äè íå âòîïè éîãî! î çíàþ  ß  âàñ  -- çàðàäè äåñßòüîõ
ä³ãòßð³â âè é ìàìó  ð³äíó çàð³æåòå! “, áàíäþãè âè áàñð³éñüê³! Žñü òîá³ ï'ßòü
ôàëñ³â. ’à äàâàé øâèäøå, à òî ß çíàþ, ßê âè, íåðîáè, ëåäàð³ é øàêàëè, âîçèòå
ïðîñòèõ ëþäåé... ßê ðàâëèêè ïîâçåòå! -- ™å ßêóñü ëàéêó ïðîêàçàâ ñòðàæ ³ çíèê
ó òåìðßâ³.
     —îâíßð  æå  çàãàñèâ  ëàìïó  íà  âèñîê³é  êîðì³  ñâîãî  ÷îâíà  ³  ïîâîë³
çàïðàöþâàâ âåñëîì. ‚ñå â³í ðîáèâ ñàìå òå, ùî òàê ãàíèâ ñòðàæ-òþðîê.
     Šîëè âîíè âè¿õàëè íà øèðîêèé êàíàë, €ë³ çäàëîñß, í³áè  äàëåêî ïîïåðåäó,
ëèøàþ÷è ì³ñß÷í³ ñë³äè íà ÷îðí³é âîä³, ì÷èòü ðèáàëüñüêèé  ÷îâåí. €ë³  àæ  î÷³
ïðîòåð -- çäàëîñß, ùî  òàì, ïîïåðåäó íà ÷îâí³,  ñèäèòü çàãîðíóòèé  ó øèðîêèé
ïëàù òþðîê-ñòðàæ,  à  ùîñèëè  âåñëóº  -  òî÷í³ñ³íüêî  çà  ïîñòàâîþ  ðèáàëêà,
íåâäàëèé íóðåöü. €ë³ çàòðóñèâ ãîëîâîþ  --  ìàíà, ìàðåííß ßêåñü! ’à é äàëåêî,
ùîá ìîæíà áóëî ðîçð³çíèòè  âíî÷³  ñèäß÷îãî ñòðàæà ³  êðåìåçíîãî  ðèáàëêó  íà
ì³ñö³ âåñëßðà.
     „èâíó  ð³÷  ðîáèâ  ç  õëîïöåì òîé  íàï³é ë³êàðß  „æàíà  --  á³ëü ïîâîë³
ïîâåðòàâñß, àëå òåðï³òè  éîãî áóëî çîâñ³ì  íå âàæêî. € îò  ç³ð  ³ ñëóõ  íà÷å
çàãîñòðèëèñü, ßê í³êîëè. I òî ï³ñëß âñ³õ òîðòóð!
     ’îìó, êîëè ÷îâíßð ïî÷àâ êðóòèòè ãîëîâîþ ³ îçèðàòèñü, ÷è íå âèäíî êîãîñü
íà êàíàë³, €ë³ ñïîëîõàíî ïîäóìàâ:
     "€ ÷è íå â÷èíèòü â³í òàê,  ßê îòî ãîâîðèâ ñòðàæ?  –å æ ó  ìåíå â  òîðá³
äåñßòü äèíàð³â!"
     I êîëè  ÷îâíßð ñêàçàâ: "„àé-íî ñþäè òîðáó!" -- €ë³ ïîäàâ  éîìó òîðáó, à
ñàì øâèäêî ðîçâ'ßçàâ  ïîßñ, ïîòèõó ñïóñòèâ øòàíè é íàêðèâ íîãè ñîðî÷êîþ. ‚³í
â³äêà÷àâ ðóêàâà ßêíàéøâèäøå, ùîá ëåãøå áóëî ñêèäàòè ñîðî÷êó ï³ä âîäîþ.
     —îâíßð  ïåðåñòàâ ãðåáòè.  ²  ÷îâåí ïîãîéäóâàâñß íà  õâèë³, éîãî ïîòðîõó
çíîñèëî ïðèïëèâîì ó á³÷íèé òåìíèé ³ ãëóõèé êàíàë.
     —îâíßð êîëóïàâñß  â  òîðá³.  I  ñåðåä  ô³í³ê³â òà  ãîð³õ³â  í³ßê íå ì³ã
â³äíàéòè âñ³ äåñßòü äèíàð³â.
     ‘ê³ëüêè â òåáå äèíàð³â òóò áóëî?
     „åñßòü...
     €íó éäè ñþäè - øóêàé ìåí³ ùå äâà!
     ³êóäè ß íå ï³äó.
     å ï³äåø?! -- çàãàð÷àâ ÷îâíßð.
     I ïî òîìó õðèïó â³ä÷óâ €ë³ -- â³í íå  ÷îâíßð, â³í ³ç  òèõ êàò³â, ùî  ¿õ
ïîâíî ó  ôîðòåö³. ’àêè ñòðàæ äàâ éîìó íàêàç çàìîðäóâàòè  õëîïöß. ™îá  â³í íå
îáìîâèâñß, íå äîïîâ³â €áó €ìàðîâ³ ïðî ñèí³é ä³àìàíò. "³, òåïåð ß íà âîë³! €
òè íå ÷îâíßð, òè âñüîãî íå çíàºø ïðî âîäó. ‚îäà ìåíå âðßòóº!"
     €ë³  ï³äâ³âñß îäíî÷àñíî ç  òèì,  ßê ÷îâíßð  ï³äíßâ âåñëî, ùîá  îãëóøèòè
õëîïöß.
     €ë³ ùîñèëè â³äøòîâõíóâñß â³ä áîðòà ÷îâíà ³ âïàâ ó âîäó.
     —îâåí  õèòíóëî ç  òàêîþ  ñèëîþ, ùî ÷îâíßð ìàâ  êèíóòè ó âîäó âåñëî, ùîá
ñàìîìó íå çâàëèòèñü ó âîäó.
     €  âîäà  ïðèáóâàëà çíèçó, â³ä ìîðß.  I  òîìó òå÷³ß âðèâàëàñü  ó âóçüêèé
áîêîâèé êàíàë  ç  õëîïàííßì òà öìîêàííßì, çàêðó÷óþ÷èñü ó âîäîâîðîòàõ. —îâíßð
âèð³âíßâ  ÷îâíà ³ ïîòßãíóâñß ïî  âåñëî, òà òå÷³ß ï³äõîïèëà  âåñëî ³  íåñëà â
ïðîõ³ä áîêîâîãî êàíàëó.
     —îâíßð, ßê ³ âñ³  êóôàäæ³ â  àñð³, ìàâ æåðäèíó,  ùîá øòîâõàòè ÷îâåí ïî
ì³ëêîìó. ’à áà -- æåðäèíà íå ä³ñòàâàëà äî äíà.
     —îâíßð  âèëàßâñß ³ çàõîäèâñß  ï³äãð³áàòè îáîìà  ðóêàìè, ùîá  íàçäîãíàòè
âåñëî.  –å  é  äàëî ÷àñ õëîïöåâ³  âèï³ðíóòè, ïîáà÷èòè, ùî ðîáèòü éîãî âîðîã,
íàáðàòè  ïîâí³  ëåãåí³ ïîâ³òðß  ³ øâèäêî  çâ³ëüíèòèñß â³ä  ìîêðî¿  ³  âàæêî¿
ñîðî÷êè. ’åïåð íà íüîìó áóëà ëèøå çâ'ßçêà êëþ÷³â â³ä áóäèíêó €éø³.
     îêè ÷îâíßð âèëîâëþâàâ âåñëî, €ë³  âæå áóâ äàëåêî â òåìíîìó ³ âèðóþ÷îìó
êàíàë³.
     ’å, ùî ÷îâíßð íå ðîçäßãñß ³ íå ñòðèáíóâ çà âåñëîì, îñòàòî÷íî ïåðåêîíàëî
-- òî ïåðåâäßãíåíèé ñòðàæ, îõîðîíåöü íàì³ñíèêà ³ éîãî âåëüìîæíèõ ñëóã.
     Šîëè ÷îâíßð çðåøòîþ  ßêîñü íàçäîãíàâ âåñëî, âèëîâèâ éîãî, €ë³ âæå âèë³ç
³ ùîñèëè ì÷àâ, áàëàíñóþ÷è ³ ëåäü  íå  ïàäàþ÷è  ó âîäó, âóçüêèì õ³äíèêîì ïîâç
ïîñíóë³ ñàäèáè.
     ’³ëüêè, ðîçáóðõàí³ á³ãîì õëîïöß, íàäðèâàëèñß ñîáàêè âñüîãî êâàðòàëó.
     Šîëè  êâàðòàë ê³í÷èâñß, €ë³  ñòðèáíóâ ó âîäó  ³ ïîïëèâ íà äðóãèé áåðåã,
˜âèäêà òå÷³ß âîäè íà ï³äéîì³ ïåðåíåñëà õëîïöß äî íåâèñîêîãî áåðåãà. ³äòßãñß
íà îñëèçëèõ ïàëßõ ³ çíîâ ïîá³ã.
     Ÿêáè  ÷îâíßð êèíóâ ÷îâíà, òî,  ïåâíî, íàçäîãíàâ áè õëîïöß. ’à â³í öüîãî
íå çðîáèâ. ³çíå ïîò³ì äóìàâ €ë³, ïðîòå â³äïîâ³ä³ çíàéòè íå ì³ã.
     –å áóëà ßêàñü äèâíà ãîíèòâà -- ïî  âîä³ é ïî õ³äíèêàõ ò³êàâ õëîïåöü,  à
çà íèì ïî âîä³ ãíàâñß éîãî ñìåðòåëüíèé âîðîã,
     I âèéøëî òàê, ùî îáîº âîíè íàáëèçèëèñü äî óñòåìîâîãî êâàðòàëó.
     I òóò €ë³ çðîçóì³â, ùî öåé ôàëüøèâèé êóôàäæ³ çëîâèòü éîãî ³ çàá'º.
     ðàâîðó÷ ñêëàäè äåðåâèíè ï³äí³ìàþòüñß  ñò³íîþ. Œ³æ íèìè º ïðîì³æêè, àëå
çàâóçüê³, ùîá ó íèõ ïðîë³çòè ³ ñõîâàòèñß.  Ÿêùî  ñòðèáíóòè ó âîäó ³ ïîïëèñòè
äî ñàäèáè €éø³ --  òî âîðîã àáî íàçäîæåíå éîãî íà ÷îâí³,  àáî òîä³  âõîïèòü,
êîëè  €ë³ â³äìèêàòèìå äâåð³ áóäèíêó. €ë³ ñòèøèâ  á³ã  ³ ñïèíèâñß  â  çàò³íêó
âèñòóïó øòàáè áîëîíê³â.  “ ãðóäßõ ó  íüîãî ñâèñò³ëî, à äèõàëè ï³ä  êëþ÷èößìè
ðîçðèâàëî. ‘èë íå áóëî í³ßêèõ, ³ çíåõ³òü äî âñüîãî îõîïèëà õëîïöß.
     ‚³í áàéäóæå äèâèâñß íà òå, ßê ÷îâíßð âèáèðàº çðó÷íå  ì³ñöå, ùîá âèë³çòè
íà  õ³äíèê. Žñü â³í  ïî÷àâ îáìîòóâàòè ëèíâè íà  ïàëþ,  ùîá  ÷îâåí íå çàáðàëî
õâèëåþ.
     Ÿêàñü ñèëà ï³äíßëà çìó÷åíîãî €ë³ íà  ð³âí³ íîãè ³ òèõèì êðîêîì ïîâåëà â
ãëèáîê³ ò³í³ äåðåâ'ßíîãî ñêëàäó. „èõàâ â³í ðîòîì, áî í³ñ áóâ ãåòü çàêëàäåíèé
³ â³í íå â³ä÷óâàâ í³ßêèõ çàïàõ³â -- í³ âîäîðîñòåé ³ áîëîòà, í³ äîðîãîö³ííîãî
ñàíäàëîâîãî àðîìàòó, í³ ëàäàííîãî  çàïàõó ëåâàíò³éñüêî¿ æèâèö³. ‰ ðàïòîì €ë³
÷è ïîáà÷èâ, ÷è â³ä÷óâ, ùî òóò ì³æ äâîìà ñòîéêàìè äåðåâèíè º á³ëüøà ù³ëèíà, ³
â³í çàë³çå â íå¿.
