Kena Kell³. ³nterv'yuz Reºm Bredber³
---------------------------------------------------------------
Perevod: Sergej Snegur (hopeodessa@farlep.net)
---------------------------------------------------------------
© Bradbury, Ray. 1996, Playboy, No 5.
© Snigur, Sergij. 2001, pereklad (z neznachnimi skorochennyami).
Pereklad vikonano v ramkah proektu "Perekladac'ka Majsternya 2000-2001".
http://www.humanities.lviv.ua/main_trans.html Literaturnij redaktor
M.Gablevich.
Po voprosam, svyazannym s ispol'zovaniem perevoda, obrashchajtes' k
perevodchiku po adresu:
E-mail: hopeodessa@farlep.net;
pochtovyj adres: Ukraina, 65063, Odessa-63, p/ya 607,
V³dverta rozmova z vidatnim majstrom naukovo¿ fantastiki pro majbutnº
kosm³chnih podorozhej, kompyuterne shahrajstvo, pol³tichnu korektn³st' ³ pro te,
chomu v³n zavzhdi maº rac³yu.
Nav³t' u jogo 75 rok³v º shchos' hlopchache v Re¿ Bredber³. V³n azh promenit'
v³d nadm³ru energ³¿, majzhe zavzhdi hodit' v shortah, a u jogo dom³vkah povno
³grashok - v³d statechno¿ f³guri Bulv³nklya na cokol'nomu povers³ jogo
los-andzheles'kogo budinku, do trimetrovogo dinozavra, shcho roztashuvavsya na
jogo vlasnomu l³zhku v jogo zam³s'k³j shovanc³.
Bredber³ kohaºt'sya takozh ³ v b³l'shih ³grashkah. Napriklad, kosm³chnih
korablyah (spravzhn³h) ³ mars³yanah (uyavnih). Jogo sivina j usm³hnene, rumyane
oblichchya zavazhayut' sprijmati jogo serjozno. Azh os' v³n zagovoryuº, ³ ti
rozum³ºsh, shcho pered toboyu - velikij dopitlivij rozum, yakij ohoplyuº vsyu
galaktiku. Jogo tvori pod³bnim chinom zbivayut' lyudej z panteliku. Rannyu
tvorch³st' Reya Bredber³ prosto ne pom³tili - zreshtoyu, ce bula naukova
fantastika ³ tomu do ne¿ stavilisya znevazhlivo, yak ³ do kom³ks³v abo lyubovnih
roman³v.
Mars³ans'k³ hron³ki, Kul'babove vino, 451° za Farengejtom, ²lyustrovana
lyudina ta ³nsh³ tvori Bredber³ vijshli v chasi, koli naukova fantastika
vvazhalas' zanyattyam dlya deshevih pisak z pretenz³ºyu na pis'mennik³v, yak³
marnuyut' chas, zanudno fantazuyuchi pro vsyak³ tehn³chn³ shtukenc³¿ ³ prichandali.
Prote Bredber³ - ne zanuda. Jogo proza p³dnosit'sya do r³vnya spravzhn'o¿
l³teraturi; v³n zaselyaº svo¿ rozpov³d³ privablivimi personazhami ³ hitrimi
vigadkami. Do togo zh, v³n zapochatkuvav polem³chn³ temi ³ pershim postaviv v
naukov³j fantastic³ skladn³ zapitannya, yak³ ran³she buli v mezhah kompetenc³¿
lishe serjoznih novel³st³v.
S'ogodn³, v epohu Zoryanih podorozhej ta H fajl³v, vazhko uyaviti zhittya bez
Bredber³. Na dodachu do svo¿h knizhok, v³n napisav ponad 500 opov³dan' ³
stvoriv sotn³ telepostanovok, a takozh teatral'n³ vistavi, operi, ese¿,
dokumental³stiku ³ scenar³j do f³l'mu Mob³ D³k. V³n chitaº po 50 lekc³j na
r³k ³ c³kavit'sya najr³znoman³tn³shimi sferami znannya - v³d nauki pro kosmos
do m³s'kogo upravl³nnya. Ne znaºte, yak poklasti kraj masovomu pereselennyu
meshkanc³v svogo m³sta? Bredber³ mozhe zaproponuvati shvidke vir³shennya
problemi. Vash torg³vel'nij kompleks perestayut' v³dv³duvati pokupc³? Bredber³
navchit', yak povernuti ¿h nazad. D³snej pri stvorenn³ ²pkotu Tematichnij park
Centr ²pkot roztashovanij v najb³l'shomu rozvazhal'nomu kompleks³, Sv³t Volta
D³sneya, yakij bulo v³dkrito 1971 roku b³lya m³sta Orlando, shtat Florida. (Tut
³ dal³ prim³tki perekladacha). zvertavsya do n'ogo za dopomogoyu, a NASA NASA
(NASA) - Nac³onal'na a´enc³ya z aeronavtiki ³ kosm³chnih pol'ot³v SSHA, z
kosmodromom na mis³ Kanaveral, shtat Florida. zaproshuvala na mis Kanaveral,
chitati lekc³¿ kosmonavtam.
Prote tvori Bredber³ ne chasto obgovoryuyut'sya v chasopisah N'yu-Jork Tajms,
N'yu-Jorker, Atlant³k abo v yakomus' ³nshomu ³ntel³gents'komu vidann³. Puristi
v³d naukovo¿ fantastiki gluzuyut' z jogo poetichnih sprob ³ metaforichno¿ uyavi.
Ale shchoranku, prokinuvshis', v³n bezstrashno pryamuº do drukars'ko¿ mashinki
(kompyuteri, skarzhit'sya v³n, pracyuyut' zanadto tiho); cya zvichka bere sv³j
pochatok z chas³v, koli v³n p³dl³tkom zhiv u Los-Andzheles³. V 1934 roc³ cherez
Veliku depres³yu bat'ko Bredber³ stav bezrob³tnim ³ pere¿hav z s³mºyu z
Voke´ana, shcho v shtat³ ²ll³nojs, do Los-Andzhelesa, de znajshov post³jnu robotu
³ pomeshkannya v sam³s³n'komu Goll³vud³. Ce bulo char³vne l³to dlya
chotirnadcyatir³chnogo Reya, yakij na rolikah ¿zdiv ciganiti avtografi u
k³noz³rok, na premºri f³l'm³v ³ na proh³dn³ k³nostud³j.
V³n buv r³shuche nalashtovanij uv³rvatisya v shou b³znes ³ ch³plyavsya do
Dzhordzha B'ornsa "B'orns ³ Alen" - amerikans'kij s³mejnij komed³jnij duet,
yakij b³l'she tr'oh desyatil³t' buv populyarnim na estrad³, v rad³ovistavah,
hudozhn³h f³l'mah ³ na telebachenn³. tak nastirlivo, shcho toj vresht³ vikoristav
deshcho z jogo pisan' u v³n'ºtkah - koroten'kih opov³dkah, yakimi zavershuvalis'
rad³operedach³ "B'orns ta Alen". Groshej dlya navchannya v koledzh³ v³n ne mav ³
tri roki p³slya zak³nchennya shkoli prodavav gazeti, kozhnu v³l'nu hvilinu
provodyachi v b³bl³otec³ abo prodivlyayuchis' knizhki v m³scevih knigarnyah. A shche
v³n brav uroki krasnogo pis'ma ³ opubl³kuvav pershe opov³dannya (za n'ogo v³n
otrimav 13 dolar³v 75 cent³v). Vlasnij tvorchij stil' v³n znajshov u dvadcyat'
dva roki, koli napisav opov³dannya "Ozero", - ce dodalo jomu vpevnenost³, shchob
c³lkom v³ddatisya tvorchost³. P³d chas ³nshogo takogo pristupu vpevnenost³, v³n
zaprosiv na kavu moloden'ku prodavshchicyu z knigarn³. Okr³m Me´´³ v³n b³l'she n³
z kim ne zustr³chavsya ³ 1947 roku voni odruzhilisya (voni j dos³ razom ³ mayut'
chotir'oh doroslih don'ok). Dek³l'ka rok³v posp³l' v³n zhivot³v na gonorari za
opov³dannya, opubl³kovan³ v chasopisah, poki mars³ans'koyu temoyu ne vluchiv u
desyatku.
