УладзГмГр МГкалаевГч ШыцГк. Скачок у нГшто
---------------------------------------------------------------------
У.ШыцГк. "У час не вярнулГся", "Мастацкая лГтаратура", МГнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лГпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадромаЂ возьмуць старт вялГзныя зоркалИты Г
накГруюцца да далИкГх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца Ђжо Ђ наступным стагоддзГ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы Ђжо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астралИтчыкаЂ у бясконцай прасторы. Аб Гх прыгодах,
лИсе Г знаходках расказваецца Ђ гэтым зборнГку фантастычных апавяданняЂ.
Сляды абрывалГся, быццам у Корзуна раптам выраслГ крылы Г Ин узляцеЂ у
фГялетавую бездань бязвоблачнага неба СГрэны. Гэтага, вядома, быць не магло.
Але ЂсИ ж цГкава, куды дзеЂся Корзун? ШабанаЂ паЂтарыЂ пытанне Ђголас,
зГрнуЂ на Савацеева. Той не адказаЂ, Г ШабанаЂ зноЂ паглядзеЂ на сляды.
Выразныя, як на мяккай глГне, з рубчыкамГ Г палоскамГ ад цяжкГх чаравГкаЂ
скафандра, яны пачыналГся адразу пад скалой, на якой зараз стаялГ ШабанаЂ Г
СавацееЂ са свГтай робатаЂ Г з якой гадзГну назад саскочыЂ унГз Корзун. Јн
напэЂна не спяшаЂся - сляды былГ акуратныя, нават у апошняй ямцы сценкГ
абсыпалГся не больш, чым у астатнГх. А далей жаЂцеЂ некрануты пясок, аж да
самай вады, да якой заставалася яшчэ метраЂ дзесяць.
- ХвалГ змылГ?.. - СавацееЂ сказаЂ гэта няЂпэЂнена, хутчэй каб парушыць
маЂчанне.
ШабанаЂ зразумеЂ таварыша Г нявесела ЂсмГхнуЂся: мора было на дзГва
спакойнае, як лясная копанка дзе-небудзь на ЗямлГ. За тыя хвГлГны, што
мГнулГ з таго моманту, калГ з Корзунам спынГлася сувязь, яно не паспела б
утаймавацца. Ды наогул шматдзИнныя назГраннГ сведчылГ, што мора бушуе толькГ
Ђначы. В ШабанаЂ адказаЂ:
- Тут нешта Гншае, хаця, здаецца, акрамя мора Ин не мог нГдзе дзецца.
- А што, калГ... - здагадка была недарэчная Г страшная, Г СавацееЂ не
адважваЂся выказаць яе да канца.
ЗноЂ ШабанаЂ зразумеЂ яго Г адмоЂна пакГваЂ галавой:
- Не! Прыбярэжны пясок - не багна.
- А яма, апоЂзень цГ яшчэ што! Не мог жа чалавек знГкнуць сярод белага
дня, нГчога пасля сябе не пакГнуЂшы.
- СГрэна - не Зямля, якГ Ђжо тут белы дзень.
Флегматычнасць Г логГка, якГя гучалГ Ђ словах Шабанава, вывелГ
Савацеева з раЂнавагГ.
- Бяда здарылася! Бяда! Чуеш? - закрычаЂ Ин.
- Не крычы, - паклаЂ яму руку на плячо ШабанаЂ. - Крыкам тут не
дапаможаш. Я ж спрачаюся з табой, каб сябе пераканаць Г хутчэй высветлГць
ГсцГну.
СавацееЂ крыху памякчэЂ Г прапанаваЂ:
- Давай правяраць варыянты.
Два робаты, падобныя на людзей, апранутых у няЂклюдныя скафандры,
падышлГ да абрыву. Асцярожна, як старыя дзяды, пачалГ злазГць унГз.
НецярплГвага Савацеева заЂсИды раздражняла гэтая паважнасць у рухах
робатаЂ, якГя нават у небяспечных абставГнах нГколГ не парушалГ свайго
механГчнага спакою. Јн ведаЂ, што Гменна так яны запраграмГраваны, Гх
электронны мозг не разумее эмоцый, але не мог не злавацца. В зараз, не
стрымаЂшыся, крыкнуЂ:
- Гэй вы, хутчэй варушыцеся!
Робаты на Гмгненне замерлГ, як па камандзе павярнулГ галовы, быццам
сапраЂды здзГвГлГся нечаканаму патрабаванню Г абражлГваму тону, Г дружна
адказалГ:
- Ступень небяспекГ 0,4. Працуем на крайнГм рэжыме.
СавацееЂ матнуЂ галавой, а ШабанаЂ усмГхнуЂся.
- А ну вас! - крыкнуЂ СавацееЂ Г саскочыЂ на пясок да робатаЂ.
- Далей нельга! Далей нельга!
Бясстрасны голас робата толькГ падахвоцГЂ Савацеева, Г Ин, сарваЂшыся з
месца, кГнуЂся да берага. В адразу ж затрапятаЂ у бяссГльным парыве,
схоплены робатамГ за рукГ.
- Далей нельга! Далей нельга! - няспешна Г манатонна гучала Ђ
шлемафоне.
- КГнь, ПаЂлюк! - сказаЂ ШабанаЂ зверху. - Ты ж сам настроГЂ Гх на
небяспеку.
СавацееЂ зразумеЂ недарэчнасць сваГх паводзГн. ПерастаЂшы
супрацГЂляцца, Ин буркнуЂ:
- Добра, добра Ђжо, буду стаяць.
Робаты адразу выпусцГлГ яго са сваГх моцных жалезных абдымкаЂ Г
пакрочылГ далей, быццам нГчога не здарылася. Яны дайшлГ да апошняга следу,
пастаялГ, зрабГлГ яшчэ адзГн крок наперад Г ЂключылГ апаратуру.