     €ë³  ïðîñëèçíóâ ìåæè ãîñòð³ ê³íö³  îêîðåíê³â,  âîíè äðßïîíóëè  éîãî  ïî
ãðóäßõ, ïî æèâîòó, àëå áîëþ â³í íå â³ä÷óâ. îêîì, áîêîì, íàâïîìàöêè õëîï÷èíà
çàëàçèâ âñå äàë³ é äàë³ â ñêëàä.
     ðèñ³â, ïðèíèøê ³ ñëóõàâ, ïðèñëóõàâñß.
     ’ð³ñêîò³ëè  öâ³ðêóíè, ñêðèï³ëè äåñü  ï³ä êîðîþ ßê³ñü æóêè ÷è õðîáàêè, â
ïðîõ³ä äîëèíàâ óæå ïðèãëóøåíèé ïëþñê³ò âîäè.
     €ë³  â³ä÷óâ òèõ³ îáåðåæí³ êðîêè. ³ëß  ù³ëèíè êðîêè ïðèïèíèëèñü. —óëîñß
âàæêå äèõàííß. ðîñâ³ò  çàêðèëà ÷îðíà ò³íü. I âæå  ó âóçüêó  ù³ëèíó  íå áóëî
âèäíî ïðîòèëåæíîãî áåðåãà êàíàëó  ç  îñâ³òëåíèìè áëàêèòíèì ì³ñßöåì áóä³âëßìè
óñòåìîâî¿ ñàäèáè.
     ’³íü ïî÷àëà òîðñàòè áîëîíêè, ùîá ðîçøèðèòè îòâ³ð ³ ïðîë³çòè â ïðîõ³ä.
     Œàðíà ñïðàâà. ‘êëàäåí³ çðóáîì áîëîíêè é òîâñò³ æåðäèíè ðèï³ëè, òð³ùàëè,
õèòàëèñü,  àëå-íå çðóøèëèñß ç ì³ñöß. ‚îðîã  øàëåí³â ³  âñå  ñèëüí³øå  øàðïàâ
äåðåâî.
     €ë³ ç øàëåíèì. êàëàòàííßì ñåðöß ÷åêàâ, êîëè æ áîëîíêè íå âòðèìàþòüñß  ³
ïîñèïëßòüñß çãîðè íà ãîëîâó éîãî âîðîãà. ’à í³÷îãî ïîä³áíîãî íå ñòàëîñß.
     I òîä³ ÷îâíßð ïðîãîâîðèâ ó òåìðßâó õðèïêî ³ ëþòî:
     ³÷îãî! óêè â ìåíå êîðîòê³, çàòå ñòð³ëà ä³ñòàíå!
     I â³ä³éøîâ â³ä îòâîðó.
     åðøèé ïîðóõ, ïîøòîâõ €ë³ áóâ êèíóòèñü äî îòâîðó ³ âèñêî÷èòè ³ç ïàñòêè.
àïåâíî, ùî ñòðàæ, íàâ³òü  ñòð³ëßþ÷è âñë³ïó, ïðîñàäèâ áè  éîãî ñòð³ëàìè, ìîâ
ßáëóêî ãîëêàìè!
     I  â³í óæå ïîâåðíóâñß  áîêîì,  ùîá  âèë³çòè íàçàä.  ’à âðàç  ðîçñì³ßâñß
ïîäóìêè: "Ÿêèé ëóê ó öüîãî ãàäà?! Ÿêáè áóâ ëóê, â³í áè ìåíå ó ‚åëèê³ì êàíàë³
ï³äñòðåëèâ!..  „çóñüêè!  „³æäåøñß òè,  ùîá ß âèë³ç ³ç ù³ëèíè!  „åðåâî  äîáðå
ñêëàäåíå -- ß íàãîðó âèäåðóñü ³ ïîäèâëþñß, ùî òè òàì ïîðîáëßºø?"
     €ë³ íàâïîìàöêè â ïîâí³é òåìðßâ³ ïî÷àâ  äåðòèñß  âãîðó.  ‚èñîê³ êîëîäßç³
äåðåâèíè ðèï³ëè,  ïîòð³ñêóâàëè,  õèòàëèñß.  ‡äàâàëîñß, îñü-îñü  çàâàëßòüñß ³
ïîõîâàþòü ï³ä ñîáîþ õëîïöß.
     ’à íåáàâîì €ë³ áóâ íà âåðõó ñïîðóäè -- íà ïîìîñò³, ñïëåòåíîìó ç ïàê³ëëß
òà âåðáîâî¿ ëîçè -- ùîá ñîíöå íå ðîçïåêëî äåðåâèíó, ùîá  âîíà íå òð³ñêàëàñß,
òà ùå é ïàëüìîâèì ëèñòîì íàêðèòîìó â³ä äîùó.
     €ë³ ï³äïîâç  äî  êðàþ ïîêð³âë³ ³ çàçèðíóâ  óíèç. ‹³âîðó÷, ï³ä õ³äíèêîì,
êîëèâàºòüñß íà ëåãê³é õâèë³ ÷îâåí. €  ÷îâíßðà íå âèäíî. €ë³ ùå  äàë³ âèñóíóâ
ãîëîâó  ³  ïîáà÷èâ  -- ïðàâîðó÷,  íà  â³äñòàí³  êðîê³â  ï'ßòè,  ïðèòèññß  äî
äåðåâ'ßíîãî  çðóáó ñòðàæ. ðàâà ðóêà  âèòßãíóòà  ³ â í³é íà÷å ñâ³òèòüñß ëåçî
íîæà. €ë³ çàâìåð, çàòàìóâàâ ïîäèõ. Ÿêùî îáåðåæíî ïåðåë³çòè ç ö³º¿ ñïîðóäè íà
³íøó, òî ßêðàç ìîæíà íà ãîëîâó éîìó ñêèíóòè áîëîíîê.
     €ë³ ïåðåïîâç  ³  íå  ïîðóøèâ  æîäíîãî  ñòîâáóðà, ò³ëüêè  êîðà  êðèõòàìè
ïîñèïàëàñß âíèç ³ç àêàö³ºâî¿ ã³ëêè. €ë³ çàçèðíóâ óíèç, âîäíî÷àñ ñòåðåæó÷èñü,
ùîá ïî ëåãêîìó ñõèëó ïîêðèòòß íå ñêîòèòèñü óíèç.
     ³ä íèì íà â³äñòàí³, ìîæå, ë³êò³â ï'ßòè-øåñòè á³ë³ëà ïîâ'ßçêà íà ãîëîâ³
÷îâíßðà.
     €ë³  ëåäü íå  çàïëàêàâ  --  ï³ä  ðóêîþ  íå áóëî  àí³ êàìåíß,  í³ äîáðî¿
æåðäèíè, ùîá îãëóøèòè ÷è é óáèòè íàïàñíèêà.
     €ë³  ç â³ä÷àþ  øàðïîíóâ  ê³íåöü áîëîíêà,  ùî ñòèð÷àâ  ç-ï³ä  ïàëüìîâîãî
ëèñòß.
     Žòóò âðåøò³ áîëîíîê âèêîòèâñß ç-ï³ä ïîêð³âë³ ³ ïîëåò³â  óíèç. ðîñòî íà
÷îâíßðà. ’à ÷îâíßð óñòèã â³äõèëèòè ãîëîâó, àëå ê³íöåì ñòîâáóðà éîãî çà÷åïèëî
ïî ñ³äíèö³ ³ ë³â³é ñòîï³. ‚³í àæ çàõëèíóâñß â³ä áîëþ, çàñòîãíàâ ïî-çâ³ðèíîìó
³ ïðèñ³â íà ïàë³ õ³äíèêà. ‚³í âèïóñòèâ í³æ ³ îáîìà ðóêàìè ñõîïèâñß çà ñòîïó.
     €ë³ ïîáà÷èâ, ùî íà ïàëüößõ ó íüîãî çàáëèùàëà òåìíà ð³äèíà -- êðîâ!
     €ë³  ï³äâ³âñß  íà  ïîâåí  çð³ñò,  ñïðîáóâàâ  ñêèíóòè íà  âîðîãà ïëåòåíó
ïîêð³âëþ. „àðìà! ‘èë íå âèñòà÷àëî äëß òàêî¿ âàãè.
     ’îä³ â³í âèð³øèâ -- òðåáà ñòðèáàòè âíèç ³ ïëèñòè ÷åðåç êàíàë. €ëå æ  ßê
âèñîêî! € ßêùî ïåðåñêî÷èòè ÷åðåç  õ³äíèê  ³  ïðîñòî  ó âîäó?  €ë³ ïîïðîáóâàâ
ïîõèëó ïîêð³âëþ -- ÷è íå  ñîâàºòüñß? ‹åæèòü ì³öíî. ‚³ä³éøîâ äî  ê³íöß -- äëß
ðîçãîíó  çîâñ³ì  îáìàëü â³äñòàí³. ’à  é ëèñò ïàëüìîâèé ñëèçüêèé  --  íîãè ïî
íüîìó êîâçàþòü.
     îçá³ãøèñü  ç  äåñßòè êðîê³â, €ë³  ùîñèëè  â³äøòîâõíóâñß ïðàâîþ íîãîþ ³
øêåðåáåðòü ïîëåò³â óíèç.
     ‚ ãàðß÷ö³ â³í  ³  íå  ïî÷óâ, ùî ïàëþ  âñå æ çà÷åïèâ ³ îáäåð âóçüêèé ïàñ
øê³ðè  â³ä  ñòåãíà  äî  ñàìî¿  ñòîïè.  €ëå â³í áóâ ó  âîä³!  ëèâ ï³ä âîäîþ,
çàòàìóâàâøè äèõàííß, ùîá ïðîïëèñòè ßêíàéäîâøå.
     Šîëè âèðèíóâ, òî ïîáà÷èâ, ùî ïåðåï³ðíóâ ìàéæå ÷âåðòü êàíàëó.
     Žçèðíóâñß íà ñêëàä äåðåâèíè.
     à îäí³é íîç³ ÷îâíßð ñòðèáíóâ äî ÷îâíà.
     €ë³  íàáðàâ  ïîâ³òðß ³ ï³ðíóâ.  ëèâ ï³ä  ñàì³ñ³íüêîþ ïîâåðõíåþ, ùîñèëè
ïðàöþþ÷è ðóêàìè é íîãàìè.
     ‚³í ùå ðàç³â òðè íàáèðàâ ïîâ³òðß ³ çðåøòîþ òîðêíóâñß îñëèçëèõ ïàëü.
     ‚èäåðñß  íà õ³äíèê ïðîñòî ïåðåä  ïîðîãîì áóäèíêó €éø³. óêè â³äøóêóâàëè
ïîòð³áíîãî êëþ÷à íà ïîßñ³, à ãîëîâà ïîâåðíóëàñß íàçàä.
     ‘òàâøè íà  îäíå êîë³íî,  ÷îâíßð ãíàâ ÷îâåí  ÷åðåç êàíàë. ‚³í áóâ óæå íà
ñåðåäèí³. Žñü ³  ïîòð³áíèé  êëþ÷! óêà òðåìòèòü, í³ßê  íå ìîæå  ïîòðàïèòè  â
îòâ³ð.
     Šîëè €ë³ ïîâåðíóâ ïåðøèé ðàç êëþ÷, ÷îâåí âäàðèâñß íîñîì îá ïàë³. —îâíßð
ëåäü íå âèëåò³â ó âîäó â  ãàðß÷ö³, àëå òàêå ãàëüìóâàííß, ïåâíî, éîìó çàâäàëî
ñòðàøíîãî áîëþ, áî â³í çàñòîãíàâ, íà÷å áóãàé ï³ä íîæåì.
     „ðóãèé  ïîâîðîò êëþ÷à! €ë³ øòîâõàº  äâåð³ ³  ïàäàº â  òåìðßâó. ™îñü íàä
ãîëîâîþ òð³ñêîòèòü ³ òóïî âäàðßº éîãî ïî ò³ìåí³.
     €ë³ ï³äõîïëþºòüñß ³ çàêðèâàº äâåð³, âñòèãàº çàñóíóòè çàñóâ.