Jogo pershij roman, Mars³ans'k³ hron³ki, vijshov 1950 roku Ukra¿ns'kij
pereklad Oleksandra Tereha (1962) buv pershim vidannyam Reya Bredber³ na
terenah SRSR. (v³n ³ dos³ koristuºt'sya popitom) ³ buv visoko oc³nenij u
vplivovomu oglyad³ mastitogo Kr³stofera ²shervuda ²shervud, Kr³stofer
(Isherwood), pis'mennik (1904 - 1986), avtor opov³dannya Sel³ Boulz (³z
zb³rki Do pobachennya, Berl³ne!) ekran³zovanogo Bobom Fosom p³d nazvoyu Kabare
z Lajzoyu M³nell³ v golovn³j rol³. za metaforichn³st' ³ v³dsutn³st'
tradic³jnih tehnolog³chnih podrobic', vlastivih b³l'shost³
naukovo-fantastichnih tvor³v.
Nezvazhayuchi na pohvalu ²shervuda, Mars³ans'k³ hron³ki stvorili Bredber³
reputac³yu naukovogo fantasta, vodnochas doluchivshi jogo do tovaristva
visokotalanovitih Roberta Gajnlajna, Ajzeka Az³mova ³ Artura Klarka, kotr³
namagalisya privnesti v cej zhanr fantaz³yu ³ respektabel'n³st'.
Nastupna knizhka zrobila jogo populyarnim pis'mennikom - ²lyustrovana
lyudina (1951) º pohmurim zobrazhennyam bukval'no vivernutogo navivor³t
cholov³ka. 1953 roku v³n vidav sv³j, na dumku bagat'oh, najc³kav³shij roman,
451° za Farengejtom Ukra¿ns'koyu pereklav ªvgen Krizhevich.. Nazva povyazana z
temperaturoyu, za yako¿ goryat' knizhki, a sam tv³r º neo-orvell³vs'koyu ³stor³ºyu
pro total³tarne susp³l'stvo, v yakomu knizhki zaboronen³. Roman stav
svoºchasnim zasterezhennyam proti antikomun³stichno¿ ³ster³¿, yaka ohopila SSHA.
(Koli Goll³vuds'ka Desyatka potrapila do vyaznic³ za v³dmovu dati sv³dchennya
pered Kom³tetom Kongresu z antiamerikans'ko¿ d³yal'nost³ Desyat' goll³vuds'kih
k³noprodyuser³v, rezhiser³v ³ scenarist³v, yak³ v zhovtn³ 1947 roku v³dmovilisya
v³dpov³dati Kom³tetu Kongresu SSHA shchodo svoº¿ mozhlivo¿ prichetnost³ do
d³yal'nost³ komun³stichno¿ part³¿ SSHA. , Bredber³ buv sered tih nebagat'oh
scenarist³v, hto p³dnyav golos proti prisyagi na v³rn³st', yako¿ vimagali v³d
chlen³v G³l'd³¿ .)
Bredber³ perezhiv "najg³rsh³ sh³st' m³syac³v v zhitt³" p³slya togo, yak
pogodivsya napisati dlya Dzhona Gyustona Gyuston, Dzhon (Huston) v³domij
amerikans'kij k³norezhiser (1906 - 1987); f³l'm Mal't³js'kij sok³l (1941).
scenar³j Mob³ D³ka. Pro ce tyazhke viprobuvannya v³n dokladno rozpov³daº v
spogadah p³d nazvoyu Zelen³ t³n³, b³lij kit, shcho vijshli 1992 roku.
P³slya jogo vel'mi nevdalo¿ sprobi pererobiti 451° za Farengejtom dlya
teatral'no¿ postanovki z CHarlzom Laftonom Lafton, CHarl'z (Laughton), v³domij
amerikans'kij k³noaktor angl³js'kogo pohodzhennya (1899 - 1962). Nagorodzhenij
Oskarom za vikonannya golovno¿ rol³ u f³l'm³ Privatne zhittya Genr³ha VIII
(1933)., Fransua Tryuffo zrobiv za cim romanom k³nof³l'm, shcho stav ³
hudozhn'oyu, ³ komerc³jnoyu nevdacheyu. Prote Bredber³ stvoriv vlasnij f³l'm, Ce
prijshlo ³z kosmosu, yakij sered us³h naukovo-fantastichnih f³l'm³v vvazhaºt'sya
odnim ³z najavtoritetn³shih. ZHovtnevij kraj - ce zb³rka opov³dan', v³d yakih
robit'sya motoroshno, v toj chas, yak Kul'babove vino Ukra¿ns'koyu pereklav
Volodimir Mitrofanov. º spogadami pro jogo yunach³ prozr³nnya.
Populyarn³st' Bredber³ r³zko zrosla v chas bumu na naukovu fantastiku
p³slya pusku pershogo shtuchnogo suputnika; a koli v 1976 roc³ na Mars s³v
V³k³ng, zapushchenij NASA, Bredber³ progolosili prorokom kosm³chno¿ eri. Razom
³z c'ogor³chnoyu zb³rkoyu dvadcyati novih opov³dan', SHvidshe za poglyad (reshta 500
chekayut' doopracyuvannya dlya perevidannya), na jogo rahunku zagalom º 29 vidanih
knizhok ³ dva tomi ese¿v; ale s'ogodn³ v³n pracyuº b³l'she, an³zh bud'-koli. Do
togo zh, v³n pishe b³l'sh³st' scenar³¿v dlya p³vgodinnih ser³j shchotizhnevogo
"Teatru Reya Bredber³" na telekanal³ naukovo¿ fantastiki.
Redakc³ya Plejboya v³dpravila pis'mennika Kena Kell³, yakij vzhe brav dlya
chasopisu ³ntervyu v Artura Klarka, pogovoriti z Reºm Bredber³ v jogo
los-andzheles'komu pomeshkann³. Os' shcho rozpov³daº Kell³:
- Koli ya p³d'¿hav do c'ogo nevelichkogo budinku, pobudovanogo sorok
rok³v tomu u v³dlyudnomu los-andzheles'komu peredm³st³, Bredber³ stoyav na
verand³, lementuyuchi, shcho vchora vvecher³ vkrali nov³s³n'kij avtomob³l' jogo
druzhini, yakij stoyav "prosto pered domom!". Bredber³ - odin ³z nechislennih
meshkanc³v Los-Andzhelesa, yakij n³koli ne vodiv avtomob³lya. Druzhina Me´´³
zaznachila, shcho avtomob³l' zastrahovanij, a koli j ce jogo ne zaspoko¿lo,
p³dsunula jomu povnu misku kukurudzyanih baranc³v - pershu z chergi. Ce
spracyuvalo, ³ nezabarom v³n peretvorivsya na chudovogo opov³dacha.
