УладзЁмЁр МЁкалаевЁч ШыцЁк. Скачок у нЁшто
---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадрома╒ возьмуць старт вялЁзныя зоркал╦ты Ё
накЁруюцца да дал╦кЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ╒жо ╒ наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ╒жо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астрал╦тчыка╒ у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
л╦се Ё знаходках расказваецца ╒ гэтым зборнЁку фантастычных апавядання╒.
Сляды абрывалЁся, быццам у Корзуна раптам выраслЁ крылы Ё ╦н узляце╒ у
фЁялетавую бездань бязвоблачнага неба СЁрэны. Гэтага, вядома, быць не магло.
Але ╒с╦ ж цЁкава, куды дзе╒ся Корзун? Шабана╒ па╒тары╒ пытанне ╒голас,
зЁрну╒ на Савацеева. Той не адказа╒, Ё Шабана╒ зно╒ паглядзе╒ на сляды.
Выразныя, як на мяккай глЁне, з рубчыкамЁ Ё палоскамЁ ад цяжкЁх чаравЁка╒
скафандра, яны пачыналЁся адразу пад скалой, на якой зараз стаялЁ Шабана╒ Ё
Савацее╒ са свЁтай робата╒ Ё з якой гадзЁну назад саскочы╒ унЁз Корзун. ╗н
напэ╒на не спяша╒ся - сляды былЁ акуратныя, нават у апошняй ямцы сценкЁ
абсыпалЁся не больш, чым у астатнЁх. А далей жа╒це╒ некрануты пясок, аж да
самай вады, да якой заставалася яшчэ метра╒ дзесяць.
- ХвалЁ змылЁ?.. - Савацее╒ сказа╒ гэта ня╒пэ╒нена, хутчэй каб парушыць
ма╒чанне.
Шабана╒ зразуме╒ таварыша Ё нявесела ╒смЁхну╒ся: мора было на дзЁва
спакойнае, як лясная копанка дзе-небудзь на ЗямлЁ. За тыя хвЁлЁны, што
мЁнулЁ з таго моманту, калЁ з Корзунам спынЁлася сувязь, яно не паспела б
утаймавацца. Ды наогул шматдз╦нныя назЁраннЁ сведчылЁ, што мора бушуе толькЁ
╒начы. ╡ Шабана╒ адказа╒:
- Тут нешта Ёншае, хаця, здаецца, акрамя мора ╦н не мог нЁдзе дзецца.
- А што, калЁ... - здагадка была недарэчная Ё страшная, Ё Савацее╒ не
адважва╒ся выказаць яе да канца.
Зно╒ Шабана╒ зразуме╒ яго Ё адмо╒на пакЁва╒ галавой:
- Не! Прыбярэжны пясок - не багна.
- А яма, апо╒зень цЁ яшчэ што! Не мог жа чалавек знЁкнуць сярод белага
дня, нЁчога пасля сябе не пакЁну╒шы.
- СЁрэна - не Зямля, якЁ ╒жо тут белы дзень.
Флегматычнасць Ё логЁка, якЁя гучалЁ ╒ словах Шабанава, вывелЁ
Савацеева з ра╒навагЁ.
- Бяда здарылася! Бяда! Чуеш? - закрыча╒ ╦н.
- Не крычы, - пакла╒ яму руку на плячо Шабана╒. - Крыкам тут не
дапаможаш. Я ж спрачаюся з табой, каб сябе пераканаць Ё хутчэй высветлЁць
ЁсцЁну.
Савацее╒ крыху памякчэ╒ Ё прапанава╒:
- Давай правяраць варыянты.
Два робаты, падобныя на людзей, апранутых у ня╒клюдныя скафандры,
падышлЁ да абрыву. Асцярожна, як старыя дзяды, пачалЁ злазЁць унЁз.
НецярплЁвага Савацеева за╒с╦ды раздражняла гэтая паважнасць у рухах
робата╒, якЁя нават у небяспечных абставЁнах нЁколЁ не парушалЁ свайго
механЁчнага спакою. ╗н веда╒, што Ёменна так яны запраграмЁраваны, Ёх
электронны мозг не разумее эмоцый, але не мог не злавацца. ╡ зараз, не
стрыма╒шыся, крыкну╒:
- Гэй вы, хутчэй варушыцеся!
Робаты на Ёмгненне замерлЁ, як па камандзе павярнулЁ галовы, быццам
сапра╒ды здзЁвЁлЁся нечаканаму патрабаванню Ё абражлЁваму тону, Ё дружна
адказалЁ:
- Ступень небяспекЁ 0,4. Працуем на крайнЁм рэжыме.
Савацее╒ матну╒ галавой, а Шабана╒ усмЁхну╒ся.
- А ну вас! - крыкну╒ Савацее╒ Ё саскочы╒ на пясок да робата╒.
- Далей нельга! Далей нельга!
Бясстрасны голас робата толькЁ падахвоцЁ╒ Савацеева, Ё ╦н, сарва╒шыся з
месца, кЁну╒ся да берага. ╡ адразу ж затрапята╒ у бяссЁльным парыве,
схоплены робатамЁ за рукЁ.
- Далей нельга! Далей нельга! - няспешна Ё манатонна гучала ╒
шлемафоне.
- КЁнь, Па╒люк! - сказа╒ Шабана╒ зверху. - Ты ж сам настроЁ╒ Ёх на
небяспеку.
Савацее╒ зразуме╒ недарэчнасць сваЁх паводзЁн. Пераста╒шы
супрацЁ╒ляцца, ╦н буркну╒:
- Добра, добра ╒жо, буду стаяць.
Робаты адразу выпусцЁлЁ яго са сваЁх моцных жалезных абдымка╒ Ё
пакрочылЁ далей, быццам нЁчога не здарылася. Яны дайшлЁ да апошняга следу,
пастаялЁ, зрабЁлЁ яшчэ адзЁн крок наперад Ё ╒ключылЁ апаратуру.
Шабана╒ глядзе╒ на экран, якЁ свяцЁ╒ся ро╒ным зеленаватым святлом, Ё
чака╒, што вось зараз апра╒даецца меркаванне Савацеева Ё пад пластом пяску
яны ╒бачаць Корзуна. Шабана╒ не хвалява╒ся. Гэта бы╒ бы не такЁ ╒жо дрэнны
варыянт - Корзун хоць Ё ╒ л╦гкЁм герметычным касцюме, але мог бы пратрымацца
Ё больш часу, кЁслароду хапала яшчэ гадзЁн на дзесяць.