ШабанаЂ глядзеЂ на экран, якГ свяцГЂся роЂным зеленаватым святлом, Г
чакаЂ, што вось зараз апраЂдаецца меркаванне Савацеева Г пад пластом пяску
яны Ђбачаць Корзуна. ШабанаЂ не хваляваЂся. Гэта быЂ бы не такГ Ђжо дрэнны
варыянт - Корзун хоць Г Ђ лИгкГм герметычным касцюме, але мог бы пратрымацца
Г больш часу, кГслароду хапала яшчэ гадзГн на дзесяць.
НГводная Гскарка не патрывожыла аднастайнае мГгценне экрана. Пясок быЂ
аднародны, без староннГх прадметаЂ на многГя метры Ђглыб. Робаты яшчэ
пакружылГ навокал, штораз даследуючы большую плошчу, Г павярнулГ назад.
Бадай толькГ цяпер ШабанаЂ у поЂнай меры ЂсвядомГЂ, што здарылася.
Раней яму здавалася, што гэта нейкГ жарт з боку Корзуна, або калГ Г Исць тут
нейкая таямнГца, то яна бяскрыЂдная. Јн паглядзеЂ на мора. Яно было
па-ранейшаму спакойнае, а яму Ђжо ЂяЂлялася грозным. Што Ин можа сказаць
пэЂнага аб гэтай магутнай Г нечакана варожай сГле, якая скандэнсавана Ђ
агромнГстай масе вады? НГчога. А гэтая ж сГла можа проста падмяць чалавека,
не пакГнуЂшы нГякага следу. Магчыма, вось так, як здарылася з Корзунам. В
што наогул яны ведаюць пра СГрэну?
Месяц назад зоркалИт "ПамГр" зрабГЂ пасадку на СГрэне. Планета мела
атмасферу з даволГ высокГм утрыманнем кГслароду, ваду, блГзкую па сваГх
хГмГчных уласцГвасцях да зямной, Г разам з тым была пазбаЂлена складаных
арганГчных форм жыцця. ДзГЂна было глядзець на высокГя голыя горы, пясчаныя
пустынГ, акружаныя з усГх бакоЂ морамГ.
МИртвая планета, цГкавая сваГмГ атмасфернымГ з'явамГ. АдзГная Ђ сваГм
родзе Ђ сГстэме АльтаГра. ЛюдзГ вывучалГ яе будову, шукалГ прычыны, якГя
растлумачылГ б рэзкГя змены Ђ надвор'Г. В раптам здарэнне, якое пагражала
абярнуцца трагедыяй, Трэба было наладжваць пошукГ, а людзГ не ведалГ, адкуль
Гх пачынаць.
ШабанаЂ адчапГЂ ад пояса бГнокль, паднИс яго да вачэй. Мора было
пустыннае, толькГ водблГскГ далИкай рабГзны раз-пораз узнГкалГ Ђ палГраваных
лГнзах.
- Не давяраеш лакатарам? - спытаЂ СавацееЂ.
ШабанаЂ апусцГЂ бГнокль, зГрнуЂ на чысты экран лакатара Г спытаЂ
разгубленым голасам:
- ПаЂлюк, дзе Корзун?
ПакГнуЂшы на ЂсякГ выпадак двух робатаЂ на беразе, ШабанаЂ Г СавацееЂ
вярнулГся на "ПамГр", каб падрыхтаваць гГдраплан. Яны вырашылГ Ђ моры
пашукаць адгадку гэтай тайны.
Разведка нГчога не дала. На добрую сотню кГламетраЂ мора было цГхГм,
спакойным, без прыкмет нават унутранага руху, прасвечвалася да самага дна.
Яны вярнулГся, калГ сярэбранае сонца распаленым краем кранулася
гарызонта. НадыходзГла ноч, кароткая, цИмная Г такая дажджлГвая, што носа не
высунеш. Прырода Ђ начныя гадзГны быццам вяртала мору Ђсю тую ваду, што
забГрала Ђ яго гарачым днИм.
Расчараваныя, прыгнечаныя, ШабанаЂ Г СавацееЂ спынГлГся ля зоркалИта.
Корзун мог быць яшчэ жывы, але хвГлГн праз сорак кГсларод павГнен быЂ
скончыцца. В тады... Яны не гаварылГ, што будзе тады. Аб гэтым лепш было
маЂчаць, каб не праганяць надзею, маленькую Г трапяткую, якая, нягледзячы нГ
на што, не пакГдала Гх.
В раптам касманаЂты пераглянулГся, не разумеючы, што адбываецца. У
шлемафоне не змаЂкаЂ голас робата, якГ будзИнна, як пра самае звычайнае, раз
за разам паЂтараЂ:
- На беразе чалавек! На беразе чалавек!
Бясстрасны робат з механГчнай душой, аднак, аказаЂся больш кемлГвы за
людзей. Паведамляючы навГну, Ин адначасова выклГкаЂ усюдыход. Не паспелГ
касманаЂты апамятацца, як усюдыход ужо стаяЂ побач з ГмГ. Яны адразу ж
ускочылГ Ђ машыну Г памчалГся да абрыву.
Корзун стаяЂ на тым самым месцы, дзе абрывалГся яго ранейшыя сляды. Јн
задумлГва глядзеЂ на мора Г нечаму нясмела ЂсмГхаЂся.
- ВасГль! ВасГль! - ШабанаЂ тузануЂ яго за плячо.
Корзун спакойна зГрнуЂ на таварыша Г здзГЂлена спытаЂ:
- Ты чаго? Што здарылася?
- Јн яшчэ пытае! - ШабанаЂ у адчаГ павярнуЂся да Савацеева, якГ таксама
прыбег ужо на бераг. - Чуеш, ПаЂлюк?
- Дзе ты быЂ? - СавацееЂ зрабГЂ крок да Корзуна.
Корзун зморшчыЂ лоб, падумаЂ трохГ Г, нГчога не разумеючы, адказаЂ:
- Ту-ут...
- Увесь час? - асцярожна ЂдакладнГЂ ШабанаЂ.