P³d chas nashih shchodennih rozmov protyagom tizhnya z poludnya do sut³nok,
spok³jn³ spogadi peremezhalisya nespod³vanimi emoc³jnimi vibuhami, koli
rozmova torkalasya kotrogos' z jogo bolyuchih mozol³v - Los-Andzhelesa,
pol³tiki, cenzuri, osv³tyan, byurokrat³v chi avtomob³l³v. V³n zavzhdi
vislovlyuºt'sya r³zko ³ chasto º pol³tichno nekorektnim, ale, nezvazhayuchi na
mozhlivu nepopulyarn³st' svo¿h poglyad³v, v³n nechasto v³dmovlyaºt'sya v³d nih.
Koli v³n zgaduvav pro log³chn³ r³shennya, shcho ¿h v³n proponuvav u chislennih
eseyah ³ lekc³yah, ya m³g bi poyasniti jogo populyarn³st' - v³n nast³l'ki shchiro
zahoplyuºt'sya, shcho nagaduº neposidyuchu ditinu - velikogo, pereroslogo hlopchaka,
v yakomu bagato zalishilosya v³d tih chas³v, koli v³n na rolikah p³d¿hav do
Ol³vera Gard³ za avtografom. V³n syayav, koli p³dpisuvav m³j zachitanij
prim³rnik Kul'babovogo vina ³z zagnutimi stor³nkami, yakij ya mayu z desyati
rok³v.
Ken Kell³: Bagato hto ne sprijmaº naukovu fantastiku vserjoz, prote vi
vse taki stverdzhuºte, shcho vona º golovnoyu l³teraturoyu suchasnost³. CHomu vi tak
vvazhaºte?
Rej Bredber³: Naukova fantastika - ce mr³ya. Dlya togo, shchob zaseliti
kosmos, perebuduvati nash³, tak³ dalek³ v³d ³dealu m³sta, rozvyazati bud' yak³
problemi, mi povinn³ vigaduvati majbutnº ³ v³dpov³dn³ tehnolog³¿.
K.K.: Ale b³l'sh³st' lyudej ne vvazhaº, shcho naukova fantastika nalezhit' do
spravzhn'o¿ l³teraturi.
R.B.: Vona ne nalezhit' do spravzhn'o¿ l³teraturi - vona ³ º spravzhn'oyu
l³teraturoyu. Takoyu vona stala v³d chas³v pershogo shtuchnogo suputnika Zeml³. ²
bude takoyu shche desyat' tisyach rok³v.
K.K.: SHCHo zh zm³niv suputnik?
R.B.: Lyudi, peredovs³m d³ti, zahopilisya fantastikoyu p³slya togo, yak
pershij shtuchnij suputnik osyayav nebesa. Nastupnogo ranku na stol³ u vchitelya v
yakost³ gostincya zam³st' yabluka lezhala knizhka Az³mova. Vpershe v ³stor³¿
osv³ta zd³jsnyuvalasya znizu - d³ti navchali svo¿h vchitel³v.
K.K.: CHomu d³ti v³dgukuyut'sya na naukovu fantastiku krashche n³zh dorosl³?
R.B.: Ochevidno, dityachu uyavu zbudzhuº prihovanij zm³st fantastichno¿
l³teraturi. Do togo zh, chi podobalosya vam v ditinstv³, shchob vam zavyazuvali
shnurki? CHorta z dva. Vi v³drazu pochali zavyazuvati ¿h sam³, v³dkoli c'omu
navchilisya. Naukova fantastika sv³dchit', shcho lyudstvo b³l'she ne potrebuº
notac³j, shcho mi spromozhn³ na serjozn³ spravi.
U c'omu sv³t³ navchati mozhna lishe roblyachi viglyad, shcho nachebto ne vchish.
Naukova fantastika nadaº taku mozhliv³st' - vchiti nepom³tno. Fantastika º
takozh chudovoyu mozhliv³styu robiti viglyad, shcho pishesh pro majbutnº, koli
naspravd³ napadaºsh na nedavnº minule ³ suchasn³st'. Mozhna kritikuvati
komun³st³v, rasist³v, fashist³v ta bud' yaku ³nshu ochevidnu ³ nayavnu zagrozu, a
voni ³ ne zrozum³yut', shcho jdet'sya same pro nih. SHkoda, shcho st³l'ki rann'o¿
fantastiki napisano tak tehn³chno ³ nec³kavo.
K.K.: Okr³m d³tej, naukova fantastika c³kavit' perevazhno cholov³k³v.
CHomu vona ne c³kavit' zh³nok do t³º¿ zh m³ri?
R.B.: ²snuº dv³ rasi lyudej - cholov³ki ³ zh³nki, - shcho b vam ne govorili
fem³n³stki. ZHittya cholov³ka umotivovane ³grashkami ³ naukoyu, tomu shcho cholov³ki
narodzhen³ bez bud'-yako¿ meti u vsesv³t³ okr³m togo, shchob poroditi potomstvo.
Poza cim º bagato chasu, yakij voni musyat' yakos' zgayati. ¯m potr³bno chimos'
sebe zajnyati. CHolov³ki ne mayut' v sob³ vnutr³shn'ogo zavdannya, okr³m meti
prodovzhiti r³d. ZH³nki zh stvoren³ ³z zavdannyam. Voni mozhut' tvoriti vsesv³t,
dbati pro n'ogo, navchati, plekati jogo. CHolov³ki chitayut' fantastiku, shchob
buduvati majbutnº. ZH³nkam ne potr³bno ¿¿ chitati. Voni ³ º majbutnº.
K.K.: Takij pod³l spodobaºt'sya ne vs³m zh³nkam. V ³ntervyu dlya chasopisu
People vi skazali, shcho lazern³ diski dlya personal'nih kompyuter³v stvoren³ ne
tak dlya zh³nok, yak dlya cholov³k³v - ³ duzhe shvidko p³slya c'ogo v listah do
redakc³¿ vas nazvali seksistom.
R.B.: Ce pravda. Vikrut³t' ¿m.
K.K.: YAk ce?
R.B.: A tak, shchob u nih n³koli ne bulo seksu. [Sm³ºt'sya] Sluhajte, ta
cholov³ki zh choknut³. A molod³ cholov³ki - t³ vzagal³ nenormal'n³. Mi vs³
lyubimo ³grashki. U mene samogo ³grashkoman³ya. YA pishu pro ³grashki. V mene
bagato r³znih ³grashok. Sotn³. Kompyuteri - ce ³grashki, a cholov³ki lyublyat'
vozitisya z mudrovanimi bezmovnimi shtukami. Voni pochuvayut'sya tvorchimi
osobistostyami.
K.K.: Ale kompyuteri ne lishe ³grashki - ce ³nstrumenti dlya majbutn'ogo.
R.B.: Lyudi govoryat' pro ²nternet yak pro tvorchij ³nstrument pis'mennika.
YA kazhu: "Durnic³. Ne p³ddavajsya c'omu. God³ tereveniti z us³m sv³tom,
zajmisya spravoyu." B³ll ¥ejts z partnerami duryat' nas. Podiv³t'sya na
Windows95. Vi zh rozum³ºte, shcho ce - suc³l'ne shahrajstvo.
K.K.: CHomu ce shahrajstvo?