     I â òó æ ìèòü ç óñüîãî ìàõó â äâåð³ á'º ëþäñüêå ò³ëî. „àðåìíî! „âåð³ íà
çàïîð³. € äàë³ €ë³ çàêðèâàº íà äðóãó çàïîðó. ’åïåð äâåð³ ìîæíà âèñàäèòè ëèøå
áîëîíêîì!
     €ë³ ïðèñëóõàºòüñß äî òîãî, ùî ðîáèòüñß â äîì³.
     àãîð³  ãóäå ìóçèêà,  ëßùàòü  ëþäñüê³ ãîëîñè. ‘ï³âàþòü  æ³íêè ³ ÷óºòüñß
÷îëîâ³÷èé ãîëîñ.
     €ë³ òèõî éäå äî ïîìåøêàííß €éø³.
     ™îñü ÷³ïëßº íîãîþ, ³  ëóíàº äçåíüê³ò. €ë³ íàõèëßºòüñß ³ øàðóäèòü ðóêàìè
ïî ï³äëîç³. ³æ! Žñü ùî âäàðèëî éîãî  ïî ò³ìåí³! –å æ  ÷îâíßð ìåòíóâ ó íüîãî
íîæà.
     €ë³ íàâïîìàöêè ï³äõîäèòü äî  äâåðåé €éø³. ‚îíè çàìêíåí³. ˜óêàº ³ ïðîáóº
âñ³ êëþ÷³. àðåøò³ òèõî â³ä÷èíßº.
     ‘ìåðäèòü ïðîêèñëîþ  ¿æåþ,  ë³êàìè ³  õâîðèì  ïîòîì.  ³ä  ñò³íîþ çëåãêà
ïîñàïóº óâ³ ñí³ €éøà.
     €ë³  íàâïîìàöêè ä³ñòàºòüñß äî æàðîâí³.  ‚îíà ãàðß÷à.  ‡íà÷èòü, æàð  ï³ä
ïîïåëîì º.
     îçãð³áàº ïîï³ë, ðîçäìóõóº æàð. Žñü ³ âåðáîâ³ ïðóòèêè.
     ‚åñåëî çàãîðßºòüñß ïîëóì'ß íàä æàðîâíåþ, à  õëîïåöü òèì ÷àñîì çíàõîäèòü
ñâî¿  ðå÷³. ‚äßãàºòüñß  ó ñòàðå äåðòå  âáðàííß.  à íüîìó ëèøå íîâ³, àëå âæå
çàêàëßí³  øàïî÷êà é õóñòêà. ‡à  ïîßñ €ë³ ñòðîìëßº íîæà, à ñòð³ëè ³  êîðçèíêà
â³ä ô³í³ê³â ó ë³â³é ðóö³.
     ’ðåáà ò³êàòè çâ³äñ³ëß, ç  öüîãî  êóáëà  ñòðàøíîãî  ç éîãî òàºìíèößìè  ³
ðîçïóñòîþ. ’à é  ñàì  â³í  ùå çàâäàâ îäíó òàºìíèöþ ö³é ñàäèá³ -- çàïõàâ  ï³ä
ñó÷îê íàéäîðîæ÷èé ó ñâ³ò³ ñàìîöâ³ò! €ëå ùî æ òàì ðîáèòüñß íàãîð³?
     "™å âñòèãíó ïîäèâèòèñß, ùî òàì ðîáèòüñß, à êîëè ðîçâèäíèòüñß  é çàäí³º,
ïîïëèâó íà Šîðàáåëüíèé îñòð³â! —àñó ùå ÷èìàëî!"
     I  õëîïåöü  ïåðåéøîâ  ÷åðåç ïåðåõ³ä ïåðøîãî ïîâåðõó,  â³ä³ìêíóâ äâîðîâ³
äâåð³ é îïèíèâñß á³ëß ÷îâíà.
     16. €‹œ-•€˜ˆ˜ ‚'€‹œ-•€Œ *
     €ë³  ñêëàâ  ðå÷³ ï³ä êîðìó ðîçâàëåíîãî ÷îâíà.  ‘òàâàëî âæå òåìí³øå,  áî
ì³ñßöü îïàäàâ çà ÷îðí³ îïàõàëà ïàëüìîâèõ âåðõ³â.
     ‘âåðá³ëè ðàíè ï³ä í³ãòßìè, îñîáëèâî íà âåëèêîìó ïàëüö³ ë³âî¿ ðóêè.
     €ë³ îáìàöàâ  ñâ³é ñòàðèé îäßã. à  êîë³íàõ îñü-îñü ðîçïîâçóòüñß  ä³ðêè.
˜îâ íà  ïëå÷³ ñîðî÷êè  ðîç³éøîâñß. ‘òàðèé ïîßñ,  ñêðó÷åíèé  ³ç ñòàðîãî øìàòà
ïëàùà, âèäàâàâñß õëîïöåâ³ çàãðóáèì ï³ñëß €áó €ìàðîâîãî äàðóíêó.
     “ â³êíî âèëèâàëàñß ñê³ìëèâà æ³íî÷à ï³ñíß ³ ñð³áí³ ïåðåëèâè àëü-óòà.
     "åâæå öå Šàäàð³ß ãðàº? €ëå íà÷å æîðñòê³øå, íà÷å ÷îëîâ³÷à ðóêà..."
     €ë³ íå ìàâ òîãî ñëóõó, ùî „æàð³ß, òà âñå æ ãðóá³ñòü â³í óëîâèâ.
     ‚èòßã  íîæà  ç-çà ïîßñà  ³ çàòèñ  ê³ñòßíó  êîëîäêó çóáàìè.  ‚³í  çàíîâî
çàïðàâèâ ñîðî÷êó â øòàíè, çàâ'ßçàâ ê³íö³  øòàí³â íà ïîßñ³ ì³öíèì, àëå ëåãêèì
äëß ðîçâ'ßçóâàííß âóçëîì -- ðàïòîì çíîâó äîâåäåòüñß ïëàâàòè? I äîáðå ïåðåâèâ
ñòàí  ïîßñîì.  ‚èòßã  ç  ðîòà  íîæà ³ çàñòðîìèâ çà  ïîßñ,  îáåðåæíî, ùîá  íå
ïîð³çàòè ñîá³ ðóêè ³ íå ðîçêðàßòè îäßã. îìàöàâ ãîñòðèé  ê³í÷èê íîæà, ùî  àæ
äî ñòåãíà ïðèòèñêàâñß. ’àê ìîæíà  ñåáå ïîðàíèòè! I  õëîï÷èíà ïðèòèñ êîëîäêó,
ùîá  í³æ ñòèð÷àâ ï³ä ³íøèì êóòîì. Œ³ñß÷íå  ãàëî  çîâñ³ì ïîãàñëî  çà  ÷îðíèìè
ïàëüìàìè, ³ âîíè çëèëèñü ³ç  ÷îðíî-ñèí³ì íåáîì. € íåáî íàä àñðîþ, ßê ò³ëüêè
ïðîïàâ ì³ñßöü, ðîçêðèëîñß ì³ð³àäàìè êâ³ò³â-ç³ðîê.  åñàìîâèòî òð³ñêîò³ëè âñ³
í³÷í³ êîìàõè-ñï³âàêè.  Žñîáëèâî æ öâ³ðêóíè  íà  äåðåâíîìó  ñêëàä³. àä âîäîþ
ïðîë³òàëè áåçïåðåì³ííî âñ³ çâóêè -- äàëåê³  é  áëèçüê³  -- ³ðæàëè äåñü êîí³,
ëßïàëè  ïî âîä³  âåñëà, ³ç „àð-åëü-Šèõàáó íåñëàñü  ìóçèêà  é  ãîì³í.  àâ³òü
çâ³äê³ëßñü, ³ç êâàðòàëó îìàíö³â, ÷óëàñß í³÷íà ìîëèòâà. óâàþòü æå  ïîáîæí³ ³
ïðàâäèâ³ ëþäè ³ â àñð³!
     €ë³ ïîë³ç ïîìàëó íà  ñóõó ïàëüìó. ‹³ç îáåðåæíî  ³ äóæå  äîâîë³ -- òåïåð
éîãî í³õòî íå áà÷èòü -- àáè ëèøå  íå ïî÷óâ. €ë³ çäàâàëîñü  ÷àñîì, ùî  ïàëüìà
ðèïèòü,  ùî ó íå¿ ãíèëèé ñòîâáóð ³ âîíà îñü-îñü çâàëèòüñß. ’à  ïàëüìà  õî÷ ³
õèòàëàñü, îäíàê íå ïàäàëà.
     I íåáàâîì õëîïåöü âèäåðñß íà ð³âåíü â³êíà.
     ‚  ê³ìíàò³  ð³âíî ïàëàëè ñâ³òèëüíèêè ³ áóëî äîáðå âèäíî âñ³õ  -- ³  €áó
€ìàðà  â íîâ³ì  ïåðñüê³ì êàïòàí³,  ç êðèâèì ÷èíãàëîì çà ïîßñîì, ³  ïàòëàòîãî
ñï³âàêà,-- àëå â³í íå ñï³âàâ, à ëèøå ãðàâ  íà ëþòí³,-- ³ ßêèõîñü òðüîõ ä³âîê
ç „àð-åëü-Šèõàáó. Žäíà ñï³âàëà ï³ä àëü-óò, à äâ³ òàíöþâàëè ç ïëßøêàìè âèíà â
ðóêàõ ³ ÷àøàìè.
     ’îä³ €ë³  çàêîðò³ëî âçíàòè, ÷è íà ì³ñö³ óñòåìîâ³  æ³íêà é  äîíüêà. ‚³í
ñïðèòíî  ñïóñòèâñß âíèç ³ îáåðåæíî ï³ä³éøîâ äî áóäèíêó. ³äòßãñß íà  ðóêàõ ³
ïî  ñòîâïîâ³,  ßê ò³ëüêè-íî  ïî  ñòîâáóðó ïàëüìè, çàë³ç  íà  ãàëåðåþ äðóãîãî
ïîâåðõó, à çâ³äò³ëß âæå íà äàõ.
     ‡àçèðíóâ   ç  äàõó   íà  óñòåìîâå  ïîäâ³ð'ß.  ’àì  ï³ä  ñò³íîþ   ñïàâ,
çàãîðíóâøèñü  ó  ïëàù,  ºâíóõ. € ïîäâ³ð'ßì áðîäèëî  ïîòèð³  ïñè  â  ñòàëåâèõ
îáðó÷êàõ. €ë³ âñå äîáðå ðîçäèâèâñß, áî  íàä ãîëîâîþ ºâíóõà-ñòðàæà â çàë³çí³ì
êîâàí³ì äåðæàêó áóëî çàêð³ïëåíî íàôòîâèé ë³õòàð.
     "à÷, ßê íà  íàôò³,  òî â³í íå çàîùàäæóº! I, ïåâíî, ñâî¿õ  õîðàñàíñüêèõ
âîâêîäàâ³â ãîäóº êðàùå çà ðàáèíü ³ íàëîæíèöü! Ží ßê³ ñòðàõ³òòß!"
     ñè ÷è  âëîâèëè çàïàõ €ë³,  ÷è  â³ä÷óëè éîãî äóìêè,  òà  ñïî÷àòêó  îäèí
ñîáàêà çâ³â ìîðäó äî âèñîêîãî áóäèíêó ³ ãàâêíóâ, ïîò³ì äî  íüîãî ïðèºäíàëèñß
ùå òðè. î ðàçó-äðóãîìó  ãàâêíóëè  ³ çíîâ ï³øëè áðîäèòè  ïîäâ³ð'ßì  áàãàòîãî
ñêóïåðäßß.
     Šîëè íà äàõó áóä³âë³ ç'ßâèëèñß äâ³ ïîñòàò³ â çàïèíàëàõ, €ë³ ñïî÷àòêó ¿õ
íå ïî÷óâ  ³ íå ïîì³òèâ. ’à é  âîíè, ïåâíî,  éîãî íå  ïîì³òèëè,  áî  ³íàêøå á
çíèêëè.  ‚îíè çàòà¿ëèñß âíèçó, äî  ñò³íè  ïðèïàëè. ˜åïîò³ëè îäíà îäí³é. Žäíà
ãîâîðèëà àðàáñüêîþ ìîâîþ, äðóãà ¿é â³äïîâ³äàëà íà ôàðñ³.
     €ðàáñüêîþ  ñêàçàëè: "„èâèñü,  ßêèé â³í ñüîãîäí³ ãàðíèé!" ™îñü  òîíåíüêî
â³äïîâ³ëè, òà €ë³ ï³çíàâ ëèøå  îêðåì³ ñëîâà íà  ôàðñ³, à çì³ñòó çðîçóì³òè íå
çì³ã. "„èâèñü, ìóçèêà êóäèñü ï³øîâ... „èâèñü, äèâèñü,  îí â êóòêó..." ² ùîñü
äàë³ âîíè øåïîò³ëè, îäíàê €ë³ í³÷îãî íå ä³áðàâ.
     „åñü  çíèçó  ç â³êíà íåñëèñß  çâóêè  ñîï³ëêè î÷åðåòßíî¿ ³ ñòóêîò³ííß ïî
áàðàáàíó.
     "Ž  €ëëàõ!  „èâè, ùî  â  íèõ íà ñêàòåðòèí³!  I ìåä ó ñîòàõ, ³ ãîð³õè, ³
êîðæèêè,  ³  ðîäçèíêè, ³ çåìëß ¿ñò³âíà,  ³  ßáëóêà! ’è  äèâèñü  -- ö³ëà òàöß
ßáëóê!.." –ß, ùî ïåðåë³÷óâàëà íà¿äêè, ïåâíî â³ä ðîç'ßòðåííß òàêèìè ðîçêîøàìè
çàãîâîðèëà âæå âãîëîñ.
     ðîòå ºâíóõ-ñòðàæ  ³ íå âîðóõíóâñß íàâ³òü -- òèõî ïîõðîïóâàâ.  I ñîáàêè
íå çâåðíóëè íà ãîëîñ í³ßêî¿ óâàãè -- âîíè äîáðå éîãî çíàëè.
     ’óò  îçâàëàñß, ïåâíî â³äõèëèâøè çàïèíàëî, ïåðñ³ßíêà. I €ë³ çðîçóì³â, ùî
âîíà  äóæå  õî÷å  ¿ñòè.  –å áóëî  òå  ðå÷åííß,  ßêå €ë³ íàé÷àñò³øå  ÷óâ  â³ä
ïåðñ³â-íîñ³¿â íà áàãäàäñüêèõ áàçàðàõ.
     I òóò ñòàëîñß íåéìîâ³ðíå -- ùîñü òð³ñíóëî â ñò³í³ çíèçó, òàì â³äêðèëàñß
âåëèêà ä³ðêà, çâ³äò³ëß ïîëèëîñü òðåìòëèâå ñâ³òëî ² ïî÷óâñß ãîëîñ €áó €ìàðà:
     - Ÿêùî  âè â³äìîâèòåñü, ïåð³, â³äâ³äàòè õë³áà â ìî¿é ãîñïîä³, ß çàïîä³þ
ñîá³ ñìåðòü!
     „â³ ïîñòàò³ ßê â³äñàõíóëèñü, òàê ³ çàâìåðëè íåðóõîì³. ‡íîâó €áó €ìàð:
     - Ÿ ðàõóþ äî äåñßòè. Žäèí... äâà... òðè... ÷îòèðè... ï'ßòü...
     €ë³  ïî÷óâ, ßê çàäçâåí³â áóëàò,  âèòßãíóòèé ³ç ï³õîâ. ƒîëîñ â €áó €ìàðà
ñïðàâä³  áóâ òàêèé  ñòðàøíèé  ³ ð³øó÷èé, ßêèé  ìîæå áóòè ò³ëüêè â ëþäèíè, ùî
ïîêëàëà óðâàòè ñîá³ æèòòß.
     €ë³ òàê  çàòðóñèëî ç³  ñòðàõó  òà  ö³êàâîñò³, ùî â³í  ïåðåõèëèâñß àæ ïî
ãðóäè ³ çàçèðíóâ óíèç.
     I äèâî!  -- éîãî íå  ïîì³òèëè, õî÷à ñâ³òëî  â³ä ì³äíî¿ ëàìïè äîñßãëî  ³
éîãî õóñòêè é ëîáà.
     à ðàõóíîê "â³ñ³ì" ìåíøà ïîñòàòü êèíóëàñß â  îòâ³ð ³ç ñëîâàìè: "îá³éñß
€ëëàõà!"
     „ðóãà ìîâ÷êè çàéøëà â îòâ³ð çðàçó æ íà  íåþ. ’óò ñâ³òëî çãàñëî, à çâóêè
é ãîëîñè îá³ðâàëèñü --  õòîñü çàêðèâ îòâ³ð øìàòêîì ñò³íè ³ç  ñåðåäèíè. ’åïåð
€ë³  çðîçóì³â, äëß  ÷îãî  €áó €ìàð  âèíàéìàâ  ìàéñòð³â-òåñëßð³â!  ‚îíè  éîìó
ïðîäîâáàëè îòâ³ð ³ âèïèëßëè øìàò ñò³íè, ùî âèõîäèëà íà ìàéäàí÷èê ç³ ñõîäàìè.
€ë³ øâèäêî  é  òèõî ïåðåïîâç äî â³êíà ê³ìíàòè €áó €ìàðà.  ’åïåð  â³í  óâàæíî
ñëóõàâ, àëå  ãîëîñè  ì³øàëèñß  ç ìóçèêîþ ³ ñï³âîì. î êîëè €áó  €ìàð  ãîñòßì
çàïðîïîíóâàâ âèíà  ³ âîíè â³äìîâèëèñü,  ä³âêè ïåðåñòàëè ãðàòè. ’îä³ €áó €ìàð
ãîñòðî ïðîêàçàâ ñâî¿ì ìåòàëåâèì ãîëîñîì, ßêèé ì³ã áóòè  ³ äðóæí³ì, ³ ìåäîâèì
íàâ³òü:
     ‚è ñþäè  ïðèéøëè  ðîçâàæàòè ìåíå  ÷è áåíêåòóâàòè ç ìîº¿ ëàñêè? ³ñíþ  é
òàíåöü!
     ‡àâåëè ï³ñíþ ä³âêè, áèëè â  áàðàáàí, ïåâíî òîé,  ùî â ìîòëîñ³ â³äíàéøëà
„æàð³ß. —àñ â³ä ÷àñó õòîñü ³ç íèõ ñâèñò³â ó ñîï³ëêó.
     îò³ì   äîäàëàñß   ùå  ñð³áíà   ãðà  àëü-óòà   ³   áðßçê³ò  îáðó÷îê   ³
íàìèñòèí-äóêà÷³â.
     î÷óâ, ùî €áó  €ìàð  ïîêëèêàâ „æàð³þ. ‚îíà ùîñü â³äïîâ³ëà. €ë³ àæ êóëàê
ñîá³ ïðèêóñèâ â³ä çëîñò³, ùî  íå çì³ã ä³áðàòè é ñëîâà ç òîãî, ùî ãîâîðèâ €áó
€ìàð íåãðèòßíö³.
     ’îä³ €ë³ çðîçóì³â, ùî òåïåð  ñàìå ÷àñ ðèçèêíóòè ³ îïóñòèòèñß äî øïàðêè,
çàãëßíóòè âñåðåäèíó.
     €ë³  í³æ  ïîêëàâ  íà  äàõ,  ðîçïåðåçàâñß  ³ ïðèâ'ßçàâ ïîßñ äî  êóòîâîãî
áîëîíêà  íà äàõó.  ‚èéøëà ëèíâà, ìîæå, ë³êò³â íà òðè, òàêà ñàìå  ßêðàç, ùîá,
çàâèñøè íà  í³é, ñòàòè íà ê³ëî÷êè ãîëóá'ßòí³. € ãîëóá'ßòíß áóëà âñß ïîòèêàíà
òèìè ê³ëî÷êàìè. ™î é êàçàòè, ðèçèêóâàâ €ë³ äóæå -- ßêáè ê³ëî÷êè íå âèòðèìàëè
éîãî, â³í áè  ïî  êóïîëó ãîëóá'ßòí³ ïîêîòèâñß íà äàõ ñàðàß.  ˜óìó íàðîáèâ áè
÷èìàëî, òà é ïîðàíèòèñü ì³ã. I õòî çíà, ÷è  íå ïîòðàïèâ áè äî ðóê îõîðîíö³â,
àáî é ñîáàêàì íà ðîçïðàâó!
     €ë³  ïîâîë³, îáåðåæíî, òðèìàþ÷èñü çà  ãëèíßíèé äàõ ãîëóá'ßòí³, ïðîáóâàâ
ïàëüößìè í³ã  ³ ï'ßòàìè,  ÷è  íå  çàòîíê³ ê³ëî÷êè, íà  ßê³  ñ³äàëè ïòàõè, ÷è
âèòðèìàþòü  éîãî?   •ëîïöåâ³  çäàëîñß,  í³áè  â³í  òàê  äîâãî  ñïóñêàâñß  ïî
ãîëóá'ßòí³, ùî âæå ñêîðî ðàíîê íàñòàíå ³ éîãî çàñòóêàþòü òóò, íà ÷óæ³ì äàõó,
â ÷óæ³ì ïîäâ³ð'¿!..
     Šîëè â³í îáåðåæíî ï³ä³áðàâñß äî ù³ëèíè, òî ïîáà÷èâ ³ ïî÷óâ  ùîñü çîâñ³ì
íåçðîçóì³ëå.
     àâêîëî ñêàòåðòèíè ñèä³ëè âñ³ -- ³ ä³âêè, ³ ñï³âàê, ³ €áó €ìàð, ³ æ³íêà
³ äîíüêà  óñòåìîâ³. € îáíîñèëà ¿õ óñ³õ ç òàöåþ  „æàð³ß, âäßãíåíà ó  ÷åðâîíó
ñóêíþ ç êèòàéêè.
     †³íêà é äîíüêà óñòåìîâ³ íå ïèëè âèíà,  ïåðåä íèìè ³ ÷àø ç-ï³ä  âèíà íå
ñòîßëî. ‚îíè ëèøå áðàëè ç òàö³, ùî òßãàëà „æàð³ß, ßê³ñü ëàê³òêè.
     „³âêè æ äóäëèëè âèíî.
     ‘ï³âàê â³ä íèõ íå â³äñòàâàâ.
     ‚ñ³ áóëè ï'ßí³. àâ³òü æ³íêà é äîíüêà óñòåìîâ³. ’³ëüêè ßêîñü îñîáëèâî.
à÷å  ïîäóð³ëè.  ðè  êîæíîìó ðóñ³ â³äêðó÷óâàëèñü, âèãèíàëèñü, ìîâ  ¿õ êîð÷³
áèëè. ’à  ïîâí³ñòþ  îáëè÷÷ß íå îãîëþâàëè. €áó  €ìàð óçßâ àëü-óò  â ñï³âàêà ³
çàãðàâ.
     †³íêà  ³  äîíüêà  óñòåìîâ³  çàëßñêàëè â  äîëîí³, âóçüê³,  âèòîí÷åí³  é
ôàðáîâàí³ â õíó.  îêðèâàëà  ¿õí³ â³äõèëèëèñü,  ³  õëîïöåâ³  â³äêðèëàñß äîñ³
íåáà÷åíà  êðàñà.  ’îíê³  é  ïëàâê³  ë³í³¿  îáðèñó  ëèöß,  íåéìîâ³ðíî  âåëèê³
ìèãäàëåâ³ î÷³.  ’à ïîãëßä î÷åé áîæåâ³ëüíèé, ãåòü ñêëßíèé!  ƒîëîñè ¿õí³ ñòàëè
çáóäæåí³.  ‚èñîê³ é  ïðîíèçëèâ³, îñü-îñü, çäàâàëîñü, ç³ðâóòüñß íà êðèê ÷è íà
ïëà÷. ‡îâñ³ì ñîáîþ íå âîëîä³ëè.
     ’óò €áó €ìàð çàâ³â ï³ñíþ íà ôàðñ³. ƒðàâ ñîá³ íà àëü-óò³, à ö³ äâîº éîìó
ï³äòßãàëè. „³âêè ç „àð-åëü-Šè-õàáó ëèøå ³ç çàçäð³ñòþ ïîãëßäàëè ï'ßíèìè, ãåòü
ïîñîëîâ³ëèìè î÷èìà. –³ ïèëè íà âñþ ãóáó -- ïåðåä  êîæíîþ ñòîßëî ïî øèðîê³é ³
âåëèê³é ÷àø³. ‘ï³âàê â³ääàâ  ëþòíþ €áó €ìàðó, à çàì³ñòü ëþòí³ ùåäðî îðóäóâàâ
ïëßøêîþ  ³ç ñîëîäêèì âèíîì. ’ðè ä³âêè âæå  áóëè ãîòîâ³. €áó  €ìàð äîáðå  âñå
áà÷èâ.  ’îä³  â³í ï³äêëèêàâ  „æàð³þ,  ùîñü  ¿é ñêàçàâ, ñï³âàêîâ³  êèâíóâ  íà
áàðàáàí.  àéìåíø  ï'ßíà  ä³âêà  ñïðîáóâàëà  âèäîáóòè  ìåëîä³þ ³ç î÷åðåòßíî¿
ñîï³ëêè,  òà  ëèøå ïóñòèëà  ñëèíó  ñîá³ íà  ñóêíî, íàâ³òü äî  ëàäó  íå ìîãëà
ï³äíåñòè äî ðîòà ïèùèê.
     €ë³  àæ  çàòðóñèëî   â³ä  îáóðåííß  òà   îãèäè!   'ßí³  ÷îëîâ³êè  éîãî
çàñìó÷óâàëè, à îò æ³íêè äîâîäèëè ïðîñòî äî  ñêàçó! I íåâ³äîìî,  ÷è íå ñêàðàâ
áè â³í êîòðóñü ³ç íèõ, ßêáè âîíè éîìó òðàïèëèñß â òàêó ìèòü? ‚äàðèëà  äð³áíà
òð³ñêîòíß  ïî áàðàáàíó, €áó €ìàð â³ä³áðàâ ó ä³âêè  ñîï³ëêó, îáëèâ ¿¿  âèíîì,
îáòåð  ³  çàäóâ  ð³çêî  ³  ïî-äóðíîìó  øâèäêî, âèñîêî  é ïðîíèçëèâî.  „æàð³ß
êëàöíóëà  ïàëüößìè ³ çàäð³áîò³ëà íà ì³ñö³,  ç óñ³õ ñèë  êðóòß÷è ñ³äíèößìè òà
âèõèëßþ÷è ñòåãíàìè.
     „³âêè  âæå ñïàëè. ’³ëüêè  îäíà,  ñïîãëßäàþ÷è ìèñòåöòâî „æàð³¿, çìàõíóëà
ðóêîþ, íåìîâ á'þ÷è â áàðàáàí.
     €áó €ìàð ñêàçàâ ùîñü øâèäêî, óðâàâøè ãðó íà ñîï³ëö³.
     „æàð³ß ñëóõíßíî, í³,  íàâ³òü  ³ç ðàä³ñòþ  çäåðëà ç ñåáå  ñóêíî.  Žáèäâ³
óñòåìîâ³ êðàñóí³ íà ¿¿ ãîëó ïîñòàâó ðàä³ñíî é íåñòðèìíî çàãóêàëè, çàëßñêàëè
â  äîëîí³. –üîãî ðàçó  „æàð³ß  òàíöþâàëà  çîâñ³ì  íå òàê, ßê òîä³,  êîëè €ë³
ñóïðîâîäèâ  ¿¿  òàíåöü ñòóêîò³ííßì ïî  ì³äíîìó  òàçèêó. ‚îíà íàâ³òü  íå  òàê
òàíöþâàëà,  ßê  ìèòü  ïåðåä   òèì,  êîëè  ùå  íà   í³é  òåë³ïàëàñß   ÷åðâîíà
ñóêîíêà-ñîðî÷êà. ‚îíà çàêîòèëà î÷³ ï³ä ëîáà, çàäåðëà ãîëîâó ³ ðóêè ðîçêèíóëà
øèðîêî.  ’à øèðîêî ðîçñòàâëåí³  ðóêè  ðóõàëèñü  êîæíà  ñàìà  ñîáîþ, ç  óñ³ëè
òîíêîùàìè ïîâòîðþþ÷è ðèòì áîþ  áàðàáàíó. åìîâ  ³ç ÷îðíîãî ëèñêó÷îãî äåðåâà,
òóëóá  ¿¿ ëèñí³â â³äñâ³òàìè ñâ³òèëüíèê³â, ³ âîíà çâèâàëàñß ò³ëîì, íà÷å çì³ß.
€ ¿¿ íîãà é ñòåãíà, íàï³âç³ãíóò³ â êîë³íàõ, òðåìò³ëè äð³áíèì òðåìò³ííßì.
     €ë³ àæ ñòðóñîíóâ  ãîëîâîþ,  ùîá ïðèéòè äî òßìè. ‚èõîäèëî, ùî ðóêè  ñâ³é
òàíåöü òàíöþâàëè,  òóëóá ñâ³é, à íîãè  çîâñ³ì ³íøèé.  ‡äàâàëîñß,  ùî  „æàð³ß
âîäíî÷àñ çîáðàæàº  ³  ïòàõà, ³  çì³þ,  ³ ïðèòîïóº íîãàìè, ßê êîçà  ßêàñü  ÷è
ãàçåëü!
     „îíüêà  ³  æ³íêà  óñòåìà  íå âèòðèìàëè,  ïî÷àëè  êðè÷àòè,  ðîçìàõóâàòè
ðóêàìè, ïëåñêàëè â äîëîí³. ‘ì³ßëèñß áîæåâ³ëüíèì ñì³õîì.
     åðøîþ  ï³äõîïèëàñß   æ³íêà  óñòåìà,  ðîçïåðåçàëàñß,  ñêèíóëà  êàïòàí,
ðîçïóñòèëà çàâ'ßçêó ñîðî÷êè íà øè¿ ³, ñòðóñíóâøè ïëå÷èìà, ïî÷àëà âèëàçèòè ³ç
ñîðî÷êè ÷åðåç øèðî÷åííèé ðîçð³ç. Žñü âîíà âèäåðëà ðóêè ç  ðóêàâ³â, øàðïîíóëà
ïëàò  ç  ãîëîâè, ³  íà  á³ë³  ñòîð÷ëèâ³  ãðóäè ïîñèïàëèñß  ïàñìà  ïðå÷îðíîãî
áëèñêó÷îãî âîëîññß. ‚îíà òàíöþâàëà, ïåâíî, ï³ä ßêóñü òàêó ìóçèêó, ßêî¿ í³õòî
êð³ì íå¿ íå ÷óâ. óõè áóëè â íå¿ ð³çê³, áåçëàäí³, âîíà òî ï³ä³éìàëà ðóêè, òî
êèäàëà ¿õ óíèç, êðóòèëàñß íà îäíîìó ì³ñö³. —àñîì ¿¿ íåñëî êóäèñü äî ñò³íè, ³
âîíà êðè÷àëà:
     ’ðèìàéòå, áî âèëå÷ó ó â³êíî!
     îò³ì âîíà çóïèíßëàñü  íàïðîòè „æàð³¿ ³ ëèøå øàëåíî âåðò³ëà  ñòåãíàìè ³
ï³äáèâàëà íèçîì æèâîòà.
     €ë³ ñòàëî ñòðàøíî -- æ³íêà óñòåìà, òàêà êðàñóíß, ßêèõ ìàëèé íå áà÷èâ ³
íà íåâ³ëüíè÷îìó áàçàð³ â àãäàä³, çîâñ³ì áóëà áîæåâ³ëüíà. €ë³ äîáðå áà÷èâ ¿¿
çàäåðåâ'ßí³ëå  ëèöå  ³  øèðîêî  â³äêðèò³ î÷³,  áëèñêó÷³  é íà÷å ñêëßí³.  €ë³
çàäèâèâñß íà æ³íêó óñòåìà ³ ßêîñü ïðî´àâèâ òå, ùî â  öåé ÷àñ äîíüêà óñòåìà
ðîç³áðàëàñü ãåòü, âèñêî÷èëà ³ ïî÷àëà òàíöþâàòè íàâïðîòè „æàð³¿. €ë³ çàêë³ïàâ
î÷èìà â³ä òîãî ìåðåõò³ííß ò³ë -- ÷îðíîãî ³ á³ëîãî, ùî ïåðåêðèâàëè îäíå îäíå,
òî  í³áè çâ'ßçóþ÷èñü, òî  í³áè ðîçïàäàþ÷èñü, ßê  ñêàëêè á³ëîãî  ïîðöåëßíó  ³
÷îðíî¿ ðîìåíñüêî¿ àìôîðè.
     †³íêà  óñòåìà-ñêóïåðäßß  êðóòèëàñß  íàâêîëî  íèõ ³  äî âñüîãî  êðóòèëà
ãîëîâîþ, ÷îðí³ ïàñìà ¿¿  âîëîññß  â³ßëèñß, ìîâ êðèëà, íàä  áë³äèì  îáëè÷÷ßì.
‚îíà âñå ï³äñîâóâàëàñü, íàáëèæàëàñü ïî êîëó äî €áó €ìàðà.
     €ë³  äîáðå áà÷èâ,  ßê  áëèùàëè ¿¿ î÷³, ³ ßê âîíà êîçèðèëà î÷èìà  íà €áó
€ìàðà, ³ ßê ðîçäóëèñü ¿¿ í³çäð³
     •ëîïåöü  áà÷èâ, ùî  âîíà çàðàç êèíåòüñß äî  éîãî  õàçß¿íà.  I  ùî  âîíà
â÷èíèòü, îäíîìó €ëëàõîâ³ â³äîìî!
     åðøèì  ïîðóõîì,  çðàçó,  â  õëîïöß  áóëî  çàêðè÷àòè, çàñòåðåãòè  ñâîãî
ïîâåëèòåëß. ’à òóò æå îòßìèâñß, áî çãàäàâ ïåðøå íàïó÷óâàííß  €áó €ìàðà -- ùî
á â³í, ìîñóëåöü, íå ðîáèâ, ³íàêøå  áóòè íå ìîæå, ³ áåç íàêàçó €áó €ìàðà éîãî
ñëóãà íå ìàº ïðàâà ùîñü ä³ßòè.
     I îñü âîíî ñòàëîñß -- ç ëüîòó óñòåìîâà æîíà âïàëà íà €ìàðà, â³äòðóòèëà
ñîï³ëêó ³ âïèëàñß  â éîãî  âóñòà. €  ðóêàìè  íà íüîìó ðâàëà ïîßñ, ðîçêðèâàëà
êàïòàí, ðîçðèâàëà òîíêó ñîðî÷êó ì³ñð³éñüêîãî ïîëîòíà...
     „îíüêà óñòåìà âñå  êðóòèëàñß, êðóòèëàñß, é ¿¿ âèðß÷åí³ î÷³, çäàâàëîñü,
í³÷îãî íå áà÷èëè.  ’à îñü  âîíà ñõèëèëà ãîëîâó íà ìèòü, îáêðó÷óþ÷èñü íàâêîëî
ñåáå, ³ âðàç, ßê ñò³é, ñïèíèëàñü.
     ’àê  ³  ñòîßëà,  âèêðóòèâøè  øèþ,  ç  ï³äíßòèìè  äî  ïëå÷åé  ðóêàìè,  ³
ñïîãëßäàëà, ùî ¿¿ íàïàðíèöß ÷èíèòü ç €áó €ìàðîì.
     îò³ì  ìîâ÷êè âïàëà  íà êîë³íà  ³ ïîïëàçóâàëà ïî ï³äëîç³. ‡ðåøòîþ  âîíà
ä³ñòàëàñü  äî  í³ã €áó  €ìàðà.  ‚õîïèëàñü  îáîìà ðóêàìè çà ÷îá³òîê  ³ ùîñèëè
ïîòßãëà äî ñåáå...
     €ë³ ñòàëî  ñòðàøíî â³ä óñüîãî, ùî ä³ßëîñü ïåðåä éîãî î÷èìà. ‰îãî ïðîñòî
ò³ïàëà ëèõîìàíêà ³ öîêîò³ëè  çóáè.  ‚³í ùå ç ñàìîãî ìàëå÷ó áîßâñß íàâ³æåíèõ.
à  áàçàðàõ ¿õ  âèñòà÷àëî.  €ëå òî áóëè  âñå ÷îëîâ³êè.  I âîíè  áóëè  ðàç  ³
íàçàâæäè  çäóð³ë³. € ö³ æ îñü  íà  î÷àõ îá³ñ³ëè  ³ êîßòü  ïîä³áíå! „å  æ  öå
÷óâàíî,  ùîá æ³íêà êèäàëàñü íà ÷îëîâ³êà, ßê  ÷îëîâ³ê êèäàºòüñß íà æ³íêó?! –å
ïðîòè  âñ³õ  çàêîí³â  ñâ³òó! €ë³  íå  ì³ã  í³÷îãî ïîä³áíîãî ïðèãàäàòè  ç òèõ
áðåäåíü ³ íèöèõ ðîçìîâ, ùî âåëè ëàçåííèêè, ñì³òòßð³ òà òîðãîâö³ ëàéíîì.
     Žñü âîíè  âæå  âòðüîõ  êà÷àþòüñß íà  êèëèì³!..  €  ñï³âàê âñå ñòóêîòèòü
äð³áíî â áàðàáàííå äåíöå, ³ „æàð³ß òàíöþº íàä íèìè, ëßñêàº â äîëîí³ ùîñèëè ³
ùîñü  êðè÷èòü,  ãîðëàº  ñâîºþ   íåçðîçóì³ëîþ   ìîâîþ.   „âîº  ä³âîê  ñïëßòü,
ïðèõèëèâøèñü äî ìóðó â íåçóãàðíèõ, ïðîñòî âèëàìàíèõ  ³  ïîêðó÷åíèõ ïîñòàâàõ.
’³ëüêè òðåòß, ùî ãðàëà íà ñîï³ëö³, ï³äïåðëàñß  ë³êòåì, ùîá ãîëîâà íå ïàäàëà,
³ áåçòßìíî  ñïîãëßäàëà  âñþ  âåðåì³þ. —àñ â³ä ÷àñó ïîâ³êè  ¿¿  íàïîâçàëè  íà
ïîñîëîâ³ë³  î÷³, ³ ãîëîâà ñïðèñêóâàëà ç  ðóêè  ³ áèëàñß îá ï³äëîãó. ’à  âîíà
âïåðòî  ï³äâîäèëàñü, ðîçïëþùóâàëà ïîâ³êè  ³  íàìàãàëàñß ùîñü çðîçóì³òè,  õî÷
áóëî äîáðå âèäíî, ùî âîíà í³÷îãî íå ìîæå âòßìèòè.
     ‘ï³âàê íå äèâèâñß íàâ³òü â òîé êóò, êóäè çàêîòèëèñü áëóäîä³¿. ‚³í óâåñü
ïîðèíóâ ó âèáèâàííß äð³áíîãî, ñòðèáàþ÷îãî ðèòìó. ‰îãî òîíê³ äîëîí³  é ïàëüö³
ìèãîò³ëè ç  íåéìîâ³ðíîþ øâèäê³ñòþ, ³  â³í  ïðîñòî  ïðèïàäàâ  ë³âèì âóõîì  äî
êîðè÷íåâîãî ëèñêó÷îãî  áàðàáàíà. ’³ëüêè ÷àñ â³ä ÷àñó ï³äí³ìàâ ãîðáîíîñå ëèöå
³ ïîñì³õàâñß äî „æàð³¿, ðàäóþ÷èñü òîìó, ßê âîíà òî÷íî â³ä÷óâàº éîãî ãðó.
     îò³ì ç'ßâèëàñü  æ³íêà óñòåìà ³  â÷åïèëàñü  â ìóçèêó. €ëå â³í íàâ³äìàø
âäàðèâ ¿¿, áî âîíà çáèëà éîãî ç ðèòìó.
     „æàð³ß ïåðåñòàëà òàíöþâàòè ³ êèíóëàñü òóäè, â íåâèäèìèé €ë³ êóò.
     ‘ï³âàê âñòàâ ³ ï³øîâ, ïåâíî, äî âèõîäó.
     ’óò ó ïîâí³é òèø³ €ë³ ïî÷óâ ãîëîñ €áó €ìàðà:
     ²äè ãåòü,  ìàâïî! Œóðàõà ìàº âæå ïîâåðíóòèñü. ‡à÷åêàé  éîãî ³ ëþáèñü ³ç
íèì. Ÿ äîçâîëßþ. ’³ëüêè íå ìó÷àé äóæå, áî â³í, ïåâíî, ùå ñëàáèé! € òåïåð ³äè
³ íå ïðèõîäü,  ïîêè  íå ïîêëè÷ó!  ’à ï³ä äâåðèìà  íå ï³äñëóõîâóé, áî âòîïëþ.
—óºø?!
     ’óò €ë³ òàê ñòðàøíî ñòàëî, ßê ó áàøò³ ç ìîâ÷àçíèìè â'ßçíßìè.
     ‡íà÷èòü, €áó €ìàð âñå çíàº? —îìó  æ â³í äîçâîëèâ ìîðäóâàòè  éîãî? Œîæå,
öå  âèïðîáóâàííß  éîãî ñèëè é âèòðèâàëîñò³? ’à äëß ÷îãî? € êóôàäæ³ íå ò³ëüêè
ï³äñòàâíèé,  àëå é  óáèâöß ôàëüøèâèé? ’à  â³í  âäàðèâ éîãî  â  ãîëîâó! Žñü ³
çàðàç, ßê ïîìàöàòè, çäîðîâåííà ãóëß!!!
     €ë³  íå  ñòàëî  äèõàííß,  çàòðåìò³ëè  íîãè,  ßê  íà  äîïèò³,  êîëè éîìó
äîâãîâèäèé —æàí çàãàíßâ ï³ä í³ãò³ î÷åðåòèíè.
     ƒîëîâó ñòèñëî ãàðß÷èì îáðó÷åì, ñåðöå ñòðàøíî çàêàëàòàëî. ‚ñå çì³øàëîñß,
âñå ïåðåâåðíóëîñü. ’³ëüêè îäíå áóëî çðîçóì³ëî: "’³êàòè! ’³êàòè! ’³êàòè! Šóäè
çàâãîäíî ò³êàòè â³ä öèõ ñêàæåíèõ ìó÷èòåë³â, îòðóþâà÷³â ³ áëóäíèöü!!!"
     ‡äåðåâ'ßí³ííß,  çìåðòâ³ííß  âðàç  ïðîéøëî,  é  €ë³  ïîäåðñß   âãîðó  ïî
ãîëóá'ßòí³,  â÷åïèâñß  çà  ïîßñ.  ‘òðàõ  ï³ääàâ  éîìó  ñèëè  é  îáåðåæíîñò³,
ñïðèòíîñò³ é øâèäêîñò³. ‡à ßêóñü õâèëèíó â³í óæå ñïîâçàâ ïî ñòîâïîâ³ íèæíüî¿
ãàëåðå¿.
     Šîëè  ñòàâ  íà  çåìëþ, à ïîò³ì  ï³øîâ äî ÷îâíà  ³  ìèíàâ  êóïó ï³ñêó, ç
òåìðßâè âèðèíóëà  ãåòü  ãîëà,  ñï³òí³ëà  âêðàé, ëèøå ç  êâàñîëßíèì  íàìèñòîì
„æàð³ß.
     €ë³, ëåäü íå ïëà÷ó÷è, ñïèòàâ:
     ™î ç  òîáîþ ñòàëîñß?!! ™î âè âñ³?..-- €ë³ íàðàç ñõàìåíóâñß, ùî íå ìîæíà
ãîâîðèòè ïðî áà÷åíå é ïî÷óòå.-- ‚ñ³... òóò ó àñð³  áîæåâ³ëüí³?!! Šàäàð³ß äî
ñåáå  ïðèòèñêàº...  I òàì óñ³ â  êâàðòàë³?!  –å ïðîòè áîæî¿ âîë³,  ùîá æ³íêà
áðàëà ÷îëîâ³êà!!! à âàñ ÷àðè íàñëàâ õòî?! —è ùî?!!
     „óðíå! ³÷îãî  é í³õòî íå  áîæåâ³ëüíèé. I í³õòî ÷àðè  íå íàñèëàâ.  ‚îíè
ñêàæåí³ é ãîëîäí³ â³ä íåâîë³. €áó €ìàð ¿õ ïðèãîñòèâ îëàäî÷êàìè ç êîíîïë³  òà
ç³ øïàíêîþ. Žò âîíè é ïîë³çëè áåç âñßêîãî ñîðîìó.
     •òî?! -- íà÷å çäèâîâàíî çàïèòàâ €ë³.
     ’þ! •³áà òè íå áóâ íà  äàõó ³ í³÷îãî íå áà÷èâ? -- “  ãîëîñ³  íåãðèòßíêè
÷óëàñß âåëèêà íåäîâ³ðà.
     Ÿêèé òàì äàõ?!  --  í³áè ðîçëþòèâñß  €ë³.-- îìàöàé  ìîº  âîëîññß --  ß
ò³ëüêè-íî âèë³ç ³ç âîäè.
     ™î -- çíîâ ïåðñòåíü âèëîâëþâàâ? -- âèõîïèëàñü íåãðèòßíî÷êà.
     å òâîº ä³ëî!  ’è ñêàæè êðàùå, êîãî  €áó €ìàð  ïðèãîñòèâ ³ ÷èì?  Ÿ ùîñü
íåä³áðàâ. Ÿê³ îëàäêè ÷è ùî âîíî?
     "Šîãî, êîãî"! Ÿ äóìàëà, ìåí³ íà÷å ïî÷óëîñü, ùî òè äåðñß íà äàõ. Œîæå, ß
ïîìèëèëàñü?.. î  òóò  òàêå  ðîáèòüñß!  Ÿêáè  òîá³  ñêàçàòè, òî  ëßæåø ³  íå
âñòàíåø...
     —îãî öå ß ìàþ ëåæàòè?
     î â òåáå çîâñ³ì  íåìàº í³ßêîãî  ñëóõó!  ’è ãåòü ãëóõèé!  Ÿ, íàïðèêëàä,
÷óëà, ßê òè á³ëß ÷îâíà ïîðïàâñß. åðåêëàäàâ ßê³ñü òð³ñêè...
     "‘òð³ëè! € íå òð³ñêè,  ÷îðòè á òâî¿ âóõà ïîçàòèêàëè! ‚³ä òåáå í³êóäè íå
ñõîâàºøñß!" -- ëàéíóâñß ïîäóìêè €ë³.
     ’àê  îò,  êîëè òè ïîðïàâñß ³ç ñâî¿ì íà÷èííßì... ³äîæäè,  à ùî òè ïîò³ì
ðîáèâ? ’è ìåíå äóðèø -- òè áóâ íà äàõó!..
     ³. ‚èãëßäàâ ÷åðåç âõ³ä îäíîãî ÷îëîâ³êà.  ’à öå âæå  íå òâî¿ êëîïîòè!..
’àê ùî æ áóëî äàë³? Šàæè!
     ó òàê îò, òðèìàéñß, áî òè çàðàç òàêå ïî÷óºø!
     ’à êàæè, áî ïëþíó é ï³äó ãåòü!
     ³, í³, ò³ëüêè  íå  éäè!..  ’àê  îò  -- ñþäè  ïðèéøëè óñòåìîâ³  ñó÷êè!
Žáèäâ³! I äîíüêà, ³ æ³íêà!
     Ÿê òàê?! -- óäàâ çäèâóâàííß €ë³.
     € îòàê  -- ò³  ìàéñòðè  ïðîðóáàëè ä³ðêó â  ñò³í³, ³  âîíè  â íå¿ ïðîñòî
âïàëè, ßê çàºöü ó ïàñòêó. ðîñòî €áó €ìàðîâ³ â ðóêè!.. Žò!!!
     ó, à äàë³?! -- íå òåðïèòüñß í³áè €ë³.
     ...ó, òîä³, êîëè €áó €ìàðà íå áóëî. Šîëè ò³ ìàéñòðè òóò õàçßéíóâàëè...
‚³í ïèòàâ ìåíå, âèïèòóâàâ, ÷è íå âèòßã òè  ïåðñòåíü ³ç êàíàëó? —è ìåí³ òè íå
ïîêàçàâ  ëàë? ’è  íå  äóìàé --  ß í³  ñëîâà  íå  ñêàçàëà ïðî òåáå ³ ïðî òâîº
ï³ðíàííß!!!  Žò ìîæó ïîêëßñòèñß! ‚³í  âñå ïðî òåáå âèïèòóâàâ, à ß í³÷îãî  íå
ñêàçàëà. ³áè é í³÷îãî íå çíàþ...
     "Ÿê æå çâ³äñè âòåêòè? I êóäè ò³êàòè?.. „î ìàíäåéöß, äî ìàíäåéöß!.. Ÿêùî
ïîùàñòèòü éîãî çàñòàòè âäîìà... îùàñòèòü!"
     €ë³ ðîçìîòàâ ç ãîëîâè õóñòêó, ëèøèâøè ò³ëüêè òåìíó øàïî÷êó.
     ³ä³ãð³é âîäè ³ çàì³øàé â í³é ïîïåëó, à òîä³ äîáðå âèïåðè ó ðîç÷èí³. ’à
øâèäøå!
     €ë³, äàâàé ïîáàâèìîñß... €äæå òè ï³äêð³ïèâ ñèëè...
     ’èõî! îâèíåí ï³ä'¿õàòè îäèí €áó €ìàð³â ã³ñòü,-- çáðåõàâ õëîïåöü.-- ‚³í
íàä³ñëàâ ìåíå, ùîá ß ïîïåðåäèâ €áó €ìàðà... à÷èø, íàâ³òü íîæà ìåí³ âèä³ëèâ!
’à ß íå çíàâ, ùî  òóò ïèßòèêà... (ðî âñå áà÷åíå €ë³ ïðîìîâ÷àâ, ìîâáè îòî íå
â³í, à  õòîñü  ³íøèé ñïóñòèâñß ç äàõó ³ çðàçó  æ ïîòðàïèâ ó  îá³éìè „æàð³¿).
‡àðàç ï³äó é ïîïåðåäæó €áà €ìàðà ïðî òîãî ÷îëîâ³êà...
     € öåé ÷îëîâ³ê âæå ñêîðî ïðèïëèâå?
     å òâîº ä³ëî! Ÿ ï³äó ïîïåðåäèòè €áó €ìàðà...
     ‚³í, çíàºø, ñüîãîäí³ ñòðàøåííî ëþòèé! ‘êàçàâ ìåí³, ùî çàð³æå ìåíå, ßêùî
ß  ï³äãëßäàòèìó.  €ë³  õîðîøèé,  äóæå  õîðîøèé, íå  õîäè  òóäè! ‰äè,  êðàùå,
çóñòð³÷àé ñâîãî ãîñòß, à ß øâèäåíüêî âèïåðó òâîãî õóñòêó!
     ó äîáðå,-- ìèëîñòèâî çãîäèâñß €ë³.-- ’³ëüêè ùî ß ãîñòåâ³ ñêàæó?
     ‚èãàäàé ùîñü...-- ïðîñèëà „æàð³ß,-- ò³ëüêè äàâàé ïîáàâèìîñß...
     ‚èïåðè õóñòêó!.. ²íàêøå é íå ï³äñòóïàéñß!
     €ë³ ï³äõîïèâñß ³ âèñëèçíóâ ÷åðåç áîêîâèé õ³ä ïà ïîäâ³ð'ß. ‚³í ðîçäßãñß,
âçßâ ñâî¿ ëàõè ³  ï³äïîâç  äî  ïîòàºìíîãî ïðîõîäó. ‚³ä³ìêíóâ  çàïîðè ³ òèõî,
íå÷óòíî âèçèðíóâ ³ç ù³ëèíè. àä  ïàëßìè  õ³äíèêà,  òðîõè  çáîêó, â³í ïîì³òèâ
ìàéæå â ïîâí³é òåìðßâ³ í³áè í³çäð³ ³ ÷îëî ï³ä òåìíîþ øàïêîþ ÷è ïëàòîì. –üîãî
€ë³ íå ì³ã ä³áðàòè, õî÷à ç³ð ó íüîãî áóâ ÷è íå êðàùèé â³ä ñëóõó „æàð³¿. I ùå
â³í  ìàâ  ïðå÷óòëèâèé  í³ñ. ‚³òåðåöü ïîâ³âàâ â³ä êàíàëó,  òßãíóâ ïðîòßãîì  ó
ïðîõ³ä. €ë³ çëåãêà ïðèíþõàâñß äî í³÷íèõ çàïàõ³â, ùî âïëèâàëè íà ïîäâ³ð'ß.
     „î éîäèñòîãî  çàïàõó  âîäîðîñòåé,  áîëîòà  é  ñîëîäêîãî î÷åðåòó  ãóñòèì
ñòðóìåíåì äîì³øóâàâñß çàïàõ ïîòó ñèëüíî¿, íàòðóäæåíî¿ ëþäèíè.
     €ë³ âèòßã ³ç â'ßçêè îäíó ñòð³ëó. I, äîáðå ïðèì³ðèâøèñü, ùîñèëè ìåòíóâ ó
òå òàºìíå îáëè÷÷ß, ùî ÷àòóâàëî íà íüîãî.
     ‡îéê  ³ ãó÷íå ïàä³ííß  âàæêîãî  ò³ëà  çà áîðò  äçâ³íêîãî  ÷îâíà.  îò³ì
íàéñòðàøí³øà ëàéêà,  ñòîã³í, ïðîêëüîíè. ’à  âñå  òèõî, ßêîìîãà òèõøå.  €ëå ç
ßêîþ íàïðóãîþ â³ä áîëþ, ç  ßêèì ñêðåãîò³ííßì çóá³â! €ë³  ïðè÷èíèâ õâ³ðòêó  ³
çàòèñíóâ  ïîäâ³éíèì ïîâîðîòîì.  ’åïåð â³í øâèäêî  ïåðåòíóâ  ïîäâ³ð'ß.  —åðåç
÷îðíèé  õ³ä  äî  ïîìåøêàííß  €éø³.  ðèñëóõàâñß.  „æàð³¿  íå áóëî  ÷óòíî.  €
ãîñïîäèíß öüîãî òàºìíîãî âåðòåïó ñòîãíàëà, âæå ßêèé äåíü îáïîºíà  äóðìàííèìè
ë³êàìè.
     €ë³  â³ä÷èíèâ ãîëîâí³ äâåð³, âèñëèçíóâ íå íà ïîâåí  çð³ñò, à  ïëàçîì ïî
ï³äëîç³.  I  íå  ñòàâ çà÷èíßòè äâåðåé,  ùîá  íå  ï³ä³éìàòèñß íà âåñü  çð³ñò.
îïëàçóâàâ  äî  êàíàëó.  Šîðçèíêó  çà  ðó÷êó  â  çóáè ³ ïîòèõó, áåç  æîäíîãî
ïëþñêîòó, îïóñòèâñß â òåïëó âîäó.
     ‚³ä÷óâ,  ßê  íåâïèííî  òßãíå  éîãî  â³äïëèâíà  òå÷³ß. ‚³í  ïåðåâåðíóâñß
ãîë³÷åðåâà  ³ ïîïëèâ çà  òå÷³ºþ. àä íèì ï³äíîñèëèñß  ÷îðí³ ñò³íè êàíàëó, ùî
âñå ñòàâàëè âèù³ é âèù³ -- âîäà ñïàäàëà. € íàä ñò³íàìè-óðâèùàìè ëåò³ëî âãîðó
âèñî÷åííå çîðßíå íåáî.
     €ë³  íà  õâèëþ  çàòðèìàâñß,  â³ðí³øå  ñïðîáóâàâ  çàòðèìàòèñü,  áî  âîäà
íåâïåâíåíî  éîãî çíîñèëà  äî  ïîòð³áíîãî êâàðòàëó. ‚³í õîò³â  â³äøóêàòè ñâîþ
ç³ðêó, ïðî ßêó ãîâîðèâ  éîìó  ëîöìàí-ìàíäåºöü. €ëå  ßê æå âçíàòè ñåðåä  ö³º¿
áåçêîíå÷íîñò³  ºäèíó,  ñâîþ?! ³, íå âçíàòè ñàìîìó.  ’ðåáà ñïèòàòè ìàíäåéöß,
ïîïðîõàòè éîãî äîïîìîãòè...
     •ëîïåöü áóâ ïåðåêîíàíèé, í³,  â³í ïðîñòî â³ä÷óâàâ, ùî éîãî ç³ðêà äåñü ó
ñàì³ñ³íüê³ì çåí³ò³ ³ äèâèòüñß íà íüîãî é îõîðîíßº éîãî.
     I  â³í  ùîñèëè,  àëå  áåç  çàéâîãî  ïëþñêîòó  é øóìó,  ïîïëèâ äî  îñåë³
ìàíäåéöß.

     17. ‡‚²‡„€
     €ë³ âì³ëî ñêîðèñòàâñß òå÷³ºþ â êàíàëàõ, òà îäíàê äîáðß÷å ñòîìèâñß, ïîêè
ïðèïëèâ äî ïîìåøêàííß ëîöìàíà-ìàíäåéöß.  Š³ëüêà ðàç³â äîâîäèëîñß çàòàþâàòèñü
ñåðåä  íåð³âíîñòåé êàíàëó, ïðîñòî  âòèñêàòèñü ìåæè  îñëèçëèõ  ïàëü ìîñò³â  ³
ïðè÷àë³â. î  éîãî  øëßõ ïåðåòèíàëè òî  ÷îâíè  ç í³÷íîþ  ñòîðîæåþ,  òî õòîñü
âåñåëèâñß íà ïðîãóëßíêîâèõ ÷îâíàõ.  I õòî çíà, ùî  á  ¿ì çàìàíóëîñß â÷èíèòè,
ßêáè âîíè ïîáà÷èëè ó âîä³ íåçâè÷íîãî ïëàâöß?
     €  â  òîìó,  ùî  ç³ðêà éîãî  íà  íåá³ äîïîìàãàº  éîìó, €ë³  ïåðåêîíàâñß
îñòàòî÷íî, êîëè  ïîáà÷èâ  íà ïëàñê³ì  äàõó  òðèïîâåðõîâîãî äîìó-áàøòè ñàìîãî
âîëîäàðß ñàäèáè -- ëîöìàíà-ìàíäåéöß.
     ‚³í çäàâàâñß  ßêèìñü äóõîì ÷è ïðèâèäîì,  ùî íà÷å  çàâèñ  äåñü ì³æ âîäîþ
êàíàëó  ³ çîðßíèì íåáîì. € áóëî éîãî  âèäíî òîìó,  ùî ï³ä éîãî  íîãàìè ïàëàâ
ñâ³òèëüíèê ³ ÷³òêèì ñßéâîì çíèçó îáìàëüîâóâàâ éîãî á³ëèé îäßã, ñèâó áîðîäó ³
çàñìàãëå ëèöå. ‚³í  òðèìàâ ó ðóêàõ ßêèõîñü äâ³ äîùå÷êè ç ä³ðî÷êàìè ³ äèâèâñß
êð³çü íèõ íà çîðßíå íåáî.
     €ë³, íå âèëàçß÷è ç âîäè, ïîêëèêàâ éîãî.
     ’à ìàíäåºöü  áóâ çàãëèáëåíèé ó ñâî¿ ñïîñòåðåæåííß.  Š³ëüêà ðàç³â êëèêàâ
€ë³, òà íå áóëî æîäíî¿ â³äïîâ³ä³. ‚ñþ óâàãó ëîöìàíà ïîãëèíóëè çîð³.
     €ë³ â³ä÷óâ, ùî â³í ïî÷èíàº ìåðçíóòè, õî÷à é âîäà  íà÷å íå áóëà õîëîäíà.
€ ßêùî æ  ð³âíßòè ç  ’³ãðîì,  òî  ïðîñòî ãàðß÷à! îò³ì €ë³ ïåðåñòàâ  êëèêàòè
ëîöìàíà, áîß÷èñü, ùîá õòîñü  ³íøèé  íå ïî÷óâ éîãî âèãóê³â. ‚èð³øèâ ïî÷åêàòè,
êîëè  ìàíäåºöü  çàê³í÷èòü  ñâî¿  ñïîñòåðåæåííß ç³ðîê. I  éîãî òåðï³ííß  áóëî
âèíàãîðîäæåíå --  ò³ëüêè-íî ÷îëîâ³ê  íà  äàõó íàõèëèâñß, ùîá  ïîêëàñòè  ñâî¿
³íñòðóìåíòè, €ë³ ïîêëèêàâ ìàéæå ïîøåïêè.
     I ìàíäåºöü  çðàçó æ ïåðåõèëèâñß ³ç äàõó ³ ïî÷àâ ç-ï³ä äîëîí³ âäèâëßòèñü
ó ñìîëßíó âîäó êàíàëó.
     •òî òàì? -- ìàéæå ïîøåïêè ñïèòàâ ëîöìàí.
     –å ß, õëîï÷èê ³ç ñàô³íè! Œèð òîá³ é òâîºìó äîìó, î øåéõ!
     ’è â á³ä³?
     ’àê! ðèïàäàþ äî òâî¿õ í³ã ³ ìîëþ ïðî çàõèñò!
     ‘èäè òèõî. Ÿ çàðàç.
     €ë³ ÷åêàâ, òðèìàþ÷èñü  çà  ïàëþ.  I â³í  àæ  çäðèãíóâñß,  êîëè  íàä íèì
ïîâèñëà ÷îðíà ò³íü ³ ïðîñòßãíóëà äî íüîãî øèðîêó é ãàðß÷ó äîëîíþ.
     Œàíäåºöü, ò³ëüêè-íî €ë³ ñòàâ íà õ³äíèê, íàêèíóâ íà íüîãî  ßêóñü äåðãó ³
øâèäêî ïîâ³â äî ñàäèáè.
     Œàíäåºöü  ïåðåâ³ðèâ  çàïîðè íà äâåðßõ ³  òèõî,  ìàéæå  ïîøåïêè íàêàçàâ,
çàïàëþþ÷è â³ä ãíîòà ñâ³òèëüíèê:
     ‡âè÷àé çâè÷àºì,  àëå  íåáî íå ìîæå  ÷åêàòè -- âîíî íåâïèííî  ðóõàºòüñß.
îñèäü, îáñîõíè... Ÿ ñâîº çðîáëþ... òîá³ æ ïîêè â³äïî÷èíîê.
     Ž øåéõ! Œîæíà ìåí³ íà äàõ? Ÿ ìîâ÷àòèìó.
     ‘èäè òóò -- òåáå ìîæóòü ïîáà÷èòè. ‘ïè, çðåøòîþ.
     Ž øåéõ, ß íå ìîæó ñïàòè, ß çìó÷èâñß.
     ’îä³ â³çüìè ³  ïîäèâèñü îí ò³ êíèãè,-- øåéõ  ìàõíóâ  ðóêîþ â  êóòîê, äå
âèñî÷åííèì ñòîñîì çä³éìàëèñß êíèãè.
     Œàíäåºöü ïîëèøèâ õëîïöß â ê³ìíàò³. Šîëè  â³í ï³øîâ,  €ë³ çðàçó æ ñêèíóâ
³ç ñåáå ïîêðèâàëî ³, ðîçìîòàâøè ñâ³é îäßã,  óâàæíî éîãî îáìàöàâ ³ îáäèâèâñß.
•î÷  ñîðî÷êà äîáðå ï³äìîêëà, à  ç øòàí³â îäíà õîëîøà áóëà ãåòü ìîêðà, òà €ë³
øâèäêî âäßãñß.  ³æ â³í çàñòðîìèâ  çà  ïîßñ ³ ñòð³ëè ïîêëàâ  íà âèäíîò³, ï³ä
ðóêîþ.  €  òîä³  âæå âçßâñß çà  ïåðøó  êíèãó, ùî  ïîòðàïèëà éîìó â  ðóêè.  I
âèßâèëîñü, ùî êíèãà ïðåö³êàâà, íà ñàì³ì ¿¿ ïî÷àòêó,  ñåðåä ñïèñàíèõ ÷åðâîíèì
³  ÷îðíèì ÷îðíèëîì ðßäê³â  ðîçêâ³òàâ  íåâèìîâíèìè êîëüîðàìè  äèâíèé ìàëþíîê.
³áè  ßêèéñü êâ³òó÷èé ñàä ç êóùàìè  òðîßíä ³ çàðîñòßìè êâ³òó÷èõ ìàëüâ. ‚íèçó
ìàëþíêà  ïðîò³êàëà  òåìíî-ñèíß ð³êà, à íà ¿¿  áåðåç³  çóñòð³ëèñü âåðøíèö³ íà
á³ëèõ  âåðáëþäàõ.  Žäí³  âåðøíèö³  ïðîòßãóâàëè  äðóãèì  áóêåòè ÷åðâîíèõ,  ßê
äîðîãîö³íí³ ëàëè, ãâîçäèê.
     àä  ð³÷êîþ  ï³äíîñèëîñß êâ³òó÷å ïåðñèêîâå äåðåâî ³ çàéìàëî ìàéæå  âåñü
ìàëþíîê. à äåðåâ³, ë³âîðó÷ ³ ïðàâîðó÷ â³ä  ãîëîâíîãî ñòîâáóðà, ñèä³ëè ßê³ñü
âåëè÷åçí³  ïòàõè,  ñõîæ³  âîäíî÷àñ ³  íà  ãîðëèöü,  ³  íà  ùóðîê  --  òàê  ³
ïåðåëèâàëèñü çîëîòîì,  áëàêèòòþ, ì³äíèì ïîëèñêîì  ³  ñìàðàãäîâèìè çáëèñêàìè.
îñåðåäèí³  æ äåðåâà,  â  ðîãà÷èêó  ã³ëîê ïîçñ³äàëà ðîæåâà ïòàõà  ³ç çîëîòèì
õâîñòîì,  âèøíåâèìè íîãàìè,  à  îáëè÷÷ß  ìàëà  æ³íî÷å. ‘ìîëßí³ ÷îðíî¿  êîñè,
áðîâè, âèãíóò³ äóãàìè ëóêà,  ³  âåëè÷åçí³  ³ñêðèñò³  î÷³.  €ëå öå ùå áóëî íå
ãîëîâíå äèâî: ïðàâîðó÷ â³ä äåðåâà  ñêàêàëà  äèâíà  ³ñòîòà  --  ñ³ðà  êðèëàòà
êîáèëèöß <sup>1</sup> â ßáëóêàõ ³ç æ³íî÷îþ ãðóääþ, øèºþ òà ãîëîâîþ. € íà í³é
ïîçñ³äàâ  ÷îëîâ³ê  ó ñìàðàãäîâ³ì  îäßç³.  àä  ãîëîâîþ â äîñòîéíîãî âåðõ³âöß
ï³äíîñèëîñß  ïîëóì'ß.  –åé  ïîâàæíèé  âåðõ³âåöü  êóäèñü  ïîêàçóâàâ  ïàëüößìè
ïðàâèö³. € òàì ó îñßéíèõ îäåæàõ, íå ìåíø áàðâèñòèõ, í³æ ï³ð'ß äèâíèõ ïòàõ³â,
÷è òî âèñòóïàâ ïî òðàâ³ êðèëàòèé  ÷îëîâ³ê<sup>2</sup>,  ÷è ë³òàâ íàä òðàâîþ.
’³ëüêè â³í òåæ ìàâ ïîëóì'ß íàä ãîëîâîþ ³  òåæ ïîêàçóâàâ  ïðàâèöåþ  êóäèñü íà
äåðåâî.
     "—è  öå ÷àñîì íå ðàé çîáðàæåíî  ³ àíãåëà â  íüîìó?" -- ïîäóìêè  âàãàâñß
€ë³.
     ‘êðèïíóëè  ùàáë³  ñõîä³â,  ³ â ÷îðíèé îòâ³ð äâåðåé âñòóïèâ  ëîöìàí. ³ä
ïàõâîþ  â³í çàòèñ ßêóñü êíèãó, à â  ðóêàõ  òðèìàâ êàëàì, êàëàìàð, ï³ñî÷íèöþ,
êîñèíö³ òà çàãàøåíèé ñâ³òèëüíèê.
     ’àê øâèäêî äèâèøñß? ‚æå çàê³í÷èâ êíèãó äèâèòèñü?
     ³, ò³ëüêè ïî÷àâ... ‚³äêðèâ ³ îöå ðîçäèâëßþñü... €ëå, î øåéõ, ÷è íåìà â
öüîìó ãð³õà, ùî ß ðîçäèâëßþñü ìàëüîâàí³ êíèãè?..
     î-ïåðøå,  òè  äèâèøñß  íåïðàâèëüíî  --  ßê  õðèñòèßíèí-ðîìåºöü,  çë³âà
íàïðàâî. €  òðåáà íàâïàêè. î-äðóãå,  öå çîáðàæåíèé ïðîðîê ó  ðàþ,  êîëè â³í
òóäè ìàíäðóâàâ íà óðàêó.
     ’àê îöå òàêèé ³ º ðàé?! -- çäèâóâàâñß  €ë³.-- “ åí ‘àõëà â ñàäó êðàùå!
“ íüîãî  ³ ïàëüìè, ³ ÷åðâîíî-á³ë³  òðîßíäè, ³  êàì³ííà  ã³ðêà  ç  ßêî¿ êàïàº
÷èñòà, ßê ñëüîçà, âîäà!
     ’èõî! å êðè÷è... ’è õ³áà áóâ ó ñàäêó åí ‘àõëà?
     óâ. „èâèâñß íà éîãî ÷åðâîíî-á³ëó òðîßíäó...
     Ží ßê? ‡à ùî æ òè òàêî¿ ÷åñò³ ñïîäîáèâñß?
     Ÿ êóïóâàâ âèíî ³ ñîêè â íüîãî äëß €áó €ìàðà... I ïîïðîñèâ éîãî, ùîá â³í
äîçâîëèâ ìåí³ ïîäèâèòèñß íà éîãî äèâî.
     € õòî òàêèé €áó €ìàð?
     Œ³é ãîñïîäàð... Ÿ éîìó ñëóæèâ.
     € òåïåð íå ñëóæèø?
     -- ’åïåð ß â³ä íüîãî âò³ê.
     ™îñü ïîöóïèâ ó íüîãî?  —è â³í  òåáå ï³äîçðþº â  êðàä³æö³? —è ïîáèâ òåáå
íåñïðàâåäëèâî?..
     ³, î  øåéõ.  Ÿ õî÷ó ìàíäðóâàòè,  à  ç íèì âñå ïî-³íøîìó. ‚ñ³  íî÷³  --
ïèßòèêè, ãàëàñ, âñßê³ âåðåì³¿.  Ÿ âò³ê. ‚³ä íüîãî  ³ ïðèïëèâ íà  Šîðàáåëüíèé
îñòð³â.  ’àì  ìåí³  ïîùàñòèëî  ñòðàøåííî  --  íà  ìåíå  çâåðíóâ  óâàãó ìàëèé
÷îðíîáîðîäèé ÷îëîâ³ê ³ âçßâ ìåíå çà áàðàáàíùèêà â ñâîþ êîìàíäó...
     ’àì ó íüîãî âñß êîìàíäà -- ç³íäæ³?
     €ãà! ‡â³äê³ëü òè âñå, î øåéõ, çíàºø?!
     î êîëèñü ß ïëàâàâ  ³ ïî ìîðßõ, ³  îêåàíó. I çíàþ âñ³õ êàï³òàí³â ³ ¿õí³
ñóäà. “ íüîãî ðîçìàëüîâàíå ñóäíî. I çâóòü éîãî Œàëþê.
     ’àê, î ì³é øåéõ!
     ‘òðàøíèé ÷îëîâ³ê öåé êàðëèê! ‚³í çíàõîäèòü ó ð³çíèõ ì³ñòàõ íåïîê³ðíèõ ³
äóæèõ íåãð³â-ðàá³â. ‚èêóïëßº  ¿õ ÷è òî ç â'ßçíèö³, ÷è òî â³ä ëèõèõ õàçß¿â. €
ïîò