- ЯкГ час, я ж толькГ прыйшоЂ сюды. - Да Корзуна нарэшце дайшло, што
таварышы Ђ чымсьцГ сумняваюцца... - Чаго вы прычапГлГся?
- ПаглядзГ! - ШабанаЂ паказаЂ спачатку на АльтаГр, якГ Ђжо схаваЂся
напалавГну, потым на апусцелыя кГслародныя балоны. - Бачыш, колькГ часу
мГнула?
Корзун шырока расплюшчыЂ вочы Г знясГлена апусцГЂся на пясок.
- Як жа гэта, хлопцы?
- Даведаемся, - бесклапотна сказаЂ СавацееЂ Г прапанаваЂ: - Паедзем
дадому. Хутка лГне дождж.
Пазней, ужо седзячы ва Ђтульным салоне зоркалИта, Корзун зноЂ папрасГЂ:
- Скажыце, хлопцы, што здарылася?
- Спачатку крыху адпачнИм, а потым паспрабуем ужо адказаць на тваИ
пытанне. Нам хапГла сИння. А тады, можа, Г ты, ВасГль, што ЂспомнГш.
Корзун успомнГЂ нямногае: як прыйшоЂ на бераг, прываблены зямным
выглядам мора, Г як пазней яго сустрэлГ робаты. Што было памГж гэтым, Ин
ведаЂ не больш за астатнГх.
- Вось толькГ... як бы вам сказаць...
- Ну, ВасГль, ну, - ШабанаЂ падаЂся да яго.
- Не, гэта не паддаецца апГсанню. НапэЂна, я проста засумаваЂ па ЗямлГ.
На беразе было... Гэта Г радасць, Г туга, Г шчасце, ад якога нават стала
балюча - такое яно вялГкае Г Ђсеабдымнае. Яны ахапГлГ мяне там на беразе Г
не адпускалГ, пакуль не прыйшлГ вы.
НапэЂна, усИ сапраЂды было так, бо, успамГнаючы, Корзун зноЂ стаЂ
такГм, якГм яго бачылГ сябры на беразе, - памякчэлым, з нясмелай усмешкай.
Знешне Корзун не змянГЂся. ТолькГ цяпер часцей задумваЂся, быццам
прыглядаЂся цГ прыслухоЂваЂся да нечага незразумелага, але прыемнага, што
было вядома толькГ яму аднаму. ПрацаваЂ жа Ин, як Г раней, старанна. Факт
яго знГкнення можна было б палГчыць камГчнай недарэчнасцю, каб за Гм не
стаяла нешта невядомае, невытлумачальнае, якое межавала з цудам Г таму
выглядала пагрозлГвым Г небяспечным для кожнага з касманаЂтаЂ, для карабля
на Ђвесь той час, пакуль яны будуць на СГрэне. Гэта выклГкала нервознасць,
перашкаджала нармальна працаваць. В нарэшце СавацееЂ не вытрымаЂ.
- Я больш не магу, - паскардзГЂся Ин Шабанаву, калГ яны засталГся з Гм
удвух. Пры Корзуне такГх размоЂ пазбягалГ. - Або мы стартуем, або не ведаю
што.
- Не разгадаЂшы, што адбылося з Корзунам?
- Мы бяссГльныя тут.
У нейкай меры СавацееЂ меЂ падставу так гаварыць. МГнула Ђжо каля двух
тыдняЂ, а яны ЂсИ яшчэ не мелГ кончыка той нГтачкГ, якая дазволГла б
раскрыць таямнГцу. В сапраЂды, трэба было прымаць нейкае рашэнне. ШабанаЂ
быЂ капГтанам Гх невялГкага экГпажа Г разумеЂ Савацеева. Јн доЂга стаяЂ ля
ГлюмГнатара, з якога вГднелася мора - цГхае, ласкавае.
- ПадманлГвая прыгажосць, - ШабанаЂ адвярнуЂся ад ГлюмГнатара, Г
СавацееЂ заЂважыЂ у яго вачах ГльдзГнкГ холаду. - ЗробГм, ПаЂлюк, яшчэ адну
спробу. КалГ не пацвердзГцца маИ меркаванне, пакГнем СГрэну.
- Ты што надумаЂ? - занепакоГЂся СавацееЂ.
- ПаЂтару Корзуна. ТолькГ на бераг пайду не адзГн, а з робатамГ.
- Баюся я гэтага скачка Ђ нГшто.
- В я, ПаЂлюк, - ШабанаЂ нахмурыЂся. - Але Гнакш нельга. Так, нельга.
Хочаш сказаць, што Ђ нас Гншая задача? Згодзен. А цяпер задача змянГлася.
ТакГ Ђжо закон жыцця, што на Ђсе выпадкГ загадзя не прыдумаеш праграмы. Ты
не хвалюйся. - Јн падышоЂ да Савацеева, абняЂ яго. - ВасГль жа вярнуЂся Г,
здаецца, нармальна.
- ТолькГ што здаецца, - буркнуЂ СавацееЂ, ведаючы, што ШабанаЂ усИ
роЂна зробГць па-свойму.
- А можа, нГчога са мной не здарыцца.
- Каб хаця, - шчыра пажадаЂ СавацееЂ.
Зборы былГ нядоЂгГя, Г назаЂтра ШабанаЂ з Савацеевым адправГлГся да
мора. Ля выхада яны сустрэлГ Корзуна. Јн няИмка патупаЂся, засланяючы
праход, Г сумна прамовГЂ:
- Я ведаю, што вы не хочаце непакоГць мяне. Можа, Г правГльна робГце.
ТолькГ я Ђвесь час думаю пра гэта. Мне здаецца, Сярожа, што там былГ рыбы, -
Г пайшоЂ згорблены, нГбы Ђ нечым вГнаваты перад сябрамГ.
ШабанаЂ дагнаЂ яго, прытулГЂ да грудзей Г папрасГЂ:
- КалГ што, вы тут з ПаЂлюком не баЂцеся, вяртайцеся на Зямлю.
Корзун кГЂнуЂ.