R.B.: Tomu shcho b³l'shost³ lyudej cya operac³jna sistema n³chogo ne dodaº. Do
togo zh, kupivshi sistemu, voni musyat' dokuplyati j ³nsh³ programi. Tozh jdet'sya
pro te, shchob lyudi, yak³ ne mozhut' dozvoliti sob³ takih vitrat, viklali sotn³
dolar³v. ZH³nki ne kuplyayut' Windows. Zakladayusya, shcho yakshcho podivitisya
statistiku, to viyavit'sya, shcho 80 v³dsotk³v pokupc³v - ce cholov³ki. Bozhev³l'n³
molod³, chi bozhev³l'n³ star³ cholov³ki, yak³ lyublyat' ³grashki.
K.K.: YAk na togo, hto zrobiv karºru, divlyachis' u majbutnº, vi, shozhe,
skeptichno stavites' do tehnolog³¿ - lazernih disk³v, ²nternetu,
mul'timed³j...
R.B.: Golovne - navchiti pis'mu ³ chitannyu; vse ce ne prinese n³chogo
dobrogo, yakshcho ne vm³ti chitati ³ pisati.
K.K.: Ale chitati vse odno dovodit'sya - za dopomogoyu kompyuter³v lyudi
mozhut' sp³lkuvatisya z l³teraturnimi tvorami, ruhayuchi syuzhet tudi, kudi ¿m
podobaºt'sya.
R.B.: Ne treba men³ kazati, yak pishet'sya roman. Ne kazh³t', shcho maºte dlya
n'ogo krashchu k³nc³vku. YA ne mayu chasu ce sluhati.
K.K.: Govoryachi pro majbutnº - vi lyubite govoriti pro kosm³chn³ podorozh³.
Vi spravd³ vvazhaºte, shcho v c'omu - majbutnº lyudstva?
R.B.: Tak maº buti. Po-pershe, ce v³dpov³daº rel³g³jnomu pragnennyu do
v³chnost³. YAkshcho zemlya zagine, lyudstvo povinno buti v stan³ prodovzhiti
³snuvannya. Kosm³chn³ podorozh³ dozvolyat' zaseliti ³nsh³ planeti, de lyudi
narodzhuvatimut' d³tej. Ce tak prosto, tak grand³ozno, hvilyuyuche.
K.K.: CHi spravd³ lyudstvu dovedet'sya vt³kati z zeml³? CHi vdast'sya
zrobiti ce vchasno?
R.B.: Mi vzhe na c'omu shlyahu. Mi b uzhe mali povernutisya na M³syac'. ²
negajno startuvati na Mars.
K.K.: Prote zaraz nemozhlivo govoriti pro aktivn³st' u kosmos³, osk³l'ki
byudzhet NASA zvedeno do m³n³mumu.
R.B.: YAk mozhna divitisya p³d nogi zam³st' togo, shchob rozdivlyatisya
grand³oznu tumann³st' v suz³r¿ Or³ona? Kudi ce mi v³dsunuli M³syac' ³ chomu
spov³l'nili ruh do Marsa? Problema, zrozum³lo, v nashih pol³tikah -
cholov³kah, yak³ ne vm³yut' mr³yati ³ buti romantichnimi. V ostann³j r³k svogo
prezidentstva Dzhon Kenned³ zaklikav nas let³ti na M³syac'. Ale nav³t' v³n
zrobiv ce ne v³d zahoplennya astronom³ºyu. V³n guknuv ros³yanam: "Robi, yak ya!"
- ³ mi polet³li. Ale p³slya togo, yak mi d³stalisya M³syacya, romantika pochala
blyaknuti. A bez romantiki nemaº mr³¿. Ce j ne divno - ³stor³ya dosl³dzhennya
zemno¿ kul³ º ³stor³ºyu rozrobki bagatih rodovishch korisnih kopalin. YAkbi mozhna
bulo perekonati rozrobnik³v byudzhetu NASA, shcho na Mars³ povno skarb³v, bulo b
zrobleno vse, shchob uzhe nastupnogo ranku opinitisya na Mars³, posered
perv³snogo haosu. Kosmos nam potr³ben z prichin, yakih mi shche dostemenno ne
zyasuvali; ya ne govoryu pro torg³vlyu.
K.K.: Torg³vlyu?
R.B.: NASA zdaºt'sya, shcho voni povinn³ vipravdovuvati svoyu d³yal'n³st' z
poglyadu pragmatichnost³. Bagato korisnih rechej, shcho zyavilisya v prodazhu,
vinikli z rozrobok, povyazanih z kosm³chnimi podorozhami. NASA zdaºt'sya, shcho dlya
togo, abi zaluchiti grosh³ na kosm³chn³ potrebi, potr³bno vdavatisya do
shahrajstva. Durnic³. Ce ne tak. Kosm³chn³ podorozh³ nadayut' zhittyu sensu, a
vse, shcho dodaº sensu zhittyu, varte togo, shchob nim zajmatisya. Zv³dsi j bazhannya
zhiti v³chno.
K.K.: Do yako¿ m³ri mozhna zvinuvachuvati NASA v apat³¿ shchodo osvoºnnya
kosmosu?
R.B.: Ker³vniki NASA sam³ sob³ º najg³rshimi vorogami. Vzhe dvadcyat'
rok³v ya blagayu ¿h dozvoliti zrobiti dlya nih k³nof³l'm. B³l'sh³st' kolishn³h
f³l'm³v NASA pro programi "Merkur³j" ³ "Apollon" buli poganimi. YA hochu
poºdnati poetichn³st' ³ d³jsn³st' takim chinom, shchob glyadach³ plakali, yak buvalo
p³slya bagat'oh mo¿h vistav, pokazanih na vsesv³tn³h yarmarkah. Ta v NASA
n³koli ne roblyat' n³chogo vidatnogo, poetichnogo chi vibuhovogo, shchob pokazati
sebe z vig³dnogo boku, a kongresmen³v spravi NASA ne c³kavlyat', okr³m Boba
Pekvuda Senatora-respubl³kancya Roberta Pekvuda v 1993 roc³ bulo zvinuvacheno
v "seksual'-nomu domagann³ devyatnadcyati zh³nok protyagom ostann³h dvadcyati
rok³v". P³slya togo, yak senats'kij Kom³tet z etiki prijnyav r³shennya pro jogo
viklyuchennya, v³n p³shov u v³dstavku..
K.K.: CHi vi j dos³, nav³t' p³slya togo, yak jogo zmusili p³ti u ganebnu
v³dstavku, vvazhaºte Pekvuda mr³jnikom?
R.B.: V³n ³ º mr³jnik. YA hot³v bi, shchob v³n zalishivsya v Kongres³. R³k
tomu ya p³dtrimav jogo telegramoyu, tomu shcho t³ zh³nki - paskudnic³. Voni
vich³kuyut' dvadcyat' rok³v, ³ cherez dvadcyat' rok³v obrazhayut'sya. Ne nagadujte
men³ pro nih. Takih senator³v, yak v³n, duzhe malo, ³ ce sorom, shcho v³n p³shov z
Kongresu.
K.K.: V chomu polyagaº najb³l'sha pomilka NASA?
R.B.: "Kosm³chnij chovnik" mav bi buti pobudovanij do pochatku programi
"Apollon". "CHovnik" º velikoyu poshtovoyu skrin'koyu, ce - doroga
eksperimental'na laborator³ya. Ale zaraz v³n ne tak zahoplyuº, yak mav bi.
Spochatku v³n mav bi oblet³ti navkolo Zeml³ - same dlya c'ogo jogo zaraz
vikoristovuyut'. Za tim jogo potr³bno bulo b poslati do M³syacya ³ cim
zavershiti programu. Tod³ mi zmogli b poseliti lyudej na M³syac³ ³ ruhatisya
dal³, do Marsa. Mi potrebuºmo chogos' b³l'shogo, n³zh mi sam³ - ce spravd³ yak
rel³g³jna m³s³ya. Kosm³chn³ podorozh³ º nalagodzhennyam zvyazku ³z Vsesv³tom.