НЁводная Ёскарка не патрывожыла аднастайнае мЁгценне экрана. Пясок бы╒
аднародны, без староннЁх прадмета╒ на многЁя метры ╒глыб. Робаты яшчэ
пакружылЁ навокал, штораз даследуючы большую плошчу, Ё павярнулЁ назад.
Бадай толькЁ цяпер Шабана╒ у по╒най меры ╒свядомЁ╒, што здарылася.
Раней яму здавалася, што гэта нейкЁ жарт з боку Корзуна, або калЁ Ё ╦сць тут
нейкая таямнЁца, то яна бяскры╒дная. ╗н паглядзе╒ на мора. Яно было
па-ранейшаму спакойнае, а яму ╒жо ╒я╒лялася грозным. Што ╦н можа сказаць
пэ╒нага аб гэтай магутнай Ё нечакана варожай сЁле, якая скандэнсавана ╒
агромнЁстай масе вады? НЁчога. А гэтая ж сЁла можа проста падмяць чалавека,
не пакЁну╒шы нЁякага следу. Магчыма, вось так, як здарылася з Корзунам. ╡
што наогул яны ведаюць пра СЁрэну?
Месяц назад зоркал╦т "ПамЁр" зрабЁ╒ пасадку на СЁрэне. Планета мела
атмасферу з даволЁ высокЁм утрыманнем кЁслароду, ваду, блЁзкую па сваЁх
хЁмЁчных уласцЁвасцях да зямной, Ё разам з тым была пазба╒лена складаных
арганЁчных форм жыцця. ДзЁ╒на было глядзець на высокЁя голыя горы, пясчаныя
пустынЁ, акружаныя з усЁх бако╒ морамЁ.
М╦ртвая планета, цЁкавая сваЁмЁ атмасфернымЁ з'явамЁ. АдзЁная ╒ сваЁм
родзе ╒ сЁстэме АльтаЁра. ЛюдзЁ вывучалЁ яе будову, шукалЁ прычыны, якЁя
растлумачылЁ б рэзкЁя змены ╒ надвор'Ё. ╡ раптам здарэнне, якое пагражала
абярнуцца трагедыяй, Трэба было наладжваць пошукЁ, а людзЁ не ведалЁ, адкуль
Ёх пачынаць.
Шабана╒ адчапЁ╒ ад пояса бЁнокль, падн╦с яго да вачэй. Мора было
пустыннае, толькЁ водблЁскЁ дал╦кай рабЁзны раз-пораз узнЁкалЁ ╒ палЁраваных
лЁнзах.
- Не давяраеш лакатарам? - спыта╒ Савацее╒.
Шабана╒ апусцЁ╒ бЁнокль, зЁрну╒ на чысты экран лакатара Ё спыта╒
разгубленым голасам:
- Па╒люк, дзе Корзун?
ПакЁну╒шы на ╒сякЁ выпадак двух робата╒ на беразе, Шабана╒ Ё Савацее╒
вярнулЁся на "ПамЁр", каб падрыхтаваць гЁдраплан. Яны вырашылЁ ╒ моры
пашукаць адгадку гэтай тайны.
Разведка нЁчога не дала. На добрую сотню кЁламетра╒ мора было цЁхЁм,
спакойным, без прыкмет нават унутранага руху, прасвечвалася да самага дна.
Яны вярнулЁся, калЁ сярэбранае сонца распаленым краем кранулася
гарызонта. НадыходзЁла ноч, кароткая, ц╦мная Ё такая дажджлЁвая, што носа не
высунеш. Прырода ╒ начныя гадзЁны быццам вяртала мору ╒сю тую ваду, што
забЁрала ╒ яго гарачым дн╦м.
Расчараваныя, прыгнечаныя, Шабана╒ Ё Савацее╒ спынЁлЁся ля зоркал╦та.
Корзун мог быць яшчэ жывы, але хвЁлЁн праз сорак кЁсларод павЁнен бы╒
скончыцца. ╡ тады... Яны не гаварылЁ, што будзе тады. Аб гэтым лепш было
ма╒чаць, каб не праганяць надзею, маленькую Ё трапяткую, якая, нягледзячы нЁ
на што, не пакЁдала Ёх.
╡ раптам касмана╒ты пераглянулЁся, не разумеючы, што адбываецца. У
шлемафоне не зма╒ка╒ голас робата, якЁ будз╦нна, як пра самае звычайнае, раз
за разам па╒тара╒:
- На беразе чалавек! На беразе чалавек!
Бясстрасны робат з механЁчнай душой, аднак, аказа╒ся больш кемлЁвы за
людзей. Паведамляючы навЁну, ╦н адначасова выклЁка╒ усюдыход. Не паспелЁ
касмана╒ты апамятацца, як усюдыход ужо стая╒ побач з ЁмЁ. Яны адразу ж
ускочылЁ ╒ машыну Ё памчалЁся да абрыву.
Корзун стая╒ на тым самым месцы, дзе абрывалЁся яго ранейшыя сляды. ╗н
задумлЁва глядзе╒ на мора Ё нечаму нясмела ╒смЁха╒ся.
- ВасЁль! ВасЁль! - Шабана╒ тузану╒ яго за плячо.
Корзун спакойна зЁрну╒ на таварыша Ё здзЁ╒лена спыта╒:
- Ты чаго? Што здарылася?
- ╗н яшчэ пытае! - Шабана╒ у адчаЁ павярну╒ся да Савацеева, якЁ таксама
прыбег ужо на бераг. - Чуеш, Па╒люк?
- Дзе ты бы╒? - Савацее╒ зрабЁ╒ крок да Корзуна.
Корзун зморшчы╒ лоб, падума╒ трохЁ Ё, нЁчога не разумеючы, адказа╒:
- Ту-ут...
- Увесь час? - асцярожна ╒дакладнЁ╒ Шабана╒.
- ЯкЁ час, я ж толькЁ прыйшо╒ сюды. - Да Корзуна нарэшце дайшло, што
таварышы ╒ чымсьцЁ сумняваюцца... - Чаго вы прычапЁлЁся?
- ПаглядзЁ! - Шабана╒ паказа╒ спачатку на АльтаЁр, якЁ ╒жо схава╒ся
напалавЁну, потым на апусцелыя кЁслародныя балоны. - Бачыш, колькЁ часу
мЁнула?
Корзун шырока расплюшчы╒ вочы Ё знясЁлена апусцЁ╒ся на пясок.
- Як жа гэта, хлопцы?
- Даведаемся, - бесклапотна сказа╒ Савацее╒ Ё прапанава╒: - Паедзем
дадому. Хутка лЁне дождж.
Пазней, ужо седзячы ва ╒тульным салоне зоркал╦та, Корзун зно╒ папрасЁ╒:
- Скажыце, хлопцы, што здарылася?
- Спачатку крыху адпачн╦м, а потым паспрабуем ужо адказаць на тва╦
пытанне. Нам хапЁла с╦ння. А тады, можа, Ё ты, ВасЁль, што ╒спомнЁш.
Корзун успомнЁ╒ нямногае: як прыйшо╒ на бераг, прываблены зямным
выглядам мора, Ё як пазней яго сустрэлЁ робаты. Што было памЁж гэтым, ╦н
веда╒ не больш за астатнЁх.
- Вось толькЁ... як бы вам сказаць...
- Ну, ВасЁль, ну, - Шабана╒ пада╒ся да яго.
- Не, гэта не паддаецца апЁсанню. Напэ╒на, я проста засумава╒ па ЗямлЁ.
На беразе было... Гэта Ё радасць, Ё туга, Ё шчасце, ад якога нават стала
балюча - такое яно вялЁкае Ё ╒сеабдымнае. Яны ахапЁлЁ мяне там на беразе Ё
не адпускалЁ, пакуль не прыйшлЁ вы.
Напэ╒на, ус╦ сапра╒ды было так, бо, успамЁнаючы, Корзун зно╒ ста╒
такЁм, якЁм яго бачылЁ сябры на беразе, - памякчэлым, з нясмелай усмешкай.
Знешне Корзун не змянЁ╒ся. ТолькЁ цяпер часцей задумва╒ся, быццам
прыгляда╒ся цЁ прыслухо╒ва╒ся да нечага незразумелага, але прыемнага, што
было вядома толькЁ яму аднаму. Працава╒ жа ╦н, як Ё раней, старанна. Факт
яго знЁкнення можна было б палЁчыць камЁчнай недарэчнасцю, каб за Ём не
стаяла нешта невядомае, невытлумачальнае, якое межавала з цудам Ё таму
выглядала пагрозлЁвым Ё небяспечным для кожнага з касмана╒та╒, для карабля
на ╒весь той час, пакуль яны будуць на СЁрэне. Гэта выклЁкала нервознасць,
перашкаджала нармальна працаваць. ╡ нарэшце Савацее╒ не вытрыма╒.
- Я больш не магу, - паскардзЁ╒ся ╦н Шабанаву, калЁ яны засталЁся з Ём
удвух. Пры Корзуне такЁх размо╒ пазбягалЁ. - Або мы стартуем, або не ведаю
што.
- Не разгада╒шы, што адбылося з Корзунам?
- Мы бяссЁльныя тут.
У нейкай меры Савацее╒ ме╒ падставу так гаварыць. МЁнула ╒жо каля двух
тыдня╒, а яны ╒с╦ яшчэ не мелЁ кончыка той нЁтачкЁ, якая дазволЁла б
раскрыць таямнЁцу. ╡ сапра╒ды, трэба было прымаць нейкае рашэнне. Шабана╒
бы╒ капЁтанам Ёх невялЁкага экЁпажа Ё разуме╒ Савацеева. ╗н до╒га стая╒ ля
ЁлюмЁнатара, з якога вЁднелася мора - цЁхае, ласкавае.
- ПадманлЁвая прыгажосць, - Шабана╒ адвярну╒ся ад ЁлюмЁнатара, Ё
Савацее╒ за╒важы╒ у яго вачах ЁльдзЁнкЁ холаду. - ЗробЁм, Па╒люк, яшчэ адну
спробу. КалЁ не пацвердзЁцца ма╦ меркаванне, пакЁнем СЁрэну.
- Ты што надума╒? - занепакоЁ╒ся Савацее╒.
- Па╒тару Корзуна. ТолькЁ на бераг пайду не адзЁн, а з робатамЁ.
- Баюся я гэтага скачка ╒ нЁшто.
- ╡ я, Па╒люк, - Шабана╒ нахмуры╒ся. - Але Ёнакш нельга. Так, нельга.
Хочаш сказаць, што ╒ нас Ёншая задача? Згодзен. А цяпер задача змянЁлася.
ТакЁ ╒жо закон жыцця, што на ╒се выпадкЁ загадзя не прыдумаеш праграмы. Ты
не хвалюйся. - ╗н падышо╒ да Савацеева, абня╒ яго. - ВасЁль жа вярну╒ся Ё,
здаецца, нармальна.
- ТолькЁ што здаецца, - буркну╒ Савацее╒, ведаючы, што Шабана╒ ус╦
ро╒на зробЁць па-свойму.
- А можа, нЁчога са мной не здарыцца.
- Каб хаця, - шчыра пажада╒ Савацее╒.
Зборы былЁ нядо╒гЁя, Ё наза╒тра Шабана╒ з Савацеевым адправЁлЁся да
мора. Ля выхада яны сустрэлЁ Корзуна. ╗н ня╦мка патупа╒ся, засланяючы
праход, Ё сумна прамовЁ╒:
- Я ведаю, што вы не хочаце непакоЁць мяне. Можа, Ё правЁльна робЁце.
ТолькЁ я ╒весь час думаю пра гэта. Мне здаецца, Сярожа, што там былЁ рыбы, -
Ё пайшо╒ згорблены, нЁбы ╒ нечым вЁнаваты перад сябрамЁ.
Шабана╒ дагна╒ яго, прытулЁ╒ да грудзей Ё папрасЁ╒:
- КалЁ што, вы тут з Па╒люком не ба╒цеся, вяртайцеся на Зямлю.
Корзун кЁ╒ну╒.
Мора сустрэла людзей звычайным спакоем. АльтаЁр толькЁ што паказа╒ся
над гарызонтам, Ё яго дыск свяцЁ╒ся на шэрай вадзяной гладзЁ до╒гай
пурпурнай паласой. Шабана╒ на хвЁлЁну спынЁ╒ся, прыслухо╒ваючыся да
неспакойных удара╒ сэрца, Ё потым рашуча скочы╒ унЁз.
За Ём спа╒злЁ робаты. Утрох - чалавек Ё два робаты - яны пакЁдалЁ многа
слядо╒. А Савацее╒ бачы╒ толькЁ ямкЁ, якЁя заставалЁся ад цяжкЁх чаравЁка╒
Шабанава.
Праз якую хвЁлЁну Шабана╒ спынЁ╒ся. Ад мора яго аддзяляла вузкая паласа
жо╒тага пяску. ╗н чака╒ нечага неверагоднага, а вакол было як на зямным
пляжы - вось каб яшчэ побач раслЁ дрэвы Ё кусты Ё не трэба было апранаць
герметычны касцюм. Каб супакоЁць Савацеева, Шабана╒ азЁрну╒ся Ё весела
крыкну╒:
- Бачыш? На мяне духЁ не дзейнЁчаюць!
╡ тут у яго закружылася галава. Шабана╒ зЁрну╒ на мора. На яго паверхнЁ
нЁчога незвычайнага не было. Гэта ╦н паспе╒ яшчэ адзначыць, бо праз Ёмгненне
перад вачыма паплылЁ кругЁ. Трацячы ра╒навагу, ╦н махну╒ рукамЁ. Робаты
зразумелЁ гэта як сЁгнал аб дапамозе Ё кЁнулЁся да Шабанава. Але перш чым
яны падхапЁлЁ яго, ╦н убачы╒ перад сабой нейкЁя кольцы, праменнЁ. Ус╦ гэта
вычварна перапляталася, перакрыжо╒валася, Ёмгненна мяняла афарбо╒ку,
ствараючы новыя Ё новыя неверагодныя геаметрычныя фЁгуры. ╡ быццам яркЁя
зоркЁ падалЁ вакол густым асеннЁм дажджом. У Шабанава ╒жо не было нЁ цела,
нЁ ╒я╒лення аб тым, дзе ╦н.
КапЁтан ачу╒ся на камянЁстым абрыве, Ё першае, што ╒бачы╒, - гэта
заклапочаны твар схЁленага над Ём Савацеева. Шабана╒ пакруцЁ╒ галавой.
- Табе дрэнна? - з трывогай спыта╒ Савацее╒.
- Цяпер ужо не. - Шабана╒ се╒, паварушы╒ плячыма, рукамЁ, адна╒ляючы
страчаную ╒ладу над сваЁм целам. ╡ расказа╒, што яму здалося.
- Думаеш, Ё з Корзунам было гэтак жа?
- Упэ╒нены.
- Але чаму ╦н не расказвае? ТоЁцца цЁ не помнЁць? - спыта╒ Савацее╒ Ё
аж зморшчы╒ся, так непрыемна яму было падазраваць сябра. СпахапЁ╒шыся, ╦н
дада╒ упарта, пераканана: - Не помнЁць!
- Так! - Шабана╒ прыня╒ яго апошняе меркаванне без сумнення╒. -
Значыць, павЁнна яшчэ адбыцца нешта такое, што сцЁрае сляды з памяцЁ. Я
павЁнен вярнуцца на бераг, Па╒люк. АдзЁн. Без робата╒.
- Не спяшайся. Трэба падрыхтавацца. У касцюм уманцЁруем некалькЁ
мЁнЁяцюрных кЁнаапарата╒ Ё перадатчыка╒. КалЁ што Ё забудзеш, яны
зафЁксЁруюць. ╡, магчыма, паведамяць твае каардынаты, калЁ сЁгналы здолеюць
прабЁцца праз то╒шчу вады.
Ус╦ па╒тарылася спачатку. ТолькЁ цяпер за Шабанавым назЁра╒ Ё Корзун.
Пача╒шы хЁстацца, Шабана╒ паспе╒ пракрычаць: "Выключы робата!" Потым ╦н
закружы╒ся ╒ неверагодным танцы. У шлемафонах было чуваць яго перарывЁстае
дыханне, быццам ╦н дужа╒ся з кЁмсьцЁ. Потым абяссЁле╒ Ё ╒па╒ нЁц. Мора
пяшчотна абмывала яго празрысты гермашлем. Корзун бы╒ памкну╒ся на дапамогу,
але Савацее╒ утрыма╒ яго Ё шапну╒:
- ГлядзЁ!
БлЁзка ад берага мора раптам выкЁнула султанчык. ╗н пастая╒ на месцы,
падобны на фантан, потым варухну╒ся, як пад подыхам ветру, Ё ператварыуся ╒
вЁхор, з кожнай хвЁлЁнай набЁраючы сЁлу Ё глыбей укручваючыся ╒ ваду. Хутка
на месцы вЁхору ╒тварылася варонка метра╒ дваццаць у дыяметры. Яе сценкЁ
працягвалЁ круцЁцца злева направа, аж пакуль не агалЁлася дно. Тады адзЁн
бок варонкЁ, блЁжэйшы да берага, выцягну╒ся вузкЁм до╒гЁм языком, лЁзну╒
пясок Ё вярну╒ся на месца, захапЁ╒шы з сабой распасц╦ртага чалавека.
Здабыча нЁбы задаволЁла мора. Яно пачало супакойвацца Ё хвЁлЁны праз
тры зусЁм сцЁшылася, як быццам Ё не круцЁ╒ толькЁ што ╒ Ём магутны вЁр.
- Што скажаш? - спыта╒ Савацее╒ Ё пашкадава╒ аб гэтым. Корзун стая╒, як
аслупянелы, са збялелым тварам.
- Га? - уздрыгну╒ ╦н. - Ус╦ вылецела з галавы.
- Хутка аб усЁм даведаемся. - Савацее╒ гавары╒ на╒мысна бадз╦ра. - Мне
здаецца, што мора хвалявалася толькЁ ╒ гэтым баку, каб забраць Сяргея.
СтанцыЁ назЁрання хутка пацвердзЁлЁ думку Савацеева.
- Гэта вельмЁ важна, - ажывЁ╒ся Корзун. - Ва ╒сЁм гэтым ╦сць нейкЁ
сэнс.
- Не будзем спяшацца з вывадамЁ, - спынЁ╒ яго Савацее╒.
Тым часам увЁшныя робаты прыгналЁ гЁдраплан. Потым сабралЁ будынЁну,
дзе людзЁ маглЁ б адпачыць, устанавЁлЁ там пульты Ё экраны прыбора╒
назЁрання.
ХвЁлЁны цяклЁ марудна, складваючыся ╒ яшчэ больш марудныя гадзЁны. ╡
нЁякЁх вестак ад Шабанава.
- Не прабЁваюцца рады╦сЁгналы, - канстатава╒ Савацее╒.
- Я пра гэта дума╒, - Корзун зЁрну╒ на гадзЁннЁк. - ХвЁлЁн праз
дваццаць сЁгнал павЁнен быць. А╒тазонд вырвецца на паверхню.
- Ты малайчына, ВасЁль!
- АдзЁн тэрмЁн ужо мЁну╒, - уздыхну╒ Корзун.
Савацее╒ збянтэжана прыцЁх.
Вестка прыйшла са спазненнем на пяць хвЁлЁн. Кароткая, як знясЁленая.
ПЁльныя а╒таматы "ПамЁра" Ё рады╦маяко╒ запеленгавалЁ а╒тазонд. ╗н зрабЁ╒
перадачу з адлегласцЁ ╒ сто васемнаццаць кЁламетра╒.
Праз лЁчаныя хвЁлЁны гЁдраплан бы╒ ужо над ра╦нам, вызначаным
пеленгатарамЁ. Аднак Корзуна, якЁ адправЁ╒ся на пошукЁ, чакала расчараванне.
НЁ на паверхнЁ, нЁ ╒ глыбЁнЁ яму не ╒далося за╒важыць нЁчога значнага.
То╒шча вады хавала ╒ сабе таямнЁцу.
- Кепска, - сказа╒ Савацее╒, выслуха╒шы Корзуна. - Сяргей недзе
глыбока, вельмЁ глыбока, там страшэнны цЁск. Чалавек не вытрымае.
- А як я? - запярэчы╒ Корзун.
- Будзем чакаць, нЁчога Ёншага не застаецца.
Цямнела. Неба пакрывалася хмарамЁ, чорнымЁ, як сама ноч. Падзьму╒
вецер. Слабы спачатку, ╦н павольна разгульва╒ся, выносячы з цяснЁн воблакЁ
пылу. Пача╒ся дождж, ╦н сцяба╒ вадзянымЁ каскадамЁ па тонкЁх металЁчных
сценках часовага прытулку касмана╒та╒. НадыходзЁла ноч, шквальная, лЁ╒невая.
Савацее╒ павялЁчы╒ яркасць экрана╒, што назЁралЁ за берагам. ╗н убачы╒
вузкую берагавую паласу, нерухомых робата╒, прымацаваных тросамЁ да слупа на
абрыве, а за некалькЁ крока╒ ад Ёх - бурлЁвае мора, якое пасылала на бераг
хвалю за хваляй.
ВЁдовЁшча было жудаснае, Ё Савацееву за надзейнымЁ сценкамЁ стала
нЁякавата. А як Шабанаву, калЁ ╦н яшчэ жывы?
- Мой час мЁну╒, - Корзун як прачыта╒ думкЁ таварыша.
- У яго аварыйны запас кЁслароду. - Суцяшэнне было слабае, Ё сам
Савацее╒ не вельмЁ веры╒. Але Ёншага не было. - Адпачывай, ВасЁль, пазней
зменЁш.
Парывы ветру пачасцЁлЁся, перайшлЁ ╒ няспынны гул. ПрыцЁшаны
гукаЁзаляцыяй сцен, ╦н бы╒ манатонны, наганя╒ сон. Савацее╒ уключы╒
метраном. ЗвонкЁя секунды напо╒нЁлЁ пакой трывогай. Гэта хвалявала,
прымушала ╒весь час быць насцярожаным. Савацее╒, седзячы ╒ крэсле,
утаропЁ╒ся ╒ экран.
СтыхЁя лютавала. ХвалЁ ╒жо захл╦ствалЁ сумныя адзЁнокЁя постацЁ
робата╒, спрабуючы сарваць Ёх з месца. Але яны, варухну╒шыся, зно╒ стаялЁ,
як укапаныя. ╡ гэтак гадзЁну, дзве... Каб не заснуць, Савацее╒ раз-пораз
морга╒ вачыма.
Напэ╒на, ╦н нешта ╒с╦-такЁ празява╒. Бо калЁ расплюшчы╒ вочы, то левага
робата на месцы не было. У дынамЁку рэзка сцебанула: "Чалавек у моры!" ╡ ╒жо
другЁ робат кЁну╒ся ╒ хвалЁ.
Яны выбралЁся з вады разам з Шабанавым. Да памяшкання ╦н дайшо╒ сам,
трымаючыся за робата╒. ╗н бы╒ зняможаны, кЁну╒ адно: "Пасля, пасля" - Ё
асуну╒ся, засну╒шы на хаду.
Прачну╒ся Шабана╒ гадзЁн праз дваццаць. Зно╒ была ноч. Зно╒ за тонкЁмЁ
сценамЁ Ёх часовага жытла вар'яце╒ вецер, з гор кацЁлЁся вадзяныя валы. Але
гэта ╒жо на людзей не дзейнЁчала, здавалася неЁстотным. Яны былЁ зно╒ разам.
Касмана╒ты сабралЁся ля праектара. Пл╦нкЁ ╒жо былЁ прая╒лены.
- Спачатку я раскажу, што захавалася ╒ памяцЁ, - прапанава╒ Шабана╒, -
бо пл╦нкЁ могуць мне зрабЁць непатрэбную падказку.
Шабана╒ трыма╒ся зусЁм Ёнакш, чым тады Корзун, больш упэ╒нена. Гэта Ё
здзЁвЁла, Ё ╒зрадавала Савацеева.