Мора сустрэла людзей звычайным спакоем. АльтаГр толькГ што паказаЂся
над гарызонтам, Г яго дыск свяцГЂся на шэрай вадзяной гладзГ доЂгай
пурпурнай паласой. ШабанаЂ на хвГлГну спынГЂся, прыслухоЂваючыся да
неспакойных удараЂ сэрца, Г потым рашуча скочыЂ унГз.
За Гм спаЂзлГ робаты. Утрох - чалавек Г два робаты - яны пакГдалГ многа
слядоЂ. А СавацееЂ бачыЂ толькГ ямкГ, якГя заставалГся ад цяжкГх чаравГкаЂ
Шабанава.
Праз якую хвГлГну ШабанаЂ спынГЂся. Ад мора яго аддзяляла вузкая паласа
жоЂтага пяску. Јн чакаЂ нечага неверагоднага, а вакол было як на зямным
пляжы - вось каб яшчэ побач раслГ дрэвы Г кусты Г не трэба было апранаць
герметычны касцюм. Каб супакоГць Савацеева, ШабанаЂ азГрнуЂся Г весела
крыкнуЂ:
- Бачыш? На мяне духГ не дзейнГчаюць!
В тут у яго закружылася галава. ШабанаЂ зГрнуЂ на мора. На яго паверхнГ
нГчога незвычайнага не было. Гэта Ин паспеЂ яшчэ адзначыць, бо праз Гмгненне
перад вачыма паплылГ кругГ. Трацячы раЂнавагу, Ин махнуЂ рукамГ. Робаты
зразумелГ гэта як сГгнал аб дапамозе Г кГнулГся да Шабанава. Але перш чым
яны падхапГлГ яго, Ин убачыЂ перад сабой нейкГя кольцы, праменнГ. УсИ гэта
вычварна перапляталася, перакрыжоЂвалася, Гмгненна мяняла афарбоЂку,
ствараючы новыя Г новыя неверагодныя геаметрычныя фГгуры. В быццам яркГя
зоркГ падалГ вакол густым асеннГм дажджом. У Шабанава Ђжо не было нГ цела,
нГ ЂяЂлення аб тым, дзе Ин.
КапГтан ачуЂся на камянГстым абрыве, Г першае, што ЂбачыЂ, - гэта
заклапочаны твар схГленага над Гм Савацеева. ШабанаЂ пакруцГЂ галавой.
- Табе дрэнна? - з трывогай спытаЂ СавацееЂ.
- Цяпер ужо не. - ШабанаЂ сеЂ, паварушыЂ плячыма, рукамГ, аднаЂляючы
страчаную Ђладу над сваГм целам. В расказаЂ, што яму здалося.
- Думаеш, Г з Корзунам было гэтак жа?
- УпэЂнены.
- Але чаму Ин не расказвае? ТоГцца цГ не помнГць? - спытаЂ СавацееЂ Г
аж зморшчыЂся, так непрыемна яму было падазраваць сябра. СпахапГЂшыся, Ин
дадаЂ упарта, пераканана: - Не помнГць!
- Так! - ШабанаЂ прыняЂ яго апошняе меркаванне без сумненняЂ. -
Значыць, павГнна яшчэ адбыцца нешта такое, што сцГрае сляды з памяцГ. Я
павГнен вярнуцца на бераг, ПаЂлюк. АдзГн. Без робатаЂ.
- Не спяшайся. Трэба падрыхтавацца. У касцюм уманцГруем некалькГ
мГнГяцюрных кГнаапаратаЂ Г перадатчыкаЂ. КалГ што Г забудзеш, яны
зафГксГруюць. В, магчыма, паведамяць твае каардынаты, калГ сГгналы здолеюць
прабГцца праз тоЂшчу вады.
УсИ паЂтарылася спачатку. ТолькГ цяпер за Шабанавым назГраЂ Г Корзун.
ПачаЂшы хГстацца, ШабанаЂ паспеЂ пракрычаць: "Выключы робата!" Потым Ин
закружыЂся Ђ неверагодным танцы. У шлемафонах было чуваць яго перарывГстае
дыханне, быццам Ин дужаЂся з кГмсьцГ. Потым абяссГлеЂ Г ЂпаЂ нГц. Мора
пяшчотна абмывала яго празрысты гермашлем. Корзун быЂ памкнуЂся на дапамогу,
але СавацееЂ утрымаЂ яго Г шапнуЂ:
- ГлядзГ!
БлГзка ад берага мора раптам выкГнула султанчык. Јн пастаяЂ на месцы,
падобны на фантан, потым варухнуЂся, як пад подыхам ветру, Г ператварыуся Ђ
вГхор, з кожнай хвГлГнай набГраючы сГлу Г глыбей укручваючыся Ђ ваду. Хутка
на месцы вГхору Ђтварылася варонка метраЂ дваццаць у дыяметры. Яе сценкГ
працягвалГ круцГцца злева направа, аж пакуль не агалГлася дно. Тады адзГн
бок варонкГ, блГжэйшы да берага, выцягнуЂся вузкГм доЂгГм языком, лГзнуЂ
пясок Г вярнуЂся на месца, захапГЂшы з сабой распасцИртага чалавека.
Здабыча нГбы задаволГла мора. Яно пачало супакойвацца Г хвГлГны праз
тры зусГм сцГшылася, як быццам Г не круцГЂ толькГ што Ђ Гм магутны вГр.
- Што скажаш? - спытаЂ СавацееЂ Г пашкадаваЂ аб гэтым. Корзун стаяЂ, як
аслупянелы, са збялелым тварам.
- Га? - уздрыгнуЂ Ин. - УсИ вылецела з галавы.
- Хутка аб усГм даведаемся. - СавацееЂ гаварыЂ наЂмысна бадзИра. - Мне
здаецца, што мора хвалявалася толькГ Ђ гэтым баку, каб забраць Сяргея.
СтанцыГ назГрання хутка пацвердзГлГ думку Савацеева.
- Гэта вельмГ важна, - ажывГЂся Корзун. - Ва ЂсГм гэтым Исць нейкГ
сэнс.
- Не будзем спяшацца з вывадамГ, - спынГЂ яго СавацееЂ.
Тым часам увГшныя робаты прыгналГ гГдраплан. Потым сабралГ будынГну,
дзе людзГ маглГ б адпачыць, устанавГлГ там пульты Г экраны прыбораЂ
назГрання.
ХвГлГны цяклГ марудна, складваючыся Ђ яшчэ больш марудныя гадзГны. В
нГякГх вестак ад Шабанава.
- Не прабГваюцца радыИсГгналы, - канстатаваЂ СавацееЂ.
- Я пра гэта думаЂ, - Корзун зГрнуЂ на гадзГннГк. - ХвГлГн праз
дваццаць сГгнал павГнен быць. АЂтазонд вырвецца на паверхню.
- Ты малайчына, ВасГль!
- АдзГн тэрмГн ужо мГнуЂ, - уздыхнуЂ Корзун.
СавацееЂ збянтэжана прыцГх.
Вестка прыйшла са спазненнем на пяць хвГлГн. Кароткая, як знясГленая.
ПГльныя аЂтаматы "ПамГра" Г радыИмаякоЂ запеленгавалГ аЂтазонд. Јн зрабГЂ
перадачу з адлегласцГ Ђ сто васемнаццаць кГламетраЂ.
Праз лГчаныя хвГлГны гГдраплан быЂ ужо над раИнам, вызначаным
пеленгатарамГ. Аднак Корзуна, якГ адправГЂся на пошукГ, чакала расчараванне.
НГ на паверхнГ, нГ Ђ глыбГнГ яму не Ђдалося заЂважыць нГчога значнага.
ТоЂшча вады хавала Ђ сабе таямнГцу.
- Кепска, - сказаЂ СавацееЂ, выслухаЂшы Корзуна. - Сяргей недзе
глыбока, вельмГ глыбока, там страшэнны цГск. Чалавек не вытрымае.
- А як я? - запярэчыЂ Корзун.
- Будзем чакаць, нГчога Гншага не застаецца.
Цямнела. Неба пакрывалася хмарамГ, чорнымГ, як сама ноч. ПадзьмуЂ
вецер. Слабы спачатку, Ин павольна разгульваЂся, выносячы з цяснГн воблакГ
пылу. ПачаЂся дождж, Ин сцябаЂ вадзянымГ каскадамГ па тонкГх металГчных
сценках часовага прытулку касманаЂтаЂ. НадыходзГла ноч, шквальная, лГЂневая.
СавацееЂ павялГчыЂ яркасць экранаЂ, што назГралГ за берагам. Јн убачыЂ
вузкую берагавую паласу, нерухомых робатаЂ, прымацаваных тросамГ да слупа на
абрыве, а за некалькГ крокаЂ ад Гх - бурлГвае мора, якое пасылала на бераг
хвалю за хваляй.
ВГдовГшча было жудаснае, Г Савацееву за надзейнымГ сценкамГ стала
нГякавата. А як Шабанаву, калГ Ин яшчэ жывы?
- Мой час мГнуЂ, - Корзун як прачытаЂ думкГ таварыша.
- У яго аварыйны запас кГслароду. - Суцяшэнне было слабае, Г сам
СавацееЂ не вельмГ верыЂ. Але Гншага не было. - Адпачывай, ВасГль, пазней
зменГш.
Парывы ветру пачасцГлГся, перайшлГ Ђ няспынны гул. ПрыцГшаны
гукаГзаляцыяй сцен, Ин быЂ манатонны, наганяЂ сон. СавацееЂ уключыЂ
метраном. ЗвонкГя секунды напоЂнГлГ пакой трывогай. Гэта хвалявала,
прымушала Ђвесь час быць насцярожаным. СавацееЂ, седзячы Ђ крэсле,
утаропГЂся Ђ экран.
СтыхГя лютавала. ХвалГ Ђжо захлИствалГ сумныя адзГнокГя постацГ
робатаЂ, спрабуючы сарваць Гх з месца. Але яны, варухнуЂшыся, зноЂ стаялГ,
як укапаныя. В гэтак гадзГну, дзве... Каб не заснуць, СавацееЂ раз-пораз
моргаЂ вачыма.
НапэЂна, Ин нешта ЂсИ-такГ празяваЂ. Бо калГ расплюшчыЂ вочы, то левага
робата на месцы не было. У дынамГку рэзка сцебанула: "Чалавек у моры!" В Ђжо
другГ робат кГнуЂся Ђ хвалГ.
Яны выбралГся з вады разам з Шабанавым. Да памяшкання Ин дайшоЂ сам,
трымаючыся за робатаЂ. Јн быЂ зняможаны, кГнуЂ адно: "Пасля, пасля" - Г
асунуЂся, заснуЂшы на хаду.
ПрачнуЂся ШабанаЂ гадзГн праз дваццаць. ЗноЂ была ноч. ЗноЂ за тонкГмГ
сценамГ Гх часовага жытла вар'яцеЂ вецер, з гор кацГлГся вадзяныя валы. Але
гэта Ђжо на людзей не дзейнГчала, здавалася неГстотным. Яны былГ зноЂ разам.
КасманаЂты сабралГся ля праектара. ПлИнкГ Ђжо былГ праяЂлены.
- Спачатку я раскажу, што захавалася Ђ памяцГ, - прапанаваЂ ШабанаЂ, -
бо плИнкГ могуць мне зрабГць непатрэбную падказку.
ШабанаЂ трымаЂся зусГм Гнакш, чым тады Корзун, больш упэЂнена. Гэта Г
здзГвГла, Г Ђзрадавала Савацеева.
- КалГ я пайшоЂ да берага другГ раз, - пачаЂ ШабанаЂ, - то быЂ
хГтрэйшы. Я прыкладна ведаЂ, што мяне чакае. КалГ закружылася галава, я не
стаЂ працГвГцца чужому Ђздзеянню, таму хутчэй упаЂ на пясок, стараючыся не
варушыцца. Не ведаю чаму, але гэта аказалася правГльным. Галаве стала крыху
лягчэй, Г праз трызненне мне Ђдалося тое-сИе Ђбачыць. Помню, як змыла
хваляй, як пацягнула па паверхнГ, як пачаЂ правальвацца глыбей. Вось тады Ђ
вадзе я адчуЂ нейкГ рух, не плынь, а нешта Гншае, абмежаванае вузкГмГ
рамкамГ. Ты, ВасГль, успамГнаЂ пра рыб. Можа, гэта былГ яны. А можа, якГя
Гншыя Гстоты. Вакол мяне Ђвесь час бурлГЂ вГр, Г хаця Ђ касцюме было
паветра, яно не трымала мяне, я працягваЂ апускацца ЂсИ нГжэй. Мяне
здзГвГла, што Ђжо досыць глыбока, а цГску вады не адчуваю. Я спалохаЂся.
ЗрабГЂ спробу вырвацца Г дапусцГЂ гэтым самым памылку. ЗноЂ закружылася
галава, я правалГЂся Ђ небыццИ, з якога выйшаЂ толькГ апынуЂшыся на беразе.
Каб не кГбы, паплаваЂ бы яшчэ. А цяпер давайце паглядзГм плИнкГ.
У касцюм Шабанава былГ ЂманцГраваны шэсць маленькГх кГнакамер. КалГ Ин
вярнуЂся, Гх засталося пяць. Шостая недзе прапала.
- ЗачапГЂся за што, а можа, робаты, як цягнулГ, адарвалГ, - сказаЂ
ШабанаЂ.
Ды хапГла Г астатнГх. Яны ЂключылГся Ђ той момант, як мора хлынула на
бераг.
Савацееву Ђдалося сГнхранГзаваць зафГксаванае плИнкамГ так, каб на
экране атрымлГвалася цэльная Г аб'Имная карцГна. Мора было такое ж, якГм
людзГ яго бачылГ кожны дзень, на глыбГнГ нават яшчэ спакайнейшае. Тым больш
было дзГЂна, што ШабанаЂ рухаЂся рыЂкамГ.
Апараты з аЂтаматычнай наводкай хутка прывыклГ да навакольнага
асяроддзя. У вадзе яны заЂважылГ ценГ, якГя кружылГ навокал Шабанава.
Апараты павялГчылГ рэзкасць, выбралГ адпаведную падсветку, Г ценГ
ператварылГся Ђ незвычайных... рыб. ДоЂгГх, велГчынИй з чалавека, вузкГх Г
вастраносых.
- ВасГль не памылГЂся, - узрадаваЂся ШабанаЂ.
Касяк, гаворачы зямной мовай, быЂ немалы - рыбы акружалГ чалавека
шчыльна, час ад часу кранаючы яго цела рабрыстымГ плаЂнГкамГ.
- Навошта я варушыЂся, - пашкадаваЂ ШабанаЂ.
- Апараты раскажуць, што трэба, - супакоГЂ Корзун.
- Не, я заЂважыЂ бы больш. Хоць ты паЂтары дослед.
Паказалася жоЂтае дно. В тут яно нагадвала бераг - пясчанае, без
прыкмет якой-небудзь раслГннасцГ. Рыбы, не спыняючыся, плылГ далей з вялГкай
хуткасцю.
Нарэшце рух рыб запаволГЂся. На экране з'явГлГся нагрувашчваннГ
каменняЂ, якГя зблГзку аказалГся гротамГ. ЦГ то рыбы жылГ тут, цГ што Гншае
было, кГнаапараты не ЂлавГлГ. ВГдаць, рыбы перасталГ падтрымлГваць Шабанава,
Г Ин апусцГЂся на дно, бо па экране Ђ гэты час прабеглГ цИмныя палосы. Потым
зноЂ праяснела.
ШабанаЂ ляжаЂ ля Ђвахода Ђ грот. Рыбы трохГ пакруцГлГся каля яго Г
паплылГ некуды. В зноЂ палосы прабеглГ па экране.
- Навошта было цябе несцГ? - усмГхнуЂся Корзун.
- Ты таксама, напэЂна, пабываЂ на гэтым дне. Хаця!.. - ШабанаЂ
здзГЂлена паглядзеЂ на таварышаЂ. - Здаецца, успомнГЂ. - Јн адвярнуЂся ад
экрана. - Зараз мяне перанясуць да другога грота. Там ля Ђвахода будзе кучка
цГ то водарасцяЂ, цГ то тутэйшых актынГй.
- ПраЂда! - падхапГЂся СавацееЂ.
Па экране трэцГ раз прайшлГ палосы.
- УспомнГЂ! Га? - дзГвГЂся сам ШабанаЂ.
ПеранИсшы яго, рыбы доЂга не вярталГся. Амаль увесь дзень. В столькГ ля
экрэна прасядзелГ касманаЂты, баючыся лрапусцГць якую-небудзь дэталь.
- Шкада, што не вГдаць майго цела, - сказаЂ ШабанаЂ задумлГва. -
Што-небудзь яшчэ ЂспомнГЂ бы.
- ГлядзГ, глядзГ! - перапынГЂ яго СавацееЂ.
Падплыла рыба, павГсла нерухома, паводзячы плаЂнГкамГ, як сом вусамГ.
Вочы - вузкГя шчылГны - паблГсквалГ чырванаватымГ агеньчыкамГ. Праз некаторы
час рыба варухнула носам кучку водарасцяЂ Г зноЂ замерла. НеЂзабаве да яе
далучылГся яшчэ дзве. ЗвИЂшы галовы Ђ адно месца, яны быццам раГлГся.
ШабанаЂ аж засмяяЂся, такГм недарэчным здалося яму гэтае меркаванне. В
раптам рыб пабольшала. Яны зноЂ утварылГ кальцо. ШабанаЂ адарваЂся ад дна, Г
рыбы рушылГ Ђ дарогу.
Мора хвалявалася. ВяртаЂся ШабанаЂ ужо ноччу. Рыбы паводзГлГ сябе цяпер
неспакойна. Частка Гх адлучылася, закруцГлася ЂсИ хутчэй Г хутчэй. Пасярод
круга ЂзнГкла варонка, якая ЂсИ павялГчвалася. В тады Ђ вГр кГнулГся
астатнГя рыбы. А на экран з вялГкай хуткасцю пачаЂ наплываць чорны бераг.
КалГ ШабанаЂ апынуЂся на грэбнГ хвалГ, нГ варонкГ, нГ рыб апараты Ђжо
не ЂбачылГ. ТолькГ хвалГ, як ашалелыя, адна за другой накочвалГся на бераг.
А адтуль, перабГраючы механГчнымГ нагамГ, выходзГлГ робаты.
- Падарожжа закончана! - ШабанаЂ устаЂ Г жартаЂлГва пакланГЂся.
- КГнь ты, - скрывГЂся СавацееЂ, - табе ж самому не да жартаЂ. Лепш
окажы, ты зразумеЂ, што гэта?
- ЖыццИ!
- Сам бачу. А якое жыццИ - разумнае, неразумнае?
- Магу сказаць, - пасур'ИзнеЂ ШабанаЂ. - Узровень развГцця - невысокГ,
на маю думку, ГмГ кГруе Гнстынкт, як Г Ђ зямных. Так, так, - перабГЂ Ин
Корзуна, якГ хацеЂ запярэчыць. - СамГ памяркуйце, як усИ адбылося. Рыбы
палГчылГ мяне за свайго сабрата, якога мора выкГнула на бераг. Гэта пагражае
гГбеллю. Яны спрабуюць устанавГць з Гм кантакт, падбадзИрыць, цГ што. Адсюль
мае трызненнГ. ВГдаць, мы карыстаемся прыкладна аднолькавымГ бГятокамГ. СамГ
яны на бераг выйсцГ не могуць, але Ђмеюць, у вынГку доЂгага развГцця,
выкарыстоЂваць сГлу мора. БачылГ, якГ вГр утварылГ? А потым, калГ я не
ачуняЂ Г пад вадой, не дакрануЂся да ежы, яны, зразумеЂшы сваю памылку,
выкГнулГ мяне назад. Што на тое месца - выпадкова.
- Ага! - усклГкнуЂ СавацееЂ.
- Не лавГ на слове. На ЗямлГ ж Исць Гстоты, у якГх такГя паводзГны
выклГкаюцца Гнстынктам. Тыя ж самыя дэльфГны.
- На ЗямлГ Исць. А тут Гншае. - СавацееЂ ад хвалявання не мог уседзець
на месцы Г закрочыЂ па цесным пакойчыку, лавГруючы памГж крэсламГ Г
прыборамГ. - Давайце ЂспомнГм усИ з самага пачатку. Рыбы Ђмеюць
падпарадкоЂваць сабе мора. Яны заЂважылГ, што ты не крануЂ ежу. Тады што яны
робяць? ЗбГраюцца Г абмяркоЂваюць становГшча. Вменна абмеркавалГ Г панеслГ
цябе назад. Яны ведалГ, што ты чужы. ТолькГ гэтым можна растлумачыць, што ты
нГчога не помнГш - звычайная перасцярога. Ты цяпер не зможаш, каб Г хацеЂ,
прывесцГ каго-небудзь цГ прыйсцГ назад сам. НапэЂна, у рыб Исць ворагГ, бо
яны Ђвесь час пГльнуюць нас.
- Думаеш, яны не адзГныя жыхары СГрэны? - ажывГЂся Корзун.
- УсИ можа быць. Але не гэта галоЂнае зараз. Гэтыя рыбы, я ЂпэЂнены,
мГнулГ Ђжо стадыю Гнстынкту.
- Але ж гэта азначае... - пачаЂ быЂ ШабанаЂ.
- Так. У Гх розум слабы, але Ђжо розум.
- Вада не тое асяроддзе, дзе можа развГвацца разумнае жыццИ. - ШабанаЂ
не мог згадзГцца з Савацеевым.
- Зямная логГка. ЖыццИ на СГрэне так Г не здолела выбрацца з вады на
сушу. Але ж гэта не значыць, што яно спынГлася Ђ развГццГ. СГлы жыцця
магутныя, Г яно знайшло сабе свае шляхГ. Дык чаму не магло яно надзялГць
розумам рыбападобных? Ва ЂсякГм разе, Гншай гГпотэзы Ђ нас няма.
- ПаЂтарыць праверку? - прапанаваЂ Корзун. - Я гатовы зноЂ...
Пасля доЂгага роздуму ШабанаЂ пакГваЂ галавой:
- Цяпер мы не можам. А што, калГ ПаЂлюк не памыляецца, хаця на многае
Ин не даЂ адказу, як Г я? Што тады аб нас падумаюць гаспадары планеты? Як мы
будзем выглядаць у Гх вачах? А калГ яны знаходзяцца на нГзкай ступенГ
развГцця, што найбольш верагодна, дык невядома, як будзе Ђ наступны раз.
Зробяць з цябе Гдала Г пакГнуць у сваГм гроце, каб малГцца. Мы закончым сваю
работу, не чапаючы мора. А некалГ пазней, калГ рыбы дасягнуць вышэйшай
ступенГ развГцця, людзГ Ђстановяць з ГмГ зносГны. ПачаЂшы развГвацца, жыццИ
не адступГць. Цяпер СГрэна будзе пад наглядам.
- ДаЂ жа нехта планеце такую назву, усИ роЂна як ведаЂ, - заЂважыЂ
Корзун.
- Не помню хто, - адказаЂ ШабанаЂ, - назва Гснуе з мГнулага стагоддзя.
Мабыць, Г тады людзГ ведалГ пра гэтых рыб. Ну, як, згодны з маГм рашэннем?