K.K.: Koli pochalosya osvoºnnya kosmosu, chi spod³valisya vi, shcho vse tak ³
bude?
R.B.: Tak. Ale stalosya ³nakshe. Vinne NASA, vinen ves' uryad, a z
zavershennyam "holodno¿ v³jni" shchez ³ kolishn³j entuz³azm. Divovizhno, yak
nejmov³rno bagato molod³ v sv³t³ c³kavit'sya cimi rechami ³ divit'sya
naukovo-fantastichn³ f³l'mi - Od³sseya, 2001, Bliz'k³ zustr³ch³ ³ Zoryan³ v³jni,
vitrachaº m³l'yardi dolar³v, shchob pereglyanuti c³ najpopulyarn³sh³ f³l'mi. Prote
uryad zovs³m ne zvertaº uvagi na ce yavishche. Tam zavzhdi pro vse d³znayut'sya
ostann³mi.
K.K.: YAk vi gadaºte, chi mi taki povernemosya na M³syac'?
R.B.: Spod³vayus' ce stanet'sya shche za mogo zhittya, tobto protyagom
najblizhchih desyati-pyatnadcyati rok³v. Ale nad³ya duzhe mala. Hocha pol³tiki j
v³dklali cyu programu yaknajdal³, spod³vayus', shcho korabel' z lyud'mi taki
poletit' na Mars. Cya pod³ya duzhe b prisluzhilasya duhovnomu p³dnesennyu lyudstva.
Vazhko zmusiti uryad robiti te, shcho sl³d.
K.K.: SHCHo vi v³dchuvali, koli "V³k³ng" s³v na Mars?
R.B.: T³º¿ noch³ mi z³bralisya v planetar³¿ Kal³forn³js'kogo
tehnolog³chnogo ³nstitutu Nevelikij privatnij ³nstitut v m³st³ Pasadena, shtat
Kal³forn³ya; vvazhaºt'sya odnim ³z sv³tovih naukovih centr³v., ce bulo svyato,
nache nespod³vana vech³rka. Mi z Karlom Sa´anom Sa´an, Karl (Sagan) -
amerikans'kij astronom ³ astrob³olog (1934 - 1996)., ³ vs³ reshta, hto tam
buv, ne spali do ranku. Naresht³ na velicheznomu ekran³ pochali zyavlyatisya
zn³mki poverhn³ Marsa. Vs³ buli priºmno zbudzhen³ - tancyuvali, sm³yalisya,
sp³vali. B³lya devyato¿ ranku prijshov Roj T³l z programi novin, p³dsunuv men³
m³krofona ³ kazhe: "Pane Bredber³, vs³ c³ roki vi pisali pro Mars, pro jogo
civ³l³zac³¿ ³ m³sta. YAk vi sebe pochuvaºte teper, koli vs³ pobachili, shcho
n³yakogo zhittya tam nema?" YA gliboko vdihnuv ³ v³dpov³v - ya pishayus', shcho skazav
ce vgolos: "²d³ote! Telepnyu! Na Mars³ zhittya º - podivisya na nas! Mi ³ º t³
mars³yani!"
K.K.: Vi mali v³dchuvati shchos' pod³bne minulogo roku, koli "Gal³lej"
dolet³v do YUp³tera.
R.B.: C³ vchen³ prosto nejmov³rn³. Kozhnogo razu, koli men³ u m³sc³,
pod³bnomu do laborator³j Kal³forn³js'kogo tehnolog³chnogo ³nstitutu, htos'
pokazuº yakijs' teleskop z³ slovami: "Pravda, chudovij?" ya kazhu: "N³". A koli
pitayut': "SHCHo vi maºte na uvaz³?" - v³dpov³dayu: - "Ce vi chudov³. Vi jogo
vinajshli. Vi prosto gen³¿".
K.K.: SHCHo sponukaº vas pisati?
R.B.: Te, shcho ya budu char³vnikom, ya vir³shiv znachno ran³she, n³zh te, shcho
budu pis'mennikom. Malen'kim hlopchikom ya vihodiv na scenu z fal'shivimi
vusami, shcho v³dpadali p³d chas vistavi, ³ chakluvav. YA j dos³ cim namagayusya
zajmatisya, - teper, koli pishu. Do togo zh, pis'menniki pishut', bo v³dchuvayut'
potrebu, shchob ¿h lyubili. Gadayu, ce mozhna nazvati nenasitn³styu, chi ne tak?
Pis'mennictvo dopomoglo men³ shche odnim chinom. P³slya togo, yak ya pochav
pisati serjozno, ya zrobiv najb³l'she v moºmu zhitt³ v³dkrittya - shcho ya mayu
rac³yu, a toj, hto ne pogodzhuºt'sya z³ mnoyu, - ne maº. YAk chudovo zbagnuti
take: n³kogo ne sluhaj ³ zavzhdi jdi vlasnim shlyahom.
K.K.: Vi zgodn³, shcho ce pomilkova, ego¿stichna tochka zoru?
R.B.: Na zhal', ya ne peven, shcho vm³yu kontrolyuvati svoº e´o. YA namagayusya
ne zabuvati, shcho golosno rozmovlyayu, ³ ce - moya problema. Ale ya prinajmn³ ne
poterpayu v³d sindromu vikrivleno¿ samo³dentif³kac³¿, yak, skazh³mo, Karl
Sa´an.
K.K.: A shcho trapilosya z Sa´anom?
R.B.: Z kozhnim rokom v³n "bronzov³º", tomu shcho pamyataº, shcho v³n - Karl
Sa´an. Tak samo, yak Norman Mejler pamyataº, shcho v³n - Norman Mejler, a ¥or
V³dal pamyataº, shcho v³n - ¥or V³dal. YA ne pamyatayu togo, shcho ya - Rej Bredber³. V
c'omu j polyagaº r³znicya. Nevazhlivo, hto ti. Nepotr³bno rozpov³dati vs³m, hto
ti takij, bo ³nakshe zniknesh p³d maskoyu fal'shivo¿ osobistost³. Spravzhnyu tvoyu
osobist³st' vidno v tvo¿j tvorchost³.
K.K.: Dehto z kritik³v kazhe, shcho vi zanadto pokladaºtesya na fantaz³yu ³
nedostatn'o na nauku, shchob buti povazhnim naukovim fantastom.
R.B.: Mene ne c³kavit', shcho kazhe tehn³chnij personal, yakij obslugovuº
naukovu fantastiku. ¯h dratuº, shcho ya obhodzhusya bez ubivstv. YA vikoristovuyu
naukovu ³deyu, yak platformu, z yako¿ zl³tayu, ne padayuchi nazad. Za ce voni na
mene j serdyat'sya. Voni vzhe sorok rok³v burkotyat', yak ce ya v Mars³ans'kih
hron³kah posm³v nad³liti Mars atmosferoyu.
K.K.: Populyarn³st' Mars³ans'kih hron³k pochalasya z l³teraturnogo oglyadu
Kr³stofera ²shervuda. Vi znali jogo osobisto?
R.B.: Ce buv prosto shchaslivij vipadok. Vl³tku 1950 roku ya p³znav
²shervuda v Santa-Mon³c³, koli v³n pereglyadav knizhki v knigarn³. SHCHojno vijshla
moya knizhka, ya shopiv z polic³ prim³rnik, p³dpisav ³ dav jomu. V n'ogo
vityaglosya oblichchya, v mene vpalo serce, ale za dva dn³ v³n potelefonuvav men³
³ kazhe: "CHi vi rozum³ºte, shcho vi napisali?" YA zapitav: "² shcho zh ya napisav?"