- КалЁ я пайшо╒ да берага другЁ раз, - пача╒ Шабана╒, - то бы╒
хЁтрэйшы. Я прыкладна веда╒, што мяне чакае. КалЁ закружылася галава, я не
ста╒ працЁвЁцца чужому ╒здзеянню, таму хутчэй упа╒ на пясок, стараючыся не
варушыцца. Не ведаю чаму, але гэта аказалася правЁльным. Галаве стала крыху
лягчэй, Ё праз трызненне мне ╒далося тое-с╦е ╒бачыць. Помню, як змыла
хваляй, як пацягнула па паверхнЁ, як пача╒ правальвацца глыбей. Вось тады ╒
вадзе я адчу╒ нейкЁ рух, не плынь, а нешта Ёншае, абмежаванае вузкЁмЁ
рамкамЁ. Ты, ВасЁль, успамЁна╒ пра рыб. Можа, гэта былЁ яны. А можа, якЁя
Ёншыя Ёстоты. Вакол мяне ╒весь час бурлЁ╒ вЁр, Ё хаця ╒ касцюме было
паветра, яно не трымала мяне, я працягва╒ апускацца ╒с╦ нЁжэй. Мяне
здзЁвЁла, што ╒жо досыць глыбока, а цЁску вады не адчуваю. Я спалоха╒ся.
ЗрабЁ╒ спробу вырвацца Ё дапусцЁ╒ гэтым самым памылку. Зно╒ закружылася
галава, я правалЁ╒ся ╒ небыцц╦, з якога выйша╒ толькЁ апыну╒шыся на беразе.
Каб не кЁбы, паплава╒ бы яшчэ. А цяпер давайце паглядзЁм пл╦нкЁ.
У касцюм Шабанава былЁ ╒манцЁраваны шэсць маленькЁх кЁнакамер. КалЁ ╦н
вярну╒ся, Ёх засталося пяць. Шостая недзе прапала.
- ЗачапЁ╒ся за што, а можа, робаты, як цягнулЁ, адарвалЁ, - сказа╒
Шабана╒.
Ды хапЁла Ё астатнЁх. Яны ╒ключылЁся ╒ той момант, як мора хлынула на
бераг.
Савацееву ╒далося сЁнхранЁзаваць зафЁксаванае пл╦нкамЁ так, каб на
экране атрымлЁвалася цэльная Ё аб'╦мная карцЁна. Мора было такое ж, якЁм
людзЁ яго бачылЁ кожны дзень, на глыбЁнЁ нават яшчэ спакайнейшае. Тым больш
было дзЁ╒на, што Шабана╒ руха╒ся ры╒камЁ.
Апараты з а╒таматычнай наводкай хутка прывыклЁ да навакольнага
асяроддзя. У вадзе яны за╒важылЁ ценЁ, якЁя кружылЁ навокал Шабанава.
Апараты павялЁчылЁ рэзкасць, выбралЁ адпаведную падсветку, Ё ценЁ
ператварылЁся ╒ незвычайных... рыб. До╒гЁх, велЁчын╦й з чалавека, вузкЁх Ё
вастраносых.
- ВасЁль не памылЁ╒ся, - узрадава╒ся Шабана╒.
Касяк, гаворачы зямной мовай, бы╒ немалы - рыбы акружалЁ чалавека
шчыльна, час ад часу кранаючы яго цела рабрыстымЁ пла╒нЁкамЁ.
- Навошта я варушы╒ся, - пашкадава╒ Шабана╒.
- Апараты раскажуць, што трэба, - супакоЁ╒ Корзун.
- Не, я за╒важы╒ бы больш. Хоць ты па╒тары дослед.
Паказалася жо╒тае дно. ╡ тут яно нагадвала бераг - пясчанае, без
прыкмет якой-небудзь раслЁннасцЁ. Рыбы, не спыняючыся, плылЁ далей з вялЁкай
хуткасцю.
Нарэшце рух рыб запаволЁ╒ся. На экране з'явЁлЁся нагрувашчваннЁ
камення╒, якЁя зблЁзку аказалЁся гротамЁ. ЦЁ то рыбы жылЁ тут, цЁ што Ёншае
было, кЁнаапараты не ╒лавЁлЁ. ВЁдаць, рыбы перасталЁ падтрымлЁваць Шабанава,
Ё ╦н апусцЁ╒ся на дно, бо па экране ╒ гэты час прабеглЁ ц╦мныя палосы. Потым
зно╒ праяснела.
Шабана╒ ляжа╒ ля ╒вахода ╒ грот. Рыбы трохЁ пакруцЁлЁся каля яго Ё
паплылЁ некуды. ╡ зно╒ палосы прабеглЁ па экране.
- Навошта было цябе несцЁ? - усмЁхну╒ся Корзун.
- Ты таксама, напэ╒на, пабыва╒ на гэтым дне. Хаця!.. - Шабана╒
здзЁ╒лена паглядзе╒ на таварыша╒. - Здаецца, успомнЁ╒. - ╗н адвярну╒ся ад
экрана. - Зараз мяне перанясуць да другога грота. Там ля ╒вахода будзе кучка
цЁ то водарасця╒, цЁ то тутэйшых актынЁй.
- Пра╒да! - падхапЁ╒ся Савацее╒.
Па экране трэцЁ раз прайшлЁ палосы.
- УспомнЁ╒! Га? - дзЁвЁ╒ся сам Шабана╒.
Перан╦сшы яго, рыбы до╒га не вярталЁся. Амаль увесь дзень. ╡ столькЁ ля
экрэна прасядзелЁ касмана╒ты, баючыся лрапусцЁць якую-небудзь дэталь.
- Шкада, што не вЁдаць майго цела, - сказа╒ Шабана╒ задумлЁва. -
Што-небудзь яшчэ ╒спомнЁ╒ бы.
- ГлядзЁ, глядзЁ! - перапынЁ╒ яго Савацее╒.
Падплыла рыба, павЁсла нерухома, паводзячы пла╒нЁкамЁ, як сом вусамЁ.
Вочы - вузкЁя шчылЁны - паблЁсквалЁ чырванаватымЁ агеньчыкамЁ. Праз некаторы
час рыба варухнула носам кучку водарасця╒ Ё зно╒ замерла. Не╒забаве да яе
далучылЁся яшчэ дзве. Зв╦╒шы галовы ╒ адно месца, яны быццам раЁлЁся.
Шабана╒ аж засмяя╒ся, такЁм недарэчным здалося яму гэтае меркаванне. ╡
раптам рыб пабольшала. Яны зно╒ утварылЁ кальцо. Шабана╒ адарва╒ся ад дна, Ё
рыбы рушылЁ ╒ дарогу.
Мора хвалявалася. Вярта╒ся Шабана╒ ужо ноччу. Рыбы паводзЁлЁ сябе цяпер
неспакойна. Частка Ёх адлучылася, закруцЁлася ╒с╦ хутчэй Ё хутчэй. Пасярод
круга ╒знЁкла варонка, якая ╒с╦ павялЁчвалася. ╡ тады ╒ вЁр кЁнулЁся
астатнЁя рыбы. А на экран з вялЁкай хуткасцю пача╒ наплываць чорны бераг.
КалЁ Шабана╒ апыну╒ся на грэбнЁ хвалЁ, нЁ варонкЁ, нЁ рыб апараты ╒жо
не ╒бачылЁ. ТолькЁ хвалЁ, як ашалелыя, адна за другой накочвалЁся на бераг.
А адтуль, перабЁраючы механЁчнымЁ нагамЁ, выходзЁлЁ робаты.
- Падарожжа закончана! - Шабана╒ уста╒ Ё жарта╒лЁва пакланЁ╒ся.
- КЁнь ты, - скрывЁ╒ся Савацее╒, - табе ж самому не да жарта╒. Лепш
окажы, ты зразуме╒, што гэта?
- Жыцц╦!
- Сам бачу. А якое жыцц╦ - разумнае, неразумнае?
- Магу сказаць, - пасур'╦зне╒ Шабана╒. - Узровень развЁцця - невысокЁ,
на маю думку, ЁмЁ кЁруе Ёнстынкт, як Ё ╒ зямных. Так, так, - перабЁ╒ ╦н
Корзуна, якЁ хаце╒ запярэчыць. - СамЁ памяркуйце, як ус╦ адбылося. Рыбы
палЁчылЁ мяне за свайго сабрата, якога мора выкЁнула на бераг. Гэта пагражае
гЁбеллю. Яны спрабуюць устанавЁць з Ём кантакт, падбадз╦рыць, цЁ што. Адсюль
мае трызненнЁ. ВЁдаць, мы карыстаемся прыкладна аднолькавымЁ бЁятокамЁ. СамЁ
яны на бераг выйсцЁ не могуць, але ╒меюць, у вынЁку до╒гага развЁцця,
выкарысто╒ваць сЁлу мора. БачылЁ, якЁ вЁр утварылЁ? А потым, калЁ я не
ачуня╒ Ё пад вадой, не дакрану╒ся да ежы, яны, зразуме╒шы сваю памылку,
выкЁнулЁ мяне назад. Што на тое месца - выпадкова.
- Ага! - усклЁкну╒ Савацее╒.
- Не лавЁ на слове. На ЗямлЁ ж ╦сць Ёстоты, у якЁх такЁя паводзЁны
выклЁкаюцца Ёнстынктам. Тыя ж самыя дэльфЁны.
- На ЗямлЁ ╦сць. А тут Ёншае. - Савацее╒ ад хвалявання не мог уседзець
на месцы Ё закрочы╒ па цесным пакойчыку, лавЁруючы памЁж крэсламЁ Ё
прыборамЁ. - Давайце ╒спомнЁм ус╦ з самага пачатку. Рыбы ╒меюць
падпарадко╒ваць сабе мора. Яны за╒важылЁ, што ты не крану╒ ежу. Тады што яны
робяць? ЗбЁраюцца Ё абмярко╒ваюць становЁшча. ╡менна абмеркавалЁ Ё панеслЁ
цябе назад. Яны ведалЁ, што ты чужы. ТолькЁ гэтым можна растлумачыць, што ты
нЁчога не помнЁш - звычайная перасцярога. Ты цяпер не зможаш, каб Ё хаце╒,
прывесцЁ каго-небудзь цЁ прыйсцЁ назад сам. Напэ╒на, у рыб ╦сць ворагЁ, бо
яны ╒весь час пЁльнуюць нас.
- Думаеш, яны не адзЁныя жыхары СЁрэны? - ажывЁ╒ся Корзун.
- Ус╦ можа быць. Але не гэта гало╒нае зараз. Гэтыя рыбы, я ╒пэ╒нены,
мЁнулЁ ╒жо стадыю Ёнстынкту.
- Але ж гэта азначае... - пача╒ бы╒ Шабана╒.
- Так. У Ёх розум слабы, але ╒жо розум.
- Вада не тое асяроддзе, дзе можа развЁвацца разумнае жыцц╦. - Шабана╒
не мог згадзЁцца з Савацеевым.
- Зямная логЁка. Жыцц╦ на СЁрэне так Ё не здолела выбрацца з вады на
сушу. Але ж гэта не значыць, што яно спынЁлася ╒ развЁццЁ. СЁлы жыцця
магутныя, Ё яно знайшло сабе свае шляхЁ. Дык чаму не магло яно надзялЁць
розумам рыбападобных? Ва ╒сякЁм разе, Ёншай гЁпотэзы ╒ нас няма.
- Па╒тарыць праверку? - прапанава╒ Корзун. - Я гатовы зно╒...
Пасля до╒гага роздуму Шабана╒ пакЁва╒ галавой:
- Цяпер мы не можам. А што, калЁ Па╒люк не памыляецца, хаця на многае
╦н не да╒ адказу, як Ё я? Што тады аб нас падумаюць гаспадары планеты? Як мы
будзем выглядаць у Ёх вачах? А калЁ яны знаходзяцца на нЁзкай ступенЁ
развЁцця, што найбольш верагодна, дык невядома, як будзе ╒ наступны раз.
Зробяць з цябе Ёдала Ё пакЁнуць у сваЁм гроце, каб малЁцца. Мы закончым сваю
работу, не чапаючы мора. А некалЁ пазней, калЁ рыбы дасягнуць вышэйшай
ступенЁ развЁцця, людзЁ ╒становяць з ЁмЁ зносЁны. Пача╒шы развЁвацца, жыцц╦
не адступЁць. Цяпер СЁрэна будзе пад наглядам.
- Да╒ жа нехта планеце такую назву, ус╦ ро╒на як веда╒, - за╒важы╒
Корзун.
- Не помню хто, - адказа╒ Шабана╒, - назва Ёснуе з мЁнулага стагоддзя.
Мабыць, Ё тады людзЁ ведалЁ пра гэтых рыб. Ну, як, згодны з маЁм рашэннем?
Пярэчання╒ не было.
Да свЁтання касмана╒ты засталЁся на часовай станцыЁ.
Сон у крэслах бы╒ не вельмЁ зручны, але яны прачнулЁся бадз╦рыя,
пасвяжэлыя. Шабана╒ хадзЁ╒ па пакоЁ Ё па╒тара╒:
- Хлопцы, а я, здаецца, нешта прыпамЁнаю.
Савацее╒ не вытрыма╒ Ё буркну╒:
- Ды прыпомнЁ ╒жо.
- А што, вазьму Ё... хлопцы! - ╗н выбег у пераходны тамбур Ё вярну╒ся,
трымаючы ╒ руках нейкую палачку. - Вось, яна самая.
- Водарасць?! - усклЁкну╒ Савацее╒.
Ледзь прыкметны пах азону, змешанага з чымсьцЁ яшчэ, паплы╒ па пакоЁ.
Шабана╒ шчаслЁва ╒смЁхну╒ся Ё сказа╒:
- Сядайце. Размова не скончана!
ЗаЁнтрыгаваныя, таварышы паселЁ ╒ крэслы.
- Учора мы не разумелЁ, што за палосы парушалЁ бачнасць на экране.
Цяпер я ╒спомнЁ╒ ус╦, быццам не было правалу ╒ памяцЁ. - Хваляванне Шабанава
перадалося астатнЁм. Яны сядзелЁ, не адрываючы ад яго вачэй. - Першы раз я
тузану╒ся, калЁ адарва╒ адзЁн кЁнаапарат. Вось ╦н, бы╒ у кЁшэнЁ, - Шабана╒
разня╒ пальцы. - ДругЁ раз, калЁ рабЁ╒ здымкЁ грота, Ё трэцЁ - калЁ вось
гэты мЁнерал, - ╦н паказа╒ на водарасць, - кла╒ у кЁшэню. А зараз паглядзЁм,
што на апошняй пл╦нцы.
Успыхну╒ экран, на Ём з'явЁлася падводнае царства, дакладней, яго
маленькЁ куток - грот. Ля задняй сценкЁ грота стаялЁ палЁцы, падобныя на
соты. ╡ ╒ кожнай ячэйцы ляжалЁ водарасцЁ.
- ╡нкубатар? - здзЁвЁ╒ся Савацее╒.
- Нешта падобнае на яго, - адказа╒ Шабана╒.
Але самае дзЁ╒нае было наперадзе. Да палЁц, аднекуль збоку, са сцен
грота цягнулЁся правады. ╡накш назваць гэтыя то╒стыя нЁткЁ нельга было.
Здымка працягвалася лЁчаныя хвЁлЁны, але Ё за гэты час у некалькЁх ячэйках
блЁснулЁ чырвоныя ЁскаркЁ. А калЁ апарат крыху ссуну╒ся, касмана╒ты ╒бачылЁ
фЁгуру ╒... скафандры.
- Што вы цяпер скажаце, сябры? - хЁтравата блЁсну╒ вачыма Шабана╒.
Таварышы развялЁ рукамЁ.
- Тады я скажу. Гэтыя рыбы - робаты, напэ╒на, нават бЁялагЁчныя. Я
помню Ёх паводзЁны, таму перакананы. Яны дзейнЁчаюць лагЁчна, але без
эмоцый. ╡х стварылЁ такЁя ж прышэльцы, як Ё мы, з Ёншага свету. Навошта? Пад
вадой многа гэтага мЁнералу. Яго дзеянне на чалавека надзвычай дабратворнае.
Пакуль мы праглядалЁ пл╦нку, нашы робаты зрабЁлЁ аналЁз ма╦й крывЁ. Яна
чыстая, быццам у ╦й не адбываюцца працэсы акЁслення. Вось як падзейнЁча╒ на
мяне мЁнерал. Вось чаму я ╒спомнЁ╒ ус╦ да дробязей аб маЁм знаходжаннЁ пад
вадой.
- ДапусцЁм, - згадзЁ╒ся Савацее╒, - а бЁятокЁ?
- Мне здаецца, тлумачэнне даволЁ простае. Нашы бЁятокЁ прыблЁзна такЁя
ж. Рыбы-робаты настроены на Ёх. Таму яны адразу Ё з'я╒ляюцца, варта каму з
нас апынуцца на беразе.
- А трызненнЁ? - не здава╒ся Савацее╒.
- Гэта свайго роду нейтралЁзатар. У яго прыродзе трэба будзе
разабрацца, бо дзякуючы яму чалавек можа плаваць, як глыбЁнная Ёстота, не
баючыся цЁску. Пачу╒шы сЁгнал, рыбы-робаты бяруць гаспадара, пераносяць яго
да грота╒, дзе ╒жо назапашан мЁнерал. Вядома, мЁнерал робаты могуць
даставЁць Ё самЁ на паверхню. Але, вЁдаць, там патрэбна прысутнасць
гаспадара.
- Але дзе доказ, што рыбы - гэта робаты?
У пярэчаннЁ Савацеева была логЁка.
- ╗сць такЁ доказ, - сказа╒ Шабана╒, - зараз мы яго прывядз╦м. - ╗н
уставЁ╒ у праектар пл╦нку, на якой былЁ сфатаграфаваны рыбы ля грота╒,
злучы╒ экран з лЁчыльнай машынай. - ПомнЁце, - растлумачы╒ ╦н, - ╦сць
формулы руху для жывых Ёстот Ё для кЁбернетычных. З Ёх дапамогай яшчэ было
даказана жыцц╦ на чацв╦ртай планеце Працы╦на. Вось зараз машына Ё прыменЁць
Ёх. Праграму я скла╒ ужо.
Праз трыццаць секунд пасля таго, як скончылася пл╦нка, машына
выштурхнула стужку з адказам. Рыбы, згодна са сцвярджэннем матэматыкЁ, не
маглЁ быць жывымЁ.
- ДзЁ╒на, - уздыхну╒ Корзун.
- Радасна, - сказа╒ Шабана╒. - ЛюдзЁ хутка сустрэнуцца яшчэ з адным
прадста╒нЁком розуму Ё, як мне чамусьцЁ здаецца, вельмЁ падобным на
чалавека. - ╡ не ╒трыма╒ся, весела ╒пЁкну╒ Савацеева: - А ты каза╒ -
Ёнстынкт.
Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT