YA znayu, ty ne trus,
policii ty ne boish'sya, no est' veshchi postrashnee. Oni ne otpravyat tebya v
konclager', no ne segodnya-zavtra zakroyut pered toboj dveri kliniki. Ty
nichego ne skazhesh', no ty zaboleesh'. Ne hochu ya, chtoby ty tut sidel bez dela,
perelistyval zhurnaly. YA uezzhayu iz chistogo egoizma, tol'ko i vsego. Molchi...
(Snova ostanavlivaetsya i snova nachinaet.) Ne govori, chto ty ne izmenilsya, -
eto nepravda! Na proshloj nedele ty vpolne ob容ktivno zametil, chto procent
evreev sredi uchenyh ne tak-to uzh velik. Vsegda nachinaetsya s ob容ktivnosti. I
pochemu ty postoyanno tverdish' mne teper', chto nikogda vo mne ne byl tak silen
evrejskij nacionalizm. Konechno, ya nacionalistka. |to zarazitel'no. Ah, Fric,
chto s nami sluchilos'! (Ostanavlivaetsya. Nachinaet snova.) YA ne govorila tebe,
chto hochu uehat', davno uzhe hochu, potomu chto, kak tol'ko vzglyanu na tebya,
slova zastrevayut v gorle. V samom dele, nuzhno li ob座asnyat'sya, Fric? Ved' vse
uzhe resheno. Kakoj bes vselilsya v nih? CHego oni, v sushchnosti, hotyat? CHto ya im
sdelala? Politikoj ya nikogda ne zanimalas'. Razve ya byla za Tel'mana? YA zhe
iz teh burzhuaznyh dam, kotorye derzhat prislugu i tak dalee, i vdrug
okazyvaetsya, chto na eto imeyut pravo tol'ko blondinki. YA poslednee vremya
chasto vspominayu: kak mnogo let nazad ty skazal mne, chto sushchestvuyut ochen'
cennye lyudi i menee cennye i chto odnim dayut insulin pri diabete, a drugim ne
dayut. A ya-to, dura, soglasilas' s etim. Teper' oni sortiruyut lyudej po novomu
priznaku, i teper' ya v chisle nepolnocennyh. Podelom mne. (Ostanavlivaetsya.
Nachinaet snova.) Da, ya ukladyvayu veshchi. Ne pritvoryajsya, chto ty etogo ne
zamechal. Fric, vse mozhno vynesti, krome odnogo: neuzheli v poslednij chas my
ne vzglyanem chestno drug drugu v glaza? Nel'zya, chtoby oni etogo dobilis',
Fric. Oni sami lgut i hotyat vseh prinudit' ko lzhi. Desyat' let nazad, kogda
kto-to skazal mne, chto ya sovsem ne pohozha na evrejku, ty tut zhe vozrazil:
net, pohozha. Menya eto poradovalo. Vse bylo yasno. Zachem zhe teper' nam hodit'
vokrug da okolo? YA uezzhayu, potomu chto inache tebya lishat dolzhnosti. Potomu chto
s toboj i sejchas uzhe ne zdorovayutsya v klinike i potomu chto ty uzhe ne spish'
po nocham. Ne govori, chto ya ne dolzhna uezzhat'. YA toroplyus', potomu chto ne
hochu dozhdat'sya togo dnya, kogda ty skazhesh' mne: uezzhaj. |to tol'ko vopros
vremeni. Stojkost' - eto tozhe vopros vremeni. Ona mozhet vyderzhat'
opredelennyj srok, tochno tak kak perchatki. Horoshie perchatki nosyatsya dolgo,
no ne vechno. Ne dumaj, chto ya serzhus'. Net, serzhus'. Pochemu ya dolzhna so vsem
soglashat'sya? CHto plohogo v forme moego nosa, v cvete moih volos? Menya
vynuzhdayut bezhat' iz goroda, v kotorom ya rodilas', chtoby im ostalsya lishnij
paek masla. CHto vy za lyudi? Da-da, i ty. Vy izobreli kvantovuyu teoriyu,
ostroumnejshie metody lecheniya, i vy pozvolyaete etim dikaryam komandovat' vami.
Vam vnushayut, chto vy zavoyuete mir, no vam ne razreshayut imet' zhenu po svoemu
vyboru. Iskusstvennoe dyhanie i "Pomni, soldat, o zadache svoej: kazhdoyu pulej
russkogo sbej". Vy chudovishcha ili podlizy chudovishch! Da, nerazumno, chto ya eto
govoryu, no k chemu razum v takom mire, kak nash? Ty sidish' i smotrish', kak
tvoya zhena ukladyvaet chemodany, i molchish'. U sten est' ushi, da? Tak vy zhe
molchite! Odni podslushivayut, drugie molchat. Fu, chert! Mne luchshe by pomolchat'.
Esli by ya tebya lyubila, ya by molchala. A ya ved' i vpravdu tebya lyublyu. Podaj
mne bel'e - von to. Vidish', kakoe naryadnoe. Ono mne ponadobitsya. Mne
tridcat' shest' let, eto eshche ne starost', no dolgo zanimat'sya eksperimentami
mne uzhe nel'zya. V toj strane, kuda ya popadu, eto ne dolzhno povtorit'sya.
CHelovek, za kotorogo ya vyjdu, dolzhen imet' pravo derzhat' menya pri sebe. I
pozhalujsta, ne govori, chto ty budesh' vysylat' mne den'gi, ty zhe znaesh', chto
tebe etogo ne razreshat. I ne delaj vid, chto eto na kakoj-nibud' mesyac. To,
chto zdes' proishodit, prodlitsya ne odin mesyac. Ty eto znaesh' i ya znayu. Tak
chto ne govori: vsego-to na neskol'ko nedel', podavaya mne shubu, - ved'
shuba-to ponadobitsya mne tol'ko zimoj. I ne budem nazyvat' eto neschast'em.
Budem nazyvat' eto pozorom. Ah, Fric! (Umolkaet.)
Gde-to hlopaet dver'. ZHena naspeh privodit sebya v poryadok. Vhodit ee muzh.
Muzh. Ty chto eto? Poryadok navodish'?
ZHena. Net.
Muzh. Zachem ty ukladyvaesh' veshchi?
ZHena. Hochu uehat'.
Muzh. CHto sluchilos'?
ZHena. My zhe kak-to govorili, chto mne sledovalo by na vremya uehat'.
Zdes' ved' teper' ne slishkom priyatno.
Muzh. Kakie gluposti!
ZHena. Tak chto zhe, ostavat'sya mne?
Muzh. A ty kuda, sobstvenno, dumaesh' poehat'?
ZHena. V Amsterdam. Tol'ko by uehat'.
Muzh. No ved' u tebya tam nikogo net.
ZHena. Nikogo.
Muzh. Pochemu zhe ty ne hochesh' ostat'sya? Vo vsyakom sluchae, iz-za menya tebe
nezachem uezzhat'.
ZHena. Nezachem.
Muzh. Ty znaesh', chto ya nichut' k tebe ne peremenilsya. Ty eto znaesh',
YUdif'?
ZHena. Da.
On obnimaet ee. Oni molcha stoyat sredi chemodanov.
Muzh. Nikakih drugih prichin dlya tvoego ot容zda net?
ZHena. Ty zhe znaesh'.
Muzh. Mozhet byt', eto ne tak uzh glupo. Tebe nuzhno podyshat' svezhim
vozduhom. Zdes' mozhno zadohnut'sya. YA priedu za toboj. Dva-tri dnya, chto ya
probudu po tu storonu granicy, osvezhat i menya.
ZHena. Verno.
Muzh. Da i voobshche - dolgo zdes' tak prodolzhat'sya ne mozhet. Otkuda-nibud'
pridet peremena. Vse eto konchitsya, kak vospalitel'nyj process.
ZHena. Konechno. Ty videl SHekka?
Muzh. Da, to est' my stolknulis' na lestnice. Mne kazhetsya, on uzhe
zhaleet, chto oni razoshlis' s nami. On byl yavno smushchen. V konce koncov im
pridetsya oslabit' nazhim na nas, intelligentov. S odnimi lakeyami, kotorye
tol'ko i umeyut chto spinu gnut', voevat' ne pojdesh'. I lyudi ne tak uzh sil'no
hamyat, esli im davat' otpor. Ty kogda hochesh' ehat'?
ZHena. V devyat' pyatnadcat'.
Muzh. A kuda posylat' tebe den'gi?
ZHena. Luchshe vsego - Amsterdam, glavnyj pochtamt, do vostrebovaniya.
Muzh. YA dob'yus' special'nogo razresheniya. CHert voz'mi, ne mogu zhe ya
dopustit', chtoby moya zhena zhila na desyat' marok v mesyac! V obshchem vse eto
bol'shoe svinstvo. Na dushe u menya prosto otvratitel'no.
ZHena. Esli ty priedesh' za mnoj, tebe stanet legche.
Muzh. Hot' pochitat' gazetu, v kotoroj chto-nibud' skazano.
ZHena. Gertrude ya zvonila. Ona budet prismatrivat' za toboj.
Muzh. Sovershenno izlishne. Iz-za neskol'kih nedel'...
ZHena (nachinaet opyat', ukladyvat'sya). A teper' podaj mne, pozhalujsta,
shubu.
Muzh (podaet ej shubu). V konce koncov, vsego-to na neskol'ko nedel'.
SHPION
Professory marshiruyut,
Ih lobotryasy mushtruyut
I zhuchat, otstavkoj grozya.
Zachem dlya bezusyh otrebij
Znat' o zemle i o nebe,
Kogda im dumat' nel'zya?
Idut prelestnye detki,
CHto sluzhat v kontrrazvedke,
Donosit kazhdyj yunec,
O chem boltayut i mama i papa,
I vot uzhe mama i papa - v gestapo,
I mame i pape konec.
Kel'n, 1935 god. Dozhdlivyj den'. Voskresen'e. Muzh, zhena i syn-shkol'nik
tol'ko chto poobedali. Vhodit sluzhanka.
Sluzhanka. Frau Klimbch s muzhem sprashivayut, doma li gospoda?
Muzh (rezko). Net.
Sluzhanka vyhodit.
ZHena. Ty dolzhen byl sam podojti k telefonu. Oni ved' znayut, chto my
nikuda ne mogli ujti.
Muzh. Pochemu eto my nikuda ne mogli ujti?
ZHena. Potomu chto idet dozhd'.
Muzh. |to eshche ne prichina.
ZHena. Da i kuda by my mogli pojti? Oni srazu ob etom podumayut.
Muzh. Malo li kuda mozhno pojti.
ZHena. Tak pochemu zhe my ne idem?
Muzh. A kuda nam idti?
ZHena. Esli by hot' dozhdya ne bylo.
Muzh. A kuda by my poshli, esli by dozhdya ne bylo?
ZHena. Prezhde mozhno bylo po krajnej mere vstrechat'sya s lyud'mi.
Pauza.
Naprasno ty ne podoshel k telefonu. Teper' oni znayut, chto my ne hotim
podderzhivat' s nimi znakomstvo.
Muzh. Nu i pust' znayut!
ZHena. Nepriyatno, chto my storonimsya ih teper', kogda vse nachali ih
storonit'sya.
Muzh. My ih ne storonimsya.
ZHena. Tak pochemu im togda ne prijti k nam?
Muzh. Potomu chto etot Klimbch nadoel mne do smerti.
ZHena. Prezhde ty etogo ne govoril.
Muzh. Prezhde! Ne razdrazhaj ty menya svoim vechnym "prezhde"!
ZHena. Vo vsyakom sluchae, prezhde ty ne oborval by znakomstva s nim
potomu, chto shkol'naya inspekciya chto-to protiv nego zatevaet.
Muzh. Ty, znachit, hochesh' skazat', chto ya trus?
Pauza.
Tak pozvoni im i skazhi, chto my vernulis' iz-za dozhdya.
ZHena (ne dvigaetsya s mesta). Mozhet byt', sprosit' Lemke, ne zajdut li
oni?
Muzh. CHtoby oni opyat' dokazyvali nam, chto my s nedostatochnym rveniem
otnosimsya k protivozdushnoj oborone?
ZHena (mal'chiku). Klaus Genrih, otojdi ot radio!
Muzh. I kak narochno segodnya idet dozhd'. CHto za neschast'e! Nechego
skazat', udovol'stvie zhit' v strane, gde dozhd' - eto celoe neschast'e!
ZHena. Po-tvoemu, ochen' umno govorit' vsluh takie veshchi?
Muzh. U sebya, v moih chetyreh stenah, ya mogu govorit' chto mne ugodno. YA
ne pozvolyu, chtoby mne v moem sobstvennom dome... (Umolkaet.)
Vhodit sluzhanka s kofejnym servizom. Oba molchat, poka ona ne vyhodit.
Neuzheli nel'zya obojtis' bez sluzhanki, u kotoroj otec - kvartal'nyj
nablyudatel'?
ZHena. Ob etom my, kazhetsya, uzhe dostatochno govorili. V konce koncov ty
skazal, chto eto imeet svoi preimushchestva.
Muzh. Tebya poslushat', chego tol'ko ya ne govoril. Vot skazhi takoe tvoej
mamashe, i my popadem v horoshen'kuyu istoriyu.
ZHena. O chem ya govoryu s moej mater'yu - eto...
Vhodit sluzhanka s kofe.
Bol'she nichego ne nuzhno, |rna, mozhete idti. YA sama nal'yu.
Sluzhanka. Bol'shoe spasibo, sudarynya. (Uhodit.)
Mal'chik (otryvayas' ot gazety). Vse svyashchenniki tak delayut, papa?
Muzh. CHto delayut?
Mal'chik. CHto zdes' napisano.
Muzh. CHto eto ty chitaesh'? (Vyryvaet u nego gazetu iz ruk.)
Mal'chik. Nash gruppenfyurer skazal nam - mozhete chitat' vse, chto pishut v
etoj gazete.
Muzh. Gruppenfyurer mne ne ukaz. CHto tebe mozhno i chego tebe nel'zya
chitat', reshayu ya.
ZHena. Vot desyat' pfennigov, Klaus Genrih, podi kupi sebe chto-nibud'.
Mal'chik. Da ved' dozhd' idet. (Nereshitel'no podhodit k oknu.)
Muzh. Esli oni ne perestanut pechatat' otchety o processah svyashchennikov, ya
voobshche otkazhus' ot podpiski na etu gazetu.
ZHena. A na kakuyu ty podpishesh'sya? Ved' eto pechatayut vo vseh.
Muzh. Esli takie merzosti pechatayutsya vo vseh gazetah, to ya ne stanu
chitat' ni odnoj. I ot etogo ya budu znat' ne men'she, chem sejchas, chto delaetsya
na svete.
ZHena. Sobstvenno, ne tak ploho, chto oni navodyat chistotu.
Muzh. Vse eto tol'ko politika.
ZHena. Vo vsyakom sluchae, nas eto ne kasaetsya. My ved' protestanty.
Muzh. No narodu ne vse ravno, esli pri mysli o riznice emu mereshchatsya
vsyakie gadosti.
ZHena. Nu a chto zhe im delat', esli takie veshchi dejstvitel'no proishodyat?
Muzh. CHto im delat'? Ne meshalo by im hot' raz na sebya oborotit'sya. U nih
v Korichnevom dome budto by vpolne chisto.
ZHena. No ved' eti processy dokazyvayut ozdorovlenie nashego naroda, Karl!
Muzh. Ozdorovlenie! Horoshen'koe ozdorovlenie! Esli eto nazyvaetsya
zdorov'em, to ya predpochitayu bolezn'.
ZHena. Ty segodnya vse vremya nervnichaesh'. CHto-nibud' sluchilos' v shkole?
Muzh. CHto moglo sluchit'sya v shkole? I, pozhalujsta, ne tverdi postoyanno,
chto ya nervnichayu, imenno ot etogo ya i nachinayu nervnichat'.
ZHena. Pochemu my vechno sporim, Karl? Prezhde...
Muzh. |togo tol'ko ya i zhdal! "Prezhde"! Ni prezhde, ni teper' ya ne zhelal i
ne zhelayu, chtoby kto-nibud' otravlyal voobrazhenie moego syna.
ZHena. Kstati, gde on?
Muzh. Otkuda mne znat'?
ZHena. Ty videl, kak on ushel?
Muzh. Net.
ZHena. Ne ponimayu, kuda on mog det'sya. (Zovet.) Klaus Genrih!..
(Vybegaet iz komnaty. Slyshno, kak ona zovet syna. CHerez nekotoroe vremya ona
vozvrashchaetsya.) On dejstvitel'no ushel!
Muzh. Pochemu by emu i ne ujti?
ZHena. Dozhd' l'et kak iz vedra!
Muzh. Nezachem tak volnovat'sya, esli mal'chiku zahotelos' vyjti iz domu.
ZHena. CHto my, sobstvenno, govorili?
Muzh. Kakoe eto imeet k nemu otnoshenie?
ZHena. Ty tak nesderzhan poslednee vremya. -Muzh. Vo-pervyh, eto vovse ne
tak, a vo-vtoryh, esli by dazhe ya dejstvitel'no byl nesderzhan poslednee
vremya, to kakoe eto imeet otnoshenie k tomu, chto mal'chika net doma?
ZHena. No ved' oni vsegda prislushivayutsya.
Muzh. Nu i?..
ZHena. "Nu i..." CHto, esli on nachnet boltat'? Ty ved' znaesh', chto im
vkolachivayut v golovu v Gitleryugend. Ot nih zhe pryamo trebuyut, chtoby oni
donosili obo vsem. Stranno, chto on tak tihon'ko ushel.
Muzh. Gluposti.
ZHena. Ty ne zametil, kogda on ushel?
Muzh. On dovol'no dolgo stoyal u okna.
ZHena. Hotela by ya znat', chto on uspel uslyshat'.
Muzh. No ved' emu izvestno, chto byvaet, kogda na kogo-nibud' donesut.
ZHena. A tot mal'chik, o kotorom rasskazyval SHmul'ke? Ego otec do sih por
v konclagere. Esli by my hot' znali, do kakih por on ostavalsya tut v
komnate.
Muzh. Vse eto sovershennejshij vzdor! (Probegaet po drugim komnatam i
zovet mal'chika.)
ZHena. Stranno, chto on, ne skazav ni slova, prosto vzyal i ushel. |to na
nego ne pohozhe.
Muzh. Mozhet byt', on poshel k tovarishchu?
ZHena. Togda on u Mummermanov. YA sejchas pozvonyu tuda. (Snimaet
telefonnuyu trubku.)
Muzh. Uveren, chto eto lozhnaya trevoga.
ZHena (u telefona). Govorit frau Furke. Dobryj den', frau Mummerman.
Skazhite, Klaus Genrih u vas?.. Net?.. Ne ponimayu, kuda on propal.... Vy ne
znaete, frau Mummerman, komitet Gitleryugend otkryt po voskresen'yam?.. Da?..
Bol'shoe spasibo, ya sejchas pozvonyu tuda. (Veshaet trubku.)
Oba nekotoroe vremya sidyat molcha.
Muzh. CHto on, sobstvenno, mog slyshat'?
ZHena. Ty govoril pro gazetu, I pro Korichnevyj dom - chto bylo uzhe
sovershenno lishnee. Ty ved' znaesh', kakoj on istinnyj nemec.
Muzh. A chto ya takogo skazal pro Korichnevyj dom?
ZHena. Neuzheli ty ne pomnish'? CHto tam ne vse chisto.
Muzh. No eto ved' nel'zya istolkovat' kak vrazhdebnyj vypad. Ne vse chisto,
ili, kak ya skazal v bolee myagkoj forme, ne vse vpolne chisto - chto uzhe
sostavlyaet raznicu, i pritom dovol'no sushchestvennuyu, - eto skoree shutlivoe
zamechanie v narodnom duhe, tak skazat', v stile obydennoj razgovornoj rechi,
kotoroe vsego lish' oznachaet, chto, veroyatno, dazhe tam koe-chto ne vsegda
obstoit tak, kak hotelos' by fyureru. I ya namerenno podcherknul etot ottenok
veroyatnosti, skazav, kak ya otlichno pomnyu, chto dazhe i tam tozhe - "kak budto"
ne vse vpolne - zamet', imenno - "ne vpolne" chisto. Kak budto! A ne naverno!
YA ne mogu skazat', chto to ili inoe tam nechisto, dlya etogo u menya net nikakih
dannyh. Ne byvaet lyudej bez nedostatkov. Tol'ko eto ya i hotel skazat', da i
to v samoj smyagchennoj forme. Sam fyurer vystupal odnazhdy s gorazdo bolee
rezkoj kritikoj po etomu povodu.
ZHena. YA tebya ne ponimayu. So mnoj tebe nezachem tak razgovarivat'.
Muzh. Nu znaesh', kak skazat'. Mne ved' sovershenno neizvestno, gde i s
kem ty boltaesh' o tom, chto mozhet inoj raz vyrvat'sya sgoryacha u sebya doma.
Razumeetsya, ya dalek ot togo, chtoby obvinyat' tebya v legkomyslennom
rasprostranenii sluhov, porochashchih tvoego muzha, tochno tak zhe kak ya ni na
minutu ne dopuskayu, chtoby moj mal'chik mog predprinyat' chto-libo protiv svoego
otca. No delat' zlo i otdavat' sebe v etom: otchet - vovse ne odno i to zhe.
ZHena. Zamolchi nakonec! Luchshe by ty sledil za svoim yazykom! YA vse vremya
lomayu sebe golovu i ne mogu vspomnit', kogda imenno ty skazal, chto v
gitlerovskoj Germanii zhit' nel'zya; do togo ili posle togo, kak ty govoril o
Korichnevom dome.
Muzh. YA voobshche nichego podobnogo ne govoril.
ZHena. Ty v samom dele razgovarivaesh' so mnoj tak, kak budto ya -
policiya! YA zhe tol'ko pytayus' vspomnit', chto mog slyshat' mal'chik.
Muzh. Gitlerovskaya Germaniya-vyrazhenie ne iz moego leksikona.
ZHena. I pro kvartal'nogo nablyudatelya, i chto v gazetah sploshnoe vran'e,
i to, chto ty na dnyah govoril o protivovozdushnoj oborone. Mal'chik voobshche ne
slyshit ot tebya nichego polozhitel'nogo! |to bezuslovno ploho dejstvuet na yunuyu
dushu i tol'ko razlagaet ee, a fyurer vsegda povtoryaet, chto molodezh' Germanii
- eto ee budushchee. No mal'chik, konechno, vovse ne takoj, chtoby prosto pobezhat'
tuda i donesti. Oh, mne pryamo-taki toshno.
Muzh. U nego mstitel'nyj harakter.
ZHena. Za chto zhe on stal by mstit'?
Muzh. A kto ego znaet, vsegda najdetsya chto-nibud'. Mozhet byt', za to,
chto ya otnyal u nego lyagushku.
ZHena. No eto bylo eshche na proshloj nedele.
Muzh. On takih veshchej ne zabyvaet.
ZHena. A zachem ty ee otnyal?
Muzh. Potomu chto on ne lovil dlya nee muh. On moril ee golodom.
ZHena. U nego dejstvitel'no slishkom mnogo drugih del.
Muzh. Lyagushke ot etogo ne legche.
ZHena. No on ni slova ob etom s teh por ne govoril, a sejchas ya dala emu
desyat' pfennigov. I voobshche my emu ni v chem ne otkazyvaem.
Muzh. Da, eto nazyvaetsya podkupom.
ZHena. CHto ty hochesh' skazat'?
Muzh. Oni sejchas zhe zayavyat, chto my pytalis' ego podkupit', chtoby on
derzhal yazyk za zubami.
ZHena. Kak ty dumaesh', chto oni mogut s toboj sdelat'?
Muzh. Da vse! Razve sushchestvuyut dlya nih granicy? Izvol' tut byt'
uchitelem! Vospitatelem yunoshestva! Ot etih yunoshej u menya dusha v pyatki uhodit!
ZHena. No ved' ty ni v chem ne zameshan?
Muzh. Kazhdyj v chem-nibud' da zameshan. Vse pod podozreniem. Ved'
dostatochno zapodozrit' cheloveka v tom, chto on podozritelen.
ZHena. No ved' rebenok ne mozhet byt' nadezhnym svidetelem. Rebenok zhe ne
ponimaet, chto on govorit.
Muzh. |to po-tvoemu. No s kakih eto por oni stali nuzhdat'sya v
svidetelyah?
ZHena. A nel'zya li pridumat', kak ob座asnit' tvoi zamechaniya? CHtoby vidno
bylo, chto on tebya prosto nepravil'no ponyal.
Muzh. CHto ya, sobstvenno, takoe skazal? YA uzhe nichego ne pomnyu. Vo vsem
vinovat etot proklyatyj dozhd'. Nachinaesh' zlit'sya. V konce koncov, ya poslednij
stal by vozrazhat' protiv duhovnogo vozrozhdeniya, perezhivaemogo sejchas
nemeckim narodom. YA predskazyval vse eto eshche v konce tridcat' vtorogo goda.
ZHena. Karl, my ne mozhem sejchas tratit' vremya na eti razgovory. Nam nado
uslovit'sya obo vsem, i pritom nemedlenno. Nel'zya teryat' ni minuty.
Muzh. YA ne mogu poverit', chtoby Klaus Genrih byl sposoben na eto.
ZHena. Prezhde vsego - naschet Korichnevogo doma i merzostej.
Muzh. YA i zvuka ne skazal o merzostyah.
ZHena. Ty skazal, chto v gazete splosh' merzosti i chto ty otkazhesh'sya ot
podpiski.
Muzh. Ah, v gazete! No ne v Korichnevom dome!
ZHena. Predpolozhim, ty skazal, chto osuzhdaesh' merzosti, kotorye
proishodyat v riznice. I schitaesh' vpolne veroyatnym, chto imenno eti lyudi,
kotorye sidyat teper' na skam'e podsudimyh, v svoe vremya sochinyali skazki ob
uzhasah Korichnevogo doma i raspuskali sluhi, chto tam ne vse chisto? I chto im
eshche togda ne meshalo na sebya oborotit'sya? I chto voobshche ty skazal mal'chiku:
otojdi ot radio i pochitaj luchshe gazetu, tak kak ty derzhish'sya togo vzglyada,
chto molodezh' v Tret'ej imperii dolzhna otkrytymi glazami smotret' na to, chto
proishodit vokrug.
Muzh. Vse eto nichut' ne pomozhet.
ZHena. Karl, tol'ko ne padaj duhom! Nado byt' tverdym, kak fyurer vsegda
nam...
Muzh. Kak ya mogu predstat' pered sudom, kogda svidetelem budet vystupat'
moya sobstvennaya plot' i krov' i davat' pokazaniya protiv menya!
ZHena. Ne nado tak smotret' na eto.
Muzh. Naprasno my druzhili s etimi Klimbchami. Kakoe legkomyslie!
ZHena. No on zhe cel i nevredim.
Muzh. Da, no rassledovanie uzhe zatevaetsya.
ZHena. Esli by vse, komu grozit rassledovanie, stavili na sebe krest...
Muzh. Kak po-tvoemu, kvartal'nyj nablyudatel' imeet chto-nibud' protiv
nas?
ZHena. Ty dumaesh' - na sluchaj, esli u nego zaprosyat svedeniya? Ko dnyu
rozhdeniya ya poslala emu korobku sigar, i k Novomu godu ya tozhe ne poskupilas'.
Muzh. Nashi sosedi, Gauffy, dali emu pyatnadcat' marok!
ZHena. Tak oni v tridcat' vtorom eshche chitali "forverts", a v mae tridcat'
tret'ego vyvesili cherno-belo-krasnyj flag!
Telefonnyj zvonok.
Muzh. Telefon!
ZHena. Podojti?
Muzh. Ne znayu.
ZHena. Kto eto mozhet byt'?
Muzh. Podozhdi nemnogo. Esli pozvonyat eshche raz, togda podojdesh'.
ZHdut. Zvonok ne povtoryaetsya.
|to zhe ne zhizn'!
ZHena. Karl!
Muzh. Iudu ty rodila mne! Sidit za stolom, prihlebyvaet sup, kotorym my
zhe ego kormim, i karaulit kazhdoe slovo, kotoroe proiznosyat ego roditeli...
SHpion!
ZHena. |togo ty ne imeesh' prava govorit'!
Pauza.
Kak po-tvoemu, nuzhno kak-to prigotovit'sya?
Muzh. Kak po-tvoemu, oni pryamo pridut vmeste s nim?
ZHena. Razve tak ne byvaet?
Muzh. Mozhet byt', nadet' moj ZHeleznyj krest?
ZHena. |to obyazatel'no, Karl!
On dostaet orden i drozhashchimi rukami prikreplyaet ego.
No v shkole u tebya ved' vse v poryadke?
Muzh. Otkuda mne znat'! YA gotov prepodavat' vse, chto oni hotyat. No chto
imenno oni hotyat? Esli by ya znal! Razve ya znayu, kakoj im trebuetsya Bismark?
Oni by eshche pomedlennej vypuskali novye uchebniki! Ty ne mozhesh' pribavit'
sluzhanke eshche desyat' marok? Ona tozhe vechno podslushivaet.
ZHena (kivaet). A ne povesit' li portret Gitlera nad tvoim pis'mennym
stolom? Tak budet luchshe.
Muzh. Da, ty prava.
Ona snimaet portret.
No esli mal'chik skazhet, chto my narochno perevesili portret, eto budet
ukazyvat', chto my chuvstvuem za soboj vinu.
ZHena veshaet portret na staroe mesto.
Kazhetsya, dver' skripnula?
ZHena. YA nichego ne slyshala.
Muzh. A ya govoryu - skripnula!
ZHena. Karl! (Brosaetsya k muzhu i obnimaet ego.)
Muzh. Ne teryaj muzhestva. Soberi mne nemnogo bel'ya.
Vhodnaya dver' zahlopyvaetsya: muzh i zhena zastyvayut na meste v uglu komnaty.
Otkryvaetsya dver', vhodit mal'chik s funtikom v rukah. Pauza.
Mal'chik. CHto eto s vami?
ZHena. Gde ty byl?
Mal'chik pokazyvaet paketik s konfetami.
Ty tol'ko konfety kupil?
Mal'chik. A chto zhe eshche? YAsno. (ZHuya konfety, prohodit cherez komnatu i
vyhodit v druguyu dver'.)
Roditeli provozhayut ego ispytuyushchim vzglyadom.
Muzh. Po-tvoemu, on pravdu govorit?
ZHena pozhimaet plechami.
CHERNYE BASHMAKI
Idut siroty i vdovy.
Primanki dlya nih gotovy:
Roskoshnaya zhizn' vperedi.
A nynche - vse huzhe i huzhe,
Zatyagivaj poyas potuzhe
I zhdi, i zhdi, i zhdi.
Bitterfel'd, 1935 god. Kuhnya v kvartire rabochego. Mat' chistit kartoshku.
Trinadcatiletnyaya dochka delaet uroki.
Dochka. Mama, dash' mne dva pfenniga?
Mat'. Dlya Gitleryugend?
Dochka. Da.
Mat'. Netu u menya lishnih deneg.
Dochka. Esli ya ne budu vnosit' dva pfenniga v nedelyu, menya ne otpravyat
letom v derevnyu. A uchitel'nica govorit - Gitler hochet, chtoby gorod i derevnya
luchshe poznakomilis'. CHtob gorodskie zhiteli sblizilis' s krest'yanami. Tol'ko
dlya etogo nuzhno vnosit' dva pfenniga.
Mat'. Uzh postarayus' kak-nibud' vykroit'.
Dochka. Vot eto zdorovo. A ya tebe pomogu chistit' kartoshku. Pravda, mama,
v derevne horosho? Esh' skol'ko hochesh'. A to uchitel'nica na gimnastike
skazala, chto u menya ot kartoshki razdutyj zhivot.
Mat'. Net u tebya nikakogo zhivota.
Dochka. Da, teper'-to net. A v proshlom godu byl. Nu, pravda, ne ochen'.
Mat'. Mozhet, ya kak-nibud' dostanu trebuhi.
Dochka. Mne-to hot' dayut bulochku v shkole. A tebe nichego ne dayut. Berta
govorila, kogda ona byla v derevne, tam davali hleb s gusinym salom. A kogda
i myaso. Pravda, zdorovo?
Mat'. Eshche by.
Dochka. I vozduh tam horoshij.
Mat'. Nu rabotat' ej, verno, tozhe prishlos'?
Dochka. Ponyatno. Zato uzh i kormili. Tol'ko ona govorit, hozyain uzhasno k
nej pristaval.
Mat'. Kak pristaval?
Dochka. Da nu tak - prosto prohoda ej ne daval.
Mat'. A-a.
Dochka. Nu Berta byla bol'she menya. Na celyj god starshe.
Mat'. Delaj uroki!
Pauza.
Dochka. Mozhno mne ne nadevat' starye chernye bashmaki, te, pozhertvovannye.
Mat'. Poka nezachem. U tebya ved' eshche est' drugie.
Dochka. Da oni prodyryavilis'.
Mat'. Vot vidish', i pogoda syraya.
Dochka. YA zalozhu dyru bumagoj. Ne protechet.
Mat'. Net, protechet. Raz oni prohudilis', nado podkinut' podmetki.
Dochka. Da ved' eto ochen' dorogo.
Mat'. A chem tebe ne nravyatsya te, pozhertvovannye?
Dochka. Terpet' ih ne mogu.
Mat'. Potomu chto oni s dlinnymi nosami?
Dochka. Vidish', ty sama govorish'!
Mat'. Nu oni nemnozhko staromodnye.
Dochka. I mne nado ih nosit'?
Mat'. Ne nosi, raz ty ih terpet' ne mozhesh'.
Dochka. No ya ved' ne koketka, pravda?
Mat'. Net, prosto ty stanovish'sya starshe.
Pauza.
Dochka. Tak dash' mne dva pfenniga, mama? CHtoby poehat' v derevnyu.
Mat' (razdel'no). Net u menya na eto deneg.
TRUDOVAYA POVINNOSTX
O klassovom mire boltaya,
Nadsmotrshchikov naglaya staya
Za paru sapog i harchi
Velit batrachit' rabochim,
Intelligentam i prochim,
No v baryshah - bogachi!
Lyuneburgskaya pustosh', 1935 god. Brigada otbyvayushchih trudovuyu povinnost'
za rabotoj. Molodoj rabochij i student vmeste kopayut zemlyu.
Student. Pochemu zasadili togo, moloden'kogo, iz tret'ej brigady? Ved'
on byl takoj sil'nyj.
Molodoj rabochij (usmehayas'). Gruppenfyurer skazal, chto my, mol, teper'
uchimsya po-nastoyashchemu rabotat', a tot voz'mi da i skazhi sebe pod nos, chto ne
hudo by nauchit'sya i zarplatu poluchat'. Nu im eto prishlos' ne po vkusu.
Student. Zachem zhe on eto govoril?
Molodoj rabochij. A zatem, verno, chto rabotat' on i ran'she umel. On s
chetyrnadcati let mayalsya v shahte.
Student. Beregis', - tolstopuzyj idet.
Molodoj rabochij. Ne mogu ya pri nem kopat' na pol-lopaty.
Student. A ya ne mogu vybrasyvat' bol'she.
Molodoj rabochij. Esli on menya nakroet, togda derzhis'.
Student. Nu chto zh, ya ne stanu shvyryat'sya sigaretami.
Molodoj rabochij. Tak on zhe nepremenno menya nakroet!
Student. A gulyat' hochesh'? Dumaesh', ya budu tebe platit', esli ty nichem
ne zhelaesh' riskovat'.
Molodoj rabochij. Vse tvoi podachki davno okupilis' s lihvoj.
Student. Nichego ty bol'she ne poluchish'.
Gruppenfyurer (podhodit i nablyudaet za nimi). Nu, gospodin uchenyj,
vidish' teper', chto znachit rabotat'?
Student. Tak tochno, gospodin gruppenfyurer.
Molodoj rabochij kopaet na pol-lopaty, student delaet vid, budto
truditsya izo vseh sil.
Gruppenfyurer. |tim ty obyazan fyureru.
Student. Tak tochno, gospodin gruppenfyurer.
Gruppenfyurer. Da-da, plechom k plechu i bez vsyakogo tam soslovnogo
chvanstva. Fyurer zhelaet, chtoby v ego trudovyh lageryah vse byli ravny. Na
papashu u nas ne soshlesh'sya. Nu-nu, poshevelivajsya. (Uhodit.)
Student. Po-tvoemu, ty kopal na pol-lopaty?
Molodoj rabochij. Konechno, na pol-lopaty.
Student. Sigaret segodnya ne zhdi. I voobshche sovetuyu tebe podumat', chto
takih, kak ty, ohotnikov do sigaret mnogo najdetsya.
Molodoj rabochij (razdel'no). Da, takih, kak ya, mnogo. Ob etom my inogda
zabyvaem.
RADIOCHAS DLYA RABOCHIH
Vot Gebbel'sa sbrod zlovonnyj!
Rabochim suyut mikrofony
Dlya lzhivoj boltovni,
I tut zhe bespravnym stradal'cam
Grozyat ukazatel'nym pal'cem,
CHtob ne stonali oni.
Lejpcig, 1934 god. Kontora starshego mastera na fabrike. Diktor, stoya vozle
mikrofona, razgovarivaet s rabochim srednih let, starikom rabochim i
rabotnicej. V glubine sceny - sluzhashchij kontory i shirokoplechij molodchik v
forme shturmovika.
Diktor. I vot my stoim sredi mahovyh koles i privodnyh remnej,
okruzhennye userdno i bodro rabotayushchimi sootechestvennikami, vnosyashchimi i svoyu
leptu, chtoby dat' nashemu dorogomu faterlandu vse, v chem on nuzhdaetsya.
Segodnya my nahodimsya na tkackoj fabrike akcionernogo obshchestva Fuks. I hotya
rabota eta tyazhelaya i napryazhen kazhdyj muskul, vse zhe my vidim vokrug tol'ko
radostnye i dovol'nye lica. No dadim slovo nashim sootechestvennikam. (Stariku
rabochemu.) Vy ved' uzhe dvadcat' odin god na proizvodstve, gospodin...
Starik rabochij. Zedel'majer.
Diktor. Gospodin Zedel'majer. Tak vot skazhite, gospodin Zedel'majer,
otchego my vidim zdes' tol'ko radostnye i bezzabotnye lica?
Starik rabochij (posle nekotorogo razdum'ya). Da ved' oni tol'ko i znayut
chto zuboskalit'.
Diktor, Tak. I rabotat' legche pod veselye shutki. Verno?
Nacional-socializmu chuzhd chelovekonenavistnicheskij pessimizm, hotite vy
skazat'? Ran'she bylo inache, verno?
Starik rabochij. Da-da.
Diktor. V prezhnie vremena rabochim bylo ne do smehu, hotite vy skazat'.
Togda govorili: radi chego my rabotaem?
Starik rabochij. Da-da, koe-kto tak govorit.
Diktor. CHto? Ah da, vy imeete v vidu vsyakih nytikov, kotorye vsegda
najdutsya, hotya ih stanovitsya vse men'she, tak kak oni vynuzhdeny priznat', chto
ih nyt'e bessil'no, vse idet vverh v Tret'ej imperii s teh por, kak stranoj
opyat' pravit tverdaya ruka. Ved' i vy (obrashchayas' k rabotnice) tak dumaete,
frejlejn...
Rabotnica. SHmidt.
Diktor. Frejlejn SHmidt. Na kakom iz nashih stal'nyh gigantov vy
rabotaete?
Rabotnica (otvechaet, slovno vyzubrennyj urok). I potom rabota po
ukrasheniyu rabochego pomeshcheniya, kotoraya dostavlyaet nam bol'shuyu radost'. Na
dobrovol'nye pozhertvovaniya my priobreli portret fyurera, i my etim ochen'
gordimsya. A takzhe geran'yu v gorshkah, kotoraya svoimi volshebnymi kraskami
ozhivlyaet serye tona rabochego pomeshcheniya, - predlozhenie frejlejn Kince.
Diktor. Itak, vy ukrashaete ceha cvetami, etimi charuyushchimi det'mi polej?
I mnogoe drugoe, naverno, izmenilos' u vas na proizvodstve s teh por, kak
izmenilis' sud'by Germanii?
Sluzhashchij kontory (podskazyvaet). Umyval'nye.
Rabotnica. Umyval'nye - eta mysl' prinadlezhit lichno gospodinu direktoru
Bojshle, za chto my emu iskrenne blagodarny. ZHelayushchie mogut myt'sya v
prekrasnyh umyval'nyh, kogda ne ochen' mnogo narodu i net davki.
Diktor. Da, kazhdyj zhazhdet byt' pervym. Verno? I tam vsegda veselaya
tolkotnya?
Rabotnica. Na pyat'sot pyat'desyat dva cheloveka tol'ko shest' kranov,
poetomu vsegda skandal. Est' takie bessovestnye...
Diktor. No vse eto proishodit v samoj druzhelyubnoj atmosfere. A teper'
nam hochet eshche skazat' koe-chto gospodin... zabyl ego familiyu.
Rabochij. Man.
Diktor. Znachit, Man, gospodin Man. Skazhite, gospodin Man, chto zhe, vse
eti novovvedeniya na fabrike okazali vliyanie na duh vashih kolleg-rabochih?
Rabochij. To est' kak?
Diktor. Nu, vy rady, chto opyat' vse kolesa vertyatsya i dlya vseh ruk est'
rabota?
Rabochij. Konechno.
Diktor. I chto kazhdyj v konce nedeli opyat' unosit domoj konvert s
zarabotnoj platoj. Ob etom tozhe zabyvat' ne sleduet.
Rabochij. Net.
Diktor. Ved' tak bylo ne vsegda? V prezhnie vremena ne odnomu
sootechestvenniku prishlos' izvedat' vse prelesti blagotvoritel'nosti. I zhit'
na podachki.
Rabochij. Vosemnadcat' marok pyat'desyat. Nikakih vychetov.
Diktor (smeetsya delannym smehom). Ha-ha-ha! Zamechatel'no sostril! Iz
takoj summy mnogo ne vychtesh'!
Rabochij. Net, teper' est' iz chego.
Sluzhashchij kontory nervnichaet, on vystupaet vpered, tak zhe kak i
shirokoplechij molodchik v forme shturmovika.
Diktor. Da, v Tret'ej imperii vse teper' opyat' poluchili rabotu i hleb.
Vy sovershenno pravy, gospodin, - opyat' zabyl vashu familiyu! Net kolesa,
kotoroe - snova ne vertelos' by, net ruki, kotoraya ostavalas' by prazdnoj v
Germanii Adol'fa Gitlera. (Grubo ottalkivaet rabochego ot mikrofona.) V
radostnom sotrudnichestve pristupili nashi sootechestvenniki - i te, kto
rabotaet golovoj, i te, kto rabotaet rukami, - k vossozdaniyu nashego dorogogo
faterlanda. Hajl' Gitler!
YASHCHIK
S grobami iz cinka, ryadami
Idut oni k smradnoj yame...
A v cinke - ostanki togo,
Kto podloj svore ne sdalsya,
Kto v klassovoj bitve srazhalsya
Za nashe torzhestvo.
|ssen, 1934 god. Kvartira rabochego. ZHenshchina i dvoe detej, Molodoj rabochij s
zhenoj prishli ih navestit'. ZHenshchina plachet. S lestnicy donosyatsya shagi. Dver'
otkryta.
ZHenshchina. Ved' on skazal tol'ko, chto zarabotki teper' nishchenskie. A razve
nepravda? U devochki nashej neladno s legkimi, a nam ne na chto moloko
pokupat'. Za eto ved' nichego ne mogli s nim sdelat'.
SHturmoviki vnosyat bol'shoj yashchik i stavyat na pol.
Odin iz shturmovikov. Tol'ko bez scen. Vospalenie legkih shvatit' mozhet
vsyakij. Vot dokumenty. Vse v poryadke. Tol'ko pomnite - nikakih shtuk.
SHturmoviki uhodyat.
Rebenok. Mama, papa tam v seredke?
Rabochij (podoshel k yashchiku). Cinkovyj.
Rebenok. A mozhno ego otkryt'?
Rabochij (v beshenstve). Da, mozhno! Gde u tebya instrumenty? (Ishchet
instrumenty.)
ZHena (pytaetsya ego uderzhat'). Ne otkryvaj, Gans! Oni zaberut i tebya.
Rabochij. YA hochu videt', chto oni s nim sdelali. |togo-to oni i boyatsya.
Inache by oni ne zapihnuli ego v cinkovyj yashchik. Pusti menya!
ZHena. Ne pushchu. Ty slyshal, chto oni skazali?
Rabochij. CHto zh, dazhe vzglyanut' na nego nel'zya? A?
ZHenshchina (beret za ruki detej i podhodit k cinkovomu yashchiku). U menya eshche
cel brat, oni mogut ego arestovat'. I tebya mogut arestovat', Gans. Ne nado,
ne otkryvaj. Smotret' na nego nam ne nado... My i tak ne zabudem ego!
VYPUSTILI IZ LAGERYA
Vsyu noch' ih pytali v podvale,
Oni zhe ne vydavali...
Vot otkryvaetsya dver'.
Vhodyat - druz'ya ih v sbore.
No nedover'e vo vzore:
Komu oni sluzhat teper'?
Berlin, 1936 god. Kuhnya v rabochej kvartire. Voskresnoe utro. Muzh i
zhena. Izdaleka slyshna voennaya muzyka.
Muzh. On sejchas dolzhen prijti.
ZHena. U vas, sobstvenno, net ulik protiv nego.
Muzh. My znaem tol'ko, chto ego vypustili iz konclagerya.
ZHena. Pochemu zhe vy ego podozrevaete?
Muzh. Slishkom chasto eto byvalo. Ochen' uzh na nih tam nasedayut.
ZHena. Kak zhe emu opravdat'sya?
Muzh. My sumeem uznat', ustoyal on ili net.
ZHena. Na eto vremya nuzhno.
Muzh. Da.
ZHena. A vozmozhno, on samyj chestnyj tovarishch.
Muzh. Vozmozhno.
ZHena. Kak emu budet tyazhelo, kogda on uvidit, chto emu ne doveryayut.
Muzh. On znaet, chto eto neobhodimo.
ZHena. A vse-taki.
Muzh. Vot, kazhetsya, on. Ne uhodi ni na minutu.
Zvonok. Muzh otkryvaet dver', vhodit osvobozhdennyj.
Zdravstvuj, Maks.
Osvobozhdennyj molcha zhmet ruki muzhu i zhene.
ZHena. Vyp'ete s nami kofe? My kak raz sobiraemsya pit'.
Osvobozhdennyj. Pozhalujsta, esli ne trudno.
Pauza.
U vas novyj shkaf?
ZHena. Sobstvenno, on staryj - stoit vsego odinnadcat' marok pyat'desyat.
Prezhnij razvalilsya.
Osvobozhdennyj. A-a.
Muzh. CHto tam proishodit na ulicah?
Osvobozhdennyj. Veshchi sobirayut.
ZHena. Ne hudo by poluchit' kostyum dlya Villi.
Muzh. Da ved' ya zhe na rabote.
ZHena. A kostyum tebe vse-taki nuzhen.
Muzh. Ne boltaj glupostej.
Osvobozhdennyj. Rabota rabotoj, a kazhdomu chto-nibud' da nuzhno.
Muzh. Ty uzhe poluchil rabotu?
Osvobozhdennyj. Govoryat - poluchu.
Muzh. U Simensa?
Osvobozhdennyj. Da, ili v drugom meste.
Muzh. Teper' stalo polegche s rabotoj?
Osvobozhdennyj. Da.
Pauza.
Muzh. Skol'ko ty v etot raz probyl tam?
Osvobozhdennyj. Polgoda.
Muzh. Kogo-nibud' eshche tam vstretil?
Osvobozhdennyj. Nikogo iz znakomyh.
Pauza.
Oni teper' rassylayut po raznym lageryam. Nekotorye popadayut dazhe v Bavariyu.
Muzh. A-a.
Osvobozhdennyj. A tut malo chto izmenilos'.
Muzh. Da, ne mnogo.
ZHena. Znaete, my zhivem ochen' tiho, svoej sem'ej. Villi pochti ne
vstrechaetsya so starymi tovarishchami pravda, Villi?
Muzh. Da, znakomstvo u nas nebol'shoe.
Osvobozhdennyj. A musornye yashchiki po-prezhnemu v koridore?
ZHena. Ah, vy ne zabyli? Govoryat, dlya nih net drugogo mesta,
Osvobozhdennyj (vidya, chto hozyajka nalivaet emu kofe). Odin glotok
tol'ko. Mne pora.
Muzh. U tebya dela?
Osvobozhdennyj. Zel'ma rasskazala mne, chto vy ee naveshchali, kogda ona
hvorala. Bol'shoe spasibo.
ZHena. Ne za chto. My ohotno by zvali ee k sebe po vecheram, no ved' u nas
dazhe radio net.
Muzh. To, chto tam uslyshish', mozhno i v gazete prochest'.
Osvobozhdennyj. Iz "Morgenpost" nemnogo uznaesh'.
ZHena. Stol'ko zhe, skol'ko iz "Fel'kisher".
Osvobozhdennyj. A iz "Fel'kisher" stol'ko zhe, skol'ko iz "Morgenpost",
da?
Muzh. YA ne mogu chitat' po vecheram. Ustayu.
ZHena. CHto u vas s rukoj? Vsya pokalechena i dvuh pal'cev net!
Osvobozhdennyj. YA tam upal.
Muzh. Horosho, chto levaya.
Osvobozhdennyj. Da, eto eshche schast'e. Mne by hotelos' pogovorit' s toboj.
Izvinite menya, frau Man.
ZHena. Nu chto vy. Mne tol'ko nado ubrat' na plite. (Vozitsya u plity.)
Osvobozhdennyj sledit za nej, u nego na gubah legkaya usmeshka.
Muzh. My sobiraemsya vyjti posle obeda. Zel'ma popravilas'?
Osvobozhdennyj. Bedro eshche bolit. Stirka ej ne pod silu. Skazhite...
(Ostanavlivaetsya i smotrit na oboih. Oni smotryat na nego. On molchit.)
Muzh (hriplo). Ne pojti li nam na Aleksanderplac pered obedom? Tam
nevest' chto tvoritsya so sborom veshchej.
ZHena. Mozhno pojti, pravda?
Osvobozhdennyj. Konechno.
Pauza.
(Tiho.) Slushaj, Villi, ya vse tot zhe.
Muzh (bespechnym tonom). Nu da, konechno! A mozhet byt', na Aleksanderplac,
kstati, i muzyka igraet. Stupaj oden'sya, Anna. Kofe my vypili. I ya tozhe
pojdu volosy priglazhu.
Oni uhodyat v sosednyuyu komnatu. Osvobozhdennyj ostaetsya na meste. On vzyal
svoyu shlyapu, sidit i tiho nasvistyvaet. Suprugi vozvrashchayutsya odetye.
Idem, Maks.
Osvobozhdennyj. Horosho. YA hochu skazat' tebe tol'ko odno: po-moemu, ty
sovershenno prav.
Muzh. CHto zh! Tak pojdemte.
Vyhodyat vse vmeste.
ZIMNYAYA POMOSHCHX
V patriotizme r'yanom,
S flagom i barabanom
Sborshchiki lomyatsya v dom.
I, vyklyanchiv v nishchem zhilishche
Tryap'e i ostatki pishchi,
Dayut ih nishchim sosedyam potom.
Palach v shutovskom odeyan'e
SHvyryaet im podayan'e,
No proku ot etogo net!
I dryan', chto im v gorlo vperli,
U nih zastrevaet v gorle,
Kak i gitlerovskij privet.
Karlsrue, 1937 god. Dvoe shturmovikov prinosyat posylku Zimnej pomoshchi na
kvartiru staruhe, ta stoit u stola s docher'yu.
Pervyj shturmovik. Vot, mamasha, eto vam posylaet fyurer.
Vtoroj shturmovik. Teper' vy ne skazhete, chto on ne zabotitsya o vas.
Staruha. Spasibo, bol'shoe vam spasibo. Glyadi, |rna, - kartoshka. I
sherstyanaya kofta. I yabloki!
Pervyj shturmovik. I pis'mo ot fyurera, a v nem eshche koe-chto. Nu-ka,
vskrojte.
Staruha (vskryvaet). Dvadcat' pyat' marok! CHto ty na eto skazhesh', |rna?
Vtoroj shturmovik. |to vam Zimnyaya pomoshch'!
Staruha. Ugostites' yablochkom, molodoj chelovek. I vy tozhe. Vy ved' ee
tashchili i po lestnice vzbiralis'. Drugogo-to u menya nichego net. I sama ya tozhe
ugoshchus'. (Nadkusyvaet yabloko.)
Vse edyat, krome molodoj zhenshchiny.
Da voz'mi, zhe, |rna, ne stoj kak pen'. Sama teper' vidish' - tvoj muzh zrya
govorit.
Pervyj shturmovik. A chto on govorit?
Molodaya zhenshchina. Nichego on ne govorit. Staruha melet vzdor.
Staruha. Da net zhe, on tol'ko tak boltaet. Ne podumajte, chtoby ochen'
durnoe. Vse krugom eto govoryat. Ceny, mol, chto-to vskochili za poslednee
vremya. (Ukazyvaet yablokom na doch'.) I pravda, ona podschitala po rashodnoj
knige, na edu u nee v nyneshnij god uhodit na sto dvadcat' tri marki bol'she,
chem v proshlyj. Pravda, |rna? (Vidit, chto shturmoviki otneslis' k etomu s
yavnym neodobreniem.) Da ya znayu, eto potomu, chto den'gi nuzhny na vooruzhenie.
CHto vy? CHto ya takogo skazala?
Pervyj shturmovik (docheri). Gde u vas hranitsya rashodnaya kniga?
Vtoroj shturmovik. Vy vsem ee pokazyvaete?
Molodaya zhenshchina. Ona u menya doma, i nikomu ya ee ne pokazyvayu.
Staruha. Razve ploho, chto ona vedet rashodnuyu knigu?
Pervyj shturmovik. A chto ona rasprostranyaet gnusnuyu klevetu, eto horosho,
da?
Vtoroj shturmovik. I chto-to ona ne ochen' gromko kriknula "hajl' Gitler",
kogda my voshli. Kak po-tvoemu?
Staruha. No ved' ona vse-taki kriknula "hajl' Gitler". A ya i sejchas
povtoryu: "Hajl' Gitler!"
Vtoroj shturmovik. Kuda my s toboj ugodili, Al'bert? Ved' eto zhe
nastoyashchee marksistskoe logovo. Pridetsya nam samim zaglyanut' v rashodnuyu
knigu. Sejchas zhe vedite nas k sebe domoj. (Hvataet moloduyu zhenshchinu za ruku.)
Staruha. Da ved' ona na tret'em mesyace! Kak zhe eto mozhno! Ved' vy zhe
sami i posylku prinesli i yablokami ugoshchalis'. I |rna-to krichala: "Hajl'
Gitler!" Gospodi, chto zhe mne teper' delat'... Hajl' Gitler! Hajl' Gitler!
(Ee rvet yablokom.)
SHturmoviki uvodyat doch'.
(Vmeste s rvotoj.) Hajl' Gitler!
DVA BULOCHNIKA
Vot bulochniki-bednyazhki,
U kazhdogo puhlyj i tyazhkij
Meshok surrogatnoj muki.
Prikaz - velikaya sila!
No iz otrubej i opilok
Poprobuj-ka hleb ispeki!
Landsberg, 1936 god. Tyuremnyj dvor. Zaklyuchennye hodyat po krugu. Dvoe
perednih peregovarivayutsya shepotom.
Pervyj. Ty tozhe bulochnik, noven'kij?
Vtoroj. Da. Ty tozhe?
Pervyj. Da. Tebya za chto zacapali?
Vtoroj. Beregis'!
Vnov' idut po krugu.
Za to, chto ya ne podmeshival otrubej i kartofelya v muku. A ty? Skol'ko ty uzhe
zdes'?
Pervyj. Dva goda.
Vtoroj. A za chto? Beregis'!
Vnov' prohodyat krug.
Pervyj. Za to, chto ya podmeshival otrubi v muku. Dva goda tomu nazad eto
eshche nazyvalos' fal'sifikaciej produktov.
Vtoroj. Beregis'!
KRESTXYANIN KORMIT SVINXYU
Krest'yanin dorogoyu dlinnoj
SHagaet s kisloj minoj:
Ni grosha s postavki zerna,
A moloko dlya svinki
Ishchi na chernom rynke! -
I zol on, kak sam satana.
Ajhah, 1937 god. Krest'yanskij dvor. Noch'. Pered svinarnikom krest'yanin
nastavlyaet zhenu i dvoih detej.
Krest'yanin. YA ne hotel vtyagivat' vas v eto delo, no, raz uzh vy
pronyuhali, derzhite yazyk za zubami. Ne to zasadyat menya v konclager', v
Landsberg, na veki vechnye. Plohogo my nichego ne delaem. My tol'ko kormim
golodnuyu skotinu. Gospod' bog ne hochet, chtoby ego tvorenie golodalo.
Skotina, kogda golodaet, golos podaet. A ya ne mogu slushat', kak na moem
dvore svin'ya vizzhit s golodu. A kormit' ee mne ne pozvolyayut. Iz
gosudarstvennyh soobrazhenij. No ya vse ravno ee kormlyu i budu kormit'. Ezheli
ee ne kormit', ona sdohnet. Togda mne ubytok, i nikto mne ego ne pokroet.
Krest'yanka. I ya tak govoryu. Nashe zerno - eto nashe zerno. I nechego nam
ukazyvat'. Praviteli vyiskalis'. Evreev vyturili, a sami huzhe vsyakogo
rostovshchika. Gospodin pastor tozhe govorit: "I sohrani vola tvoego". Stalo
byt', on ukazal, chto my mozhem svoj skot kormit' za miluyu dushu. Ne my ved'
vydumali ihnij chetyrehletnij plan, nas ob etom ne sprashivali.
Krest'yanin. Verno. Oni ne dlya krest'yan, i krest'yane ne dlya nih. Ish' ty,
svoe zerno im otdaj, a korm dlya skota kupi, da po kakoj cene! A oni pushki
budut pokupat'. Pridumali!
Krest'yanka. Tak vot: ty, Toni, stan' u zabora, a ty, Mari, vybegi na
luzhok. Kak kogo uvidish', pribegi skazat'.
Deti zanimayut posty. Krest'yanin zameshivaet korm i, ozirayas', neset ego
v svinarnik. ZHena ego tozhe so strahom oziraetsya.
Krest'yanin (zasypaya zerno v kormushku). Nu lopaj, Lina, lopaj! Hajl'
Gitler! Koli skotina golodaet, razve eto gosudarstvo?
STARYJ BOEC
Idut izbirateli sborom
Na stoprocentnyj kvorum
Golosovat' za knut.
Na nih - ni kozhi, ni rozhi,
U nih - ni zhratvy, ni odezhi,
No Gitlera izberut!
Vyurtemberg, 1938 god. Ploshchad' malen'kogo goroda. Na zadnem plane myasnaya
lavka. Na perednem - molochnaya. Pasmurnoe zimnee utro. Myasnaya lavka eshche ne
otkryta. Molochnaya uzhe osveshchena. U dverej zhdut neskol'ko pokupatelej.
Muzhchina. Naverno, i segodnya masla ne budet.
Pervaya zhenshchina. Vot beda! A mne i nuzhno-to na grosh. Ne raskupish'sya na
to, chto moj zarabatyvaet.
YUnosha. Hvatit vam bryuzzhat'. Germanii nuzhny pushki, a ne maslo. I eto
vernee vernogo. On zhe yasno skazal.
Pervaya zhenshchina (pokorno). Pravil'no.
Molchanie.
YUnosha. Razve maslo pomoglo by nam zanyat' Rejnskuyu oblast'? Kogda
zanyali, to vse byli dovol'ny, a pojti na kakuyu-nibud' zhertvu nikomu ne
hochetsya.
Vtoraya zhenshchina. Spokojnej, molodoj chelovek. Vse my idem na zhertvy.
YUnosha (podozritel'no). CHto vy hotite etim skazat'?
Vtoraya zhenshchina (pervoj). Razve, vy nichego ne daete, kogda proizvoditsya
sbor pozhertvovanij?
Pervaya zhenshchina molcha kivaet golovoj.
Vot vidite: ona daet. I my daem. Dobrovol'no.
YUnosha. Znaem my vas. Drozhite za kazhdyj pfennig, kogda fyureru dlya ego
velikih zadach nuzhna, tak skazat', podderzhka. Na Zimnyuyu pomoshch' zhertvuyut
vsyakoe tryap'e. Ohotnee vsego otdali by odnu tol'ko mol'. Fabrikant iz
odinnadcatogo nomera pozhertvoval paru dyryavyh sapog!
Muzhchina. Do chego lyudi neostorozhny!
Iz molochnoj vyhodit hozyajka molochnoj v belom perednike.
Hozyajka molochnoj. Sejchas otkroem. (Vtoroj zhenshchine.) Dobroe utro, frau
Rul'. Slyshali, vchera vecherom oni uveli molodogo Letnera?
Vtoraya zhenshchina. Myasnika?
Hozyajka molochnoj. Da, syna.
Vtoraya zhenshchina. No on zhe shturmovik?
Hozyajka molochnoj. Nu i chto? Starik s dvadcat' devyatogo goda v partii.
Vchera ego sluchajno ne bylo, on poehal za tovarom, a to by oni i ego vzyali.
Vtoraya zhenshchina. V chem zhe ih obvinyayut?
Hozyajka molochnoj. V spekulyacii. Poslednee vremya u nego sovsem ne bylo
tovara, prihodilos' otkazyvat' pokupatelyam. I vot, govoryat, on kupil na
chernom rynke. CHut' li ne u evreev.
YUnosha. I, po-vashemu, ego ne za chto bylo vzyat'?
Hozyajka molochnoj. On byl odin iz samyh userdnyh. Ved' eto on dones na
starika Cejslera iz semnadcatogo nomera, chto tot ne podpisalsya na "Fel'kisher
beobahter". On staryj boec.
Vtoraya zhenshchina. To-to on vytarashchit glaza, kogda vernetsya.
Hozyajka molochnoj. Esli vernetsya!
Muzhchina. Do chego lyudi neostorozhny!
Vtoraya zhenshchina. Dolzhno byt', oni segodnya ne otkroyut lavku.
Hozyajka molochnoj. Ono i luchshe. Uzh esli policiya kuda zaglyanet, ona
vsegda chto-nibud' da najdet. A tovar-to nelegko teper' dostavat'. My-to
poluchaem vse pryamo iz kooperativa, tam poka net pereboev. (Gromko.) Slivok
segodnya ne budet.
Vseobshchij ropot.
U Letnerov ved' i dom zalozhen. Oni nadeyalis', chto zakladnuyu annuliruyut, ili
chto-to v etom rode.
Muzhchina. Kak zhe mozhno annulirovat' zakladnye! Mnogogo zahoteli.
Vtoraya zhenshchina. Molodoj Letner byl ochen' slavnyj yunosha.
Hozyajka molochnoj. Da. Vot starik - tot beshenyj. On ved' chut' ne siloj
zagnal syna v shturmoviki. A synu by tol'ko s devushkoj pogulyat'.
YUnosha. CHto znachit - beshenyj?
Hozyajka molochnoj. Razve ya skazala beshenyj? Nu da, ya imela v vidu, chto
ego ran'she besilo vsegda, kogda kto-nibud' osparival ideyu. On vsegda govoril
pro ideyu i osuzhdal lyudskoj egoizm.
Muzhchina. Oni vse-taki otkryvayut lavku.
Vtoraya zhenshchina. ZHit'-to im nado.
Iz poluosveshchennoj myasnoj lavki vyhodit tolstaya zhenshchina, zhena myasnika,
ostanavlivaetsya na trotuare i vsmatrivaetsya v konec ulicy. Potom obrashchaetsya
k hozyajke molochnoj.
ZHena myasnika. Dobroe utro, frau SHlihter. Vy ne videli moego Riharda?
Emu davno pora by uzhe byt' s tovarom.
Hozyajka molochnoj ne otvechaet. Vse molcha smotryat na zhenu myasnika. Ona ponyala,
v chem delo, i bystro skryvaetsya v lavke.
Hozyajka molochnoj. Delaet vid, chto nichego ne sluchilos'. A ved' chto tam
bylo pozavchera! Starik busheval tak, chto na vsyu ploshchad' bylo slyshno. |to oni
tozhe zapisali emu v schet.
Vtoraya zhenshchina. YA nichego ne slyshala ob etom, frau SHlihter.
Hozyajka molochnoj. Da chto vy? On zhe otkazalsya vystavit' v vitrine
okoroka iz pap'e-mashe, kotorye oni emu prinesli. A on ih zakazal - eto oni
potrebovali, potomu chto celuyu nedelyu u nego v vitrine voobshche nichego ne bylo,
tol'ko prejskurant visel. On im tak i skazal: nichego dlya vitriny u menya net.
Kogda oni prishli s okorokami iz pap'e-mashe - i telyach'ya nozhka tam byla,
zdorovo sdelano, nu pryamo ne otlichish' ot nastoyashchej, - on i nachal rychat', chto
ne stanet vyveshivat' nikakoj butaforii, i eshche takoe, chto i povtorit'-to
nel'zya. Vse protiv pravitel'stva. A okoroka iz pap'e-mashe vybrosil na ulicu.
Im i prishlos' vytaskivat' ih iz gryazi.
Vtoraya zhenshchina. Tss, tss, tss.
Muzhchina. Do chego lyudi neostorozhny!
Vtoraya zhenshchina. I pochemu eto lyudi tak iz sebya vyhodyat?
Hozyajka molochnoj. I kak raz samye hitrye!
V myasnoj lavke zazhigaetsya vtoraya lampochka.
Glyadite! (Pokazyvaet na polutemnuyu vitrinu myasnoj.)
Vtoraya zhenshchina. Tam v vitrine vse-taki chto-to est'!
Hozyajka molochnoj. |to zhe starik Letner! I v pal'to! No na chem on stoit?
(Vdrug vskrikivaet.) Frau Letner!
ZHena myasnika (vyhodya iz lavki). CHto takoe?
Hozyajka molochnoj bezmolvno pokazyvaet na vitrinu. ZHena myasnika smotrit tuda,
vskrikivaet i padaet bez chuvstv. Vtoraya zhenshchina i hozyajka molochnoj podbegayut
k vitrine.
Vtoraya zhenshchina (krichit cherez plecho). On povesilsya v vitrine!
Muzhchina. U nego na shee kakoj-to plakat.
Pervaya zhenshchina. |to prejskurant. Na nem chto-to napisano.
Vtoraya zhenshchina. Na nem napisano: ya golosoval za Gitlera.
NAGORNAYA PROPOVEDX
Idut hristiane, ot katov
Hristovy zavety pripryatav,
Inache - tyuremnyj srok.
Nacisty hohochut nad nimi:
On izgnan bogami inymi -
Ih mirnyj evrejskij bog!
Lyubek, 1937 god. Komnata-kuhnya v sem'e rybaka. Rybak pri smerti. U ego
posteli zhena i syn v forme shturmovika. Tut zhe pastor.
Umirayushchij. Skazhite mne, tam i vpravdu chto-to est'?
Pastor. Neuzhto vas muchat somneniya?
ZHena. Poslednie dni on vse govoril: stol'ko, mol, u nas boltayut i sulyat
vsego, ne znaesh', chemu i verit'. Ne gnevajtes' na nego za eto, gospodin
pastor.
Pastor. Tam nas zhdet zhizn' vechnaya.
Umirayushchij. A ona budet luchshe?
Pastor. Razumeetsya.
Umirayushchij. Da i nado by!
ZHena. Ochen' uzh on namayalsya.
Pastor. Pover'te mne, gospodu eto vedomo.
Umirayushchij. Pravda? (Pomolchav.) Mozhet, tam na nebesah ne budut tebe rot
zatykat'? Kak po-vashemu?
Pastor (neskol'ko smutivshis'). V pisanii skazano: vera gorami dvigaet.
Verujte. |to prineset vam oblegchenie.
ZHena. Ne dumajte, gospodin pastor, chto on neveruyushchij. On vsegda hodil
prichashchat'sya. (Muzhu, nastojchivo.) Gospodin pastor dumaet - ty neveruyushchij. A
ved' ty veruyushchij, da?
Umirayushchij. Da...
Pauza.
Umirayushchij. Ved' krome-to nichego net.
Pastor. CHto vy hotite etim skazat'? Kak eto - nichego net?
Umirayushchij. Nu voobshche, bol'she nichego net. A po-vashemu kak? YA hochu
skazat' - bud' hot' chto-nibud', krome...
Pastor. No chto zhe dolzhno byt'?
Umirayushchij. Da chto-nibud'.
Pastor. No u vas byla ved' i horoshaya zhena i synok byl.
ZHena. Ved' my-to u tebya byli?
Umirayushchij. Da...
Pauza.
YA hochu skazat', esli by bylo chto putnoe v zhizni...
Pastor. Veroyatno, ya vas nepravil'no ponyal. Vy ne to hoteli skazat'.
Neuzheli vy veruete lish' potomu, chto v vashej zhizni nichego ne bylo, krome
tyagot i trudov?
Umirayushchij (oglyadyvayas', slovno ishchet kogo-to, nakonec vidit syna). A im
luchshe budet?
Pastor. Vy hotite skazat' - molodezhi? My na eto upovaem.
Umirayushchij. Vot bud' u nas motornyj kater...
ZHena. Polno, ne porti ty sebe krov'!
Pastor. Vam ne podobaet pomyshlyat' sejchas o takih delah.
Umirayushchij. Prihoditsya.
ZHena. Kak-nibud' prob'emsya.
Umirayushchij. A vdrug budet vojna?
ZHena. Perestan' govorit' pro eto. (Pastoru.) Poslednee vremya u nih s
synom tol'ko i razgovoru bylo chto pro vojnu. I ssorilis' zhe oni!
Pastor brosaet vzglyad na syna.
Syn. On ne verit v vozrozhdenie.
Umirayushchij. Skazhite, a on tam, naverhu, vojnu odobryaet?
Pastor (zapinayas'). V pisanii skazano: blazhenny mirotvorcy.
Umirayushchij. Nu a kak zhe, esli budet vojna...
Syn. Fyurer ne zhelaet vojny!
Umirayushchij (otmahivaetsya ot nego). Znachit, kak zhe, esli budet vojna...
Syn poryvaetsya chto-to skazat'.
ZHena. Pomolchi.
Umirayushchij (pastoru, ukazyvaya na syna). Emu vot skazhite pro mirotvorcev!
Pastor. Ne zabud'te, chto vse my v ruke bozh'ej.
Umirayushchij. |to vy emu govorite?
ZHena. Bros' ty, razve gospodin pastor mozhet pomeshat' vojne! I
tolkovat'-to pro eto nynche ne goditsya. Pravdu ya govoryu, gospodin pastor?
Umirayushchij. Vy sami znaete, kak oni gorazdy vrat'. Mne ne kupit' motora
dlya lodki. Vse motory idut u nih na samolety. Dlya vojny, dlya bojni. Mne vot
v nepogodu nikak ne pristat' k beregu, potomu - motora net. A oni vse vrut,
a sami sobirayutsya voevat'! (V iznemozhenii padaet na podushku.)
ZHena (ispuganno hvataet misku s vodoj i polotencem vytiraet u nego pot
so lba). Ne slushajte ego. On uzhe i sam ne pomnit, chto govorit.
Pastor. Uspokojtes', gospodin Klaazen.
Umirayushchij. A vy emu skazhete pro mirotvorcev?
Pastor (pomolchav). Pust' sam prochtet. |to iz Nagornoj propovedi.
Umirayushchij. On govorit - vse eto skazano evreem i nichego ne stoit.
ZHena. Nu vot, opyat' zavel. Sam on tak ne dumaet. |to on ot priyatelej
slyshal!
Umirayushchij. Da. (Pastoru.) Tak nichego ne stoit?
ZHena (opaslivo pokosivshis' na syna). Ne podvodi ty gospodina pastora
pod bedu, Gannes. Ne sprashivaj ego pro eto.
Syn. A pochemu by i ne sprosit'?
Umirayushchij. Stoit ili ne stoit?
Pastor (posle dolgogo molchaniya, cherez silu). V pisanii skazano takzhe:
otdavajte kesarevo kesaryu, a bozh'e - bogu.
Umirayushchij padaet na podushku. ZHena kladet emu na lob mokroe polotence.
PRIZYV
Mal'chishek pridurkovatyh
Uchat: umri za bogatyh!..
Otdaj im zhizn' svoyu!..
Uchiteli zly, slovno cherti,
I parni bol'she, chem smerti,
Boyatsya strusit' v boyu.
Hemnic, 1937 god. Pomeshchenie Gitleryugend. Gruppa podrostkov, bol'shinstvo s
protivogazami cherez plecho. Kuchka rebyat nablyudaet za podrostkom bez
protivogaza, kotoryj sidit odin na skam'e i bezostanovochno shevelit gubami,
vidimo, chto-to zauchivaya.
Pervyj podrostok. Vidish', u nego do sih por net.
Vtoroj podrostok. Mat' emu ne pokupaet.
Pervyj podrostok. CHto zh, ona ne znaet, kak emu za eto vsyplyut?
Tretij podrostok. A esli u nee kupilok net?
Pervyj podrostok. Tolstyak i bez togo k nemu pridiraetsya.
Vtoroj podrostok. Smotri, opyat' zubrit prizyv.
CHetvertyj podrostok. Bityj mesyac zubrit, a tam i vsego-to dva
chetverostishiya.
Tretij podrostok. Da on davno uzhe vyuchil.
Vtoroj podrostok. A zapinaetsya potomu, chto boitsya.
CHetvertyj podrostok. Kazhdyj raz so smehu umresh', pravda?
Pervyj podrostok. Da uzh, poteha. (Oklikaet sidyashchego.) Zauchil, Pshirer?
Pyatyj podrostok rasteryanno podnimaet glaza i, soobraziv, kivaet. Potom
snova prinimaetsya zubrit'.
Vtoroj podrostok. Tolstyak zhuchit ego tol'ko za to, chto u nego
protivogaza net.
Tretij podrostok. A on govorit - za to, chto on s nim, s tolstyakom, v
kino ne poshel.
CHetvertyj podrostok. Slyshal ya eto. A vy verite?
Vtoroj podrostok. Ochen' mozhet byt'. YA by tozhe ne poshel v kino s
tolstyakom. No ko mne on ne smeet sunut'sya. Moj predok zadast emu zharu.
Pervyj podrostok. Tishe - tolstyak!
Rebyata vystraivayutsya v dva ryada i stoyat navytyazhku. Vhodit dorodnyj sharfyurer.
Gitlerovskoe privetstvie.
SHarfyurer. Po poryadku nomerov rasschitajs'!
Komanda ispolnyaetsya.
Protivogazy nadet'!
Rebyata nadevayut protivogazy. Te, u kogo ih net, prodelyvayut zauchennye
dvizheniya.
Nachnem s prizyva. Kto nam ego prochtet naizust'? (Oglyadyvaetsya kak by v
nereshimosti, zatem vdrug.) Pshirer! U tebya eto tak horosho poluchaetsya.
Pyatyj podrostok vyhodit i stanovitsya vperedi. On ochen' bleden.
Zauchil, umnaya golova?
Pyatyj podrostok. Tak tochno, gospodin sharfyurer!
SHarfyurer. Vykladyvaj! Pervaya strofa!
Pyatyj podrostok.
Dolzhen ty teper' uchit'sya,
Smert' vstrechat' besstrashno vpred'.
Tot, kto smerti ne boitsya,
Mozhet gordo umeret'.
SHarfyurer. Smotri ne napusti v shtany! Dal'she! Vtoraya strofa!
Pyatyj podrostok.
Bej, strelyaj, krushi s razmahu,
|to vseh...
(Zapinaetsya, povtoryaet poslednie slova.)
Nekotorye iz rebyat ele uderzhivayutsya, chtoby ne prysnut'.
SHarfyupep. Opyat' nedouchil!
Pyatyj podrostok. Tak tochno, gospodin sharfyurer!
SHarfyurer. Verno, doma ty chemu-to drugomu uchish'sya? (Ryavkaet.) Dal'she!
Pyatyj podrostok.
|to vseh... pobed zalog.
Vse otdaj... umri bez straha... umri
bez straha...
Vse otdaj! Umri bez straha...
CHtob ty smelym... CHtob ty smelym
zvat'sya mog!
SHarfyurer. Podumaesh', chto tut trudnogo!
V KAZARMAH STALO IZVESTNO O BOMBEZHKE ALXMERII
Soldatam - sup i zharkoe,
CHtob shli na vojnu v pokoe,
Poka utroba polna,
CHtob slepo za Gitlera drat'sya,
CHtob dolgo ne razbirat'sya,
Na koj im d'yavol vojna!
Berlin, fevral' 1937 goda. Koridor v kazarme. Dva proletarskih
mal'chika-podrostka, boyazlivo oglyadyvayas', nesut chto-to zavernutoe v
obertochnuyu bumagu.
Pervyj mal'chik. U nih segodnya perepoloh, da?
Vtoroj mal'chik. Oni govoryat - eto potomu, chto mozhet nachat'sya vojna.
Iz-za Ispanii.
Pervyj mal'chik. Sidyat belye kak mel.
Vtoroj mal'chik. |to potomu, chto my bombili Al'meriyu. Vchera vecherom.
Pervyj mal'chik. Gde eto?
Vtoroj mal'chik. Da tam, v Ispanii. Gitler zayavil tuda po telegrafu, chto
nemeckij voennyj korabl' nemedlenno nachnet bombit' Al'meriyu. V nakazanie.
Potomu chto tam oni vse krasnye, a nado, chtoby krasnye naklali v shtany so
strahu pered Tret'ej imperiej. Teper' mozhet nachat'sya vojna.
Pervyj mal'chik. I teper' oni sami v shtany naklali.
Vtoroj mal'chik. Da, naklali v shtany.
Pervyj mal'chik. Tak chego zhe oni horohoryatsya, esli sami sidyat belye kak
mel i kladut v shtany so strahu, chto mozhet nachat'sya vojna?
Vtoroj mal'chik. Oni horohoryatsya tol'ko potomu, chto etogo hochet Gitler.
Pervyj mal'chik. No chego hochet Gitler, togo hotyat i oni. Vse zhe za
Gitlera. Potomu chto on sozdal nash vermaht.
Vtoroj mal'chik. Fakt!
Pauza.
Pervyj mal'chik. Kak ty dumaesh', nam uzhe mozhno vyjti?
Vtoroj mal'chik. Pogodi. Eshche naporemsya na lejtenanta. On u nas togda vse
otberet, i my ih vseh zavalim.
Pervyj mal'chik. Kakie oni horoshie, chto pozvolyayut nam prihodit' syuda
kazhdyj den'.
Vtoroj mal'chik. Oni ved' tozhe ne u millionerov rosli. Oni sami hlebnuli
gorya. Moya mat' poluchaet tol'ko desyat' marok v nedelyu, a nas u nee troe.
Sidim na odnoj kartoshke.
Pervyj mal'chik. A ih tut zdorovo kormyat. Segodnya byli klecki.
Vtoroj mal'chik. Skol'ko tebe segodnya dali?
Pervyj mal'chik. Lozhku. Kak vsegda. A chto?
Vtoroj mal'chik. Mne segodnya dostalos' dve.
Pervyj mal'chik. A nu, pokazhi. Mne dali odnu.
Vtoroj mal'chik pokazyvaet.
Ty chto-nibud' im skazal?
Vtoroj mal'chik. Net. Dobroe utro, kak vsegda.
Pervyj mal'chik. Ne ponimayu. YA tozhe skazal, kak vsegda, - hajl' Gitler.
Vtoroj mal'chik. Stranno. YA poluchil dve.
Pervyj mal'chik. S chego by eto vdrug? Ne ponimayu.
Vtoroj mal'chik. I ya ne ponimayu... Nu teper' mozhno - fyuit'!
Bystro ubegayut.
RABOTODATELI
SHagayut rabotorgovcy,
Dlya nih bednyaki slovno ovcy,
Kotoryh kazhdyj deret.
Tanki i pushki gotovya,
Rekami pota i krovi
Dolzhen platit'sya narod.
SHpandau, 1937 god. Vozvratyas' domoj, rabochij zastaet u sebya sosedku.
Sosedka. Dobryj vecher, gospodin Fenn. YA hotela zanyat' u vashej zheny
hleba. Ona vyshla na minutu.
Rabochij. Pozhalujsta, frau Dic. Kak vam nravitsya, kakoe mesto ya poluchil?
Sosedka. Da, teper' vsem dayut rabotu. Vy na novom aviazavode?
Bombardirovshchiki delaete?
Rabochij. Bez peredyshki.
Sosedka. |to im v Ispaniyu nuzhno.
Rabochij. Pochemu v Ispaniyu?
Sosedka. Govoryat, chego oni tol'ko tuda ne posylayut. Styd i sram!
Rabochij. Nu-nu! Popriderzhite yazyk!
Sosedka. Vy chto, tozhe k nim pereshli?
Rabochij. Nikuda ya ne perehodil. YA delayu svoe delo. A gde zhe Marta?
Sosedka. Pozhaluj, luchshe vas predupredit': kazhetsya, kakaya-to
nepriyatnost'. Kogda ya voshla, pochtal'on kak raz prines pis'mo. Vasha zhena
prochla i razvolnovalas'. YA uzhe sobralas' idti za hlebom k SHirmanam.
Rabochij. Da chto vy? (Zovet.) Marta!
Vhodit ego zhena. Ona v traure.
CHto s toboj? Kto umer?
ZHena. Franc. Pis'mo prishlo. (Daet emu pis'mo.)
Sosedka. Gospodi! CHto s nim sluchilos'?
Rabochij. Avariya.
Sosedka (nedoverchivo). On ved' letchikom byl, da?
Rabochij. Da.
Sosedka. I u nego sluchilas' avariya?
Rabochij. Da, v SHtettine. Noch'yu vo vremya uchebnogo poleta v uchebnom
lagere, tak zdes' skazano.
Sosedka. Kakaya tam avariya! Menya vy ne provedete.
Rabochij. YA povtoryayu to, chto zdes' skazano. Pis'mo ot lagernogo
nachal'stva.
Sosedka. A on pisal vam poslednee vremya? Iz SHtettina?
Rabochij. Ne ubivajsya, Marta. |tim goryu ne pomozhesh'.
ZHena (rydaya). YA znayu.
Sosedka. Slavnyj byl paren' vash brat. Ne svarit' li vam kofe?
Rabochij. Bud'te tak dobry, frau Dic.
Sosedka (ishchet kastryulyu). Da, tyazhelyj udar.
ZHena. Umojsya, Gerbert. Frau Dic - svoj chelovek.
Rabochij. Ne k spehu.
Sosedka. A iz SHtettina on vam pisal?
Rabochij. Pis'ma vse vremya prihodili iz SHtettina.
Sosedka (mnogoznachitel'no). Vot kak! A sam on, verno, byl yuzhnee?
Rabochij. Kak - yuzhnee?
Sosedka. Na dalekom yuge, v prekrasnoj Ispanii.
Rabochij (zhene, kotoraya opyat' razrydalas'). Voz'mi sebya v ruki, Marta! A
vam ne sleduet tak govorit', frau Dic.
Sosedka. Mne by tol'ko hotelos' znat', chto by vam otvetili v SHtettine,
esli by vy priehali za telom shurina?
Rabochij. YA ne poedu v SHtettin.
Sosedka. Oni umeyut pryatat' koncy v vodu. Dazhe za podvig schitayut, chto u
nih vse shito-kryto. Vot nedavno v pivnoj odin hvastal, kak lovko oni
maskiruyut svoyu vojnu. Kogda sbivayut bombardirovshchik, te, chto vnutri, prygayut
s parashyutom, a ih s drugih mashin tut zhe v vozduhe rasstrelivayut iz pulemeta.
Svoi zhe rasstrelivayut, chtoby oni ne rasskazali krasnym, otkuda ih prislali.
ZHena (ej durno). Daj mne vody, Gerbert, mne durno.
Sosedka. Konechno, ne sleduet vas volnovat', no uzh ochen' oni lovko
pryachut koncy. Oni sami ponimayut, kakoe eto prestuplenie, kakoj pozor - ih
vojna. Vot i tut: avariya vo vremya uchebnogo poleta! A chemu oni uchatsya?
Voevat' oni uchatsya!
Rabochij. Govorite hot' potishe. (ZHene.) Luchshe tebe?
Sosedka. Vy tozhe iz teh, chto na vse glaza zakryvayut. Vot vas i
otblagodarili v etom pis'me!
Rabochij. Zamolchite zhe nakonec!
ZHena. Gerbert!
Sosedka. Da, teper' "zamolchite". Potomu chto vam dali mesto! Vashemu
shurinu tozhe dali mesto! On poterpel "avariyu" kak raz na takoj shtuke, kakie
vy izgotovlyaete na aviazavode.
Rabochij. Nu eto uzh slishkom, frau Dic. Vy govorite - ya izgotovlyayu takie
shtuki. A chto delayut drugie? CHto delaet vash muzh? Lampochki, da? |to,
po-vashemu, ne dlya vojny? |to tol'ko osveshchenie! A na chto nuzhno osveshchenie? CHto
oni osveshchayut? Mozhet byt', tanki? Ili voennye korabli? Ili tozhe takie shtuki!
Nu da, on delaet tol'ko lampochki. A chto sejchas delayut ne dlya vojny? Gde zhe
iskat' rabotu ne dlya vojny? Ili prikazhete s golodu umirat'?
Sosedka (smutivshis'). YA zhe ne govoryu, chtoby vy umirali s golodu.
Konechno, vy dolzhny rabotat'. YA tol'ko ob etih prestupnikah govoryu. Horoshuyu
oni dayut rabotu!
Rabochij (strogo, zhene). Tebe nel'zya hodit' v chernom. Im eto ne
nravitsya.
Sosedka. Im ne nravitsya, chtoby sprashivali, pochemu da otchego.
ZHena (spokojno). Po-tvoemu, mne nado snyat' chernoe?
Rabochij. Da, inache menya srazu zhe progonyat s mesta.
ZHena. A ya ne snimu.
Rabochij. To est' kak?
ZHena. Ne snimu. Moj brat umer. YA budu nosit' traur.
Rabochij. Esli by Roza ne kupila chernogo plat'ya posle smerti materi, u
tebya by ego ne bylo i ty by ego ne nosila.
ZHena (krichit). Nikto ne zapretit mne nosit' traur! Esli uzh oni ego
prikonchili, tak ya imeyu pravo hot' poplakat' vvolyu. |togo nikogda ne byvalo!
Takogo zverstva mir ne videl! Bandity!
Rabochij onemel ot uzhasa.
Sosedka. CHto vy, frau Fenn!
Rabochij (hriplo). Esli ty budesh' tak govorit', my ne tol'ko lishimsya
raboty, s nami chto-nibud' pohuzhe stryasetsya.
ZHena. Puskaj menya zaberut! Ved' u nih est' zhenskie konclagerya. Puskaj
menya tuda upryachut za to, chto ya ne mogu molchat', kogda oni ubivayut moego
brata! Kakoe emu bylo delo do Ispanii!
Rabochij. Ne ori ty pro Ispaniyu!
Sosedka. Vy dovedete sebya do bedy, frau Fenn!
ZHena. Ottogo, chto oni tebya s mesta progonyat, - my dolzhny molchat'?
Ottogo, chto my podohnem, esli ne budem delat' im bombardirovshchiki? Vse ravno
skoro pridetsya podyhat', kak Francu. Emu oni tozhe dali mesto. Na metr pod
zemlej. Takoe by on i zdes' poluchil!
Rabochij (pytaetsya zazhat' ej rot). Zamolchi! |to nichemu ne pomozhet!
ZHena. A chto pomozhet? Tak delajte zhe to, chto pomozhet!
PLEBISCIT
Tak shli oni strashnym paradom,
A my provozhali ih vzglyadom,
Kricha: kakogo rozhna
Vy molcha shagaete k smerti
Vo imya nacistov? Pover'te,
Ved' eto ne vasha vojna!
Berlin, 13 marta 1938 goda. Proletarskaya kvartira. Dvoe rabochih i zhenshchina. V
malen'koj komnatushke tesno ot vysokogo drevka znameni. Iz
radioreproduktora vyryvaetsya neistovoe likovanie, kolokol'nyj zvon i shum
aviamotorov. Razdaetsya golos: "I vot fyurer v容zzhaet v Venu".
ZHenshchina. Tochno more revet.
Pozhiloj rabochij. Da, u nego pobeda za pobedoj.
Molodoj rabochij. Ego pobedy - nashe porazhenie.
ZHenshchina. Tak ono i est'.
Molodoj rabochij. Kak oni orut! Kak budto im samim chto-nibud'
dostanetsya!
Pozhiloj rabochij. I dostanetsya. Okkupacionnaya armiya.
Molodoj rabochij. A potom "plebiscit". Edinyj narod, edinyj rejh, edinyj
fyurer! Hochesh' ty etogo, nemec? A my u sebya, v rabochem gorode Nejkel'ne, ne
mozhem dazhe listovku vypustit' k etomu plebiscitu.
ZHenshchina. Kak tak - ne mozhem?
Molodoj rabochij. Ochen' uzh opasno.
Pozhiloj rabochij. V osobennosti s teh por kak i Karla zasadili. Gde nam
adresa razdobyt'?
Molodoj rabochij. A gde najti cheloveka, chtoby tekst napisal?
ZHenshchina (pokazyvaet na radio). U nego dlya napadeniya sto tysyach nashlos',
a my ne mozhem syskat' odnogo cheloveka. Nechego skazat'. Esli on tol'ko budet
nahodit' chto nuzhno, on i budet pobezhdat'.
Molodoj rabochij (serdito). Tak, po-tvoemu, i bez Karla mozhno obojtis'?
ZHenshchina. CHem tak razgovarivat', luchshe otpravit'sya po domam.
Pozhiloj rabochij. Tovarishchi, nezachem nam pritvoryat'sya drug pered drugom.
Ved' my zhe znaem, chto vypuskat' listovki s kazhdym dnem vse trudnee. Ne mozhem
my delat' vid, budto do nas ne doletaet ih pobednyj voj. (Pokazyvaya na
radio, zhenshchine.) Soglasis' sama, chto kazhdyj, kto eto slyshit, vse bol'she
verit v ih silu. Mozhno i v samom dele podumat', chto eto krichit edinyj narod.
ZHenshchina. |to krichat dvadcat' tysyach p'yanchug, kotoryh nakachali pivom.
Molodoj rabochij. A vdrug eto my tol'ko tak dumaem?
ZHenshchina. Nu da. My i takie, kak my. (Raspravlyaet smyatuyu zapisku.)
Pozhiloj rabochij. |to chto takoe?
ZHenshchina. Kopiya pis'ma. Pod etot gam nestrashno prochest'. (CHitaet.)
"Dorogoj moj syn! Zavtra menya ne stanet. Kazn' obychno byvaet v shest' utra. YA
pishu tebe naposledok, chtoby skazat' tebe, chto ubezhdeniya moi ne izmenilis'.
Ne podaval ya i prosheniya o pomilovanii, potomu chto ne znayu za soboj nikakoj
viny. YA tol'ko sluzhil svoemu klassu. Hotya i kazhetsya, chto ya nichego ne
dobilsya, no eto neverno. Kazhdyj na svoem postu - takov dolzhen byt' nash
lozung! Zadacha nasha ochen' trudna, no net v mire vyshe zadachi, chem
osvobozhdenie chelovechestva ot yarma ugnetatelej. Bez etogo zhizn' ne imeet
ceny. ZHit' stoit tol'ko radi etogo. Esli u nas ne budet etoj celi, vse
chelovechestvo odichaet. Ty eshche mal, no ne meshaet tebe vsegda pomnit', na ch'ej
ty storone. Bud' veren svoemu klassu, chtoby otec tvoj nedarom preterpel svoyu
gor'kuyu dolyu. Potomu chto mne sejchas nelegko. Zabot'sya o materi, o brat'yah i
sestrah. Ty ved' starshij. Bud' umnicej. Privet vam vsem ot lyubyashchego tebya
otca".
Pozhiloj rabochij. - Okazyvaetsya, ne tak uzh nas malo.
Molodoj rabochij. CHto zhe nam pisat' v listovke k plebiscitu?
ZHenshchina. Luchshe vsego odno slovo: "NET!"
{* Primechaniya perevedeny A. Golemboj.}
V osnovu "Straha i nishchety v Tret'ej imperii" polozheny svidetel'stva
ochevidcev i soobshcheniya gazet. |ti sceny byli otpechatany dlya izdatel'stva
"Malik Ferlag" v Prage v 1938 g., no ne poluchili rasprostraneniya vvidu
napadeniya Gitlera.
Scenicheskaya obrabotka dlya Ameriki byla postavlena v N'yu-Jorke i
San-Francisko pod nazvaniem "The Private Life of the Master Race" ("CHastnaya
zhizn' rasy gospod"). V nee voshli:
v pervoj chasti sceny 2, 3, 4, 13 i 14,
vo vtoroj chasti sceny 8, 9, 6 i 10,
v tret'ej chasti sceny 15, 19, 17, 11, 18, 16, 20 i 24.
Central'nyj element dekoracii sostavlyaet obychnyj bronetransporter
gitlerovskoj armii. On poyavlyaetsya chetyrezhdy - v nachale, mezhdu chastyami i v
konce. Mezhdu otdel'nymi scenami slyshen chelovecheskij golos i lyazg gusenic.
|tot lyazg slyshen i v scenah, pokazyvayushchih gitlerovskij terror, kotoryj
vposledstvii vtyanet lyudej v mashinu vojny.
Naprimer:
Pervaya chast'.
Iz temnoty pod varvarskie zvuki voennogo marsha voznikaet ogromnyj
dorozhnyj stolb s nadpis'yu: "Na Pol'shu", i ryadom - bronetransporter. V
komande ot dvenadcati do shestnadcati soldat; oni v stal'nyh kaskah, s
vintovkami mezhdu kolen; lica issinya-blednye.
Zatem - hor:
Nash fyurer...
...zheleznoyu rukoj.
Snova temneet. Gluhoe gromyhanie bronetransportera slyshno eshche neskol'ko
sekund. Potom scena osveshchaetsya, i vidna lestnichnaya kletka. Sverhu
sveshivayutsya bol'shie chernye bukvy: Breslavl', SHustergasse, dva. Zatem - scena
vtoraya.
Zatem - golos:
Tak predal sosed...
...na nashu boevuyu kolesnicu.
HOR KOMANDY BRONETRANSPORTERA
Nash fyurer, uchrediv Poryadok Novyj
V Germanii zheleznoyu rukoj,
Nam povelel s reshimost'yu surovoj
I v prochih stranah vvest' rezhim takoj.
I poneslis' my, povinuyas' starshim,
Kak molniya, chto bleshchet v vyshine,
V sentyabr'skij den' forsirovannym
marshem
Na staryj gorod v pol'skoj storone.
I vskore prokatilis' my nad Senoj
V krovi. V krovi nad Volgoyu-rekoj,
Ved' strogij fyurer v nas nash duh
otmennyj
Vkolachival zheleznoyu rukoj.
Vrazhdebnyj stan davno ob座at
_Razdorom_,
On belym flagom mashet nesprosta,
I pered nashim bronetransporterom
Izmena raspahnula vorota.
Na nivah Flandrii my dushim vshody
I datskim buhtam svastiku nesem:
Uzhe hripyat stroptivye narody
Pod gitlerovskim bronekolesom.
Nas, nemcev, pervyh oschastlivil fyurer,
Teper' on ublazhit ves' mir okrest:
On utverdit na mira verhoture
Poryadka Novogo kryukastyj krest.
Nash transporter postroil Krupp fon Bolen
I Tissen, ot userdiya bagrov;
I tri bankira tut vhodili v dolyu,
I dyuzhina provornyh yunkerov.
Na tret'yu zimu (zarevel, natuzhas',
Nash bronetransporter - ni tpru ni nu!)
Zastryali my - i tut probral nas uzhas:
Uvidim li rodimuyu stranu?
My na vostok neutomimo perli.
Mercal na lavrah fyurerovyh led...
Vpervye neft' zashlas' v motornom gorle
V chuzhom krayu, zimoj, na tretij god.
Raby, my mir porabotit' hoteli,
SHli, kak chumnye, vsem grozya chumoj, -
Teper' my v smertnoj ledyanoj meteli,
Nas b'et oznob, i dolog put' domoj.
POSLE 2-j SCENY
Tak predal sosed soseda,
Tak peressorilis' neprimetnye lyudi,
I vrazhda rosla v domah i rosla v gorodskih
kvartalah,
I my uverenno vstupali v goroda svoego otechestva.
I my podnimali na nash bronetransporter
Kazhdogo, kotoryj ne byl ubit, -
Ves' etot narod, vseh etih predatelej i predannyh
Vzgromozdili my na nashu boevuyu kolesnicu.
POSLE 3-j SCENY
Na fabrikah, i na kuhnyah, i na birzhe truda
Nabirali my komandu nashej boevoj kolesnicy.
Bednyaga privolakival nam drugogo bednyagu,
I dlya nih oboih nahodilos' mesto na nashej
kolesnice.
S iudinym poceluem my podnimali bednyag
Na nashu kolesnicu;
Druzheski pohlopyvaya ih po plechu,
My zachislyali ih v ekipazh nashego
bronetransportera.
POSLE 4-j SCENY
Razdory v narode poshli nam na pol'zu.
Nashi plenniki dralis' eshche i v konclageryah.
Slovom, oni vse-taki ochutilis' v nashem
bronetransportere.
Plennye vlezli v nash bronetransporter,
I strazhniki vlezli v nash bronetransporter,
Mucheniki i muchiteli,
Vse podnyalis' na nashu boevuyu kolesnicu.
POSLE 13-j SCENY
My osypali chestnogo rabotyagu vostorgami,
I my osypali ego ugrozami.
My stavili v ego cehe gorshki s cvetami
I esesovcev u prohodnoj.
Pod zalpy rukopleskanij i vintovochnye zalpy
My vzvalili ego na nashu boevuyu kolesnicu.
PERED 8-j SCENOJ
Prizhimaya k sebe malyh detej,
Stoyat materi-bretonki
I, okamenelye, smotryat v nebo:
Ne poyavilis' li uzhe v nem genial'nye izobreteniya
nashih uchenyh?
Ibo na nashej boevoj kolesnice est' i uchenye
gospoda,
Ucheniki preslovutogo |jnshtejna.
Konechno, nash fyurer vzyal ih v ezhovye rukavicy
I nauchil tomu, chto est' arijskaya nauka.
PERED 9-j SCENOJ
Est' i doktor na nashej boevoj kolesnice.
Doktor, kotoryj opredelyaet,
Kto iz zhen pol'skih gornyakov
Mozhet byt' napravlen v krakovskie bordeli.
I on prodelyvaet eto tolkovo i otnyud'
ne mindal'nichaya,
Ibo emu pamyatno, kak on utratil sobstvennuyu zhenu.
Ved' ona byla evrejka, i ee uslali proch',
Poskol'ku predstavitelej rasy gospod
sleduet razumno sluchat',
I sam fyurer, fyurer sobstvennoj personoj
opredelyaet,
S kem nadlezhit sovokuplyat'sya arijcu.
PERED 6-j SCENOJ
Est' i sud'i na nashej kolesnice,
Sud'i, liho berushchie zalozhnikov, vybirayushchie
sotni zhertv,
Obvinennyh v tom, chto oni francuzy,
I izoblichennyh v lyubvi k svoemu otechestvu.
Ibo nashi sud'i sobaku s容li v germanskom prave
I prevoshodno znayut - chego ot nih hotyat.
PERED 10-j SCENOJ
Est' i pedagog na nashej kolesnice.
Teper' on kapitan v stal'noj kaske.
On teper' daet uroki
Rybakam Norvegii i vinodelam SHampani.
Ibo nekij den' emu osobenno pamyaten i dosele.
Delo bylo sem' let nazad, i den' etot,
Pozhaluj, neskol'ko poblek v pamyati, no
ne zabyt.
Den', kogda on, eshche mal'chishka,
V lone sem'i svoej
Nauchilsya
Nenavidet' shpionov.
I, kuda by my ni prishli,
My naus'kivali otca na syna
I druga na druga.
I my beschinstvovali v chuzhih krayah toch'-v-toch'
tak zhe,
Kak my beschinstvovali v nashej strane.
PERED 19-j SCENOJ
I ne budet nikakoj inoj torgovli, krome nashej.
I nikto ne vedaet, kak dolgo on budet s nami.
PERED 17-j SCENOJ
I my prihodim, golodnye, kak sarancha,
I my pozhiraem za nedelyu celye strany,
Potomu chto my poluchali pushki vmesto masla,
I v hleb nash nasushchnyj my s nedavnih por
Podmeshivaem otrubi.
PERED 11-j SCENOJ
I tam, kuda my prihodim,
Materi bol'she ne chuvstvuyut sebya v bezopasnosti,
I deti tozhe,
Ibo my ne poshchadili
Nashih sobstvennyh detej.
PERED 18-j SCENOJ
I zerno ne zalezhitsya v ambare,
I skotina ne zastoitsya v hlevu,
Ibo nash sobstvennyj skot
U nas otnyali.
PERED 16-j SCENOJ
I my otnimaem u nih synovej i docherej,
I my iz miloserdiya
shvyryaem im kartoshku,
I zastavlyaem ih krichat' "hajl' Gitler",
Kak krichat nashi sobstvennye materi,
Slovno ih rezhut.
PERED 20-j SCENOJ
I net boga,
Krome Adol'fa Gitlera.
PERED 24-j SCENOJ
I my porabotili chuzhie narody,
Kak my porabotili svoj sobstvennyj narod.
Perevody p'es sdelany po izdaniyu: Bertolt Brecht, Stucke, Bande I-XII,
Berlin, Auibau-Verlag, 1955-1959.
Stat'i i stihi o teatre dayutsya v osnovnom po izdaniyu: Bertolt Brecht.
Schriften zum Theater, Berlin u. Frankfurt a/M, Suhrkamp Verlag, 1957.
STRAH I NISHCHETA V TRETXEJ IMPERII
(Furent und Elend des III Reiches)
Sceny byli napisany v 1934-1938 gg., vpervye izdany v 1938 g. v Prage,
no ves' tirazh izdaniya propal v svyazi s nemecko-fashistskoj okkupaciej
CHehoslovakii. V pervoe izdanie vhodilo dvadcat' sem' scen, vo vse
posleduyushchie - dvadcat' chetyre: tri sceny - "Vybory", "Novoe plat'e" i "CHto
pomogaet protiv gaza?" - Breht snyal, a scenu "Internacional" zamenil
analogichnoj ej po teme scenoj "Bolotnye soldaty". Iz snyatyh avtorom scen
naibol'shij interes predstavlyala scena "CHto pomogaet protiv gaza?" - dialog
zhenshchiny s bratom. ZHenshchina vyskazyvala trevogu po povodu togo, chto detej v
shkolah zastavlyayut nosit' protivogazy. "Oni vse ravno ne pomogayut protiv
gaza", - zamechaet brat. ZHenshchina sprashivaet: "CHto zhe togda pomogaet? Brat
(vpolgolosa). V 1917 godu ya byl na Vostochnom fronte. Te, kto sidel v okopah
protiv nas, sdelali takoe, chto pomogaet. Oni prognali svoe pravitel'stvo.
|to bylo edinstvennoe, chto pomoglo, i eto bylo sdelano vpervye v
istorii...". Breht otkazalsya ot etoj sieny, vidimo, potomu, chto ee
kul'minacionnyj punkt byl razzhizhennym povtoreniem finala sieny
"Rabotodateli" (sm. str. 266).
Na russkij yazyk sceny byli perevedeny v 1941 g. i togda zhe vyshli
otdel'nym izdaniem. V eto izdanie vhodilo lish' chetyrnadcat' scen. Pervyj
polnyj perevod byl napechatan v 1956 g. v odnotomnike p'es Brehta (izd-vo
"Iskusstvo").
"V scenah "Strah i nishcheta v Tret'ej imperii", - pishet V. Mittencvaj, -
Breht pokazal, kak fashizm vtorgsya vo vse oblasti zhizni, kak on otravil i
razrushil samye intimnye chelovecheskie otnosheniya" (W. Mittenzwei, Bertolt
Brecht, Berlin, 1962, S. 194). V etih dvadcati chetyreh scenah dana panorama
politiko-moral'nogo sostoyaniya vseh obshchestvennyh sloev Tret'ej imperii -
intelligencii i melkoj burzhuazii, rabochego klassa i krest'yanstva i t. d.,
nahodyashchihsya pod gnetom krovavogo terrora i porozhdaemogo im straha. V rabochih
zametkah, ozaglavlennyh "Strah i nishcheta v Tret'ej imperii", davaya kak by
obobshchennyj vyvod iz svoih scen, Breht pisal: "Germaniya, nasha rodina, stala
narodom, sostoyashchim iz dvuh millionov shpionov i vos'midesyati millionov
podvergaemyh shpionskoj slezhke... To, chto otec govorit synu, on govorit,
chtoby ne byt' arestovannym. Svyashchennik listaet svoyu Bibliyu, ishcha slova,
kotorye on mozhet proiznesti, ne buduchi arestovannym. Uchitel' podyskivaet dlya
kakogo-to deyaniya Karla Velikogo takuyu prichinu, kotoruyu on mozhet prepodat'
uchenikam bez togo, chtoby ego za eto arestovali. Podpisyvaya svidetel'stvo o
smerti, vrach vybiraet takuyu prichinu smerti, chtoby ona ne privela k ego
arestu. Poet lomaet golovu nad rifmoj, za kotoruyu ego nel'zya bylo by
arestovat'. I krest'yanin reshaet ne davat' korma svoej svin'e, chtoby izbezhat'
aresta" (Arhiv Brehta, 42/45-46).
Sohranilis' predstavlyayushchie nemalyj interes chernoviki, predvaritel'nye
nabroski i rannie redakcii nekotoryh scen. V scene "Pravosudie" ostalis',
naprimer, neispol'zovannymi takie zagotovki: "Lovko etot evrej ustroilsya.
Lezhit sebe na svoej krasivoj beloj bol'nichnoj kojke, i moya hata s krayu,
nichego ne znayu".
Pokazaniya shturmovikov:
"Dolzhen zhe prostoj shturmovik imet' vozmozhnost' spokojno hodit' po
ulice! My hoteli pojti propustit' po kruzhke piva i sygrat' v kegli, a tut
vyshel etot evrej i nachal vsyakie gadosti vykrikivat'. Odin iz nas hotel bylo
svesti delo k shutke, vot etot (vystupaet vpered velikan), tak evrej pryamo s
kulakami nakinulsya na nego. Net, ne dolzhno byt' takogo despoticheskogo
gospodstva evreev na ulice" (Arhiv Brehta, 415/42). Lish' obladaya
neischerpaemym ostroumiem i shchedroj tvorcheskoj vydumkoj Brehta, mozhno bylo
sebe pozvolit' otkazat'sya ot takih prevoshodnyh zagotovok radi strogosti i
sosredotochennosti syuzheta i lapidarnosti dialoga!
Pervoe predstavlenie sostoyalos' v Parizhe 21 maya 1938 g. na nemeckom
yazyke. Rezhisser - Zlatan Dudov. V rolyah: Elena Vajgel', |rnst Bush, |rih
SHenlank, SHtefi SHpira i drugie. Spektakl' nazyvalsya "99 procentov", v nego
vhodilo vosem' scen: "Melovoj krest", "Zimnyaya pomoshch'", "SHpion", "ZHena
evrejka", "Dva bulochnika", "Pravosudie", "Krest'yanin kormit svin'yu" i
"Rabotodateli". Postanovka byla organizovana parizhskoj sekciej Soyuza
nemeckih pisatelej. Ves' sbor postupil v pol'zu Nemeckogo nacional'nogo
komiteta pomoshchi respublikanskoj Ispanii. Spektakl' imel bol'shoj uspeh ne
tol'ko chisto teatral'nyj, no i politicheskij. Odna iz gazet antifashistskoj
emigracii pisala: "Tak etot spektakl', na kotoryj sobralis' predstaviteli
vseh krugov emigracii, stal antifashistskoj demonstraciej v duhe Narodnogo
fronta. V etom, my schitaem, zaklyuchaetsya nastoyashchee i istinnoe znachenie
postanovki scen Brehta. Sobravshiesya - my uzhe davno ne videli v Parizhe takogo
splocheniya sil samyh razlichnyh gruppirovok - byli ediny v svoej pozicii
protiv nacional-socializma" ("Deutsche Volkszeitung", 1938, 29 maya).
Nakanune i vo vremya vojny otdel'nye sceny ispolnyalis' v stranah
antifashistskoj koalicii i v nejtral'nyh gosudarstvah. 12 maya 1939 g.
sostoyalas' prem'era neskol'kih scen v Londone. Rezhisser - Genrih Fisher, v
rolyah - Paul' Deml, |l'sbert Varnhol'c i drugie. 29 aprelya 1944 g.
"Pravosudie" bylo postavleno v Stokgol'me, v roli sledovatelya vystupal
emigrant German Grajd, byvshij akter teatra v Dyussel'dorfe.
V iyune 1945 g. v N'yu-Jorke i zatem v San-Francisko bylo postavleno
semnadcat' scen pod obshchim nazvaniem "CHastnaya zhizn' rasy gospod" (sm.
primechaniya Brehta).
30 yanvarya 1948 g. - prem'era v Berline, v "Nemeckom teatre". Rezhisser -
Vol'fgang Langhof, kompozitor - Boris Blaher. Hudozhnik Verner Cinzer sozdal
skupoe, "namekayushchee" oformlenie. Naprimer, doshchataya rama na fone temnogo
zadnika oboznachala dver' i t. p. V rolyah: |mi Bessel' - zhenshchina-rabotnica v
"Plebiscite" i zhena evrejka, Verner Hinc - ee muzh, rabochij v "Melovom
kreste" i uchitel' v "SHpione", Gerhard Binert - shturmovik v "Melovom kreste",
Angelika Hurvic - zhena v "SHpione", i drugie. Kate Kyul' chitala stihotvornyj
prolog i epigrafy k scenam. V kompoziciyu bylo vklyucheno sem' scen.
V 1948 g. - postanovka v Dortmunde. Rezhisser - Gerbert YUnkers, hudozhnik
- Garri Brojer. Dejstvie razygryvalos' na slegka vozvyshavshihsya podmostkah,
raspolozhennyh po diagonali sceny, obitoj chernym. Vdol' podmostkov v dva ryada
tyanulis' reznye iz dereva figury shturmovikov, kak svoego roda nemoj hor.
8 fevralya 1957 g. - prem'era v teatre Brehta "Berlinskij ansambl'".
Kompoziciya vklyuchala desyat' scen, postavlennyh molodymi rezhisserami,
uchenikami Brehta Karlom M. Veberom, Lotarom Bellagom, Konradom Svinarskim,
Peterom Palichem i Ketoj Ryulike. V rolyah: Elena Vajgel' - zhena evrejka i
zhenshchina-rabotnica v "Plebiscite", Norbert Kristian - rabochij v "Melovom
kreste" i prokuror v "Pravosudii", Martin Flerhinger - sledovatel' v
"Pravosudii" i uchitel' v "SHpione", Gans Hamaher - oficer-esesovec v
"Narodnom edinstve" i sud'ya v "Pravosudii", Agnes Krauz - zhena v
"Rabotodatelyah", i drugie. Stihotvornyj prolog i epigrafy k scenam zvuchali v
zale cherez dinamiki v zvukozapisi v ispolnenii Eleny Vajgel'. Odnovremenno
na ekran proecirovalis' fotodokumenty fashistskih zverstv, pokazyvalis'
kinokadry iz dokumental'nyh fil'mov - zasedanie fashistskogo Narodnogo
tribunala, rech' Gitlera k molodezhi i t. p. Spektakl' "Berlinskogo ansamblya"
imel kolossal'nyj uspeh, s 1957 g. po sej den' on ne shodit so sceny.
V GDR s 1948 g. sceny byli postavleny v pyatidesyati dvuh
professional'nyh i samodeyatel'nyh teatrah. V Drezdene, na Kamernoj scene
Gosudarstvennogo teatra, spektakl' idet s 1958 g. po nastoyashchee vremya. V
Galle, gde prem'era sostoyalas' v iyune 1958 g., v postanovku byli
vmontirovany songi - tekst Rol'fa Time, muzyka |riha Klej. V Gal'bershtadte,
v spektakle Narodnogo teatra (prem'era 3 noyabrya 1957), hudozhnik |dmund
Brandin primenil original'noe "fragmentarnoe" oformlenie - stena, okleennaya
oboyami, ili okno, podveshennoe na shnurah, oboznachayut komnatu, risunok steny,
otdelannoj kafelem, ukazyvaet, chto dejstvie proishodit na kuhne, i t. d.
V FRG sceny stavilis' v Bremene, Frankfurte-na-Majne, Myunhene,
Braunshvejge i dr. Dyussel'dorfskij Kamernyj teatr v aprele 1961 g,
gastroliroval so spektaklem "Strah i nishcheta" v Gollandii.
Iz mnogochislennyh zarubezhnyh postanovok sleduet upomyanut' sleduyushchie:
Lion, teatr Komedii - 7 aprelya 1956 g., rezhisser - Rozhe Planshon; Lill',
Narodnyj teatr Flandrii - 5 maya 1956 g., rezhisser - Siril Robishe; Parizh,
teatr "Pti Marin'i" - yanvar' 1957 g., rezhisser - ZHak Russil'on; Poznan',
teatr Satiry - noyabr' 1959 g., rezhisser - YAn Peri, v rolyah: Mariya
Radlovskaya, Marian Pogashch i drugie; Varshava, Gosudarstvennyj evrejskij teatr
- 16 iyulya 1960 g., rezhisser - Konrad Svinarskij, v rolyah: Marian Mel'man,
Samuil Rettig, Rut i Ida Kaminskie i drugie; Mehiko, teatr "Orientasion" -
11 marta 1960 g., rezhisser - Gektor Mendosa, v rolyah: Antonio Medelin, Mario
Ohea i drugie; London, Central'naya shkola rechi i dramy - 18 dekabrya 1960 g.,
rezhisser - Dzhon Bletchli.
Str. 171. Krovavye flagi povsyudu, na kazhdom - rabochemu lyudu kryukastyj
krest. - Fashistskij flag predstavlyal soboj krasnoe pole, belyj krug i v nem
chernaya svastika.
...vo imya "ego bor'by". - "Moya bor'ba" - nazvanie knigi Gitlera.
Str. 175. Rejnikendorf, Rummel'sburg, Lihterfel'd - rajony Berlina.
Str. 183. Doktor Lej otpravilsya... propagandirovat' "Silu cherez
radost'"... - Lej - glavar' fashistskoj psevdoprofsoyuznoj organizacii
"Rabochij front". "Sila cherez radost'" - nazvanie fashistskoj "kul'turnoj"
organizacii, nasazhdavshej sredi trudyashchihsya idei "narodnogo edinstva".
Str. 184. ..narodnoe edinstvo, vklyuchaya samogo Tissena? - Tissen - odin
iz krupnejshih nemeckih kapitalistov. ...masla ne budet, ne ugodno li pushku?
- Nasmeshlivyj namek na propagandistskij lozung, sformulirovannyj Geringom:
"pushki vmesto masla".
Str. 185. ...zaglyanu tut v odno mesto na Aleksanderplace. - Na
Aleksanderplace v Berline nahodilos' zdanie policajprezidiuma.
Str. 192. ...krejser vy prinesli Gitleru v pridanoe. - Nezadolgo do
prihoda Gitlera k vlasti social-demokraty golosovali v rejhstage za
assignovanie sredstv na stroitel'stvo "bronenosca A".
Sto. 226. U nih v Korichnevom dome... - Korichnevyj dom - rezidenciya
Gitlera i pomeshchenie Central'nogo pravleniya nacistskoj partii v Myunhene.
Str. 231. ...v tridcat' vtorom eshche chitali "Forverts", a v mae tridcat'
tret'ego vyvesili cherno-belo-krasnyj flag! - "Forverts" - central'nyj organ
social-demokraticheskoj partii. CHernyj, belyj i krasnyj - cveta germanskogo
respublikanskogo flaga.
Str. 251. Staryj boec - tak imenovalis' chleny nacistkoj partii,
vstupivshie v nee eshche do prihoda Gitlera k vlasti.
Str. 261 V kazarmah stalo izvestno o bombezhke Al'merii - Bombezhka
Al'merii, ispanskogo portovogo goroda, byla aktom otkrytogo vooruzhennogo
vmeshatel'stva fashistskoj Germanii v grazhdanskuyu vojnu v Ispanii.
I. Fradkin
Last-modified: Fri, 30 Apr 2004 15:29:40 GMT