Ale v³n t³l'ki zaproponuvav men³ prochitati jogo oglyad v Tajms. Cya zahoplena
recenz³ya perevernula moº zhittya - knizhka momental'no ocholila spiski
bestseler³v ³ drukuºt'sya j dos³.
V³n lyubyazno poznajomiv mene z r³znimi lyud'mi, z kotrimi, na jogo dumku,
varto bulo b znatisya, napriklad, z Oldosom Gaksl³, shcho buv mo¿m l³teraturnim
kumirom, v³dkoli zyavilasya jogo knizhka O, divovizhnij novij sv³t.
K.K.: YAkim buv Oldos Gaksl³?
R.B.: Duzhe vv³chlivim. B³l'sh³st' angl³jc³v - tobto b³l'sh³st'
angl³jc³v-³ntelektual³v - vs³ duzhe vv³chliv³; povodyat'sya z vami, yak z gen³ºm,
shcho duzhe priºmno. Bagato rok³v op³slya mi z Gaksl³ brali uchast' v odn³j
telev³z³jn³j diskus³¿, de obgovoryuvali majbutnº amerikans'ko¿ l³teraturi.
Prote mene rozcharuvala jogo v³dmova viznati, shcho naukova fantastika º ºdinim
shlyahom dlya rozvitku hudozhn'o¿ l³teraturi.
K.K.: Tod³ v³n vzhe vihvalyav dosto¿nstva psihodel³k³v Div. Gaksl³ O.
Brama sprijnyattya. // Vsesv³t. - 1994. - No 5-6. - S. 120-134; Gaksl³ O. Nebo
³ peklo. // Vsesv³t. - 1994. - No 7. - S. 136-154; Malec'ka A. Katastrof³chn³
v³z³¿ O. Gaksl³. // Vsesv³t. - 1994. - No 7. - S. 155-157.. Mabut', v³n
zaproponuvav sprobuvati ¿h ³ vam.
R.B.: YA dav jomu ºdino pravil'nu v³dpov³d': "N³, dyakuyu. Ne hochu, shchob v
mo¿j golov³ v³dchinivsya lyuk - v³n mozhe pot³m ne zachinitisya".
K.K.: Kogo z molodih fantast³v vi vvazhaºte najkrashchim?
R.B.: YA nast³l'ki zaklopotanij shchodennimi spravami, shcho v mene nemaº chasu
na pod³bn³ poshuki. Vi usv³domlyuºte, sk³l'ki shchoroku vihodit' novih roman³v?
Sotn³!
K.K.: Tobto, vi uhilyaºtes' v³d v³dpov³d³?
R.B.: Dobre - ya viznayu: ya ne hochu chitati togo, shcho zyavlyaºt'sya v mo¿j
galuz³.
K.K.: CHomu?
R.B.: Bo ce krovozm³shennya, shcho nepripustimo. Knizhki z³ svoº¿ galuz³
potr³bno chitati, poki vi shche molod³. Koli men³ bulo v³s³m, desyat',
dvanadcyat', sh³stnadcyat', dvadcyat' pyat' rok³v - ya chitav naukovu fantastiku.
Ale pot³m perejshov na Aleksandra Poupa, Dzhona Dona ³ Mol'ºra, shchob perem³shati
¿h.
K.K.: SHCHo vi mozhete skazati pro b³l'sh v³domih naukovih fantast³v, -
napriklad, pro Kurta Vone´uta?
R.B.: Mi znajom³, ³ v nas normal'n³ stosunki. V n'ogo dobre chuttya
gumoru, a dek³l'ka rok³v tomu mi proveli chudovij den' v N'yu-Jorku. Ale ya
n³chogo ne chitav z chas³v jogo Mehan³chnogo p³an³no (Player Piano, 1952), a ce
bulo sorok rok³v tomu. Tomu ne mozhu n³chogo skazati.
K.K.: A pro Roberta Gajnlajna?
R.B.: YA poznajomivsya z nim v kafeter³¿ v centr³ Los-Andzhelesa. YA
t³l'ki-no zak³nchiv shkolu, a Gajnlajnu buv 31 r³k. V³n buv dobre v³domim
avtorom ³ pisav guman³stichnu fantastiku, yaka vplinula na mene tak, shcho ya
v³dvazhivsya pisati ne pro mashini, a pro lyudej.
K.K.: SHCHo vi mozhete skazati pro avtor³v, yak³ populyarizuyut' nauku v
naukovo-populyarnih vidannyah, napriklad, pro St³vena Gouk³nsa ³ jogo Korotku
³stor³yu chasu Gouk³ns, St³ven (Hawkings) - v³domij spec³al³st z f³ziki
"chornih d³r". Jogo knizhka Korotka ³stor³ya chasu: v³d "Velikogo vibuhu" do
"chornih d³r" (A Brief History of Time: From the Big Bang to Black Holes
(1988) stala bestselerom.?
R.B.: U nas º cya knizhka, ale ya ne zbirayusya duriti vas ³ kazati, shcho
chitav ¿¿. ZH³nka stverdzhuº, shcho vona prochitala, ale ya ¿j ne v³ryu. Ne v³ryu, shcho
htos' vzagal³ prochitav cyu knizhku do k³ncya. YA perekonanij, shcho v³n gen³j, ³
vse shcho v³n zrobiv, ce zdorovo.
K.K.: Vi takozh napisali dokumental'nu knizhku - Zelen³ t³n³, B³lij kit,
- pro svoyu sprobu razom z rezhiserom Dzhonom Gyustonom ekran³zuvati Mob³ D³ka.
Persh za vse, yak vi potrapili v cej f³l'm?
R.B.: Gyuston zaprosiv mene do sebe v nomer v gotel³ Beverl³ H³ls, dav
men³ v ruku sklyanku ³z napoºm ³ za dopomogoyu suto ³rlands'kih zamovlyan'
p³dlestivsya do mene tak, shcho persh n³zh ya vstig shchos' zrozum³ti, ya vzhe pogodivsya
provesti sh³st' m³syac³v v ²rland³¿, shchob stvoriti scenar³j. Aktors'k³
zd³bnost³ - ce jogo rodova risa.
K.K.: Tobto v³n buv u form³?
R.B.: ² oshukav mene. Treba bulo prosto viznati, shcho v³n spravzhn³s³n'kij
monstr (pro shcho ya, vlasne, znav), ta j v³dmovitisya. Nezvazhayuchi na jogo
neshchadnu zhorstok³st' do mene ³ bud' kogo poruch z nim, mene strimali ³
sponukali do c³º¿ roboti tri prichini. Ce - moya lyubov do Germana Melv³la z
jogo kitom; blagogov³nnya pered gen³ºm Dzhona Gyustona, shcho jogo pokazav
Mal't³js'kij sok³l, - bezdoganno zrezhisovanij f³l'm; ³ moº rozum³nnya togo,
yak malo komu v sv³t³ traplyaºt'sya taka shchasliva nagoda. Teper ya zalishivsya z
g³rkuvato-solodkim znannyam togo, shcho, dyakuyuchi same jomu, dov³davsya pro
najnejmov³rn³sh³ rech³. N³hto ³nshij v Goll³vud³ ne doruchiv bi nev³domomu
novachku napisati scenar³j dlya povnometrazhnogo f³l'mu.
K.K.: CHi ne cej dosv³d vplinuv na vashu v³dmovu pisati scenar³j dlya
ekran³zac³¿ 451° za Farengejtom, vashogo nastupnogo populyarnogo romanu?
R.B.: N³. Ce bulo v 1955 roc³. CHarl'z Lafton yakos' mene dobryache napo¿v,
a pot³m rozpov³v, yakoyu zh poganoyu bula pºsa, zroblena mnoyu dlya n'ogo za cim
romanom, ³ perekonav mene b³l'she ne bratisya za postanovku vlasnih tvor³v.
Tozh koli sprava d³jshla do Fransua Tryuffo, ya skazav jomu: "Pish³t' sam³". Z
mene dosit'.
K.K.: CHi spodobalas' vam sproba Tryuffo?
R.B.: V n'ogo vijshlo dosit' dobre, ale pevnih rechej v³n zlyakavsya. V³n
ne pokazav Mehan³chnogo Gonchaka, yakij tam povinen buv buti, tomu shcho ce
metafora prigodi. Vs³h tih l³tayuchih lyudej potr³bno vir³zati. Voni l³tayut'
lishe vniz. ² p³db³r vikonavc³v buv nevdalij. Ne u vs³h vipadkah, pravda.
Oskar Verner men³ duzhe spodobavsya.
K.K.: A hto ne spodobavsya?
R.B.: Dzhul³ya Kr³st³, yaka grala d³vchinu-sus³dku. Cya rol' ne dlya ne¿.
Sus³dc³ malo buti sh³stnadcyat' rok³v. Tozh Tryuffo vdavsya do tryuku ³ doruchiv
Dzhul³¿ grati ³ druzhinu, ³ sus³dku, shcho stvoryuvalo plutaninu. ²nod³ god³ bulo
vgadati, hto govorit'.
K.K.: SHCHo vi dumaºte pro drugu mozhliv³st' ekran³zuvati roman zaraz, koli
nim zac³kavivsya Mel ¥³bson?
R.B.: YA hot³v pereznyati 451° za Farengejtom odrazu p³slya vihodu f³l'mu
v 1966 roc³, tomu shcho duzhe bagato z romanu Tryuffo zalishiv poza kadrom. YA azh
p³dskochiv, koli men³ skazali, shcho "Vorner Brazerz" hochut' zrobiti novij
var³ant z Melom ¥³bsonom.
K.K.: Razom z romanami 1984 Orvela ³ O, divovizhnij novij sv³t Gaksl³,
vash tv³r predstavlyaº pohmurij poglyad na majbutnº. Vi hot³li napisati
roman-zasterezhennya?
R.B.: N³, ce pogana sprava. C'ogo robiti n³yak ne mozhna. Sk³l'ki
parshivih roman³v ponapisuvano z dobrim umislom. Roman³v pro dobrochinc³v,
ekolog³chnih roman³v... ² yakshcho vi skazhete men³, shcho pishete knizhku, abo
zn³maºte k³no pro te, yak l³sorub peredumav rubati derevo, ya c'ogo n³ chitati,
n³ divitisya ne stanu.
K.K.: Vazhko uyaviti, shcho lyudina, yaka napisala 451° za Farengejtom, ne
namagalas' peredbachiti majbutnº.
R.B.: YA b skazav "zasteregti v³d majbutn'ogo". Ne peredbachiti jogo, a
zasteregti v³d n'ogo. Same tak, - gn³vom, napadkami. Napadayuchi na te, shcho
vvazhaºsh glupotoyu, d³staºsh zadovolennya. Ale v toj moment tvo¿ spravzhn³ motivi
prihovan³ v³d tebe. Ce mozhna visloviti tak: "Haj jomu grec'. Sam ne znayu, yak
vono v mene vijshlo".
Napriklad, km³tlivij vinah³dnik z f³rmi "Son³" vinajshov Walkman -
perenosnij kasetnik z navushnikami - p³slya togo, yak prochitav u mene pro
rad³oprijmach³ v mors'kih cherepashkah.
K.K.: Shozhe, shcho u 451° za Farengejtom na roki vpered peredbacheno te, shcho
peredbachiti nemozhlivo.
R.B.: Tak. P³slya togo, yak nam pokazali peresl³duvanogo pol³cejs'kimi
avtomob³lyami ³ gel³kopterami O.Dzh.S³mpsona S³mpson, O.Dzh. (Simpson, O.J.),
z³rka amerikans'kogo futbolu 1970-h, u 1994 roc³ zvinuvachenij u vbivstv³
kolishn'o¿ druzhini N³kol' ta ¿¿ druga Ronal'da Goldmena. Proces ³ vse, z nim
povyazane, dokladno visv³tlyuvali po telebachennyu., koli toj krad'koma
perehodiv avtostradu, v³domij zhurnal³st Rassel Bejker napisav v svo¿j
kolonc³ v N'yu-Jork Tajms: "YAk ce shozhe na ostannyu d³yu z romanu 451° za
Farengejtom!" YA dek³l'ka raz³v pereglyadav povtorn³ pokazi c'ogo telesyuzhetu ³
dumav: "V³n d³jsno pravij!" Na ostann³h stor³nkah romanu Monte´ Gaj Monte´,
golovnij geroj romanu 451° za Farengejtom, spalyuvach knizhok, yakij v³dmovivsya
v³d vikonannya svo¿h obovyazk³v ³ vt³k z m³sta. t³kaº v³d spalyuvach³v knizhok ³,
zaglyadayuchi po doroz³ u v³kna, v kozhn³j osel³ bachit' sebe na teleekran³. Koli
v³n unikaº zustr³ch³ z Mehan³chnim Gonchakom, sp³l'nota, z yako¿ v³n vt³k,
zalishaºt'sya v progrash³, ³, shchob zapob³gti mozhliv³j pan³c³, zam³st' Monte´a
vbivaº pered telekamerami ³nshu lyudinu.
Ale te, shcho sorok tri roki tomu ya peredbachiv tak zvanu "pol³tichnu
korektn³st'", prign³chuº shche b³l'she.
K.K.: ² tezh u 451° za Farengejtom?
R.B.: Tak. SHef pozhezhnik³v [personazh romanu] tam rozpov³daº, yak r³zn³
menshini, odna za odnoyu, zatikayut' lyudyam roti ³ f³l'truyut' m³zki, proponuyuchi
precedenti: ºvre¿ nenavidyat' Fedzh³na ³ SHejloka Fedzh³n - negativnij personazh
z romanu CH.D³kkensa Prigodi Ol³vera Tv³sta. SHejlok - ºvrej-lihvar z komed³¿
V.SHeksp³ra Venec³js'kij kupec'. - spaliti oboh, abo, prinajmn³, ne
zgaduvati! Negram ne podobaºt'sya chornoshk³rij Dzh³m, yakij pliv na plot³ z
Gekom F³nnom - spaliti jogo, abo, prinajmn³, kudis' zahovati. Fem³n³stki ne
lyublyat' Dzhejn Ost³n, bo z c³ºyu zhahlivo staromodnoyu damoyu st³l'ki klopotu -
znyati ¿j golovu! Blyustitel³ s³mejnih c³nnostej giduyut' Oskarom Vajl'dom -
nazad, do shafi, Oskare! Komun³sti nenavidyat' burzhua - postr³lyati ¿h! ² tak
dal³, ³ tak dal³. Otozh, tod³ ya pisav pro tiran³yu b³l'shost³, a nin³ ya pisav
bi shche j pro tiran³yu menshin. S'ogodn³ nebezpechn³ obidv³. ² t³, ³ t³ hochut'
toboyu keruvati. Persh³ kazhut' tob³ robiti zavzhdi odne ³ te zh. A shcho kazhut'
drug³, vidno z ¿hn³h list³v: studentkam z Vasars'kogo koledzhu Privatnij
el³tnij koledzh v shtat³ N'yu-Jork. Zasnovanij 1861 r., yak koledzh dlya zh³nok.
davaj b³l'she fem³n³zmu v Mars³ans'kih hron³kah, a afroamerikanc³ hochut'
bachiti b³l'she chornoshk³rih u Kul'babovomu vin³.
K.K.: ² vi ¿m v³dpov³daºte?
R.B.: Moya v³dpov³d' dlya oboh odna: b³l'sh³st' vi, chi mensh³st', -
zgin'te! Do b³sa vs³h, hto beret'sya raditi men³, yak pisati. Kozhna menshina
d³lit'sya na dr³bn³sh³ grupi, a t³ spalyuyut' knizhki, zaboronyayuchi ¿h. Ota ¿hnya
pol³tichna korektn³st', shcho panuº v students'kih m³stechkah - ce zh n³ v yak³
vorota ne l³ze. Nebezpechna shtuka - kazati adm³n³strac³¿ un³versitetu, chomu
voni mayut' navchati, a chomu n³. Ne podobaºt'sya vam navchal'na programa, -
jd³t' do ³nsho¿ shkoli! Vikladach³, kotr³ tancyuyut' p³d ¿hnyu dudku - licem³rn³
jolopi! Pora poklasti c'omu kraj. De t³l'ki pobachite shchos' pod³bne, krich³t':
"²d³oti!" ² zmus'te ¿h v³dstupiti. Dal³, mi povinn³ negajno oprotestuvati
vs³ kvoti, yak³ pol³tizuyut' proces navchannya zanizhenimi vstupnimi vimogami, shcho
znizhuº r³ven' p³dgotovlenost³ student³v. ZHahlivim nasl³dkom vs'ogo c'ogo º
te, shcho kozhen vtrachaº jogo bezc³nnij shans.
K.K.: Tobto vi ne shvalyuºte programi pozitivnih d³j Zapochatkovana
prezidentom SSHA L.Dzhonsonom "programa pozitivnih d³j" (1964), mala na met³
borot'bu z diskrim³nac³ºyu chornoshk³rih amerikanc³v pri najm³ na robotu. V
podal'shomu programa poshirilas' na navchal'n³ zakladi j ohopila ³nsh³ menshini:
zh³nok, amerikans'kih ³nd³anc³v, ³spanomovnih gromadyan ³ t. ³n.?
R.B.: Vsya koncepc³ya vishcho¿ osv³ti zvodit'sya nan³vec', yakshcho dlya
viznachennya r³vnya usp³shnost³ ne zastosovuvati ºdinij dlya vs³h kriter³j -
oc³nki z odnakovih dlya vs³h standartnih test³v. Osv³ta º vinyatkovo spravoyu
dobuvannya znan' - ne mozhna ³ dal³ dozvolyati, shchob ¿¿ paskudili klyat³
pol³tiki. Zalishmo paskudstva pol³tikam. [Sm³ºt'sya.]
K.K.: YAk vam zhilosya z takim darom peredbachennya?
R.B.: Absolyutno nezadov³l'no.
K.K.: CHi gromads'k³st' dobre pro³nformovana pro c³ rech³?
R.B.: Nas ³nformuyut' lishe pro z´valtuvannya ³ vbivstva, yakih mi ne
vchinyaºmo, pro pohoroni, na yak³ mi ne hodimo, pro SN²D, yakim ne hochemo
zarazitisya. Vse ce za yakus' chvert' hvilini! Ale vresht³, mi vse zh ne bezruk³
- ³ mozhemo pereklyuchitisya na ³nshij kanal, abo vzagal³ vimknuti telev³zor. Na
svo¿h lekc³yah ya radzhu sluhacham n³koli ne divitisya m³scev³ novini.
K.K.: YAk shchodo chasopis³v? Z ditinstva vi buli zavzyatim chitachem
chasopis³v. YAk bi vi oc³nili ¿h teper³shnº rozma¿ttya?
R.B.: Pochn³mo z togo, shcho zaraz majzhe vs³ chasopisi bezgluzd³ ³
nedoumkuvat³. ² ya skazhen³yu v³d togo, shcho ne mozhu znajti yakus' putnyu stattyu.
Kolis' ya lyubiv Forbes ³ Fortune, ale zaraz voni get' zaharashchen³ reklamoyu.
Os' chomu ya vibuhnuv tri roki tomu, koli vistupav pered nashimi prov³dnimi
redaktorami ³ vidavcyami.
K.K.: To chomu vi vibuhnuli?
R.B.: Krashche bude skazati, shcho ya povol³ rozpalyuvavsya - ³ tim sil'n³she,
chim b³l'she dumav yakij shans ya mayu. Otzhe, ya prihopiv z soboyu svo¿ dokazi -
prim³rniki chasopis³v Forbs, Forchun, ¥ud gausk³p³n´ (Dobra domogospodinya),
MakKolz, Voug, P³pl. YA vijshov na scenu ³ skazav: "Davajte pogovorimo pro
spravzhn³ problemi vashih chasopis³v". YA p³dn³s dogori prim³rnik Dobro¿
domogospodin³, pogortav stor³nki ³ skazav: "Poshukajte tut stattyu - ne
znajdete". Nastupnim ya pokazav MakKolz ³ Voug ³ skazav: "Div³t'sya, tut - tak
samo". YA pokazav Forbs ³ Forchun. "Div³t'sya, - skazav ya. - Os' tut, zl³va, u
vas stattya na p³vstor³nki, ³ tut zhe pochinaºt'sya nova stattya, a teper glyan'te
na pravu stor³nku, - suc³l'na reklama". YA shpurnuv chasopisi na p³dlogu. Pot³m
ya pokazav prim³rnik P³pl ³ skazav: "Hto shoche chitati takij chasopis? K b³su
korporac³yu Tajm! Najb³l'sha v sv³t³ vidavnicha grupa, yaka vidaº deyak³ z
nazvanih vishche chasopis³v." ² pozhburiv chasopis vniz na p³dlogu. Pot³m ya
vitrimav pauzu ³ zaspoko¿v gud³nnya v zal³ slovami: "CHasopisi kra¿ni musyat'
zajnyatisya osv³toyu - ³ nav³t' b³l'shoyu m³royu, an³zh korporac³¿ - adzhe vam
potr³bn³ majbutn³ chitach³, chi ne tak? YAk mozhna ³ dal³ spriyati zanepadu
rozumovih zd³bnostej ³ obrazhati lyudej cim nepotrebom? Vi musite buti pevn³,
shcho v shkolah navchayut' chitati, bo ³nakshe za k³l'ka rok³v zalishitesya bez
roboti. Vi ne matimete chitach³v - vas ce ne lyakaº? Mene lyakaº. Zm³n³t' zm³st
svo¿h chasopis³v, a tod³ shche raz zapros³t' mene na rozmovu". Tut ya zamovk ³
chekav na reakc³yu, z nad³ºyu, shcho zum³v yak sl³d ¿h nastrahati.
K.K.: ² shcho zh voni?
R.B.: Men³ vlashtuvali ovac³yu stoyachi. Op³slya p³d³jshla Kr³st³ Gefner ³
priv³tala mene - ya nav³t' ne znav, shcho Plejboj takozh buv na cih