ПярэчанняЂ не было.
Да свГтання касманаЂты засталГся на часовай станцыГ.
Сон у крэслах быЂ не вельмГ зручны, але яны прачнулГся бадзИрыя,
пасвяжэлыя. ШабанаЂ хадзГЂ па пакоГ Г паЂтараЂ:
- Хлопцы, а я, здаецца, нешта прыпамГнаю.
СавацееЂ не вытрымаЂ Г буркнуЂ:
- Ды прыпомнГ Ђжо.
- А што, вазьму Г... хлопцы! - Јн выбег у пераходны тамбур Г вярнуЂся,
трымаючы Ђ руках нейкую палачку. - Вось, яна самая.
- Водарасць?! - усклГкнуЂ СавацееЂ.
Ледзь прыкметны пах азону, змешанага з чымсьцГ яшчэ, паплыЂ па пакоГ.
ШабанаЂ шчаслГва ЂсмГхнуЂся Г сказаЂ:
- Сядайце. Размова не скончана!
ЗаГнтрыгаваныя, таварышы паселГ Ђ крэслы.
- Учора мы не разумелГ, што за палосы парушалГ бачнасць на экране.
Цяпер я ЂспомнГЂ усИ, быццам не было правалу Ђ памяцГ. - Хваляванне Шабанава
перадалося астатнГм. Яны сядзелГ, не адрываючы ад яго вачэй. - Першы раз я
тузануЂся, калГ адарваЂ адзГн кГнаапарат. Вось Ин, быЂ у кГшэнГ, - ШабанаЂ
разняЂ пальцы. - ДругГ раз, калГ рабГЂ здымкГ грота, Г трэцГ - калГ вось
гэты мГнерал, - Ин паказаЂ на водарасць, - клаЂ у кГшэню. А зараз паглядзГм,
што на апошняй плИнцы.
УспыхнуЂ экран, на Гм з'явГлася падводнае царства, дакладней, яго
маленькГ куток - грот. Ля задняй сценкГ грота стаялГ палГцы, падобныя на
соты. В Ђ кожнай ячэйцы ляжалГ водарасцГ.
- Внкубатар? - здзГвГЂся СавацееЂ.
- Нешта падобнае на яго, - адказаЂ ШабанаЂ.
Але самае дзГЂнае было наперадзе. Да палГц, аднекуль збоку, са сцен
грота цягнулГся правады. Внакш назваць гэтыя тоЂстыя нГткГ нельга было.
Здымка працягвалася лГчаныя хвГлГны, але Г за гэты час у некалькГх ячэйках
блГснулГ чырвоныя ГскаркГ. А калГ апарат крыху ссунуЂся, касманаЂты ЂбачылГ
фГгуру Ђ... скафандры.
- Што вы цяпер скажаце, сябры? - хГтравата блГснуЂ вачыма ШабанаЂ.
Таварышы развялГ рукамГ.
- Тады я скажу. Гэтыя рыбы - робаты, напэЂна, нават бГялагГчныя. Я
помню Гх паводзГны, таму перакананы. Яны дзейнГчаюць лагГчна, але без
эмоцый. Вх стварылГ такГя ж прышэльцы, як Г мы, з Гншага свету. Навошта? Пад
вадой многа гэтага мГнералу. Яго дзеянне на чалавека надзвычай дабратворнае.
Пакуль мы праглядалГ плИнку, нашы робаты зрабГлГ аналГз маИй крывГ. Яна
чыстая, быццам у Ий не адбываюцца працэсы акГслення. Вось як падзейнГчаЂ на
мяне мГнерал. Вось чаму я ЂспомнГЂ усИ да дробязей аб маГм знаходжаннГ пад
вадой.
- ДапусцГм, - згадзГЂся СавацееЂ, - а бГятокГ?
- Мне здаецца, тлумачэнне даволГ простае. Нашы бГятокГ прыблГзна такГя
ж. Рыбы-робаты настроены на Гх. Таму яны адразу Г з'яЂляюцца, варта каму з
нас апынуцца на беразе.
- А трызненнГ? - не здаваЂся СавацееЂ.
- Гэта свайго роду нейтралГзатар. У яго прыродзе трэба будзе
разабрацца, бо дзякуючы яму чалавек можа плаваць, як глыбГнная Гстота, не
баючыся цГску. ПачуЂшы сГгнал, рыбы-робаты бяруць гаспадара, пераносяць яго
да гротаЂ, дзе Ђжо назапашан мГнерал. Вядома, мГнерал робаты могуць
даставГць Г самГ на паверхню. Але, вГдаць, там патрэбна прысутнасць
гаспадара.
- Але дзе доказ, што рыбы - гэта робаты?
У пярэчаннГ Савацеева была логГка.
- Јсць такГ доказ, - сказаЂ ШабанаЂ, - зараз мы яго прывядзИм. - Јн
уставГЂ у праектар плИнку, на якой былГ сфатаграфаваны рыбы ля гротаЂ,
злучыЂ экран з лГчыльнай машынай. - ПомнГце, - растлумачыЂ Ин, - Исць
формулы руху для жывых Гстот Г для кГбернетычных. З Гх дапамогай яшчэ было
даказана жыццИ на чацвИртай планеце ПрацыИна. Вось зараз машына Г прыменГць
Гх. Праграму я склаЂ ужо.
Праз трыццаць секунд пасля таго, як скончылася плИнка, машына
выштурхнула стужку з адказам. Рыбы, згодна са сцвярджэннем матэматыкГ, не
маглГ быць жывымГ.
- ДзГЂна, - уздыхнуЂ Корзун.
- Радасна, - сказаЂ ШабанаЂ. - ЛюдзГ хутка сустрэнуцца яшчэ з адным
прадстаЂнГком розуму Г, як мне чамусьцГ здаецца, вельмГ падобным на
чалавека. - В не ЂтрымаЂся, весела ЂпГкнуЂ Савацеева: - А ты казаЂ -
Гнстынкт.
Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT