Ocenite etot tekst:


 ------------------------------------------------------------------------
 Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
 OCR: Evgenij Vasil'ev
 Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
 ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
 ¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
 I,i (ukr) = I,i (lat)
 ------------------------------------------------------------------------


   _Roman_

   Zabirajte zhe s soboyu v put', vihodya iz myagkih yunosheskih let v  surovoe,
ozhestochayushchee muzhestvo, - zabirajte s soboyu vse chelovecheskie  dvizheniya,  ne
ostavlyajte ih na doroge: ne podymete potom!...
   N. V. Gogol'


   Nein! hieg hat es keine Not:
   Schwarze Madchen, weibes Brot!
   Morgen in ein ander Stadtchen:
   Schwarzes Brot und weibe Madchen.
   J.W. Goethe

   But the standing toast that pleased me most
   Was, "The wind that blows, the ship that goes,
   And the lass that loves a sailor!"
   C. Dibdin

   O navis, referent in mare te novi Fluctus?
   Horatius

   I
   Sive volossya do chogos' zobov'yazuº. Starechi nogi  jdut'  uzhe  prosto  do
mogili. Bagate dosvidom zhittya lezhit' peredi mnoyu, yak rel'ºfna mapa[1] moº¿
Respubliki. Skil'ki-to vodi vteklo z togo dnya, koli  ya,  molodij,  zelenij
yunak, okunuvsya v zhittya! Zaraz meni - za  simdesyat,  mene  termosit'  inodi
lomota, ruki drizhat', i na ochi nabigaº sl'oza. Todi  ya  nakazuyu  roztopiti
kanu, kladu na pidstavku nogi  i  stezhu  vogniki  nad  derevom.  Ce  takij
arha¿zm teper - topiti drovami, ale ne narikajte na mene - ya  zgaduyu  svoyu
davnyu yunist'. Divlyusya, yak  perebigaº  prekrasnij  vognik,  simvol  vichnogo
perehodu energi¿ j rozkladu materi¿, prostyagayu do n'ogo ruki, i  vin  griº
mo¿ doloni, na yakih liniya zhittya dohodit' uzhe do krayu. Starist'  do  chogos'
zobov'yazuº.
   S'ogodni ya bachiv nashu nadzvichajnu "Bilu Pustelyu".  Molodij  kinorezhiser
iz povagoyu potisnuv meni ruku j zahopleno podivivsya v vichi. "Vin  ne  mozhe
visloviti vsiº¿ radosti z togo faktu, shcho bachit' mene. Vin radij, shcho bachit'
mene zdorovim, i zaproshuº do sebe v atel'º. Vin za mo¿mi  knizhkami  vivchav
kinematografiyu. Vin perekazhe tovarisham po roboti, shcho velika lyudina (ce  ya)
ushchaslivit' ¿h vizitom". Azh utomiv komplimentami. YA shche  raz  potisnuv  jomu
ruku j lishivsya na samoti.
   "Bila Pustelya" dijsno shedevr. Taki kartini  z'yavlyalisya  v  nas  raz  na
desyatirichchya i stoyali, yak mayaki. Vi pam'yataºte, pevno,  "Narode,  vstan'!",
"Ostannij Klich" ta  "Kitajs'ke  Sonce"?  SHCHo  diyalosya  v  presi  z  privodu
"Povis'te  prapor  nad  moryami!"?  I,  nareshti,   peredostannij   veleten'
slavetnogo Sempera Travici  -  "Narodzhennya  internaci¿".  Bula  special'na
demonstraciya shkil. Diti nosili prapori i  plakati  po  vulicyah,  vigukuyuchi
Travici: "Spa-si-bi, dya-dyu Sem-pere! Vi-ta-º-mo dyad'ka Sempera!" Mikrofoni
zbirali vsi privitannya j donosili ¿h do vuh Travici, shcho  same  sidiv  bilya
kani v mo¿j kimnati.

   Teper ya  znovu  mav  shchastya  pobachiti  na  ekrani  novij  krok  napered.
Kinomistectvo dijshlo apogeyu. YAkimi smishnimi zdalis' meni vitvori  jogo  na
zori isnuvannya. Mi, prigaduyu, niyak ne mogli pogoditi  mizh  soboyu  pitannya:
"Mistectvo kino chi ni". Vi bachite, yaki mi  buli  po-dityachomu  nerozumni  j
yakim durnicyam viddavalisya.
   Nashi kroki v kino buli sprobami ditini, shcho vchit'sya hoditi. Bat'ki  nashi
vinajshli fotografiyu. Mi cyu fotografiyu  pristosuvali  do  fiksuvannya  ruhu.
Viddrukuvavshi pozitivi, mi ruhali ¿h  pered  shchilinoyu  v  kartoni.  Zavdyaki
tomu, shcho oko maº vlastivist' zatrimuvati v sobi pevnu dolyu sekundi vse te,
shcho vono bachit', - mi mali bezperemizhnij ruh. Ce buv primitivnij stroboskop
abo shche z desyatok nazv,  yakimi  ce  priladdya  nazivali  rizni  vinahidniki.
Plativki sklyani povoli zijshli na nesklyani.  Aparat  znimal'nij  vidpovidno
rekonstruyuvavsya,  vinajdeno  bulo  plivku,   i   z'yavilisya   pershi   metri
velicheznogo mistectva, shcho jogo zvemo teper - Mas-Kino-Mistectvo.
   Vogniki v kani stribayut' i potriskuyut', voni pustuyut', yak ditvora. Meni
pochinaº boliti serce. V c'omu nemaº nichogo divnogo: povertayuchi do  molodih
rokiv, i sam staºsh nibi molodshij, serce musit' bil'she pracyuvati, a vono  zh
- stara kalosha, moº serce. Gej, odnolitki,  chi  j  vam  tak  bolit'  chasom
serce? Ta de! - Tih uzyala mogila, a reshta  zamknulasya  v  bashtah  povazhno¿
starosti.
   Meni nema chogo hovatisya  z  tim,  shcho  bulo.  Starist'  ne  mozhe  kazati
nepravdu. Nashcho vona ¿j zdalasya? Kogo ¿j  treba  zadobriti  abo  pered  kim
zamovchati? Vzhe vidno kraj dorogi j neminuchist'. Prozhivshi zhittya, mozhna mati
muzhnist' nareshti podivitisya vsim u vichi.
   YA zatulyuyus' rukoyu j dzvonyu do fil'moteki. YA teper duzhe povazhna  lyudina,
i do mo¿h poslug zavzhdi cila fil'moteka kra¿ni. YA kazhu v mikrofon dekil'ka
sliv  majstrovi  fil'moteki.  Vin  umovlyaºt'sya  z  bratom  ciklu  istorij.
"Zachekajte hvilinku, To-Ma-Ki, - chuyu ya golos majstra, - elektrichni rozryadi
teper zavazhayut' peredavati fil'm. Ale z meteorologichno¿ stanci¿ peredayut':
nasuvaºt'sya povitryana vil'gist'. Prigotujte  vash  ekran".  To-Ma-Ki  -  ce
zvut'  tak  mene  -  Tovarish   Majster   Kino   -   najvishche   zvannya   dlya
kinematografista. YA  ustayu  vid  kani,  odsuvayu  zavisu  pered  nevelichkim
ekranom i  zazemlyuyu  odin  drit.  Stavlyu  dovzhinu  hvili  725  i  spokijno
povertayus' do vognyu kani.

   YA sidzhu movchki. Rodini ya ne mayu. Rozletilisya vsi po sviti,  rozijshlisya.
Teper starshij sin vidbuvaº povitryani rejsi Ode - Indiya. YA inodi distayu vid
n'ogo privitannya z dorogi. I razom z jogo golosom chuyu pleskit  okeanu  pid
jogo bezshumnim samol'otom. "Tatu, - gukaº vin meni, -  ya  bachu  hvili,  shcho
posivili, yak tvoº volossya! Tatu, zaraz bude burya! YA zabirayu visochin'.  Os'
mene vkrila rosoyu hmara. Privit tobi, tatu!"
   Druzhina moya bula z chuzhogo gnizda. Koli ya nosiv  ¿¿  na  rukah  po  mo¿j
tisnij halupi, ya mriyav pro siniv-sokoliv, ºdine, radi chogo treba  zhiti.  YA
¿h mayu - cih siniv. I hto meni duzhche radisnij chi lyubij - ne znayu.

   U mene v stini º nisha. Tam sto¿t' urna z prahom druzhini. Raz na  rik  ya
stavlyu dorogij popil na stil i rozmovlyayu z nim, plachuchi j prikazuyuchi.  Cej
kolishnij narodnij zvichaj ya perejnyav cilkom. Potim  ya  distayu  zvistku  vid
mogo molodshogo sina, chiº narodzhennya shchil'no zv'yazalosya iz smertyu materi.  U
mene nemaº do n'ogo girkosti. YA  lyublyu  jogo.  Vin  podibnij  do  pokijno¿
druzhini.
   Profesiya mogo sina - pisannya knizhok. Ce viznalo  kil'ka  avtoritetiv  u
cij spravi. YA posmihayusya sam do sebe. YAk use zminilosya na  sviti!  Kolis',
za  mo¿h  molodih  chasiv,  lyudi,  shcho  pisali  knizhki,  pragnuli  komfortu,
rozkishno¿ kimnati  i  spokijnogo  sidyachogo  zhittya.  Divno  chuti  za  takij
arha¿zm? Spravdi, tak bulo.
   Teper, zvichajno, nemaº nichogo pohozhogo. Mij sin cilij rik perebuvaº  ne
znati de. Jogo kimnata v budinkovi sto¿t' zamknena cherez  uves'  cej  chas.
Nespodivano vin z'yavlyaºt'sya z povitrya chi z elektropotyagu  j  oselyaºt'sya  v
kimnati na yakijs' chas. Vin rozbiraº j  sortuº  materiali  i  svo¿  zapiski
pered vidannyam. Pishe vin - de jogo pritulit' doroga: na mori, na  povitri,
v lisi j v snigah, na ekvatori, v pishchanij pusteli, de nini zavodyat'  vodu.
Jogo tvori zavsidi legki, bad'ori, i voni zvuchat', yak pisnya ptaha.
   SHCHasliva vona - molodist'! S'ogodnishnya kinokartina "Bila Pustelya"  j  ¿¿
rezhiser spali meni na dumku. Pered pochatkom demonstruvannya sidiv ya v svo¿j
kabini. Do mene ne dolinav zhoden zvuk. Zala Velikih Pereglyadiv rozpodilena
na kabini, i v kozhnij sidit' glyadach.  Kartinu  demonstruvalosya  dvanadcyat'
godin. Stereoekran buv majzhe prozorij i  svitivsya  sam.  U  mene  zavmerlo
serce, bo ya pochuv odin udar u gong. Kartina pochinalas'.  Zashumiv  propeler
ventilyatora, roziklalos' avtomatichne krislo, zaproshuyuchi sidati  zruchno,  i
zasvitilisya zboku neveliki sklyani gudziki z literami.  YA  mig,  natisnuvshi
gudzika, mati vse potribne avtomatichno.
   "Bila Pustelya" - majzhe bezfabul'na rich,  z  poglyadu  kritika  tridcyatih
rokiv. Mi vzhe zabuli tu "Lipe of beautu"[2], shcho neyu  hotiv  u  18-mu  vici
hudozhnik Gogart vidkriti zakoni krasi. Naskil'ki mozhlivo, mi uzakonili  tu
bezlich vinahodiv, shcho ¿h dodaº kozhen talant, tvoryachi mistec'ki cinnosti,  -
dodaº do zakoniv majsternosti j pobudovi.

   Strashno sluhati, koli zavede nini hto movu pro fabulu,  yak  nitku,  pro
gero¿v, shcho ne minyayut' harakteru, i  pro  avtora,  shcho  bo¿t'sya  peresyagnuti
cherez bezodni lyuds'kih umovnostej. Roint de depart[3]  "Bilo¿  Pusteli"  -
nejmovirnij pejzazh. Smilivo vzyato dereva, vkriti snigom, voni  stoyat'  nad
golovoyu glyadacha, obsipayuchi snig v  ob'ºktiv.  Gola  lyudina  vijshla  z-poza
dereva i, strahitno virisshi, zastupila cilij ekran golimi  grud'mi.  Pislya
ne¿ ne lishilosya zhodnih slidiv na snigu. Znimali,  ochevidno,  vdoskonalenoyu
metodoyu SHyuftana - na znyatij pejzazh znimayuchi okremo lyudinu. Pislya c'ogo  mi
pobachili, yak rodit'  zhinka,  ¿¿  nogi,  posinili  vid  bolyu,  tremtyat',  i
tremtit' povnij zhivit. Os' shcho  v  nas  º  shche  nezminnogo  z  pershih  rokiv
lyuds'kogo rozvitku  -  jogo  nikoli  nihto  ne  perejde  j  ne  polegshit'.
Povsyakchasne nagaduvannya tih kolosal'nih prostoriv, shcho ¿h perejshlo lyudstvo.
   ZHinka pochinaº roditi. O  najsvyashchennisha  radoste  narodzhennya  ditini!  O
gliboka povago do muk materi! O radist' zhittya!

   YA zamislivsya, nagrivayuchi ruki.  Teper  voni  merznut'  meni  povsyakchas.
Rozpovisti "Bilu Pustelyu" - ya bezsilij.  Logichno  vona  ne  vkladaºt'sya  v
ramki lyuds'ko¿ poslidovnosti. YA j dosi shche zdrigayusya vid bad'orosti j sili,
shcho ¿h vidchuv ya, pereglyadayuchi kartinu.
   Majster fil'moteki vikonav obicyanku, jogo golos pochuv ya z  reproduktora
mogo telefonu. "To-Ma-Ki, - skazav  vin  -  mi  daºmo  na  hvili  200".  YA
znahodzhu cifru 200 i zruchnishe vmoshchuyusya v krisli.
   Dozhiti do gliboko¿ starosti ya radzhu vsim. Til'ki  ne  nesit'  iz  soboyu
nedug. Koli trohi nedobachati - ce ne shkodit':  pozadu  velikij  perejdenij
pejzazh lishivsya, i zovsim ne treba ochej, shchob jogo bachiti.

   Bil'she dokuchayut' shlunok i serce. Ves' chas ya mushu  buti  v  kursi  sprav
mogo chereva. YA chuyu, yak bere moya ridka, yak sukrovicya, krov ¿zhu dlya  klitin.
Moº serce nabigalos' za zhittya j teper pomalu stiskuºt'sya j  viprostuºt'sya.
YA, nache storonnij observator, stezhu zavmirannya kolishchat mehanizmu.

   Mo¿h rokiv  lyudina  zhive  mozkom.  Ce  dovershena  zhiva  istota,  yaku  ya
ototozhnyuyu z soboyu. YA til'ki stezhu za tim, shchob mij mozok otrimuvav  nalezhnu
jomu chastku ¿zhi i shchob zhili normal'no jogo klitini. Pochuttya v  mene  vel'mi
umovni: ya til'ki po zvichci lyublyu chi ne lyublyu kogos', povazhayu chi ne povazhayu
pevnij uchinok. Meni nema chogo perecinyuvati te, z chim ya zhiv. Malo chasu.

   Meni ne hochet'sya teper buti  ne  tim,  chim  ya  º:  ni  prezidentom,  ni
Napoleonom, ni Kolumbom. YA teper usvidomiv svoº misce sered mil'yardiv  lit
lyudstva,  sered   astronomichno¿   kil'kosti   lyuds'kih   stvorin'   i   na
mikroskopichnij planeti. Molodi, ya zvik uzhe do nebuttya.
   Teper mij mozok pracyuº normal'no, ya chuyu pul'saciyu krovi tam.
   YA ne znayu zhaloshchiv, skazhete vi. YA zhorstokij, skazhu  ya  vam.  Bo  zhal'  -
nedostojne pochuttya, vono znevazhaº togo,  kogo  mi  zhaliºmo.  Vono  privchaº
dekogo, shchob ¿h tak znevazhali. Meni zh -  odnakovo,  shcho  pro  mene  skazhut'.
Mozok  pracyuº  teper  normal'no,  skepsis   mij   roztanuv   u   rozuminni
vselyuds'kogo. YA ne mozhu gnivatis', bo nemaº lyudini, yaka mogla b  zapodiyati
shchos' dostojne mogo gnivu. Meni inodi staº  strashno  vvi  sni,  koli  ya  na
sekundu starechogo snu vidchuyu sebe ne starim. YA stoyu na visokomu  shchabli,  i
mo¿ roki dayut' meni mozhlivist' iz nepristupno¿ gori  oglyadati  miscevist'.
Bez zahoplennya  dribnicyami.  Bez  gnivu.  Bez  zhaloshchiv.  Bez  strahu.  Bez
osoblivih  perezhivan'  i  nenavisti.  V  holodnij   starechij   lyubovi   do
najprekrasnogo (o, povirte meni), shcho ya znav u sviti, - do ZHittya.

   Ekran zalivaº gusta techiya svitla. Vono  vibruº  yakus'  chastku  sekundi,
minit'sya, plive - i ya vzhe gublyu z  ochej  ekran.  Rozchinilisya  peredi  mnoyu
dveri v prekrasnij vechirnij prismerk. YA nemov chuyu povitrya kriz' ci  dveri,
povitrya sadu i kvitiv yabluni. Meni roblyat' priºmnist' - pokazuyut' sad,  de
ya lituyu lito. YA dyakuyu majstrovi fil'moteki  -  voni  taki  dobri  do  moº¿
starosti. YA ne smiyu zapidozriti inshih prichin ¿hn'o¿ dobrosti do mene-
   Darujte, koli vi yunak i vam kortit' skorishe  v  us'omu  dohoditi  krayu.
Pravda, druzhe (koli vi meni rivnya), - pomilku robit'  toj,  hto  pospishaº?
Vin, ne dociluvavshi odni usta, letit' uzhe do inshih.  Ne  dolyubivshi  odnogo
tila, vin tyagnet'sya do  drugogo.  Vono  krashche?  Ni,  ce  til'ki  tak  jomu
zdaºt'sya. I zdavatimet'sya, i letitime vin, ne znayuchi, shcho vse  na  sviti  º
perebizhne j nemaº nide chudes i tajn.
   Dozvol'te meni buti dosvidchenishim za vas, mij shanovnij. Vi bachite, meni
odnakovo priºmno govoriti pro kino, pro "Bilu Pustelyu", pro moyu  yunist'  i
starist', pro spravi intimni i spravi gromads'ki. Nemaº na sviti  riznosti
mizh usim cim, nemaº vazhlivogo j mizernishogo. Vse meni bliz'ke, i  povirte,
shcho ya ne stanu vitrachati dorogocinno¿  krihti  chasu  na  zajve.  YA  vipivayu
ostanni roki, yak krapli starogo nezabutn'ogo vina, ne  znayuchi,  koli  jomu
vijde kraj.
   Os' persha kartina, yak pershe slovo,  vidryapane  dikoyu  lyudinoyu  na  kori
dereva, na stini pecheri. Vona maº kil'ka metriv dovzhini.  Po¿zd  pidhodit'
do peronu. Metushat'sya, zaglyadayuchi v ob'ºktiv, lyudi. I  vse.  U  zali  cila
panika - tak vplinula cya persha kartina. Neskinchenna hronika. Gori j ozera,
more j snigi. Peregoni, paradi, cari z zhinkami j dit'mi (ne smishne vam  ce
slovo car?), svyata j benketi. B'º Velika revolyuciya.  Vona  pochuvaºt'sya  shche
ranish u trivozhnih kinokorespondenshch-yah z frontiv, ¿¿ podih chuti v vitri, shcho
kolishe trupi na kolyuchomu droti pered okopami. B'º  revolyuciya,  i  zavmiraº
kino, fiksuyuchi lish vipadkovi  momenti  na  vipadkovij  plivci  vipadkovimi
aparatami j operatorami.

   I, nareshti, pochinayut'  iti  kartini,  shcho  v  ¿hn'omu  tvorenni  ya  brav
neabiyaku uchast'. YA vpiznayu  dekoraci¿,  ya  znayu,  yak  voni  viglyadayut'  iz
protivnogo boku, i ya znayu,  skil'ki  raziv  svarivsya  za  nih  arhitekt  z
rezhiserom. YA nibi perezhivayu vse. YA mozhu, zaplyushchivshi ochi,  opisuvati  kozhne
misce cih chotir'oh desyatkiv kartin,
   Mij rozum hoche zgaduvati! Ale ya hitruyu z nim, ya -  stara  lyudina.  Meni
c'ogo til'ki j treba, ta ya shche trohi ne pospishayu. Potim  ya  vimikayu  ekran,
vimikayu telefon, svitlo nad golovoyu i  viddayusya  dumkam,  povernuvshis'  do
kani.

   II
   Do kinofabriki ya pri¿hav molodij i prostij, yak soldat z bulavoyu marshala
v ranci. YA, pidskakuyuchi, hodiv do  mistu,  divuvavsya  na  more  j  zabivav
golovu  riznoyu  romantikoyu.  YA,  napriklad,  uyavlyav   sebe   predstavnikom
gromads'kosti, i gromads'kist' ya malyuvav Femidoyu z terezami  v  rukah.  Na
odnu z shal' meni niyak ne terpilos' poklasti hoch mors'kogo kamincya  na  moyu
korist'.

   Vi nikoli ne zhili bilya morya? Vi ne znaºte pahoshchiv  portu  j  ne  lovili
bichkiv na hvilerizi? Vam chuzhi taki slova, yak "kliver"  abo  "grec'kij"  ta
"ochakivs'kij" parusi? Ta  shcho  ya  pitayu!  Ne  mozhete  vi  c'ogo  znati,  bo
zminilosya vse vidtodi, yak ya vpershe doviriv sebe mors'kij vodi. Teper  togo
ne pobachish, - brudnogo, vonyuchogo  j  romantichnogo  portovogo  zavulka,  shcho
vihodit' na  more.  Teper  cement,  asfal't  i  mashini.  Teper  ne  stayut'
paroplavi pid damboyu prosto, a zahodyat' u special'ni angari.
   Otzhe, proshu ne nud'guvati, koli ya perejdu zaraz do opisu  mista,  shcho  v
n'omu meni dolya sudila stati shchil'no do virobnictva kinokartin. Ce ya zroblyu
dlya tih, shcho zachituyut'sya romantikoyu starogo morya. Lyudi  zh  povazhni,  shcho  ne
lyublyat' bil'she odnogo razu na rik vi¿zditi za misto, pochuvshi moyu  obicyanku
za silu cikavih rechej, pro yaki mova bude dali, mozhut' tim  chasom  pochitati
poobidnyu gazetu j uzyatis' do memuariv todi, koli ya  viddam  nalezhnu  uvagu
molodim chitacham.

   Oselivsya  ya  v  goteli.  Ce  -  dosit'  velikij  budinok,  rozpodilenij
poverhami, koridorami, stinami j dverima na okremi kimnati. Budinok sto¿t'
na rozi lyudno¿ vulici j prekrasno rezonuº zvuki. Zrazu vam  nepriºmno,  vi
zachinyaºte vse, shcho mozhna zachiniti, ale  zvuki  zalishayut'sya  v  kimnati,  yak
mebli, i vi uoiepv-poiepz zvikaºte do nih.  Voni  stvoryuyut'  navit'  deyaku
Gemutlichkeit[4].  V  nashi  teperishni  chasi  takih   goteliv   nemaº,   ¿h
pozachinyali, pam'yataºte, pislya slavetnogo  vistupu  doktora  Boya  v  palati
deputativ. Vin doviv, shcho goteli  sprichinyayut'  travmi  v  mozkovih  centrah
lyudini, i  cherez  ci  travmi  zrostayut'  taki  kontingenti  zlochinciv,  yak
bat'kovbivci, ru¿nniki rodinnih osnov, pesimisti j isteriki.
   Koli vi hochete  hoch  priblizno  uyaviti  sobi  gotel'  -  vi  svoyu  tihu
sanatoriyu, de spochivaºte dva misyaci na rik, perenesit' na rig Central'nogo
Kil'cya ta odnogo z Radiusiv. Tam litayut' i gryukochut' pid  viknami  po¿zdi.
Vi vihodite z budinku j perehodite vulicyu. Koli  vi  zhivete  na  odnomu  z
Radiusiv, vi potrapite na shirokij bul'var, shcho jde seredinoyu Radiusa.  Koli
vi zhivete na odnomu z Kilec' - vi znovu zh taki  opinites'  na  bul'vari  -
shirshomu j zatishnishomu. A nam, shchob  pobachiti  derevo,  dovodilos'  tramvaºm
¿hati daleko za misto. SHCHob ponyuhati kvitku - treba  bulo  virostiti  ¿¿  v
kimnati. Dovgi vulici rozroslisya v shirinu - nimi prijshov do mista  step  i
zustrivsya z morem.

   Mene vrazhala nastirlivist' morya. De b vi ne jshli,  vono  zavzhdi  sinilo
mizh budinkami v kinci  vulici.  Trotuari  -  z  kvadratovih  plit  chornogo
kamenyu. Po n'omu kovzko hoditi. YA z pivroku  znevazhlivo  toptav  trotuari,
poki vznav vid Profesora, shcho cej kamin' privezeno  z  Itali¿  i  shcho  ce  -
zakam'yanila lava Vezuviyu.
   Teper meni vidno nikchemnist' meshkanciv mista.  Za  nih  ya  movchatimu...
Voni til'ki brudnili bereg. Druge dilo - vantazhniki, moryaki j  ribalki.  A
nadto ostanni. Skil'ki prekrasnih vechoriv  progovorili  voni  zi  mnoyu  za
chetvertyu gorilki, ogirkami j skumbriºyu! Skil'ki raziv vivertav  ya  shlunok,
perehilivshisya cherez bort shalandi, koli viter biv u parus, azh nad  kliverom
opinyavsya  raptom  obrij,  a  za  shalandoyu  volochilasya  nitka   hazyajs'kogo
"samodura". Ce znachilo - "hoditi na skumbriyu".
   Opinivshisya bilya morya, pochinaºsh vidchuvati  nud'gu.  Hochet'sya  layatis'  i
hoditi bez shapki. Kortit' pochuhatis' nogoyu j podivitis' u binokl', chi graº
skumbriya. Navit' u spravah negajnih i cilkom konfidencijnih hochet'sya zajti
do beregovo¿ pecheri - temno¿ j vogko¿.
   Mene privablyuvav port. V jogo porozhnechi j pustel'nomu viglyadi  ya  bachiv
movchazne  zmagannya  dvoh  svitiv.  Nas  i  ne  nas.  Ce  buv  chas  blokadi
Respubliki. Holodnij i bezstoronnij mozok zvertaº  moyu  uvagu  na  te,  shcho
teper u tomu portu povno korabliv. Ale ya j nini  stenayusya  ves',  zgadavshi
todishnyu pustelyu.

   Remontuyut' paroplav. Vin sto¿t' porozhnij visoko na vodi  bilya  prichalu.
Kamenem obrivaºt'sya v more pristan'. Vnizu  blishchit'  kalamutna  voda.  Tut
dosit' gliboko. Dekil'ka gav - i mizh nimi ya - sto¿mo, divlyachis' na  kormu.
Priv'yazavshi doshku do bortu, sidit' na nij i pohituºt'sya malyar. Vin  p'yanij
ukraj i vdaº z sebe mitcya. Penzlem vin klade zadumlivo mazki,  primruzhuyuchi
oko i spivayuchi pisni. Spivati vin ne vmiº j pisni zovsim ne znaº.  Ale  ce
ne zavazhaº jomu tyagti j bez kincya povtoryuvati dva ryadki pisni. Dva ryadki -
i dovga melodiya bez sliv zakritim rotom. Znov dva ryadki - i melodiya.
   A skol'ki prishilosya mine perezhit'
   Za eti p'yat' let idºala.. -

   spivaº malyar. Mi movchki godimosya, ale malyar dali ne jde i vse  zapevnyaº
nas pro svo¿ "p'yat' let idºala", farbuyuchi kormu.

   Cyu idiliyu porushuº sam spivec'. Vin hoche distati farbi, shcho  visit'  kolo
n'ogo na drotinci, perehilyaºt'sya bil'she, nizh mozhna,  i  raptom  letit'  iz
penzlem u vodu. Mi pidhodimo blizhche. Malyar  virinaº  z  vodi  mizh  kamenem
berega  j  paroplavom.  Tam  glibochen'ko,  voda  holodna  j  nemaº  za  shcho
vhopitisya. Nam smishno divitisya, yak bilya samogo berega tone malyar.  Vin  shche
ne zovsim protverezivsya, movchki borsaºt'sya  v  vodi  j  ne  prosit'  nasho¿
dopomogi. Os' vin uzhe raziv zo dva upirnuv, znesilivshis'. Todi nas  raptom
projmaº strah - lyudina tone. Mi vibiraºmo z-pomizh  nas  najvishchogo,  beremo
jogo za nogi, a vin svoºyu chergoyu  lovit'  bidolahu  malyara,  shcho  prodovzhuº
bovtati penzlem vodu-Malyar lezhit' na dambi. Vin blidij i  mertvij.  Mi  ne
znaºmo, shcho z nim robiti. V cej chas chuºmo pospishni kroki, po  trapu  zbigaº
tovarish malyara i, yak korshun, nalitaº na nevdahu.
   "Kachati jogo! - krichit' vin. - Kachati!" Nespodivano  mrec'  shoplyuºt'sya
na nogi. "Kogo kachat'? Mene  kachat'?  Ta  ya  zaraz  tancyuvati  budu!"  Vin
spravdi pochinaº p'yanij tanok. Pritopuº nogami, b'º ob poli  rukami.  Potim
padaº na zemlyu i plyuºt'sya fontanom mors'ko¿ vodi. Malyara bere  popid  ruki
tovarish, i voni dovgo topchut'sya na trapovi.
   Za kil'ka hvilin malyar znovu lize farbuvati kormu. Vin pohmurij, mokrij
i vves' chas movchit'.
   YA pidkidayu do kani drov. Voni povoli rozgorayut'sya, ¿h  lizhut'  vogniki,
potriskuyut' i pirskayut' dimom. Distayu z shafi pled i  kutayusya  v  n'ogo.  YA
nache sam-odin na velikomu sviti. Za viknami temno j tiho, elektriki  nema,
i zdaºt'sya meni, shcho ya sered tishi lovlyu ostanni kroki zhittya.

   Moyu  poyavu  na  fabrici  malo  hto  pomitiv.  Hiba   shcho   shchiri   chitachi
direktors'kih nakaziv prochitali drugogo dnya, shcho  "takogo-to  zarahovuºt'sya
na posadu hudozhn'ogo redaktora fabriki". Moya  skromna  figura  v  shkiryanij
kurtci, bez rogovih okulyariv ta peristo¿ kepi - spravila vrazhennya lishe  na
toj legion psiv, shcho  obsipav  blohami  vsyu  fabriku.  Psi  mene  obnyuhali,
poklali, shcho ya svij, i lashchilisya do mene, ne  znayuchi,  shcho  nabuli  zaklyatogo
voroga. Po pavil'jonah, po cehah,  po  montazhnih  kimnatah,  u  ¿dal'ni  -
skriz' na vsi sposobi chuhalos', skavuchalo j gavkalo ce plem'ya.
   V kino ya ne buv novij. YA znav uzhe vsi taºmnici  kinovirobnictva  shche  do
mogo pri¿zdu na fabriku. YA pridivlyavsya j  ocinyuvav  lyudej,  z  yakimi  meni
dovodilosya spil'no jti. Pro  Direktora  ya  rozpovim  dali  dokladnish.  Vin
zrobivsya potim mo¿m priyatelem. Vin pracyuvav  na  fabrici,  doki  ne  pishov
komanduvati polkom proti polyakiv. Ce bulo v chas vijn sorokovih rokiv. Todi
zh vin i polig pid Varshavoyu, poklavshi vsih bijciv  pid  chas  shturmu.  Dehto
kazav, shcho jogo vryatuvali, ale chomu zh vin ne napisav meni nichogo? YA ne mozhu
c'omu viriti. jogo, pevno, prigrila zemlya Varshavi.
   - Ti viz'mi ¿h usih do ruk, - skazav  vin  meni,  zirka'  yuchi  na  mene
spidloba, - tak viz'mi, shchob i ne pisknuli. Rozbaluvalis', gadi!

   Rozmova jshla za rezhiseriv, yakih ya musiv uzyati,  ¿h  bulo  semero.  Voni
buli za tih chasiv diktatorami fabriki. Voni nimi lishilisya j do nashih dniv,
nezvazhayuchi na vsi dotepni mirkuvannya pro kolektivne stavlennya fil'mu,  pro
kolektivne oformlennya kadriv ta pro kolektivnij montazh.

   - Znachit', ti redaktor. Pidi sidaj, napishi sobi konstituciyu j  prinesi,
pobalakaºmo. Mihajl' teper ne hoche nichogo, - pochuv ya vid Direktora.
   Mihajl' - mij kolishnij metr. A zagalom - vin vatazhok livih poetiv nasho¿
Kra¿ni. Futurist, shcho  jomu  zavshe  brakuvalo  yako¿s'  dribnici,  shchob  buti
povnim. YA jogo lyubiv, koli kogos' cikavit' moº  stavlennya  do  n'ogo.  Vin
prihodiv shchodnya na fabriku, vikuryuvav nezminnu lyul'ku, ishov  podivitis'  na
more i znikav, zalishayuchi pah "karsten'a" z lyul'ki. Nezabarom vin po¿hav  u
vidpustku j do fabriki vzhe ne povertavsya, pokinuvshi  mene  samogo  na  vsi
rezhisers'ki grupi. YA pishov pisati konstituciyu j pisav ¿¿ z tizhden'.
   III
   Zala pershogo v Respublici operovogo teatru vsya  v  chervonomu  oksamiti.
M'yaki krisla stoyat'  trohi  na  pidvishchenni,  mizh  nimi  prohodi,  vsteleni
kilimami. Lozhi benuara, bel'etazha j yarusiv chervoniyut'  oksamitom  i  syayut'
elektrikoyu. Amfiteatr povazhno  sidit',  chekayuchi  na  pochatok.  Tut  dribna
inteligenciya, yunaki z podrugami, z yakimi vzhe skazano vsi slova. Voni  tiho
j  intimno  sidyat'.  Lishe  galereya   ne   vgavaº:   hodyat',   rozmovlyayut',
perehilyayut'sya  cherez  bil'cya,  peregukuyut'sya  iz  znajomimi  j  neterplyache
pidijmayut' hvili opleskiv, vimagayuchi pochatku. V zali gasne svitlo.  Zavisa
blishchit' pishnim zolotom rozshivki, ¿¿ osvitlyuyut' prozhektori z bokovih lozh  i
rampa.
   - Mamo, de voni tancyuvatimut'? - nespodivano chuti  sered  tishi  dityachij
golos.
   Zavisa pidijmaºt'sya, v zalu viº holodom sceni, starimi  farbami  j  tim
osoblivim zapahom kulis, shcho zavshe º nezminnij u  kozhnomu  teatri.  Glyadachi
znayut' ci pahoshchi zmalku j odrazu  zahoplyuyut'sya  nimi.  ¿hni  ochi  blishchat'.
Porozhnya scena,  temin'.  Promeni  dvoh  prozhektoriv.  Rechitativnu  melodiyu
pochinaº orkestr. Gobo¿ m'yako tremtyat', ¿h pidtrimuyut' klarneti j pokrivaº,
vibruyuchi, zvukami povazhna truba - bariton. YA pochinayu lyubiti  lyudinu,  yaka,
stoyachi  popered  mene,  keruº  chudesnimi  zvukami.   Melodiya   samotnosti,
pustel'nogo vitru, nezdijsnenih zhadan' i kochovo¿ romantiki. Letit' vona na
temnu scenu vid orkestru j  zaplivaº  do  vsih  kutkiv.  Zvuki  plivut'  i
hitayut'sya. Todi v ci zvuki vbigaº lyu-Dina. Vona  bizhit',  pidnosyachi  yakus'
dudku do rota. YA znayu, shcho ne cya paperova shtuka mozhe davati  zvuki,  yaki  ya
chuyu. Lyudina tancyuº, legko peresuvayuchis'  po  sceni,  ridna  cim  zvukam  i
sluhnyana. Ce Josif Prekrasnij.
   Vin sidaº na zgoristu zemlyu j graº shche, trimayuchi dudku. Nache dzvenit'  u
pusteli navkolo n'ogo viter, perekochuºt'sya pisok, i vivci  des'  pasut'sya,
podayuchi golos z-pid gori.
   Mushu skazati, shcho ya j teper pochuvayu  sebe  zvorushenim.  Meni  dovodit'sya
pidnositi golos na zahist baletu yak vidovishcha zdorovogo j potribnogo. Sorom
skazati, shcho nini fizkul'tura zovsim znishchila balet, usi tancyuyut' sportivnih
tankiv,  a  balet,  yak  galuz'  mistectva,  perejshov  do  zakonservovanogo
viglyadu. Ridko mozhna teper bachiti baletni vistavi, a ti, shcho buvayut',  taki
zhahlivi, bez smaku j organizaci¿, bez zhivo¿ dumki. Te, shcho mi  v  svij  chas
pochinali, bachite, pishlo bez slidu.
   Vistava jde dali. Josifa  znahodyat'  brati.  Vitannya  j  lagidnist'  do
menshogo brata, nizhnist' ruk i rozmov. Ale ce ne zavazhaº ¿m prodati  Josifa
ºgiptyanam,  koli  ti  z'yavlyayut'sya  z-za  kulis.  Prodazh  zakincheno.  Josif
pruchaºt'sya, prosit' miloserdya u  brativ  i  z  bolem  bachit',  yak  potrohu
odvertayut'sya brati. Scena porozhniº. Probigayut' odna  za  odnoyu  nespokijni
tini. Voni bizhat' pusteleyu j chuyut', yak zhenut'sya za nimi lyubov do  brata  j
sovist'. Strila letit' linivo - dzha-a-irr! T'ma. Bigayut' prozhektori, nemaº
brativ, j sto¿t' nad scenoyu rozpachlivij zojk orkestru.
   YA vidihayu  povitrya.  Zavisa.  Opleski  j  viguki.  Zala  pochinaº  zhiti,
kashlyati, rozmovlyati j  hoditi.  YA  ne  vstayu  z  krisla,  de  ya  sidzhu,  i
peredchuvayu shchos' nadzvichajne, shcho maº zi mnoyu trapitis'. Ot buvaº tak inodi,
koli serce povne ushchert' i chekaº ust, shcho  nadpili  b  trohi  jogo  radosti.
Znaºsh, shcho v tvoºmu zhitti maº statis' -  yakas'  zmina,  bliz'ko  bilya  tebe
projshla zhinka j des' hodit', ti dihaºsh ¿¿ povitryam. CHutlive chekannya visit'
u povitri, yak dimok abo serpanok. YA posmihayusya teper sam do sebe, dijshovshi
do c'ogo miscya spogadiv. Nad kanoyu sto¿t' u mene pobil'shena kartka zhinki v
kupal'nomu kostyumi. ZHinka sidit' na chornomu kameni. CHerez rizhok ide napis:
"Milomu, ideal'nomu drugovi z Genova". YA divlyusya na znajome oblichchya, mudro
(ce vam, molodi, zdaºt'sya, shcho mudro) posmihayusya, bo  ya  znayu  bil'she,  nizh
skazhu, bil'she, nizh vi znatimete. I povertayusya do zali operovogo teatru, de
vzhe projshov antrakt i znov pogaslo svitlo. Tanki pri dvori  faraona.  Meni
vvizhayut'sya masi, shcho nosyat' vazhke kaminnya na budovu, kolossya gojdaºt'sya  na
sonci i, nache zhovta sonyachna  laskavist',  -  ci  zvuki.  Znajoma  josifova
melodiya vihodit' nad use, ta os' vin i sam pochinaº cnotlivij  tanok.  Jogo
bachit' Tajah - faraonova druzhina. Tajah pridivlyaºt'sya do vrodlivogo yunaka.
Tajah vihodit' iz grupoyu napered. Tancyuyut' usi, ale ¿¿  odnu  bachit'  oko.
Vona pokazuº v tanku lyubovnu dosvidchenist'.  Povnokrovna  zhinka  zijshla  z
ºgipets'kih zemel' do Josifa j do zahoplenogo teatru.

   Pershi hvilini ya ne dumayu ni pro vishcho. YA  vidchuvayu  nasolodu,  miluyuchis'
chudesnoyu zhinkoyu. Trohi zgodom ya kazhu sobi, shcho sprava bil'sha,  nizh  ya  sobi
uyavlyayu. A shche zgodom - meni hochet'sya pereplisti dlya ne¿ okean  i  more.  O,
skil'ki b ya teper dav za tu yunac'ku na¿vnist'  i  vrazlivist'!  YUnak  hoche
buti dosvidchenim i starishim, a prijshovshi do  c'ogo  vs'ogo,  zhaguche  bazhaº
povernuti na¿vni, nerozumni dni.
   Tajah tancyuº v zahvati. Vona pokazuº Josifovi svoyu lyubov i  silu.  Odizh
na nij lish pidkreslyuº dovershenist' zhinochih form, ¿¿ oblichchya blidne  navit'
kriz' pudru. Vishcha stateva nasoloda tanka shodit' na ne¿. Vona - v nestyami.
A  hori  inshih  tancyuristiv   zavivayut'sya   navkrugi.   Soromlivij   Josif
zahishchaºt'sya mlyavo. Padaº na kolina j nic'. Padaº na zemlyu  j  Tajah.  Vona
kotit'sya po zemli,  povze.  Nestyamna  zhaga  gonit'  ¿¿.  Raptom  zahodila,
zakruzhlyala scena. I, vrochisto stupayuchi, Tajah vihodit' na  seredinu.  Vona
nese faraonovi odizh Josifa. Grimlyat' trivozhno fanfari j barabani.  SHCHo  vin
nako¿v, cej Josif? Vin posmiv dumati pro obijmi cars'ko¿  druzhini?  Gan'ba
jomu, krasnomu! Viz'mit' jogo na shchiti  j  vinesit'  get'!  Pohmuro  stoyat'
koloni, kolivayut'sya luki j yakis' shchiti. Nache znov kolosista niva.  Piramidi
-  zrostati  vgoru  z  shershavogo  kamenyu!  Kinec'  vistavi,  shcho   pokazala
spokushenogo Josifa.
   YA vihodzhu na vulicyu j idu. "Oce vzhe vona. Teper meni ne vikrutitis'". YA
konstatuyu,  shcho  j  vikruchuvatis'  meni  ne  duzhe  hochet'sya.  Pidhodzhu   do
pam'yatnika, zvidki vidno ogni portu j more. Mayak navperemin klade na  more
to chervonu, to zelenu smugu...  Stoyu  dovgo,  doki  vogniki  sirnikiv,  shcho
zapalyuyut'sya regulyarno j dogorayut' do  krayu,  zacikavlyuyut'  mene.  Gulyayuchi,
prohodzhu povz lavku. Bachu muzhchinu j zhinku, shcho movchki sidyat'.  Odne  trimaº
sirnika, a druge shvidko perebiraº pal'cyami oboh ruk.
   Ce zakohani gluhonimi, shcho pochali svoyu rozmovu des' yari svitli lihtarya j
kinchayut' ¿¿ tut, na tihim bul'vari, pid poduvom mors'ko¿ vil'gosti.

   Zrozumijte psihologiyu starosti, yunache. Narodivshi vashogo bat'ka, mi  vse
zhittya vvazhali sebe starshim ¿ rozumnishim za n'ogo. Vas mi konstatuvali,  yak
pershu perestorogu j  nagaduvannya  pro  Potojbichne.  Zvichajno,  mi  z  vami
serjozno rahuvatisya ne mogli. Mi navit' vorozhb  divimos'  na  vas,  bo  vi
zhenete nas do mogili. Vi vipivaºte nashe pogasannya, krasuºtes' i rostete. V
c'omu - zakon isnuvannya. Pam'yatajte til'ki, shcho vi tezh  budetd  takimi,  yak
mi, - sterezhit'sya vimoviti pokvapne slovo.
   Ale - ne mij zhanr, shanovni, navchati j vikazuvati girkist'.  YA  dostojno
nesu prapor starosti. Mo¿ spogadi ya prisvyachuyu molodim, smilivim i  chujnim,
¿m viddayu ya na sud yunac'ki pomilki j peremogi, shchob zbuditi ¿hni dumki, shchob
sponukati ¿h na shukannya yaskravishih prostoriv i gorizontiv.

   YA ne vihodiv kil'ka den' z montazhno¿ kimnati. Odna  z  chergovih  kartin
bula zakinchena, rezhiser pokazav ¿¿ direkci¿, a zaraz mi sidimo z nim udvoh
mizh rulonami plivki i skorochuºmo. Do rechi, ya - avtor scenariyu.

   YA sidzhu bilya montazhnogo stolu, a visokij  rezhiser  hodit'  po  kimnati.
Odnoyu rukoyu ya ruhayu motalku, prodivlyayuchis' chastinu fil'mu na rukah.
   - Vi, ya bachu, znaºte montazh i vmiºte trimati v  rukah  plivku,  -  kazhe
rezhiser, - ale vi b ne dozvolili, koli  htos'  pochav  bi  vipravlyati  vashu
robotu? Pravda zh ni? Mozhete ne vidpovidati, ya bachu vidpovid'.

   Moº movchannya nadaº jomu smilivosti.  Ce  jogo  persha  kartina,  ce  mij
pershij scenarij.  Avtor  iz  rezhiserom  zijshlisya,  takim  chinom,  virishiti
vzaºmini. Mi oboº mogli  buti  ob'ºktivnimi,  mogli  rozmovlyati  taktovno,
logichno. Todi pitannya ce - rezhiser i avtor - stoyalo  duzhe  gostro.  Bagato
spisiv polamali prihil'niki odniº¿ j drugo¿ grupi. Ale do zgodi todi shche ne
prijshli. Vlasne, ne do zgodi, a do rozuminnya zakoniv  kinematografi¿.  Nam
ce divno j zgaduvati teper - nevzhe scenaristi  ne  znali,  dlya  chogo  voni
pishut'? Nevzhe ¿m neyasna bula mehanika stavlennya ¿hnih scenari¿v?  Nevzhe...
ale te, shcho zrozumile º teper,  -  todi  nabiralo  veliko¿  gostroti,  bulo
garnim demagogichnim sposobom dlya zrivu roboti i zmini kinokabinetiv.
   Pochinayu ya zdaleka j shchiro.
   - Tvorchist', - kazhu ya, - ponyattya ego¿stichne  j  navit'  egocentrichne  v
svo¿j glibokij suti. (Nini ya ne tak dumayu!) Koli ya  robiv  scenarij,  meni
zdavalosya, shcho jogo mozhna z pochatku  j  do  kincya  zapisati  v  bibliyu  abo
virubati zubilom na marmuri. Koli ya skinchiv pisati, vin meni vidavsya trohi
nudnim. A cherez tizhden' ya vzhe nenavidiv  jogo,  yak  moyu  majbutnyu  smert'.
(Nini ya ne tak dumayu!) YA vinosiv jogo v sobi, yak kobila -  losha.  Spochatku
vona pevna, shcho ¿¿ sin bude  shlyahetnim  skakunom  i  ves'  vik  hoditime  v
shovkovij poponi. Koli losha roditimet'sya - ¿j bude prosto ne  do  dumok.  A
potim vona jogo zabude. ª inakshi avtori, ale ya vvazhayu sebe za  peresichnogo
avtora. Teper divit'sya, shcho vi zrobili z mo¿m losham. Vi vkrili jogo poponoyu
na 2800 metriv. Vi nagoduvali jogo shokoladnim vivsom. Vi vifarbuvali  jogo
v chervonij kolir i - o nebo! - vi odirvali jomu golovu j hochete prirostiti
¿¿ v inshomu misci.
   Mi tak rozmovlyali z godinu. Mi vstigli b i posvaritisya,  ta  znali,  shcho
kartinu treba kinchati, i strimuvali sebe.  YA  j  dosi  cinuyu  vitrimanist'
visokogo rezhisera i jogo shlyahetne povodzhennya.

   - Koli rezhiser stavit' scenarij, - kazhu ya, - vin musit' tverdo zasvo¿ti
osnovnu avtors'ku dumku, temu, problemu. Ce ne stosuºt'sya do scenari¿v, de
nemaº takih ingrediºntiv. Zasvo¿vshi j pogodivshis', rezhiser pochinaº dumati.
Treba jomu dati chasu na dumannya. Bo koli jogo pognati, vin  stavitime,  ne
dumavshi, znachit', kartina vijde bez  dumok.  Dumannya  mozhe  vidbuvatisya  v
riznij formi. Ne neodminno, shchob  rezhiser  prihodiv  na  fabriku  shchodnya  i,
sidayuchi vid 8-¿ do 4-¿ do stolu, dumav. Vin mozhe piti do znajomo¿ divchini,
vipiti z neyu plyashku dobrogo vina j ciluvati ¿¿, yak svoyu. Ves' chas  svidomo
j nesvidomo jomu stoyatime v golovi ideya scenariyu. Koli vin povertatimet'sya
dodomu,  jomu  dorogoyu  trapit'sya  cikava,  ruhliva   tin'   od   lihtarya,
pohituvanogo vitrom. Rezhiser vijme knizhku i  zapishe  deshcho,  shcho  ne  matime
zv'yazku ni z lihtarem, ni z vitrom, ni  z  divchinoyu.  Prosto  mi  shche  malo
vivchili zakoni nashogo dumannya. Ideya scenariyu musit'  stoyati  pered  ochima.
Rezhiser proglyadaº vsi kadri. Deyaki vin  vikidaº  -  voni  zat'maryuyut'  abo
shkodyat' ide¿. Deyaki vin perestavlyaº na inshe misce -  tam  voni  z  krashchimi
susidami krashche jomu sluzhat'. Deyaki vin vigaduº - voni zvuchat' v  unison  z
inshimi, zmicnyuyut' jogo ideyu. Vona vzhe stala jogo - cya ideya scenariyu!  Todi
rezhiser beret'sya do providnikiv ide¿ - do gero¿v. Vin musit' ¿h znati tak,
yak bat'ko ne znaº ditinu. Pam'yataº, shcho voni "tak" sebe trimayut' u scenari¿
tomu, shcho voni pered scenarnim zhittyam zhili "tak i tak", a pislya  scenarnogo
zhittya zhitimut' "tak, tak i tak", pomrut'  z  otako¿  prichini  i  v  pevnim
otochenni.
   Rezhiser lyakaºt'sya. Hiba mozhna vse peredbachati v lyuds'kim zhitti? Ce bude
suhar, a ne lyudina! YA poyasnyuyu dumku j zaspokoyuyu spivbesidnika. Vin ne  tak
odrazu zrozumiv - jomu zdalosya, shcho ya zahoplyuyusya trafaretnimi, a ne  zhivimi
lyud'mi.
   - YA z vami pogodzhuyus', - kazhe rezhiser, - ta koli ya  ne  virno  zrozumiv
avtorovu dumku v scenari¿? Nevzhe vi za te, shchob do mene pri¿zdiv  avtor  (ya
na vas ne natyakayu, vibachte), - vin zamovk na sekundu, - pri¿zdiv  avtor  i
kontrolyuvav bi shchodnya vse te, shcho ya  znimayu?  Po-pershe  -  vin  ne  znaº  shche
remestva, shchob meni pereshkodzhati robiti kadri. Po-druge - rezhiser ya,  a  ne
vin, i, navit' pogodivshis' iz jogo traktovkoyu kadru, ya zroblyu  tak,  yak  ya
rozumiyu, i vin nichogo ne zmozhe zminiti. Po-tretº -  hiba  avtor  znaº,  yak
zvuchatime toj chi inshij kadr poruch iz drugimi,  koli  ya  jogo  postavlyu  na
priznachene  misce?  Vi  ce  rozumiºte,  shcho  pobachiti  kadr  tam,  de  jomu
nalezhit'sya stoyati, - cila nauka, j ne kozhnij navit' rezhiser ce umiº. SHCHo  zh
avtorovi zalishit'sya robiti? Posvaritis' zi mnoyu ta po¿hati? CHi shcho inshe?
   Na  montazhnomu  stoli  lezhit'  chastina  fil'mu.  Sluhayuchi  rezhisera,  ya
povertayu ruchku motalki. Ochi meni bolyat'.  Dribnen'ki  malyunki  (¿h  54  na
metr) migotyat' pered ochima. Ta ya bachu, shcho cej os' aktor - vin  sto¿t'  tut
pravoruch - ne tak trimaº ruku, yak dali u velikomu  plani.  Beru  nozhici  j
virizuyu shmatok ruhu.
   - Mozhe buti, - rezyumuyu ya, -  lishe  taka  postava  ciº¿  spravi.  Avtor,
prodayuchi scenarij, znaº, shcho ustanova, yaka jogo kupuº, - rozumiº ideyu tvoru
virno. Zavdannya ustanovi - shchob rezhiser zasvo¿v cej virnij poglyad na  tvir.
U procesi roboti dovirena lyudina ustanovi  musit'  uves'  chas  bachiti,  yak
rezhiser provadit' ideyu scenariyu. Koli  vin  psuº  -  vidibrati  vid  n'ogo
stavlennya i peredati inshomu rezhiserovi. Koli vin ne dotrimuº dribnic' - ne
naposidati, povazhayuchi tvorchist' - cebto proces, yakogo logichno viklasti  ne
mozhna.

   Rezhiser, ya bachu, pochinaº stavitis' do mene prihil'no. YA lovlyu moment  i
virizuyu z kartini cilu scenu na dekil'ka metriv. Rezhiser zlyakano  na  mene
zirkaº, ale ya ne chuyu zaperechen'. Kruchu dali ruchku motalki.

   - YA, pam'yataºte,  pri¿zdiv  do  vas  yak  avtor,  -  monotonno  dzirchit'
motalka, - misyaciv zo dva hodiv do vas u pavil'jon, koli vi znimali. Ale ya
radij zaraz pohvalitisya, shcho drugogo zh dnya ya vzhe znav, hto ya.  Vi  rozumili
mij zadum pravil'no, a z vashim  vikonannyam  ya  ne  pogodzhuvavsya.  YA  pochav
gostro nenaviditi golovnogo aktora, aktrisu meni hotilos' napo¿ti  p'yanoyu,
shchob ¿¿ trohi rozvezlo j shchob vona smilivishe hodila po kimnati. Dyad'ka geroya
ya b vimochiv u solonij vodi, shchob u n'ogo shkira na  oblichchi  zagubila  slidi
masazhiv. Nevidomu divchinu z vulici ya zrobiv bi romantichnoyu i  primusiv  bi
povoditis' cyu poviyu tak, yak trimaºt'sya poryadna zhinka. YA ne zgidnij buv  ni
z chim. Meni zdavalosya, shcho vi umisne, na dosadu meni robite.
   Visokomu  rezhiserovi  oblichchya  pochinaº  nudnishati.  Vin   divit'sya   na
montazhnij stil tak, nibi tam lezhit' jogo ditina,  a  ya  ¿j  llyu  na  zhivit
holodnu vodu.
   - CHomu zh vi pro ce meni ne kazali, - vidushuº vin iz sebe, - ya mig bi de
v chomu pogoditis'.
   - YA vam  spochatku  kazav.  Potim  ya  zrozumiv  svoº  misce  j  sidiv  u
pavil'joni, primusivshi sebe zabuti, shcho ce mij tvir tak skal'puyut', i shukav
sobi veselih dumok nad domovinoyu mogo  stvorinnya.  CHasom  ya  prokidavsya  j
vidumuvav dlya  vas  kadri  j  tochki  znimannya  -  pam'yataºte,  vi  ne  raz
vikoristovuvali ce. YA hodiv po pavil'jonu lish dlya  togo,  shchob  bachiti,  yak
mozhna te, shcho napisano v kadri, perevoditi na plivku. I  ya,  dyakuyu  vam,  -
bagato bachiv.

   Motalka pochinaº gusti nervovo v mo¿j ruci. YA  dohodzhu  do  epizodu,  shcho
jogo treba vikinuti. Vin velichen'kij - bil'she sotni  metriv.  YA  znayu,  shcho
rezhiser opiratimet'sya, treba skorishe povertati rozmovu na inshe,  ale  meni
shkoda vtrachati rozgin, i ya kinchayu dumku. Znayu, shcho za epizod meni  odnakovo
dovedet'sya svaritisya.
   - Teper prava avtora vistupayut' na pershe misce.  Same  teper,  koli  vi
kinchili znimati i zmontuvali kartinu. Teper ya bachu vse,  shcho  vijshlo,  meni
vidko, de moya dumka j de ¿¿ nemaº. Teper ya mozhu z vami j svaritisya  za  te
chi inshe misce v kartini. YA navit' mushu svaritisya, bo chogo  vartij  tvorec'
(majster - yak hochete), koli vin ne smiº pidnesti golosu  v  oboroni  svogo
virobu. Vin smiº, vin musit'! Napriklad, ocya  scena...  (ya  dovgo  tlumachu
nepotribnist' sceni, visluhuyu zauvazhennya, shcho  na  scenu  vitracheno  groshi,
chas, plivku, energiyu; ya zapevnyayu, shcho na pershomu misci º yakist' kartini,  a
ne buhgalteriya j t. in.)...

   - Ale zaspokojtes', - kinchayu ya, - ya ne hochu pidnositi svogo  golosu,  ya
svaritis' ne budu. Rezhiser zdivovano divit'sya.

   - YA teper chinovnik na fabrici j perejdu vid avtors'kih  sentimentiv  do
chinovnic'ko¿ tverdosti. Vi ne pogodzhuºtes' vikinuti cyu scenu?
   Movchannya.
   - Todi mi pidemo zaraz do Direktora - haj vin nas rozsudit'.
   YA gashu elektriku na montazhnomu stoli, i  todi  mi  oboº  pomichaºmo,  shcho
nadvori vechir chi nich. Direktor uzhe po¿hav z fabriki dodomu.  Mi  zamikaºmo
montazhnu  j  vihodimo  na  vulicyu.  Na  nebi  zori  pivdenni,  bliskuchi  j
migotlivi. Z morya reve viter. Zahodimo na teritoriyu fabriki, idemo  do  ¿¿
krayu i staºmo.  Vnizu  pid  nami  chorniº  more.  CHuti  shum  i  rokit.  Vin
rozlyagaºt'sya po berezi, vpivaºt'sya v zemlyu j  roste  z  ne¿,  yak  trava  -
gusta, visoka j strashna.

   Zavtra mi epizod cej, zvichajno, vikinemo. Direktor bude na moºmu  boci.
Rezhiser serditimet'sya, ta, pobachivshi kartinu potim,  zminit'  svoyu  dumku.
Koli zh kartinu uhvalit'  presa  j  gromads'kist',  -  rezhiser  mene  pochne
povazhati. YA za svij smak ne boyus' i znayu, shcho ce bude.
   Sto¿mo kil'ka hvilin. More - vono vurchit' i gude.

   "CHogo vi svarites', chudaki? Vse, -  hlyup-hlyup,  -  durnici.  Potoplyu  ya
s'ogodni chovna z takimi durnyami.  SHa-shuu!  YAki  vi  smishni!"  Pered  morem
zavzhdi sebe pochuvaºsh nibi vinuvatim za te, shcho malo zhivesh. Za te, shcho  malij
takij. Za gniv i hvilyuvannya.
   - Pidemo vzhe?
   Mi jdemo teritoriºyu fabriki, vihodimo na vulicyu j chekaºmo  tramvaya.  Mi
rozmovlyaºmo.
   Dekoraci¿ v pavil'jonah - mov lyuds'ki fortuni.  Koli  zajti  do  nih  i
projnyatisya ¿hnim dihannyam, zavmiraº serce vid dotiku chuzhogo  nutra,  staºsh
chastinoyu chuzho¿ kvartiri. Vijshovshi z dekoraci¿ odno¿, potraplyaºsh do  insho¿,
i persha  viglyadatime  todi  obidranoyu  nikchemnistyu.  Stini,  shcho  zdavalisya
tovstimi, micnimi j teplimi, - odrazu pobachish,  yaki  voni  naspravdi  -  z
faneri, tonkih bruskiv  i  shpaleri  abo  vapna.  Ne  dekoraciya,  a  naochna
filosofiya zhittya. Divlyachis', yak obstavlyayut' ta prikrashayut' rizni dekoraci¿,
ya bagato dechogo peredumav. YA navchivsya  vidriznyati  lyudej  vid  tih  rechej,
sered yakih voni zhivut'. YA znav, shcho mozhna vijnyati lyudinu z  dekoraci¿,  yaku
vona sobi sama abo inshi ¿j zbuduvali,  i  porozmovlyati  z  takoyu  lyudinoyu,
pozbavlenoyu otochennya. Ce duzhe cikavo j mozhe dechomu navchiti. YA viddayu za ce
moyu podyaku Profesorovi.

   Im'ya Profesora vi mozhete znajti v  istori¿  arhitekturi  Respubliki,  -
jogo budinki, smilivi j prosti, i dosi prikrashayut' nashi mista.  V  istori¿
Velikogo Kino - v n'ogo pochesne misce viddanogo j  nevtomnogo  pracivnika,
nepomitnogo, skromnogo j upertogo v roboti. Rozpovidali, shcho vin  pokazuvav
tesli, yak trimati sokiru, a malyarevi - penzel'. YAk zrobiti krashche formu dlya
pap'º-mashe  j  yak  shvidshe  vijnyati  zvidti  masu  zastiglogo  kartonu.  YAk
obroblyati vognem derevo, shchob vono viglyadalo starim i krasivim, yak z mishkiv
shvidko mati gobeleni. Jogo  majsterno  obrobleni  stil'ci  dlya  istorichnih
kartin davali zarobitok majstram fabriki, koli voni  vihodili  za  vorota.
Taki uzori i podibni vizerunki z'yavilisya shvidko v mebli na rinkah Mista  -
i mali dobrij popit.
   Profesor perehodit' iz pavil'jonu do pavil'jonu. YA shtovhayu  aktora,  shcho
bliz'ko mene sto¿t', vin nas znajomit'. I os' ya vzhe jdu z Profesorom.
   - Vi davno pri¿hali? - kazhe vin meni.

   - Ta nedavno.
   - A nadovgo?
   - Ne znayu. Pracyuvati.
   - Duzhe priºmno. Hodimo zo mnoyu do persho¿ znimal'no¿ grupi.
   Znimal'no¿ grupi teper nemaº - tako¿, yak bula kolis'. Teper º tak zvana
"rezhiseriya fil'mu".  Odin  rezhiser  i  v  n'ogo  vid  desyati  do  dvadcyati
pomichnikiv. Pershij pomichnik  -  operator,  drugij  -  hudozhnik,  tretij  -
organizator i t. in... (div. "Populyarnij pidruchnik  organizaci¿",  vidannya
kinofabriki "Ob'ºdnanih Nacij"). Vinajdena plivka  najvishcho¿  chutlivosti  j
kolosal'no¿ svitlosili ob'ºktivi v znimal'nih aparatah  -  zveli  na  nishcho
nejmovirnu vitratu svitlovo¿ energi¿ fabriki. Nini znimayut'  bez  shtuchnogo
osvitlennya. Teperishnya "rezhiseriya fil'mu" ne  znaº  zovsim  osvitlyuvachiv  i
vsih nepriºmnostej,  shcho  z  nimi  zv'yazani.  Teper  u  nas  aktor  zhive  v
dekoraciyah pid chas us'ogo  stavlennya  kartini  -  ne  treba  kostyumeriv  i
rekvizitoriv do rezhisers'ko¿ grupi. Zajvi takozh grimeri, bo chutliva plivka
zaboronila grim. Mozhna lish deformuvati oblichchya i zalishatisya takim pid  chas
usiº¿ roboti nad fil'mom. Otzhe teper vishchezgadani kategori¿  robitnikiv  do
skladu "rezhiseri¿ fil'mu" ne vhodyat'. CHerez ce odno - nini legshe  zhiti  na
sviti.
   Teper posluhaºmo rozmov rezhisera, operatora j  Profesora,  shchob  uyasniti
sobi sklad znimal'no¿ grupi ta ti zmini  v  metodah  roboti,  shcho  stalisya.
Rezhiser trohi gunyavit'.
   - YA ne rozumiyu, - kazhe rezhiser, - pri chomu tut ya.  YA  ne  mo-o-zhu  (vin
trohi roztyagaº slova, koli govorit') robiti v takih umovah. Dekoraciya mala
buti na vos'mu godinu ranku, a teper uzhe obid. U mene akto-o-ri skarzhat'sya
Grim psuºt'sya. Pomrezh mij des' zabig i na ochi ne pokazuºt'sya.  YA  tridcyat'
ro-okiv pracyuyu, a takogo ne bachiv.
   Operator hapaº za ruki Profesora.

   - Nu, ya ne mozhu. Virite meni, shcho ya ne mozhu? Niyak otoj  kutok  ne  mozhna
osvitliti! Divit'sya: os' tut u mene budut' stoyaki, tut dvi  trisotki,  tut
ugori muh povisimo, v  vikno  -  prozhektor.  Teper  divit'sya,  -  operator
dobuvaº special'ne kobal'tove sklo, yake obezbarvlyuº dekoraciyu, i divit'sya,
nibi zapalivshi vsyu zaznachenu svitlovu aparaturu, -  divit'sya,  tam  zovsim
chornij kut.
   Profesor serdit'sya.
   - YA vzhe vam trichi buduvav. YA ne  vinnij,  shcho  vi  tak  shvidko  zminyuºte
dumki. Stan'te syudi, podivit'sya, - Profesor vityagaº j sobi sklo, - bachite,
zvidsi koli znimatimete, vse bude garazd?
   - Ni, ya hochu staviti aparata tut.

   - Ce, dyadyu, ya vam ne dozvolyu,  -  Profesor,  koli  serdit'sya,  govorit'
"dyadya", - ya buduvav dekoraciyu, obrahovuyuchi ¿¿ na pevnu tochku  znimannya.  YA
vam ne budu shchohvilini perebudovuvati. Vi zh sami dali zgodu na taku tochku j
pidpisali eskiza?
   Rezhiser yavno nenavidit' dekoraciyu.  Vin  hodit',  macayuchi  vse  rukami,
burchit' shchos' i laºt'sya. Muzhic'ki¿ sviti pogano viglyadayut' na ekrani. Stini
oci siri j  nuzhdenni  -  derevo  j  glina.  CHomu  b  na  nih  ne  nalipiti
veselen'kih shpaleriv?
   - Mi budemo znimati z sitkoyu, - virishuº rezhiser, - vono  bude  krasivo,
nerizke navodzhennya na fokus dast' prignichenist'.

   - Bude krasiven'kij kadr, - kazhe operator, - ya ne budu brati steli.
   - YAk ce ne budete, - spokijno zauvazhuº Profesor, - nashcho zh ya viroblyav  i
vimal'ovuvav dribnici?  Mozhna  bulo  postaviti  sami  stini  i  navit'  ne
farbuvati ¿h ta ne mazati.
   Rozmova maº shil'nist' perejti  do  stin  direktors'kogo  kabinetu,  de
zakinchuyut'sya zavzhdi  podibni  rozmovi.  Ta  na  sceni  z'yavlyaºt'sya  hazya¿n
znimal'no¿ grupi - administrator. Vin nalitaº na rezhisera:

   - Vi mene zarizati hochete! Priznacheno znyati s'ogodni dvadcyat' kadriv, a
vi shche j ne pochinali? Za dvi  godini  pochinaº  tretya  grupa  -  na  stanci¿
amperazhu ne  vistachit'.  Rekvizitore!  Kostyumere!  Pomrezhe!  Davajte  syudi
aktoriv!
   Nache z-pid dekoraci¿ z'yavlyayut'sya nazvani  personazhi  znimal'no¿  grupi.
Pochinaºt'sya metushnya. Obstavlyayut' rekvizitom dekoraciyu. Osvitlyuvachi sovayut'
po dolivci aparaturu. Operator svarit'sya za amperazh. Stavlyat' nove vugillya
v stoyaki. Probuyut', chi gorit'. SHarkotit' i spivaº vogon' vol'tovo¿ dugi  v
lampi.  Metushat'sya  robitniki,  perestavlyayuchi   mebli.   Skoro   pochnet'sya
znimannya.
   Mi z Profesorom vihodimo nadvir. Nam ne hochet'sya nichogo govoriti.
   - Da-a, - kazhu ya.
   - Mistectvo, - kazhe Profesor. I mi rozhodimos'.


   IV
   Haj prostit' tomu nebo, hto pidozryuº mene v povsyakchasnomu uhilyanni vbik
iz shiroko¿ dorogi. YA nikoli ne lyubiv hoditi po dorogah.  Tomu  ya  j  lyublyu
more, shcho na n'omu kozhna doroga nova i kozhne misce - doroga.  Starist'  daº
pravo ce rezyumuvati. Treba ne gubiti napryamku,  bachiti  poperedu  verhiv'ya
gori j iti kriz' hashchi. YA vas dovedu do krayu, shanovni.  I,  zupinivshisya  na
ostannij perepochinok, koli nashi shlyahi rozijdut'sya, ya pokazhu vam  perejdenu
put'.  Vi  pobachite,  yak  slidom  za  nami  jtimut'   doslidniki   shlyahiv.
Virubuvatimut' hashchi.  Prokladatimut'  shlyah.  I  mozhe  zarosti  ta  nepevna
doroga, na yaku vves' chas shtovhayut' mene konservatori.
   YA zovsim ne hochu vidchuvati sebe romanistom. Koli ya  chitayu  roman  -  ne
mogo sina, zvichajno, - ya uyavlyayu sobi zaklopotanogo avtora. Vin sidit' bilya
stolu, povnij vsilyako¿ premudrosti,  znan'  i  vrazhen',  jogo  laboratoriya
viroblyaº elementi majbutn'ogo romanu. Inodi avtor  zupinyaºt'sya.  Perechituº
napisane. "Ce ne cikave nikomu, krim mene" - raz! - vin  vikreslyuº  abzac.
"Tut chitach  nud'guvatime",  -  na  tobi!  -  taºmna  obicyanka  majbutn'ogo
zahoplennya vplitaºt'sya novim  abzacom.  "Ce  chitach  ne  tak  zrozumiº",  -
gero¿ne, ne posmihajsya -  vin  tobi  dast'  tut  plaksivu  repliku.  Avtor
hovaºt'sya za lashtunkami, a jogo gero¿ hodyat' po sceni, koli vin sharpaº  za
shpagatinku. "Dushka avtor, - skazhe prekrasna chitachka, - yak vin  umilo  nimi
keruº! YAkij vin rozumnij. YA ne mogla pokinuti knizhki". -  "YA  uyavlyayu  jogo
sobi krasivim muzhchinoyu, - skazhe druga,  -  vin,  pevno,  tak  lyubit'  svoyu
druzhinu". Rozumnij avtor, yakomu til'ki j treba, shchob jogo knizhku prochitali,
ne vstayuchi z miscya, za odin raz, i zithnuli potim, nache po obidi, -  takij
avtor dosyag meti. Vin sidaº za inshij roman.

   YA ne zbirayusya, pishuchi memuari, koritisya praktici  pisannya  romaniv.  Ce
meni teper nepotribne. Mo¿ romani vzhe napisani, lezhat' po  bibliotekah  (a
fil'm-romani - po fil'motekah), voni dali v svij chas te, chogo ya dobivavsya.
Tam ya, yak chesnij majster, prodavav spozhivacham smachnu ¿zhu j korisni  dumki.
Teper ya ne pishu romanu. YA pishu memuari. Zgaduyu  pevnij  shmatok  zhittya,  shcho
meni vin dorogij, i pishu pro  n'ogo.  YA  ne  boyus',  shcho  mij  chitach  pochne
nud'guvati abo jomu ne  spodobaºt'sya  usmishka  gero¿ni.  Koli  b  ya  pisav
romana, ya za cim stezhiv bi i meni  ne  tyazhko  bulo  b  smikati  gero¿v  za
nitochki, sidyachi za scenoyu. Odnakovo - gero¿v vidumano,  gero¿  bezslovesni
dlya ¿hn'ogo avtora, i vin mozhe nimi keruvati. Insha sprava  teper.  YA  pishu
nasampered dlya sebe, i meni  vse  cikave.  YA,  mozhe,  ne  hochu  pokazuvati
krasivo¿, vitoncheno¿ budivli, a hochu tak  dati  material,  shchob  u  kozhnogo
chitacha viris v uyavi svij okremij  budinok  hudozhn'ogo  vplivu.  Toj,  komu
tyazhko bude prochitati do kincya, mozhe vidiklasti knizhku. YA ne obrazhus'  tak,
yak obrazivsya b romanist. Znachit', ishche ne chas jomu chitati mo¿  memuari.  YA,
lezhachi v mogili, mozhu pochekati shche sotnyu-drugu rokiv.
   Svoyu vlasnu harakteristiku ya pochnu  z  togo  momentu,  koli  ya  skladayu
konstituciyu, shcho ¿j  pidlyagav  bi  ya  sam,  keruyuchi  hudozhn'oyu  robotoyu  na
kinofabrici. Skladati dlya sebe zakoni - nepriºmna rich. Dobre bulo Mojseevi
oderzhati ¿h na gori. YA ¿h  proglyadav  i  zrobiv  visnovok,  shcho  voni  lishe
formulyuvali te, shcho vzhe isnuvalo todi na zemli. Ci zakoni buli  v  mozkovih
klitinah lyudej. Voni  tisyacholittya  perelivalisya  z  krov'yu  po  zhilah.  ¿h
porodila v golovi persha zh prollyata krov i pershij peredsmertnij zojk.
   YA zabuv vidznachiti, shcho ya sidzhu na berezi morya. Kupatisya - holodno, ta ya
vidchuvayu ekzal'taciyu j vid mors'kih pahoshchiv. A pahne more, treba  skazati,
znamenite.  Po-pershe  -  gniloyu  mors'koyu  travoyu,  jodom,  girkoyu  sillyu,
holodnim efirom. Solodka mlost' efiru osoblivo p'yanit'.  Tilo  zastigaº  v
nirvani, nibi otruºne mors'koyu diyavol'shchinoyu. Zdaºt'sya, shcho tilo ne mozhe vzhe
znati bolyu j nivechennya. Lezhu na kamincyah, obnimayu vsi kra¿, sluhayu, vdihayu
v sebe beregovu gnil'.
   YAk argonavti v davninu,
   Pokinemo svij dim.
   Tu-tum, tu-tum! Tu-tum, tu-tum!
   Za runom zolotim.
   YA spivayu, bo ya radij. Nihto mene tut ne bachit', yak ya, utikshi z fabriki,
roblyu skrizhali. Nebo ne vstelyayut' oboloki, grim ne  b'º  na  mij  zatishnij
bereg, i vsya priroda tiho  dopomagaº.  YA  kidayu  kaminec'  u  vodu  -  vin
pidskakuº na vodi j tone. Mene kliche zaobrijna sin'. YA bachu,  yak  kaminec'
opuskaºt'sya shchoraz nizhche j nizhche v glibin' morya. Nibi  odrazu  bilya  berega
more ne maº dna. YA nahilyayusya do vodi i movbi torkayus' rukoyu  do  holodnogo
chola narecheno¿, do ¿¿ holodno¿ shi¿. I yak bulo vsim zrozumiti,  shcho  v  mene
odna narechena, narechena z koliski, pro yaku ya dumav, mabut', i  todi,  koli
ne vmiv shche govoriti. Narechena, shcho dlya ne¿ ya zhiv cile zhittya,  ¿j  prisvyativ
stalevu shpagu j za ne¿ pidstavlyav pid mechi vazhkij shchit. Simdesyat rokiv stoyu
ya na zemli, projshli peredi mnoyu pokolinnya chuzhih i ridnih lyudej, i vsim ya z
gordistyu divivsya v vichi, boronyachi zhittya j chest' moº¿ narecheno¿,  ¿¿  kosi,
yak strumeni, rozlilis' po zemli, ¿¿ ruki, yak blagoslovennya, lyagli na polya,
¿¿ serce palaº, yak serce zemli, posilayuchi  zhaguchu  krov  na  novi  j  novi
shlyahi. Dlya ne¿ ya buv smilivij i vpertij, zaradi ne¿ ya hotiv buti v  pershij
lavi bijciv - bijciv za ¿¿ rozkvitannya. Dlya ne¿ ya polyubiv  more,  postaviv
na gerbi yakir, zaliznij vazhkij yakir, shcho jogo prijmayut' usi morya  svitu,  i
kolishet'sya nad nim mogutnij korabel'. Kul'tura naci¿ - zvut' ¿¿.

   Uyavit' sobi yunaka - nevisokogo i strunkogo, z sirimi ochima i energijnim
rotom, poglyad nasmishkuvatij i vpertij, ruki, shcho  lyublyat'  dotorknutis'  do
zaboronenogo j vidchuti priºmnist' tam, de strashno. Ruki, shcho lyublyat'  zhinok
i ¿hnº tilo, lyublyat' parus i gvintivku, a inodi polishayut' te  j  inshe  dlya
lyubovnogo virsha. Lyudina bez idealiv, bo ne znaº avtoritetiv, bez  vorogiv,
bo vvazhaº, shcho drug i vorog - dva oblichchya odnogo tila, ego¿st, bo  ne  znaº
nikogo ne ego¿sta,  cinik,  bo  tak  nazivayut'  lyudej  z  ¿hnimi  dumkami,
pracivnik i ledar v odin chas, bo  dumaº,  shcho  lyudina  pracyuº  dlya  lini  j
linuºt'sya dlya togo, shchob pracyuvati. Ci vidomosti trohi  pokazuyut'  harakter
novogo redaktora.  Ta  haj  voni  lishe  poyasnyuyut'  jogo  povedinku  v  cih
memuarah,  de  rozum  staro¿  lyudini  hoche  pereformuvati  klitini   svo¿h
simdesyati rokiv na molodij lad. Inodi jomu  shchastit',  i  jogo  molode  "ya"
ruhaº  dumku.  Inodi  kriz'  molodist'  proglyadaº  spokijna  dosvidchenist'
zhitt'ovogo shlyahu i spokijni bili  polya  visot.  Prijmit'  te  j  inshe,  yak
prijmaºte vi prirodu, shcho molodiº j stariº razom,  prijmit',  yak  more,  shcho
molode º zavzhdi cherez svoyu starist'. Haj u  vas  lishit'sya  dotik  dumok  i
todi, koli viter roznese prah i htos' viroste z vichno¿ materi¿.
   YA sidiv nad morem i raptom oglyadivsya, de ya º. Pozbirav svoyu konstituciyu
z kaminciv, po yakih rozviyav i'¿ viter, pishov  perepliguvati  z  kamenya  na
kamin', podersya po gori j perebriv bur'yani.


   Direktor hodiv, pohituyuchis' i pripadayuchi to na odnu, to na drugu  nogu,
yak moryak, - do rechi, vin i buv kolis' moryakom. Jogo korabel' plavav lishe v
odnomu mori, bo, koli vin sluzhiv u floti, same bula vijna,  vihid  v  inshi
morya ohoronyali turki, i ¿hnij krejser  "Ismet"  navivav  zhah  i  zbudzhuvav
paniku u floti. Nespodivano z'yavlyayuchis', vin, yak demon, nalitav na tumanni
beregi i gromiv vazhkimi naboyami daleki polya j forti. Matros  malyuvav  sobi
veletens'kogo komandira nevlovimogo krejsera.  Zalizni  ruki  turka  gnuli
zalizni  perila,  koli  vin  nastirlivo  vdivlyavsya  v   gorizont,   veduchi
zakovanogo v pancir giganta. SHCHohvili  "Ismet"  mig  poletiti  vid  mini  v
povitrya, ta zavorozhiv jogo komandir - kolosal'nij velet.
   Matros  nenavidiv  jogo,  yak  smert'  i  tajnu.  Nich  krugom   steregla
proklyatogo hizhaka, a mini hitalisya v vodi pid hvileyu, i ob  nih  torkalasya
riba, znevazhayuchi smert'.  Todi  vibirali  temnu  nich,  temnu,  yak  kava  z
matros'kogo pajka. Z kozhnogo korablya jshlo v chergu kil'ka matrosiv. Bralosya
nikudishn'ogo starogo paroplava i jogo vantazhilosya minami.  Zbirna  komanda
bez trapa, prosto z berega pligala na  bort  c'ogo  brudnogo  grobovishcha  j
vidplivala v more rozstavlyati mini. Cyu operaciyu robilosya v tih miscyah,  de
mav zvichku hoditi vorog. Ale spitajte v matrosa, yaka kaprizna rich  plavucha
mina,  osoblivo  vnochi,  koli  treba  pospishati  i  plisti   dali,   treba
povernutisya j dodomu, doki ne vdariv po moryu mech soncya j ne nakriv vorozhij
postril. Duzhe kaprizna rich plavucha mina, - kazhut' matrosi,  i  voni  mayut'
cilkovitu raciyu, bo shche ni razu ne povernuvsya poganij  paroplav,  yakogo  ne
shkoda, do svo¿h beregiv. Mini lezhat' na palubi j u tryumi, vognyu zapalyuvati
ne mozhna, blokami opuskayut' ¿h u mors'ku dorogu, voni nepevni. Buvalo,  shcho
zipsuºt'sya na mini udarnik abo vchinit'sya himichna reakciya v grimuchim  zhivim
sribli kapsulya. Viz'mut' rozrivatisya  todi  mini  na  paroplavi.  Feºrichna
kartina, shcho na ne¿ pislya pershogo zh vibuhu vzhe nikomu divitis'. A to  shche  -
postavivshi minu, zabudesh shlyah i na ne¿  zh  poverneshsya.  Proklyatij  "Ismet"
raptom udarit' paroplav prozhektorom i ne zvede jogo vbik, doki primirit'sya
navodchik. Pogasne prozhektor nespodivano, yak  i  z'yavivsya.  Budut'  krasivo
rvatisya mini na paroplavi vid nabo¿v krejsera. Rozstavlyati  mini  -  virna
smert' dlya matrosa.

   Matros ce znaº j matros znevazhlivo svishche. Vin pochuvaº pid nogoyu  histku
palubu sudna, i jomu ne treba tverdisho¿ opori. Vin mozhe j umerti, ta treba
shche podumati, chi vart. Matros pered smertyu vidproshuºt'sya na bereg.  Tverdij
kamin' estakadi, bruk na vulicyah i lihtar, shcho  bilya  n'ogo  pochinaºt'sya  j
kinchaºt'sya matros'ka lyubov, narodzhuyut' jomu prekrasnu dumku  pro  matir  I
konya Savku. Matros znovu znevazhlivo svishche. Ale cej svist - chuºte? - maº  v
sobi malo pevnosti. Vin hovaº strah i  tamuº  drizhu.  Matros  bo¿t'sya,  yak
kozhna zhiva istota.
   Negajno zh vin shukaº groshej i shukaº zhinki, shchob zatuliti  v  svoºmu  roti
krik smerti ¿¿  ustami.  Vin,  yak  bozhevil'nij,  stiskaº  zhinku,  i  vona,
zlyakavshisya, virivaºt'sya z jogo obijmiv, tikaº get',  znikaº  v  pit'mi.  A
matros itime vid lihtarya do lihtarya.  Jomu  zalishilasya  godina  stoyati  na
tverdij zemli j zhiti. Vin  plive  vid  lihtarya  do  lihtarya.  Zahodit'  do
potajnogo salunu i dzvonit' kulakom  u  dveri,  jomu  shche  lishilasya  godina
zhittya. Vin p'º yakus' pahuchu ridinu, molochno-bilu, rozvedenu vodoyu. Zatulyaº
nosa, shchob ne zanudilo jogo vid zapahu odekolonu, shcho vin jogo p'º. (Gorilki
nemaº - vijna). Metodichno lamaº stil'ci, prodavlyuº pal'cem stoli, plyuº  na
dolivku j probuº rozveselitis' pisneyu. A chas ide. A paroplav gude. Vimagaº
denaturatu. Zlyakanij hazya¿n prinosit' jogo z usima  priladdyami  do  pittya:
fil'trom, hlibom, cukrom i vodoyu. Ale matros rozbivaº fil'tr, topche hlib i
nehtuº cukrom. Prosto  v  gorlyanku  vilivaº  vin  pivplyashki.  CHasami  jomu
zdaºt'sya, shcho vin uzhe na tim sviti. Uperto natyagaº na  loba  shapku.  Gubit'
pomalu svidomist' i chuº, yak skazheno pracyuº serce. Zovsim ne vidchuvaº  rota
j nosa. Valit'sya na dolivku j lishaºt'sya na nij.
   Matrosa vityagayut' iz salunu nedbajlivo, yak psa. Jogo volochat' za  nogi.
Na brukovi kidayut' i rozbigayut'sya v rizni boki. Matros lezhit', jogo tryase,
vin uzhe bachit' desyatij fantastichnij son, vin muchit'sya nejmovirno, bo kozhen
raz virivayut' kishki z tila. Tut jogo znahodit'  patrul',  chitaº  na  shapci
adresu  j  voloche  na  korabel'.  Tizhden'  matros  u  kubriku  boret'sya  z
nereal'noyu smertyu j real'nim doktorom. Nareshti oduzhuº. I todi  diznaºt'sya,
shcho paroplav, na yakomu vin mav povezti mini, shchaslivo poletiv u povitrya bilya
turec'kih beregiv.

   Vidtodi matros nenavidit' spirt. A koli jomu treba piti, zatulyaº nosa j
cidit' u rot po kraplini. Ce v n'ogo º j teper, ya sposterig odnogo razu  j
posluhav jogo opovidannya pro denaturat.
   YAk argonavti v davninu,
   Pokinemo svij dim.
   Tu-tum, tu-tum. Tu-gum, tu-tum!

   Za runom zolotim... -
   spivayu ya, povertayuchis' do fabriki j nesuchi konstituciyu. Mene  zustrichaº
kur'ºr: "SHvidshe do Direktora!" YA pospishayu do ¿dal'ni, de vin teper sidit'.
   Bilya vorit fabriki tovchut'sya lyudi.  Aktori  j  avanturniki,  zhebraki  j
chesnotniki, zhinki, choloviki j diti. Voni lagidno zazirayut'  u  vichi  vsim,
hto vpevneno hodit', hto tverdo stavit' nogu j  visoko  nese  golovu:  to,
mabut',  hazya¿,  sluzhbovci,  nedosyazhni  rezhiseri  j  vsemogutni  pomichniki
rezhiseriv. Tut voni tovplyat'sya z ranku do vechora.

   ¿dal'nya mistit'sya v brudnij kimnati, de stini zaplivli paroyu  j  salom,
stoli pokrito z minulogo roku paperom, tak vin  i  lezhit'.  Pered  dverima
sto¿t' napivgola zhebrachka, yaka nichogo ne prosit', a  til'ki  topchet'sya  po
svo¿j odezhini j sumno spovishchaº kozhnomu: "Konvertiv bil'sh nemaº". V holodnu
poru muhi sidyat' na steli j oblipili elektrichnij  shnur,  na  yakomu  visit'
lampa. SHnur zovsim chornij i divno kostrubatij.  Muhi  sidyat'  i  po  odnij
umirayut', siplyut'sya na stil i na pohileni golovi.  V  zharku  poru  -  voni
litayut' i pustuyut', graciozno sidayut' na hlib i  na  ruki,  zlitayut'sya  do
steli, roblyat' mertvi petli i lizut'  do  rota  j  do  nosa.  Mi,  lagidno
posmihayuchis', nevpinno zhenemo ¿h i ne hochemo diliti z nimi nasho¿  trapezi.
Nam navit' divno - yak mozhe buti ¿dal'nya  bez  muh?  Do  c'ogo  shche  -  psi.
Nevidomo, kogo bil'she zavsidi v ¿dal'ni: lyudej  za  stolami  chi  psiv  pid
stolami. Kozhen spivrobitnik maº svogo ulyublencya. Deyaki -  dvoh  i  bil'she.
Psi gulyayut', zhiruyut', plodyat'sya j popovnyuyut' ¿dal'nyu shchenyatami,  blohami  j
nudnim zapahom. Direktor sidit' okremo j ¿st' tak shvidko, nibi v  n'ogo  v
ruci dvi lozhki. YA sidayu bilya n'ogo j rozkladayu  na  stoli  konstituciyu.  YA
jomu golosno chitayu, a vin movchki ¿st'. Podayut' drugu stravu. Direktor  daº
shmatok m'yasa kotovi, shcho sidit'  poblizu.  Ce  matros'ka  zvichka  -  lyubiti
tvarin. Odrazu kotovi shche perepadaº kil'ka  shmatkiv  m'yasa  vid  lyudej,  shcho
sidyat' navkrugi: taºmna dumka, shcho  na  nih  takim  chinom  zverne  Direktor
uvagu. Taka uvaga ni do  chogo,  ale  lyudyam  priºmno  navit'  pogladiti  tu
tvarinu, do yako¿ torkalos' nachal'stvo. "YAk argonavti v davninu", -  spivayu
ya sam do sebe, zakinchivshi chitati punkti, naviyani morem. I drugu stravu vzhe
z'¿deno. Direktor movchki dumaº. Pam'yat' u n'ogo  garna  -  kozhne  slovo  v
golovi.
   - Roboti bagato, - kazhe vin, koli  mi  vihodimo  z  ¿dal'ni,  -  til'ki
rozbaluvalis' voni vsi. Halturu rozvozyat'.

   YA ne mozhu govoriti - meni ne daº avtors'ke  zadovolennya.  Mogo  proekta
bliskuche prijnyato.
   - Ti, mozhe, dumaºsh, shcho v rukavichkah pracyuvatimesh? - kazhe vin dali.
   Mi zahodimo do zali pereglyadiv, provadyachi dali rozmovu. Ce  -  nevelika
kimnata, v yakij, pevno, zavisivsya  ne  odin  bidolaha,  bo  j  teper  vona
navivaº dumki pro samogubstvo. Vona z tih kimnat, do yakih nudno zahoditi j
radisno vihoditi. Stil'civ nemaº. Dvi-tri lavi stoyat' na brudnij  dolivci.
V kutku pich, shcho nikoli ne topit'sya. Mi sidaºmo.
   - Lini¿ ya odrazu ne bratimu, -  kazhu  ya  tiho,  -  bo  tut,  de  sprava
torkaºt'sya tvorchosti, ya ne mozhu zaminiti soboyu vsih tvorciv fil'mu. YA hochu
zasluzhiti v nih povagu j avtoritet.
   Mehanik za stinoyu puskaº aparata. Aparat derenchit' i shumit', zaglushayuchi
rozmovu. Na ekrani migotyat' shmatki chergovih  zniman'  yako¿s'  rezhisers'ko¿
grupi. Direktor robit' zauvazhennya pro robotu operatora, htos' pozad nas ce
notuº. YA movchu, divlyachis'  na  ekran.  YA  vstupayu  do  smugi  povsyakdennih
interesiv, pri¿zdiv  na  fabriku  rankom,  pereglyadiv,  rozmov,  direktiv,
svarok, montazhiv - us'ogo togo, z chogo skladaºt'sya cile nashe  zhittya,  koli
vikresliti z n'ogo nedili ta vesni.

   V
   - Lyubij Sev, - hochet'sya meni pochati, - nareshti j pro vas itime mova.  U
mene na stini visit' portret - vash did u  bilij  polotnyanij  sorochci  j  v
polotnyanih shtanyah, bosij i bez shapki. Vin sto¿t' u  sadku,  spirayuchis'  na
palicyu. jomu ne menshe dev'yanosta. Ale vin sto¿t' tak, yak vi stoyali  kolis'
u Misti, u n'ogo bujne volossya j rivni plechi.  Vin  z  odnakovoyu  gordistyu
stoyatime sered veletens'kih mashin,  vin  stoyatime  na  palubi  okeans'kogo
korablya, shcho jde v nevidomi kra¿ni, vin stoyatime  z  odnakovoyu  gordistyu  j
sered nemiryanogo stepu, spirayuchis' na palicyu. Bo v n'omu º odvichne oblichchya
Lyudini, suvori risi zavojovnika, serce mandrivnika i tvorcya.
   - Lyubij Sev, - kortit' meni kazati, - ya pam'yatayu j dosi vashe sprijmannya
zhittya. ZHinku treba vmiti ponesti na rukah. Ne boyatisya nikoli  pomilok,  bo
toj, hto bo¿t'sya, shvidko stariº, i v n'ogo holone golova. Jomu godi shukati
povnoti zhittya, jomu dosit' to¿ molodosti, shcho zalishilasya v n'ogo pozadu,  a
to¿ molodosti, shcho e poperedu j º navkrugi, - vin ne bachit'.

   - Lyubij Sev, - hochet'sya meni kazati shche  dali,  ale  ya  strimuyu  sebe  j
perevodzhu dumku na inshe. Meni ne lichit' koristatisya  prijomami  romanista,
shchob priv'yazati uvagu chitacha. Romanist obov'yazkovo  vzhe  povidomiv  bi,  shcho
"Ismet" u n'ogo bude diyati shche raz, shcho dvanadcyat' vesel matime shlyupka,  yaka
priveze do berega turec'kogo  ministra.  Vin  pobozhivsya  b,  shcho  geroj  ne
lyubitime balerini, i potim pokazav bi protilezhne. YA c'ogo ne zroblyu, hoch i
kortit' meni skazati kil'ka taºmnic' i kil'ka fraz,  shcho.  ¿h  mozhna  rizno
rozumiti. Zamist' c'ogo ya prosto perejdu do  dal'shih  storinok  rozpovidi,
shchob prodovzhiti obicyani memuari staro¿  lyudini,  yaka,  prote,  vvazhaº  sebe
zdatnoyu zhiti ishche pivsotni rokiv.

   Meni nepriºmno, shcho ya napisav ostanni slova frazi. Ale  tomu,  shcho  ya  ¿h
podumav, ya ne mayu prava ta¿ti. CHi zh ne obicyav ya kazati til'ki pravdu?
   Moº perebuvannya v Misti vstupalo do novo¿ fazi. Meni s'ogodni  skazali,
shcho pri¿hav Sev. YA jogo ne bachiv. Hudozhnik Sev - mij pershij drug. Prijshovshi
rezhiserom do kino, vin postaviv nevelichku komediyu j  bliskuche  provalivsya.
Za ce vin dozvoliv sobi vidpustku  na  kil'ka  misyaciv.  Teper  vin  znovu
povernuvsya do Mista j bude staviti shche odnu kartinu.
   YA vihodiv shidcyami na tretij poverh gotelyu.  Gorili  elektrichni  lampi.
Buv vechir, shcho ne vishchuvav meni  nichogo  Osoblivogo,  niyakih  podij.  Veselo
pidskakuyuchi, ya majzhe vibig nagoru j tam raptom zupinivsya,  prigaduyuchi,  do
kogo jdu.
   - Do visokogo rezhisera, -  vidpoviv  ya  sam  sobi,  ponovlyuyuchi  ruh  po
parketu koridoriv  tret'ogo  poverhu.  Mi  umovilisya  z  nim  porozmovlyati
uvecheri pro scenarij - toj, shcho vin pochav staviti. Otzhe, ya jshov, yak veselij
zhuravel'. Moya pechinka pochuvala sebe dobre, i zhovch ne vilivalas',  kudi  ¿j
ne treba. YA buv rozigritij, yak visk, svo¿mi planami, majbutnimi  uspihami,
romantichnistyu naturi, tisheyu koridora, vidbitok chuzhih pal'civ  zalishivsya  b
na mo¿j shkiri, koli b htos' sprobuvav uzyati mene za ruku.
   Postukav do kimnati. Tisha.  SHCHe  postukav.  Dvoº  golosiv  -  zhinochij  i
cholovichij - vidpovili razom: "Mozhna". YA perestupiv porig kimnati j  odrazu
nikogo ne pobachiv. Pravoruch pid stinoyu na stoli stoyala lampa z abazhurom  i
temnoyu materiºyu na n'omu. Vid c'ogo vsya kimnata bula temnoyu, zadushlivoyu  i
chuzhoyu, yak vulicya neznajomogo mista. Kriz' odchineni vikna  dolitala  muzika
restoranu, pererivayuchis' i gluhnuchi, koli tam raptom zachinyali dveri. Potim
znov lunala, virvavshis' v  shchilinu.  Pahoshchi  zhinki  primusili  mene  glibshe
zithnuti, nabirayuchi povitrya.
   - Dobrivechir, - skazav ya.
   Meni vidpovili ne zrazu, pevno, chekayuchi  kogos'  inshogo  zamist'  mene.
Htos' bilya vikna paliv cigarku, i vognik ¿¿  raptom  zbil'shivsya,  zrobivshi
potim u temryavi traºktoriyu yaskravo¿ zirki. Z lizhka do mene ozvavsya visokij
rezhiser:
   - Zasvitit', bud' laska, gorishnº svitlo.

   YA povernuvsya do dverej i, doki namacuvav rukoyu vimikach, podumav,  shcho  ya
prijshov nevchasno j meni  krashche  piti,  ne  pereshkodzhayuchi  lyudyam  zapovnyati
vechirnij prismerk rozmovami.  Pahoshchi  zhinki  znovu  dolinuli  do  mene.  YA
zapaliv svitlo.
   Visokij rezhiser lezhav na lizhkovi, shcho stoyalo livoruch, upiravsya golovoyu v
stinu j nogi zvisiv na dolivku. Bilya  vikna  sidila  zhinka  -  bilogolova,
strizhena, v anglijs'kij bluzci,  poklavshi  dovgi  nogi  na  stilec'  pered
soboyu. Vona palila, dmuhayuchi v vikno, i ledve podivilasya na mene.

   Rezhiser odrazu skochiv z lizhka j prostyag ruku: "Duzhe radij  bachiti.  Uzhe
gadav, shcho ne  prijdete.  Sidajte,  bud'  laska,  znimajte  vashu  kurtku  j
pochuvajte sebe vil'no".
   YA rozdyagatisya vidmovivsya.
   - Dyakuyu, -  skazav  ya,  -  ale  mi  s'ogodni,  zdaºt'sya,  ne  vstignemo
pogovoriti, ya shche mayu pobachennya z  mo¿m  tovarishem,  shcho  vchora  pri¿hav  do
Mista.
   - Iz Sevom? - zapitala zhinka.
   - Dozvol'te vas poznajomiti, - zametushivsya visokij rezhiser, -  ce,  tak
bi moviti, moº nachal'stvo z fabriki - redaktor,  a  ce  moya  priyatel'ka  j
zemlyachka.
   Zemlyachka, ne vstayuchi  z  miscya,  prostyagla  meni  ruku.  YA  ¿¿  vzyav  -
bezvol'nu, trohi holodnu j gladen'ku. ZHinka meni  rishuche  ne  spodobalas'.
Meni stalo chomus' dosadno. - 3 Sevom, - vidpoviv  ya,  -  a  vi  jogo  hiba
znaºte?
   - YA Seva znayu, - zhinka vikinula u vikno sigaretu i vstala z stil'cya,  -
uchora mene os' vin poznajomiv.
   Vona pochala hoditi po hati. YA odrazu stav zabuvati svoº  nezadovolennya.
Z neyu meni zahotilosya pogulyati po vulicyah, micno pritisnuvshi  do  sebe  ¿¿
likot'. Vona trimalasya tak,  nibi  ¿j  shlejf  nesli  pazhi.  Rozmovlyayuchi  z
visokim rezhiserom, ya vidchuvav na sobi poglyad, krajki mo¿h vuh chervonili.

   - Do pobachennya, - zakinchiv ya rozmovu, - zavtra umovimos'. Do pobachennya,
tovarishko. - YA vijshov z kimnati, pochuvshi za  soboyu,  koli  zachinyav  dveri:
"Hochete chayu, Tajah?" Ce mene vrazilo, i ya navit' ne  v  toj  bik  koridora
vidrazu  povernuv.  Potim  ya  pochav  zgaduvati,  perebirayuchi  prizvishcha   j
znajomih. Zamislivshis', ya nabriv na Seva, shcho meshkav za kil'ka nomeriv dali
v koridori i vihodiv kudis' iz svoº¿ kimnati.
   - Sev, Sev, - zakrichav ya, - vi ce chi ne vi?

   - Ce ya, - vidpoviv Sev, prostyagayuchi meni dolonyu.

   Mi dovgo stoyali, tryasuchi ruki, yak ce zavzhdi roblyat' ¿ vorogi, i  druzi.
Pershi - shchob zamaskuvati vorozhist', a drugi - shchob zahovati druzhnyu teplotu.
   - Ot mi j zustrilisya, - kazhu ya, - a nache zovsim nedavno mi z vami  zhili
v odnij kimnati. Skil'ki ce vzhe chasu projshlo?

   Mi ustanovili tochno, skil'ki projshlo chasu, i ce nas ani poraduvalo, ani
zasmutilo. SHCHo nam chas, koli jogo º pid nami j vishche nas cili gori?
   - Provalili kartinku, Sev? - smiyusya ya.

   - Ishche j yak provaliv! Z muzikoyu j barabanami, - regochet'sya mij  drug,  i
luna jde koridorami, yak u lisi. - Zate ya teper ne provalyu j ne zlyakayus'.
   Sto¿mo mi v koridori dovgo, zahodimo do kimnati  j  tam  znovu  sto¿mo.
Rozmova nasha malo maº zmistu, ale hiba ne dosit' togo, shcho  mi  chuºmo  odne
odnogo, bachimo j smiºmos', yak mali, ne znati z chogo?
   - Sev, a horoshe more, chort jogo zaberi!

   - Koli  b  til'ki  jogo  ne  zmal'ovuvali  sin'oyu  farboyu  i  krasivimi
epitetami. Obov'yazkovo nad nim musit' litati chajka, shcho  kvilit'-prokvilyaº,
burevisniki, SHCHo chuyut' buryu, i korabli z bilimi  loskutami  parusiv.  Idut'
voni obov'yazkovo vpered, more todi uyavlyaºsh kalyuzheyu, yaka gordit'sya z  togo,
shcho po nij plavaº bilogrudij korabel'.
   - A matros bronzovij i delikatnij,  -  kazhu  ya  v  ton,  -  vin  vozit'
obov'yazkovo priviti j zakohuºt'sya des' u smaglyavu dochku  Indi¿,  nud'guyuchi
za neyu j  prostoyuyuchi  vahtu  mrijnim  chudakom.  Kermanichi  vsi  bad'ori  j
smilivi, bachat' rifi, yak akuli...
   - Dajte zh meni dogovoriti, - serdit'sya Sev,  -  ya  vidpovidayu  na  vashe
zapitannya pro more. Vin zapaliv cigarku j stav bilya tryumo.

   - More - ce rozputna krasiva zhinka, yaka hvilyuº bil'she za vsih cnotlivih
golubok. Cya zhinka lishe zbudzhuº zhagu,  vashu  shalenu  pristrast'.  YAk  persha
znana zhinka,  vona  vvizhaºt'sya  vden'  i  vnochi.  Zadovol'nyaº  odin  poduv
pristrasti, ale viklikaº dva inshih. Vi bachite, shcho vona  brudna,  ocya  vasha
lyubov, vona inodi durna j zhorstoka, ale niyaka krasunya v sviti ne dast' vam
stil'ki nasolodi, bo vona º j zalishit'sya pershoyu zhinkoyu, pershoyu lyubov'yu.

   Vin promovchav.
   - More zovsim ne sinº, i chajka kvilit' nad nim tomu, shcho hoche ¿sti, a ne
tuzhit' za kimos'. Na korablyah brudni, siri, obvitreni parusi, i  same  cej
fakt meni hvilyuº krov. Korabli na mori pospishayut' perebigti svij shlyah, shchob
¿h ne zahvativ u dorozi shtorm. Voni boyat'sya morya, i  ¿hnij  gordij  viglyad
pohodit' vid pospishnosti.  Voni  zhaguche  boyat'sya,  a  hodyat',  bovtayut'sya,
perelitayut' z hvili na hvilyu, virnish - hvilya pidkochuº pid nih svo¿  pinyavi
boki. Navkrugi chorne strashne  more,  bezodnya  vodi  j  gnivu.  Vono  inodi
pomanit' laskavoyu sin'oyu farboyu, inodi vono  z  nebom  zijdet'sya  j  pochne
charuvati. A natura jogo zradliva, zovucha j suvora.
   YA hochu tezh doklasti svo¿h mirkuvan'.

   - Matros vozit' ne priviti lishe, - kazhu ya, - a j vazhushche  zolote  zerno,
bagatstvo j sitist', rudu j metal. Obvazhniº tryum, yak shlunok  bdzholi,  koli
vona povertaºt'sya z polya. Nad moryami letit' bdzhola prostim shlyahom. U tryumi
peresipaºt'sya zerno, gurchit' metal, i chuti, yak za ilyuminatorom pronosit'sya
voda. Na vahti hochet'sya spati, i obvazhnili pislya robochogo dnya ruki.  More,
Sev, ne zabavka.
   Sev odhodit' vid tryumo.  Viyavlyaºt'sya,  shcho  vin  odyagav  tam  komircya  j
popravlyav na sobi kravatku. Ce mene zacikavlyuº, bo v nas nikoli ne  buvalo
lyusterka, i mi vse robili pomacki. Mushu priznatisya, shcho  ce  buv  pershij  i
ostannij raz, koli Sev koristavsya tryumo dlya takih dribnic', yak komirec'  i
kravatka.
   - De vi buli? - raptom zgadav  vin  pro  nashu  zustrich  v  koridori.  YA
skazav.
   - To chogo zh vi zvidti vtekli tak shvidko?

   - Tam yakas' divchina, i vona meni ne... podobaºt'sya. A vzagali ya ne hochu
¿m pereshkodzhati.
   - Tajah ¿¿ zvut'?
   - YA chuv ce im'ya, ale pri  chomu  tut  "Josif  Prekrasnij"?  Tam  º  taka
caricya, shcho spokushaº.
   - Oce vona tam i º.
   YA zdivuvavsya i shvilyuvavsya. Pershe pochuttya ya visloviv, a druge sprobuvav
zahovati navit' vid sebe. Moº zh serce - cej odvichnij zradnik - nagnalo  na
oblichchya zajvo¿ krovi, ya zrobivsya chervonij. Sev ce pomitiv. Vin  nichogo  ne
skazav i pochav proglyadati zhurnal. Inodi vin divivsya na mene. Znovu hovavsya
za zhurnalom. Mi rozpochali rozmovu, provadili ¿¿ z pivgodini i skazali duzhe
malo sliv. YA vzagali lyublyu lyudej, z yakimi mozhna rozmovlyati, ne kazhuchi vsih
sliv.

   - Scenarij mors'kij dumayu. (Koli Sev govorit'  iro  svoyu  yakus'  akciyu,
jogo slovo, shcho viznachaº akciyu, vin vimovlyaº nibi z veliko¿ ligeri, yak shchos'
vazhlive  ta  pidkreslene).  More,  korabel',  nashi  matrosi  j  nud'ga  za
bat'kivshchinoyu.
   YA lishe sluhayu, bo v mene nemaº nahilu do besidi. Ce vin shvidko  pomichaº
j nepomitno zminyuº temu. I, nareshti, nespodivano kazhe:

   - Hodimo tudi.
   - Kudi? - divuyusya ya.
   - Do to¿ kimnati, zvidki vi vtekli.

   Mi sidimo vsi gurtom na lizhkovi: ya, Tajah i Sev.  Navproti  nas  hodit'
visokij rezhiser, a na kanapi sidit' kinooperator v okulyarah.

   YA vidchuvayu bilya sebe teple pleche zhinki,  vona  chudovo  pahne  -  yakijs'
solodkij, tremtyachij zapah, yak zvuk violini. Meni hochet'sya skazati ¿j yakus'
priºmnist', pokazati sebe veselim i cikavim, i... krasivim.

   - Vi tancyuvali, yak ºgiptyanka - nache zhagucha pristrast' tekla v vas.
   Tajah veselo smiºt'sya j lukavo poglyadaº na mene j na  Seva.  Vona  duzhe
strimana j holodna vzagali, a koli smiºt'sya - robit'sya bliz'koyu. Dlya  vsih
lyudej v ne¿ holodnij poglyad i profesijna usmishka balerini -  odnim  rotom,
bilimi zubami.
   - A vzagali vi nagaduºte prekrasnu mavpochku, - dodaº  Sev  serjozno,  -
vona grize gorishok na derevi j vluchaº zvidti gorishkom.

   - Monki (Monkeu), - informuyu ya, - tak zvuchit' ce anglijs'koyu movoyu.
   Tak rozmovlyayuchi, mi ne pomichali chasu, shcho  pospishno  krutiv  strilki  na
godinnikah i zasipav sinij dah  neba  cilimi  mishkami  svitlyakiv.  Visokij
rezhiser mochiv hustku ridinoyu zi sklyanki (to buv chaj) i klav sobi  na  ochi,
sho buli navdivovizhu chervoni j zapaleni. Vin z nud'goyu poglyadav na  gorishnyu
lampu, doki mi dogadalis' ¯¿ pogasiti. Visokij rezhiser popik  ochi  svitlom
prozhektoriv.

   Intimna temin' obgornula  kimnatu.  Operator  prisunuv  blizhche  do  nas
kanapu. Visokij rezhiser siv i sobi.
   - Vi yakis' divni lyudi, - skazala Tajah, - nichogo podibnogo ya ne  bachila
v sebe na pivnochi. YA pochuvayu vashu molodist', yak mors'ke povitrya.
   Na moyu ruku oberezhno lyagla ¿¿ ruka j tak zalishilas'. YA  pochav  vorushiti
pal'cyami, pomalu pestiti zhinochu  ruku.  Tajah  nahililasya  do  mene,  j  ya
nahilyavsya do ne¿. ¿¿ volossya loskotalo meni vuho.
   YA lyublyu lyuds'ki ruki. Voni meni zdayut'sya zhivimi dodatkami do  lyuds'kogo
rozumu. Ruki meni rozpovidayut' pro trud i  lyuds'ke  gore.  YA  bachu  tvorchi
pal'ci - tremtyachi j nervovi. Ruki zhorstoki j hizhac'ki, ruki  prac'oviti  j
ledars'ki, ruki muzhchini j zhinki! Vas ya lyublyu sposterigati, koli vi  berete
j viddaºte, koli vi hovaºte v odezhi nozha,  koli  vi  pestite  nizhnu  shkiru
zhinki, koli vi bolyache lyubite ¿¿ j ne hochete nikomu viddati. Najbil'she meni
do vpodobi ruki  tvorciv.  Pero  i  penzel',  nizh  i  sokira,  talanovitij
molotok! CHi znaºte vi, shcho ruka, yaka vas trimaº, peredaº cherez  vas  vogon'
zhittya? Vona  vmre,  cya  nevgamovna  ruka,  a  vitvori  ¿¿  zhitimut'.  Vona
pospishaº, vikonuº volyu lyudini, shcho, pidijmayuchisya z nebuttya,  ledve  vstigaº
dati zhittya dityam i vikonati dolyu  tvorchogo  truda.  YA  lyublyu  ¿¿  -  vichnu
lyuds'ku ruku, nezvichajnij simvol, i rozumiyu velich to¿ hvilini,  koli  drug
daº ruku drugovi: cim vin peredaº samogo sebe, svoº serce j rozum, dihannya
ditej. Dvi lyuds'kih ruki vkupi - ce  kil'ce,  za  yake,  uhopivshisya,  mozhna
zrushiti zemlyu.
   Moya kana viplivaº raptom pered  ochima,  ya  peregortayu  chervonij  zhar  i
vidchuvayu legen'ku proholodu. Popravlyayu pled na nogah i pidkladayu  drov  do
kani. Krov ne hoche vzhe mene griti tak, yak  pivsotni  rokiv  tomu.  Pogi  v
kolinah i kistochkah niyut' i tremtyat', doki rozgoryayut'sya  drova.  Postupovo
teplo zbil'shuºt'sya. Drova ohoplyuº polumin'. CHervone j  garyache  listya  jogo
roste j v'yane. Raptom iz listya viroblyuyut'sya chervoni cholovichki, voni sidyat'
na drovah, mahayuchi sinimi hustkami. Moº  holodne  tilo  nabiraº  tepla.  YA
nahilyayusya do kani, i garyachij viter dishe meni  v  oblichchya.  Nache  jdu  ya  v
pekuchij den' stepom, shchoki mo¿ goryat'  vid  krovi.  Dali  ya  hvilinku  tiho
plachu. Ochi v mene rozplyushcheni, ya nichogo ne bachu, i na pled padayut'  ryasnimi
kraplyami sl'ozi. Ce ne znachit', shcho ya pechal'nij, shcho meni bolyache j shcho ya shchos'
vtrativ. Mo¿ sl'ozi tak samo, yak i smih, - ce fiziologichni procesi, shcho  ¿h
zvikli zbudzhuvati v meni pevni obstavini. Ale  mozok  u  mene  sto¿t'  nad
fiziologiºyu. Vin  znaº,  shcho  sl'ozi  j  radist'  -  ce  nevid'ºmni  chastki
lyuds'kogo shchastya. YA divlyusya na ruki, pidstavlyayuchi ¿h lasci vognyu. Mo¿ lyubi,
grijtesya. Vasha krov teche v sinah: pilotovi j pis'mennikovi.  Vi  ne  visli
bezsilo vid rozpachu ta nevdachi, vi zavzhdi chesno  sluzhili  meni.  Vi  pershi
dali vidchuti nizhnist' zhinochogo tila j vidpovili  laskoyu  na  lasku.  Drova
rozgorilisya dobre. Za viknami negoda. Tilo  molodiº  vid  tepla.  Na  ruki
stribaº vogon' i teche po zhilah. YA zaplyushchuyu ochi. Nesi mene, chase, nazad.
   - CHi dovgo mi tak siditimemo? - pitaº  nache  z  dalekogo  daleka  golos
operatora.
   - Meni nepogano, -  kazhe  Sev,  -  ta  mene  vdoma  chekaº  vzhe,  pevno,
pomichnik, z yakim ya rozroblyayu scenarij.
   YA nahilyayusya do Seva j proponuyu jomu svo¿ poslugi. A cherez  te,  shcho  mizh
nami sidit' Tajah, vona vidhilyaºt'sya trohi nazad, koli ya rozmovlyayu z Sevom
nad ¿¿ kolin'mi. YA pid surdinku kazhu Sevu kil'ka zajvih sliv, shcho ne  mayut'
zv'yazku z moºyu propoziciºyu. Voni peredayut' moº sprijmannya  Tajah.  Vona  j
sobi hoche sluhati j nahilyaºt'sya do nashih goliv, ¿¿ grudi  torkayut'sya  todi
moº¿ ruki. YA ne vorushu liktem, shchob zalishiti vrazhennya vipadkovosti.  YA  chuyu
pul'saciyu krovi na shkiri ruki.
   Troº goliv ukupi, tri peremishanih dihannya, troº ruk razom (Sev poklav i
svoyu ruku  na  nashi),  sutin'  kimnati,  druzhba,  do  yako¿  uvijshla  zhinka
povnopravnoyu seredinoyu. Cyu grupu mozhna viriz'bigi na piramidi, bo  vona  e
sintez i nathnennya. Tishu pereklasti na kamin',  i  vona  bude  tremtiti  v
napruzhenni. Na ne¿ padatimut' tini  podij,  ale  vona  vichna.  Troº  goliv
ukupi!

   VI
   Sonce shche daleko za  obriºm.  Jogo  dotiki  do  hmar  ledve-ledve  mozhna
rozpiznati. Ce navit' shche ne dotiki. Ce poglyad zdaleku, vid  yakogo  golubiº
nebo na tim misci, de zijde sonce. More spokijne j  temne.  Povitrya  vnochi
chorne, a teper - sire, i mozhna bachiti za  hvilerizom,  za  mayakom  -  tini
parusiv tr'oh shaland. Mi vijshli z gotelyu: Sev, ya j aktor-tubilec'.  Vulicya
mokra vid rosi. Blido gorit' lihtar, vin zblid, yak zhinka pislya pristrasno¿
nochi. Pered gotelem nevelikij bul'var, shcho obrivaºt'sya do portu.  Mayak  uzhe
pogasheno. Paroplav z chornim dimarem i tr'oma chervonimi  na  n'omu  smugami
vidushuº z sebe dim, shcho pomalu sotaºt'sya v povitri  j  zavolikaº:  portovij
vokzal,  portovi  budivli   i   sklepi,   budivli   zernoperevantazhuvachiv,
zaliznichni vagoni na estakadi. Paroplav iz zhovtim dimarem pomalu pidnosit'
na grot-machtu prapor: temnij kvadrat na bilomu poli. Kapitan zayavlyaº  cim,
shcho vin s'ogodni vidplivaº z nashogo Mista do svoº¿ kra¿ni za more.
   Mi jdemo seredinoyu bul'varu v  napryamku  do  shidciv  u  port.  Bul'var
nagaduº klitku zoologichnogo sadu, z yako¿ vivezli zviriv  i  lagodyat'sya  ¿¿
pochistiti. SHCHe ne povihodili pidmital'niki, polival'niki j chepuri¿ -  lyudi,
shcho mayut' povne pravo znevazhati nas: voni znayut' nashi grihi  i  brud.  Bilya
pam'yatnika francuz'komu gercogovi stelyat'sya  vniz  shiroki  shidci.  Gercog
pokazuº rukoyu svoº zadovolennya z morya j  torgovel'no¿  gavani,  shcho  lezhit'
prosto pered nami. Vin  ne  divit'sya  livoruch,  de  vijs'kova  gavan',  shche
livoruch, de naftova,  pravoruch  -  de  teper  carstvo  zerna  j  shkir,  shche
pravoruch, de za budivlyami na molu - º more j na visokomu berezi  -  reshtki
starovinno¿ turec'ko¿ forteci.

   Po shidcyah mi bizhimo vniz, yak shkolyari. Shidciv º sot za dvi.  Dobigaºmo
do vulichki, neyu jdemo livoruch, minaºmo torgovel'nu gavan',  de  do  berega
prichalili  dubki  j  veliki  shalandi,  pohituyut'sya  v  ranishn'omu  sn¿  ci
derev'yani budinochki, pohituºt'sya sino na deyakih z nih, i roznosit'sya vazhke
hropinnya komandi. Dzen'kotyat' lancyuzhki, perekinuti z shaland  na  bereg.  U
vijs'kovij gavani popritulyuvalisya chovni ribalok. Mi  pidhodimo  do  nih  i
zaziraºmo zgori, z estakadi. Nash  aktor  pochinaº  bigati  j  shukati  svogo
znajomogo ribalku, viddalyaºt'sya  vid  nas  i  des'  znikaº.  More  tihe  j
bliskuche. Mi hodimo, ne rozmovlyayuchi. Pid nami shalandi, rozpustivshi parusi,
pohlyaskavshi nimi na tihomu vitri, odna za odnoyu vidrivayut'sya  vid  berega,
nabravshi vitru v parus. Voni dovgo snovigayut' u gavani,  yak  nichni  ptahi,
laviruyut', hitryat' iz vitrom i vreshti, yak gusi, viplivayut' za hvileriz.
   Golos nashogo aktora des' lunaº v rankovij tishi.

   - Ej, na yaht-klubi!
   YAht-klub upergo movchit'. Tam nemaº ni dushi.  Aktor  nadrivaºt'sya;  nibi
cherez usyu vijs'kovu gavan' roztyagsya jogo golos.  Nam  nabridaº  stoyati  na
misci, i mi  jdemo  v  napryamku  golosu  nashogo  aktora.  Nablizhaºmos'  do
sporudzhennya na bgrezi. Ce - starij motornij choven vijs'kovogo priznachennya.
Vin sto¿t' na berezi, pidpertij z usih bokiv.  Mi  prikladaºmo  doloni  do
zaliznih jogo bortiv. Doseredini zaglyanuti vazhko, bo visoko. Mi znevazhlivo
shtovhaºmo nogami irzhave kermo, vono ripit', mi vorushimo vis' gvinta,  vona
zlegka gudit', rezonuyuchi v porozhnij seredini. Pognuti borti,  dryapini  vid
kul' i porvana stal' zrujnovano¿ bashti. Mi vreshti  projnyalisya  povagoyu  do
c'ogo zhertovnika, na yakomu bulo prineseno v  zhertvu  lyuds'ki  tila.  Koli,
komu, skil'ki? Mi ne maºmo vidpovidi.  YAki  peredsmertni  ruhi  bachila  cya
stal', pro shcho plakali sini  chi¿s',  rozkidani  v  tobi,  zbiti  do  bortiv
vorozhim naboºm? Tebe pestilo more. Ti zanuryavsya v hvilyu, chovne.  Teper  ti
sto¿sh na berezi, i mi ne bachimo na tobi gordih sliv.
   Idemo dali j dohodimo do krayu molu. Vzhe zovsim svitaº. Nad vodoyu sidyat'
ribalki-amatori, ¿hni samolovi na dovgih prutah nahililisya v ryad.  Samolov
- ce vudka z kil'koma gachkami, na kozhnomu z  gachkiv  nasadzheno  rachka  abo
dribnu ribu: sardel'ku chi firinku. Dribnu ribu lovlyat' sitkoyu na  kruglomu
obruchi. Za smugoyu vodi, dosit' shirokoyu dlya  togo,  shchob  neyu  moglo  projti
dvadcyat' paroplaviv u ryad, kam'yanim bar'ºrom sto¿t' upoperek hvileriz. Vin
ne z'ºdnuºt'sya z zemleyu, i do n'ogo dohodit'  choven.  More  za  hvilerizom
blide, bile, yak olivo. Tam yakraz  shid  soncya.  Do  nas  pidhodit'  aktor.
"Pere¿d'mo na hvileriz, - kazhe vin, - tudi  za  nami  zajde  shalanda".  Mi
chekaºmo shche kil'ka hvilin. Mi chekaºmo ne sami. Kil'ka takih, yak mi, ribalok
z prutami j koshikami stayut' bilya nas i krichat' na hvileriz neza-dovolenimi
golosami. "Davaj chovna, - krichat' voni, -  davaj  chovna,  soni  proklyati!"
Nareshti vid hvilerizu vidhodit' shalanda na veslah. Hlopec'  uperto  grebe,
vigribayuchis' na hvilyu, shcho povoli vzhe pochala zdijmatis' u gavani. CHoven ide
pomalu. Amatori z samolovami sidyat' i  pohmuro  chekayut'.  Same  pri  shodi
soncya pide  bichok.  YAkas'  stara  baba  inteligentnogo  pohodzhennya  palit'
cigarku i plyuº v vodu, nibi vorozhachi. Prichalyuº shalanda, legko  posharudivshi
ob kamin' bortom.
   Mi sidaºmo. CHoven pohituºt'sya na hvili. YA skazav kil'ka sliv pro  ranok
i s'ogodnishnyu nedilyu.
   - V nedilyu moya golova najbil'she pracyuº, - govorit' Sev. - YA  za  nedilyu
bagato pridumayu kadriv dlya kartini. Nikudi ya ne pospishayu,  nihto  mene  ne
viklikaº na fabriku telefonom, ya pracyuyu, yak katorzhnij.

   - Dubok z Kafi? - skazav mij susida.

   - Z Oleshok. Bachish parus? - vidpoviv susida Seva.

   Dubok pohituvavsya sered gavani na yakori. Vin buv cilkom  bezlyudnij.  Na
shchoglah lishe bloki vgori  porushuvali  ogolenist'  dereva.  Parusi  zmotano.
Bugshprit, zavzhdi takij gracijnij, teper obris parusom, shcho lezhit' na n'omu,
yak narist na derevi. Mi  ob'¿hali  dubok  z  kormi.  Za  kormoyu  na  trosi
priv'yazano malen'kogo puzatogo chovnika. Vin maº taku zh  formu,  yak  dubok,
tak pofarbovanij - i zdaºt'sya malim ditincham,  ribinkoyu  velikogo  kita  -
dubka. Dubok nazivaºt'sya "Tamara".
   Hvileriz pidnosit'sya nad vodoyu - z boku gavani na chvert' metra, z  boku
morya - na dva metri, metriv zo tri zavshirshki i z kilometr zavdovzhki.  Taki
jogo oznaki cilkom zadovol'nyali upravlinnya portu. Hvilya  rozbivaºt'sya,  ne
dohodyachi do gavani, koli po moryu hodit' shtorm na vsi dvanadcyat' baliv.
   Mi projshli po hvilerizu v kraj, pominuvshi desyatok ribal's'kih hatin, shcho
popritulyuvalis' do kamenyu iz zgoristogo boku. Ce,  vlasne,  ne  hatini,  a
syaki-taki doshchechki, fanera, stovpchiki j ribal's'ki koshiki.  Tut  zhive  cile
lito rodina ribalki. Na zimu - voni pere¿zdyat' do Mista na zimivlyu. SHtormi
zahlyupuvali ¿h pinoyu j skalamuchenoyu vodoyu, shtormi vikidali  do  ¿hnih  nig
mors'ku travu j rozplivchastih, yak holodec', mors'kih meduz.  Ribalki  todi
slavili boga j niyak ne mogli perekrichati  revu  shtormovo¿  hvili.  Layalisya
voni znamenite.

   Mi  sili  na  irzhavu  staru  garmatu,  shcho  svoºyu  vagoyu  zmicnyala  kraj
hvileriza. Nalitav sprokvola nevelikij viter. Mi krali v kogos'  den',  bo
sonce shche ne zijshlo.
   - Sev, yak mozhe kra¿na zhiti bez morya? YAki  perspektivi  º  v  SHvejcari¿?
Koli b ya tam zhiv, ya, pevno, povisivsya b na  vershechku  persho¿-lipsho¿  gori.
¿hnya molod' z nud'gi  dryapaºt'sya  po  skelyah,  odmorozhuº  nosi  j  stavit'
rekordi. A nudno zh yak! S'ogodni viliz na goru, zavtra podersya na  vishchu,  a
lyudej navkrugi nemaº, vnizu pid  nogami  bovvaniº  vsya  kra¿na,  dimlyat'sya
dolini, blishchat' riki, na zgir'yah, yak moh, lisi. Voni sidyat' u  nori.  Lyudi
derut'sya na gori j niyak ne mozhut' ¿h perelizti. Voni shche roblyat' godinniki,
tochno rozdilyayut' chuzhij chas,  dumayut',  shcho  godinniki  dadut'  ¿m  vtihu  j
molodist'. U vas º godinnik, Sev?

   - Zrodu jogo ne mav.
   - Meni godinnik nagaduº  faraonovu  toshchu  korovu,  shcho  ne  mozhe  nikoli
na¿stisya.
   Bilya nas ribalka spijmav bichka. Mi sidili oblichchyam do vil'nogo morya, de
malo shoditi sonce j  pidijmatisya  pered  nami  na  Misto.  Dalekij  bereg
livoruch vimal'ovuºt'sya vzhe, nache  vihodyachi  z  dolini  nichnih  tinej.  Sev
rozpovidaº pro zhinku, shcho nikoli ne bachila, yak  shodit'  sonce,  i,  prote,
bula garno¿ vrodi. ZHinka mene cikavit', ya rozpituyu pro  oznaki  ¿¿  krasi.
Same v cej chas pochinaº shoditi sonce. Vono vitikaºt'sya z-za vodi j  odrazu
zh vidbivaºt'sya v mori. CHerez ce vono vves' chas krugle j lishe  zbil'shuºt'sya
j zbil'shuºt'sya. Teper vono vidrivaºt'sya vid vodi. Na n'omu  nache  vorushit'
htos' bliskuche resheto. Krichat' pozad nas martini. Krichat',  kruzhlyayuchi  nad
vodoyu j padayuchi chasom na vodu za riboyu.  Sonce  b'º  v  ochi.  Mi  spochatku
terpimo, klipaºmo ochima, a dali povertaºmos' do soncya spinami j  zithaºmo,
pochuvayuchi, yak teplo na nas lezhat' promeni soncya.
   - YA vidchuvayu, shcho mij mozok nache holodnoyu vodoyu popoloskano.  Ce  dobre.
Vi dumali pro mij scenarij?
   - U vas shchodnya novij scenarij, Sev.

   - A ideya?
   - YA kazhu - novij dlya temnogo oka. A sebe  ya  za  take  ne  vvazhayu.  Vash
scenarij maº ideyu, shcho ¿¿ ne mozhna  cilkom  skazati  slovami.  Mene  zavzhdi
dratuvali vsi oti skorochuvateli  chuzhih  dumok,  vul'garni  konkretizatori.
Vashu zh konkretnist' treba nazvati egokonkretnistyu, bo ¿¿ treba formulyuvati
lishe vashimi slovami, do ne¿ treba shche vasho¿ usmishki, vashih  maner  i  vasho¿
veselosti. Konkretnist' i dialektichnist' materialistichnih idej treba vmiti
bachiti na vashih polotnah i u vashim fil'movi.
   Promeni soncya lezhat' na nashih plechah.  Inodi  povivaº  z  morya  rankova
techiya povitrya. Port potrohu galasuº. Na dubku veshtayut'sya vzhe lyudi. Na mori
shum. Hvili b'yut' u hvileriz. Bilya morya rozmovlyati nam  tak,  yak  u  stepu.
More - ce velikij step, na yakomu roste sinya j chorna trava. Bilya morya dobre
dumaºt'sya, i zvichajni slova nabirayut' taºmnogo j velikogo zmistu.

   - YA rozpovim vam, yakih ya lyublyu lyudej, - pochinav Sev, trimayuchi cigarku v
zubah i shukayuchi sirnikiv, - buv u nas na seli odin  did.  Bilya  sta  rokiv
jomu bulo.  Kremeznij,  vazhkij  did,  shcho  zabuv  uzhe  rahuvati  onukiv  ta
pravnukiv, a siniv get' usih pohovav. Stav nedobachati  starij,  i  vignali
jogo pravnuki, bo ne mig vin gorodu doglyanuti ta za svij hlib  vidplatiti.
Oselivsya starij u  zemlyanci  nad  rikoyu.  Na  dahu  v  n'ogo  zimoyu  vovki
nochuvali, vlitku - trava rosla, i zhiv did tak, nibi  zbiravsya  svoyu  sotnyu
rokiv ishche raz pereglyanuti. Na lovi vin ¿zdiv uden' i vnochi, riba jomu jshla
do ruk, yak privorozhena. Tak vin prozhivav - cej slipij did.  Taki  v  n'omu
sil'ni buli instinkti  borot'bi,  shcho  vin,  slipij,  vikinutij  iz  zhittya,
borovsya za n'ogo, yak mavpa, shcho z ne¿ pishli mi vsi. U n'ogo stalo b sili  j
instinktu borot'bi na te, shchob z svoº¿ pecheri projti znovu ti desyatki tisyach
rokiv, yaki vidriznyali jogo vid paroplaviv  na  richci.  Vin  mig  bi  shche  j
odruzhitisya dlya povnoti dokazu, ta  nespodivano  jogo  rozirvali  vovki  na
drugij sotni lit zhittya.
   Divnij nastrij opanovuº nami. Holodna krov teche v  ribi,  a  cholovikovi
treba tepla. Zavivaº viter u  zemlyanku,  na  dahu  shkrebut'sya,  garchat'  i
klacayut' zubami gosti. Beresh veslo j idesh na  lovi.  CHoven  priv'yazano  do
kilka. Os' vin sto¿t'. CHi ne nabralosya v n'ogo vodi? Ochi nache divlyat'sya na
gustu pelenu siro¿ mli. Plivesh po richci, grebesh vesel'cem, dzyurchit'  voda.
Grebesh ¿ grebesh, vigribayuchis' proti techi¿, proti vs'ogo na  sviti,  plivesh
vpered.

   Mi rozigrilisya na sonci, a aktora nashogo ne bulo j ne bulo. Sorochki  mi
poskidali, pidstavlyayuchi  soncevi  m'yazi.  Rokotit'  des'  daleko  motornij
choven, perevozyachi lyudej na plyazh. Po toj bik hvileriza  projshov  do  gavani
paroplav. Vin stav poseredini. Vivisiv na shchoglu  prapor,  zaproshuyuchi  sebe
oglyanuti pered tim, yak prichaliti z zakordonnimi tovarami do berega. Ta os'
i nasha plive shalanda,  ¿¿  hazya¿n  uzhe  davno  vi¿hav  u  more  j  naloviv
skumbri¿. Prote vin ne dumaº shche kinchati. Mi pomalu vlazimo do n'ogo.
   Pid nami more. Sev sidit' na nosi shalandi z nitkoyu samodura v ruci.  Ce
toj zhe samolov, til'ki - zamist' primanki - na gachkah cesarchine  pir'ya.  YA
dopomagayu hazya¿novi trimati kliver-shkot i navit' zabirayu shkot vid  parusa.
Mi plivemo, pravuyuchi koso na hvili, ekspluatuyuchi viter, i  plivemo  prosto
na viter. Ce priºmno. Ribal'stvo tak zahoplyuº Seva,  shcho  vin  prikazuº  do
kozhno¿ skumbri¿, yaka potraplyaº na dno shalandi.
   Viter micniº. "S'ogodni bude shtorm", - kazhe  ribalka.  Jogo  prosolenij
nis vtyaguº v sebe povitrya, nache p'yanicya  zapah  gorilki.  "Bude  shtorm  na
desyat' baliv", - kazhe ribalka. Vin klade shalandu  majzhe  zovsim  na  livij
bort, perenosyachi parus i povertayuchi shalandu do hvileriza.
   SHtorm rozlyutuvavsya nadvechir. Na Misto z  morya  dmuhav  nevpinno  viter.
Lyaskali des' zalizni dahi. SHumili dereva. Na  more  nasunuv  tuman.  Svist
vitru j mors'kogo gulu chasom peretinala sirena.  Vona  krichala  metodichno,
vazhkim revom probivayuchi pelenu tumanu.
   Mi nache na¿lisya durmanu.  Pal'ta  nashi  rozduvaº  viter  i  namagaºt'sya
povaliti nas na zemlyu, koli mi, pominuvshi shidci do portu,  bizhimo  prosto
po stezhci. Viter tverdij, yak guma. Nam  navit'  uniz  tyazhko  bigti,  i  mi
bizhimo, nache upirnayuchi pid vodu. CHerez koliyu,  povz  zaliznichni  vagoni  -
opinyaºmosya bilya vodi. Ale ce - gavan', a nam hochet'sya  uhopiti  povitrya  z
vil'nogo morya. Estakada, z yako¿  vantazhat'  shkiru,  elevatori  dlya  zerna,
paroplav, shcho povernuvsya nosom na viter, znovu elevator, sluzhbovij portovij
budinok, shche elevator, vorota, vibigaºmo  na  mol,  shcho  jde  do  mayaka,  i,
nareshti, os' vono  -  more!  Tak  yake  zh  vono  gnivne!  Nibi  sam  Neptun
gojdaºt'sya na kozhnij hvili ta b'º sandoleyu shchorazu v mol.
   Zovsim zalyagaº vdalini viter, nibi j ne  bulo  jogo  zovsim  i  ne  vin
natvoriv oc'ogo zhahlivogo bisnuvannya  vodi.  Spokijne  povitrya  vidpochivaº
nedovgo. Viter potrohu perelyagaº, shamotit' nad hvilyami, shcho  kotyat'sya  odna
za odnoyu j kotyat'sya, i pochinaº dmuhati zovsim z  inshogo  boku.  Ribalki  v
takih vipadkah vihodyat' za dveri netrivkih svo¿h hatin, kotri tremtyat'  na
mors'komu berezi, i, prisluhayuchis' livim vuhom, kazhut': "CHimra naletit'  i
virivatime travu z mors'kogo dna". Voni zachinyat'sya  v  hatinah  i  vidrami
pitimut' kisle bessarabs'ke vino, doki zijdut' na nebo  spokijni  hmari  j
opanuº morem blagodatna bunaca - tiha pogoda, majzhe shtil'.
   Z tumanu virinali novi. j novi hvili, j  chulosya,  shcho  za  nimi  jde  shche
nejmovirna kil'kist' inshih. Tuman buv gustij i, yak visoke sire  shumovinnya,
pokrivav rozlyutovane more. Mi sili z Sevom na mol i spustili  nogi.  Hvilya
rozbivalasya ob kamin' i dohlyupuvala do nashih pidoshov soloni krapli.  CHasom
mi pomichali barancya na chergovij hvili j ziskakuvali na nogi,  bigli  vbik,
doki za nami gnalisya rozgnivani vodi. Spleski vilitali tak visoko,  shcho  mi
kriz' nih dihali podvijnoyu vogkistyu shtormu.
   Mi rozmovlyali pro nizhni pahoshchi stepiv, yaki mozhe vidchuti  lishe  chutlivij
nis tubil'cya. Bezkonechnij rodyuchij step poris travoyu j pohovav dorogi. YAk u
mori, hvilyuºt'sya jogo zelena poverhnya, bagato  farb  rozkidano  po  stepu,
shchedrih, shchirih farb zbudzheno¿ zemli. I visoke blide nebo blakitnimi shovkami
zvisaº  do  obri¿v,  dzvenit'  vidbliskami  dorogogo   kaminnya,   golubimi
perelivami  stepovo¿  tajni  j  visokimi,  nache  z  bezvisti   donesenimi,
melodiyami stepovih ptahiv, shcho prilipilisya des' u nebi j niyak ne znajti  ¿h
prostim okom. Plive step,  nastavivshi  vitrila.  More  -  pustel'nij  step
odnogo obarvlennya j odnogo zapahu. CHerez  ce  lyudina  shukaº  inshih  moriv,
dal'shih obri¿v i solodsho¿ tajni. Step mezhuº z morem, shcho zavshe prijmalo  na
svo¿ vitri zhuravliv iz stepu.
   Mi rozmovlyali pro zhinok i pro Tajah zokrema.

   "Vona,  -  kazali  ¿¿  podrugi,  -  zminila  svij  harakter  v   Misti.
Kil'karichne kidannya vid odnogo muzhchini do inshogo, zhadibni dotiki do vs'ogo
zaboronenogo - des' nibi zagubilosya, i ne vpiznati  kolishn'o¿  Tajah".  "YA
taka zhadibna do  vs'ogo,  -  govorila  ostannya,  -  ya,  mabut',  vrodilasya
avanturniceyu. Bat'ko mij italiºc', mati slov'yanka. YA ne  mozhu  vsiditi  na
misci. Ta z vami ya nibi potrapila do laguni. Meni  hochet'sya  tiho  plivti,
govoriti negolosno j smiyatisya z togo, shcho sonce svitit' i letyat' promeni na
sad. Nihto, nihto tak ne stavivsya do mene na sviti".
   - Vona  zvikla  do  ruk,  shcho  prostyagalisya  ¿¿  obnyati.  Zamacane  tilo
vidpochivaº zaraz i vidnovlyuº kinchiki chulih nerviv.  Prijde  chas,  koli  cya
zhinka bude vidchuvati sebe  divchinoyu,  zvichnist'  i  znannya  lyubovnih  utih
zalishat'sya v nij, yak zgadka pro  davno  chitanu,  nedozvolenu  knigu.  Vona
vidrodit'sya dlya novogo zhittya.
   - A mi ¿j dopomozhemo v c'omu, Sev. YAka ce dostojna  rich  -  prigolubiti
lyudinu. Lyuds'ke stavlennya  pidijmaº  duh  i  daº  silu  rukam.  Tovaris'ke
otochennya, bezkorisna meta...
   - Vi zh ¿¿ lyubite, redaktore!
   - A vi ¿¿ kohaºte, Sev!
   - Koli b vona bula tut i chula nashi ziznannya!

   - Mi ¿¿ lyubimo oboº odnakovo. Vona - vtomilasya lyubiti.  Haj  zhe  ce  ne
poshkodit' ¿j narodzhuvatisya na svit.
   More pidkidalo hvili. Bilya morya mi  pochuvali  sebe  sil'nishimi.  Daleke
Misto tonulo v tumani nastupayuchogo vechora. Til'ki mol zakruglyavsya z odnogo
j inshogo boku, pered nami more, a pozadu -  spokijna  smuga  vodi  gavani.
Nibi sidili mi na vignutomu misyaci, vidbivalisya v bezmezhnomu mori j plivli
ne znati kudi po takij shumlivij vodi. Nibi  za  tumanom,  des'  unizu,  na
kolosal'nim viddalenni viliskuvala krugla planeta Zemlya,  i  vsi  morya  ¿¿
os'-os' mali zatopiti sushu.
   Mi rushili jti dodomu j zustrili v portu Tajah. Vona trimala  kapelyuh  u
rukah, i ¿¿ zolote volossya kujovdiv viter. Odezhi na  nij  nache  zovsim  ne
bulo - tak viter dmuhav na legku tkaninu. Mi vzyalisya usi za ruki j potyagli
Tajah za soboyu na mol. Ce bulo vesele bisnuvannya. Mi shchos' krichali, vibigshi
na mol, i buli yak parusi, shcho kozhno¿ hvilini mozhut'  znyatisya  v  povitrya  j
poplivti odin za odnim u radisnu mors'ku bezvist'. Tajah shchos' spivala, ale
hriplivi notki pochuvalisya v ¿¿ golosi, nemov  hotilo  prorvatisya  ridannya.
Vona kinulasya meni na shiyu i zhaguche pociluvala v  gubi,  pritulivshisya  vsim
tilom. Potim vona pociluvala Seva.
   - YA, mabut', splyu, - sila vona na kamin', - druzhochok,  viz'mi  mene  za
golovu.
   Sev pochav fantazuvati pro daleki ostrovi, pro golih  chornih  koroliv  i
visoki zeleni pal'mi, shcho  revut'  i  gojdayut'sya  vid  shtormu  na  pishchanomu
berezi. Druzhochok, cebto ya, namalyuvav  kartinu  zhittya  na  c'omu  spechenomu
ostrovi, kartinu shodu soncya, koli vono vertikal'no pidijmaºt'sya na pekuche
nebo, i zahodu - koli sonce padaº, odrazu utvoryuyuchi chornu nich tropikiv, de
nemaº sutinkiv i vechirnih tinej. Halupa na pohilomu berezi,  yaka  tremtit'
od vitru, i mevo svichki, shcho raz u raz b'ºt'sya po stinah, i hazya¿, ne znati
chogo vikinuti do ciº¿ pusteli j zabuti lyud'mi.
   Tajah sluhala j movchala.  Lishe  poglyadala  pa  nas  radisno,  i  zabuta
usmishka,  profesijna  usmishka  balerini,  nabuvala  insho¿  viraznosti.  Mi
pomitili, shcho v teatri v ne¿ ne raz z'yavlyalasya  taka  zh  usmishka.  Pid  chas
tanka,  koli  traplyalisya  perervi  j  perehodi,  vona  lyubila  zajvij  raz
upevnitisya, shcho mi sidimo v zali - ya chi Sev. Mi j sidili, u nas  bulo  odne
misce, de vona zavshe znahodila nas. Vona ne lyubila tancyuvati  i  tancyuvala
holodno, koli ne bulo v teatri znajomih, ¿j zdavalosya todi, shcho vsya publika
chuzha, yak kupa kaminnya, rozkidanogo po zali.  Treba  bulo  ¿j  kogos',  hto
reprezentuvav bi glyadachiv. Zate nam vona tancyuvala tak, shcho mi  zahlinalisya
z gordosti.  Todi  viklikala  ¿¿  zahoplena  zala  bezlich  raziv,  i  vona
pidhodila do rampi, usmihayuchisya nam i kladuchi ruku na serce. Nam  zazdrilo
vse lyuds'ke more.

   SHtorm, yak rozlyutovanij orkestr, vikidav shchorazu novi  j  novi  simfoni¿,
zbil'shuyuchi temp i tembr. Koli b u taku pogodu visokoparusnij brig z'yavivsya
na mori, i nihto ne pobachiv bi na n'omu parusiv. Til'ki shchogli gnulisya b  i
hlyaskali shkotami, a komanda, priv'yazavshisya do kojok, zabula b, de v  lyudej
stelya i de pidloga.
   Mi pobachili, yak hvilya nese shchos' na  sobi.  Kriz'  tuman  mi  rozglyadili
shchoglu chi yakijs' brus, podibnij do ne¿. Na odin  kinec'  nibi  htos'  kinuv
kupu mokro¿ odezhi. Na shchogli lezhit' rukav, a z n'ogo viglyadaº ruka.  Golova
lyudini pritulilasya do dereva, i  dovge  volossya  rozchisuº  voda.  Perednij
kinec' shchogli jshov nad vodoyu, yak prostyagnuta z glibini morya ruka veletnya.

   Sev poletiv u vodu i, ne vmiyuchi plavati, stoyav po poyas u vodi i  chekav,
doki shchogla nablizit'sya do n'ogo.
   YA vagavsya, znayuchi, shcho voda holodna, ale  shchogla,  pidplivshi  do  berega,
pochala bitisya ob kamin', strusila z sebe v vodu zaklyaklogo vershnika, raziv
zo dva zbila Seva z nig i mogla potroshchiti jomu kosti. YA plignuv u  vodu  j
sobi, skinuvshi tufli j shtani.
   Ekzemplyar lyudini, shcho ¿¿ vikinulo more, buv navdivovizhu zhivuchij. Mi jogo
trusili j lamali, volochili po pisku j sadovili na zemlyu, terli, gojdali  j
vibirali z rota v n'ogo pisok i travu -  doki  vin,  nareshti,  prijshov  do
pam'yati, jogo dumki buli daleko, duzhe daleko, vin progovoriv  kil'ka  sliv
nibi rumuns'koyu movoyu j znov zagubiv pam'yat'.  Mi  pochali  kutati  jogo  v
pidzhaki. Vin rozplyushchiv kalamutni ochi, j mi zlyakalisya - taki voni  v  n'ogo
buli sini. Mi ne vidrivalisya vid zusil' jogo rozumu vimoviti shche  shchos',  shcho
dalo b nam klyuch, hto vin º - cej burlaka z morya. Anglijs'ka fraza:  "Vodi,
radi boga, vodi" - nas zbentezhila. Rumun chi angliºc'? Mi  vidryadili  Tajak
za spirtom.

   "De ya?" - zapitav neznajomij nimec'koyu movoyu,  pidvodyachis'  na  likot'.
Jogo pochalo strashno nuditi. Mi ne pereshkodzhali jomu. Potim vidnesli jogo v
zatishok i znyali vsyu odizh. Ce buv  prekrasnij  ekzemplyar  muzhchini.  Oblichchya
obvitrene j muzhnº, a tilo raduvalo ochi chistimi liniyami. Mi vikrutili  jogo
odizh tak, shcho v nij ne zalishilos' i krapli  vodi,  j  zahodilisya  roztirati
neznajomogo gorilkoyu, shcho prinesla Tajah. Potim mi napo¿li nashogo  paciºnta
ciºyu zh ridinoyu prosto z plyashki.
   Zusillya nashih shist'oh ruk, shchira robota Tajah i nasha, gorilka v  roti  j
shlunkovi  -  zrobili  svoº  dilo.  Neznajomij   ostatochno   prokinuvsya   i
zasoromivsya, vidchuvshi¿ sebe golim sered nasho¿  kompani¿.  U  Tajah  gorili
ochi. Vona ne mogla vidirvati poglyadu vid tila c'ogo matrosa -  mi  znajshli
yakir na jogo ruci.
   - Prekrasnij pochatok dlya majbutn'ogo  fil'mu,  -  skazav  Sev,  podayuchi
neznajomomu  jogo  odizh.  Toj  odyag-sya,  i  ya  zaprimitiv,  yak   postupovo
rozcharuvalisya ochi Tajah, koli brudne matros'ke lahmittya pokrilo  prekrasni
formi muzhchini.
   Teper  pered  nami  stoyav  blidij  matros,  chornyavij  i  smaglyavij,  iz
zat'marenimi sinimi ochima, strashenno zmuchenij  poperedn'oyu  mandrivkoyu  na
shchogli. CHornyava boridka probivalasya na  shchelepah,  oblichchya  priºmne,  hoch  i
nekrasive. Vrazhav poglyad, shcho zavshe buv skerovanij v oblichchya spivbesidnika.

   - Pochatok dobrij, - skazav ya, lyaskayuchi matrosa  legen'ko  po  spini,  -
bist du Deutsch, Mensch?[5]
   Matros oglyanuv nas usih  takimi  radimi  ochima,  nibi  mi  davali  jomu
get'mans'ki klejnodi pri svitli rampi. Vin siv na  zemlyu  vid  slabosti  i
prostyagav  do  nas  ruki,  yak  bozhevil'nij.  Dali  vin  ciluvav  zemlyu   j
proroblyuvav inshi formal'nosti, shcho ¿h zaveli mandrivniki,  povertayuchisya  na
ridnu zemlyu.

   - Bratiki vi mo¿ ridni! - nareshti pochuli mi jogo nacional'nist'.
   Potim matros zatremtiv nespodivano i vipiv iz plyashki reshtu gorilki. Vin
upershe zlyakano na nas podivivsya.
   - Mene s'ogodni rozstrilyayut'? - zapitav vin i zaraz zhe znepritomniv vid
us'ogo perezhitogo. Dali jogo nepritomnist' perejshla v tihij, micnij son.
   - YA Bogdan, - propishchav vin, koli mi jogo pidnyali nesti.
   Matros buv dosit' vazhkij. Do viznika, yakogo mi  zdibali  bilya  portovo¿
mitnici, mi poryadkom taki natrudilis'. Z nasho¿ odezhi jshla para. Vzhe zovsim
zavechorilo.  Morya  ne  vidko  bulo  cherez  tuman.  SHtorm   lyutuvav,   nibi
veletens'ki ruki peregortali v vodi kaminnya, ne zhaliyuchi sili.

   Nihto ne poviriv bi, shcho mi vantazhimo kontrabandu, koli  b  pobachiv,  yak
nizhno posadovili mi matrosa poruch iz Sevom na viznika j pomahali v  dorogu
rukami. Dali mi z Tajah pishli z portu.
   Po dorozi mi zajshli do  Profesora  j  posidili  v  n'ogo  z  godinu  na
kitajs'kih krislah. Mi z'¿li prekrasnu dinyu, yaka ob'ºdnala nas, yak  lyul'ka
miru. YA oderzhav Buddu z bronzi, shcho jogo chekav uzhe davno,  bozhka  z  Indi¿,
zroblenogo lyuds'kimi rukami v 15-mu stolitti.
   - Istoriya c'ogo boga,  -  kazhe  Profesor,  -  pochinaºt'sya  z  ostann'o¿
kitajs'ko¿ vijni. Do togo chasu Budda spokijno sposterigav zhittya v kumirni.
Jogo vkrav, zvichajno, matros ekspedicijnogo zagonu. Pered  tim  yak  zabiti
svidka kradizhki - bonzu, matros rozpitav jogo, chi  nemaº  chogo  cinnogo  v
cherevi boga. "Sinu mij, - vidpoviv nalyakanij bonza, - zavshe v takih bozhkah
º najcinnisha rich us'ogo nashogo zhittya. Najcinnisha  rich".  Ta  matrosovi  ne
poshchastilo pereviriti sliv kitajcya. U  n'ogo  v  kumirni  zh  odibrav  Buddu
oficer. CHerez te, shcho ostannij ne chuv informaci¿ pokijnogo bonzi,  Budda  j
dosi stoyav u rodini oficera, yak trofej gerojs'kogo bat'ka.
   YA potrusiv bozhka, pereproshayuchi jogo za koshchunstvo, i nichogo ne  pochuv  u
n'ogo vseredini. Mi posmiyalisya: ya, Tajah  i  Profesor.  Ostannij,  pravda,
znav, z chogo smiyavsya.
   - A mi znajshli v mori lyudinu, - pohvalilasya Tajah, - matrosa, krasivogo
hlopcya.
   - Vi zavshe shchos' dlya sebe znajdete, til'ki  ne  odrazu  jomu  zakruchujte
golovu. Ne zabud'te, shcho matrosi ne zdatni priv'yazatisya nadovgo. Kozhen port
milij ¿m lishe doti, doki ne klikav ¿h gudok na bort. U  krashchomu  razi  vin
podaruº vam mavpochku abo sergu zi svogo vlasnogo vuha.

   Mi promovchali.
   - Odnache vas ne  zadovol'nit'  zhoden  mrijnik  i  romantik.  Vam  treba
sil'no¿ ruki, posherhlo¿ ruki moryaka  i  jogo  posolenih  vust  iz  zapahom
gorilki j micnogo matros'kogo tyutyunu.
   - Fe, Profesore, yaki u vas dumki pro mene! Nevzhe ya podibna na  divku  z
pristani?
   - Tim girshe, shcho ne podibni.
   - Mene tyagnut' obri¿. YA pochuvayu sebe molodoyu j na¿vnoyu.  Meni  hochet'sya
zavshe buti v vagoni po¿zda. Profesore, naprorokujte meni shchos' cikavishe  za
matrosa. Navit' za c'ogo, garnogo.
   - Haj bude tak, yak bude. Tak, yak vi zahochete. Mi vijshli vid  Profesora,
zigriti teplom ciº¿ lyudini. Tihi vulici Mista buli povni shtormovogo vitru.
Vin prohodiv ploshchami, yak gospodar. More bilosya des'  ob  bereg  skazheno  j
grizno. YA zazirav u bezkonechno lagidni ochi Tajah. Na perehrestyah vulic' mi
zupinyalisya, bo  viter  nache  tancyuvav  navkrugi  nas.  Mi  ciluvalisya,  ne
zvertayuchi uvagi na prohozhih, i jshli do inshogo perehrestya.  Tam  ciluvalisya
znovu, i ya svistiv z nasolodoyu v pal'ci. Ale viter svistiv duzhche.

   - Zahod', druzhochok, - kazhe Tajah, koli mi rivnyaºmosya z ¿¿ gotelem, - ce
zh ostannij vechir. Zavtra ya vid'¿zdyu do Genu¿. Doki  mi  znovu  pobachimosya,
projdut' misyaci.
   Prohodyachi koridorami gotelyu,  mi  pomichaºmo  na  Dveryah  Seva  zapisku:
"Poviz  Bogdana  do  likarni.  Povernusya  pizno".  Mi  pishemo  nizhche:  "Na
dobranich" - i zahodimo do  kimnati  Tajah.  Kimnata  molodo¿,  privablivo¿
zhinki zavshe nagaduº kayutu. Til'ki v  ilyuminator  mozhe  litisya  take  svizhe
povitrya! Kayutu zasteleno kilimom, po stinah purpurovij shovk, blakitnij gaz
povis na lyustri, visoke lizhko viglyadaº zatishno - spravzhnya kojka. Vona mozhe
prispati natomlenu lyudinu.
   Mi sidili, zagubivshi rozuminnya  vlasnosti  ruk.  Mi  hililisya  odne  do
odnogo, yak dub i loza, i kozhne z nas bulo to dubom, to lozoyu.

   - Tam umiraº moya titka, - skazala Tajah, -  a  v  Milani  zhive  bat'kiv
brat. Po¿demo zi mnoyu, druzhochok?
   YA promimriv shchos', linuyuchis' vidpovidati, i ponis Tajah po  kimnati,  ne
vidchuvayuchi ¿¿ vagi. Vona zlyakalasya i  zdrignulasya,  shukayuchi  mo¿h  ochej  i
dopitlivo glyanuvshi  v  nih.  Potim  zasmiyalasya  i,  yak  vorkitliva  kishka,
prokazala meni na vuho: "A ya dumala..."
   - SHCHo dumala?
   - SHCHo j ti takij, yak voni.
   - Teper ne dumaºsh?
   Zamist' vidpovidi  vona  pochala  kruzhlyati  mene  po  kimnati,  doki  ne
zamorilasya vkinec'. YA poproshchavsya j vijshov, pochuvayuchi, shcho nejmovirnij tyagar
uzyav na sebe takimi stosunkami. "Ne zagubi Bogdana",  -  kriknula  vona  z
dverej. Gubi mo¿ buli chervoni j nibi ne mo¿, koli ya vijshov  na  vulicyu.  V
oblichchya meni udariv viter, shtormovij vihor.
   Nich. Na nebi  nagromadzhuvalisya  himerni  temni  skeli,  more  zdavalosya
chornoyu pashcheyu kolosal'no¿ mashini, zvidti dmuhalo solonim  gustim  povitryam,
vitrom nejmovirno¿ sili. Buv shtorm.

   VII
   Den' vid'¿zdu Tajah vidmicheno kil'koma  podiyami.  Taºmnicha  ruka  zavshe
pidganyaº bagato vrazhen' na odin den'.
   Na berezi  morya  v  dosvitnij  imli  metushat'sya  lyudi.  Dubok  "Tamara"
pohituºt'sya na yakori. Do n'ogo chovnami vozyat' cili yurbi  ditej.  SHCHe  j  na
svit ne zvodilosya, koli dubok ob'yakorivsya. YAkir zagrav - zachepivsya za dno.
Kanat vityagsya u vodi, kriz' bilyavu vodu vin  nache  roztyagsya,  yak  gumovij.
Mors'ka hvilya obhlyupala dubok, pochala povertati jogo, pohituvati. Vin stav
nosom na hvilyu, na nevelichkij viter. Vid kormi, de bajduzhe  povertalosya  u
vodi kermo, golih shchogol, klivera na bugshpriti, c'ogo  sluhnyanogo  klivera,
shcho lyubit' nadimatisya vid nizovogo vitru, - do lini¿ yakirnogo kanata,  yakij
natyagsya i jshov pohilo  pid  vodu  -  vse  yavlyalo  soboyu  prekrasnij  obraz
napruzheno¿ rivnovagi.

   Ditej vozyat' desyatkami. Diti - z dityachogo budinku. Odnakove vbrannya  na
cih gromadyanah Respubliki garmonuº z ¿hnimi oblichchyami.  Ce  argonavti,  shcho
plivut' u pershij mors'kij rejs nazustrich sonyachnij lasci. Voni siri vsi, yak
soldati, shcho hvilyami stayut' na kordonah Respubliki. Kviti zhittya vihodyat'  u
pershij mors'kij rejs.
   Na palubi pisklyava dityacha metushnya. CHotirnadcyatilitki  -  najstarshi  mizh
dit'mi - dayut' lad dribnoti. Ta godi za nimi  vsima  doglyanuti.  Voni  vse
musyat' pomacati lapami, do vs'ogo prinyuhatisya mokrim nosom. Matrosam  voni
vzhe nabridli. Vihovatel'ki ne vstigayut' zadovol'nyati vsyu malech. Po  palubi
shvidko z'yavlyayut'sya  mokri  miscya,  kalyuzhi  -  oznaki  hvilyuvannya.  Matrosi
layut'sya. Ta rozmovi doroslih potopayut' u iiskoti, vereskah  sotni  malechi.
Dityachij zapah sto¿t' nad  dubkom,  i  more,  domishuyuchi  svogo  vitru,  daº
gustotu povitrya, potribnu dlya inkubatora majbutnih budivnikiv. Sonce shche ne
vstavalo.  Koli  z  berega  virushaº  ostannij  choven  iz  kinorezhiserom  i
kinooperatorom, dubok vse shche sto¿t' na yakori. Rankove prozore  povitrya  ne
vorushit'sya nad vodoyu, i, mozhe, cherez ce j voda taka prozora.  Dubok  vidko
vves' - vid vershka shchogli do najnizhchogo  krayu  kilya.  Ale  na  taku  visoku
parusnist' kil' nibi malij. Rezhiser nichogo ne rozumiº na kilyah,  ale  jomu
ne podobaºt'sya taka neproporcijnist'.
   - Hazya¿ne, - kazhe vin i pozihaº, - u tebe kil' ne z tvogo posudu.
   - YAkij tam kil'? - burmotit' hazya¿n. - Kil' u poryadku.  More  spokijne.
Za takij vantazh shche j kil' ¿m spravlyaj. Kil' akuratnij.

   Administrator znimal'no¿ grupi pidtrimuº ribalku. Jomu hochet'sya skorishe
vidkaraskatis' od tako¿ moroki, yak diti.

   - Ne rozumiyu, - kazhe vin, - nashcho vam tut krasa? Adzhe kil'  cej  u  vodi
odnakovo? I jogo vi ne znimatimete.
   - Vash korabel' ne stijkij cherez kil'. Haj til'ki dmuhne bil'shij viter.
   - YA j u gorishnij viter povertavsya z morya, -  obrazhaºt'sya  ribalka,  ale
nahilyaºt'sya nad veslami, hovayuchi svoº poblidle vidrazu  oblichchya.  Prolitaº
pershij poduv vitru. CHoven pidhodit' do dubka.

   Znimal'nij  aparat  stavlyat'  na  kormi.  Pochinayut'   lyaskati   parusi.
Vityagayut' yakir. Dubok povertaºt'sya bokom do vitru, shchogli zaripili,  i  vzhe
bugshprit ide nad vodoyu, i nis rizhe pleskitlivu hvilyu.

   CHi º shcho zvorushlivishe za otakij parus, koli jde vin, tremtlivo  vipnuvshi
grudi? CHi º v sviti shchos' podibne i chi mozhe buti v sviti  shchos'  podibne  do
takogo nezrivnyannogo zmagannya z stihiºyu? Odcvite bujne volossya  v  lyudini,
obletyat' kucheri, yak z vesnyano¿ verbi, poholone krov i  poholone  serce,  a
lyudina vse zmagaºt'sya, vse prostyagaº vpered  doloni  i,  yak  parus,  kliche
projti morya j projti okeani, pripasti natomlenim tilom  do  zemli  j  dati
soncevi, doshcham i vitrovi robiti  ¿hnº  dilo.  Koli  barometr  padaº,  more
shtormuº, bagato podij prihodit'  takih,  shcho  divno  staº,  de  voni  mogli
vzyatisya, zhahlivi. U skalamuchenij vodi morya, u rozlyutovanomu povitri berega
nosyat'sya otrujni ruhannya. I navit' po shtormovi º nebezpeka ¿hnih shkidlivih
vpliviv.
   Sonce shodilo  pered  dubkom,  obertayuchis'  na  misci.  Diti  ne  mogli
zaplyushchiti ochej, zahopleni takim velikim vognem. Voni  spleskuvali  radisno
rukami, shtovhayuchis'  i  vilazyachi  azh  na  bugshprit.  Kinooperator  krutiv.
Rezhiser stoyav pozad aparata j radiv vid sceni, shcho musila buti ostann'oyu  v
jogo fil'mi. "Parusnik z dit'mi plive  nazustrich  soncevi.  Vognyanij  disk
pidnimaºt'sya nad obriºm".
   Sonce, pidnyavshisya, zajshlo za nevelichku hmaru, shcho  pochala  katastrofichne
rosti. Diti  pustuvali,  bo  dorosli  ¿h  uzhe  ne  mogli  pomichati.  Hmara
rozpovzlasya po nebi. Viter, shcho dmuhav porivami,  donis  vil'gist'  doshchovih
krapel'. Hmara nazdognala parusnik i obsipala jogo doshchem. Parusi  namokli,
obvazhnivshi shchogli. Nedaleko vzhe j bereg. Dubok rozhituº shchoglami azh zanadto.
Ribalki perestavlyayut' parusi. Mokre polotno obvisaº j  nepriºmno  hlyaskaº.
Povni parusi vitru. SHCHogli nahilyayut'sya azh do vodi. SHCHe natiskaº poriv vitru,
i shchogli padayut' na vodu, vitrushuyuchi z  dubka  veresklivu  yurbu.  Nastupno¿
hvilini nebo rozvidnyaºt'sya, sonce blishchit' kriz' prorvanu hmaru, i  nibi  j
ne bulo zovsim doshchu. CHerez godinu Direktor daº informaciyu reporterovi  pro
te, shcho "cherez nepristosovanist' dubka do neveliko¿ vagi j cherez neglibokij
kil' trapilas' katastrofa. Ale ditej  poshchastilo  vryatuvati,  krim  kil'koh
malih".

   Direktor vihodit' na ploshchadku pered pavil'jonom.  V  pavil'joni  pracyuº
Sev. Svitlo prozhektoriv prohodit' kriz'  sklyanu  stinu  j  zzadu  osvitlyuº
kolishn'ogo matrosa, shcho sto¿t' neruhomij na palubi  svogo  novogo  korablya.
Viter obvivaº cyu figuru z usih bokiv, zabludivshisya pomizh budivel' fabriki.
Poza  matrosa  nagaduº  vantazhnika,  shcho  chekaº,  micno  vidchuvayuchi  zemlyu,
chergovogo yashchika, vtrichi vazhchogo za poperednij. I todi  vin  ne  zignet'sya,
nibi vantazh pokladeno na viz,  a  ne  na  zhivu  lyudinu.  Direktor  zapalyuº
cigarku.
   Klekoche velikij  dvir  fabriki.  Usi  bachat'  Direktora  j  pospishayut'.
Najmanij shofer ladit' mashinu. Vin zaliz majzhe cilkom u ne¿ j  pogojduºt'sya
razom iz motorom. Mozhna zaprisyagtisya,  shcho  vin  bo¿t'sya  Direktora,  chekaº
bidi. Ce tragichna grupa - avtomobil' i  shofer,  dvi  shvil'ovanih  istoti.
Posered dvoru voni tremtyat', chekayut', proklinayut' chas, shcho zovsim zupinivsya
v svo¿j povazhnij hodi. Direktor  vihodit'  iz  zadumi.  Vin,  yak  garmata,
odkochuºt'sya raptom nazad i perebigaº pavil'jon,  ledve  ne  zbivshi  z  nig
sekretarya. Toj doganyaº pospishnogo Direktora.
   - Ditina zadihnulasya...
   - Znayu vzhe. V mori...
   - Ta ne v mori, a znimali tut nemovlya, a  potim  vidvozili  jogo  avtom
dodomu, a mati durna  -  sidila,  zacharovana  shvidkim  avto,  a  ditina  j
zadihnulasya. U materi na rukah. Mati plache.
   "CHi bagato na lyudinu mozhe  padati?"  -  dumav  Direktor,  prostuyuchi  do
kontori.
   P'yanogo shofera posadovili na viznika. Kin' ne hotiv dovgo rushati. SHofer
todi pidnosiv nogu j natiskav neyu uyavlenu pedal', shcho mala podati  gazu  do
motora. Vin buv u takomu stani, koli kozhnij  viz  mig  peretvoryuvatisya  na
avto...
   Zovsim bliz'ko vibliskuº sinº sriblo morya! Navislo nad  zahodom  sonce.
Den' prolitaº povazhno v mis'kij suºti. Paroplav do daleko¿ Itali¿  obignuv
mors'ku opuklist' i nibi potonuv u mori. Davno vzhe  rozviyavsya  j  dim,  shcho
dovgo vihodiv z-za obriyu na nebo. Sonce zajshlo. Uvazhna vrochistist' podij -
den' pochav nazivatis' vechorom. Na kinofabrici Sev  kinchiv  robotu.  Podano
avtomobili - rozvezti aktoriv po  domivkah.  Dehto  pochav  sperechatisya  za
miscya v mashinah. Kozhnij hotiv ¿hati v pershu chergu.  Sev,  natomlenij,  bez
shapki, rushaº dodomu pishki.  Vimucheni  aktori,  u  kotrih  ochi  goryat'  vid
pekuchogo svitla yupiteriv,  ochi  zasipano  nibi  zharinkami,  i  golova  jde
obertom, - rushayut' za rezhiserom, zvil'nivshi mashini. I  odrazu  nastrij  do
vsih prihodit' vechirnij, koli nezvichno navkolo vse staº,  hochet'sya  jti  v
prosvit vulic' v entuziazmi j zahoplenni. Nad vuliceyu des' bilya bul'variv,
lyakayuchi poodinokih mislivciv za lyubov'yu, prohodit' pisnya. Poruch  Seva  jde
lishe kil'ka najmolodshih aktoriv. Usi gorlayut'. YA vpiznayu ¿h.
   - Redaktorovi privit! YA priºdnuyus' do nih  i  dodayu  golosu  do  ¿hn'o¿
pisni.
   Svo¿m  zvichaºm  shtorm,  znyavshis'  nad   morem,   zanosit'   na   beregi
anarhichnosti j neperedbachenogo hvilyuvannya. Ce zalishaºt'sya j po shtormovi.


   VIII
   Zauvazhennya pilota
   "Pishu  ya  -  Majk.  Tebe,  tatu,  ne  zastav  doma.  Ti  vijshov  kudis'
rozhvil'ovanij,  yak  skazav  meni  tvij  starij  sekretar.  Meni  dovelosya
prigadati malen'kij prijom arha¿chnogo boksu,  doki  vin  mene  vpustiv.  A
znaºsh, meni nabridlo vzhe siditi j tebe chekati. Ekran ya zavisiv. Kana  tvoya
pogasla. YAk ce ¿h rozpalyuvati - taki derev'yani kolodki?  Muka  meni  bula,
doki ya primusiv ¿h goriti. Ti ne serd'sya, shcho ya vzyav dlya rozpalu  knizhku  z
stolu. Vona stara bula j posharpana. Na tonen'komu paperi. Malyunki  yakihos'
korabliv, solom'yanih parusiv, puzatih kitajciv i znachki pozhovkloyu  farboyu,
yak mashinnim maslom. Tatu, ti ne serd'sya. Vona  prekrasno  gorila.  Koli  ya
rozpaliv, sprobuvav pogritisya, ta garyache stalo, i  ya  krashche  syadu  os'  do
vikna j rozchinyu jogo. YA chekayu tebe, a ti ne jdesh. U kani gorit' ogon'.  Od
n'ogo lyudina samotnya-samotnya. YA  ne  vinoshu  samotnosti.  Navit'  u  svo¿j
kabini ya prorobiv vikonce,  shchob  rozmovlyati  z  pasazhirami.  Ruki  mo¿  na
richagah, a yazik bovtaºt'sya bilya pasazhirki.
   SHCHo b jogo shche zrobiti? Des' ti zagulyavsya, tatu. YA pobigav po kimnati, bo
ne lyublyu siditi, i pochav pligati cherez stil'ci. Odnogo  ya  taki  potroshchiv.
Ale vin starij buv i chudnij - uves' struhnyavilij, mabut', tezh  kitajs'kij.
U tebe m'yakij kilim na dolivci, i ya sprobuvav stati na  ruki.  Ta  zanadto
perehilivs' i til'ki-til'ki ne potrapiv nogami v kanu.  Nezruchna  shtuka  -
cej vogon' na voli! Zabuv skazati, shcho perekinuv takozh stolika, yakij sto¿t'
bilya  kani  (kruglij  otoj),  i  rozsipav  tvo¿  paperi.  Meni  bulo  duzhe
nepriºmno. YA pochav zbirati ¿h i pidkladati za zmistom. I shcho ya pobachiv? Ti,
tatun'ku, znovu perom u paperi dlubaºshsya? A ya  dumav,  shcho  ti  vzhe  cilkom
zdavsya na nashogo Genri.

   Pochitaºmo, shcho ti pishesh, dorogen'kij! Ti ne  rozgnivaºshsya,  bo  zh  mi  z
toboyu odniº¿ krovi. A ya cherez godinu znovu vilitayu v  rejs.  Boyusya,  shcho  z
Indi¿ polechu na Avstraliyu - zupinka na YAvi.. Ot bi ya  hotiv  tebe  obnyati!
Mozhe b, i ti poletiv zi mnoyu, siven'kij? Poletiv bi,poletiv, ya znayu tebe.
   Znachit', risheno - chitayu. Treba zh meni posiditi tiho, a to znovu  krislo
zlomlyu.

   Prochitav. Molodij ti j dosi, bat'ku. Porivnyati mene z toboyu,  tak  ya  -
futbolist, a ti gol'fist. Taka stara gra - gol'f. U futbol'nij  komandi  ya
buv forvardom. Mi stoyali na pershij lini¿. Mi chekali, yak  yastrubi,  -  kudi
vdarit' kapitan pershij bol. Todi mi zdijmali pil i tonuli v  n'omu.  Inodi
meni shchastilo rozglyanuti zbliz'ka bol, a bil'she - ya nalitav i biv  nogoyu  v
zakruchenij klub pilu j remenya, yakij zatrimuvavsya do  mogo  udaru  v  nogah
suprotivnika. YA pochuvav zapal borot'bi. Biv golovoyu, nogami, mordoyu. Ce  -
odchajdushnij sport. Sered druziv, sered komandi, ya grav, yak arhangel.

   Teper viz'mi gru v gol'f. Velika, velika ploshcha. Na nij º dilyanki  vodi,
visoko¿ travi, chagarnika, pisku, rivnogo  miscya.  Daleko  na  inshomu  boci
ploshchi - yamka, diametr - kil'ka dyujmiv. CHerez  usyu  taku  pustelyu,  vodu  i
travu treba gnati m'yacha - do yamki. Grati  mozhna  samomu.  ª  visim  riznih
kijkiv dlya togo, shchob gnati. Meta gri - zagnati v yamku najmenshoyu  kil'kistyu
udariv. YA zazdryu tim, hto mozhe grati v  gol'f.  Treba  buti  .  nejmovirno
upertim. Treba vmiti zmagatisya samomu, bez pidtrimki. SHCHaslivo obminati vsi
pereponi. Na mene - tak ya skazivsya b, koli b meni dovelosya zagnati m'yacha u
vodu chi v chagarnik i zvidti jogo vibivati. ZHorstokij  rozum  vigadav  taku
gru. Bitisya na samoti.

   Ce meni spalo na dumku, koli ya chitav tvoº. Nevzhe ne mozhna prosto  vzyati
m'yacha i perenesti jogo do  yamki?  A  mozhe,  pereshkodi  vihovuyut'  i  vchat'
bijciv? Meni boyazno vimoviti slovo  osudne  -  ti  projshov  zhittya,  milij!
Privchati lyudej bez boyu dosyagati vs'ogo - ce shtovhati ¿h na smert'...

   Sluhaj teper dali.  More  v  tebe  dijsno  shumit'  skriz'.  More  -  na
storinkah, a divchina - des' poza napisanim. Ne spodobalos' meni te, shcho  ti
daºsh detali kinoremestva. Ta, pevno, ti ne hochesh chuti dokoriv u ledarstvi.
Ti hochesh zaznachiti, shcho pracyuvav, koli zhiv. Cikavo vijshlo v tebe pro  ruki,
ya mimovoli podivivsya j na svo¿.
   Ti prigaduºsh, shcho podaruvav meni Buddu, koli ya vpershe siv za  kermo?  CHi
ne toj ce samij, shcho ti zgaduºsh? Til'ki vin buv porozhnij, koli ya kinuv jogo
v Indijs'kij okean. Priznayus' azh teper, shcho kinuv. Vin  meni  zavshe  psuvav
zhinochi spravi. Pasazhirki cikavilis' Buddoyu, a ya ne mig  nichogo  pro  n'ogo
vigadati. Kinuv ya jogo. Ta seredina bula vzhe porozhnya.  Ti  poyasni,  v  chim
sprava.

   Ot koli b ti vse pisav tak, yak ostannij rozdil. Vik mene  zvorushiv.  Ne
mozhna pokazuvati til'ki lyubimciv. Til'ki zdorovih. I pisnya vvecheri, na tli
nemozhlivogo dnya - vivershila budivlyu. Ti  ne  prigaduºsh  chasom,  yako¿  voni
pisni spivali? Ce vazhlivo. U nas teper v modi "Pisnya kapitaniv". YA tobi ¿¿
vipishu -  mozhe,  zgodit'sya  des'.  Spivayut'  ¿¿  piloti.  Melodiyu  ya  tobi
prospivayu z dorogi. Vona prosta, yak marsh propelera.
   Os' vona:
   Pid toboyu znajoma zemlya,
   Kapitan!
   Korabli pidnyali yakorya,
   Kapitan!

   Po moryah brigantini plivut',
   Kapitan!
   U povitri prekrasnaya put',
   Kapitan!

   Pomizh hmari propeler pusti,
   Kapitan!
   Iz tumanu do soncya leti,
   Kapitan!

   Prostyagayut'sya ruki divchat,
   Kapitan!
   SHCHob obnyat', podolat' i zv'yazat',

   Kapitan!

   Tih divchat pociluºmo v grud',
   Kapitan!
   ZHuravlinu spivayuchi put',
   Kapitan!

   Popid nami znajoma zemlya,
   Kapitan!
   Korabli pidnyali yakorya,
   Kapitan!
   Taka pisnya. Slovo "kapitan" vikrikuºt'sya, yak takt.  Til'ki  obov'yazkovo
zaznach, shcho ce pisnya nasho¿ eskadril'¿.
   Teper skazhi meni za Bogdana. CHi ce ne toj, shcho jomu sto¿t' pam'yatnik  na
berezi? Vin spersya na yakir i trimaº  v  ruci  posnashchenogo  briga.  "Onton"
napisano na brigovi. Ce na movi ostrova YAva - SHCHastya.  I  vin  divit'sya  na
more,  de  pereplivayut'  odin  odnomu  dorogu  korabli.  Bronzovij   osmih
pam'yatnika miyut' doshchi j negoda. YA hotiv bi dochitati  tvo¿  spogadi,  tatu,
mene cikavit', yak bronza bula kolis' zhivim tilom. I ti jogo  vryatuvav?  Za
shcho jogo rozstrilyali? YAke gidke slovo.
   Divchina meni podobaºt'sya. Boyus' dumati, shcho ce moya mati. Rezhiser  Sev  i
ti musili voroguvati. Hiba shcho Tajah vas oboh pomirila.

   Trohi ne zabuv. Brig "Onton", Bogdan  i  YAva,  ochevidno,  zv'yazani  mizh
soboyu. Ti, zdaºt'sya, ne buv na c'omu ostrovi? Vin hoch i velikij, na  n'omu
º baza dlya samol'otiv, ale nudnij. Lisi - neprirodno chorni. Pologi rivnini
i poruch - gori kremnisti j oblizli. YA ne perelitav nad  cilim  ostrovom  -
tam dali, kazhut', kolosal'ni polya, plantaci¿ kakao, rizhu. Trava roste  tak
bujno, shcho ¿¿ ne vstigayut' vipolyuvati mizh kushchami kofejnogo dereva.  Cukrova
trostina,  bavovna,  bagato  kupciv,  bidne  chorne  naselennya.  Viryat'   u
Mohammeda. A kolis' virili v Buddu. SHCHe j nini mozhna sered plutanih  stezhok
u vikovichnih lisah znajti  galyavini  z  velikimi  jomu  budivlyami.  Kamin'
budivel' obsipavsya. Statuya Buddi pid obvivshchjyu ¿¿ travoyu viglyadaº  kumedno.
Vona yak zhiva. ª shche kupi kaminnya, shcho ot-ot rozvalyat'sya, podibni do piramid.
Do nih ya bachiv cili ekskursi¿ vchenih. Niyak ne rozumiyu, shcho voni znahodyat' u
tomu kameni cikavogo. Inodi dijsno mozhna znajti vibiti na stinah  malyunki.
Ta voni chasto nepristojni. Vidno - yavanci nedaleko pishli vid indusiv.
   A podobalos' meni til'ki  te,  yak  na  YAvi  vlashtovano  aerodrom.  Koli
pidlitaºsh, sonce vzhe syade za Sumatru.  Na  krilah  chervoniº  purpur  neba.
Deyakij chas idesh v sirij mlyavij tishi, zabirayuchi visochin'. Vnizu  vidko,  yak
nich lyagaº gustish i gustish. Na gori shche sirij vechir, a  vzhe  na  zemli  tiha
temnota. Raptom zagorit'sya na aerodromi Prozhektor. Svitit'  u  nebo.  Bilya
n'ogo drugij osvitlyuº zemlyu j pokazuº meni napryamok - yak  ya  mushu  sidati.
Svichu svogo reflektora i strimgolov kidayusya v  bezodnyu.  Majzhe  nad  samoyu
zemleyu virivnyuyus', roblyu pivkolo i jdu na posadku.
   Buvaj zdorovij, tatu. YA kidayu papir.  CHerez  tri  hvilini  vsi  p'yatero
dverej tvogo budinku zachinyat'sya za mnoyu. Vibach. Privit. Majk".

   IX
   Bogdan, postavivshi porozhnyu plyashku pid stil, naliv z drugo¿ sobi i  dvom
rozmovnikam i, vitershi servetkoyu golene oblichchya, pochav:

   - Koli vi i vasha rizha vidra vityagli mene z vodi, ya prokinuvsya z dumkoyu,
shcho ce ne ostannij raz i shcho meni znovu dovedet'sya kolis' topitisya,  bo  tak
skazav na ostrovi Pao malaºc' z odstrelenim nosom. Za jogo  slovami,  meni
na rodu napisano vtopitis'. Prote  shchorazu  ya  vpevnyavsya,  shcho  mene  zarano
primushuvali vikonuvati ce vishchuvannya. SHCHorazu  ya  ozhivav.  CHerez  ce  -  moya
rozpovid' na tri chverti bude rozpoviddyu pro te,  yak  ya  tonuv  i  yak  mene
ryatuvali. U mene peretrusheni j peresoleni vzhe  vsi  kishki,  i,  koli  take
zhittya prodovzhit'sya, ya gadayu  piti  do  likarya  i  zrobiti  sobi  zyabra.  YA
sposterig, shcho taki mo¿ prigodi zavzhdi  traplyalisya  todi,  koli  ya  pochinav
revolyuciyu, bunt abo protestuvav proti nespravedlivosti.
   Vi mene vityagli j vigojdali do pam'yati pislya mogo ostann'ogo  buntu.  I
soromno meni vam  ziznavatisya,  shcho  povstav  ya  proti  shlyubu.  Pracyuyuchi  v
rumuns'kogo ribalki, ya odgoduvavsya, yak kaban. Po meni zhili grali,  mov  na
konyaci. YA povertavsya z roboti (same  chas  buv  ribal's'kij)  natomlenij  i
golodnij. Perehilyav dvi miski yushki, ¿v salo i zapivav kislim vinom.  Potim
lyagav doli i spav bez pam'yati.
   Vono j ne tudi, shcho sestra hazya¿na tochila v cej chas na mene  zubi.  Vona
bula rizha i gnuchka, yak chort. ¿¿ ochi mogli prosverdliti zalizo. A  na  mene
vona divilasya i nibi vsya blishchala. YA odrazu  zlyakavsya,  koli  pobachiv  vashu
vidru. Vona pohozha,  til'ki  ochi  m'yakishi.  YA  nabiravsya  sil,  zbagachuvav
hazya¿na i, pohituyuchis' na kormi shalandi, verhuvav u mriyah stepami  voronim
konem. Inodi z nami ¿zdila cya Ganka - sestra hazya¿nova. Sidala vona  zavshe
do mene j oglyadala mene, yak grushu na derevi. A meni azh  niyak  ne  hotilos'
zajnyatisya zhinochimi spravami. Til'ki raz hazya¿n pidmorgnuv, kivnuv okom  na
more j zasmiyavsya. "Divis', skil'ki tam ribi, a v  kompaniyu  ya  prijmu",  -
skazav meni brat Ganki, za yakoyu vpadali vsi bagati¿ i parubki  po  berezi.
Azh tut ya zahovav ochi, zasoromivsya i pochav nishkom gotuvatisya do vtechi.
   Pozichiv u hazya¿na groshej poverh tih, shcho vin vinen  buv  meni,  pozbirav
dokupi svo¿ manatki, yaki ya pridbav na roboti v'n'ogo zh, i navit' pogolivsya
na dorogu. Ta oko zhinki bachit' i kriz' odezhu.
   Togo vechora mi vsi trohi pidpili. Hazya¿n pobiv posud i pishov  do  svoº¿
polovini, zalishivshi mene v kimnati sestri i ne vignavshi, takim  chinom,  do
mogo postijnogo zhitla poza hatoyu. YA  zasnuv.  Unochi,  koli  hmil'  u  mene
prohodiv, ya vidchuv na shi¿ ruki - garyachi ta micni. To Ganka pritulilasya  do
mene, yak parus - tremtlivij i vipnutij. YA uvijshov u  parus,  yak  uvihodit'
gorishnij viter, i mi vdvoh poneslisya v odkrite more. Vidmoviti zhinci -  ne
moya zvichka, a najbil'she takij, yak Ganka.
   Na ranok mi po¿hali razom na lovi, i vzagali - tizhden' ya  ne  znav,  de
zhivu i shcho take son.  Nareshti  ya  proholov.  Ce  trapilos'  pered  pochatkom
shtormu, koli shalandi pospishali dodomu. YA skazav  Ganci,  shcho  ya  zhonatij  i
vzagali lyudina mandrivna. Vona hotila prigornutisya, ale ya peresiv na  inshu
banku. C'ogo ne viterpila b zhodna zhinka, ta Ganka viterpila.  Dokoryati  za
te, SHCHo ya zabuv, yak voni mene vryatuvali j vntyagli z morya, - vona ne  stala,
ale prigadala meni dribnici nochej ostann'ogo chasu, yaki ya proviv iz neyu.  YA
buv nevblagannij. Todi vona  vibrala  hvilinu,  koli  ya  popravlyav  parus,
vstavshi z banki, i spihnula mene u vodu. Momental'no ya opinivsya na  kil'ka
metriv  pozadu  shalandi,  shcho  pishla,  yak  skazhena,  vid  poputnogo   vitru
nasuvayuchogo shtormu. YA zalishivsya v takomu zh stani, z yakogo ribalka vryatuvav
mene dlya Ganki.
   A do ribalki ya potrapiv original'ne. Treba  vam  skazati,  shcho  ya  inodi
hvoriyu na nostal'giyu, cebto - u mene z'yavlyaºt'sya nud'ga  za  bat'kivshchinoyu.
Teper uyavit' sobi paroplav, shcho vijshov iz Kolombo do  gavani  Balkan-s'kogo
pivostrova. Paroplav, zvichajno,  musit'  nabrati  vugillya,  -  u  n'ogo  º
special'ni vuglyani tryumi-bunkeri. Do tryumu spuskayut' lyudej z lopatkami,  a
voni  znahodyat'  tam  chornih  zajciv,  z-pomizh  nih  -  odin  kitaºc',  shcho
zadihnulisya v dovgij, zharkij dorozi. Vechir. Vugil' vantazhat'  pri  svitli.
Trupi - moroka i zatrimka paroplava. Hto v takomu razi  osudit'  pomichnika
kapitana, koli vin nakazhe opustiti trupi za bort? Tihij plesk vodi - i  po
vs'omu. Z chotir'oh - dvoº tone zrazu, a dvoh, pohituyuchi, nese voda  richki,
shcho same vhodit' do morya. Teper divit'sya, yak z vodi pidnosit'sya ruka,  chuti
bul'kannya vodi, ruhannya nig - i odin trup pochinaº plisti, ligshi na  spinu.
Na bereg vin ne vihodit', a vilazit'. I gubit' pam'yat'. Vi  dogaduºtes'  -
ce buv ya, hvorij na nostal'giyu. Gavan' Balkans'kogo pivostrova .  maº  pri
sobi j misto. Nazvemo jogo Taborom, bo tam  buv  koncentracijnij  tabir  z
mo¿mi zemlyakami. Dva  ryadi  kolyuchogo  drotu  navkrugi  ne  dozvolyali  vsim
rozliztisya po kra¿ni, yak hrobakam z lopuha. Raz na den'  pri¿zdila  svoloch
do taboru, todi vsi shikuvalisya u dvori z derev'yanimi rushnicyami, ¿li gidko,
pracyuvati ne puskali, shchob ne roznosili svo¿h dumok po  kra¿ni.  Bud'  voni
proklyati v boga j yangolyat, trizhdi navhrest...
   Kazati, yak ya potrapiv do taboru? A zduru. Zalomiv svoyu neisnuyuchu  shapku
j pishov. Nostal'giya zaslipit' kogo zavgodno. Ta  j  chuv  ya,  shcho  v  tabori
odchajdushni lyuciperi, ne mayut'  boga  j  sercya  v  zhivoti.  Voni  vzhe  des'
odmovilis'  zhandaryuvati,  shtrejkbreheruvati   i   vtihomiryuvati   povstalu
provinciyu. Dodomu tyagla ¿h nostal'giya i cilyushchij bil'  pizn'o¿  svidomosti;
dumalos' meni,) shcho cej tabir povinni vislati na bat'kivshchinu. I, pishovshi do
taboru, ya vistrazhdav iz nim kil'ka misyaciv,
   Nareshti prihodit' tovsta zaraza - polkovnik. YA ne zhalkuyu, shcho vin  zhivij
zostavsya, bo v takomu razi ¿ioshch mozhna shche bagato kul' bazhati - pered snom i
vstavshi vid snu. Polkovnik natyagaº  ºdinu  nashu  strunu  i  graº  "Daragiº
brat'ya, - kazhe polkovnik, - gaspod' bog nash  vsºvishnij  smilostivilsya  nad
nami. Vsºh nas doma zhdut  zhoni  i  dºti  i  mnogostradal'naya  strana.  Mne
udalos', pamyatuya svoj dolg atca i starshava tavarishcha, isprasit'  razrºsheniya
u vlastej i zakantraktavat' karabl' dlya  paºzdki  damoj".  Nasha  struna  -
nostal'giya - vibruº i drizhit'. Mi hochemo viriti, kidayuchis'  vid  nadi¿  do
rozpachu. Odbiraºt'sya sot zo dvi. Reshta klyanet'sya, shcho ne po¿de na  rozstril
i vvijde v  svoyu  kra¿nu  vpered  bagnetami.  Rushnici  u  vsih  derev'yani,
strilyanina vidkladaºt'sya do slushnogo chasu, a lyudi,  shcho  zhili,  borolis'  i
vmirali poruch, rozgorodzhuyut'sya na  nich  barikadami.  Rankom  u  sirij  mli
vantazhimos' na korabel'. Dehto  plache  j  pobilile  oblichchya  nastavlyaº  na
pivnich. Inshi viminyuyut' hliba i  z'¿dayut'  zadumlivo,  perehilivshisya  cherez
bort. YA, potrapivshi do ridno¿ stihi¿, litayu  skriz'.  Korabel'  -  velikij
parusnik,  starovinnij  brig.  Machti  na  n'omu  chuzhi.  Zamist'  spravzhnih
fok-machti i grot-machti - yakes' neporozuminnya.

   Na brigovi º slidi remontu na shvidku ruku. Pohodzhennya vin - ne znati  j
yakogo:  ispanec'  chi  portugalec',  a  mozhe,  j  anglijs'ko¿  roboti  jogo
derev'yani borti. ª miscya dlya garmat, zabiti piznishe mirnim hazya¿nom.  Brig
rozpodileno  na  dvi  chastini:  gluha  peregorodka  znizu  j   do   palubi
vidokremlyuvala na kormi kayuti dlya nachal'stva, zalishayuchi bagato  miscya  dlya
komandi na palubi j v kubriku.
   Nosivsya brig po moryah, latayuchi parusi, ponovlyuyuchi  shchogli  i  perehodyachi
vid didiv do onukiv. Smolili jogo budivnichi, smolili  j  pravnuki.  Pinili
more, vidkrivayuchi zemli. Povisili prapori nad chuzhimi  golovami,  zatulivshi
sonce. Teper brig vityagnuto z domovini, i  mi  vertatimemosya  nim  dodomu,
jogo j del'fin mig potopiti, vdarivshi hvostom  abo  upirnuvshi  pid  kormu.
Brig odsluzhiv uzhe sluzhbu na moryah, - ce  porushennya  jogo  spokoyu  v  tihij
zatoci korabel'nogo grobovishcha skidalosya na obrazu starosti. Mi  plivli  na
pivnich do ridnih beregiv. Bula girka nepravda v tomu,  shcho  mi  plivli  bez
zhodnogo prapora. Skil'ki raziv cej brig povertavsya  do  kontinentu,  gordo
pidnyavshi peremozhnij shovk  praporiv!  Na  starist'  jomu  dovodit'sya  vezti
zbezpraporenih soldat, yaki ne smiyut' pidnesti  nad  soboyu  styag  zradzheno¿
bat'kivshchini.
   Mi jshli  v  ranishn'omu  tumani.  Brig  ripiv  i  krektav,  rozsohlij  i
strashnij. Bisovo¿ viri viter ledve nadimav parusi. Tumannij ranok. YA hodiv
ponad bortom zadumanij. Mene trivozhilo te, shcho  pered  vid'¿zdom  u  gavani
veshtavsya francuz'kij oficer i, yak zacikavlena osoba, poglyadav na brig. Nash
polkovnik,  proshchayuchisya  z  beregom,  nibi  znajomimi  ochima  podivivsya  na
francuza. Bil'she nichogo. Ta ya projshov ogni i vodi i deshcho strashnishe  za  ci
stihi¿. Mene obduriti tyazhko. V cej chas mene  poklikali  naniz.  Posud  nash
zdorovo protikav. YA poshukav sokiri, bo ya teslya, i ne znajshov ¿¿  nide.  Ce
mene shche bil'sh navelo na nedobri dumki. Polkovnik  duzhe  lyutuvav,  jomu  ne
spodobalas' mozhlivist' vtopitisya na takomu sudni. Brigom pravuvav poganij,
krivij i koshlatij rumun z dvoma matrosami. Vin dav meni poshcherblenu sokiru,
yakoyu ne te shcho tesati, a j rubati tyazhko. YA pochav latati dirki. Ta ¿h,  nache
na zlo, bulo bezlich i vse z'yavlyalisya novi. Gnile derevo ne trimalo cvyahiv,
i mo¿ latki odlitali pid naporom vodi. Todi mi  zahodilisya  skubti  starij
kanat, mochiti jogo i rozmochalyuvati, gotuyuchi v toj zhe chas patichki, zapihati
cyu paklyu v shchilini. Velika  robota  zakipila  na  brigu.  Vodu  vicherpuvali
vidrami, yaki znajshlisya, vismoktuvali z tryumu primitivnoyu pompoyu, shcho  zavshe
º na podibnih korablyah.  Sami  soboyu  organizuvali  zmini,  shchob  akuratno,
po-vijs'kovomu, vidpochivati j robiti. Poznahodilisya desyac'ki,  specialisti
v cij tyazhkij galuzi - plivti morem, ne dopuskayuchi v tryum vodi.

   Polkovnik sidiv u krisli na kormi. Vin zadumlivo paliv sigaru  i  chitav
knizhku. Abo udavav, shcho chitaº. Soncya ne bulo  vidko.  Rumun-kapitan  vijmav
zanozu z boso¿ nogi. Mene vin do roboti ne puskav, i v kompas  jogo  ya  ni
razu ne mig zazirnuti. Brig ishov pomalu. YA vidchuvav trivogu, yaka  rosla  j
rosla. Inodi j ne skazhesh, vid chogo vona beret'sya. Krutivsya bilya  rumuna  j
polkovnika, plekayuchi nadiyu pobachiti chi pidsluhati.

   Na moº shchastya, polkovnik ¿hav ne sam. Z nim bula dochka - chorna,  yak  sim
galok, ¿j bulo rokiv shistnadcyat'. YA pomitiv, shcho vona viglyadaº z vikoncya na
mene, i pochav povertatisya pered ¿¿ ochima, yak pishnij piven'. Potim ya kivnuv
¿j, zaproshuyuchi vijti na palubu. Vona dovgo perelomlyuvala  sebe  j  nareshti
vijshla, chervona, yak kumach. "CHi nemaº u vas  yako¿  knizhki?  -  poprosiv  ya,
soromlivo opustivshi ochi, yak togo vimagala diplomatiya. - YA strashenno  lyublyu
chitati, - kazav ya, - rizni knizhki. Ta nashi hlopci, yazvi ¿hnyu dushu, niyak ne
dayut' chitati, doki ¿h ne pokriºsh...  -  ya  zakashlyavsya,  vidumuyuchi,  yak  bi
delikatno zakinchiti. - Doki ne pokriºsh ¿h brezentom znevagi, - vimoviv  ya,
slidkuyuchi za poplavkom zakinuto¿ vudki. Riba klyunula -  divchina  zaprosila
mene do kayuti, i mi vdvoh pochali vibirati knizhku.
   "U vas mama º?" - zapitala divchina-galka.

   "Mama º i sestrichka male-esen'ka, - zaripiv ya  solodkim  golosom,  a  v
samogo na yazici lezhali vsi lajki, yaki ya mayu za chest' znati.  -  Voni  mene
os' uzhe p'yat' rokiv yak ne bachili. Mamochka v mene staren'ka i shvidko vmre k
chortu", - informuvav  ya,  dumayuchi  za  druge  j  ne  znayuchi,  shcho  stoyu  na
pravil'nij stezhci do sercya dami. Cikavist' ¿¿ zrostala. YA musiv rozpovisti
cilu istoriyu z bezlichchyu vbivstv ta samogubstv, yaki padali na  golovi  mo¿h
krevnih, vigadati sobi krim sestrici -  shche  j  pomerlogo  bratika  i  jogo
polyubiti, bezzhalisno rozluchiti vsih nas i rozkidati po sviti  i,  nareshti,
vidpraviti vigadani  korabli  na  bat'kivshchinu  do  materi  v  obijmi.  Moya
fantaziya rozchulila divchinku. Vona  bula  nekrasiva  i  nerozumna.  Na  ne¿
nihto, ochevidno, ne zvertav uvagi, i teper vona  cilkom  bula  pid  vladoyu
nezvichnogo. Serce v ne¿, vzhe zdibne do lyubovi, vpershe zavmiralo pid nizhnoyu
opuklistyu grudej, ta v nij use shche bulo vid divchinki.

   Mene ne treba vchiti, yak sebe povoditi z divchatami. YA jdu zavshe prosto i
nikoli ne pomilyayus'. Divchinka zvikala do mene z kozhnoyu hvilinoyu. Vzhe mi  z
neyu hodili po palubi pid holodnim poglyadom bat'ka. Mi stoyali  bilya  bortu,
divilisya v vodu, i ya koketuvav z usiº¿ sili. "Koli mi pri¿demo  dodomu,  -
kazav ya, - ya  vas  posadovlyu  na  najkrashchogo  viznika,  i  mi  po¿demo  do
najkrashchogo restoranu. Nam bude veselo, yak u rayu.  Najkrashchogo  vina  ya  vam
postavlyu na stil".
   "YA ne po¿du dodomu, na  viznika  ne  syadu,  -  divchinka  shamenulasya  i
zamovkla. - Meni ne mozhna z vami govoriti, ce tajna".

   YA prikusiv gubu, shchob ne vitryasti z svoº¿ dami dushi razom iz tajnoyu.
   "CHomu zh vi ne po¿dete? Adzhe brig ide? I hiba ya vam ne podobayus'?"
   Divchinka odvernulasya.
   "Papa zaboroniv meni kazati vam, shcho mi ¿demo ne..."

   U cyu hvilinu speredu nad nami prorvalos' sonce, i  v  mene  skolihnuvsya
ves' mozok. YA ledve ne vpav cherez bort. "Mi ¿demo ne dodomu, - zakrichav ya,
- mi ¿demo na pivden'. Sonce musilo b buti pozad nas!"

   YA shvativ divchinku za ruku i povolik za soboyu na provu  briga.  Vona  -
nalyakana  -  malo  sperechalas'.  Polkovnik  pobig  uniz,  ochevidyachki,   za
revol'verom, pochuvshi  shchos'  nedobre.  Zemlyaki  obstupili  mene,  pokinuvshi
vikachuvati vodu. Stalo tiho, til'ki bul'kotila voda ta shumilo more.

   "Hlopci! - kriknuv ya. - Nas zradzheno¿ Mi ¿demo proti soncya, na pivden',
a put' nasha musit' lezhati na protilezhnu storonu".

   Hlopci pokazilisya. Malo  nazvati  ¿hni  vislovi  lajkoyu.  Bagato  rokiv
vchilisya voni vislovlyuvati pochuttya nejmovirnimi  spoluchennyami  sliv.  CHerez
te, shcho zavshe ci pochuttya buli girki, bolyuchi ta bezvihidni,  nache  vseredini
nemaº sercya, skriz'  u¿dliva  zelena  zhovch,  to  j  vislovi  veletens'kimi
zegzicyami pidijmalisya do shchogol.
   Naletiv tuman, i mi opinilisya v tumani. Z boku kormi prolunav  postril,
i golos polkovnika kriknuv zvil'niti palubu. Mi zajshli do tryumu,  de  voda
vzhe stoyala po kistochki. YA rozpitav divchinku pro  zadum  ¿¿  bat'ka.  Vona,
nalyakana oskazhenilimi oblichchyami tovarishiv, rozpovila meni vse, shcho znala. YA
sluhav ¿¿ sam, odijshovshi vid yurbi.
   "Kudi mi ¿demo?" - krichali neterplyachi. YA viliz na bochku.
   "Gromadyani, - zakrichav ya, - mi ¿demo na pivden'. Nas prodano  v  armiyu.
Mi budemo v afrikans'kih pustelyah bitisya z chornimi povstancyami. Mi vzhe  ne
lyudi. Svit hoche nas umertviti, ta shche j z vigodoyu dlya sebe". Govoriv  ya  shche
bagato dechogo, opovidayuchi pro svoº  perebuvannya  na  Pao  ta  na  YAvi.  Mi
pidnimali bunt na korabli. Mi virishili ce  zrobiti,  zavoloditi  brigom  j
poplivti na pivnich.

   Koli mi potknulisya na palubu, prolunalo kil'ka  postriliv,  i  odin  iz
nashih pokotivsya mertvij uniz. Ce zrobilo nas uvazhnishimi j  ob'ºdnalo  kolo
zavdannya. Pershij trup zavshe najzhahlivishij. Vin vidigraº rol' faktu,  yakogo
ne perejdesh, yak ne ozhive nikoli zabita lyudina. Z  kormi  v  nash  bik  bulo
napravleno, ochevidyachki, ne menshe chotir'oh gvintivok - rumuna, polkovnika i
dvoh matrosiv. YA vzyav iniciativu do svo¿h ruk.
   Nav'yazavshi brudnu ganchirku na palicyu, ya vistaviv ¿¿ v lyadu. Kil'ka kul'
pronizalo ¿¿ odrazu. YA pomahav ganchirkoyu. "Ne strilyajte, -  kriknuv  ya,  -
zaraz vijde na palubu til'ki chetvero, shchob stati do pompi, - vzhe poven tryum
vodi. Ne v  vashih  interesah  topitisya  razom  iz  nami".  Meni  nihto  ne
vidpoviv. "Polkovniku, - prodovzhuvav ya, - z nami vasha don'ka. Mi ¿¿  pershu
vtopimo. Ne  zabuvajte  c'ogo".  Polkovnik  ne  zrazu  vidpoviv.  "Mi  vas
perestrilyaºmo, yak skazhenih sobak. Za kozhnij palec' moº¿ don'ki -  desyat'oh
povishu na reyah".  Mi  pidnyali  strashnij  regit.  Polkovnikovi  vidpovidalo
cherevo nezvichnogo zvira, zamknenogo, ale ne zv'yazanogo. Vin  pochuv  nemalo
pobazhan' sobi i jogo  bliz'kim,  pochuv  lyut'  obdurenih  lyudej.  YA  zrobiv
poryadok.
   "YA zgoden, - pochulosya vid polkovnika, - haj chetvero vihodyat'  i  stayut'
do pompi. Za ce vidpustit' zaraz zhe dochku". Treba bulo torguvatisya  -  vin
uvazhav nas za durniv. Mi pogodilisya na tomu, shcho viddamo jomu don'ku,  koli
vismokchemo vsyu vodu z tryumu.
   YA viliz na robotu v pershij chetvirci.  Tuman  visiv,  prote  palubu  vsyu
mozhna bulo bachiti. Bula chudna mryaka, u yakij korabel' zdavavsya vuliceyu,  shcho
pohituvalasya, parusi bezpomichno visili, i hololo  zastigle  povitrya,  nibi
vono zavmerlo pered poduvom uraganu.
   Vorogi nashi sidili za derev'yanim shchitom, shcho mig cilkom zahishchati  ¿h  vid
nashih ochej. ¿h bulo dijsno chetvero, ozbroºnih gvintivkami. Kachayuchi vodu, ya
ne perestavav oglyadati palubu, notuyuchi vsi dribnici, mov hotiv vivchiti  ¿h
napam'yat'. Mi pracyuvali sovisno. Tuman  ne  rozhodivsya,  stalo  parko,  yak
pered zminoyu pogodi. SHelestila voda, padayuchi za bort, zvuki, shcho ¿h  davala
pompa, buli zhalibni, nibi krektala kachka. U tryumi ne chuti  zhodnogo  slova.
Na kormi shepotyat' nashi vorogi, i vidko dimok z  sigari  polkovnika.  CHudna
tisha pochuvalasya - vipovnena  lishe  nervovim  cokotom  soten'  serdec'.  Mi
natomilisya j poprosili zmini, yaka stala na nashi miscya, doki mi  spuskalisya
v tryum. Mi sprobuvali prorubati v tryumi pereborku, ale kriz' doshki  v  nas
poletili kuli. Polkovnik rishuche vimagav povernuti  dochku.  Nam  nichogo  ne
zalishalos', yak vidpustiti ¿¿. Na palubi pompa pracyuvala. Divchina pishla  na
kormu, oglyadayuchis' na mene. Mozhu poklyastisya, shcho ya zovsim ne hotiv ¿j  zla,
i vse trapilos' poza moºyu voleyu.
   CHas ishov, i stanovishche ne zminyuvalosya. YA perebrav uzhe sto planiv, yak nam
napasti, ne zagubivshi lyudej darom. Potim ya pishov do pompi, nakazavshi  buti
vsim napogotovi. Pracyuyuchi,  ya  potihen'ku  navchav  tovarishiv,  shcho  robiti.
Strumin'  vodi,  povernutij  na  kormu,  prote,  odrazu  pripinivsya  cherez
nespravnist' pompi. Ale mi, viyavivshi takim chinom svo¿ namiri, uzhe ne  mali
prava zupinyatis'. Mi popadali  dodolu  j  kinulisya  do  kormi.  Dvoh  bulo
poraneno. Rumun-kapitan kinuv gvintivku j pidnyav  ruki.  Vin  buv  sam  na
palubi. "De polkovnik?" - zakrichav ya. "Polkovnika nema. Vin popliv  uzhe  v
more". - "Na chim popliv?" - "CHoven. YA maºm tut chovna". - "A chomu zh ti  sam
ne tikav? Mi zh tebe povisimo". - "YA hazya¿n. Brig - moya. Ce - mij  zhona.  YA
budu vash". Krashche bulo ne vishati c'ogo bosogo j krivogo kapitana.  Mi  jogo
pomiluvali  j  gurtom  stali  povertati  parusi.  Nam  dopomig  vipadkovij
vitrec'. Teper mi posuvalisya na pivnich. I, na nashe shchastya, pogoda  virishila
pereminitisya. Des' pidnissya vgoru tuman, i svizhij  niz'kij  briz  zabiv  u
parusi.  Zagal'na  radist'  nache  shche  pidbad'orila  vitrovu   silu.   Brig
virivnyavsya, yak kin' pid dobrim vershnikom,  i  letiv  ptahom,  pripavshi  do
hvil'. YA zajshov do kayuti j pobachiv  tam  divchinu.  Vona  sidila  v  kutku,
zakutavshis' u hustku chervonogo shovku. "CHogo  ti,  ditino,  ne  vtekla?"  -
promoviv ya. Divchina zamist' vidpovidi - rozrevlasya, yak durna, i chekala, shcho
ya prigolublyu ¿¿ abo dam cukerku. YA znyav z ne¿ platok i vijshov na palubu  z
platkom. Nezabarom mi jshli vzhe z praporom, i  ochi  u  vsih  buli  mimovoli
zvedeni na cej prapor. Ta nashe zhittya zavshe visit' na  nitochci.  Nikoli  ne
mozhna kazati "gop", doki ne pereskochish. Na sviti  zavshe  bil'she  poganogo,
nizh dobrogo. Toj, hto virit'  u  dolyu,  mozhe  sobi  zapisati,  shcho  v  doli
napivchorne oblichchya. Hto lyubit' svoº zhittya, haj molit'sya, shchob  pomirati  na
sushi. Ta personal'no ya - voliyu buti pohovanim u mori.

   Mi ne bachili, zvidki priletiv pershij nabij. Til'ki povirili mi v n'ogo,
koli vin rozirvavsya v vodi na nashomu shlyahu.  YA  znajshov  shchos'  podibne  do
ryatuval'nogo poyasa j nadiv jogo na divchinu. Vona plignula za bort. Za  neyu
pospishiv i ya. Mi shvidko zalishilis' pozadu briga. Lyudi skakali  z  n'ogo  v
more. V korabel'  uzhe  potraplyali  nabo¿.  SHvidko  vpala  machta,  vijnuvshi
parusami. Potim upala druga. Vostannº ya pobachiv figuru  rumuna  na  kormi,
yakij zrivav prapor. Ta jogo shvidko zakrila hvilya.
   Za  sotnyu  metriv  vid  nas  projshov  krejser  "Ismet".   CHerez   borti
perehililisya lyudi j divilisya v vodu. Meni zdalosya, shcho mene  rozglyadayut'  u
binokl'. YA pidnyav ruku. Ale krejser ne zupinivsya j shvidko znik u  napryamku
na pivnich.
   Mi z divchinoyu prodovzhuvali nashu put'. Sonce z'yavilosya na bilyavih hmarah
i plivlo suhe na suhomu nebi.  Divchina  trimala  sebe  po-gerojs'komu,  ¿j
til'ki ne viri-los', shcho tak kinchaºt'sya ¿¿ persha j ostannya lyubov.  Meni  ne
virilos', shcho ya ne doplivu do berega. YA  udavav  z  sebe  veselogo,  shchob  i
vtopitisya z posmishkoyu. Potrohu mi pochali klacati zubami. YA rozdyagsya zovsim
i robiv u vodi gimnastiku. Potim ya  pomig  rozdyagtisya  j  divchini.  Mi  ne
pochuvali  zhodnogo  soromu,  bo  tam,  de  panuº  smert',  tilo  vvazhaºt'sya
prekrasnim i doskonalim, vsi odvichni pitannya -  yasnimi  j  zrozumilimi,  a
lyuds'ki bazhannya - dribnimi.
   Mi trimalis' na vodi do vechora, protrimalisya j nich.  A  mozhe,  ¿h  bulo
kil'ka - dniv ta nochej. Na mori j nazva divnoyu staº: chomu nich i chomu den',
koli jde, perestupayuchi cherez morya, velikij chas?  Dribnimi  dzvonami  lyutuº
nebo, slipuche svitlo gorit' u mozkovi j unochi, i mozok hoche ne  propustiti
vikonati svoº¿  ostann'o¿  roboti:  vidbiti  gran',  za  yakoyu  pochinaºt'sya
nebuttya.

   YA zagubiv svidomist', pritiskayuchi do sebe napivmertvu  divchinu.  Os'  u
takomu viglyadi ya j potrapiv sam do ribalok. SHCHo  stalosya  z  divchinoyu,  vi,
pevno, dogaduºtes'. CHasto hmarka, narodivshisya v sinij kupeli neba,  roztaº
bez slidu, nesuchisya v nevidomu dalechin', i til'ki, mozhe, kraplya vodi vpade
z ne¿.
   Genova, 2/V
   Druzhok. Milij mij i horoshij. Z tvo¿h listiv ya bachu, shcho ti teplo do mene
stavishsya. Meni zdaºt'sya, hoch slovo - teplo - tut ne do miscya.  YAk  ya  tebe
zgaduyu? Spochatku meni uyavlyaºt'sya vechir. YA sidzhu j palyu.  Zahodish  ti.  Nas
znajomlyat'. YA dumayu - slavnij hlopec'. Potim zgaduyut'sya shidci  v  port  i
portova nich. Mi chekaºmo  mashinu.  Pro  shcho  mi  rozmovlyali?  Zdaºt'sya,  pro
druzhbu. Ni, napevno pro druzhbu. I  pro  chistotu.  Potim  progulyanka  pered
kino. Dali vse znikaº z pam'yati.  Meni  zgaduºt'sya  moº  zhittya  v  goteli.
Pam'yataºsh, ya tebe pociluvala?

   Potim pochalos' shchos' nepriºmne. Ti mene unikav.  CHomu.  druzhochok?  Prote
krashche ne zgaduvati. Buv chas, koli ya bula vinna pered  toboyu.  Ale  todi  ya
bula sama ne svoya. Ti pravil'no napisav:  "Vse  minaº,  Tajah".  Ta  skazhi
meni, druzhe, nashcho vse v zhitti prihodit' til'ki todi,  koli  mi  perestaºmo
vzhe bazhati c'ogo? Ti pam'yataºsh mene v Misti? YA todi duzhe lyubila svogo muzha
j zavshe posilala jomu privit na Pivnich, lyagayuchi spati.  I  nihto  ne  znav
c'ogo. YA pustuvala j robila durnici, ale til'ki cherez  te,  shcho  meni  bulo
tyazhko. Ti znaºsh pro vsi mo¿ durnici. YA ne vmila opanuvati sebe  todi.  Ale
vse minaº. Meni soromno pisati, ale v mene - tezh minulo.
   Tut ya mozhu tancyuvati. Tut koristuyusya "kolosal'nim pospihom".  V  Itali¿
vse meni nove. YA taka vil'na. Ta os' prijshlo i  te,  chogo  ya  ne  potrebuyu
teper. YA oderzhala lista vid cholovika. YA ne v sili peredati tobi j kraplini
tiº¿ uvagi j nizhnosti, yaki tam º. YA hochu rozbuditi v  sobi  shchos'  i  -  ne
mozhu.
   Uchora jshov uvecheri doshch. YA vijshla na balkon i vdihnula  povitrya.  Znaºsh,
til'ki na pivdni mozhe buti takij  pryanij  zapah.  Krapli  doshchu,  vazhki  ta
kraplisti, padali meni na volossya, na bluzku, za  komir.  Navkrugi  zovsim
tiho. Inodi zhivesh bagato chasu j ne pomichaºsh us'ogo, shcho tebe otochuº.  Buvaº
zh den', koli raptom odrazu pochinaºsh bachiti  rizni  dribnici.  YA  stoyala  j
dumala. I vmit' ya pochala rozglyadati i susidnij budinok, i dahi, i gori.  YA
sebe vidchula samotn'oyu i tak daleko vid chogos', shcho meni stalo strashno. Ale
vid chogo daleko? Vid bat'kivshchini? Ni, milij, vzagali  vid  chogos'  chi  vid
kogos', ya ne znayu, yak tobi zmalyuvati ce chuttya. Ale chi bulo  tak  z  toboyu?
Hochesh piti skorishe na lyudi, de bagato narodu, ale pochuvaºsh sebe  shche  bil'sh
samotn'o.
   A vden' uchora svitilo yasne sonce. YA  pishla  na  stare  kladovishche,  yakim
slavna Genuya. Bilij marmur lezhav  skriz',  pokrivayuchi  mogili.  Gori  buli
bliz'ko. Misto pido mnoyu bovvanilo v legen'komu tumani. Buhta strashno sinya
j porozhnya. ZHodnogo paroplava. YA jshla tiho j nesla bili pahuchi lile¿.  Meni
zahotilosya, shchob i v mene lezhav tut htos' kohanij, ya b jomu mogla  poklasti
lilej i posidila b sered marmurovo¿ tishi na mogili. YA, mabut', plakala, bo
prohozhij, yakij mene zustriv, podumav, shcho ya sumuyu za kimos', hto lezhit' pid
pam'yatnikom. "Ne treba plakati, psuvati yasni ochi - vse  minaº",  -  skazav
prohozhij. I  ya  zaplakala  shche  duzhche.  YA  sila  bilya  pam'yatnika  velikomu
kompozitorovi j prosidila ne znayu  skil'ki  chasu.  Lile¿  pov'yali  v  mo¿h
rukah.
   YA tobi bagato rozpovidayu pro sebe. Os' ya povernusya dodomu. Ne znayu,  yak
bude z cholovikom. Meni vse teper daleke, pro shcho  govorit'  vin.  Druzhochok,
nikoli ne lyubi pershij nikogo. Koli tebe  pokohayut'  -  todi,  bud'  laska,
zakohujsya, odruzhujsya. Ale nikoli ne  bazhaj  nikogo  tak,  shchob  prokidatisya
til'ki z ciºyu dumkoyu j zasinati z neyu. Vzagali meni bolyache pisati pro  ce.
Haj teper pomuchat'sya inshi.
   CHas ya provodzhu tut dobre. Titka viduzhala. Veselo. Rankom ¿zhdzhu na plyazh.
Beremo chovna, zaplivaºmo daleko v more. Lazimo po skelyah. U mene vzhe º tut
znajomi.  Vsi  do  mene  nadzvichajno  stavlyat'sya,  bo  ya  -  chuzhozemka  ta
blondinka. Vechorami buvayu v dansingah, kino. Bula v teatrah. Ta  voni  tut
pogani. Bachila muze¿ - Vinchi, Muril'jo. Oglyanula vsyu Genuyu. Zavtra ¿du  na
dva dni do Karaiio ta Rogio¿ipo. Ce nadzvichajni kutochki  na  berezi  morya.
SHvidko po¿du do Milana na kil'ka den', zvidti do Berlina, oderzhu povorotnu
vizu - i dodomu.

   Meni tut podobaºt'sya. Ale ¿hati, prote, treba. Malo zalishilosya  groshej.
YA tut tancyuvala dva razi.  Dushevna  rivnovaga  v  mene  cilkovita.  Navit'
skorshe - apatiya. Mene nishcho zaraz ne  mozhe  zvorushiti.  YA  duzhe  rada.  Tak
spokijnishe zhiti. Inodi z'yavlyaºt'sya zhaga do zhittya. Hochet'sya vidmovitis'  od
prihil'nostej, zvichok, miscya j vid'¿hati. Nadovgo  j  daleko.  SHCHob  bachiti
vse. Ale raptom malen'kij viter i doshch, i vse'  ce  rozpadaºt'sya,  pochuvaºsh
sebe malen'koyu j kvoloyu, i todi hochet'sya veliko¿ micno¿  druzhbi.  Ti  mene
rozumiºsh?

   Ti meni drug chi ni? Tak zavshe kazhesh ti. CHomu ya tobi tak  viryu?  YA  tobi
tak bagato skazala. Druzhochok! Horoshij.  Mozhe,  mi  shche  kolis'  pobachimos'.
CHitayuchi mogo lista, ti podumaºsh, shcho ya pesimistka. Ta  ce  ne  tak.  Ti  ne
znaºsh, skil'ki inodi prokidaºt'sya v meni.  Zavshe  kozhnij  zhinci  potribnij
impul's. SHCHob buv takij muzhchina, a koli nema jogo, todi treba zhiti - yak usi
zhivut' - zovnishn'o. Prosto. YA pishu  yakus'  nisenitnicyu.  Ale  v  mene  tak
bagato teper dumok, shcho ya ne mozhu oformiti ¿h. Treba vzhe, mabut',  pokinuti
pisati.

   Ti shche vstignesh napisati meni lista. Za Seva ya duzhe rada. Daj  jomu  moyu
adresu. Privit jomu vid mene.
   Druzhochok, teper vechir, i htos' zaspivav serenadu. Distayu  liru  j  bizhu
sluhati. YAki vsi daleki nini. Milij mij hlopec'!

   T."
   Lista  napisano  riznim  atramentom,  za  kil'ka  prijomiv.   U   kinci
zakresleno rost ssrirtum, de  stoyalo  zapitannya  pro  Bogdana.  Prikladeno
fotografichnu kartku z napisom : "Milomu ideal'nomu drugovi z Genova, 2/V".
Na kartci Tajah sidit' u kupal'nomu kostyumi na kameni nad buhtoyu.
   Vdalini vidno dahi Genu¿.

   H
   Uvecheri do gavani Mista zajshla kanonerka. Pokruzhlyavshi po  gavani,  vona
ob'yakorilasya, ne prishvartovuyuchis' do estakadi. Mi sidili v potajnomu kafe,
de mozhna mati nadzvichajnu chornu kavu, dvi-tri lyul'ki opiyu  i  kontrabandne
vino "Krov zemli". Nas rozvazhali divchata - trohi zahripli  vid  veselosti.
Skriz' u portu pochali biti sklyanki. Probilo tri  razi  -  bula  odinadcyata
godina. Pohmurij peredzvin perejshov postupovo po vsih palubah.

   Z kanonerki htos' po¿hav do Mista chovnom. YA  vdihnuv  svizhogo  povitrya,
podavivsya nim  i  zakashlyavsya.  Peredo  mnoyu  na  brukovi  dvora  bula  moya
blyuvotina. YA viter rota j povernuvsya do svo¿h  tovarishiv  u  kafe.  Golova
bula cilkom svizha. Pislya bagat'oh potribnih procedur i neobhidnih  tostiv,
viddavshi  nalezhnij  chas  na  tovaris'ki  rozmovi,  vikonavshi  vsi  pravila
delikatnosti,  gostinnosti  j  horoshogo  mors'kogo  tonu  -  mi  rozpochali
serjoznu besidu pro te, yakij potribno korabel' dlya novo¿ kartini Seva.
   Divchata obnimali nas za shi¿ j  sluhali.  Voni  zacikavilis'  spravoyu  j
namagalis' nam dopomogti. Moryak - hazya¿n trambaka j shhuni, vin zhe  kapitan
cih parusnih ptahiv, ribalka chi, vlasne, otaman boso¿ ribal's'ko¿  vatagi,
Stella, Muha, Polya, hazya¿n kav'yarni, Bogdan, Sev, ya - nas bulo dev'yatero.
   - Povertatis' na bat'kivshchinu, - skazav hazya¿n kav'yarni, - dovodit'sya ne
shchodnya. Vi, molodi panove, povirte mo¿j grec'kij  golovi.  YA  vmiyu  zvariti
malen'ku chashku turec'ko¿ kavi -  micno¿  j  girko¿,  yak  girka  solodkist'
zhittya. YA vmiyu zlipiti kul'ki opiyu  tak,  shcho,  pokladeni  na  lyul'ku,  voni
bul'katimut', yak dityachi vusta. Lampa goritime yasno  j  spokijno,  koli  vi
vtyaguvatimete v sebe charivni vipari opiyu nad neyu. Ce vse  ya  vmiyu  robiti.
Ale ya ne znayu, yak povertatisya na bat'kivshchinu. Tomu dozvol'te meni posiditi
movchki j sluhati vashih mudrih sliv doti, doki ne prijde hvilina rozpovisti
meni pro te, shcho ya znayu.
   -  Mi  posluhaºmo,  -  skazali  gurtom  divchata.  U  cej  moment,  koli
narodzhuvavsya  korabel',  stalo  tiho  j  urochisto.  Z  nevidomogo   elingu
puskalos' na vodu rozhdenika. Salom natertij kil' sliznuv po  kruglyakah,  i
rozdalasya pid jogo tiskom voda na boki.
   Bogdan zabrav slovo pershij:
   - Dorogi misteri j ledi! Dozvol'te vesti vas do rozuminnya spravi,  ciº¿
vazhlivo¿  spravi,  i  roz'yasniti  vam,  dlya  yakogo  skotu  mi  shukaºmo   j
obgovoryuºmo korabel'. Mi jogo shukaºmo  dlya  rumuns'kogo  bosogo  kapitana,
dvoh matrosiv ta polkovnika z don'koyu i dlya dvohsot ovec', shcho ¿h polkovnik
veze pid nizh, koli voni dumayut', shcho povertayut'sya do pasovis'ka.

   - Postijte, - vtrutivsya Sev, - vi breshete. Korabel'  cej  -  dlya  uchniv
mors'ko¿ shkoli. Voni vijshli v praktichne plavannya. Buli poblizu  katastrofi
j pidibrali bagat'oh iz rozbitogo briga. A  brig  toj  mi  znimatimemo  na
yakomus' dubkovi.
   - Brig na dubkovi? - zasmiyavsya hazya¿n trambaka.

   - A chomu j ni? - obrazivsya ribalka.

   - Dubok menshij i na  n'omu  zovsim  inshij  takelazh.  Koli  dubka  mozhna
porivnyati do shhuni, de na oboh machtah gafel'nij takelazh, cebto nemaº  rej,
to brig z rejnim takelazhem na fok- i na grot-machti nichim ne mozhe  nagadati
dubka.
   - Tikelyazh'?
   Hazya¿n trambaka lyasnuv doloneyu  po  spini  zacikavleno¿  divchini.  Vona
zdrignulasya j vidpovila tim zhe.
   - Tikelyazh'?
   Hazya¿n trambaka ne vitrimav. Blagal'nij poglyad zupinivshi na  meni,  vin
ledve strimuvav potik sliv iz svoº¿ hripko¿ gorlyanki. YA dozvoliv.
   - Ne tikelyazh', a takelazh, -  zagovoriv  hazya¿n  trambaka,  -  ce  slovo
oznachaº vsi yak ºst' na  korabli  priladdya  dlya  keruvannya  parusami,  sami
parusi i vse, na chomu voni trimayut'sya:  machti,  re¿,  gafeli,  usi  bloki,
vanti, fali ta bagato inshogo. Povnij korabel', abo fregat, maº troº  macht:
poperedu fok-machtu, poseredini grot-machtu j pozadu  krajc-machtu.  Barka  -
tezh iz tr'oma machtami, til'ki krajc-machta v ne¿ nazivaºt'sya  bizan'-machtoyu
j na nij odnij gafel'nij takelazh. SHhuna - barka z tr'oh  macht  maº  til'ki
odnu fok-machtu z rejnim takelazhem, a inshih dvi machti - z gafel'nim. Velika
shhuna - tri machti - usi z gafel'nim takelazhem. Brig maº til'ki dvi  machti:
fok- i grot-machtu...

   Sev zupiniv hazya¿na trambaka, j  na  hvilinu  zapanuvala  movchanka,  yak
vidpochinok pislya zlivi  neznajomih  sliv.  Bogdan  posmihavsya  -  ce  jogo
stihiya. Mi z Sevom tezh buli dikunami v spravi  parusnogo  gospodarstva  na
derev'yanih korablyah. Hazya¿n kav'yarni zaproponuvav  nam  kavi  j  pishov  ¿¿
variti. SHvidko pahoshchi chorno¿ kavi dosyagli j nas usih.
   - YA, yak rezhiser majbutn'o¿ kartini, i vin - avtor scenariyu,  -  pokazav
Sev rukoyu v mij bik, - i  Bogdan,  shcho  podav  nam  temu,  na  svo¿j  shkuri
viprobuvavshi ¿¿, - vsi mi razom z'yasuºmo nashi poglyadi na toj korabel',  shcho
jogo mi shukaºmo. YA rozpovim pro shkolu j molodih moryakiv na brigovi, Bogdan
viklade  svo¿  sposterezhennya  j  motivi  povernennya  jogo   j   inshih   na
bat'kivshchinu, a redaktor  pov'yazhe  ce  micnimi  vuzlami  fabuli.  Potim  mi
poprosimo prisutnih vislovitis', podaruvati nam kil'ka dostojnih  dumok  i
porad, shchob korabel' mav dobrogo fil'ma, a mors'ka shkola - garnogo korablya.
Dozvol'te meni pochati pershomu.
   Hazya¿n kav'yarni prinis  nam  kozhnomu  po  krihitnij  chashechci  zapashno¿,
garyacho¿ kavi. Mi pochali s'orbati, zapivayuchi holodnoyu vodoyu.  SHvidko  serce
stalo zhvavishati.
   Pogubivshi reshtki hmelyu, mi sidili bad'ori j shvil'ovani. Pochuvalosya, shcho
ciº¿ nochi nihto z nas ne zabude doviku. Kinokartina stoyala pered nami,  yak
konkretna ideya, shcho zakladala soboyu  filosofs'ku  sistemu.  Sev  ustav  vid
stolu j pochav hoditi.
   - YA uyavlyayu sobi mors'ku shkolu na visokomu berezi. Z  usih  vikon  shkoli
musit' siniti more. Vikna krugli, yak  ilyuminatori,  i  kimnati  z  kojkami
nagaduyut' kayuti. U buhti vnizu sto¿t' kil'ka  navchal'nih  korabliv.  B'yut'
sklyanki - pochatok dnya. Shodit' sonce, yak prapor, i prapor lize  na  shchoglu,
yak sonce. Buhta - ne buhta, a lyusterko, v yakim vidbivaºt'sya j  kolivaºt'sya
vse, shcho lishe mozhe zaglyanuti. Tak ya mislyu sobi pochatok kartini.
   Sev dopiv kavu.
   - A dali - vihodyat' yunaki v plavannya.  More  pered  nimi  bez  beregiv.
Viter pered nimi j pozadu ¿h. Korabel' chistij ta bliskuchij,  yak  mashina  z
dereva j polotna. Kayuti pahnut' stepom i zemleyu.  YUnaki  vchat'sya  zahishchati
vil'nist', svij prapor - naciyu trudyashchih.
   Probilo des' nadvori chotiri razi. Bula pivnich. Pochala pracyuvati  mashina
na kanonerci, svistok rozligsya  nad  vodoyu,  i  chi¿s'  kroki  pochulisya  na
brukovi.
   - Odnogo sonyachnogo dnya korabel' chuº daleki  garmatni  postrili.  Kil'ka
dozorciv vilazyat' na mars i na mars-sten'gu z  binoklyami.  Voni  peredayut'
uniz  nervovi  slova  komandirovi:  "Strilyaº  vijs'kove  sudno.  Mishen'  -
parusnik, na yakomu vidko lyudej. Zbito fok-machtu. Nabij  potrapiv  u  vodu.
Zbito grot-machtu. Vidko na kormi prapora. Korabel' porinaº u vodu. Porinaº
u vodu. Porinaº.  Parusnika  nemaº".  Nad  miscem,  de  zaginuv  parusnik,
prohodit' krejser i znikaº, zalishivshi nad morem hmaru dimu.
   Nash korabel' manevruvav. Kapitan sam stav bilya kermanicha.  YAk  komashnya,
polizli yunaki na re¿, i  shvidko  vsi  machti  vkrilis'  bilimi  opuklostyami
parusiv. Ishli - na divo. I opinilis' na misci katastrofi. Pershogo vilovili
-  molodogo  matrosa,  shcho  trimav  divchinu.  (Tebe,  Bogdane).  Na  hvilyah
gojdalisya ulamki. Lyudej bulo rozkidano po moryu, yak snopi po nivi, hvilya ¿h
ne lishala na misci, nemiloserdno obhlyupuyuchi  i  perekochuyuchis'  cherez  nih.
CHasto za hvileyu pidnimalasya v povitrya ruka j rozpachlivo klikala dopomogti,
a choven znahodiv tam til'ki vodu j nichogo na  nij.  Ryatuvannya  trivalo  do
togo chasu, poki na poverhnyu morya opustilasya  nich.  I  vryatuvati  poshchastilo
bilya tr'oh desyatkiv lyudej.
   Ce buli lyudi.  Bezpomichni  -  voni  lezhali  na  palubi,  i  vid  ¿hn'o¿
lihomanki  drizhali  doshki.  Viplesnuti  hvileyu  z   ridno¿   zemli,   voni
povernulisya ponivecheni na gole derevo palubi, ¿hnyu odezhu pokidano za bort,
rozputni sini povernulisya golimi. I prapor ¿hnij - divocha hustka -  lezhit'
mokrij poruch. U kozhnogo º bat'ki j materi, shcho plachut' i tuzhat' za  sinami,
stoyachi bilya pohilih hat. Ta  cilij  korabel'  ¿m  teper  za  bat'ka.  Voni
vidchuvayut', shcho nemaº ¿m proshchennya j ne bude, doki ne zaroblyat' jogo  chestyu.
I nevzhe, perezhivshi sto smertej, ne ochistili voni svo¿h ochej, shcho ne  mozhut'
nimi glyanuti v bratni ochi novih yunakiv novo¿ zemli? Ta gospodari  lagidni.
Voni hodyat' bilya vryatovanih,  yak  bilya  lyudej,  lyudej  voni  privodyat'  do
pam'yati, lyudej vikachuyut' do zhittya, lyudej zahishchayut'  vid  holodnogo  poduvu
mors'kogo vitru. SHCHo za lyudi - yasno bude potim, a teper -  shvidshe,  hlopci,
poznos'te vsih pid palubu, kladit' u tepli kojki i godujte garyachoyu ¿zheyu.
   Nich prihodit' suvora, yak smert', i trivozhna. Svityat'  elektrichni  lampi
pid steleyu. Na palubi poripuyut' snasti. Dme rivnij, spokijnij briz, i nebo
vse v zoryah, u prominnyah, u radosti. Nich  velichna  pokrila  more  solodkoyu
tajnoyu. Za taku nich mozhe projti vse zhittya, korablem zasnuyut'  postati  bez
chisla, tisyachi dol' riznih lyudej  spustyat'sya  na  korabel'.  I  todi  zijde
sonce. Vono rozkraº rivnu liniyu obriyu j lyazhe na hvili, i vstanut'  na  tim
misci rozhevi tumani mors'kogo ranku.
   Mi movchali, dosluhuyuchi zvuchannya ostannih sliv.  Voni  dovgo  zavmirali.
Stella viterla sl'ozu. Hazya¿n  trambaka  kryaknuv,  a  ribalka  zasopiv  shche
duzhche. Bogdan vipiv vodi j prigotuvavsya govoriti. Pershi noti  jogo  golosu
mi ledve rozchuli: vin pochav shepotom, nibi prodovzhuyuchi povist' Seva.

   - Moya mati vrodila mene sirotoyu. A vrodivshi - vmerla.  Mene  poklali  u
nochvi - obmiti grihi. Slipi mo¿ ochi viterli  mokroyu  solonoyu  pelyushkoyu  ta
povivachem.  Kil'ka  krapel'  soli  posolili  kupil':  u  pershe  kupannya  ya
obznajomivsya z  solonoyu  vodoyu.  Dali  ya  sprobuvav  utonuti,  bo  susidka
vidvernulasya do moº¿ dobro¿ materi.  Potim  cile  svoº  zhittya  ya  nevpinno
topivsya. Pislya nochov ya sprobuvav zaginuti  v  kalyuzhi,  koli  vzhe  vivchivsya
plavati navsidyachki po zemli j zaglyadav do kalyuzhi, yak do dzerkala. SHkolyarem
- ya tonuv u krinici, kudi ya zaliz buv vidirati gorobini yajcya j  gorobenyat.
Dali - ya pobuduvav sobi na stepovomu stavku plit  z  ocheretu  j  zahodivsya
pekti posered stavka kartoplyu na tij krihti zemli, yaku ya vzyav na plit. Mij
korabel' izgoriv, a ya znovu tonuv.

   Utik ya z soldatami, shcho buli v nas na manevrah,  i  opinivsya  z  nimi  v
misti na velikij richci. Ce vzhe ya buv pidlitkom. SHvidko kazku kazhet'sya,  ta
ne shvidko dilo robit'sya - proplavav ya na  richci,  pidmitayuchi  paroplavi  j
chistyachi kartoplyu, z rik. I dobivsya nareshti do  morya.  Vono  vijnulo  pered
mo¿mi ochima, nibi  sinim  shlejfom  sukni.  Parusi  nalipli  do  n'ogo,  yak
meteliki do kapusti, i ya pishov za nim, mov za svoºyu molodoyu.

   Zrobivsya ya moryakom. Plavav ya na pivvantazhnomu paroplavi yungoyu i hlopcem
na vse. S'ogodni chistiv skla  v  lihtaryah,  nazavtra  mene  priznachali  do
bunkera peregortati vugillya, shche cherez den'  -  ya  slidkuvav  za  plitoyu  v
kuhovara, miv posud i oderzhuvav taki lyapasi, shcho v mene  j  teper  dzvenyat'
vuha.  Vijna  nas  zastukala  v  yapons'kih  vodah.  Mi  jshli  na  pivden',
povertayuchisya z Vladivostoka. Stoyala strashna speka. Mi hodili,  visolopivshi
yaziki. Potim pochavsya tajfun. Vi,  pevno,  chitali,  shcho  tajfun  mozhe  zmiti
kapitana z jogo mistka, kapitana bagatopoverhovogo okeans'kogo  paroplava.
U takij tajfun potrapili j mi.

   Kil'ka dniv nosilo nas, polivayuchi vodoyu, pidkidayuchi vgoru, shpurlyayuchi  v
bezodni, i navkrugi vstavali grizni vodyani stini, shcho pogrozhuvali  pohovati
v sobi korabel' i lyudej. Paroplav ne sluhavsya kerma, til'ki mashini skazheno
pracyuvali, vinosyachi nas na novi j novi hvili. Nareshti zupinilisya j mashini,
i poki mi pochali gotuvatisya do smerti,  tajfun  pomitno  uligsya.  I  persha
zemlya, yaku mi pobachili, bula zemlya Filippins'kih ostroviv.

   Nas prijnyali, ne skazhu, shchob dobre, ale bajduzhe. Paroplav  rozvantazhili,
pochali v n'omu shchos' lagoditi, a mi rozviyalis' po blagodatnij filippins'kij
zemli. A rozviyatis' bulo de - ostroviv Filippini  mayut'  kil'ka  tisyach.  YA
blukav po shirokih dorogah - chuzhij, nimij i visnazhenij. Inodi  meni  davali
hliba, inkoli ya krav jogo z rozchinenih dverej, mandruvav dali,  i  nareshti
meni skazali, shcho za den' hodi ya distanus' do Manili. Ce misto  ya  znav  na
mapi. YA jogo pobachiv na drugij  den'  uvecheri.  Ne  mozhu  ne  zgadati,  yak
zahodit' u tih krayah sonce. Nache zibrano vsi farbi  v  sviti  j  vilito  v
sinº-pre-sinº more. Na nebi nejmovirni pejzazhi,  zeleni  ostrovi,  chervoni
pozhezhi, purpurovi prapori. Ce bisnuvannya kol'oriv bulo b shtuchnim na  nashih
bidnih beregah, ta tam, sered zagal'nogo bagatstva dekoracij, vono  navit'
ne prigolomshuº uyavi.

   V Manili ya znovu sprobuvav utopitisya. Filippins'ki  ostrovi  -  koloniya
amerikanciv,  znachit'  -  nejtral'ni  vodi.  V  Manili  skupchilos'  bagato
paroplaviv iz riznimi praporami. Voni odstoyuvalis' nevidomo do yakih  tihih
chasiv. YA blukav u gavani, davshi volyu nogam iti,  kudi  ¿m  hotilos'.  Cili
lisi  macht  kolivalis'  poblizu  berega.  Dali  na  rejdi  stoyali   veliki
paroplavi. Smaglyavi, bronzovi, chorni lyudi veshtalisya na  parusnikah.  CHovni
snovigali mizh nimi. YA zapitav u odnogo malajcya,  chi  ºst'  u  gavani  nashi
sudna. Vin mene zrozumiv i  zaproponuvav  poslugi.  U  mene  ne  bulo  chim
zaplatiti. YA viddav jomu svoyu kurtku. Mi plivli, ledve probivayuchis'  kriz'
kupi velikih i malih parusnikiv.  Tim  chasom  shvidko  spuskavsya  vechir.  V
ostannih prominnyah dnya ya pobachiv paroplav, do yakogo mi plivli. YA  poprosiv
zachekati j pid'¿hati oberezhnishe, koli temnota dozvolit' meni zabratisya  na
sudno nepomitno. Takim chinom, postavivshi kapitana pered  faktom,  ya  dumav
uniknuti togo, shcho vin ne zahotiv bi mene vzyati.  Stalo  temno.  Pid'¿havshi
majzhe do samogo paroplava - vin buv taki poganij - mi zupinilisya. Z palubi
htos' nas pochuv, i mi movchki sluhali nejmovirni prokl'oni j dobrij rus'kij
mat. Mi shchil'no ob'¿hali kormu. YA namacav kanata, yakij  dlya  chogos'  zvisav
cherez bort. Stavshi na nis chovna, ya vzyavsya za kanata j opinivsya v  povitri,
drigayuchi nogami. CHoven popliv u temin'. YA vidchuv,  shcho  kanat  ruhaºt'sya  i
mene tyagnut' nagoru. YA virishiv krashche viddati sebe na milist' kapitana, nizh
vipustiti z ruk kanata - z usima mozhlivimi naslidkami.  Mene  pidtyagli  do
samogo  bortu.  YA  vzhe  pochav  buv  vorushiti  gubami,   zbirayuchis'   yakos'
vidrekomenduvati sebe ryativnikam, ta pobachiv nad  soboyu  zanesenu  ruku  j
pochuv takij garnij udar v tim'ya, shcho vipustiv  z  ruk  kanata  j  odrazu  zh
zagubiv pam'yat'. YA navit' ne vidchuv holodno¿ vodi.

   YAk i zavshe do c'ogo chasu - ya prokinuvsya ne na tomu sviti. Ta  j  ne  na
sushi. Bo vryatuvav mene malaºc' i prodav pivmertvogo na korabel',  shcho  jshov
dali na pivden'.
   Znovu bili sklyanki v gavani. Bula persha godina  nochi.  Nadvori  zavivav
viter. Vin, yak plaksivij kit, lyagav na dahi, pligav po nih i  golosiv.  Ci
zvuki znadvoru vidokremili nashu  kompaniyu  vid  cilogo  Mista,  yak  garna,
rivna, bezperervna, tropichna zliva. Ribalka  kunyav.  Sev  zadumano  paliv.
Divchata pozlyagali na stil, i v ochah ¿hnih svitilasya majzhe sobacha tuga.

   - Korabel', - prodovzhuvav Bogdan, - na yakomu ya ochunyav, nalezhav  staromu
malajcevi z ostrova Pao - des' na pivnich vid YAvi. C'ogo ostrova i chort  iz
svichkoyu ne znajshov bi sered  bezlichi  tih  ostroviv,  shcho,  yak  veletens'ki
zeleni kushchi,  lezhali  na  vodi.  Ta  za  yakimis'  nevidimimi  oznakami  mi
posuvalisya prosto do Pao. Za chas c'ogo podorozhuvannya ya vstig prizvicha¿tisya
do novogo hazya¿na i jogo komandi, shcho  skladalasya  z  lyude"  usih  mozhlivih
vidtinkiv shkur i dush. Tri dni ya  udavav  iz  sebe  hvorogo,  mirkuyuchi  nad
doleyu. Pershogo dnya mene dobre popobili, proponuyuchi  vstati  i  vzyatis'  do
roboti. Najbil'she ya zapam'yatav bezvuhogo kitajcya, yakij vishukuvav  na  meni
najbolyuchishi miscya, - i ya poklyavsya sobi pershoyu hlopchachoyu klyatvoyu  nenavidi,
poklyavsya, ne rozplyushchuyuchi ochej i udayuchi z sebe nepritomnogo, vidplatiti cij
bezvuhij sobaci. Potim ya j spravdi znepritomniv.  Nastupnih  dvoº  dniv  ya
lezhav, i nihto mene ne zajmav. Moº hlop'yache gore shvidko perejshlo,  yaskravi
hmarki plivli nad moºyu  golovoyu,  bundyuchno  pofarbovani  ptahi  perelitali
cherez mene, bo mi jshli chasami zovsim pid beregom, poklavshi  shchogli  j  nibi
hovayuchis' pid pishnimi zelenimi vitami.

   - Zamit'te sobi, shcho j nam, obgovoryuyuchi korabel', slid bi  podumati  pro
te, shchob machti lyagali vzdovzh palubi, koli zirvet'sya shtorm. Abo  zovsim  pid
beregami shchob iti v absolyutnij tishi, druzhno zanuryuyuchi vesla v vodu.

   - U nas nemaº takih shtormiv, - skazav hazya¿n  tram-baka,  -  shchob  treba
bulo robiti skladni machti. A zamist' vesel  -  mozhna  postaviti  nevelikij
motor.
   - Ne perebivajte, ne perebivajte, - zakrichali divchata,  mahayuchi  rukami
na moryaka. - Same zupinili na cikavomu misci.

   - Tak ot - mi bagato dniv pominali ostrovki. YA vzhe  pochav  tinyatisya  po
palubi. Mene shtovhali vsi, hto hotiv, a najbil'she  bezvuhij  kitaºc'.  Raz
jomu za ce dobre vletilo vid kapitana, shcho vzyav mene  pid  svoyu  ruku.  Vin
udariv kitajcya v nis vazhkim kulakom. YA stav mizh kapitanom i kitajcem.

   "Kapitane, - skazav ya, - cej cholovik mij. YA  poklyavsya  vibiti  z  n'ogo
kolis' dushu". YA perekonuvav svogo hazya¿na  takim  rishuchim  tonom,  shcho  vin
vreshti zasmiyavsya, ne rozumiyuchi mene, ale bijki ne prodovzhuvav.

   Pered Pao mi jshli cilij den' u takij gushchavini, shcho chasto ne vidno bulo j
soncya. Raz do nas na palubu vpalo, obirvavshisya  z  dereva,  male  mavpenya.
Cili hmari mavp povisli na gilli. Voni shpurlyali v  nas  gorihami,  listyam,
suchchyam, doki ya ne vikinuv mavpenyati na derevo. Nareshti mi dosyagli  beregiv
Pao. Prekrasna buhta, pohilij bereg, chervonij, yak najkrashcha  farba,  i  dvi
zhivih bronzovih figuri na berezi:  zhinka  j  divchina.  Veletens'ki  dereva
stoyali nad vodoyu, ¿hnº korinnya do  polovini  vihodilo  z  zemli,  stovburi
derev buli nache na pletenij bashti z korinnya. Zeleni do nemozhlivogo  dereva
j zovsim chervona zemlya...

   - Nu, ce vzhe vi togo... - prokinuvsya ribalka. - Ce brehnya.
   - A hiba tobi ne odnakovo, - garyache obizvavsya hazya¿n trambaka, -  ti  zh
groshej za pravdu ne plativ? A mozhe, j ya pid cim usim  pidpishus'  -  shcho  ti
todi skazhesh?
   - Koli vi ne virite v taki dribnici, to chi povirili b vi  v  te,  shcho  ya
pliv Magellanovoyu protokoyu? CHi povirili b? Ce na samomu  pivdni  Pivdenno¿
Ameriki, mizh Amerikoyu j Vognennoyu Zemleyu,  de  zustrichayut'sya  dva  okeani,
najbil'shi v sviti.
   - Rozkazhi, ya tam buv, i ya tebe zavshe pereb'yu,  koli  ti  brehatimesh,  -
zasterig hazya¿n trambaka. - Hoch ya j ne proti brehni vzagali. SHCHob vona bula
do ladu i do vpodobi.
   Nezvazhayuchi na protesti divchat, yaki hotili shvidshe  znati,  shcho  trapilosya
dali z Bogdanom na ostrovi Pao, Bogdan rozpoviv pro Magellanovu protoku.
   - Ishli mi z Vellingtona na Novij Zelandi¿ - do Rio, cebto - z  Velikogo
do Atlantichnogo okeanu. Bilya protoki nas strashenno tipala burya.
   - Tam zavshe buvayut' buri, - poyasniv hazya¿n trambaka.

   - SHCHo blizhche do protoki - to duzhche j duzhche mi poterpali za svo¿  kistki.
Dilo bulo v berezni. Ishov snig, grad i doshch. Kriz' gustij tuman mi pomitili
neyasni oznaki berega:  ce  buli  ªvangelisti  -  okremo  rozkidane  visoke
kaminnya. Skoro mi pobachili j skelyu, yaka  stoyala  na  storozhi  protoki.  Mi
pustilisya  z  poputnim  shtormom  u  vuz'ku  protoku,  zalishayuchi  za  soboyu
oskazhenilij okean. CHasami temnishalo  vid  shvidko  litayuchih  hmar,  ale  yak
shvidko nalitali voni, tak shvidko j pronosilis'. I todi  svitilo  sonce  na
zeleni vali vodi, na buruni, na pinu mizh kaminnyami j na obrivchastu  visoku
skelyu, ob yaku rozbivavsya mil'jonnosil'nij okean.
   - Pravil'no, - skazav moryak.
   - U protoci, yak u pidzemnomu koridori, nibi vogki j plisnyavi stini,  po
stinah zhahlivi malyunki j rozkolini, vse ce kolivaºt'sya v pivmryaci, minyayuchi
konturi. Moreplavci, yaki vpershe prohodili tut, ne odin raz molili boga pro
shchaslive povernennya, i cherez te tam º taki nazvi, yak skeli:  ªvangelisti  j
Apostoli, zatoka Miloserdya, buhta sv. Ta¿n. U zatoci Miloserdya  mi  kinuli
yakir. Vona nadzvichajno garna, yak dekoraciya do  pekla.  Tyazhko  sobi  uyaviti
shchos' strashnishe j zhahlivishe, kudi ni zvir, ni ptah, ani  zhodna  tvarina  ne
zahodila. I im'ya cij zatoci - Miloserdya.
   Bogdan zupinivsya, oglyadayuchi vsih pohmurimi ochima. Hazya¿n kav'yarni vstav
i nechutno pidijshov do dverej, prisluhayuchis'. Potim vin, yak tigr,  opinivsya
na seredini kimnati.
   - Divchata, zamitajs'! - kriknuv hazya¿n.

   Doki mi rozchumali, shcho take trapilos', divchata vibigli z kimnati,  a  do
dverej htos' postukav vladno i tverezo. Mi vsi ne vstavali z misc'. Bogdan
kinuvsya bigti za divchatami, ta  hazya¿n  kav'yarni  zupiniv  jogo:  "To  hid
til'ki dlya divchat".
   Zajshla miliciya. Mi pokazali svo¿ dokumenti. Ribalka ne mav  nichogo  pri
sobi, ale jogo znav odin iz milicioneriv. Bogdan odin buv bez dokumenta, i
jogo zabrali nespodivani gosti z soboyu. Mi poproshchalisya z  nim,  potisnuvshi
jomu ruku. Koli Bogdan vidchinyav dveri, rukav jogo kurtki trohi  odkotivsya,
i yakir pobachili mi na jogo ruci.
   Nadvir vijshli vsi razom. Viliskuvalo bilya vipadkovih lihtariv  more.  U
gavani bulo porozhn'o j  tiho.  Mi  pobachili  kanonerku.  "Nashcho  vona  syudi
prijshla?" - podumali mi vsi.

   XI
   Lista napisano na shistnadcyati storinkah zhovtogo shershavogo  paperu.  Vin
tochit' legen'kij zapah, shcho, yak nitka dimu, kolivaºt'sya, koli lista chitati.
   "Milano, 22/V
   Milij mij, uyavlyayu, shcho ti dumaºsh pro mene. Ne treba dumati  nedobre.  Ne
pisala dovgo. Ale nichogo ne zminilosya - mi taki zh druzi. YA oderzhala  tvogo
ostann'ogo lista davno. U mene chudnij nastrij. Takij spokijnij. Nichogo  ne
hochet'sya robiti. YA duzhe bagato ¿zdila za cej chas. V  Genu¿  ob'¿zdila  vsi
okolishni mali mista, bagato bachila  cikavogo,  takogo,  pro  shcho  ya  chitala
ranishe til'ki v knizhkah. Uzhe tizhden', yak  ya  vi¿hala  z  Genu¿  j  zhivu  v
Milani. CHi oderzhav ti moyu listivku z Komo? YA ¿zdila tudi  na  cilij  den'.
Ozero Komo, koli  pererizaº  paroplav,  nache  krishtalevij  holodnij  spirt
sto¿t', a ne ozero. Milan i vsi okolici jogo ya tezh oglyanula. Zavtra ya  ¿du
do Berlina za nashoyu vizoyu. Probudu v Berlini z tizhden'.
   Bagato ya mogla b rozpovisti cikavogo. YA nikoli  ne  perezhivala  stil'ki
gostrih i cikavih prigod, yak teper, stil'ki nezhdanih zustrichej iz  lyud'mi,
u mene yakos' zatupilosya teper pochuttya priv'yazanosti do  lyudej,  do  miscya,
prevalyuº til'ki  odne  chuttya,  chuttya  novogo,  zmini  vrazhen'.  Inodi  tak
hochet'sya pogovoriti po-nashomu. Sisti na kanapu, pidgornuti nogi,  poklasti
tobi ruki na plechi j govoriti dovgo-dovgo.
   CHudno, vsi gostri hvilini v mo¿j uyavi zv'yazano z nichchyu j doshchem.  Nich  i
teplij, lipkij doshch. Sumno, shcho nema z kim pogovoriti. Rozmovlyayu  vves'  chas
francuz'koyu, italijs'koyu movoyu. YA dosit' pristojno vzhe rozmovlyayu i rozumiyu
vse. Inodi, pravda, traplyayut'sya kazusi. YA shchodnya hodzhu do soboru Duomo.
   YA ne znayu chomu, ale meni  hochet'sya  tobi  rozpovisti  odnu  prigodu.  YA
nikoli v zhitti ne zabudu ¿¿. U mene nemaº zhodnogo planu, yak ce rozpovisti.
U mene nemaº zhodno¿ meti rozpovidi, ale ya ne znayu, chomu vona mene  zhahlivo
gnitit', i ya mushu ¿¿ rozpovisti.
   Cya prigoda zovsim zdast'sya tobi dribnoyu, ale vona meni bagato dala i do
chogos' rozbudila. Inodi cherez nadtrisnutij malij zakabluk  mozhna  vilomiti
sobi nogu. Ti mene zavshe rozumiºsh. Pravda? YA povtoryuyu, shcho meni obov'yazkovo
treba rozpovisti. YA ne mozhu  ¿¿  znati  sama  -  cyu  malen'ku  prigodu.  YA
pochinayu.
   YA mushu tobi skazati, shcho meni tyazhko govoriti pro lyubov. CHolovika ya yakos'
zabula, ya tobi vzhe pisala, nihto meni  ne  podobaºt'sya.  V  Itali¿  bagato
muzhchin hotilo b mene "obkrutiti", vislovlyuyuchis' vul'garno, ale mene  nihto
ne hvilyuº. Dva misyaci vzhe majzhe, yak ya visluhuyu na vsih  movah  ziznannya  i
serjozni, i smishni, i zvorushlivi, prostoserdi j nahabni. Nareshti  meni  ce
nabridlo  i  teper  navit'  ne  rozvazhaº.  V  Genu¿  ya   zalishila   bagato
"strazhdayuchih" druziv. Zvichajno, ce mene pidnosit' trohi yak zhinku. YA  chasto
dumayu, chomu meni nihto ne podobaºt'sya, chomu mene ne hvilyuº dotik  muzhchini?
Vsi sprobi ya zavshe suvoro obrivayu. YA zgaduyu sebe kolishnyu. YA duzhe slasna. YA
ne mogla b zhiti ranish dvoh misyaciv, yak zhivu teper, bez najmenshogo bazhannya.
Meni spadalo na dumku, shcho v mene atrofuvalas' pochutlivist'. I ya  zhila  tak
chudno, shcho meni pochinalo zdavatisya, shcho ya - divchina,  ne  znayu  muzhchini,  ce
pochuttya ya ne mozhu tobi z'yasuvati tochno. Treba buti zhinkoyu,  shchob  zrozumiti
ce. Tak minali ci  dva  misyaci.  CHas  letiv,  zupinyavsya,  znovu  letiv,  ya
zalishila vsih svo¿h druziv u Genu¿.

   Cej tizhden'  ya  bagato  ¿zdila  po  okolicyah  Milana.  ¿zdili  z  odnim
italijcem, krasivim i durnim do ostann'o¿ krapki. Kil'ka dniv  na  prirodi
duzhe zblizhuyut' lyudej. Inodi, za ci dni, meni zdavalos', shcho  mi  bezkonechno
dovgo ¿zdimo, shcho nikoli ne prijdut' do kincya nashi mali mandrivki. Vi¿zdili
mi zranku na mashini, oglyadali vsi cikavi miscya,  zvichajno,  zdebil'shogo  -
cerkvi,  obidali  v  malen'komu   sil's'komu   restoranchiku   i   nadvechir
povertalisya do Milana, vtomleni j porohnyavi.
   Uchora takozh, yak usima cimi dnyami, mi viryadilisya v mandrivku.  Dva  razi
na tizhden' na piacco Duomo chekaº velikij avtomobil'.  Ce  avto  special'no
dlya chuzhinciv, shcho oglyadayut' okolici. Put' jogo - nevelichke misto Pavia,  de
º starovinna cerkva  Itali¿  -  monastir,  pobudovanij  v  14-mu  vici.  YA
zustrila na ploshchi Duomo mogo "adoratera", i mi rushili jti do  mashini.  Os'
tut pochinaºt'sya druga chastina moº¿ rozpovidi.  Vikuri  papirosu  i  sluhaj
dali.

   YA sila v mashinu j pochala rozglyadati podorozhnih.

   Pozad mene sidilo troº suharistih anglijok, dvoº francuziv,  shche  dehto.
Popered sebe ya bachila til'ki potilicyu muzhchini. Cyu potilicyu  mozhna  nazvati
malen'kim nadtrisnutim zakablukom. Meni bulo duzhe veselo, ya smiyalas', i mi
nepomitno do¿hali do Pavia. Integrrete[6] poviv  usih  oglyadati  slavetnij
kafedral. YA ne budu tobi zmal'ovuvati,  yak  mene  zahopila  vsya  krasa.  YA
rozumiyu francuz'ku j italijs'ku movu, ale koli nash gid  pochav  rozpovidati
po-anglijs'komu, ya povela ochima po vsih prisutnih. Nareshti zh ya pobachila cyu
potilicyu, kotra bula popered mene v dorozi j ni razu ne oglyadalas'. Koli b
ya bula pis'mennicya, ya mogla b napisati, shcho v n'ogo  buv  -  yasnij  kostyum,
yasne volossya, yasno-sini ochi j krasivij gorbuvatij trohi nis. Ale tomu,  shcho
ya ne pis'mennicya, - meni nezruchno pisati pro ce.
   YA podivilasya na n'ogo j bajduzhe odvernulasya. Ale  shchos'  mene  shtovhnulo
znovu podivitis'. Vin pomitiv mij poglyad, ale ne  vidpoviv  na  n'ogo.  Mi
perehodili vsi z odno¿ kimnati do  drugo¿.  Meni  zahotilosya  poblizhche  na
n'ogo rozdivitisya. YA pidijshla zovsim shchil'no do n'ogo j pochala rozglyadati -
spochatku nadzvichajnu moza¿ku, a potim - jogo. Vin uvazhno rozglyadav stinu i
stoyav do mene profilem. Na verhnij gubi u n'ogo buv nizhnij  puh,  napevno,
jomu ne bil'sh 22 rokiv, podumala ya. YA zlovila sebe na tomu, shcho  zovsim  ne
sluhayu ipiegrgei'a. Meni raptom tak zahotilosya poklasti svoyu ruku na  jogo
ruku. YA pobachila, shcho v ruci u n'ogo bula knizhka...  "l'histoire  de  l'art
d'Italie"[7], shcho vin takij - mene duzhche j duzhche tyaglo divitisya  na  n'ogo.
Vin vidchuv mij poglyad,  hutko  povernuvsya,  podivivsya  na  mene  i  shvidko
vidijshov. U mene vpalo serce, z ciº¿ hvilini ya perestala  voloditi  soboyu.
Mij suputnik meni shchos' govoriv, ya nichogo ne chula, meni stalo vse bajduzhe j
nikogo ne soromno, til'ki b vin podivivsya znovu  na  mene.  Skazavshi:  "Vi
zavazhaºte meni divitisya", ya pishla znovu v toj kutok, de buv Vin.  YA  stala
poruch i divilasya dovgo prosto na n'ogo. Vin tak shchiro rozglyadav stinu, shcho v
mene povstalo pidozrinnya - chi bachit'  vin  tam  hoch  shcho-nebud'.  Raptom  ya
pomitila, shcho v n'ogo sil'no tremtit' ruka. Vin znovu povernuvsya  j  shvidko
vidijshov. U mene vselivsya yakijs' diyavol. YA hodila za  nim,  steregla  jogo
poglyad, spodivalasya, vpadala v rozpach i raptom  pomitila,  shcho  vsi  rushili
vihoditi. "Zaraz us'omu kinec'",  -  iz  zhahom  podumala  ya.  Do  vidpravi
avtomobilya zalishilosya shche hvilin 20. Mij suputnik zaprosiv  mene  projtisya.
Ale ya ne mogla vidijti. Nareshti ya pobachila, shcho Vin  -  pishov.  YA  vpala  v
takij rozpach, yakogo ya  davno  ne  pam'yatayu.  Prijshovshi  z  progulyanki,  mi
zibralisya do avto. YA pobachila, shcho Vin sidit' uzhe tam  i  sidit'  poruch  iz
mo¿m miscem. Mij suputnik zaproponuvav meni  sisti  na  inshe  misce,  ale,
bajduzhe vidpovivshi "chomu", ya sila poruch iz Nim.
   U mene tak sil'no stukotilo serce, shcho ya boyalasya podivitisya na n'ogo. Mi
po¿hali. Buv sil'nij viter. Skoristavshisya z ciº¿ prichini, ya sila  tak,  shcho
bachila jogo, a mij suputnik sidiv do n'ogo spinoyu.  I  tut  pochalosya  shchos'
zhahlive. YA rozmovlyala z mo¿m suputnikom, a divilasya na N'ogo. Vin  uzhe  ne
odvodiv svo¿h ochej, meni raptom  zdalosya,  shcho  ya  kudis'  provalyuyusya.  Mij
italiºc'
   zdivovano poglyadav na mene, ne rozumiyuchi, shcho zi mnoyu robit'sya, ta  meni
bulo vse odnakove -

   Verlin,24/V
   Druzhochok! Pochala pisati v Milani, s'ogodni pri¿hala  do  Berlina.  Meni
duzhe hochet'sya zakinchiti pisati. YA budu prodovzhuvati.


   - til'ki b vin ne zvodiv z mene ochej. Vsyu dorogu  mi  divilis'  v  vichi
odne odnomu majzhe bezperestanu. Mene pochalo trusiti, yak u  lihomanci.  Mij
italiºc' kil'ka raziv oglyadavsya: "Kudi vi tak chudno  divites'?"  Vse  bulo
bajduzhe, hotilosya til'ki odnogo - divitisya bez kincya v jogo ochi. Raptom  ya
pomitila, shcho v n'ogo pochav pomalu z'yavlyatisya osmih, i  meni  mimovoli  tezh
zakortilo osmihnutisya. YA zasmiyalas', hitnula golovoyu  i  skazala  golosno,
zvertayuchis' do  svogo  postijnogo  suputnika:  "Na  ploshchi  Duomo  vi  mene
zalishite, ya mushu jti dodomu sama". Bil'she ya ne divilasya na N'ogo,  shchob  ne
prityagti uvagi mogo bidnogo italijcya. Bidolaha buv duzhe  rozgublenij,  ale
meni vdalosya, prote, jogo sprovaditi.
   YA  bachila,  yak  Vin  poprostuvav  do  soboru,  ne  oglyadayuchis',  zajshov
doseredini. YA virishila, shcho Vin musit' iti za mnoyu slidom, i  shvidshe  pishla
cherez ploshchu do najblizhcho¿ vulici. YA divilasya  v  sklo  magaziniv,  i  meni
zdavalosya, shcho ya bachu jogo siluet. Htos' proburmotiv nad mo¿m  vuhom:  "YAka
blondinka!" Mene nache hlistom udariv hto, - nevzhe vin mig tak skazati? Ale
na mov zdivovannya - jogo nide ne bulo. Marno ya divilas' na boki. U mene  v
gorlyanci zastig yakijs' klubok. Nevzhe ya jogo  zagubila?  YA  kinulas'  bigti
nazad, v napryamku do ploshchi j do soboru.  U  mene  ne  bulo  sili  divitisya
prosto, i vse tilo nilo j kololo nache golkami. Nogi pidkoshuvalis'.
   I ya pobachila Jogo nogi! Nogi robili  nerivni  kroki  -  to  malen'ki  j
shvidki, to veliki j  nekvaplivi.  Raptom  voni  .stali  nespodivano,  -  ya
zrozumila, shcho vin pobachiv mene. YA  pochuvala,  shcho  vsya  goryu,  koli  pomalu
shodila na shidci soboru. V sobori bulo  temno  j  porozhn'o.  Meni  chomus'
zapam'yatavsya sonyachnij promin'. Vin prorvavsya kriz' sklo i  stav  syayati  na
hresti. Meni zdavalosya, shcho os'-os' ya vpadu. Meni stalo odrazu  tak  lyachno,
tak holodno, meni zahotilosya vtekti daleko-daleko!
   YA jshla shvidshe j shvidshe do samogo temnogo kutka cerkvi j vidchuvala vves'
chas kroki, shcho nablizhalisya. YA pochula nareshti jogo dihannya  nad  moºyu  shiºyu.
Bil'sh ya ne mogla voloditi soboyu. YA prostyagla ruki do  holodno¿  koloni,  i
jomu dovelosya pidtrimati mene, shchob ya ne vpala. Vin  zagovoriv  tak  shvidko
po-italijs'komu, shcho ya nichogo ne zrozumila. Golos u n'ogo buv priglushenij i
nerivnij, ya vidchuvala, yak vin tremtit' uves'. YA ne znala, shcho  skazati.  Mi
stoyali poruch, torkayuchis' rukami, ya til'ki chula, yak vazhko vin  dihaº.  Povz
nas  projshov  sobornij  sluzhka  j  zdivovano  oglyanuv.   Ce   nas   odrazu
protverezilo. YA promovila shvidko: "Vi ne musite dumati pogano pro mene". YA
sama ne vpiznala svogo golosu. Bil'she nichogo ya ne mogla  skazati.  Govoriv
uves' chas vin. U mene krutilasya golova.  Kozhne  slovo  nibi  vidgukuvalos'
lunoyu v sobori. Rozmovlyati tak bulo nepotribno j  chudno.  Vin  vidchuv  ce,
shvativ moyu ruku j pritisnuv do shchoki. Potim do gubiv. Meni  zdavalosya,  shcho
vin ciluº ne ruku, a vsyu mene, i ya zovsim zagubila golovu.  "Hodimo  krashche
zvidsi", - progovorila ya. Mi shvidko  pishli.  Na  nas  oglyadalisya  chenci  j
viruyuchi. Mi sili v mashinu j po¿hali. YA vidchuvala, shcho mene tyaglo do  n'ogo.
Ce bulo shchos', yake ya davno pozabula j davno ne vidchuvala. Mi oboº znali, shcho
ce ne zvichajna prigoda na vulici, j boyalisya dotorknutisya odne do odnogo.
   "Mi zh ishche pobachimos', - skazala ya persha, - pislyazavtra ya vid'¿zhdzhayu  do
Berlina". Vin movchki shvativsya za golovu.  "Po¿demo  s'ogodni  vvecheri  do
Monza", - skazala ya znovu. Vin movchki kivnuv golovoyu. Potim vin  vidpoviv:
"YA ne mozhu zaraz govoriti, ya ne znayu vashogo imeni, ya vas ni  razu  ne  mav
bliz'ko, ale vi meni blizhchi za vsih zhinok zaraz. Mozhe zh  buti  nadzvichajne
shchastya? Vi mozhete ne po¿hati z Milana". Vin govoriv pomalu teper, i  ya  vse
dobre rozumila. Meni zdalosya, shcho shchos' zminyaºt'sya v mo¿m zhitti. Mi  do¿hali
do mogo budinku. "CHekajte mene bilya domu o 6 1/2  godini",  -  skazala  ya,
vihodyachi z mashini. "Meni chomus' zdaºt'sya, shcho ya vas teper gublyu  nazavzhdi",
- promoviv vin. YA zasmiyalas' i, zaperechuyuchi, hitnula  golovoyu.  Vijshla  na
shidci do svoº¿ kvartiri. YA pochula, shcho avtomobil' po¿hav,  i  ya  dovgo  ne
mala sili podzvoniti bilya dverej.

   CHas ishov pomalu. Zdalosya meni, shcho ya ne dizhdus' ciº¿  6  1/2  godini.  YA
vdyagla svoyu najkrashchu odezhu. Dovgo prichisuvalasya  pered  lyusterkom.  Hotila
buti krashchoyu, nizh zavzhdi, j viglyadala girshe. Hotila buti cikavoyu. YA,  mayuchi
micni nogi balerini, boyalasya, shcho voni mene ne donesut'. Meni zdavalosya, shcho
shidci nikoli ne zakinchat'sya, koli ya jshla vniz. Zaglyanuvshi do port'ºrshi, ya
z zhahom pobachila, shcho mij godinnik na  dvadcyat'  hvilin  zapiznyuºt'sya.  Tut
bulo 7 za 10 hvilin. Meni zrobilos' nepriºmno, shcho  ya  zmushuyu  chekati  jogo
dvadcyat' hvilin. YA vijshla na ganok z gotovoyu frazoyu - scusi me  (vibachte).
YA vzhe rozzyavila rota, shchob skazati cyu frazu, podivilas'  pravoruch,  livoruch
i... jogo ne bulo!
   Odrazu ya  nichogo  ne  zrozumila.  YA  oglyadalas'  rozgubleno.  SHCHo  moglo
trapitisya? Ne pri¿hati - vin ne mig. Ne mig. YA  pochala  zgaduvati,  yak  mi
vmovlyalisya. YA stoyala hvilin dvadcyat', ne  ruhayuchis',  dumayuchi  j  chekayuchi.
Nihto ne prihodiv. Ploshcha pered budinkom bula cilkom porozhnya.  I  raptom  ya
dodumalasya! U mene navit' zatremtili ruki. Treba tobi skazati,  shcho  sobor,
de mi bachilisya z nim, nazivaºt'sya Duomo. Koli  mi  z  nim  umovlyalisya  pro
misce zustrichi, ya skazala po-italijs'komu frazu j pomilkovo vimovila  odne
nashe slovo. Zagalom vijshlo take: "aspetti me a doma". A skazati  ya  musila
tak: "aspetti me a sasa". Ti rozumiºsh? Slovo - doma ya  vimovila  pomilkovo
po-nashomu. Vin zhe zrozumiv, shcho treba chekati bilya Duomo.

   YA pobigla, yak bozhevil'na, do taksi i po¿hala do  Duomo.  Vzhe  sutenilo;
godinnik pokazuvav 7.20. Tam nikogo ne bulo.  YA  po¿hala  dodomu.  Koli  ya
sidila na m'yakih podushkah taksi, ya podumala, shcho ce ne vipadkovist', shcho tak
treba, shchob mi ne zustrichalisya vzhe nikoli. Zasvitilisya lihtari. U  tebe  ne
bulo takogo stanu, nibi na tebe obvalyuºt'sya budinok?

   Bulo temno i zovsim vechir, koli ya povernulasya do  svogo  domu.  YA  bula
strashenno kvola. Ne mogla jti, i pidtrimuvalo mene lishe  te,  shcho  navkrugi
sirili stini, do yakih mozhna pritulitisya.
   YA ne vstigla zakinchiti dumki - "To chomu zh vin ne ¿de do mogo  budinku?"
- yak pobachila taksi, shcho ¿halo pomalu povz  budinkiv  na  ploshchi.  YA  shvidko
odijshla v tin' domu. Taksi zupinilos' majzhe peredo mnoyu,  i  yakijs'  golos
vimoviv: "Ni, ce ne toj budinok". YA hotila  vibigti  vpered  i  vpasti  do
kolis, ale mene shchos' zatrimalo. Taksi pomalu povernulo j pochalo zupinyatis'
bilya kozhnogo budinku. Ce bula tyazhka borot'ba.
   To meni hotilosya pobigti, to ya ne  mogla  rushiti  z  miscya.  Cih  p'yat'
hvilin, shcho taksi kruzhlyalo po ploshchi, zdalisya meni za vichnist'.

   A teper, Druzhochok, najbil'she j najgolovnishe ya hochu skazati: ya  pobachila
Bogdana. Uyavi sobi porozhnij bereg,  bezkonechnij  pisok.  More  nabigaº  na
bereg i shumit' pustel'ne j zadumlivo.  Na  pisku,  rozplastavshisya,  lezhit'
lyudina. Oblichchya ¿¿ ya ne bachu kriz' tuman. Tut zmishuyut'sya  risi  Bogdana  j
italijs'kogo krasunya. Lihtar na rozi, - ni, ce ne lihtar, a mayak, -  kriz'
mlu divit'sya na mene. YA nahilyayus' do lyudini na pisku, ya ciluyu ¿¿ v holodni
chudno gubi. YA ciluyu ¿¿, a na gubah u mene vapno z holodno¿  stini.  Lyudina
vstaº, i po oblichchyu ya bachu, shcho vona peremogla more. Vona jde ponad  vodoyu,
i hvili pokirno lyagayut' do ¿¿ nig, zagrayuchi z lyudinoyu, yak zagraº  zvir  iz
svo¿m volodarem. Lyudina jde, a cokit ¿¿ nig po kamenyu, - ni, ce ne nogi, a
pidkovi konej na ploshchi, - vibruyut' i prorivayut' pustel'nu tishu. YA vidchuvayu
sebe stepom, u yakij padaº  zerno  i  pisnya  zhajvoronka,  ya  vidchuvayu  sebe
poloninoyu, v yaku llyut'sya vodi, ya bachu sebe  lisami,  yaki  zbirayut'  svitlo
soncya. I ya padayu jomu v obijmi, vidchuvayu jogo holodnu shiyu - ni, ce  lihtar
na ploshchi bilya mogo domu, - i plachu, plachu.

   Koli ya pidnesla golovu - taksi vzhe ne bulo na ploshchi. I nache kamin' upav
meni z dushi. YA jshla shidcyami  nagoru  j  povtoryuvala  sobi  nibi  molitvu:
"Treba dodomu vertatisya. Treba  dodomu  vertatisya.  Dodomu  vertatisya".  YA
napisala tobi vse do dribnic'. Prigotuj meni proshchennya grihiv. Na cej raz ya
grishila dumkoyu. Mozhesh viriti meni, shcho ya nichogo ne zamovchala. A chomu ya  vse
vidchuvala - ne znayu sama. Dyakuyu, shcho ti visluhav mene.  Ciluyu  tebe  nizhno.
Tvoya T.

   R. S. Teper ti virish, shcho mij drug? YA  zh  bo  nikomu  ne  rozpovim  ciº¿
prigodi".

   XII
   YA prochitav lista, de tak chudno bulo pomishano chuttya j  rozum  narodzheno¿
zhinki. YA vpav na lizhko, zaplyushchivshi ochi,  i  viddavsya  na  volyu  hvil',  shcho
pidkidali j nesli moº tilo. YA ne skazav zhodnogo slova, shcho pustilo b  chuttya
roztikatisya zvukami v povitri. Ale, vzyavshi lyusterko v ruku, ya buv iz soboyu
vich-na-vich. "Davaj-no pomirkuºmo", - skazav  ya  lyusterkovi.  "Davajte",  -
vidpovilo vono. "Takogo lista dosit' vam?"  Lyusterko  promovchalo,  hovayuchi
gliboki posmutnili ochi. "To yak zhe nam dali?" - ne vgavav  ya.  Ta  lyusterko
vmit' spalahnulo: "Spokijnishe. Trimajte nervi. Klichte syudi rozum, iz  yakim
vi pochinali spravu. Tremtyat' ruki? Vipijte vodi. Aga,  -  z  vinom  krashche.
Pijte, pijte. Gubami".

   Golova moya proyasnyuvalas'. Tvorec' Galate¿ zakohavsya. YAka stara istoriya!
"Vona lyubit' matrosa", -  skazav  ya.  "Vi  vartij  matrosa",  -  vidpovilo
lyusterko. "Vona hoche matrosa!" - kriknuv ya. "Fizichno, bo rozum ¿¿ nalezhit'
vam", - vidguknulosya lyusterko. "Vona moya!" - zakrichav ya. "Vona mozhe buti j
vashoyu, ale vteche odnakovo do matrosa. Bo vipovnilisya ¿¿ chasi. Vi rozbudili
v nij volyu peremogti svoº vchorashnº, i vona teper ide v obijmi matrosa,  yak
hmarka plive za obrij".
   "A Sev? - skazav ya po movchanci.  -  Nevzhe  i  vin  bezsilij?  Cya  zhinka
nalezhit' nam cilkom". - "Vin takij, yak i vi. Vam viddayut' rozum  i  dumki,
vi  oboº  viyavlyaºte  procesi,  pokazuºte  volyu  do  zdijsnennya,  mozhete  j
zdijsnyuvati, ale ne vam zupiniti ti strumeni, shcho ¿h vi viklikali z nadr".

   YA stiha pidvivsya i pidijshov do rozchinenogo vikna, u yake vidno bulo more
i mayak. Buti  mudrishim  za  sebe  -  ot  zavdannya!  Nevzhe  til'ki  z  bolyu
narodzhuºt'sya velich podij? I chi potribno  stati  konche  matrosom?  Zagubiti
mozhlivist' shukati na zemli vogni j staviti ¿h na beregah riki v majbutnº?

   Rankove povitrya neslo z morya lagidnist'. YA pochav rozdivlyatisya gavan'  i
vulicyu, yak pered pohodom. Uchorashnya kanonerka stoyala na  rejdi.  YA  virishiv
podzvoniti do Direktora.  "Vin  uzhe  na  fabrici",  -  vidpovili  meni.  YA
podzvoniv na fabriku, i mizh nami vidbulasya taka rozmova.

   D i r e k t o r: Ti shcho - zaspav s'ogodni?
   YA: ª shchos' negajne?
   D.: YA prishlyu zaraz mashinu. Naskochila vazhliva podiya.

   YA: Ti dzvoniv u spravi Bogdana?

   D.: Rozpovim na slovah. Ne baris'.

   YA dovgo ne klav  trubki,  dosluhayuchis',  yak  na  stanci¿  shchos'  gulo  j
zumkalo. "Pokladit' trubku", - skazala telefonistka. YA  poklav  i  oglyanuv
sebe - chi vse na meni º i chi mozhna tak stati pered vazhlivimi podiyami.

   Tak ya j prostoyav, znovu zamislivshis', do pri¿zdu mashini  z  fabriki.  YA
siv bilya shofera, i mi pomchali  vdvoh  po  rivnih  vulicyah.  Bilya  znajomo¿
pivno¿ nas zupiniv fabrichnij shofer. Mi pogasili mashinu i zajshli peresiditi
radist' zustrichi. Tr'oh plyashok bulo cilkom  dosit'.  Mi  vijshli  shche  bil'sh
druzhni j za yakihos'  p'yat'  hvilin  buli  na  misci.  Pershij  kinooperator
fabriki stoyav na gankovi  z  aparatom,  jogo  pomichnik  trimav  shtativ.  U
kancelyari¿ oznaki metushni ta bezperervni dzvinki.
   Direktor bigav po kabinetu, shchos' nakazuyuchi lyudini, yako¿ v  kabineti  ne
bulo. "Viklikati shche kinooperatora hroniki, - krichav  Direktor,  rozmahuyuchi
rukami, - avto berit' "Rus'ko-Baltik".  Momental'no.  Os'  vin  vami  bude
komanduvati, - Direktor pomitiv mene, - sidaj, komandire".

   Figura za viknom znikla, i po dvori roznissya ¿¿ dzvinkij golos. YA siv.
   - Sluhaj - taka sprava: s'ogodni pri¿zdit' komisar  zakordonnih  sprav.
Zavtra vranci pri¿de na krejseri turec'kij ministr. Bude narada. Treba vse
znyati na plivku i cyu plivku doluchiti do tiº¿ ugodi, shcho  ¿¿  bude  skladeno
pid chas pobachennya. Vse. Kogo tobi dati dlya c'ogo?

   - S'ogodni ya obijdusya cimi dvoma kinooperatorami, shcho ti meni  daºsh.  Ti
vzhe poslav lyudej zrobiti provodku toku dlya prozhektoriv v osobnyaku, de bude
pobachennya?
   - Za ce ne turbujsya. Uves' mozhlivij amperazh bude danij.
   - A v laboratori¿ º nakaz viyavlyati mo¿ negagivi j  drukuvati  zaraz  zhe
poza vsyakoyu chergoyu? - Ce ti sam pidi j skazhi. Po¿zd prijde za pivgodini.
   - Pro Bogdana dzvoniv?
   - Nichogo vazhlivogo, ale jogo ne vipustyat', doki  ne  zberut'  za  n'ogo
materialiv.
   - Todi treba vzyati na poruki. Vin potribnij Sevu dlya kartini, a meni  -
dlya scenariyu. Potim treba perebuduvati shche korablya.

   - YA vzhe  prognav  Seva  z  korablem.  Durnici  vi  yakis'  povigaduvali.
Viz'mete dubka j na n'omu i znimete. Vitrachati narodni groshi ya ne dozvolyu.
   - Ti, mozhe, vzagali proti c'ogo fil'mu? Ti, mozhe, dumaºsh zavshe  odyagati
nashih lyudej  u  drani  svitki  j  vishivani  sorochki?  Strazhdannya,  zlidni,
solovejko j postijni mandri zi svoº¿ zemli - na zemli inshi, u  katorgu,  v
yarmo, v perevertni? Ti dumaºsh, shcho mi ne mozhemo pidnyati yakir svogo  korablya
j postaviti parusi? SHCHo mi ne sil'ni duhom i dilami dlya togo, shchob zaspivati
veselo¿ pisni pro daleki kra¿, pro blakitni visokosti  neba,  pro  bad'ori
himeri onovlenogo, duhu? Tak ti dumaºsh?
   - Tyu na tebe - yakij ti garyachij! Ale zh ya sam moryakom buv. I moryaki v nas
buli na pershih revolyucijnih barikadah.

   - A cherez te, shcho ti moryak, ti j radish uzyati  dubka  j  zovsim  jogo  ne
pereroblyuvati? Ti, mabut', i ne bachiv zrodu parusiv?

   - Parus ya bachiv, - Direktor obrazivsya, - til'ki  shchb  mi  potim  iz  tim
korablem robitimemo? Svij kinoflot zasnuºmo?
   - Mi viddamo navigacijnij shkoli. Haj i voni mayut' starogo korablya.
   - A chomu b ne vzyati nam u shkoli timchasovo yakes' sudno i znyati jogo?
   - Mi pro ce dumali. Ale shkola teper usya v plavanni, ta j  nemaº  v  nih
takogo rozmiru, yak nam potribno.
   YA pokinuv cyu rozmovu, glyanuvshi na godinnika. Zalishilos'  chvert'  godini
do po¿zda. Hoch do vokzalu bulo j nedaleko, prote ya pospishiv sisti do  avto
j po¿hati. Dorogoyu ya poyasniv  operatoram,  shcho  mi  robitimemo,  i  napisav
zapisku do laboratori¿ pro negativi.

   Den' buv pohmurij. Ot-ot udarit'sya hmara ob  hmaru  j  pide  kraplistij
doshch. Ale hmari, yak hvili, perekochuvalis'  na  nebi,  pidplivali  odna  pid
odnu, rujnuvali silueti verblyudiv i vimal'ovuvali na verblyudah chovni, cili
korabli, zalishayuchi zamist' parusiv sini klaptiki neba. Z chovniv  postavali
bashti nad rikoyu, chiyas' veletens'ka ruka i tonkij spis. YA vzhe  hotiv  znyati
na plivku cyu verhovinnu gru, ta zgadav v ostannij moment, SHCHo ce bachu  lishe
ya, a ob'ºktiv kinoaparata navryad chi pobachit' shchos' podibne. Prijshov po¿zd.

   YA zabuv za svogo kinooperatora, up'yavshisya ochima v vagon,  z  yakogo  mav
vijti toj, chi¿ portreti shchodnya drukuvali gazeti.  Mala  vijti  lyudina,  yaka
privezla syudi na pobachennya z turkom yakis' kolosal'ni plani, prihovavshi  ¯h
za spokijnoyu dlya gazet - usmishkoyu i  za  zagal'nikami  oficijno¿  movi.  YA
znav, shcho taki lyudi, yak toj, yakij mav pri¿hati, zhivut'  na  dvadcyat'  rokiv
upered, i hotiv  peresvidchitisya,  yak  voni  viglyadayut'.  Z  vagona  vijshov
komisar.

   Mene sharpnuv za pleche kinooperator, bo ya same stoyav pered ob'ºktivom, i
zaraz zhe pochav cokotiti znimal'nij aparat.  Dosit'  meni  bulo  pochuti  cyu
muziku, yak ya zabuv za svo¿ poperedni pragshgnnya  j  rozcinyuvav  lyudinu,  shcho
vijshla z vagona, lishe yak material dlya kinoznimannya. YA zabigav z operatorom
speredu, stavav  zboku,  viskakuvav  na  shidci  i  krutiv  zgori,  staviv
operatora na ploshchadku dlya vantazhu i prosiv jogo znimati peron, sam  vezuchi
po asfal'tovi cyu platformochku.
   Komisar privitno posmihavsya, iduchi peronom,  u  gurti  lyudej,  shcho  jogo
zustrichali. Rokiv jomu bulo za p'yatdesyat, nis dovgij, hitri ochi  stepovogo
tatarina, duzhe disciplinovani gubi: voni mogli buti spokijnimi abo priºmno
- zavshe odnakovo - posmihatis'. Gniv, nenavid', strah, hvilyuvannya  j  inshi
vlastivosti lyuds'kih gub - cim gubam ne lichili.  Voni  vidchuvali  na  sobi
mil'joni lyuds'kih dol'. Grimasa gnivu, strahu abo hvilyuvannya  zavshe  mogla
zrushiti terezi politichno¿ rivnovagi  i  mirnih  dniv.  Komisar  osmihavsya.
Pered vokzalom jogo chekav kinooperator hroniki, yakij znyav  komisara,  koli
vin vijshov do avtomobilya. Mi tim chasom pomchali do osobnyaka,  v  yakomu  mav
zhiti vin, i vstigli znyati budinok, napis  na  dveryah  i,  nareshti,  samogo
komisara, koli vin pri¿hav z  vokzalu.  YA  vznav  u  odnogo  z  diplomativ
zavtrashnij poryadok dennij zustrichi komisara z ministrom, i  na  c'omu  moya
robota zakinchilasya. YA po¿hav na fabriku, do kinolaboratori¿.

   Na fabrici ya zustriv Seva.
   - Sev, - zahlinuvsya ya, - zavtra do gavani  pri¿zdit'  krejser  "Ismet".
Uranci prihodit'.
   - S'ogodni  uvecheri  prodovzhennya  nashih  balachok,  -  vidpoviv  Sev,  -
prihod'te na stare misce.
   - A Bogdan?
   - Jogo obicyali vipustiti. A yak ne vidpustyat', to pogovorimo  sami  poki
shcho.  Treba  visluhati  inshih.  Treba  poºdnati...  -  Sev  pishov,  ponisshi
zakinchennya frazi z soboyu.
   YA rozchiniv dveri j perestupiv porig.

   Zapah himikalij ta grushevo¿ esenci¿  vipovniv  use  povitrya  kimnat  ta
koridoriv. Skriz', kudi ne glyanesh, - viliskuº  plivka.  Vona  sushit'sya  na
barabanah - negativna j pozitivna, perenosit'sya z proyavochno¿ ta  fiksazhno¿
kimnati  do  promivochnih  bakiv  na  ramah,  ide  rulonami  negativiv   do
drukuval'no¿ mashini, yaka pracyuº  z  chervonim  svitlom.  Plivka  lezhit'  po
stolah i shuhlyadah, na  motalkah  montazhnih  stoliv,  u  metalevih  kruglih
korobkah. Bezupinne torohtinnya motalok, velikih barabaniv do sushki plivki,
bezperervnij  plesk  vodi  v  promivochnij  -  vse  ce  utvoryuº  special'nu
atmosferu v lyuds'kij praci, ¿dkij i priºmnij zapah poºdnuºt'sya  z  velikoyu
kil'kistyu rizno¿ sili zvukiv, mertvi malyunki  na  plivci  ozhivayut',  i  ¿h
fiksuº oko, yak znajomi podihi zhittya.

   YA stav perebirati rukami plivku u velikij korzini, doki  meni  viyavlyali
plivku, znyatu na vokzali. YA lyubiv ci shmatki lyuds'kogo  isnuvannya  pomacati
pal'cyami, vdihayuchi ¿hnij zapah.
   I vechir pozapinav vikna  sinim  polotnom.  Til'ki  molodist'  maº  taku
povin' dumok. Snuyut'sya voni skriz', prihodyat' vid usih  dotikiv,  i  ledve
vstigaº za nimi dzvinkij bigti chas. Nibi na stovpovij dorozi letyat'  nazad
stovpi, klekoche vgori stepovij orel, rozsuvayut'sya na boki kolosal'ni lini¿
gorizontiv, i vzhe vidko, yak u dolini tin' vid samitno¿ hmarki  brodit'  po
zelenomu lugovi, po bliskuchih vizerunkah riki.
   Den' minav. YA blukav nad beregom i  lezhav  na  teplomu  kameni.  Cilkom
nespodivano meni dovelos' pochuti kazku, ¿¿ rozpovila zolotushnomu  hlopcevi
mala divchinka, zabavlyayuchi jogo bliz'ko mene za kamenem. "Bulo u mami  troº
siniv, dvoº pishlo do shkoli, a tretij siv  nad  morem.  Divit'sya  tretij  -
letit' martin-pticya. Letit' i plache. Letit' i kvilit' zhalibno.  "CHogo  ti,
martine, plachesh?" - "YAk zhe meni ne plakati, yak ne tuzhiti, koli  ya  zagubiv
svoyu mamu, i nikomu meni ribi vloviti ta na hvili pogojdati". - "To hodimo
zo mnoyu do nasho¿!" I rushili voni vdvoh - sin ide, a martin letit'.  Martin
dolitaº, a sin dohodit'. "Kogo ce ti priviv?  -  pitaº  mati.  "Martina  z
morya. Haj i ya vzhe do shkoli hoditimu, a vin za mene nad morem litatime.  Za
ce prijmemo jogo do nas za sina". Zaplakala mati z radoshchiv.  "Hodi,  sinu,
do shkoli, a martin haj litaº nad morem". Divchina zamovkla, pobachivshi mene,
i povela svogo vihovancya get'. Hvili nevpinno nakochuvalis'  na  bereg.  "A
tretij siv nad morem", - zgadav ya kazku.

   Hazya¿n trambaka j shhuni - ce zvannya davalo, krim prava vlasnosti na dva
parusniki, shche j pravo vislovitis' pershomu z-pomizh nasho¿ kompani¿:  otamana
ribal's'ko¿ vatagi, Stelli, Muhi, Poli,  Seva  i  mene.  Hazya¿na  kav'yarni
mozhna ne lichiti, bo vin uves' chas bigav, i  rahuvati  jogo  za  postijnogo
chlena nasho¿ simki vazhko. Prote jogo slovo shche peredbachalosya dali.

   Vechir pochavsya z  bezmezhno¿  veselosti.  Kozhne  slovo  viklikalo  regit.
Ribalka smiyavsya, zaplyushchivshi ochi i kvokchuchi, yak kurka pered tim, yak  znesti
yajce. Hazya¿n trambaka bravsya za zhivit i,  nibi  kolishuchi  jogo,  vidobuvav
taki kriklivi j zadushlivi zvuki, shcho zdavalosya - vin sam na sobi  graº,  yak
na garmoshci. Divchata skrikuvali. Aj, - krichala Stella, oj, - krichala Muha,
ih, - krichala Polya. Pislya togo voni povtoryuvali  bezlich  shiplyachih  zvukiv,
pishchali j vitirali sl'ozi smihu. Sev  i  ya...  -  ta  pro  nas  mozhna  lishe
skazati, shcho mi smiyalisya, yak inteligenti,  boyachis'  bezkontrol'nogo  proyavu
takogo nadzvichajnogo stanu, yak radist'.
   - Grazhdani, - skazav hazya¿n trambaka, loskochuchi  pid  stolom  moyu  ruku
zamist' Polino¿, - toj parnyaga, shcho buv bez dokumenta, zupinivsya  na  tomu,
yak vin prohodiv Magellanovu protoku. YA, starij moryak, priºdnuyus'  do  sliv
poperedn'ogo oratora. Da, dijsno, - strashnij sud i peklo.

   Mi zasmiyalisya z togo, yak vin gravsya  moºyu  rukoyu,  loskotav  ¿¿,  nizhno
proroblyuvav usi literi lyubovno¿ abetki, ne  pomichayuchi  togo,  shcho  ruka  ne
Polina. A promovec' vid tako¿ nasho¿, yak jomu zdavalos',  chulosti  do  jogo
majbutnih dotepiv - zovsim rozkvitnuv, veduchi movu dali.
   - Nehaj meni hto skazhe, shcho ya ne buv  kolis'  molodij!  SHCHo  ya  ne  znav,
zvidki vshilyaºt'sya nitka v divochu golku. Nehaj hto meni sprobuº skazati, shcho
ya til'ki hazya¿n trambaka j nichogo bil'she! YA namnu vuha tomu, slovo  chesti,
namnu vuha! Vi obijdit' use  uzberezhzhya:  i  Kozlov,  i  Kafu,  i  turec'ki
beregi, ba navit' i Oleshki - i zapitajte v  kozhnogo:  hto  buv  na  berezi
panom rokiv tak... iz tridcyat' tomu? Pobozhusya, shcho ce bude moº im'ya. YA todi
ne chuv zhodno¿ pid soboyu zemli, nibi  skriz'  buv  puh  abo  same  povitrya.
Molodij, veselij, ya lyubiv po¿sti, pospati i proponuvati svo¿ kucheri kozhnij
krasivij divchini uzberezhzhya dlya rozchisuvannya, kujovdzhennya j inshih  durnic'.
Mene zavshe ciluvali v ochi, shchob ya zagubiv dorogu do inshogo sercya, yake  mene
shche ne ciluvalo zovsim. Ta ya potakav kozhnij, panuyuchi nad usima.
   Vi sami rozumiºte, shcho take stanovishche ne  moglo  trivati  dovgo.  (Nalij
meni sklyanku "Krovi", hazya¿ne). YA pidskovznuvsya same todi, koli ne to, shchob
skovzalki, a j putn'ogo shmatka holodu ne bulo -  shelestilo  skriz'  listya,
katorzhni solovejki odin pered odnim purhali j spivali.  Vona  bula  statna
kralya, trohi kosooka, v miru vesela i v miru sumna. Mi  z  neyu  sidali  na
shalandu i, vi¿havshi v more, lyagali poruch na  pajoli,  shchob  lezhati  tak  do
rankovo¿ zori abo do zasterezhlivogo signalu paroplava. Ce buv  takij  chas,
yakij buvaº v kozhnogo, hto vpershe polyubit'.  Jogo  nikoli  potim  ne  mozhna
vidnoviti, hoch bi vi zciluvali vsi gubi i projshli  b  usi  shkoli  lyubovno¿
nauki.
   YA bachu, shcho vi ne rozumiºte, do chogo ci mo¿ ziznannya?  Dajte  spokij,  ya
pam'yatayu pro korabel' i pro povernennya na  bat'kivshchinu.  Til'ki  dozvol'te
vzhe meni samomu rozpovidati dali, a vi sluhajte, bo ya mozhu zbitisya.

   Stil'ki lyubovi rozhlyupali mi na hvilyah morya, shcho vona j  dosi  gorit'  u
tih miscyah, yak fosfor. Korotko kazhuchi, ya buv bozhevil'nij.  Posvarivshis'  z
usima mo¿mi rodichami, ya  cilimi  dnyami  blukav  za  mistom.  Bulo  vesnyane
zvorushlive povitrya, viter zdijmav hmari pilu i kotiv ¿h po dorogah i yarah.
Pil nabivavsya meni do rota j do nosa, pit prostupav i kriz' sorochku,  nogi
nache buli priv'yazani do mishkiv iz zemleyu. Problukavshi den', ya nadvechir  shche
bil'sh zapalyuvavsya vognem i siloyu. More obmivalo mij brud  i  pil,  koli  ya
storch golovoyu letiv iz pristani. Razom iz cim mene ohoplyuvala taka tuga za
neyu, za ¿¿ rukami j golosom, shcho ya ne mav chim dihati  i  ne  mav  u  golovi
mozku, a yakus' roztoplenu iskristu masu.
   Odnogo razu moya divchina ne vijshla. YA pochekav z  godinu.  SHCHe  pochekav  i
pomitiv, shcho misyac' pot'marivsya. Todi ya bigom pomchav do ¿¿  budinku.  Vikna
ne svitilisya, vin buv temnij. YA zavmer  bilya  dverej.  Dveri  vidchinilisya,
ledve ne zbivshi mene z nig. "A, ce ti? - skazala yakas' zhinka,  zlyakavshis'.
- Nu, to jdi vzhe, zahod'". Ce bula ¿¿ mati. YA ne znajshov zhodnogo slova dlya
pitannya. "Idi, durachok, - skazala ¿¿ mati, vtirayuchi sl'ozi, - a ya oce  jdu
za fel'dsherom". Vona pishla. YA prihilivsya do odvirka, yak p'yanij.  Z  dverej
vijshov muzhchina - ¿¿ bat'ko - z mokrim ganchir'yam u rukah.  YA  pochuv  vazhkij
zapah krovi. "SHCHo ce vi?" - zapitav ya, holonuchi. "Nesu  des'  zakopati  oce
shmattya", - vidpoviv vin gluho. YA zajshov do  hati.  Mevo  svichki  na  stoli
hitnulosya meni nazustrich. V hati bulo napivtemne. Osvo¿vshisya z temnotoyu, ya
pobachiv, shcho vona lezhala na lavi. "Pidijdi", - pochuv ya ¿¿ tihij golos.  Nas
bulo til'ki dvoº. "Ti mene lyubish?" - zapitala vona. YA stav  bilya  lavi  na
kolina.  "Oberezhno.  Meni  bolit'",  -  proshepotila  vona.  "SHCHo  z   toboyu
trapilos'?" - "Durnici. YA vmirayu. Ne budemo gubiti hvilini. YA  tebe  duzhe,
duzhe... - spazma zdushila ¿j gorlo, - lyublyu", - osmihnulasya  vona  bolisno.
"Rozkazuj meni, - skazala vona, - pro more i pro nashu  shalandu.  Nikoli  v
zhitti ya ne bula shchaslivisha. Pomolisya, shchob ya ne  vmirala.  YA  budu  do  tebe
prihoditi zavzhdi. Obnimu tebe j ne vipushchu. Molis'". YA molivsya,  pripadayuchi
do dolivki, lajku j prokl'oni povtoryuvav ya v molitovnih psalmah,  molivsya,
prosiv, klyavsya, bogohul'nichav, i moya molitva ne dopomogla. Vona  vmerla  v
tu zh nich. YA vznav, shcho vona z bat'kom ¿zdila po kontrabandu j ¿¿ pidstreliv
htos' unochi, ochevidyachki, storozha.
   Hazya¿n trambaka promovchav, popivayuchi vino i vazhko zithayuchi.
   - YAk vi dobre rozpovidaºte, - vimovila Polya.

   - U kozhno¿ lyudini º vipadok u zhitti, yakij vona zavshe  vidchuvaº  i  mozhe
rozpovisti krashche za vse na sviti.
   Vid kogo prijshla taka sentenciya - mi tak i ne dobrali. Mozhlivo,  shcho  ¿¿
kozhnij  z  nas  podumav.  Mi  movchali,  dayuchi  zmogu  hazya¿novi   trambaka
prodovzhuvati rozpovid'.
   - Podavsya ya do monastirya, - nareshti pochuli mi jogo golos,  -  nichogo  v
sviti ya bil'she ne hotiv i ni pro shcho ne  dumav.  Monastir  stoyav  u  gorah,
otochenij lisami j skelyami. Nevelichke podvir'ya, cerkovka, dzvinicya  okremo,
keli¿ prosto v skelyah,  de  porobleno  vikonechka  j  prikrasheno  ¿h  biloyu
glinoyu. CHerez podvir'ya big strumin' iz girs'kogo holodnogo  dzherela.  Voda
dzyurkotila lito j zimu, koli viter dmuhav na shilah i  koli  stoyala  zharka
pora zelenogo lita. Cej ruchaj gominkij - v dolini vnizu stavav  spravzhn'oyu
richkoyu, shcho bigla po kamincyah, padala  vodospadami  i  nikoli  ne  vgavala,
rozrostayuchis' inodi j grizno shumuyuchi.  Ruchaj  buv  ºdinoyu  zhivoyu  dusheyu  v
monastiri. YA kidav u n'ogo trisochki, i voni plivli vniz do grishnih zemel'.
   Monastir buv bidnij, i zhili v n'omu  sami  didi.  Raz  na  misyac'  syudi
privozili produktiv znizu, z filij ciº¿ svyato¿ obiteli.  Nizhchi  monastiri,
kazhut', buli bagatshi, mali bagato zemli j bezplatnih robitnikiv i  zhili  z
tiº¿ blagodati, shcho  zaroblyav  ¿m  nash  gorishnij  monastir  -  bidnij,  ale
pobozhnij i  svyatij.  Razom  iz  produktami  do  nas  privozili  cili  vozi
gramatok, yaki mi musili perechitati, molyachis' za grihi rivnin. Prijshli lyudi
znikali, i znovu mi zalishalisya sami visoko nad zemleyu. v prozorim povitri,
sered zelenih lisiv  i  skel'.  Zranku  blagovistili  do  cerkvi,  mi  vsi
zadihalisya v pahoshchah ladanu, shcho nim vipovnyuvalasya nizen'ka  cerkva.  Potim
mi ¿li j vidpochivali. Znovu dzvonili nashi neveliki dzvoni  do  molitvi,  i
zvuki plivli v povitri nad lisami, yak pozolocheni korabli, i v dolinah lyudi
znimali shapki, kazhuchi: "Solodko dzvonit' dzvonar u Gorn'omu monastiri".
   Pershij chas ya pochuvav sebe tak, nibi meni bulo prokoloto  vuha.  Dzvinka
tisha gir zdavalasya meni vichnoyu movchankoyu pekla. Mo¿ spivmeshkanci  prijnyali
mene dobre. Najmolodshomu z nih bulo za simdesyat. Navit' toj, shcho kuhovariv,
priv'yazuvav dovgu bilu borodu do shi¿, shilyayuchis' nad apetitnimi  kazanami.
Meni zaproponuvali samomu sobi vibiti v skeli  zhitlo.  YA  dovgo  pracyuvav,
uvihodyachi v toj zhe chas potrohu do spil'nogo zhittya  pivsotni  chenciv.  Voni
chasto prihodili do mene po odnomu, po  dvoº  i  sidali  ostoron',  chitayuchi
molitvi. ¿hni ochi z zazdristyu spinyalisya na mo¿h m'yazah, na moºmu  rozhevomu
vid roboti oblichchi, i dedali chastish zithannya pererivali todi  nitku  ¿hnih
molitov. Voni zazdrili molodosti, mo¿j sili abo zgaduvali svo¿ grihi, taki
solodki zaraz.
   YA virubav sobi keliyu, oselivsya tam i, prokinuvshisya raz  misyachno¿  nochi,
pomitiv, shcho vona podibna do kayuti. Navit' na  steli  ya  nesvidomo  zalishiv
shchos', podibne do svoloka v kayutah. Stelya bula pivkrugla.  Vikno  ya  zrobiv
sobi, yak ilyuminator. Lizhko nagaduvalo kojku - take  vono  bulo  zatishne  j
visoke. Ciº¿ nochi ya ne spav zovsim. YA tak zanud'guvav za morem, shcho  proviv
polovinu nochi, sidyachi bilya vikna j uyavlyayuchi sobi more  v  molochnim  tumani
zasnulih ulogovin. Nad ranok ya zasnuv. I snilisya meni nadzvichajni sni.

   Zabuv vam skazati, shcho  mene,  yak  molodogo,  navantazhili  vsiºyu  tyazhkoyu
robotoyu. Rankami j vechorami  ya  dzvoniv  na  dzvinici,  sluhayuchi  zithannya
starogo dzvonarya. YA hodiv po lisi i zbirav drova dlya kuhovarni. Pidmitav i
pribirav keli¿ razom z durnikom-chencem, shcho davno vzhe  zagubiv  buv  rozum.
Nanosiv vodu do kelij, zamitav podvir'ya,  doglyadav  nash  ruchaj  i  grobki.
Nejmovirno poplivlo moº zhittya. Vsi chenci buli  hvori,  donisshi  z  zemnogo
minulogo naslidki grihiv.  Bagato  hvorilo  na  gemoroj  i  gotuvalosya  do
chergovo¿ akci¿ svogo  lyuds'kogo  organizmu,  yak  do  strashnih  muk  pekla.
Revmatizm lamav u negodu stari kosti, u dekotrih  bulo  zalizo  na  golomu
tili i  zhahlivi  yazvi  korosti  pid  zalizom,  inshi  muchilisya  bisivs'kimi
vidinnyami golih yunakiv, i ya bachiv todi u vikni v sebe rozpaleni ¿hni  ochi.
Meni monastir nagaduvav likarnyu, de vsi sebe zmushuvali  chekati  z  radistyu
vipiski na "volyu". I "voleyu" ciºyu buv toj svit - smert'.

   YA vtrachav potrohu lyubov i rozpach, zhittya brinilo meni z dolin,  ya,  nache
vidpovidayuchi jomu, dzvoniv z usiº¿ sili, stoyachi na  dzvinici.  I  ya  pochav
mariti morem. Skriz' ya vbachav jogo.  Zanurivshi  ruki  v  ruchaj,  ya  raptom
pidnosiv ¿h do rota, nibi chekayuchi, shcho voda musit' zrobitisya solonoyu.  Raz,
blukayuchi po lisi za drovami, ya zajshov  dalechen'ko  vid  monastirya.  Prosto
peredo mnoyu zdijmavsya golij shpil' gori. Na vershechku rosla sosna. YA j teper
bachu ce charivne  poºdnannya.  Mene  yakas'  sila  potyagla  nagoru,  ya  majzhe
plazuvav po kaminnyah, nablizhayuchis' do sosni. Bilya  ne¿  ya  odpochiv  trohi,
divlyachis' na sinº bliz'ke nebo. Potim ya pidvivsya i zakrichav  vid  radosti:
daleko vnizu buv bereg, a - skil'ki oko  moº  syagalo  -  viliskuvalo  sinº
more. Ce zdavalosya meni za  shchaslivu  oznaku.  I  tiº¿  zh  nochi  ya  vtik  z
monastirya.
   Za bat'kivshchinu mi zvikli vvazhati zemlyu, de nas  narodila  mati,  de  mi
virostali v gnivi chi v radosti, osyagali velikij svit. U mene zh bat'kivshchina
- more, i vi rozumiºte, yak ya letiv z gir do mors'kogo berega - stezhkami  j
hashchami! I ya ne znayu, kudi  zapisali  mene  v  monastiri:  do  tih,  shcho  ¿h
rozirvali vovki, chi do tih, shcho ¿h poglinula suºta zemli!
   Na berezi ya znajshov shalandu bez zhodnogo vesla j  parusiv.  YA  bilya  ne¿
prozhiv iz tizhden', vidchuvayuchi nasolodu z novoznajdenogo zhittya. Teper  -  ya
vvazhayu, shcho kozhnij korabel'  mozhe  prijnyati  na  sebe  radist'  lyudej,  yaki
stremlyat' do bat'kivshchini.
   100
   Nastala movchanka. Mi z Sevom chekali, shchob shche htos' dodav svo¿h dumok  do
nashih planiv. Mi pomitili, shcho  Polya  hoche  govoriti.  Vona  pochervonila  i
bezpomichno oglyanula nas usih, prote pidnesti svij golos  ne  navazhuvalas'.
Sev ¿¿ pidbad'oriv, i vona rozpovila svoyu  korotku  istoriyu,  yakoyu  hotila
osvititi ne zacheplenij shche bik nashogo pitannya.
   - Koli ya bula divchina, - vidmovila Polya i zashari-lasya,  -  u  mene  buv
uhazhor z voºnnoplinnih. Vin buv krasivij  mal'chik,  i  ya  todi  bula  duzhe
moloda. Mi pochali zustrichatisya. Meni dºvochki kazali, shchob ya  odskochila,  bo
vin, pevno, zhonatij u sebe vdoma. YA nikogo ne posluhala, i voni vsi z mene
smiyalisya. Mi vsi hotili povihoditi zamizh i kolisati ditej, shchob dityachi ruki
hvatali nas za grudi, vimagayuchi moloka. Lyubilasya ya z mo¿m tak,  shcho  shvidko
vzhe pochala spodivatisya na vagitnist', bo ya vzhe ne dopuskala inshih  muzhchin,
Vin mene vse nazivav svoºyu "libhen". Uden' vin pracyuvav na yakijs'  roboti,
bo vin buv inteligent i aristokrat. Koli ya navchilasya jogo trohi  rozumiti,
ya pochula, shcho vin u sebe v vitchizni sidiv u v'yaznici,  a  do  polonu  pishov
dobrovil'no. YA sidila j shila cilij den', yak caricya.
   Polya viglyadala dijsno princesoyu z kazki.  Vona  bula  hupava,  tonka  i
blida. Nagaduvala vona roslinu z yasnoyu blakitnoyu kvitkoyu. Lishe golos u ne¿
buv hripkij vid gorilki j tyutyunu. Mi sluhali vsi uvazhno.

   - YA pomitila, shcho mij muzhchina ne spit' po nochah. Vin tyazhko zithaº j cilu
nich ne mozhe vgomonitisya na lizhkovi. "Gajmat! - stogne vin.  -  O  Gajmat!"
Spochatku  ya  dumala,  shcho  ce  jogo  zhinka,  a  potim  vin  skazav,  shcho  to
bat'kivshchina. Vin muchivsya, i ya muchilas' razom iz nim. SHCHohvilini vin ustavav
i piv vodu, zaglyadav u temne vikno, hodiv bosij po kimnati, potim pidhodiv
do mene j shchos' dovgo govoriv. YA udavala, shcho splyu. Todi vin oberezhno  lyagav
poruch, shchob ne rozbuditi mene, klav  mo¿  ruki  sobi  na  shiyu.  YA  pochinala
plakati. YA znala, shcho ce nedobrim pahne. I odnogo dnya vin ne povernuvsya  do
mene, .utik na svoyu daleku gajmat.
   Polya shilila golovu na ruki j ne pidnosila ¿¿, zakinchuyuchi govoriti.
   - Povertatisya na bat'kivshchinu bolyache, bo vin zagubiv mene. CHi  ne  mozhna
zovsim vidminiti vsi bat'kivshchini? SHCHob vipekti zalizom toj bil' i  porobiti
veselimi lyudej po sviti? YA dumayu,  shcho  yae  treba  puskati  nazad  tih,  shcho
zradili raz svo¿m bratam.
   - A koli voni tonut' u mori? - zapitav htos'.

   - Todi ¿h ryatuvati, yak utoplenikiv. Bo lyudi lyudej ne mozhut' ne  zhaliti.
Hto i komu dav pravo na smert' takogo zh, yak i vin sam?

   Ribalka zasmiyavsya ironichno j znevazhlivo.

   - Vsyaka tobi divka bude zakoni vstanovlyuvati! Ti krashche znaj, yak hlopciv
zadovol'nyati. A mozhe, v mene sin des' tam propadaº? To ya jomu hiba  posudi
pozhalkuyu? Tebe, shlyuhu, povolochili vsi, hto hotiv, a teper ti golos maºsh? YA
b tobi zakotiv spidnicyu ta j vivchiv bi tebe, yak  treba  rozmovlyati!  Lyubov
zgadala, voºnnoplinnogo, sl'ozi puskaºsh?
   Ta tut ustav iz svogo miscya Sev. Vin kriknuv tak,  shcho  hazya¿n  kav'yarni
vpustiv dodolu sklyanku, a ribalka podavivsya svo¿m ostannim slovom.
   Nastala movchanka. Todi Sev spokijno j tiho  nakazav  ribalci  poprositi
vibachennya za jogo ostanni slova.
   - Nizashcho! - spalahnuv ribalka. Tut ustav z miscya j hazya¿n  trambaka.  YA
zajshov iz-boku j uzyav z-pid ribalki stilec'.

   - Polozhiv ya na vas! - kriknuv  ribalka.  Sev  pidnyav  ruku,  zaklikayuchi
movchati.
   - Mi gotuºmo korablya zovsim ne dlya tvogo sina, milij. Ce  korabel'  dlya
kartini i dlya  navigacijno¿  shkoli.  Dlya  molodih,  virnih  yunakiv.  Voni,
pravda, ne poboyat'sya kinuti ryatuval'ni poyasi kil'kom lyudyam takim, yak  tvij
sin, bo yunaki plivut' na korabli j voni mozhut' pokazati  svoyu  dobrist'  i
silu kil'kom ulamkam starogo, voni plivtimut' na novomu korabli!  Ta  tebe
ce malo obhodit'. Ti obraziv lyudinu zaraz. Tvij brudnij rot plyuvav na ne¿,
yak na shchos' ogidne. Zaraz zhe haj vona pochuº tvoº vibachennya!
   - A oce vi bachili?
   Hazya¿n trambaka udariv pershij. Potim pidskochiv Sev. Voni vdvoh molotili
do tih pir, doki  ribalka  mav  silu  vidbivatisya.  Stola  bulo  polamano,
stil'ci rozkidano po kimnati, divchata vereshchali, stoyachi bilya  dverej,  a  ya
stezhiv, chi ne dovedet'sya j meni vstryati do bijki. Nareshti ribalka  zdavsya.
Mi jogo vzyali vtr'oh i vikinuli za dveri.
   - Vin meni davno ne podobavsya, - skazav hazya¿n trambaka, - ya radij,  shcho
ya jomu vikazav ce yak slid. Korablya, zvichajno, treba brati - ne briga, a  e
takij shhuna-brig. Vin vidriznyaºt'sya tim, shcho u briga obidvi shchogli z  reyami,
a u c'ogo fok-machta z reyami, a grot-machta z gafelem. Ce dast' bil'shu krasu
korablevi j navchit' yunakiv mati spravu z reyami i gafelem.  Na  moyu  dumku,
najkrashche  viglyadaº  v  mori   trimachtovij   shhuna-bark   abo   dvomachtovij
shhuna-brig. Koli v mene buv trambak i dvomachtova shhuna, to  ya  obov'yazkovo
hotiv pererobiti ostannyu na shhunu-brig, cebto na fok-machtu postaviti re¿.

   - A hiba u vas teper nemaº shhuni? - zapitav ya. -  Nam  skazali,  shcho  vi
hazya¿n shhuni j trambaka?
   - Trambak u mene shche º, ale ce stara vzhe kalosha, hoch ya jogo j  lyublyu,  a
shhunu meni potopili j spalili u vijni.
   - Odnache dozvol'te nam i nadali nazivati vas hazya¿nom shhuni.
   Moryak movchki perezhdav chas, potribnij dlya vidpovidi na moº zapitannya,  i
rozpovidav dali.
   - U mene º na primiti dubok "Tamara". Ce bulo kolis'  prekrasne  sudno.
Ta jomu popavsya poganij hazya¿n. Vin  sidit'  nini  za  istoriyu  z  dit'mi.
"Tamaru"  robiv  pershoryadnij  majster,  ¿¿   mozhna   legko   perebuduvati,
vporyadkuvati tryum, zrobiti kil', postaviti novi shchogli  -  dvi,  yak  lichit'
kozhnij poryadnij dvomachtovij shhuni-brigovi.
   - Vi dumaºte, shcho same take sudno potribne nam? - zapitav zadumlivo Sev,
oddihuyuchis' pislya bijki z ribalkoyu.

   - Til'ki shhuna-brig. Mi jogo zavtra j  oglyanemo  -  toj  dubok.  Til'ki
dozvol'te meni buti bliz'ko do remontu j vidbudovi.

   Mi pidnyali sklyanki z vinom: hazya¿n shhuni, Sev, Polya, Stella, Muha i  ya.
Kav'yarnya nagaduvala chomus' kuznyu,  v  yakij  musiv  buv  vorozhiti  kazkovij
koval'. Hazya¿n kav'yarni skazav slovo, shcho jogo vsi chekali:

   - YA p'yu za krov i vogon'. Za zamors'kih divchat. Za shhunu-brig  i  chornu
pahuchu turec'ku kavu.
   Vsi mi vipili j pociluvalisya. Potim povihodili z kav'yarni. Pid  dverima
lezhala lyudina j solodko spala. Mi perestupili cherez ne¿ i ne  zdivuvalisya,
dumayuchi, shcho to ribalka. Ale, prisvitivshi, mi vpiznali Bogdana, p'yanogo  do
nepritomnosti. Divchata prinesli dvoº vider vodi.

   - Fuh! Ce vi? - skazav Bogdan. - A mene vipustili, i ya z radoshchiv  ledve
doliz syudi. Mizh inshim - pri¿hala vzhe vasha rizha vidra, bo  vona  vves'  chas
hodila tut po vulici, rozshukuyuchi vas.
   Bogdan znovu sp'yaniv i lig bezsilo na zemlyu.


   XIII
   Komisar zakordonnih sprav stoyav na berezi  j  divivsya  v  sinyu  mors'ku
dalechin'. Vin buv odyagnutij u siru armijs'ku shinel', na  yakij  viliskuvali
oznaki komandarma. Jogo otochuvala kupka lyudej - predstavniki uryadu, Mista,
vijs'kovi i zhurnalisti. Movchanki komisara nihto ne nasmilyuvavsya  porushiti.
Nad golovami sharudili prapori na arci, kriz'  yaku  mav  stupiti  na  bereg
ochikuvanij gist'. Za pivsotni krokiv  movchki  snuvav  natovp  za  sheregami
varti. Zboku viliskuvali na skupomu sonci litavri  orkestru  j  vipinalisya
barabani. Za orkestrom vishikuvavsya pochesnij karaul.
   Komisar zadumlivo sto¿t', zaklavshi ruki v kisheni  shineli.  Vin  pochuvaº
legku vtomu pislya pogano spane¿  nochi  -  starist'  jogo  vzhe  nazdoganyaº.
Til'ki rozum - odvichnij volodar - vikonuº bezperervnu robotu.  Po-pershe  -
treba odibrati potribnij kompleks sliv, shcho ¿h  mozhna  govoriti  turec'komu
ministrovi: "SHanovnij pane", "nashi susids'ki kra¿ni", "zagal'ni  kordoni",
"ekonomichni interesi", "radij vitati dorogogo j shanovnogo gostya".  Komisar
prigadav, yak vin uzhe zustrichavsya z turkom  u  SHvejcari¿.  Voni  mali  nibi
vipadkove pobachennya, vlashtovane  posluzhlivim  hazya¿nom  gotelyu.  Pobachennya
trivalo kil'ka hvilin, bo treba bulo boyatisya povsyudi sushchih  reporteriv  ta
¿hnih fotoaparativ. Prote ministr i komisar vstigli zaglyanuti odin  odnomu
v vichi. Velike znachennya  maº  zovnishnist'  lyudini,  navit'  u  diplomativ.
Teper, pislya kil'koh rokiv roboti odnogo  j  drugogo,  komisar  i  ministr
mayut' zustritisya nadovshe.
   Toj chas, shcho roz'ºdnuvav dvoº pobachen'  diplomativ,  dopomig  komisarovi
visoko postaviti im'ya svoº¿ kra¿ni na politichnih  storinkah.  Ale  ministr
tim chasom tezh ne gayav chasu: vin vigrav  kil'ka  sprav  u  dvoh  bil'shih  i
sil'nishih derzhav.  Ta  samij  fakt  pri¿zdu  jogo  do  komisara  pokazuvav
perevagu ostann'ogo.
   Ochi komisara - gostri, yak ochi hizhaka, - pobachili na mori  dim.  Komisar
pochav hoditi vzdovzh estakadi, strunko stupayuchi nogami v chobotyah i dzvonyachi
ostrogami. Pochet movchki zahvilyuvavsya. Kinoaparat znimav dalechin' i  znimav
komisara. Pid beregom u vodi plavali  rizni  pokid'ki.  Martini  litali  j
kigikali, sidayuchi na vodu. Komisar zgadav, shcho v cij vodi bagato  potopleno
lyudej, i voni, zdalosya jomu, stoyat' sheregami na dni. Komisar  posmihnuvsya.
Z nim posmihnulisya j ti, hto stoyav bilya n'ogo, kanonerka vijshla z  gavani,
pominula mayak, rushivshi nazustrich krejserovi,  a  sonce  porozsuvalo  hmari
blakitnimi rukami i vpalo na zemlyu velikoyu zlivoyu svitla.
   Krejser vipliv uzhe na poverhnyu morya z-za gorizontu, i chornij dim za nim
linuv, yak hvist. Kanonerka plivla nazustrich, pidnimayuchi  na  shchoglu  bezlich
riznih praporiv. Dochekavshisya  vidpovidi  z  krejsera,  kanonerka  vivisila
stil'ki novih polotnishch,  shcho  odrazu  nibi  zrobilasya  ekzotichnim  parusnim
korablem. Viter rozduvav ci riznokol'orovi parusi,  koli  kanonerka  kruto
povernulasya i pishla nazad do gavayai, yak chorna strila. Vona stala v  gavani
bilya hvileriza j momental'no kinula yakir. Tim chasom krejser  pidijshov  uzhe
zovsim bliz'ko, i na kormi v n'ogo chervoniv turec'kij styag. V binokl'  uzhe
mozhna bulo prochitati slovo "Ismet". Komisar stav bilya arki,  divlyachis'  na
krejser. Postat' komisara nabula najbil'sho¿ viraznosti j sili,  vin  znav,
shcho na krejseri º mors'ki binokli. "Ismet" vikinuv iz  provi  bilij  dimok,
prolunav  postril  shvidkostril'no¿  garmati,  shche  kil'kanadcyat'  postriliv
vidbilisya u hvilyah i polyagali  po  beregah:  poshana  derzhavnomu  praporovi
kra¿ni. Kanonerka vidpovidaº stil'koma zh postrilami svoº¿ garmati:  poshana
turec'komu  praporovi.  Krejser  zajshov  pislya  c'ogo  do  gavani  i  stav
poseredini. Znovu movchanka i znovu postrili - po dvadcyati odnomu z kozhnogo
boku. Ce vitali chleniv uryadu: krejser - komisara, a kanonerka -  ministra.
Kinooperator krutiv ne perestavayuchi.
   Komisar spokijno divivsya na "Ismet". Vin perechikuvav bezkonechnij lancyug
procedur, shcho ¿h vimagali diplomatichni zakoni j  diplomatichna  vvichlivist'.
Spochatku do krejsera po¿hav motochoven  iz  likarem  i  nachal'nikom  portu.
Potim motochoven vidviz na "Ismet" turec'kogo posla z druzhinoyu. Na c'omu  zh
chovni po¿hali  j  ti,  shcho  mali  z  soboyu  kinoaparat.  Dali  -  motochoven
povernuvsya bez posla i jogo druzhini. Nareshti, z krejsera spustili shlyupku z
dvanadcyat'ma  matrosami,  i  trapom  zijshlo  do  shlyupki  shche  dvoº.   Vesla
opustilisya na vodu, shlyupka poletila do estakadi, na  yakij  stoyav  komisar.
Nastala vrochista hvilina. Fotografi prolazili kriz' natovp azh do komisara,
pereshkodzhayuchi kinoaparatovi pracyuvati. Pomichnik operatora  pribirav  ¿h  z
dorogi, virivayuchi z zemli, yak  kushchi  travi.  Komus'  bula  vidirvana  pola
pal'ta, ale c'ogo nihto ne pomitiv  sered  zagal'no¿  urochistosti.  SHlyupka
pidletila do shidciv. Vsi vesla odrazu stali vertikal'no, i z nih  potekla
voda  matrosam  na  ruki.  Na  kormi  stoyali  ministr,  ad'yutant  jogo   z
operetoch-nimi epoletami i kermanich  shlyupki.  Ministr  buv  u  cilindri,  u
velikih rogovih okulyarah i v  dovgomu  chornomu  pal'ti  z  hutryanoyu  shallyu
komira.

   Komisar zijshov shidcyami azh do vodi i privitno chekav ministra - doki toj
stupit' nogoyu na bereg. Orkestr grav turec'kogo gimna. Fanfari  pronizlivo
spivali. Ministr stav na bereg i  znyav  cilindra.  Za  ministrom  viskochiv
ad'yutant. Prostyagnuta ruka ministra zustrila ruku komisara, yaka pered  cim
viddala osobi ministra  chest'  po-vijs'kovomu.  I  shche  duzhche  j  golosnishe
zagrimili trubi orkestru.
   - Vid imeni mogo uryadu, - skazav komisar  francuz'koyu  movoyu,  -  vitayu
vas, pane ministre, iz shchaslivim pributtyam do nasho¿ kra¿ni. U vashij osobi ya
vitayu predstavnika velikogo turec'kogo narodu,  shcho  viborov  sobi  volyu  j
nezalezhnist'. Milosti prosimo, pane ministre. Darujte meni til'ki, koli  ya
ne  zmozhu  cherez  svo¿  lyuds'ki  obmezheni  mozhlivosti  vikazati   vsyu   tu
gostinnist' i vsyu tu shchirist', yaku ya pochuvayu do vas, pane  ministre,  i  do
velikogo narodu, predstavnikom yakogo vi º. Haj zhive Turechchina!
   Muzika ne vgavala, povtoryuyuchi melodi¿ gimniv  oboh  kra¿n,  barabanshchiki
nadto golosno grali na barabanah. Ministr trimav livoyu rukoyu cilindra bilya
golovi, divivsya kudis' ubik  i  vniz,  vidpovidav  tiho,  trohi  garkaviv,
vimovlyayuchi francuz'ki slova.
   - YA shchaslivij, pane komisare, stupiti na vashu zemlyu.  Mij  uryad  -  uryad
visoko¿ Turec'ko¿ Respubliki - doruchiv peredati vam, a  v  vashij  osobi  j
uryadovi bratn'ogo j sumizhnogo z  nami  Soyuzu,  shcho  mi  sto¿mo  na  tverdih
zasadah usih poperednih ugod i prostyagaºmo vam bratnyu ruku cherez more. Vash
velikij narod, vasha slavna kra¿na, vasha mogutnya  armiya  -  º  druzhni  nam,
nashij borot'bi j nashomu procvitannyu. Haj zhive Soyuz!
   Potisnuvshi shche raz ruki, komisar i  ministr  stali  poruch.  Do  ministra
pochali pidhoditi ti, shcho buli z  komisarom.  Voni  tisli  ministrovi  ruku,
govorili privital'ni slova j vidhodili, doki tovmach perekazuvav ministrovi
zmist ¿hnih promov.  Tak  pidijshov  zastupnik  komisara,  pidijshov  golova
mista, nablizivsya komendant garnizonu, nareshti bilya ministra stav robitnik
yako¿s' portovo¿ majsterni. Vin buv dopiru vid roboti. Jogo mozolyava dolonya
zustrilasya z rukoyu ministra. Mozoli j  mashinove  maslo  nepriºmno  vrazili
ministra. Nepomitno glyanuv na komisara, ale ostannij urochisto trimav  ruku
bilya kashketa, nibi roblyachi oglyad cilij armi¿. Robitnik skazav:
   "Vitayu turec'kij  proletariat.  Poviganyajte  j  svo¿h  burzhu¿v,  yak  mi
vignali svo¿h. Haj zhive Turec'ka Respublika!"

   Podano avtomobili. Ministr, trimayuchi cilindra v ruci,  obijshov  pochesnu
vartu, shcho stoyala, yak zelena stina.
   YA mav dvi vil'nih  godini  do  zustrichi  komisara  z  ministrom.  YA  ¿h
vitrativ na organizaciyu znyatogo materialu,  na  pidgotovku  do  nastupnogo
znimannya. O desyatij godini vechora mav buti  benket  u  Budinkovi  armi¿  i
flotu, i ya hotiv, zakinchivshi vostannº znimati  o  chetvertij  godini,  dati
gotovij fil'm na pochatok  benketu.  Teoretichno  ce  bulo  cilkom  mozhlive.
Osoblivo pislya togo,  yak  komisar  poprosiv  mene  "pokazati  turkam  nashu
tehniku". Praktichno zh -  ya  rizikuvav,  vijnyavshi  z  kisheni  godinnika  ta
bliskavichno rozpodilyayuchi svij chas i chas svo¿h pomichnikiv.
   Vzhe bulo znyato do tr'ohsot metriv plivki: na  vokzali,  v  portu,  bilya
krejsera, po dorozi do goteliv, u avtomobilyah, na palubi krejsera. Znimalo
troº najkrashchih operatoriv. SHCHe til'ki des' zabarivsya operator-hroniker,  shcho
jomu ya dav sarte bIanche[8]. Vin musiv znimati  vse,  shcho  znajde  navkrugi
podi¿. Cej operator nedavno pri¿hav z  Ameriki,  de  kil'ka  rokiv  zhiv  i
vchivsya, i jogo mozhna bulo poslati znimati akul u mori,  ne  turbuyuchis'  za
dobri rezul'tati. Prote dosi jogo shche nemaº v laboratori¿.
   Plivka vsya pishla viyavlyatisya. Na ce potribnij buv chas. Dali -  fiksazh  i
promivka. Na sushku negativa treba bulo  dvi  godini.  Mi  vitirali  plivku
chistim spirtom, shchob vona skorishe sohla, ale vigrali  mi  lishe  p'yatnadcyat'
hvilin. Suha negativna  plivka  jshla  do  drukuval'no¿  mashini.  Pozitivna
plivka z mashini jshla u viyavlennya, fiksazh, promivku j sushku. Potim pozitivi
rizalosya po kadrah, i mozhna  bulo  robiti  montazh  fil'mu.  Doki  negativi
viyavlyalisya,  ya  napisav  titri  do  fil'mu,  ¿h  bulo  do  dvoh  desyatkiv.
Napisavshi, ya telefonom prochitav ¿h zastupnikovi komisara, i  mi  vdvoh  ¿h
proredaguvali. "Druzhnya zustrich predstavnikiv susids'kih derzhav" - nazvav ya
fil'm. Dali jshli napisi z prizvishchami komisara, ministra, ¿hnih  suputnikiv
- napisi informacijni. Krejser "Ismet" - salyutuº praporovi  nasho¿  kra¿ni.
Druzhina ministra z dochkoyu - i dovzhelezni imena oboh dam. Titri ya viddav do
drukarni kinofabriki, meni ¿h nabrali zaraz zhe, vidbili, i, perevirivshi, ya
viddav ¿h znimati na plivku.
   YA dotrimuyusya tiº¿ dumki, shcho, koli v spishnij roboti º serjoznist'  -  cyu
robotu nikoli ne zrobiti tak shvidko, yak treba. Tomu do  kinolaboratori¿  ya
vletiv, yak vihor, i golosno pochav  spivati  shchos'  vesele.  YA  zaproponuvav
kozhnomu z montazhistiv, montazhnic', barabanshchikiv, promival'shchikiv,  drukariv
i viyavnikiv - zhovtobokih yabluk z blizhcho¿ kooperativno¿ yabluni. Na  yablukah
shche buli struzhki, ta mi obtirali ¿h  rukami  j  kusali  tak  lyuto,  shcho  sik
rozlitavsya na boki. Mi vstigli prigadati kil'ka plitok z fabrichnogo  zhittya
j   anekdotiv,   kil'ka   solonih   sliv    prokovtnuti    i    rozsmishiti
divchat-montazhnic', doki prijshov z viyavochno¿ kimnati majster i  skazav,  shcho
negativi vijshli potribno¿ gustoti j nalezhno¿ rizkosti osvitlennya.
   YA glyanuv na godinnika j zayaviv, shcho meni treba vzhe v pohid. Na dveryah  ya
zustriv operatora hroniki z Bogdanom. Voni buli brudni,  mokri,  obidrani,
ale zadovoleni.
   - Vi, mabut', na nebi buli, - pocikavivsya ya, - i zvidti znimali?
   - Mi znimali z mayaka, z dubka, z vodi, z dahu  zernoperevantazhuvacha,  z
estakadi...
   - Dovoli, - perebiv ya, -  idit'  viyavlyajte  negativi.  A  vi,  Bogdane,
rozpovidajte tolkom, doki mi ¿hatimemo zaraz u gosti do ministra.

   - Sluhaj, - kriknuv nam uslid Direktor, - ce zh otoj samij  "Ismet",  shcho
na n'ogo ya mini musiv staviti. A komandir, yakbi ti bachiv...

   Mi vid'¿hali dosit' shvidko, ne dosluhavshi kincya, bo ne bulo chasu.
   - Valyajte, - skazav ya Bogdanovi.

   - Nichogo vzhe valyati - vse povalene. Teper treba garno vse  popidnimati.
YA nichogo ne rozumiyu na znimanni, ale shchabliv na  drabinah  mi  pererahuvali
dosit'. Meni Sev podav odrazu ideyu - dlya chogo treba znimati.

   - YAk dlya chogo? Dlya fil'mu hroniki.

   - Ce vzhe tam vidno bude, a znimali mi dlya majbutn'o¿ kartini  Seva.  Mi
znimali z mayaka, yak "Ismet" nablizhaºt'sya do miscya katastrofi, yak strilyaº v
bidnogo j  neshchasnogo  parusnika.  Z  dahu  zernoperevantazhuvacha  mi  znovu
znimali postrili "Ismeta", a v kadri majoriv nash prapor. Vi pam'yataºte, yak
na parusnikovi sto¿t' bosij  kapitan-rumun  bilya  prapora  j  divit'sya  na
krejser? Tak ya navit' grav spinu c'ogo nebizhchika pered kinoaparatom.
   - A Sev? Znaº vin te, shcho vi robili?

   - Ta Sev buv uves' chas iz nami. YA zithnuv z polegshennyam.
   - A dlya mene shcho vi znyali?
   - Dlya vas mi zafrahtuvali dubok iz sinom. Mi pozalizali v sino, a dubok
manevruvav po gavani, yak durnij. Vin tak bliz'ko prohodiv  bilya  krejsera,
shcho oderzhav dobru porciyu lajki turec'koyu movoyu.  Zate  mi  krutili  v  sini
aparata, yak nesamoviti, i vstigli znyati navit' matrosiv, shcho  pidhodili  do
bortiv pogluzuvati z nashogo dubka.
   - Potim ishche taka sprava, - skazav Bogdan, pomitivshi, shcho avtomobil' hoche
zupinyatisya, - vi oberezhnishe z Sevom i z toyu vashoyu vidroyu.

   - A hiba shcho? - skazav ya, vilazyachi z mashini.

   - Vin duzhe znervovanij s'ogodni. YA bachiv, yak vona  jogo  zustrila.  Sev
garyacha duzhe lyudina. Ce ne poperedzhennya, a prosto - zauvazhennya  moryaka,  shcho
trohi zabagato popovisiv na nitochkah nad smertyu.

   - Do pobachennya, - skazav ya.
   - Dobre, ya za vami podivlyusya. Meni  duzhe  ne  do  vpodobi,  koli  zhinka
pochinaº nehtuvati svo¿mi druzyami: ce znachit', shcho vona na  komus'  zupinila
oko.
   "Les paroles sont faites pour cacher nos pensees"[9]

   (F u sh e, "Memuari")
   Rozmova jshla francuz'koyu movoyu.

   - YAk chudesno svityat' prozhektori! U nas na  "Ismeti"  º  na  bashti  taki
sami. Mi budemo, znyati vsi, yak sidimo?
   - Tak, pane ministre. Cya nevelichka nezruchnist' vid svitla  zaraz  mine.
Dlya istori¿ treba zafiksuvati na plivci nashe  pobachennya  yak  dokument  dlya
nasho¿ ugodi.
   - Vi, pane komisare, hochete gluzuvati z mene. Nashe druzhnº j  tovaris'ke
pobachennya navryad chi peredbachaº yakis' serjoznishi ugodi za ugodu zvichajnu  -
torgovel'no-ribal's'ku.
   - Ribka buvaº rizna v  nashomu  mori,  yak  gadaº  pan  ministr?  Komisar
smiyavsya.

   - Vi pri¿hali na krejseri, ya odyag vijs'kovu formu. CHi ne znachit' ce, shcho
ya hotiv pidkresliti svoyu silu na suhoputti? Ni, ne znachit', bo j flot  mij
sto¿t' po vijs'kovih shovankah, j vi znaºte, na yakomu misci v  sviti  jogo
tonnazh.
   - U vas special'ni kins'ki zavodi º chi konej  do  kavaleri¿  postachayut'
rizni lyudi? Toj kavalerijs'kij zagin, shcho suprovodiv mene, sto¿t' vishche vsih
pohval, pane komisare.
   - Ce ne najkrashchij zagin. Konej rozvodyat' i vihovuyut'  derzhavni  zavodi,
kins'ki zavodi: v kirgiz'kih stepah, bilya Uralu, v Sibiru.  Vi  rozumiºte,
pane ministre, shcho treba provaditi dobir zherebciv ta  matok,  shchob  virobiti
dobru kavalerijs'ku porodu dlya  nasho¿  veliko¿  rivnini.  Pam'yatayu,  rokiv
desyat' tomu ya zacikavivsya ciºyu spravoyu j navit' oglyadav odin  takij  zavod
mogo imeni. Uyavit' sobi - glushina, dikij step, sonce. Cili kosyaki kobil  z
loshatami hodyat' na  pashi.  Verhi  na  malen'kih  volohatih  konyah  skachut'
navkrugi pastuhi. YAka poeziya, pane ministre, - taki sobi  mali  hlopci  na
malen'kih konyah keruyut' strashnim tabunom kobil z loshatami.  A  na  nich  ¿h
priganyayut' do staºn', de kozhna kobila maº prekrasne lizhko.
   - Mene tezh cikavilo kins'ke hazyajstvo. Ta ya, bachite, voliyu krashche ¿zditi
na krejseri. Vi shchos' pochali govoriti?
   - Kazhete, na krejseri? Prijmit' moº zahoplennya z vashogo kalambura. YA shche
z to¿ nasho¿ zustrichi trohi nedochuvayu. Hvoriyu na vuho. Prote,  yak  gadaºte,
koli mi nareshti vikonaºmo te, do chogo pragnemo vzhe desyat' rokiv, a do  nas
pro ce mriyali priblizno stil'ki zh? YA kazhu pro vnutrishnij mors'kij basejn.
   "YUpiter" svitiv prosto v vichi ministrovi, vin zakriv okulyari na sekundu
rukoyu. Nezvazhayuchi na ce, pauzi ne trapilos'.

   - YA dayu svogo pidpnsa, pane komisare. Teper nam  nishcho  ne  pereshkodzhaº.
Znovu pidhodit' mij sekretar. CHogo vam treba, Zekiya? YA vas  poklichu,  koli
vi budete potribni.
   - Kinematografisti prosyat' znyatisya vsim u grupi.

   - Voni vzhe kinchayut' znimati? Todi hodimo, pane  ministre,  syademo.  Haj
bilya mene bude vash kapitan "Ismeta". A vam ya mozhu dati  mogo  ad'yutanta  -
dobrogo kinnotnika.
   Grupa vijshla  vdaloyu  j  cikavoyu.  U  centri  sidili  druzhina  j  dochka
ministrova. Bilya dochki sidiv sam ministr, a pravoruch vid n'ogo primostivsya
na kraºchku stil'cya kinnotnik. Vin pochuvav sebe nezruchno:  boyavsya,  shcho  pid
nim rozvalit'sya stilec'. Tak znimatisya kinnotnik ne  zvik,  i  til'ki  dva
ordeni,  pribiti  do  jogo  grudej,  vryatuvali  stanovishche.  Voni  nagadali
kinnotnikovi, shcho nad nim poloshchet'sya v  povitri  neperemozhnij  prostrelenij
kulyami styag. Poruch druzhini ministra sidiv komisar, mayuchi livoruch vid  sebe
kapitana "Ismeta". Kapitan sidiv urochisto, bo vin buv uzhe litnya  lyudina  i
znav, de j yak treba siditi. Ce malij hudorlyavij turok iz golenim  oblichchyam
j bezcvitnimi ochima. Krejser "Ismet" buv zavelikij  dlya  takogo  vershnika,
prote kapitan sidiv povazhno j micno, a ordeni jogo viliskuvali na  svitli,
yak  cyac'ki  zolotom  gaptovanogo  mundira.  Za  perednim  ryadom  tovpilisya
diplomati j vijs'kovi.

   U komisara j u ministra na gubah legen'kij osmih, nibi voni  golovuvali
na rodinnomu  svyati.  Til'ki  napruzhena  postat'  kinnotnika  ta  spokijna
suvorist' kapitana krejsera pokazuvali, shcho rodini v komisara j u  ministra
bulo bagato.
   YA rozbudiv u sobi mashinu. Virazno ya chuv, yak yakis' kolishchatka cokotili  v
meni, vplivayuchi na ruki, nogi, golos. Koli b ya buv na toj chas kolesom i na
dorozi v mene lezhala b lyudina, ya ne zvernuv bi  z  dorogi,  znayuchi,  shcho  ya
zagayu kil'ka hvilin chasu, koli pochnu  ob'¿zditi  lyudinu.  Takij  stan  mij
nagadav meni katannya z visoko¿ snigovo¿ gori -  ne  mozhna  zupinitisya,  ne
pro¿havshi vsyu put'. Abo shche krashche  -  pershu  nauku  plavannya,  koli  lyudinu
kinuto v vodu i  vona  br'ohaºt'sya,  ryatuyuchi  sebe  i  vvazhayuchi  za  sorom
krichati. Abo shche - stan mij nagaduvav oskazhenilu mashinu, v  yakij  zipsovano
gal'mo j yaka musit' mchati, doki v nij º  goryuche.  Z  mashini  ne  viskochish.
Treba lishe pravuvati, doki mashina zagubit' silu. Abo... ta bagato shche mozhna
navesti porivnyan' dlya harakteristiki mogo  perebuvannya  v  kinolaboratori¿
vid 5-¿ godini dnya do 10-¿ vechora v den' pobachennya komisara z ministrom.
   Plivki bulo znyato shchos' iz simsot metriv. Z c'ogo  treba  bulo  vikinuti
brak i reshtu zmontuvati,  vstavivshi  titri.  Laboratoriya  pracyuvala  ponad
normu. Po  vsih  kimnatah  nibi  virosli  ruki:  tak  shvidko  peredavalisya
potribni  rechi.  Ne  znayu,  shcho  zmushuvalo  laborantiv  i  montazhnic'   tak
pracyuvati: ¿m zhe nihto ne platatime za chas, shcho voni progayut' poverh  svo¿h
godin. Taka vlada tvorcho¿ roboti nad lyudinoyu, shcho zabuvaº vona za  vtomu  i
za  ¿zhu,  i  des'  z'yavlyayut'sya  podvijni  sili,  pochetverena   energiya   i
povos'merena zhvavist' i veselist'. Vesela robota - ce vtiha i meta  zhittya.
Koli kozhne znaº, kudi priklasti svo¿h ruk,  yak  kamenyar  znaº,  kudi  lyazhe
kozhnij kaminec' u stini, - yak radisno todi zhiti  j  yak  zhvavo  pidnosyat'sya
lyuds'ki budivli!
   Dobre vikonana robota - ce sportivnij rekord, pislya yakogo solodko niyut'
ruki i trohi shumit' zdorova golova. Takim rekordom stoyali pered  nami  dva
ruloni plivki, kozhnij po trista metriv. YAk zhe zh mi  pracyuvali!  Mayuchi  pid
rukoyu nevdoskonaleni instrumenti, stari rozchini himikalij, shcho nerivnomirno
viyavlyali plivku, poganij pripliv povitrya do barabaniv, de sushilasya plivka,
- mi pracyuvali nache z nathnennya. Kozhnij  z  nas  u  toj  zhe  chas  zberigav
hvilini. Ce bulo chudove polyuvannya za hvilinami! Za ci  godini  mi  zrobili
bezlich vinahodiv: shcho motalka  z  zhovtoyu  ruchkoyu  na  dvi  hvilini  skorishe
zmotuº, ne dryapayuchi plivki; shcho malij baraban hutchish krutit'sya, bilya  n'ogo
vityazhna truba, i plivka, na n'omu sohnuchi, zberigaº nam kil'ka hvilin;  shcho
aceton dlya skleyuvannya shmatkiv plivki treba trohi-trohi nagriti v  ruci;  i
bagato inshogo, shcho teper zdaºt'sya  zovsim  dribniceyu,  a  todi  vidogravalo
veliku rol'  i  vplivalo  nepomitno,  ale  vperto  na  nashe  polyuvannya  za
hvilinami. Krim us'ogo, ya musiv  vigrati  sobi  pivgodini  dlya  togo,  shchob
proglyanuti sumnivni shmatki na ekrani do montazhu, a pered desyat'ma godinami
vechora - shche pivgodini na pereglyad ostatochno zmontovanogo  fil'mu:  shistsot
metriv po 5 - 6 hvilin na kozhnu sotnyu. V ochah zhe v mene  stoyala  Tajah.  YA
vitirav gubi, nibi stirayuchi ¿¿ pocilunki, i peredo mnoyu plivlo todi rozheve
marevo. YA vipuskav iz ruk  plivku,  vona  padala  do  mishka,  yak  bliskucha
gadyuka, i tam vorushila hvostom. U taki momenti ya  nichogo  ne  bachiv  pered
soboyu, a lampa, shcho svitila za matovim sklom, zdavalasya  meni  misyacem,  shcho
rozplivsya  v  nichnomu  tumani,  abo  -  sonyashnikom,  yakij  inodi   virinaº
podorozhn'omu z tumanu, shcho voseni obvolikaº ¿ stepi, i dorogi, i  rozkvitli
zhovti sonyashniki.

   YA vstig pobachiti Tajah uden', povertayuchi z osobnyaka, de znimav komisara
ta ministra. YA ¿hav mashinoyu. Bulo lyudno na  vulicyah,  shofer  ne  mig  niyak
rozignatisya. YA ¿¿  pobachiv  na  rozi,  koli  vona  pidnesla  ruku  dogori,
zupinyayuchi moyu mashinu. Poruch ne¿ stoyali Bogdan i Sev. ¿¿ oblichchya  bulo  bez
miri radisne ta shvil'ovane. Sev  pohmuro  zhuvav  papirosu.  Bogdan  stoyav
ostoron' i robiv viglyad, nibi jogo zovsim ne stosuºt'sya vsya gra.  Vin  buv
uves'  novij  i  azh  shelestiv.  "Druzhochok,  lyubij!"  -  skriknula   Tajah,
pidbigayuchi do avto. YA vidchiniv dvercyata j  odrazu  zh  potrapiv  do  ne¿  v
obijmi. Vona mene trichi pociluvala, nezvazhayuchi na publiku,  shcho  jshla  povz
nas. Ta ya vidchuv, shcho  ce  buli  yakis'  vinuvati  pocilunki.  "Ti  vil'nij,
Druzhochok?" - zapitala vona, mnuchi rukoyu moyu  kravatku.  "Ni.  YA  zvil'nyusya
lishe pislya 10-¿", - promoviv ya tiho. "Meni voni vzhe kazali, ta  ya  hotila,
shchob ti ranishe", - skazala vona kapriznim tonom.  YA  povtoriv  svoyu  frazu.
SHCHos' ¿j zdalosya divnim u toni mogo golosu. Vona  podivilasya  meni  v  vichi
bezkonechno shchaslivim i nesmilivim poglyadom, ¿¿  ochi  blagali.  YA  pereborov
sebe j obnyav ¿¿ legen'ko za plechi. "Ne treba,  radist'  moya,  boyatisya",  -
skazav ya golosom, yakij dzveniv tak, nibi vin nikoli  ne  mig  perervatisya.
SHofer mahnuv rukoyu, toroplyachi ¿hati. YA nahilivsya do Tajah  i  zaplyushchiv  na
sekundu ochi, vidchuvshi ¿¿ gubi. Nache ya vid'¿zdiv kudis'  bez  povorottya.  YA
siv do shofera, zalishivshi tin' na Bogdanovim  oblichchi  j  zovsim  pohmurogo
Seva.
   YA raptom prihodiv do pam'yati, distavav upalu plivku i vhodiv  do  tempu
sprav,  nache  ochunyuyuchi  pislya  dovgo¿  mlosti.  Plivka,  yak  zhiva  istota,
rozvazhala mene. A tovarishi  po  roboti  prijmali  moyu  korotku  zadumu  yak
hvilini nathnennya, hodili todi na pal'cyah i pritishuvali golosi.

   Nareshti  ya  dobravsya  do  plivki,  shcho  ¿¿  znimav  Bogdan  z  Sevom  ta
amerikancem. YA trohi pozhvavishav i pochav naspivuvati yakus' melodiyu.  O,  ce
tak nagaduvalo ¿hni riznomanitni dushi! YA piznavav operatora v rakursah i v
karkolomnih tochkah znimannya. V odnomu misci ya vidchuv, yak plavko kolishet'sya
v povitri kinoaparat, razom iz operatorom  i,  ochevidyachki,  razom  z  tiºyu
sporudoyu, na yaku vityagla ¿h nevgamovna profesiya. Inshim razom aparat znimav
tak bliz'ko vid vodi, shcho chergova malen'ka hvilya nibi zalivala ob'ºktiv,  a
z nim - i ekran. Krejser todi zdavavsya dityachoyu zabavkoyu j, u vsyakomu  razi
- nabagato menshim za hvilyu. YA piznavav Seva, jogo lyuds'ku dumku  v  kadri,
de na pershomu plani sto¿t' spinoyu Bogdan, bilya n'ogo ruhaºt'sya  prapor,  a
vdalini strilyaº bilimi dimkami shvidkostril'na garmata  krejsera.  Sev  dav
perevagu praporovi i zmusiv glyadacha stati poruch n'ogo  i,  zavmirayuchi  vid
strahu pered garmatoyu, proklyasti zbroyu  boyaguziv.  YA  piznavav  Bogdana  v
kadrah, znyatih iz sina na dubkovi. YAkas' solominka navisla nad ob'ºktivom,
potim druga j tretya, os' i cilij kushch vitknuvsya z nizhchogo krayu.  Skladalosya
chudne vrazhennya podorozhi bilya krejsera na ostrovi z travi, i krejser stavav
nibi sam neporushnim ostrivkom, koli  bilya  n'ogo  plivla  zemlya  i  plivli
travi. YA piznavav usih tr'oh v chudnih i  chudesnih  shmatkah  plivki,  shcho  ya
proglyanuv. Prote ¿¿ ya vidklav, meni vona ne godilas', ¿j  Sev  sam  kolis'
dast' misce v svoºmu fil'movi, posered plavan' korablya, yakogo  tvorili  mi
gurtom.

   Godinnik nevblaganno  cokotiv  na  stini.  Vzhe  dovge  prominnya  vechora
prostyaglesya po kimnati z sushil'nimi barabanami. Laboratoriya  bezlyudna.  Po
odnomu, po dvoº kinchali svo¿ chastki roboti laboranti i bazhali nam  shchaslivo
zalishatisya. Nareshti vsya plivka lezhit' livoruch vid mene na stoli,  a,  krim
mene, v kimnati zalishilos' til'ki troº: montazhnicya, mehanik, shcho  mig  meni
pokazati na malomu ekrani kozhnij shmatok fil'mu, i shofer, yakij,  postavivshi
mashinu u dvori pered viknami laboratori¿,  zajshov  peresiditi  nudnij  chas
chekannya, jogo domchvka bula bliz'ko fabriki, ale lyudi zavshe lyub-. lyat' buti
shchirimi j zapopadnimi tam, de ¿m c'ogo samim hochet'sya. SHofer  mav  vidvezti
mene z kartinoyu do Budinku armi¿ i flotu. Montazhnicya hutko  kle¿la  shmatki
plivki, klacala mashinoyu, namotuvala plivku na rulon i bula lyuta, yak  tigr,
yakomu dayut' ¿zhu malen'kimi shmatkami.  YA  ne  vstigav  ¿j  vibirati  kadri.
Godinnik probiv dev'yatu. Robotu majzhe zakincheno. Mayuchi shche  godinu,  ya  buv
cilkovito zabezpechenij vid pomilok. Mi pishli do kimnati dlya pereglyadiv,  i
mehanik shvidko pustiv aparata. Divilosya kartinu nas troº. SHofer  siv  bilya
montazhnici. "Puskati?" - zapitav mehanik kriz' vikonechko.  "Puskajte".  Mi
proglyanuli obidvi chastini - usi shistsot metriv. Koli zasvitilosya svitlo, ya
dovgo ne vstavav iz miscya. YA vtomivsya. Meni samomu stalo divno, shcho  kil'ka
godin tomu bula shche porozhnya plivka. Teper na nij  ruhalis'  tini  lyudej,  i
shmatki podij buli zahovani vid zabuttya.

   Za stinoyu godinnik probiv piv na desyatu. "Vi pomalu krutili, zdaºt'sya?"
- zapitav ya mehanika. "Normal'no, yak zavshe". YA buv stomlenij  do  krayu,  v
meni pov'yali vsi m'yazi. "YAk vam spodobalosya?" - promoviv  ya  do  shofera  j
montazhnici. Po tomu, yak voni razom oboº shchos'  vidpovili,  ya  zrozumiv,  shcho
voni nichogo ne bachili. U nih buli, ochevidyachki, inshi  spravi,  cikavishi  za
moyu pracyu. I ya na nih zovsim ne gnivavsya. Mi po¿hali vdvoh  iz  shoferom  i
povezli fil'm.

   ¿hali mi duzhe pomalu. CHi to meni  tak  lishe  zdavalosya,  bo  skriz'  na
vulicyah nas hotili zupiniti syurchki. Bulo zovsim  temno,  nad  Mistom  bula
prozora nich. Pivden' pochuvavsya v bad'oromu j p'yankomu podihovi vulic' i  v
yaskravomu blishchanni zir. Platani j lipi stoyali neruhomo,  i  trotuari  bilya
nih tyaglisya rivnimi sirimi smugami.
   Budinok armi¿ i flotu buv dekorovanij i osvitlenij. Mi pri¿hali  za  15
hvilin do desyato¿. YA poprosiv shofera pochekati  i  zajshov  sam  doseredini.
Mene zustriv administrator kinofabriki: "Vzhe?" - zapitav vin boyazko. "Nate
os', trimajte, bo v mene bolyat' ruki". YA projshov z administratorom  nagoru
do zali j zaglyanuv za kulisi, shukayuchi kinomehanika. YA zustriv  komisara  j
ministra, shcho same oglyadali Budinok i jogo  muze¿.  "Tovarishu  komisare,  -
pidijshov ya, - dovodzhu do vashogo vidoma, shcho toj fil'm,  yakogo  mi  znimali,
uzhe gotovij i vi zaraz pobachite jogo, a v n'omu  -  sebe,  pana  ministra,
jogo shanovnu druzhinu j don'ku, krejser "Ismet" i vse  inshe.  Nashu  tehniku
turkam pokazano", - dodav  ya  zovsim  tiho.  Komisar  slipucho  osmihnuvsya.
"Dyakuyu", - skazav vin, prostyagshi meni ruku. YA prostyag komisarovi  svoyu,  i
mi poruchkalis'. Potim ya,  yak  lyudina,  shcho  vse  zrobila  vid  ne¿  bazhane,
povernuvsya i poletiv shidcyami vniz,  pryamuyuchi  do  avtomobilya.  "Pidvezit'
mene do Profesora", - poprosiv ya. Mi po¿hali. Ta shvidko musili zupinitisya,
bo na dorozi v nas raptom z'yavivsya Direktor. "Zrobleno?" - prokrichav  vin,
nablizhayuchis'  do  mashini.  YA  pomitiv,  shcho  vin  vipivshi.  Moya   vidpovid'
zaspoko¿la. Vin siv do avto.
   - Bachiv kapitana? - zapitav vin, koli mi znovu rushili.
   - Bachiv.
   - Ot sukin sin. Ot ancibolot bolotyanij. Trista shestov i palichka.
   - Ti, mozhe, znovu prigadav, yak ti na n'ogo  mini  staviv?  I  denaturat
glushiv?
   - To ºrunda. Ti na  komandira  podivis'!  Bachiv  kapitana?  Krejser  yak
krejser, a otakij gnusnij kapitan. Ta ya jogo odnim  pal'cem  utoplyu.  Duzhe
obrazlivo meni za pokijnih bratishok - chort zna, cherez kogo zaginuli.
   - Otaki same j umiyut' komanduvati.

   - A mirshavij yakij, starij, neshchasnij! Ot u nas buv komandir!
   - I ti ne mozhesh zaspoko¿tis'?
   - Virish, ubiv vin mene, cilij tizhden' ne spatimu. Avto zupinilosya  bilya
budinku, de zhiv Profesor, i  ya  zijshov  na  zemlyu,  pomahavshi  Direktorovi
rukoyu. YA pobachiv, yak ostannij pereliz  na  sidinnya  do  shofera,  vzhe  koli
mashina rushila.
   Profesor buv udoma. Vin sidiv bilya stolu i rozglyadav knizhku.  Podivivsya
na mene poverh okulyariv.
   - Vi de ce tak dovgo barilisya? Vzhe davno pora kinchati vashih turkiv.
   - Ta ya oce til'ki zaraz viddav kartinu. Cilij den' z neyu morivsya.
   - Znayu. YA znayu, shcho vi dumaºte, a ne til'ki, shcho robite.
   - CHekayu posluhati.
   - Pro ce potim. YA zaraz nagriyu vam na mashinci chayu. V  odnogo  shahraya  v
lavci znajshov spravzhnij chaj.  Kitajs'kij  chaj.  Vi  ponyuhajte,  yak  pahne.
Znayuchi, shcho vi prijdete, ya distav  varennya  z  pomaranchiv.  Mozhete  i  jogo
ponyuhati.
   - Vi meni skazhit' krashche, pro shcho ya dumayu. YA ne buv uzhe u vas dovgij chas,
ta j vi, zdaºt'sya, krim fabriki, nikudi ne hodili?

   - YA vam pokazhu odnu rich, yaku ya pridbav dlya vas. To  buv  shidnij  bozhok
pozhovklo¿ slonovo¿ kosti. Golij zhivit jogo takij velikij, shcho lyagav jomu na
kolina. U ruci vin trimav lotos i posmihavsya radisno, lukavo,  zadovolene.
Vin nazivavsya bogom hatn'ogo dostatku.
   - Podarujte jogo ¿j, -  skazav  Profesor,  -  koli  vona  z  Itali¿  ne
privezla sobi inshogo.
   YA ostovpiv, Profesor chitav u moºmu mozkovi, nibi v knizi.
   - Zvidki vi znaºte? - virvalosya v mene.

   - Duzhe legko. Treba mati ochi j vuha. Mene  til'ki  cikavit',  yaku  rol'
vidigraº v vas ta lyudina, yaku vi kolis' vryatuvali z morya. Pam'yataºte  -  ya
jomu vidvodiv dosit'-taki miscya v ¿¿ zhitti.

   YA movchav, zlomlenij osvichenistyu Profesora.

   - SHCHob ostatochno vas prigolomshiti, - prodovzhuvav ostannij,  -  ya  pokazhu
vam zaraz knizhku, yako¿ vi skriz' shukaºte i pro yaku zavshe dumaºte.
   - Knizhku? YA najmenshe dumayu teper pro knizhki. Ot yakbi vi distali meni...
   - Divit'sya,  -  perebiv  Profesor,  -  chi  dobra?  Vik  ¿¿  vimiryuºt'sya
tisyacholittyami.
   Vin podav meni rozgornutu knizhku, yaku pered mo¿m prihodom rozglyadav  na
stoli.  Ce  buv  starij  kitajs'kij  rukopis.  Na  storinci,  shcho  meni  ¿¿
zaproponuvav Profesor, buli namal'ovani tushshyu detali  j  rozmiri  velikogo
mors'kogo parusa. YA pereglyanuv kil'ka storinok - peredo mnoyu lezhav rukopis
kitajs'kogo korabel'nogo majstra.  Tekstu,  zvichajno,  ya  ne  dobrav,  ale
malyunki j kreslennya, dobre j umiloyu rukoyu  porobleni,  -  pokazuvali  meni
povnu kartinu buduvannya. YA zabuv za  Profesora,  zahopivshisya  dorogocinnoyu
richchyu.

   - CHaj gotovij, - zauvazhiv Profesor, - knizhka º moya svyata vlasnist'.  Mi
budemo neyu lishe koristuvatisya pid chas budivli, a ya podaruyu ¿¿ vam til'ki v
den' vashogo  vesillya,  i  to  -  vesillya  same  z  ciºyu  s'ogodnishn'oyu,  z
ºgipets'koyu cariceyu. Sidajte piti chaj.
   Spravdi, priºmni pahoshchi chulisya vzhe v kimnati. CHaj buv na divo  zapashnij
i rozkishnij. Zovsim rozgublenij siv ya piti chaj z pomaranchevim varennyam.  U
mene peremishalosya vse:  korabel',  knizhka,  bozhok,  Tajah,  chudni  pleteni
parusi z knizhki j ti  tisyachi  rokiv,  yaki  nezrimo  perebuvali  v  kimnati
Profesora.

   - Pro vas chasto dumayu, - kazav Profesor dali. - CHi maºte vi sami vsyu tu
energiyu j zavzyattya, upertist' i horobrist', shcho vi ¿h  zbudzhuºte  v  inshih?
Koli sami ne maºte - todi yake  pravo  dano  vam  hvilyuvati  tak  mene?  Vi
pyudivit'sya - on u mene lezhat' knizhki i plani. Skil'ki  hitroshchiv  i  vminnya
treba bulo meni priklasti, shchob zibrati ¿h usih dokupi! Kajtesya,  neshchasnij,
- zakinchiv Profesor, spokijno s'orbayuchi z blyudechka chaj.
   YA nichogo ne rozumiv. Ale meni ne dozvoleno bulo vstati doti, doki ya  ne
viddav cilkom uvagi zapashnomu kitajsi'komu napoºvi.

   - Teper divit'sya, - skazav Profesor.

   Pe]!rsha knizhka bula "Navigaciya", druga - "Kosmografiya i mors'ki shlyahi",
tretya - "Plavannya v doistorichni chasi"", chetverta - "SHukannya Indi¿",  p'yata
- "Hristofor Kolumb i Fernando Kortec", shosta  -  "Parusi  vsih  narodiv",
s'oma - "Budova derev'yanih korabliv", vos'ma  -  "Meteorologiya  i  vitri",
dev'yata  -  "Vitril'ne  gospodarstvo",  desyata   -   "Mors'ka   torgivlya",
odinadcyata - "Gavani svitu",  -  knizhok  bulo  stil'ki,  shcho  Profesor  mig
spokijno trimati ispita na kapitana dalekogo plavannya.
   Divuvatisya meni bulo bil'she nikudi.  YA  rozgubleno,  osharrashenij  takoyu
kil'kistyu knizhok, podivivsya na Profesora, a ostannij  rozchinyav  tim  chasom
shafu i proponuvav meni shche cilu goru knizhok - starih i novih.

   - Nashcho vi ¿h stil'ki zibrali? - prostognav ya.

   - Vidbudovuyuchi vam parusnika, ya ne mozhu buti profanom u cij spravi. CHi,
mozhe, vi gadaºte, shcho vidbuduvati i tak legko?

   - U mene i v dumci ne bulo, shcho ce taka gliboka sprava. A teper...
   - A teper vidijdit' nabik i perechekajte. Vi dumaºte, shcho shche  vam  zharti?
CHerez te, shcho u vas c'ogo "i v dumci ne bulo", ya j pitayu vdruge:  chi  maºte
vi sami tu  energiyu  j  zavzyattya,  kotri  vidobuvaºte  vi  z  lyudej,  nibi
torknuvshi ¿h biblejs'kim posohom  Mojseya?  Ale  ne  turbujtesya,  vse  bude
zrobleno. U mene teslyari vsi navviperedki prosyat'sya na cyu robotu.
   - CHomu?
   - Na kinofabrici voni roblyat'  rechi,  shcho  cherez  den'  sami  zh  voni  j
rozlamuyut'. A  lyudina  -  natura  tvorcha.  Lyudini  treba,  shchob  ¿¿  robota
zalishalasya pislya ne¿ samo¿ zhiti. Todi lyudina pracyuvatime tak, yak spivaº.

   YA kinuvsya Profesorovi v obijmi.  V  kimnati  pahlo  spravzhnim  zapashnim
kitajs'kim chaºm. Gora knizhok lezhala na stoli. YA vidchuv u  sobi  priskorenu
diyal'nist' sl'ozovih zaloz. Treba bulo chekati sliz.

   - YA vzhe pishov, - povernuvsya ya do dverej, - ya shche hochu projti portom,  bo
pochuvayu, shcho dovgo ne zasnu ciº¿ nochi.
   - Ne radzhu jti tudi, - zaturbuvavsya Profesor, - ne radzhu niyak - nich.
   - Durnici, - ya pishov i v koridori til'ki viter ochi.

   Do samogo portu ya jshov ne to trotuarami, ne  to  vuliceyu  prosto.  Bula
nich. Pora, koli zovsim porozhniyut' vulici. Dumok z'yavlyalasya bezlich,  i  pro
taku bezlich rechej,  shcho  mozhna  vvazhati  ¿h  za  nedijsni.  Shodyachi  krutoyu
vulichkoyu, ya vidchuv strashnu samotnist' i trivogu.  Mene  hvilyuvalo  te,  shcho
vitru ne bulo i ya ne chuv mors'kogo zapahu.  Movchaznist'  i  samotnist'.  YA
pochav ogovtuvatisya.
   Pershe,  shcho  ya  svidomo  pomitiv,  bula  temna  postat'  lyudini,  kotra,
hovayuchis' pid budinkami, ishla za mnoyu nazirci. "Durnici", - proshepotiv  ya.
Lyudina zata¿lasya za stovpom, ya vzhe pochav dumati, shcho pomilivsya. Ni,  lyudina
isnuvala, vona oberezhno peresuvalasya popid stinoyu budinku.

   YA virishiv vzhiti hitroshchiv. Popered mene jshla vulichka pravoruch.  YA  dumav
hutko zahovatisya za rig i, svoºyu chergoyu, proslidkuvati za  tim,  hto  bude
jti  pozad  mene.  YA  priskoriv  kroki,  zmushuyuchi,   takim   chinom,   mogo
peresliduvacha majzhe bigti. Na rozi vulichki ya nepomitno oglyanuvsya  i  kruto
povernuv pravoruch. Na moº zdivuvannya,  vid  stini  vidokremilasya  shche  odna
lyuds'ka figura i pil'no pridivilasya do mogo oblichchya. Pozad mene chuti  bulo
lopotinnya nig pershogo, shcho virishiv uzhe ne ta¿tisya.
   YA sunuv ruku v kishenyu: vona bula porozhnya. Bezpomichno oglyanuvsya: zhodnogo
kamenya poblizu. V cej chas figura, ne kazhuchi zhodnogo slova, pidnesla  ruku,
i ya pobachiv u ruci nizh. Holod projshov po meni azh  do  nig.  YA  uyaviv  sobi
holod klinka. I momental'no, v paroksizmi rozpachu, ya  kinuvsya  na  zlodiya,
shvativ jogo za ruku i, skil'ki bulo v mene sili, ukusiv jogo nizhche liktya.
Ta ce ne dopomoglo. YA vidchuv skazhenij udar jogo pravo¿  ruki  v  moyu  livu
shchelepu, udar, vid yakogo ya pochav hitatisya. Razom  iz  cim  shchos'  holodne  j
nepriºmne zaloskotalo meni pid rebrami, zaraz  zhe  na  tomu  misci  pochalo
pekti, yak vognem, stalo meni parko j odrazu projnyav pit. YA upav na bruk.
   Pered tim yak zovsim znepritomniti, ya pochuv,  shcho  na  vbivcyu  nabig  mij
pershij peresliduvach. Vin shchos' kriknuv, mahnuvshi  rukoyu.  YA  upiznav  golos
Bogdana. Vidbulasya bliskavichna bijka. Mij oboronec' upav  i  sobi,  bolyache
pridushivshi meni nogi.

   XIV
   Profesor pisav ripuchim perom  na  zshitkovi  anglijs'kogo  paperu  17-go
storichchya. Papir buv zhovtij, yak visk. Nibi na n'omu  osiv  pil  dovgih  lit
lezhannya. Na pershij storinci Profesor namalyuvav konturi dvomachtovogo briga,
vimalyuvavshi detal'no takelazh. Bilya provi bulo postavleno im'ya. Pid  brigom
chitko chervonila nazva zshitku: "Korabel'nij  zhurnal  "Onton".  Trohi  nizhche
stoyalo: "U plavannya shche ne vihodiv".
   Profesor inodi posmihavsya, a ruka jogo bez upinu pisala.
   "Sosnu treba rubati pizno voseni, - pisav  Profesor,  -  koli  vistoyane
tilo ¿¿ gotuºt'sya do zimovih holodnih vitriv. Abo -  rubati  vzimku,  koli
sosna dzvenit' vid udaru, yak organ.  Ni  v  yakomu  razi  ne  brati  dereva
vesnyano¿ rubki. Vesnoyu soki jdut' iz zemli vgoru po  klitinah  stovbura  i
dohodyat' do hvo¿. Derevo povne  soku.  Vesnoyu  sosna  najbujnishe  roste  -
vidkladayut'sya novi klitini, vona roste v  tovshchinu  j  ugoru.  Zavshe  treba
viddavati perevagu derevu, shcho zrubano jogo yasno¿, suho¿ oseni, koli  listya
padaº ognennimi metelikami i chuti zvuk kozhno¿ shpil'ki z sosni, shpil'ki, shcho
padaº na zemlyu. Koli sik shumuº v derevi, bud'  to  sosna,  buk,  gorih  chi
vazhkij dub, todi v derevi rodyat'sya  tisyachi  himernih  planiv,  mrij,  todi
derevo staº lyudinoyu, a shcho  zh  iz  lyudini  zbuduºsh,  iz  ciº¿  chudernac'ko¿
istoti, shcho bo¿t'sya kozhnogo dotiku gostro¿ sokiri i brizkaº zaraz zhe sokom,
shcho z lyudini zbuduºsh, krim zhitla dlya hrobakiv? Derevo  lishe  na  zimu  staº
materialom, rozkishnim, bagatim, pahuchim brusom, z yakogo  rizhut'sya  gnuchki,
yak divchata, doshki, micni, yak hlopci, bruski, mudri, yak starist',  kolodki,
v yakih gostrim bliskuchim rizcem rozkrivaº lyudina prekrasni formi zhittya.

   Davajte syudi sosnu zimovo¿ rubki, davajte syudi  duba,  davajte  buka  j
goriha. Haj  prinesut'  tisa,  shcho  negnij-derevom  nazivaºt'sya  v  narodi,
chervonogo dereva, i haj shche pokazhut'sya syudi tri sosni amerikans'kih  lisiv:
smolyana sosna, zhovta sosna ta bila sosna. Mi ne budemo odnomanitni. Deshevi
korabli roblyat'sya z amerikans'ko¿ sosni - vid kilya do vershka bram-sten'gi.
Torgovel'ni korabli, yaki hochut' zhiti dovgij vik, roblyat' kil'  z  buka.  V
pivdennih moryah - roblyat' kil', forshteven', ahtershteven', shpanti  -  rebra
korablya, palubni planki - z tisovogo dereva, shcho ne gniº  u  vodi;  palubni
svoloki - z  chervonogo  dereva,  tverdogo,  gidnogo,  rozpirayuchi,  trimati
borti; palubni doshki j machti - z amerikans'ko¿ sosni. Nashi  morya  viznayut'
dub i sosnu. Mi dodamo syudi shche dorogogo tisu ta bukovogo dereva.
   Buk pide v nas na kil'. Na shpanti - korabel'ni rebra - ¿h treba  tesati
j z'ºdnuvati z kil'koh  shmatkiv  -  damo  mi  micnogo  duba.  Mi  spokijno
plivtimemo morem, koli znatimemo, shcho dub zahishchaº  nas  vid  vazhkih  hvil'.
Tam, de shpanti  z'ºdnuyut'sya  z  kilem,  mi  poklademo  shche  poverh  vrubok,
poklademo vzdovzh kilya vazhku dubovu "kil'-svinku". Vona v'yazhe  tak  shpanti,
yak lyuds'kij hrebet v'yazhe rebra. Na stoyaki j palubni  svoloki  mi  viz'memo
chervonavogo, gustogo tisu. Ce derevo daº  legkij  lisovij  zapah,  z  yakim
legshe obzhivati kayuti. Obplankuºmo zovni j useredini - takozh tisom, bo  vin
ne bo¿t'sya vodi j negnij-derevom nazivaºt'sya. Palub zrobimo dvi - nizhchu  j
vishchu. Pid pershoyu bude ¿zha j tovari, solodka voda j  zatishna  temryava.  Nad
pershoyu budut' kayuti. Nad vishchoyu - shchogli z parusami i nebo.
   Vishchu palubu mi vkriºmo sosnovimi doshkami. Voni legki j smolisti, po nih
hvilya skovznet'sya i nazad u more letitime. Z  gorihovogo  dereva  virizati
treba majstra korablya - sil'nogo vovka, hitrogo lisa  chi  duzhogo  vedmedya.
Virizavshi, pid bugshpritom misce jomu dati, shchob  bachiv  vin,  kudi  korablyu
plisti, shchob pominav rifi, kosi pishchani ta gostri beregi.
   Mi dijshli vzhe do macht. Ale pershe nakazhemo zakupiti pobil'she smoli -  mi
potim smolitimemo nashu budivlyu. Glibokih dvi  dirki  chorniyut'  na  palubi.
Zaglyan'mo v nih: ta taki dirki i v drugij palubi, mi bachimo  "kil'-svinku"
navit'. U cyu  dirku  stane  spidnya  machta.  Polovina  ¿¿  pid  palubami  j
upiraºt'sya v kil', a polovina pidnosit'sya nad vishchoyu paluboyu. Na cyu  spidnyu
machtu stavit'sya druga machta - mars-sten'ga, a na drugu - bram-sten'ga.  Vi
bachite, yaka vazhka rich pripasuvati shmatki. Spidnya machta... -  ta  mi  krashche
viberemo  ranish  sosni  dlya  macht,  a  potim   uzhe   podivimosya,   yak   ¿h
pripasovuvati.
   Sosna roste na piskah, na girs'kih shilah. Koli misce obmivayut' l'odovi
doshchi, obduvayut' snigovi vitri, zhodne derevo ne znahodit' u  sobi  muzhnosti
rosti tam, todi zvichajno kazhut': "Posadimo syudi sosnu". I  sosna  dovgo  i
samotn'o  roste,  dzvonyachi  hvoºyu.  Vona  zavshe   dzvonit',   ¿¿   korinnya
zarivaºt'sya v pishchanij grunt i roste vglib i vglib. Os' uzhe perejdeno pisok
i glinu, obplazovano kamin', i korin' zanuryuºt'sya, yak zhadibnij  hrobak,  u
zhovtu zemlyu. Divis',  cherez  kil'ka  rokiv  i  ne  vpiznati  dereva:  vono
perechipaº vzhe svo¿m vershkom zablukani hmari i zmushuº ¿h vid lyaku mochitisya.
Treba postukati po nij i dosluhatis' do zvuku: vona dzvenit' na morozi,  i
v nij ne chuti zhodnogo dupla. Ocyu sosnu mi j zakarbuºmo sobi.  Jdemo  dali.
Os' viter polamav odnu - pominemo ¿¿. Neshchastya mozhna zhaliti,  ale  doviryati
jomu svo¿ parusi - smishno.

   SHCHe odnu sosnu mi zdibali. Na kameni girs'komu sto¿t' vona, i  vitri  ¿¿
hilitayut' na vsi boki. Vzyati b hiba? Ale, blizhche  pidijshovshi,  pominuli  j
¿¿. Hto dovgo i vperto boret'sya z vitrom, ne shodyachi z miscya,  -  togo  ne
mozhna brati na machtu: v n'omu vuzli i vikrivlenij  stan,  tovste  suchchya  i
zlamanij vershok. Take derevo gnute mozhna na kermove koleso zginati abo  na
luki brati - letitime strila yak treba.
   Nashukavshi sosen na machti, povalimo ¿h bez zhalyu sokirami. Sentimental'ni
lyudi haj vidijdut': bude tekti smola, i sosna stognatime. Ta  same  sto¿t'
zimova pora,  derevo  kozhne  robit'sya  materialom:  rozkishnimi,  bagatimi,
pahuchimi machtami, gnuchkimi doshkami i podatlivimi, yak marmur, kolodkami.
   Spidnya machta - najtovshcha.  Ale  ¿¿  shche  potovshchuyut',  nabivayuchi  navkrugi
shal'ovok dlya zmicnennya j zahistu. Postavimo ¿¿... ta mi vzhe  ¿¿  postavili
na priznachene misce. Bilya vershka pomist na salingah - ce mars.  Na  marsi,
pritisnuvshis' do spidn'o¿ machti i  nadyagshp  shtuku,  yaka  zvet'sya  "golovoyu
vislyuka", stoyatime mars- sten'ga. Do  vershka  ostann'o¿  znovu  prichepleno
"golovu  vislyuka",  yaka  trimaº  bram-sten'gu.  Otakij  mayut'   viglyad   i
fok-machta, i grot-machta na shhuni-brigovi. Machti  stoyat'  trohi  pohilo  do
kormi: persha - menshe, a druga - bil'sh pohilo. Rej - poperechnih  perekladin
dlya  parusiv  -  na  shchogli  chotiri:  spidnya  reya,  mars-reya,  bram-reya   i
bom-bram-reya.  Zmicnyayut'  machti  trosami:  vantami,   pardunami.   Parusne
gospodarstvo - yak skriz' po garnih korablyah -  fregatah,  brigah:  spidnij
parus, marsovij parus, bram-parus, bom-bram-parus,  gafel'-parus,  kliver,
topselya, stakselya i shche kil'ka dodatkovih bilya vishchih parusiv.

   Polotno - ne takij cikavij  material,  yak  derevo.  Pole  l'onu  vrazhaº
til'ki v chas cvitinnya! Todi strashno divitisya - nibi na zemli zapalasya sinya
nebesna bezodnya. Pov'yazati l'on z polotnom tyazhko. Nibi ne mig  virosti  na
zemli cej m'yakij, bilij, micnij material. Parusi haj sobi  shiyut'sya,  a  mi
podivimos', shcho poroblyaº v kazanah smola.
   Vona vzhe kipit'. Treba kinuti puchku soli i  shmatok  voshchini  z  medom  u
kozhnij kazan. Kolis' shche kidali zhivogo pivnya, shchob  lyudi  na  korabli  spali
chulo i ne prospali parusiv. SHCHe ranish - dlya velikih  korabliv  -  varili  z
smoloyu j ditinu, yaku  treba  bulo  obov'yazkovo  vkrasti  na  bazari.  Todi
korabel' stavav zhivoyu istotoyu i nabuvav na nebi svogo  yangola,  vidibravshi
jogo v ditini. "Tak proroblyuvali mors'ki rozbijniki", - rozpovidayut' stari
moryaki, i obov'yazkovo pislya stil'koh plyashok, shchob  opovidach  mig  poplutati
provu z kormoyu.

   Smola kipit'. Z dna stremlyat' chorni buntivlivi potoki. Stari korabel'ni
majstri, shcho vzhe  dozhivayut'  svogo  viku,  mogli  inodi  pobachiti  majbutnº
korablya v tih smolyanih bul'kah i hvilyah. Ta nam ne do licya zaboboni! Smola
kipit', i ¿¿ peremishuyut', shchob ne pidgorila. Daremno  komus'  zdaºt'sya,  shcho
majstri vorozhat', plyamkayuchi gubami, ¿m zharko vid vognyu.

   Smola kipit', yak turec'ka kava. Vogni pid neyu palahkotyat'  i  shpurlyayut'
iskri na boki. Smolisti drova popalis'! Majster probuº smolu. Ej, ne  lovi
gav, rozzyava! Berezhis', bo zvarish  nogu.  Hiba  ne  bachish,  shcho  jdut'  uzhe
smoliti novij posud?"

   XV
   Rana nagaduvala svoºyu formoyu serce. Krajki ¿¿ buli sini, trohi buzkovi.
Z odnogo kincya jshla smuga porizu, kriz' yaku viplivala  j  viplivala  krov.
Ochevidyachki, nizh, udarivshi tilo,  rozirvav  jogo  dali.  Ochi  mo¿  zastilaº
tuman, ale ya bachu ¿¿ - moyu ranu - i chuyu urazlivij bil'. Krim rani,  nichogo
ne isnuº na sviti. YA navit' bachu dvi rani, ni - tri...  O,  ta  vsi  grudi
poshportano nozhem! Usi  grudi  j  zhivit.  Simetrichno.  I  vsi  rani  cilkom
odnakovo¿ formi, nibi vimal'ovano ¿h farbami. Farbi  pechut'sya.  YA  stognu.
Meni zdaºt'sya, shcho... tak, spravdi, ce  namal'ovano  pekuchoyu  farboyu.  Bili
hustki nablizhayut'sya do vsih malyunkiv. Torkayut'sya tila. Bil' posilyuºt'sya, i
znikayut' z ochej rani. Zalishaºt'sya bil' - gostrij, pronizlivij:  na  livomu
boci chereva. Bil' topit' u sobi moº zorove sprijmannya ran.  Razom  iz  cim
povitrya take guste jde z legen', shcho v gorlyanci vono klekoche, i ya  sam  chuyu
svij stogin. Des' iz bezvisti prostyagaºt'sya ruka, vid yako¿ thne likars'kim
zapahom. YA bachu tonki pal'ci nadzvichajno¿ krasi. Meni pochinaº  yasnishati  v
ochah, ya chuyu sercem, shcho pislya dotiku ruki ya zmozhu vstati i rozdivitisya,  de
ya º.
   Ruka nablizhaºt'sya - vona lyagla na ranu. Holodna rich posunulasya  vzdovzh.
Znovu skazhenij bil' zaholodiv mozok.  YA  chuyu,  yak  ya  po-zviryachomu  krichu.
Holodna rich perestaº turbuvati. Zamist' ne¿ ya vidchuvayu, shcho meni prokolyuyut'
shkiru golkoyu i vpuskayut' ridinu. Staº tiho, i  v  mo¿h  vuhah  tisha  odna,
absolyutna tisha. ZHivit holone, ya gublyu misce, de mistit'sya bil'.  CHuyu  tihi
golosi - rozplyushchuyu ochi j - bachu tu zh samu ruku. Vona znovu nablizhaºt'sya do
chereva i zanuryuºt'sya v n'ogo. YA pochuvayu loskit. Ruka vorushit'sya, macayuchi i
shukayuchi pal'cyami. Vona nizhno torkaºt'sya vs'ogo. Vona ne pospishaº.  U  mene
vinikaº dumka, shcho ruku hotyat' meni v cherevi j zalishiti. YA lyakayusya do togo,
shcho vidchuvayu vzhe bil'. YA stognu. Nareshti ruka vijshla na svitlo, ya bachu  ¿¿,
yak po nij zbigaº krov, yak vona radisno, zado-voleno ruhaº pal'cyami. Pal'ci
nadzvichajni i radiyut' z togo, shcho voni namacali u mene v cherevi.
   U mene proyasnyuºt'sya golova. YA bachu  shche  kil'ka  ruk,  shcho  zvisayut'  nad
ranoyu. Voni  trimayut'  golku  z  nitkoyu,  hustochki,  bliskuchi  rechi.  Ruki
shvidko-shvidko pochinayut' pracyuvati. YA chuyu bil', ale cej bil' uzhe ne turbuº.
"Cej nichogo, a v togo girshe", -  govorit'  golos.  Usi  slova  vhodyat'  do
svidomosti, ya pochinayu zgaduvati, ale raptom z'yavlyaºt'sya taka bezlich  sliv,
shcho ya lyakayusya v nih zabluditisya. Voni zavalyuyut', ne  davshi  chasu  zrozumiti
¿hn'ogo znachennya, voni padayut' i padayut'. YA pochuvayu, ya  vidokremlyuyus'  vid
stolu, mene htos' nese.

   Mi lezhali z Bogdanom udvoh v kimnati. U mene  odin  slid  vid  nozha,  u
Bogdana - dva. Mi stezhimo vdvoh za muhoyu, shcho  litaº  pid  steleyu.  Kimnata
bila, chista, i musi nudno samij litati.
   - Maladchina Polya, - shepotit' Bogdan, jomu ne mozhna shche golosno  govoriti
i smiyatis'.
   - Poli mi kupimo zolotu kabluchku,  -  vidpovidayu  ya,  zahopivshisya  vraz
lyubov'yu do Poli. Vona vryatuvala nas, znajshovshi vnochi na  vulici  v  kalyuzhi
krovi, ¿¿ golosni zojki  zbudili  cilij  kvartal,  i  htos'  podzvoniv  do
shvidko¿ dopomogi.
   - YA dumayu, shcho Sev, - hripit' Bogdan, - jogo povedinka  v  ostannij  chas
meni ne podobalasya.
   - Vi, mabut', zdurili abo vtratili bagato krovi. Za Seva ya dayu  golovu.
Koli til'ki mozhlive v sviti isnuvannya pari druziv - to ce ya  i  Sev  -  ci
lyudi.
   - Kazhit'! Nedarom zhe ya za vami slidkuvav uves' chas.  Ce  til'ki  vin  i
nihto bil'she.
   - A yaki prichini?
   - Vin zlij na vas za vashu rizhu. Vin dumaº,  shcho  vi  ¿¿  vzhe  obkrutili.
Prigadajte, yak davno vi z nim ne balakali.
   - Oce j use?
   - Cih prichin vistachit'. I meni navit' podobaºt'sya,  yak  vin  lovko  nas
obkrutiv. Vin, vidko, zvichnij mati spravu z nozhem.

   - Do cih pir vin dotrimuvavsya penzlya.

   - Davajte ya vam cyu spravu rozkriyu. Ot, znachit', vi  jdete...  Do  nasho¿
kimnati zajshlo dvoº lyudej z likarem.
   - Na kogo maºte pidozrinnya? - zapitav odin, rozkladayuchi paperi.
   YA glyanuv na Bogdana suvorim i zasterezhlivim poglyadom. Vin zrozumiv mene
i zaplyushchiv ochi.
   - Nas, ochevidyachki, hotili pograbuvati, ta shchos' pereshkodilo. Ni na  kogo
pidozrin' ne maºmo i vvazhaºmo ce za napad portovih grabizhnikiv.
   - Mozhe, htos' nahvalyavsya, htos' pogrozhuvav? Zgadajte svo¿h vorogiv.
   "Svo¿h druziv", - podumav ya, ale dopituvachevi ne vidpoviv.  Vin  zibrav
paperi i vijshov razom iz likarem I suputnikom. Bogdan rozplyushchiv odne oko.
   - Mi j sami dobri shukachi, - posmihnuvsya  vin.  Mi  provadimo  perervanu
rozmovu.
   - Koli vi jshli, - kazhe Bogdan, - i vin vam peregorodiv dorogu, ya odrazu
stav bigti na pomich. Zablishchav nizh. Vi shvatili jogo za ruku i  pripali  do
ne¿ rotom.
   - YA ukusiv jogo.
   - Potim vi odsahnulisya, i vin vas udariv nozhem.  Vi  pomitili,  v  yakij
ruci vin trimav nozha? U livij ruci. Vin, znachit', livsha. Ot zvidsi  nam  i
treba vihoditi: vik livsha, na livij ruci vid zubiv musit' buti  znak.  Nu,
shcho - lovko?
   - A yakij na n'omu buv odyag?
   - YA ne pomitiv, a vi?
   - Meni zdalosya, shcho shchos' smugaste abo ryabe. Hoch  poruchitisya  ne  mozhu  -
mozhlivo, to meni v ochah zaryabilo.
   - Znachit', ya pochinayu?
   - Mozhete pochinati, til'ki shchob Sev ne pomitiv ni krihti. Navit' koli  ce
zrobiv vin, to j todi ya lyubitimu jogo i ne zradzhu druzhbi. Taka durnicya, yak
nizh, ne mozhe vidgoroditi vid mene Seva.
   - Nashcho zh todi doshukuvatis'?
   - A cikavo bude kolis' jomu zgodom nagadati i  posmiyatis'  razom.  Meni
zdaºt'sya, shcho vin  uzhe  kaºt'sya.  Bogdan  promovchav,  ne  znayuchi,  yak  mene
zrozumiti.
   - Adzhe vi lyubite tu divchinu?
   - Ce ne stosuºt'sya do nasho¿ balachki.

   - I vi mozhete viddati ¿¿ Sevovi?

   - Sev maº v ne¿ take zh misce, yak i ya. Do togo zh - u ne¿ º svoya golova.
   - ZHinocha golova,  -  skazav  Bogdan,  -  zavshe  lyubit',  shchob  ¿¿  htos'
zaturkav. Vona ne mozhe sama chogos' virishuvati. ZHinka lyubit' ruku i povid.
   Nastala dovga movchanka. Mi zaglibilisya v dumki. Todi  trohi  zgodom  do
nasho¿ kimnati zajshla shvil'ovana Tajah.
   - Druzhochok, hto ce tebe? - vona sila na stilec', shchob bachiti nas oboh. YA
udav, shcho meni bolyache, i zatuliv ochi  rukoyu.  Cim  ya  davav  ¿j  mozhlivist'
podivitisya na Bogdana dovshe, nizh ce dozvolyala moya prisutnist'.

   - Bolit'?
   - Koli b vas nozhem kol'nuti, - vidpoviv za mene Bogdan, - to j vam  bi,
mabut', bolilo.
   ZHinka ne zrozumila tako¿ do ne¿ nechemnosti i podivilas' na mene.
   - Otak vi sobi hodite, hodite, - prodovzhuvav  mij  tovarish,  -  hvostom
metete syudi, h¿ostom metete tudi, a htos', mozhe, cherez vas nozhi oderzhuº...
   - Bogdane! - perebiv ya.
   - Ta ya dlya prikladu kazhu. Bo  zhinci  zavshe  priºmno  divitisya  na  dvoh
rozkujovdzhenih i zakrivavlenih pivniv. Koli zhinka  bachit',  shcho  cherez  ne¿
lyudi vijmayut' nozhi i pochinayut' rizatisya, - ce dlya ne¿, yak voda dlya kvitiv,
vona roste, povniº, horoshiº.
   - Bogdane, ne majte mene za odnu z tih zhinok, yakih vi vzagali bachili. I
ne stosujte do mene vasho¿ filosofi¿. Koli cherez mene htos' bitimet'sya -  ya
pokinu ¿h oboh. Voni ne mayut' prava pochuvati mene vlasnistyu. A  vzagali  -
shcho matros mozhe rozumiti na delikatnih spravah?
   Bogdan z oburennya zakashlyavsya. Jogo zhivit, shcho musiv ne vorushitisya zhodnim
m'yazom, pochav trusitisya. Tajah pidbigla do n'ogo i, pidnyavshi jomu  golovu,
napo¿la vodoyu z chajnika. Vona trohi zlyakalasya takogo vplivu svo¿h sliv.
   - Divchino, - skazav ya, - u  n'ogo  dvi  rani  na  tili,  i  kozhna  mozhe
rozkritisya. Ne serd' jogo hoch radi ploshchi bilya soboru Duomo. Radi taksi, shcho
kruzhlyalo po ploshchi.
   - Ti oderzhav?
   - Oderzhav i prochitav.  Prochitav  do  polovini.  Potim  vipiv  pivplyashki
gorilki i prochitav do kincya. Ne perebivaj. Grihiv u tebe ya ne bachu. Ti  ne
mogla inakshe sebe trimati. Til'ki ya na  tvoºmu  misci,  prote,  po¿hav  bi
do... yak jogo zvati te mistechko bilya Milana, kudi vi mali po¿hati?

   - Monca. Tam chudesna priroda, kabare i restoran.

   - YA po¿hav bi do Monca. YA rozhlyupav  bi  tam  ozera,  v  yaki  divlyat'sya
visoki lisi, i ya vibiv bi vsyu travu na galyavinah. YA dopustiv  bi  do  sebe
vsi iskri j zori, i koli b vid c'ogo z'yavilasya na sviti nova lyudina, -  ce
bulo b osushchnennyam ide¿.
   - Ti z mene ne gluzuºsh?
   - Ti zrobila, yak i kozhna zhinka zrobila b na tvoºmu misci. Vi ne  lyubite
girkosti, shcho prihodit' na ranok, togo polinu, yakij vidkrivaº lyudini  tajnu
¿¿ zhittya. Slovo chesti, na tobi nemaº j pilinki griha.

   - A koli b ya... po¿hala?
   - YA vipravdav bi  ce  til'ki  todi,  koli  b  ti  vivershila  prigodu...
ditinoyu. Nejmovirnij potyag cholovika do zhinki majzhe zavshe svidchit'  za  te,
shcho ditina vid takogo soyuzu pide dali za bat'kiv.
   YA duzhe vtomivsya, veduchi dovgu rozmovu.  Tomu  ya  zaplyushchiv  ochi  i  stav
tihen'ko drimati. Tajah sidila neporushno, ne zvodyachi ochej z vikna.  Bogdan
potrohu stognav, ochevidyachki, strimuyuchi golosnishij stogin. Divchina movchala,
peredumuyuchi svoyu prigodu  i  vidnovlyuyuchi  pochuttya.  Mene  ohopila  strashna
sonlivist'. YA pochav provalyuvatis' u micnij son. Skil'ki ya spav - ne  znayu.
Mozhlivo, yakus' malu dolyu hvilini, mozhlivo, kil'ka hvilin. U snah  gubit'sya
rozuminnya chasu v tih jogo mezhah, yaki mi dosi vmiºmo fiksuvati.  Prokinuvsya
ya vid sliv Seva, shcho vvijshov  do  nasho¿  kimnati  tak  burhlivo,  yak  chasom
prorivaºt'sya protyag, rozchinyayuchi vikna j dveri.
   - Privit  lazaretnikam,  -  zakrichav  vin,  uvijshovshi.  Mi  z  Bogdanom
porozplyushchuvali ochi.
   - YAki vi kisli j sonni! Bilya vas zhinka, yak perec',  a  vi  hoch  bi  raz
chhnuli.  Meni  likar  skazav,  shcho  vi  shvidko  naplyuºte  na  oci  lizhka  j
vikoristovuvatimete svo¿ nogi. CHi ne nudno vam?
   Sev potisnuv ruku Bogdanovi i polyaskav po mo¿j ruci, shcho  lezhala  poverh
kovdri. YA ne pomitiv zhodno¿ tini na jogo oblichchi.

   - Podajte meni vodi, - poprosiv Bogdan. Sev posadoviv famil'yarno Tajah,
shcho bula vstala vikonati prohannya. Vin sam uzyav chajnika i dopomig Bogdanovi
napitisya. Mimo svoº¿ voli, ya stezhiv za kozhnim  jogo  ruhom.  YA  navit'  ne
pomichav c'ogo  i  ne  vvazhav  za  nenormal'ne.  YA  pobachiv,  yak  peremozhno
zablishchali ochi Bogdana, koli vin piv vodu. YA stav doshukuvatisya prichin.  Sev
same staviv chajnika na tumbu. Mene osyayala raptom dumka: Sev trimav chajnika
livoyu rukoyu. U mene zabilosya serce, ya zlyakavsya. Sev - livsha.
   - YA vam hochu rozpovisti, - skazav Sev, - istoriyu z timi chotirma zajcyami
u vugil'nomu tryumi,  yakih  pomichnik  kapitana  paroplava,  shcho  prijshov  iz
Kolombo do odnogo z portiv Balkans'kogo  pivostrova,  zveliv  vikinuti  za
bort temno¿ nochi. Pam'yataºte, ce todi, koli z chotir'oh odin ozhiv?

   Mi pam'yatali.
   - Meni potribnij cej epizod u tryumi, i ya jogo hochu rozpovisti vam  tak,
yak ya jogo roblyu. Bogdan pro n'ogo ne rozpovidav, ale ya  beru  ne  tak,  yak
bulo, a tak, yak moglo buti. Vi sluhaºte?
   - Mozhe b, ce vidklasti do inshogo pobachennya? - vtrutilasya Tajah.
   - Ni, treba s'ogodni. Vi budete sluhati?

   - Dobre, - vidpoviv Bogdan zovsim tiho i nache ne svo¿m golosom. Sev siv
do mene na lizhko i distav papirosu. Ale Tajah vidibrala ¿¿  v  Seva  i  ne
dozvolila paliti.
   - Vugil'nij tryum ya  uyavlyayu  sobi  v  paroplavi  des'  naspodi,  azh  pid
mashinami. Vugillya lezhit' ne  tovstim  sharom,  bo  vono  mozhe  zogritisya  j
zajnyatisya. Dostup povitrya - garnij, zhiti v tryumi mozhna cilkom z komfortom.
CHomu zh voni mali tam zadihnutisya? Ochevidyachki, voni ne zadihnulisya.

   Vid Bogdana pochuvsya zaperechlivij stogin.

   - Ne zadihnulisya, - povtoriv Sev, - bo povitrya tam bulo  dosit'.  Treba
shukati insho¿  prichini  dlya  togo,  shchob  usi  chetvero  znepritomnili.  YAko¿
prichini? A prichina bula prosta - ¿zha j voda.
   - ¯zha j voda, - pidnis golos Sev, zaglushayuchi protest Bogdana,  -  cherez
brak odniº¿ vodi  mozhna  zbozhevoliti!  Ne  treba  mati  bagato  uyavi,  shchob
namalyuvati sobi kartinu togo, shcho trapilosya u vuglyanomu tryumi.  Pershi  dni,
koli bula ¿zha j voda, troº lyudej  (¿h  bulo  spershu  troº)  pochuvali  sebe
prekrasno. Voni shche spodivalisya, shcho ta lyudina, yaka  pustila  ¿h  do  tryumu,
vikonaº obicyanku i nositime vodu za te  zoloto,  shcho  vona  oderzhala.  Voni
rozpovidayut' odin odnomu kazki bat'kivshchini, svoyu lyubov, svo¿  perekonannya.
U tim portu, de voni sidali, voni vpershe poznajomilisya, i  zhodno¿  riznici
mizh nimi ne bulo. V tryumi odin priznaºt'sya, shcho vin ne  z  prostih,  i  cim
ziznannyam stavit'  mizh  soboyu  i  tovarishami  stinu.  Zapasi  ¿zhi  j  vodi
vihodyat', lyudi vidchuvayut'  zlist'  i  stayut'  urazlivi,  ¿h  dratuº  kozhna
dribnicya, ¿zhi j vodi shche menshaº. Todi traplyaºt'sya te,  shcho  j  odrazu  mozhna
bulo peredbachiti: dvoº vidbirayut' zhittya v  tret'ogo  i  zakopuyut'  jogo  u
vugillya. Voni prodovzhuyut', takim chinom, svoº zhittya na kil'ka den'.

   Prote - do ¿hn'ogo tovaristva vvihodit'  novij  chlen.  Ce  vidbuvaºt'sya
vnochi, na nevelikij stoyanci, koli paroplav prijmaº poshtu  na  bort.  Novij
metushit'sya v temryavi tryumu, instinktom vidchuvshi, shcho vin ne  sam.  Paroplav
vihodit' iz gavani. Ranok zastaº jogo u vil'nomu mori. Pri bidnomu  svitli
novij bachit' starih meshkanciv. Ale u novogo nemaº harchiv - vin ¿h vstig do
ranku zakopati v kupu vugillya: vodu i suhari.  Cej  novij  -  kitaºc'  bez
odnogo vuha.
   - C'ogo kitajcya ya zalishiv  na  ostrovah,  -  zaperechiv  Bogdan  nibi  z
ostannih sil.
   - YA zh ne kazhu, shcho ce toj samij  kitaºc'  buv.  YA  kazhu  til'ki,  shcho  vi
viznali jogo za togo kitajcya,  yakij  doshkulyav  vam  na  palubi  v  starogo
malajcya. Vi mogli zh podumati, shcho to vin?
   Vidpovidi ne bulo.
   - Kitaºc', pobachivshi suvorih hazya¿v iryumu, priºmno posmihaºt'sya i  hoche
rozpochati druzhni stosunki, ale odin iz dvoh hazya¿v prigaduº bil' vid  jogo
ruki i lyuto laºt'sya. Bijku pochinaº matros. Vin  kidaºt'sya  na  kitajcya  iz
nozhem, ale kitaºc'...
   - Kusaº jogo ruku, - vstavlyaº Bogdan, gostro slidkuyuchi za Sevom.
   Sev divit'sya na ruku. V n'omu ne mozhna pomititi j natyaku na hvilyuvannya.
   - Kitajci ne kusayut'sya, - popravlyaº Sev Bogdana,  -  kitaºc'  distaº  j
svogo nozha. Voni b'yut'sya. Matros usi  spogadi  hoche  namalyuvati  nozhem  na
kitajs'kij shkuri. Voni skachut' tak. Voni  padayut'  na  kupu  vugillya  tak,
kotyat'sya z ne¿, vidkrivayuchi kitajcevu shovanku. O, vzhe º  meta  bijki!  Cya
voda i cya ¿zha dopomozhut' vryatuvatisya. Dopomozhut' do¿hati. Za vodu  j  hlib
uzhe jde bijka.

   V kimnati z'yavlyaºt'sya sestra-zhalibnicya. Vona bez ceremonij  vshirovadzhuº
gostej, ne dayuchi Sevovi navit' dogovoriti frazi. Tajah iz Sevom  vihodyat',
usmihayuchis' nam i posilayuchi pocilunki. Za nimi vihodit' i  sestra.  Bogdan
pochinaº vorushitisya na lizhkovi. Vlasne, pochinaº pidnositi golovu, oglyadayuchi
kimnatu pomutnilimi ochima.
   - Vzhe pishli?
   - Pishli.
   - Poklichte shvidshe sestru, - azh svistit' jogo golos, - u mene vsi  bindi
peremokli vid krovi. YA todi... yak... zakashlyavsya...


   Tajah i Sev sidyat' u pershomu  ryadi.  Na  arenu  vihodit'  krasun'-kin'.
Smaglyavij hazya¿n jogo zovsim znikaº poruch iz pishnistyu j bliskom konya. Kin'
vichishchenij i natertij sukonkoyu. Bat'kivshchina jogo -  Andaluziya.  Konya  zvati
Meteor. Vin uves' zolotij - vid grivi do hvosta. Temni, nache zasmazheni  na
sonci, suhorlyavi, strunki nogi. Kopita mali, rivno obrizani i obtocheni.  U
grivu zapleteno blakitni strichki.  Hvist  pishnij  i  dovgij,  yak  najkrashcha
divocha kosa. Ochi Meteora lukavo blishchat'. Vidko, shcho ce zhartivliva, baluvana
istota, jogo koketuvannya mozhe zvesti z rozumu cilu stajnyu.
   - C'ogo konya, - kazhe Sev, - ya  hotiv  bi  podaruvati  vam.  Vi  b  jogo
postavili v sebe bilya lizhka, lezhali b i goduvali jogo cukrom. Vin lizav bi
vashu ruku i tiho irzhav bi z radosti. Divit'sya, yaki vin shtuki viroblyaº!  Vi
z nim mogli b navit' tancyuvati. Meteor!
   Kin' poviv uhom, pochuvshi svoº im'ya.

   - Bachite, yakij vin chulij! Koli b vi zagubilisya v  stepu  i  poranili  b
sobi nogi, i sonce zahodilo b za obrij, vam treba bulo b til'ki  svisnuti,
vin buv bi vzhe bilya vas. Meteor!
   - Meni ne treba konya.
   - Vin stoyav bi bilya vas ta grib nogoyu. Vi lyagli b na travu, a  navkrugi
vas veletens'ka  syayala  b  nich.  Vi  lezhite,  nad  vami  zori  migotyat'  i
perekochuyut'sya po  nebi.  Vi  bachite,  yak  z  neba  letit'  rosa  na  zemlyu
bliskuchimi mil'jonami krapel'. Ne dolitayuchi do zemli,  krapli  stayut'  nad
neyu pahuchoyu legkoyu paroyu i znikayut'.  Vi  lezhite,  bilya  vas  kin',  i  vi
virostaºte v kolosal'nij simvol. Vi bo¿tesya  podivitisya  pravoruch  sebe  i
livoruch, bo¿tesya pobachiti pohilosti kruglo¿ zemli. Vi pidvodite  golovu  -
ni, zemlya rivna ta prostora. Des'  u  nevidomij  dalechi  grimlyat'  morya  i
veliki mista. Vi znaºte, shcho kin' vas domchit' do vsih obri¿v  i  znikne  za
nimi. Vi ce znaºte i lezhite, zroshuyuchi step sl'ozami  nevislovle-no¿  tugi.
Vi nache vdova, shcho hoche muzha. Sidajte zh na konya. Meteor!

   - Ni!
   Meteor dyakuvav  za  opleski,  kotri  viklikala  jogo  krasa.  Vin  stav
perednimi na bar'ºr i vklonivsya do publiki. Prosto pered nim  bula  Tajah.
Nizdri konya  nablizilisya  azh  do  ¿¿  kolin,  nasmishkuvati  ochi  divlyat'sya
rozumno, i kin' z priºmnistyu vidchuvaº p'yanlivij  zapah  zhinki.  Vin  tryase
golovoyu, prosyachi sebe pogladiti. Sev prostyagaº ruku, ale  Meteor  jogo  ne
hoche, vin tyagnet'sya do Tajah.
   - Ni, Meteor, - kazhe Tajah, i kin'  odrazu  opinyaºt'sya  na  areni.  Vin
gnivno naginaº golovu i bizhit' za kulisi.
   - Nashcho vi jogo obrazili? - serdit'sya Sev. Na  arenu  vilitayut'  golubi.
Kruzhlyayuchi nad publikoyu, voni po znaku sidayut' tudi, kudi ¿m  nakazuº  ¿hnya
hazyajka. Voni bezpomichni, mayuchi tverdu stelyu  nad  soboyu.  B'yuchi  krilami,
voni nervuyut'sya z togo, shcho dah ne sinij.
   - Hochete, ya podaruyu vam goluba? Vin litatime nad vami i spovistit'  pro
nebezpeku. Koli vas otochit' voda i zniknut'  beregi,  vin  pershij  prinese
vitu maslini vid tverdo¿ zemli i dast' vam bad'orist', shcho voda spadaº. Vin
cherez usi pereponi podast' vashu zvistku dodomu. Golub sluzhitime vam virno,
bo v n'ogo mala golivka, v yakij ne vmishchuyut'sya zli dumki.
   - Ne lyublyu golubiv.
   - Vin zavshe dast'  vam  spokij  i  mir  na  vashim  shlyahu.  Jogo  vurkit
rozchulit' vashih vorogiv, i simvol spokoyu v jogo dz'obiku  prodovzhit'  vashe
zhittya.
   - Sev, vi rozpovidaºte dityachu kazku.

   - CHi, mozhe, vam bil'she do vpodobi  orel,  shcho  rozgornuv  bi  krila  nad
golovoyu i viv bi vas do peremog? SHCHob glyanuli vi na  kordoni  -  i  kordoni
rozhodilis' bi pered vashimi ochima, glyanuli vi na dveri - i dveri  vilitali
b v tu sekundu, podivilis' bi vi na lyudinu - i lyudina vijnyala b svoº serce
i viddala b jogo vam oboma rukami? Hochete orla  -  samotn'ogo,  horobrogo,
hizhogo, na nedosyazhnij skeli, z mogutnimi krilami?
   - Voni duzhe smerdyuchi. Tih, shcho ya bachila po zoologichnih sadkah, ne  mozhna
nazvati ptahami. Ce oblizli, obskubani gusi iz sklyanimi  ochima.  Haj  voni
vzhe litayut' bez mene. Vi shche dali budete rozpovidati kazok?

   Golubi zbiralisya vsi potrohu do  klitki.  Lishe  odin  dovgo  ne  sluhav
svistu hazyajki. Vin litav nad glyadachami, nad orkestrom, kruzhlyav bilya yasnih
elektrichnih lamp, viporozhnyav svij shlunok, pro shchos'  vurkotiv,  rozpustivshi
hvist. Potim vin litav niz'ko i nespodivano siv ne do hazyajki na  ruku,  a
na kolina do Tajah.
   - Ni, - skazala ostannya, zganyayuchi goluba. Sev serdit'sya znovu.
   - CHogo zh vam nareshti treba? Hochete, ya, podaruyu vam  leva,  -  prodovzhuº
Sev, koli za bliskavichno postavlenimi gratami na areni  pochinayut'  pligati
levi, - ce vam uzhe car zviriv. Bachite, yak vin vil'no pohodzhaº, darma shcho za
gratami. Z nim vas nihto ne zajme - navpaki,  vi  vsih  vitrushuvatimete  z
¿hnih shkir. YAk vin pohodzhaº! YAk vin b'º sebe  hvostom  po  rebrah!  Hochete
leva?

   - Ni. Ne treba vzhe kazok. Posidimo tak.  Levi  perekidayut'sya,  garchat',
ale sluhnyano roblyat' vse, shcho vid nih vimagaº nimec'-priborkuvach.  "CHogo  zh
ti hochesh,  choloviche?"  -  zvertavsya  ostannij  do  leva,  operizuyuchi  jogo
batogom. "CHi ti ne skazivsya, choloviche?" -  nimec'  shturlyav  levovi  v  rot
palicyu. "Sidi tiho, choloviche!" Zvir  ne  hoche  jti  na  misce,  garchit'  i
zamiryaºt'sya na nimcya lapoyu. Todi priborkuvach vijmaº z koburi zbroyu.

   Lev vidvertaº golovu i, yak pobitij pes, vidhodit' pid zagal'ni opleski.
Zajnyavshi misce v sportivnij figuri, lev ne vitrimuº  obrazi.  Vin  golosno
krichit', i trusyat'sya koni v stajni, lyakayut'sya golubi, trivozhat'sya glyadachi.
Lev krichit'.
   - Ni, - kazhe Tajah i vihodit' do fojº, tyagnuchi za soboyu Sena.
   - Lyubij Sev, - hvilyuºt'sya vona, - chomu meni tak negarno? Bilya mene  os'
vi, i ya vidchuvayu, shcho vi taki tepli. Pravda  zh,  vi  ne  dumaºte  pro  mene
pogano?
   - Monki, - vidpovidaº vrochisto Sev, - dajte meni vashu ruku, i  ya  zrushu
svit.
   - Oj, yak strashno! - smiºt'sya divchina. - Nate vam ruku.
   - Monki, vi mene lyubite?
   - Slovo chesti, ne znayu, Sev. Koli vi meni kazhete pro  vashi  pochuttya,  ya
hvilyuyusya, ale v meni nemaº strahu. A koli lyubish,  to,  kazhut',  -  bo¿shsya.
Strah i mlost'.
   - YA movchu, - kazhe Sev, spalahnuvshi vsiºyu svoºyu gordistyu.
   - Vi rozserdilis'? Trohi zachekajte. YA vas nikoli ne zabudu. Za vse  moº
zhittya til'ki vi ta redaktor volodiºte mo¿mi dumkami. Nikoli nihto  tak  do
mene ne stavivsya. Vsi v pershu chergu proponuvali meni lizhko. YA  vzhe  pochala
bula zabuvati, shcho mozhe buti na sviti samostijne zhittya, micna lyubov, yaka ne
bo¿t'sya zhertvi. Svit ya uyavlyala slasnim tyanuchim muzhchinoyu,  shcho  troshchit'  mo¿
kosti i znikaº na ranok, vipivshi zi mnoyu kelih moº¿ sili i moº¿  krovi.  YA
zabula,  yak  ya  bula  malen'koyu  divchinkoyu  i  potim  strunkoyu  yunkoyu.   YA
prokidalasya vnochi, zapalyuvala svitlo i pidhodila do tryumo -  rozdyagnuta  i
garyacha vid snu. YA rozdivlyalasya na svoº tilo, nemov na  shchos'  chuzhe  meni  j
daleke. Ruki, shiya, grudi, zhivit - vse ya vivchala i sposterigala. Tak  inodi
pidhodit' unochi hazya¿n do bochki z  vinom.  Vin  nyuhaº,  kushtuº,  stukotit'
klyuchem u dnishche, vimiryayuchi,  skil'ki  vina  º  v  bochci.  Takimi  nochami  ya
zgaduvala svo¿ dityachi j divochi mri¿, meni stavalo  legshe  dihati,  nibi  ya
vipivala solodko¿ cilyushcho¿ vodi.
   - Ale c'ogo vzhe nemaº? Vi ce vzhe perezhili?

   - YA perezhila ce, - Tajah micno pritisnulasya  do  ruki  Seva,  yakoyu  vin
trimav ¿¿ likot', - i nikoli  v  zhitti  ke  povernusya  do  starogo.  Znovu
zagubiti svoº tilo, vidchuvati lishe, yak vino vilivaºt'sya i rozhlyupuºt'sya po
dorozi - krashche vzhe todi ne zhiti.
   - A koli b ya poprosiv zaraz vasho¿ ruki i poviv  bi  do  sebe  nazavzhdi?
Koli b ya ponis vas...
   - Ne treba, Sev. Vidpovidi v mene nemaº. Ale ya vidchuvayu, shcho zhivu  teper
svo¿ ostanni dni. YA ne znayu, shcho Sude potim, ya boyusya j  zhahayusya  c'ogo.  Ta
vono  odnakovo  musit'  prijti,  ya  goritimu  rivnim,  visokim   i   yasnim
po-lumenem. Meni c'ogo ne obminuti. I os' ya  vidchuvayu  spravzhnij  panichnij
strah. I mlost', i slasnist'. Vi mene lyubite teper, vam  zdaºt'sya  til'ki.
Povirte meni. Teper - vi pidnyali mene  z  togo  miscya,  de  ya  lezhala  pri
dorozi, zagubivshi lyuds'ke oblichchya, vi posadovili mene na korabel' -  dajte
zh meni poplivti, nastavivshi vitrila.
   Sev stav smiyatisya, obrazhayuchi Tajah i sebe cim smihom. U  fojº  pogasili
svitlo. Na areni pochinavsya novij  viddil  programi.  Tajad  povertalasya  z
Sevom na svoº misce, yak snovida.
   - Vam nichogo ne rozpovidali pro mogo lista?

   - Nichogo.
   - YA zabula, shcho vi malo zmozhete zrozumiti moyu povedinku bez c'ogo lista.
   - YA dobre rozumiyu  vashu  povedinku  i,  ochevidyachki,  stikayusya  shchodnya  z
prichinoyu vasho¿ povedinki.
   Na arenu vijshli mors'ki  gimnasti.  Voni  prospivali  matros'ku  piskyu,
viddali  poshanu  publici  i  stali  litati  po  areni.  Karkolomni  sal'to
vivershuvav zhartivlivij smih. Sered grupi gimnastiv  bula  odna  divchina  -
moloda, z chudesnoyu budovoyu tila. Muzhchini j hlopci odyagnuti v bili  mors'ki
shtani z lampasami, bili  sorochki  z  chornen'kimi  kravatkami.  Na  divchini
rozheve triko. Pomizh moryakiv divchina zdavalasya zovsim bez  odezhi.  Vona  ne
stoyala j  kil'koh  sekund  na  misci.  Na  areni  vidbuvalosya  nadzvichajne
zmagannya za divchinu. Kozhnij hvatav ¿¿ na ruki, yak rozhevu podatlivu sirenu,
mchav po areni, roblyachi kul'biti j sal'to. Nibi vihor, za nim mchalis' inshi.
Htos' vidbivav divchinu u poperedn'ogo  i  sam  z  neyu  tikav  dali.  A  na
postavlenomu kapitans'komu mistkovi kapitan divivsya v binokl' i komanduvav
kermanichami ta mashinistami. U divchini bulo oblichchya, yak u lyal'ki:  koli  ¿¿
stavili na zemlyu - vona rozplyushchuvala ochi, koli ¿¿ brali  na  ruki  -  vona
dovirlivo zasinala. Grupa vse zbil'shuvala temp gri. Nibi hvili pogrozhuvali
vpasti  na  palubu.  Kapitan  stoyav  spokijnij  ta  velichnij,   komanduyuchi
korablem.
   Tajah vazhko dihala. Vona stezhila za divchinoyu, nibi za sestroyu. Smiyalasya
j pleskala v doloni. Velikij cirk bezlich raziv  viklikav  gimnastiv,  koli
voni, kinchayuchi svij  nomer,  pidkinuli  divchinu  vgoru  v  obijmi  starogo
kapitana. Muzika revla i vitala  majstriv.  Povitrya,  yakim  dihali  tisyachi
lyudej, nibi pronizala hvilya mors'kogo povitrya.
   - Sev, ya vzhe vse bachila, - skazala Tajah i vstala z miscya. Sev pishov za
neyu slidom. Vin pochav deshcho rozumiti. Ale vid c'ogo jomu  stalo  shche  tyazhche.
Prote vin smiyavsya i rozpovidav anekdoti. Tajah jogo ne sluhala.

   - Sev, - poprosila vona, - dozvol'te meni piti samij dali.  Meni  treba
bagato podumati.
   Voni rozijshlisya, pociluvavshi odne odnogo v shchoku. Sev dijshov dodomu lishe
na ranok. Ne rozdyagayuchis', vin uyaav na lizhko i zasnuv.


   XVI
   Radisna pracya - oznaka tvorchosti. Teslyar teshe duba j buka  z  zahvatom.
Stovburi cih derev pidut' na zmicnennya kilya j forshtevnya. Dubovij prikoren'
sto¿t' bilya  verstata.  Na  n'ogo  pokladeno  tyutyun.  Golenasti  okorenki,
stovburi sosnovi z koroyu, doshki, obapoli dubovi, kupi  struzhok,  verstati.
Nad cim rankove sonce, vilizshi z-za morya, divit'sya na pochatok  robit  bilya
kolishn'ogo dubka "Tamara". Dubok, ni - ce til'ki kistyak jogo -  sto¿t'  na
berezi v primitivnomu doci. Zakopano kil'ka stovpiv, porobleno  rishtovannya
i postavleno dubok, rozvantazhivshi  jogo  vid  us'ogo;  vid  shchogl,  palubi,
vantazhu i vid togo, shcho zavodit'sya v miscyah, de dovgo zhili lyudi,  -  rizno¿
truhi ta pokid'kiv. Koli bude zamineno vse popsovane  derevo  i  vin  bude
obshitij novimi doshkami, zashpakl'ovanij i obsmolenij, -  todi  spustyat'  na
vodu. Na vodi viviryat' stijkist', budut' ustavlyati machti i kinchatimut' usi
vnutrishni roboti na sudni: kayuti, palubi, kermo, bugshprit. Poverhnya dereva
nagrivaºt'sya vid soncya i pahne, yak  sino  z  kopici.  Plotniki  po  odnomu
shodyat'sya, obliplyuyut' kistyak dubka. Bilya verstativ  virostayut'  lyudi.  Tam
pochinaº sharshati shershebok po doshci. Htos' bere do ruk rubanka i,  povozivshi
nim po dubovij planci, kidaº jogo j lagodit' fuganok.  Po  derevi  fuganok
majzhe spivaº. Vlasne, pidspivuº. Bo spivaº shchos'  sobi  pid  nis  toj,  hto
pracyuº. CHudesnij ranok, i smishna robota. A shche smishnishe te, shcho robota teche,
yak strumin' pahucho¿ vodi. Material ne suchkuvatij i ne mokrij. Zagliblyajsya,
kolovorote, yak u maslo! Strug zahodivsya vistruguvati  potribnu  krivinu  v
bukovij glici. Pracyuj, struzhe, na  sovist'!  Ce  ne  dekoraciya,  yaka  vmre
zavtra - haj til'ki ¿¿ vikoristaº kinoaparat. Cya robota vihodit' u more. I
mozhut' skazati majstri des', shcho "vidbudovuvali cej brig  radisni  j  chesni
robitniki. Derevo zladnali,  doshki  pripasuvali,  shchogli  viveli  i  parusi
napnuli. CHest' ¿m - umilim teslyaram!" A nehaj mine taka liha godina,  koli
dovedet'sya korablyu pochuti, shcho  "ruki  b  ¿m  povsihali,  i  pechinka  b  ¿m
vilizla, i diti b ¿m u vichi naplyuvali  -  tim  ledaryam,  bezchesnim  lyudyam,
cigans'kim majstram. Zrobili voni pokid'kovogo brata, a ne korablya. Gig bi
na nih shvidshe prijshov!" Ne bude todi  briga,  a  bude  derev'yane  opudalo,
sorom i gan'ba. ZHorstoko hodyat' shershebki, hakayut' pilki i dzvenit' sokira.
Ni, korabel' bude takij, nibi vin viris u lisi z chudernac'kogo  nasinnya  i
rozcviv, i obris velikim bilim listyam parusiv.
   Sokiro, teshi j teshi. Ti najtalanovitisha z us'ogo strumentu. Ti  dzvenish
u tverdij ruci. Triski letyat' nabik.

   Nahilivshisya, majster  obtisuº  stovbur.  Sokira  sluhnyana  i  provorna.
SH-shak-dzn'! SH-shak-dzn'! Padaº pit na derevo. Sonce  -  nibi  probiv  htos'
dirku v nebi - llº bezperestanku na  zemlyu  zhar.  SH-shak-dzn'!  SH-shak-dzn'!
Tesati do ciº¿ miri? A potim ce lyazhe na kil'? YAka vesela robota!  Lyazhe  na
kil'! Kudi ce pospishaº pilka? Pilko, rivnishe rizh. Sonce, maj sovist', mi zh
pracyuºmo. SH-shak-dzn'! Sekiro, ti shche gostra? SH-shak-dzn'! SH-shak-dzn'!
   Koli sudno sto¿t' na berezi,  jogo  treba  otochiti  lyubov'yu  i  uvagoyu,
veselistyu, legkimi pisnyami i dostojnimi lyud'mi. Korabel' na berezi,  yak  i
hvora lyudina, potrebuº nasho¿ bezmezhno¿  vibachlivosti  j  terpinnya.  Uyaviti
treba jogo nud'gu i poiyag do zdorov'ya, toskne zavivannya vitru  v  ogolenih
rebrah-shpantah, legen'kij rip  dereva  v  rishtovanni,  cilu  gamu  zvukiv:
sosni, duba, buka, negnij-dereva. Brig na berezi - shche ne brig. Ce  -  bil'
narodzhennya, zahvat i radist' praci, merehtinnya dumok  i  koliskova  pisnya.
"Brig velikij virostaº, brig u more viplivaº!"
   V rishtovanni-kolisci sto¿t' majbutnij brig. Na kormi,  de  º  vzhe  shmat
palubi i zvidki mozhna ohopiti okom robotu,  -  sto¿t'  Profesor.  Pid  nim
pracyuyut' bilya kozhno¿  shpanti  teslyari.  Tirsyanij  pil  pidnosit'sya  vgoru,
vipovnyaº uves' brig bilyavim morokom, nibi j ne korabel'  ce,  a  chudna  ta
velika urna, v yakij Profesor hoche pro shchos'  vorozhiti.  Hazya¿n  trambaka  -
neoficijnij pomichnik Profesora. Vin macaº  kozhnu  dribnicyu,  nyuhaº  kozhnij
shmat dereva, yak ¿zhu, i nibi virostaº razom iz korablem. Teper vin  virinuv
des' znizu, uhopivsya rukami za svolok i siv na n'ogo verhi bilya Profesora.
   - Profesore, yak vi divites' na borti? Ne treba ¿h  vipinati.  A  to  ne
brig bude, a tarakucka. Pam'yatayu, plavav ya na takij  posudi.  U  najkrashchij
shirokij viter mi niyak ne  mogli  ¿hati  po-lyuds'komu.  Use  zdavalosya,  shcho
plivemo z samogo svyatogo potopu. Virite - ta shhuna  mala  stil'ki  hazya¿v,
skil'ki º na nashomu uzberezhzhi lyudej: kozhen hotiv ¿¿ shvidshe  zbutisya.  Doki
htos' nareshti perebuduvav i vona stala hoditi, yak durna.
   - Vi, hazya¿ne, dumali vzhe pro te, yak mi ocyu rich stavitimemo na vodu?
   - Nashcho meni dumati, koli vi sto¿te na kormi?  Koli  dumaº  rozum,  todi
ruki mozhut' ne dumati. YA prodav svij trambak i zaraz pomolodshav na  desyat'
rokiv. Meni zdaºi'sya, shcho ya vzyav bi otak rukami i sam postaviv bi na  vodu.
A prote - treba robiti pohilu dorizhku  do  vodi,  poklasti  kruglyakiv  pid
kil', obladnati rishtovannya i  todi  legen'ko  pophnuti  posud  rukoyu.  Tak
roblyat' zavshe.
   Znizu chuti golos Tajah, yaka gukaº do Profesora:

   - CHi ne mozhna j meni do vas?
   Hazya¿n trambaka znikaº, yak chort, u lyuk. Porohnyavij, z tirsoyu na  odezhi,
iz struzhkami na shapci, vin virinaº bilya divchini, rado  ¿¿  vitayuchi.  Udvoh
voni pochinayut' lizti do Profesora. Rishtovannya zrobleno  dlya  cholovikiv,  i
zhinci dovodit'sya zgadati akrobatiku, ¿¿ shovkovi rejtuzi  duzhe  podobayut'sya
nizhchim plotnikam. Ta j divchina sama nichogo sobi. Vona  visne  na  rukah  i
vibiraºt'sya na vuzen'ku doshku, shcho lezhit' uzdovzh briga, z'ºdnuyuchi  svoloki.
Divchina smilivo staº na doshku, balansuyuchi rukami,  ide  do  kormi.  Bilyava
golova ¿¿ zovsim zolotiº proti soncya.  Plotnikam  do  vpodobi  taka  brava
divka. Temp roboti pidvishchuºt'sya.
   -  Dobriden',  Profesore,  bachite,  yaka  ya  ranishnya.  YA  vam  ne   budu
pereshkodzhati, koli syadu bilya  vas  i  podivlyus'  more,  i  posluhayu  gomin
budovi?
   - Proshu, til'ki posid'te hvilinu tiho - ya zaraz rozmirkuyu svij plan.
   Tajah sila, pidpershi shchoki rukami. Za cilu  nich  son  ne  prijshov  i  na
hvilinu. Vsyu nich gorilo svitlo v kimnati. Hodila, pidhodila  do  lyusterka,
hotila buti charivnoyu i krasivoyu, bachila zmuchene oblichchya, plyami pid  ochima,
lihomanku v ochah. Zahodzhuvalasya ¿sti, vipila vina, spalahnuvshi vid dumki -
za kogo ¿j hotilosya vipiti. Pereglyadala odezhu, rahuvala biliznu,  ceruvala
shovkove triko i panchohi, doshivala svoyu sorochku - taku malu,  shcho  ¿¿  mozhna
poklasti v sirnikovu  korobku,  obrubi-la  hustki  i  pomitila  ¿h  odniºyu
literoyu, primirila  kapelyuhi,  oglyanula  pal'to  -  vse  ce  zrobivshi,  ne
pogasila lampi, bo shche bula nich. YAk mandrivnik, shcho zibravsya v dorogu,  sila
do knizhki. Ta, listayuchi storinku za storinkoyu, blukala sered zmistu, yak  u
lisi. Ochi sumlinno chitali kozhne slovo, kozhnij ryadok, ta rozum buv  dalekij
vid rozuminnya. Oglyadilasya, koli prochitala polovinu  knizhki  i  koli  shibki
vikna stali yasniti, pereboryuyuchi temin'. Pro  shcho  rozpovidala  knizhka?  Pro
bornyu chi pro durnici, pro rozpach chi pro radist'? Koli b vid  c'ogo  navit'
zalezhalo spasinnya dushi - odnakovo neduzha bula  skazati.  Pishla  do  vanno¿
kimnati, rozdyaglasya i dovgo stoyala pid holodnim dushem. Holodni brizki bili
po plechah i tekli na nogi,  padali  na  shiyu,  na  grudi.  Razom  iz  vodoyu
prihodili holodni rankovi nastro¿. Stalo radisno. Stoyachi pislya vanni  bilya
vikna, shchos' mugikala sobi pid nis, shchos' lirichne,  nache  koliskove.  Zijshlo
sonce i zastalo v tij zhe pozi bilya vikna. Znovu chitala.
   Ale ce vzhe buli stari listi. Deyaki letili na pidlogu, inshi -  derla  na
shmatki.  Koli  bulo  prochitano  ostann'ogo,  stala,  veselo   usmihayuchis',
rozkidati nogoyu reshtki listiv po pidlozi. SHvidko kimnata nagaduvala bereg,
na yakij vikinuto triski z rozbitogo korablya. Pislya c'ogo vijshla na vulicyu.
Tam uzhe buv den', i z portu dolitav lyaskit  zaliza,  gudki,  stukotinnya  i
gluhij gul golosiv. More spokijno viliskuvalo za mayakom, i na obri¿ stoyali
nibi v ryad visoki parusi. Voni ne ruhalisya. Inodi odin chi  drugij  znikav,
nenache jduchi za vodu. Teper, sidyachi bilya  Profesora,  znovu  miluvalasya  z
rivno¿ lini¿ ¿hnih kril. Kozhnij parusnik viddalyavsya  vid  berega  lishe  do
tiº¿ lini¿. Tam na lini¿ vin zupinyavsya, i  todi  til'ki  nizhchim  i  nizhchim
stavav jogo parus.

   Do Profesora pidhodili teslyari. Voni  pitali  pro  dribnici,  vsyu  svoyu
uvagu skerovuyuchi na Tajah.
   Zauvazhennya pis'mennika
   "Pishe sin. Hoch ti, tatu, pevne,  vpiznaºsh  mene  po  ruci.  YA  zvik  do
mashinki i pochuvayu nezruchnist', beruchi do ruk pero. YA virishiv stati tobi  v
prigodi. Same v cim misci memuariv treba napisati: minulo dva tizhni. Ale v
tebe º poperednya praktika, koli ti pisav spravzhni romani,  i  cya  praktika
tebe mozhe zaradit', yak pominuti proklyatu frazu. U tebe buduºt'sya korabel'.
Dvoº gero¿v lezhat' u  likarni:  v  odnogo  navit'  rani  rozkrilisya  cherez
hvilyuvannya - v tret'omu rozdili tret'o¿ chastini. Minimum dva  tizhni  treba
pil'govih na te, shchob viyasniti stan  zdorov'ya  gero¿v  -  pomrut'  voni  chi
viduzhayut'. Todi potribnij chas na te, shchob budova briga zakinchuvalasya,  abo,
mozhe, shchob cyu robotu bulo znishcheno. Tyazhko skazati, tatu, do chogo ti  dovedesh
korabel', a razom iz nim i gero¿v. Cej trikutnik: Sev, Bogdan i redaktor -
rivnobichnij. YAkij bik trikutnika bere Tajah - kazati rano. Hoch i pishesh ti,
dosit' yasno natyakayuchi na matrosa. Ta º pravilo: ne jti  tudi,  kudi  avtor
tyagne, bo zavshe mozhna prijti do  nespodivanih  visnovkiv.  Tvoya  kitajs'ka
knizhka, yaku spaliv Majk, kazhe za te, shcho ti v memuarah mimovoli koristuºshsya
z praktiki pisannya romaniv. Ta mene na ce ne zlovish.
   Tobi treba teper dva tizhni chasu.  YA  kazhu,  shcho,  mayuchi  poperednyu  tvoyu
praktiku, ti yakos' skombinuºsh, shchob ne napisati frazi: "Minulo dva  tizhni".
Ti mozhesh dati rozdil pro pohodzhennya vodi i  pro  vpliv  morya  na  psihiku,
rozdil pro ribal'stvo doistorichnih narodiv,  pro  spravi  na  kinofabrici,
rozdil pro te, kudi mozhna zapoditi zajvih dva tizhni. Vse  ce  dast'  zmogu
pochati dal'shu rozpovid', mayuchi rezul'tati  likuvannya  i  naslidki  budovi.
Mozhlivo, shcho ya pomilyus', i, pishuchi memuari, ti ne pobo¿shsya napisati tak, yak
ne pishut' majstri romanu. Todi haj tobi mo¿ zauvazhennya dopomozhut' zagubiti
chas.
   Teper skazhu, shcho korabel'nij zhurnal Profesora podobaºt'sya meni najbil'she
za vse. Vin mene spokusiv na virsh. Cej virsh pro parusi, yakih ne torkaºt'sya
Profesor, zahopivshisya budovoyu i shukannyam dereva. Virsh treba b zapisati  do
korabel'nogo zhurnalu, koli vin u tebe º. YAk  vin  viglyadav  bi  na  zhovtim
starim paperi? Pravda, korabel'nij zhurnal musit' buti j dosi  na  brigovi,
bo zh til'ki pivviku projshlo, i korabel' shche ne zajshov do  gavani  nazavzhdi.
Pishu.
   Mi lyubimo z toboyu - Povnij Korabel',

   SHCHo zvut' jogo fregatom moreplavci.

   Na palubi p'ºmo mi sliv pahuchij el',

   Nastoyanij u antikvarnij lavci.

   Haj chamra naletit', i viter perelyazhe,

   Bunaca sinya sonyachno zasvitit'.
   Mi slovo maºmo, yak parus lazhij:

   Rozpustimo jogo - v morya letiti!


   Mi lyubimo z toboyu korabel'nu snast'

   I tisk vitriv u provu brigantini,

   Moriv dalekih hvili. Hizhu slast'

   Rozbudzheno¿, sil'no¿ lyudini.

   Haj budut' zavshe spravni takelazhi,

   A machti - gominki j zhivi, mov viti.

   Mi slovo maºmo, yak parus lazhij:

   Rozpustimo zh jogo - v morya letiti!

   Virsh adresuyu do tebe. Do rechi - Majk  napisav  pisnyu.  U  mene  º  jomu
vidpovid'. Ale pershe ya hochu pritrimati c'ogo zherebchika, yakij use miryaº, yak
dikun, i povodit'sya v kimnati, yak raketa v posudnij kramnici.

   Ti lig spati, tatu, vikno  tvoº  rozkrite,  bezlich  us'ogo  zalitaº  na
krilah nochi do mene. YA bachu spokijne cholo, bilu tvoyu  golovu  i  pokladeni
poverh kovdri ruki. Meni hochet'sya  pociluvati  ¿h,  ale  ce  nagaduº  meni
smert' i proshchannya. YA uyavlyayu sobi sni tam, pid sivim  volossyam.  Koli  b  i
meni mati taku, yak u tebe, radisnu starist' pislya roboti, shcho ¿¿ pererobili
ruki. Ti ne dumaºsh pro smert'. I vona ne mozhe  do  tebe  prijti.  Koli  ti
vidchuºsh, shcho krov tvoya staº, a golova holone, i marennya zatoplyat' tebe - ti
skazhesh: "ZHivit' bez mene!" A smert',  zastilavshisya,  mahne  kosoyu  i  pide
prich.
   Vidpovidayu Majkovi.  Ti  balakuchij  i  cikavij,  yak  soroka.  Nehaj  ti
futbolist i pilot, ale nashcho zh stil'ci troshchiti? Vdersya do kimnati, yak tat',
i  pochav  kruzhlyati,  yak  petarda.  Za  odne  znishchennya  knizhki  tebe  varto
izolyuvati,  a  stilec',  a  potoplenij  Budda?  Ti,  Majku,  yak  narodivsya
futbolistom, tak nim i vmresh. Do gol'fa tobi  daleko,  yak  do  misyacya.  Ta
sprava ne v gol'fovi. Nashcho sproshchuvati? Treba zasvo¿ti  raz  nazavzhdi,  shcho,
stoyachi na misci, lyudina ruhaºt'sya nazad. Zavshe vidchuvati  na  shchokah  viter
shlyahiv. Bachiti poperedu prostorin'. Ne dumati, potrapivshi v pisok,  shcho  za
piskom nemaº travi. V chagarnikovi znati, shcho shlyah ne  peretyato  i  poperedu
lisniº bita put'. Koli ti sidish bilya sterna, ti vidchuvaºsh te  zh  same,  shcho
bat'ko tvij na korabli, shcho j  did  tvij  na  koni.  ZHaga  za  prostorinnyu!
"Vpered!" - krichit' tvoya istota! Lyudini ne vlastivo  stoyati.  Ne  vlastivo
vidchuvati rozpach. Ganebno - plekati strah. Majku, hoch ti j rujnuºsh stil'ci
i palish knizhki, ya ne mozhu ne visloviti tut svogo zahoplennya z togo, yak  ti
mozhesh letiti. Na tvo¿ ruki mozhna zdatisya cilkom. Koli ya letiv z  toboyu,  ya
zahlinavsya vid gordosti, shcho ti mij brat.
   Teper pro more. Ti kazhesh, shcho vono skriz'  shumit'.  Meni  lichit'  podati
priklad, shcho ilyustruvav bi ci slova. YA vibirayu hudozhnika  Van-Goga.  Viz'mu
jogo kartinu "Kushchi". Vincent Van-Gog  -  gollandec'.  Vin  zhiv  us'ogo  37
rokiv. Kinchiv zhittya bozhevillyam.  Polominnij  jogo  temperament,  genial'na
sila tvorcho¿ ruki - jogo farbi nache bujnoyu zlivoyu padayut' na polotno,  vin
ne dotrimuºt'sya kruglih chi kvadratovih mazkiv, farbi kruzhlyayut',  stelyat'sya
z travoyu, viginayut'sya z dorizhkoyu razom, tremtyat', yak  listya,  kruzhlyayut'  u
kvitah, shcho podibni do sonc', i stremlyat' ugoru, nibi peredayuchi  virostannya
stebla. Kartina "Kushchi" visit' u  muze¿  na  bokovij  stini,  ¿¿  osvitleno
zboku. Na vse majzhe polotno rozrissya zelenij kushch, pid kushchem - trohi travi,
za nim - sinº spokijne more. Koli sto¿sh za p'yat'  krokiv  -  tebe  ohoplyuº
nadzvichajna sila, z yakoyu hudozhnik  peredaº  tremtinnya  kushcha  i  merehtinnya
morya.  Ce  listya  kolivaºt'sya,  roste,  kupaºt'sya  v  svo¿h  zhe  zelenavih
vidbliskah. Za kushchem til'ki  vgadati  mozhna  more,  shcho  nepomitno  posinyuº
zeleni farbi. A pravoruch kushcha - oko  bachit'  sinij  parus  morya.  Peredano
bezlich vidtinkiv sin'ogo j zelenogo. V  zahoplenni  pidhodish  blizhche,  shchob
perekonatisya i pobachiti material farb, i ramu, i pidpis hudozhnika. Nibi  v
kazci, znikaº zelenij kolir.  Bachish  virazno  more,  i  kushch  znikaº,  nibi
vstromila lyudina v n'ogo golovu,  i  bliz'ke  zelene  listya  kushcha  zabivav
daleka sin' morya.

   Teper, Majku, ne  vidkidayuchi  tvoº¿  pisni,  ya  proponuyu  inshu.  Ti  ¿¿
zrozumiºsh. Nazivaºt'sya vona "Pam'yatnik" i trohi poshiryuº tvoyu temu. Melodi¿
shche nemaº.
   ZHive haj - veselij orel-kapitan,

   SHCHo v mori j povitri vede karavan!

   Ta inshogo treba postavit' na skeli,

   Pro inshogo znayut' nehaj menestreli,

   Dlya inshogo - prapori znyati na vanti:

   Lyudini - pishnoti bronzovih mantiji


   Postariº j zgine divocha lyubov.
   Do boga starogo novij stane bog.

   Vidchuyu ya rozumom sil'nim vostannº -

   CHervonaya krov moya bronzoyu stane.

   A mij korabel', yak zhittya nevimovne,

   Todi proplivatime, ta¿ni povnij.


   Na skeli nad morem postavim tvorcya,

   I viter nehaj dotorknet'sya licya.

   Pozadu grimitimut' gori i gori,

   Na skelyu letitime sinºº more.
   V odin bik - provallya, i hashchi, i zmi¿, -

   Z drugogo - stepi za stepami yasniyut'.


   Na skeli nad morem stoyatime vin,

   Brinitime viter i dniv peredzvin.

   A more j stepi, vstayuchi iz tumanu,

   Nestimut' jomu i privit, i poshanu.

   I korshun, na ruku jomu priletivshi,

   Na nij vidpochine, popivshi j po¿vshi.


   ZHive haj - veselij orel-kapitan,

   SHCHo v mori j povitri vede karavan!

   Ta inshogo treba postavit' na skeli,

   Pro inshogo znayut' nehaj menestreli,

   Dlya inshogo - prapori znyati na vanti:

   Lyudini - pishnoti bronzovih mantij!

   Ti, Majku, ne duzhe vir za Bogdana. Hiba malo tak klichut' lyudej? Koli na
kozhnogo vitrachati bronzu - vid c'ogo vona zovsim znecinit'sya. YA voliyu  pro
Bogdana dumati inakshe. Ostriv YAvu ti spravdi perelitav. Radzhu tobi  til'ki
- ne suditi togo, chogo ne rozumiºsh. Ti maºsh slovo  til'ki  dlya  opisuvannya
aerodromu, a piramidi zalish dlya inshih, - voni tezh potribni. Tvo¿ ochi - dlya
aerodromiv, i na c'omu dozvol' iz toboyu poproshchatisya.  Namnu  ya  tobi  shiyu,
koli zustrinemosya.
   Nareshti ya, tatu, rozkvitavsya z tvo¿m sinkom. Vin mene tak  rozdratuvav,
shcho ya zabuv zovsim za te, radi  chogo  ya  siv  pisati  svo¿  zauvazhennya.  Ti
povoruhnuvsya vvi sni,  nibi  zbirayuchis'  prokinutisya.  YA  shvidko  postaviv
krapku  bilya  Majka  i  teper  pospishayu  vipisati  shche  kil'ka  dumok,  yaki
stosuyut'sya tvoº¿ roboti.
   Meni podobaºt'sya tvij Bogdan. Ce nejmovirnij optimist. Vin nalezhit'  do
tih lyudej, z yakimi vsi odvichni  pitannya  sproshchuyut'sya  do  rozmiriv  odniº¿
frazi. Narodzhennya chi smert' - voni sprijmayut' tak primitivno, shcho ce zovsim
ne staº dlya lyudini na pershe misce i ne zatulyaº bad'orosti  j  radosti.  Za
takimi lyud'mi mimovoli jdut'. Z nimi  duzhe  legko  zhiti.  Voni  sprijmayut'
zhittya v cilomu, v neshchasti znahodyat' radist', u boli - chuyut'  nathnennya,  v
strahovi - znayut' smih. ¯h natovp visuvaº  napered.  Voni  -  spivaki,  shcho
znayut' silu pisen' i spivayut' ¿h u takt hodi.
   Divchina - odna na mil'joni. Ce avanturnicya z nig do golovi. Vona  tonko
vse vidchuvaº, znaº zhittya, zaznala zhorstokih  dniv,  i  ce  ¿¿  pidneslo  j
pidnosit' dali. Skriz' shukaº lyudej  z  prozorimi,  a  ne  sklyanimi  ochima.
Padaº, pidnimaºt'sya, ale vperto j sil'no jde. Mozhe  buti  sentimental'noyu,
yak divchina, mozhe zhorstoko karati j strilyati. Lista z Milana vona  napisala
tak garyache, yak kinulasya b v obijmi i yak zagubila b svidomist'. Lista c'ogo
vigadati ne mozhna. Tyazhko pridumati tak, yak skladaº  raptom  bezlich  uzoriv
zhittya. Takih listiv ne pishe zhinka dvoh za svij vik. Ale, napisavshi odnogo,
letit', yak bdzhola, na daleku pahuchu kvitku.
   Ti tak ¿h oboh - divchinu  j  matrosa  -  potrohu  zvodish,  shcho  mimovoli
hochet'sya yakos' dopomogti  ¿m.  YA  proshu  vid  imeni  tvo¿h  chitachiv  -  ne
roz'ºdnuj ¿h u kinci. Zavshe v takih vipadkah rozcharovuºshsya  potim.  Cikavo
bulo b pobachiti, yak voni glyanut' u vichi odne odnomu na ostannih storinkah.
Til'ki - obov'yazkovo haj glyanut'. Mozhut' i pociluvatis'. Ce tak  bad'orit'
chitacha. Mozhe, ne dozvolit' istorichna tochnist' memuariv? Todi ti zrobi...

   Ti vorushishsya vvi sni, povertaºshsya na bik, ya znayu, ico  ti  prokidaºshsya.
CHerez ce kinchayu pisati. Buvaj".

   XVII
   Brig spushcheno na vodu. Na n'omu ya ta Bogdan. Na palubi sto¿t'  bochka,  v
nij hlyupaºt'sya voda, koli hvilya gojdaº korabel'. Mi hodimo po novij palubi
vid kormi do provi, zaglyadaºmo do kozhno¿ shchilini,  sto¿mo  chasom,  opershisya
plechima ob spidni chastki fok- i grot-machti. Brig  viglyadaº  kuco:  mars  i
bram-sten'gi na spidni mach-ti shche ne stavili. Vhid pid palubu vidaºt'sya  shche
yak zvichajna dirka, bez shidciv, kudi stavlyat' malu  drabinu,  koli  hochut'
oglyanuti kayuti i tryum. Mi shodimo naniz. Na dolivci bezlich struzhok. Skriz'
vidno svizhe derevo: stoyat' verstati  tak,  yak  vid  nih  pishli  robitniki;
sokiru vvignato v kolodu i tak zabuto; netesane derevo, doshki  strugani  j
nestrugani lezhat' skriz'. Do tryumu mi lishe zaglyadaºmo, bo tyazhko lizti tudi
nam - hvorim i visnazhenim.  Mi  povertaºmos'  na  palubu,  shchob  siditi  na
struzhkah bilya verstata, kotrij zalishivsya na palubi. Siditi, vidchuvati,  yak
hvilya, dohodyachi do berega, pidnosit' nashe sudno, yak kolivaºt'sya paluba, yak
sonce zvernulo na zahid i sto¿t' nad Mistom, yak blishchit' voda v gavani i yak
solodko niyut' sercya ta sverblyat' zagoºni rani.

   Mi ne vstigli pobachiti proceduri spuskannya briga na vodu. Na berezi  mi
zastali til'ki rishtovannya, bezlich pokid'kiv dereva i  chimalu  yurbu  lyudej.
Sam zhe korabel' uzhe divivsya z vodi na svoyu kolisku  i  pelyushki.  Po  n'omu
hodili majstri,  pidhodili  grupami  do  bortiv,  stavali  vsi  na  kormu,
rozgojduvali provu. Ale brig nahilyavsya nastil'ki, naskil'ki jomu nalezhalo,
gojdavsya tak, shcho ne vtrachav svoº¿ povazhnosti. Postupovo  vin  sporozhniv  -
buv kinec' robochogo dnya. Dovgo shche vistavlyali z n'ogo  na  bereg  storonnih
lyudej, yaki dopomagali staviti na vodu. i cherez  ce  vvazhali  za  obov'yazok
oglyadati brig do najdal'shih temnih kutkiv tryumu. Hazya¿n trambaka vijshov na
bereg ostannim. Mi privitali jogo z vodoyu. "SHCHe  kil'ka  den'  -  i  mi  na
parusah. Mozhna bude vihoditi v  more",  -  skazav  vin.  Des'  v  bliz'kij
kav'yarni chekali druzi, virazno chuti bulo, yak stognav jogo porozhnij  zhivit,
i mi vidpustili hazya¿na trambaka, zijshovshi na brig u toj chas.
   Mi ne vstigli shche yak slid zviknuti do palubi  i  obim'yati  struzhki  bilya
verstata, yak na brig perebig iz berega Sev.  Ne  pomitivshi  nas,  vin,  yak
vihor, oblitav use sudno. Pobuvav  u  tryumi,  u  kayutah,  chimos'  postukav
unizu, shchos' zachepiv i  povaliv  na  dolivku,  posvistiv,  dosluhayuchis'  do
rezonansu, pokrichav i pochav buv yakus' ariyu. Ta shvidko mi jogo pobachili  na
palubi. Vin projshov povz nas dvichi, doki mi navazhilisya vtrutitisya do  jogo
samotnosti.
   - Allo, Sev! - kriknuli mi.
   Vin zdrignuvsya,nibi  mi  zlovili  jogo  na  nepristojnij  povedinci,  i
povernuv do nas.
   - Mriºte na struzhkah?
   - Go¿mo svo¿  rani,  -  vidpoviv  Bogdan,  pidmorguyuchi  meni  i  gostro
divlyachisya na Seva.
   - Hiba voni ne zagoºni?
   - Voni vzhe zroslisya, ta bolitimut'  ishche  doti,  doki  mi  ne  vpiznaºmo
zlodiya. Sev ne skazav nichogo.
   - Mi tut govorili oce pro kolodku, shcho lezhit' unizu, - pochav ya, - chi  ne
mogli b vi nam vikotiti ¿¿ na palubu?
   - Nashcho?
   - Bogdan hoche zajnyatisya dilom. Kolodka - z goriha. Tut  bilya  verstata,
mayuchi pid rukoyu kil'ka  strumentiv,  vin  hoche  popracyuvati  nad  majstrom
korablya.
   - YAkim majstrom?
   - Tak ya nazivayu figuru, shcho sto¿t' pid bugshpritom. Vona  vede  korabel',
oberigaº jogo vid rifiv i zaspokoyuº hvili.

   Sev pishov pid palubu i prikotiv nam kolodu. Mi postavili ¿¿ na doshku  i
trohi obtesali. Ce robiv, golovnim chinom, Sev, bo nashi  ruki  ne  buli  shche
duzhi. Vin obtesav za vkazivkami Bogdana til'ki perednyu chastinu  kolodi.  YA
znovu zdrignuvsya, pobachivshi, yak sil'no i micno lezhit' sokira v jogo  livij
ruci. Bogdan pokazuvav meni ochima na livu ruku Seva.

   - Zakotit' rukav, - vimoviv Bogdan, - vam  zruchnishe  bude  tesati.  Sev
udav, shcho ne chuº.
   - Zakotit' rukav, - skazav ya. Sev pochav zakochuvati, ale  raptom  poklav
sokiru i zrobiv zaklopotane oblichchya.
   - Meni treba vzhe jti. Mene chekayut' na fabrici. Bogdanove  pidmorguvannya
meni nabridlo. YA odvernuvsya od n'ogo i divivsya vslid Sevovi, doki ostannij
znik za inshimi sudnami, yaki stoyali poruch nas, pripnuti do estakadi.
   - YA zh vam kazav, shcho v n'ogo º shram?

   - Oblishte vigadki, meni vzhe nabridli vashi pidozrinnya. Berit'sya krashche za
sokiru i teshit'.
   - I vam ne hochet'sya vznati im'ya voroga?

   - Ne hochet'sya, - vidpovidayu ya, pochuvayuchi spravzhnij rozpach iz  togo,  shcho
cim vorogom mozhe buti Sev. Bo cya dumka postupovo vmishchuºt'sya v mo¿j golovi,
i ya z neyu zvikayusya.  Bogdan  teshe  potrohu  kolodku,  shchos'  obrubuº,  shchos'
zalishaº i, vreshti, beret'sya za strug.  Ale  strug  vin  kidaº  shche  skorshe:
pracyuyuchi strugom, treba napruzhuvati m'yazi chereva, a  lyudini,  shcho  maº  dva
svizhih shrami na zhivoti, c'ogo ne viterpiti. Na  zminu  strugovi  prihodit'
doloto j derev'yanij molotok. Ustanovivshi yak slid  kolodu,  Bogdan  pocyukuº
molotkom po doloti.

   - Hiba vi znaºte, yak riz'biti derevo? - pitayu ya.

   - Zvichajno, znayu. Na ostrovi Pao ya chasto til'ki cim  i  zajmavsya.  Koli
moya mala po¿de bulo do susidn'ogo ostrova, ya sidzhu  i  virizuyu  z  m'yakogo
korenya ¿¿ oblichchya i tilo.  Ce  bula  yasna,  bliskucha  bronza.  Navit'  toj
betel', shcho vona zavshe zhuvala, lichiv do  ¿¿  hizhogo  slasnogo  rota.  CHerez
betel' gubi buli chervoni, yak purpur. I,  zrobivshi  z  korenya  figuru  moº¿
malo¿, ya mazav gubi chervonim rozzhovanim betelem.
   - A teper shcho vi riz'bite? Vovka, vedmedya chi, mozhe, hitrogo lisa?
   - YA viriz'blyuyu te, shcho bulo na provi u mogo hazya¿na z ostrova Pao.  Koli
meni poshchastit' - mi matimemo najkrashchogo majstra korablya, shcho  vslavivsya  na
pivdennih moryah. Kozhnij poryadnij  grabizhnik  skladav  do  nig  moº¿  zhinki
tkanini j odezhu, pahuchi esenci¿, lyusterka i konservi. Za  ce  vona  musila
umoviti mene, shchob ya zijshov iz svo¿h visokostiv i zvoliv zrobiti shche  odnogo
majstra korablya do bugshprita.
   - I vi robili?
   - Avzhezh, robiv. Meni krashche bulo robiti ce dilo, nizh pidstavlyati  smerti
golovu na palubi korablya mogo hazya¿na i testya. Ishche pislya togo, yak ya  vstig
pokarati bezvuhogo kitajcya, otogo... yak jogo zvali, zabuv zovsim  im'ya.  YA
vam hiba ne rozpovidav pro cej vipadok? Ni? Nu, to sluhajte.

   Do nas zavitav shche odin gist'. To bula Tajah, yaku zustriv u Misti Sev  i
poslav do nas. Vona vpevneno projshla po palubi, nibi j zrodu  mala  palubu
pid nogami. Navit' probigla trohi na puantah i pohvalila gladen'ku palubu.
   - Nevzhe bez Seva ti j dorogi ne znajshla b syudi? Vona zrobila bilya machti
kil'ka fuete j usmihnulasya.
   - Mozhe, j znajshla b.
   - A mozhe, j ni?
   - Mozhe, j ni.
   Vona pidijshla do bortu, podivilasya na vodu i potim glyanula poverh nashih
goliv, nibi sposterigala des' potribni ¿j signali.

   - Do berega Pao pri¿hali mi togo razu na vechir. Nas zustrili, yak zavshe,
druzhina j  dochka  hazya¿na.  Stavshi  na  chervonij  zemli  nad  vodoyu,  voni
skidalisya na bliskuchi statu¿ yasno¿ bronzi v tihij, zatishnij zatoci ostrova
Pao. Nash hazya¿n - malaºc' - hizhij i starij mors'kij  rozbishaka,  sidav  na
choven - proa - i pliv do berega pershij. Potim  sudno  vidtyagali  tudi,  de
bereg buv visokij, - i hovali jogo v gustij tini derev,  shcho  hililisya  nad
vodoyu. Korabel'  rozvantazhuvali.  Dali,  v  glib  ostrova  pid  kokosovimi
pal'mami buv nash sklep. Stini v n'ogo buli pleteni, a dah - listya kokosiv.
Nad zemleyu jogo pidloga pidijmalasya na desyat' metriv. YAk dobre ya  prigaduyu
toj sklep! CHasto cilimi misyacyami ya ne bravsya ni za  holodnu  vodu.  Zbivshi
kokosovogo goriha, ya vipivav z n'ogo moloko i  po¿dav  nizhnu  zelenu  masu
kokosa. Mene cilkom zadovol'nyalo take zhittya. Oficijno zh -  ya  vvazhavsya  za
vartovogo bilya kramu.
   Kazhu, togo razu vse jshlo, yak zavshe. Poznosili mi kram,  pograbovanij  z
paroplava, povecheryali z micnoyu rizhovoyu gorilkoyu i polyagali spati,  de  hto
hotiz: odni - na palubi pid brezentom, drugi - pishli na  ostriv,  de  bulo
prihovano ¿hnih zhinok. SHCHob ne zabuti i potim do c'ogo  ne  povertatis',  ya
rozpovim vam pro vipadok u toj nash rejs.  Formal'no  -  mi  zafrahtuvalisya
perevezti vantazh, a faktichno - shukali kogos', shchob pograbuvati.  Malaºc'  -
nash hazya¿n - buv prirozhdennij moryak. V tih krayah morem zdebil'shogo  hodyat'
malajci, a yavanci ne sperechayut'sya z nimi za cyu chest'.  YAvanci  -  krasivij
narod, dekogo z nih nache zrobleno z zolota,  tilo  tak  i  syaº  rozkishnimi
zolotimi farbami, strunki  voni,  gnuchki  i  lyublyat'  spivati.  Pomizh  nih
malaºc' vidaºt'sya chornyavim zhukom. Vin metkij, shvidkij,  ochi  vuzen'ki,  yak
shchilini, govorit' bagato, ruhaºt'sya  provorno,  dobrij  kupec'  i  smilivij
rozbijnik. Koli graºt'sya yurba ditej i odno z nih verhovodit',  b'º  inshih,
zabiraº lyal'ki - to ce obov'yazkovo bude malaºc'. Taki  yavanci  i  malajci.
Mij hazya¿n buv  odruzhenij  z  yavankoyu,  i  vid  ¿hn'ogo  shlyubu  narodilasya
divchina, shcho mala harakter bat'ka i krasu materi. Vona lyubila... ta ya bachu,
shcho vzhe zbivsya. Pochnu znovu.
   Znachit', vezuchi nash vantazh, mi shukali prigod. Mi vzhe j zdali vantazh,  a
cikavogo nichogo ne zustrili. Rozdratovani - vistoyuvali mi v  zatishku  bilya
ostroviv, plivli dali do inshih misc', de  mali  zvichku  hoditi  paroplavi.
Prigaduºte, ya vam rozpovidav, shcho todi bula vijna, skriz' na prostih shlyahah
blukali vorozhi vijs'kovi sudna, i kapitani paroplaviv vibirali inshi dorogi
- pomizh ostrovami, sered  glushini,  podali  vid  vil'nogo  morya.  Z  c'ogo
koristavsya mij hazya¿n: pidijshovshi vnochi do paroplava, brav jogo na abordazh
i, zabravshi potribni rechi, puskav paroplav na dno. Todi takim chinom bagato
znikalo paroplaviv, ale godi bulo doshukatisya prichin ¿hn'o¿ zagibeli.

   Nareshti nam poshchastilo zustriti  zdobich.  Ce  bulo  malen'ke  sudno.  Mi
prichepilisya do jogo bortu. Mashini gluho gurkotili, vezuchi j  nas.  Komanda
bula v panici. Mi polizli na paroplav  z  usih  bokiv.  Kapitan  paroplava
rozryadiv svo¿ obidva revol'veri, zabivshi j poranivshi tr'oh nashih, a  potim
shpurnuv zbroyu prosto v yurbu i za cim razom nabiv dobru gulyu  na  golovi  v
nashogo  hazya¿na.  Na  hvilinu  cej  znepritomniv,  a  kapitan  vihvativ  u
bezvuhogo kitajcya rushnicyu i, strilyayuchi, perebig kormu. Doki hazya¿n ochunyav,
doki rozbishaki poralisya z komandoyu,  kapitan  znik.  Vin  utik  na  chovni.
Bachili b vi, shcho robilosya z hazya¿nom! YAk tigr, litav vin po palubi. Kapitan
paroplava doberet'sya do svo¿h! Pislya c'ogo treba bude  zabiratisya  des'  u
glushinu i chekati tiho, - haj pereserdyat'sya bili diyavoli.  Kitaºc'  hovavsya
vid hazya¿na, de til'ki mig. Ta, vreshti, popavsya.  Hazya¿n  biv  jogo  doti,
doki v n'omu bula hoch malen'ka iskra zhittya. Potim nakazav jogo vikinuti za
bort.
   Zrobivshi takij vidstup, ya rozpovim za toj vechir, koli mi povernulisya  z
grabunku. YA vzhe kazav, shcho dehto spav na palubi, a dehto pishov do zhinok  na
ostriv. Men¿ bulo todi shistnadcyat' rokiv. YAk vi dumaºte, kudi ya pishov?  Ne
vgadaºte, bo pishov ya na pobachennya.
   - Z dochkoyu malajcya? - pocikavilasya Tajah. Vona uvazhno  sluhala,  stoyachi
bilya bortu.
   - Vidkilya vi znaºte?  Tak,  spravdi  z  neyu.  Zvali  ¿¿  Badzhin  -  tak
nazivayut' yavanci vivirku. Vona bula j  spravdi  ruhliva  j  povorotka,  yak
vivirka. Til'ki ya ¿¿ nazivav "matta-api", shcho znachit' - "vognenni ochi".  Ce
ne bulo perebil'shennya: ochi rozbishac'ki, zhovti, yak u "machana" (tigra), mala
divchina. Vona, smiyuchis', kazala na mene "boaya" (kajman,  shchos'  podibne  do
krokodila), "prahu" (choven), bo ya buv tonkij  i  dovgij,  yak  cya  legen'ka
sporuda dlya plavannya.

   Badzhin trohi zapiznilasya, pribirayuchisya dlya zustrichi zi mnoyu. "Tudun"  -
kapelyushok iz pal'movogo listya lezhav na  ¿¿  "konde"  -  vuzli  volossya  na
golovi. Legen'kij "saron" pokrivav ¿¿ stegna, na yakih bula shche  "ka-hin"  -
spidnicya, shcho duzhe podibna do sharovariv. U  ruci  vona  trimala  "rampe"  -
kviti magnoli¿ i trimala ¿h tak, nibi ne kviti to buli, a zolotij  "pajon"
(parasolya) - najvishcha oznaka blagorodstva. "Mintak ampon, - skazala vona, -
ale klappa posharudila svo¿m listyam i ne velila meni pospishati. Vona  shche  z
chasu ostann'ogo zahidnogo monsuna, koli jshli doshchi tak dovgo, stala meni za
poradnicyu. Vona skazala,  shcho  mij  krilastij  kidan  povernet'sya  zhivij  i
zdorovij, i vona zavshe proganyala vid mogo lizhka pontianaka -  zlogo  duha,
shcho inodi zlazit' iz svo¿h derev i snit'sya zhinkam, osoblivo  vagitnim".  Mi
pishli do mogo zhitla, zajshli za klamba, shcho visila  na  dveryah,  i  sili  na
balebale - bambukovu lezhanku. Ta  nam  ne  sidilosya.  YA  strashenno  chogos'
boyavsya. Nibi ya sidiv na vogni. Ce gorila  moya  persha  lyubov.  Badzhin  bula
molodsha za mene na  dva  roki,  prote  pochuvala  sebe  zovsim  dorosloyu  i
kepkuvala z mene, yak umila. "Ti ne kidan, a riba, - kazala vona,  torkayuchi
mij "kle-van" - shablyu, yaku ya nosiv iz gordistyu yunaka,  -  ti  povis'  sobi
bambukovu palicyu, a meni viddaj tvij klevan". Pivdenni  zori  cokotili  za
klamba hatini. T'myana pristrasna nich navisla nad Pao, vchepilasya do  derev,
stelilasya doli, yak napoºne otrutoyu listya. Bulo  zovsim  temno.  Torkayuchis'
golih plechej divchini, ya zdrigavsya, yak toj, kogo ohopiv amok -  bezum.  "Ti
machan, - vidsunulasya vona vid mene, - ti bilij tigr". (Tak  layut'  na  YAvi
ºvropejciv). Ale golos ¿¿ ne vidshtovhuvav. YA zgadav svij  pershij  son  pro
zhinku. Ce buv vin. YA vzyav Badzhin do sebe na kolina j pochav  kazati  ¿j  ia
vuho mil'jon sliv.
   - Dali nam vidomo, - gluho skazala Tajah, - dali v takih  vipadkah  ide
vse, yak po pisanomu. Vona stala vashoyu, cya dika yavanochka?

   - Ne pospishajte, - spokijno zauvazhiv Bogdan, cyukayuchi molotkom po doloti
i pracyuyuchi bilya kolodi, - mi sidili tak dosit' dovgo.  Mozhlivo,  shcho  mi  j
ciluvalisya, ale ya c'ogo ne pam'yatayu: tak gorilo u mene vse  vseredini.  Mi
sidili, potim lezhali, hodili piti vodu, i, nareshti, ya pishov  na  sudno  za
podarunkom, shcho nogo ya priviz divchini. Prohodyachi po palubi,  ya  pobachiv  na
provi vognik. YA zata¿vsya za machtoyu. Vognik kolivavsya, nibi htos' dmuhav na
n'ogo. Taka povedinka nevidomo¿ lyudini meni ne spodobalasya: vona skidalasya
na ziochin. YA vityag z pihov svij klevan i pishov tiho vzdovzh bortu.
   YA boyavsya vognyu ne cherez te, shcho vin mig vchiniti shkodu hazya¿novi, a cherez
te, shcho todi ya vtrachav nadiyu povernutisya koli-nebud' na bat'kivshchinu. Vogon'
na korabli - zavshe nebezpeka: vin girshij za tajfun, za chumu  i  za  golod.
Koli na korabli z'yavlyaºt'sya bliskuchij, visokij, gojdlpvij polumin' - treba
boyatisya za zhittya. YA micno stiskav klevan i  potrohu  posuvavsya  do  provi.
YAkas' lyudina, zahovavshisya za kupoyu starih kanativ,  robila  ganebne  dilo.
Kupka trisochok uzhe rozgorilasya, pochali obgorati  j  tovshchi  shmatki  dereva.
Lyudina bula vdovolena z svoº¿ roboti. Pidvelasya,  shukayuchi  obabich  pal'nih
rechej. Na moment svitlo distalo ¿¿ oblichchya: ce  buv  bezvuhij  kitaºc'.  YA
znav dobre, shcho jogo mali vikinuti v more,  i  zdivuvavsya,  nibi  pobachivshi
nebizhchika. jogo htos' iz matrosiv pozhaliv, zahovavshi do kupi  lahmittya  na
provi, i vin zbiravsya viddyachiti teper komandi i v pershu  chergu  hazya¿novi.
CHekati dovshe - bulo nikudi.  Vogon'  rozgoravsya.  Kitaºc',  jogo  zvali...
(Niyak ke mozhu prigadati jogo imeni. Vzhe os' kil'ka raziv pro ce dumav,  ta
nache zovsim vono vivitrilosya z pam'yati!) kitaºc' movchki skaliv zubi, i  to
buv diyavol's'kij regit. YA zgadav uves' bil' vid jogo kulakiv, zgadav  svoyu
yunac'ku klyatvu, i na spini v mene nache nastovburchilas' sherst'. YA vijshov do
vognyu, grizno pidnyavshi klevan. Kitajcya nache vitrom  vidkinulo  nazad.  Vin
vihvativ z-za poyasa kris i nabig na mene, ale zustriv mij klevan.  Kitaºc'
pislya togo yak jogo popobiv hazya¿n, ne mav ishche svoº¿ spravzhn'o¿ sili  i  ne
buv duzhchij za mene. A ya, pomshchayuchis' za svoyu yunac'ku chest',  nibi  virostav
razom z moºyu zlistyu. Vogon' tim chasom rozgoravsya.
   Kitaºc'  hitruvav:  udavav  iz  sebe  kvologo  j  znemozhenogo,   til'ki
zahishchavsya, ne napadayuchi, i  vse  hotiv  opinitisya  bliz'ko  do  mene,  shchob
pustiti v dilo nozha. YA pidbig do vognyu i vzhe hotiv  nogoyu  rozkidati  zhar,
shchob vin ne nabirav sili. Ale vchasno zgadav, shcho bez osvitlennya ya zaginu vid
nozha kitajcya. YA stav znovu nastupati i tut pobachiv zovsim nespodivanu rich:
kitaºc' shchosili zganyav mene do vognyu, shchob  zajnyalasya  na  meni  odezha.  Vzhe
vogon' liznuv odnu moyu shtaninu, ya pogasiv ¿¿, potershi  nogoyu  ob  nogu.  U
mene stomilasya ruka vid klevana. Ochi zastelyav yakijs' morok. U  cej  chas  ya
pobachiv moyu Badzhin. Vona zbigla na korabel',  trimayuchi  bambukovu  palicyu.
Kitaºc' zavagavsya, u n'ogo podvo¿losya vorogiv. Skoristavshisya cim momentom,
ya udariv jogo klevanom. Vin potochivsya do bortu i, lovlyachi povitrya  rukami,
poletiv u vodu. Badzhin rozkidala paliceyu  zhar.  Mi  zagasili  goloveshki  i
povikidali ¿h za bort. Paluba znovu stala temnoyu i porozhn'oyu. Na ranok tam
mogli znajti lishe sazhu vid vognishcha ta kris kitajcya.
   A mi, vzyavshisya za ruki, pererizali lis azh do moº¿ hatini. Mi  jshli,  yak
muzh i zhona. Napo¿vshi nenavist' yunactva, ya vihodiv z  n'ogo  na  dorogu  do
muzhnosti - zuhvalo¿ i suvoro¿. Tropichna nich  movchazna  i  zadushliva.  Vona
tamuº v lyudini cnotu, i spokij. Nibi u veletens'kij okean vinosyat'sya  todi
korabli lyuds'ko¿ snagi...
   - YA pochuvayu  zapah  dimu,  -  skazala  sturbovano  Tajah.  Mi  ponyuhali
povitrya.
   - To vam zdaºt'sya. Mi govorili pro pozhezhu, i  zavshe  v  takih  vipadkah
lyudi gostro vidchuvayut' i prodovzhuyut' sobi rozpovid'.

   - Ta ya spravdi chuyu dim.
   Mi znovu zamovkli. Nad gavannyu shiryav vechir. Soncya vzhe  ne  bulo.  Nitka
dimu litala nad brigom. Mozhlivo, ¿¿  zanesla  techiya  povitrya  z  susidn'o¿
palubi, mozhlivo, vona bula lishe uyavnoyu. Z nas nihto ne paliv na palubi. Mi
movchki trivozhilisya.
   - YA pidu podivlyusya, - zaproponuvala divchina.

   - Kudi?
   - Naniz, do tryumu j do kayut.
   Vona polizla po drabinci vniz. Mi posidali na palubi, zvisivshi  nogi  v
lyuk.
   - SHukajte tam dobre! - krichali mi i smiyalis'. -

   Ponyuhajte vsi kutki!
   - Ej, hto na palubi? - guknuv do nas z berega zhinochij golos.
   - Zahod'te, - vidpoviv ya.
   Do nas pidbigla zhinka. Ce bula Polya. Mi prostyagli ruki, zdorovkayuchis' i
vislovlyuyuchi ¿j nashu lyubov za vryatuvannya vid smerti. Ale vona ne sluhala i,
osvitlivshi drabinu v tryum sirnikom, polizla po nij hutko i sturbovano.  Mi
ne rozumili tako¿ povedinki. Znizu mi pochuli ¿¿ zaklopotanij golos:
   - Tut htos' º? Odijdit' trohi - dajte ya prisvichu sirnikom. Vi shche nichogo
ne znajshli? Budemo shukati razom. Hazya¿n trambaka bizhit' tezh i  shvidko  tut
bude. U mene nogi provornishi. Bachite, ya vznala vid  odniº¿  lyudini,  shcho  v
tryumi pokladeno special'nij gnit, yakij, dogorivshi do  sirnikiv  i  klochchya,
musit' zapaliti tryum. Ni, ya ne skazhu, zvidki ya vznala. Tut nide nichogo  ne
vidko. Pidemo nizhche.
   Rozmova Poli pochala dohoditi shche gluhishe - ochevidyachki, zhinki perejshli do
tryumu cherez nezabitu stinu.
   - Tut divit'sya uvazhnishe - vono des' tut. Teper ya gasyu sirnika  -  treba
zaplyushchiti  ochi,  potim  podivitisya  navkrugi:  vognik  des'  musit'   sebe
pokazati. SHCHe ochej ne rozplyushchujte. YA skazhu koli.
   Raptom mi pochuli, yak unizu shchos' pihnulo,  po  stini  koridora  metnuvsya
vidblisk svitla, i kriz' shchilinu mi pobachili gliboko  pid  nami  vogon'.  U
tryumi zhinki zakrichali. Na palubu vibig, bryazkayuchi vidrom, hazya¿n trambaka.
Usi gurtom mi pobigli do  tryumu.  Divchata  bili  vogon'  sosnovoyu  doshkoyu.
Hazya¿n trambaka dopomig vodoyu. U tryumi zrobilosya temno.
   - Vijdemo zvidsi, - proshepotila  meni  Tajah  i  obnyala  mene  za  shiyu.
Pomacki mi vijshli na palubu. Nashe hvilyuvannya shche zroslo,  koli  mi  znishchili
nebezpeku. Polya golosno rozpovidala Bogdanovi pro te, yak  vona  bigla.  ¯¿
golos tremtiv i buv vogkij, yak nizhnist'. Mi jshli z gavani movchki. Nas ishlo
chetvero.

   Kolodu z goriha Profesor prihovav do dnya, koli  shhuna-brig  buv  zovsim
gotovij. Do togo chasu vona lezhala v potajnomu misci: v tryumi na  struzhkah,
do ne¿ prihodiv Bogdan i v samotnosti riz'biv ¿¿ ta dovbav. U  tryumi  bulo
tiho ta radisno. CHuti bulo spleskzd hvil' po  bokah  i  ti  ledve  pomitni
stogoni, shcho zvichaºm  vchuvayut'sya  v  novih  budinkah.  Z  gorihovo¿  kolodi
viluplyuvalasya chervona  divchina,  ¿¿  oblichchya  nagaduvalo  oblichchya  Badzhin.
Divchina pidnimala ruki nad golovoyu, nibi  pirnayuchi  pid  vodu.  Vona  bula
navit' bez saron. ¯¿ gladen'ke tilo  ozhivalo,  grudi  nabuvali  pruzhnosti,
derev'yani stegna - prinadnosti. Majstrom korablya mala  buti  zhinka.  Kayuti
vseredini spolirovano,  v  kozhnij  -  dvi  kojki  i  stil,  nad  stolom  -
ilyuminator. Koridori vsteleno tovstim brezentom. Zagal'na ¿dal'nya zatishna,
yak sadok. Biblioteka mistilasya v krihitnij  kayuti.  Na  korabli  porozhn'o:
lyudi, zbuduvavshi jogo, pishli get'.

   Gojdayut'sya stiha re¿. Parusi  vsi  zmotano.  Grot-mach-ta  zovsim  gola:
gafel' ne pidnyato. Paluba pahne smoloyu. Kormovij yakir lezhit'  pid  bortom.
Na provi - lyuk u chornij tryum. Borti pohituyut'sya. Vse pahne zhivim derevom i
lisovoyu  nud'goyu.  Kozhne  derevo  ne  vtratilo  shche  individual'nosti.  Dub
krichit', shcho vin dub, sosna stogne, shcho vona sosna, negnij-derevo  krekche  j
sobi  svoº  im'ya.  SHCHe  nemaº  odnostajnosti.  Kozhnu  doshku,  kozhnu  planku
zashchemleno mizh chuzhimi: azh smola vid c'ogo vistupaº, mov pit.  Dubovij  brus
pridavleno tisom ta bukom. Usim vid c'ogo nelegko. Pozvikavshi  v  lisi  na
voli rozhituvati cherevo, nadimati grudi, rozmahuvati rukami, - dereva  tut
vidchuvayut', shcho perevernuvsya svit. Sosni-machti stognut' ne menshe za  inshih:
de podilasya zelena dzvinka hvoya, yakoyu mozhna bulo loviti viter  abo  sipati
¿¿ sobi pid nogi zelenavim doshchem? Golovi pozrubano, nogi vidtyato, rip-rip,
yak tyazhko, rip-rip, yak toskno, nedo-obre!

   Ale pershe zh gore - ob'ºdnaº vsi dereva.  U  vil'nomu  mori  zaskiglit',
zasvistit' u vantah viter. Zabiliyut' na hvilyah baranci. "Derzhis'! -  gukne
bom-bram-reya do bram-sten'gi. - Bachish, yak  bagato  vitru  naletilo  v  mij
parus?!" -  "I  do  mene  tezh!"  -  krikne  bram-reya.  "Derzhis'!  -  gukne
bram-sten'ga do mars-sten'¿i. - Bachish, yak tyazhko trimati bom-bram-parus  ta
bram-parus?!" - "Derzhis' i ti, - poprosit' mars-sten'ga spidnyu machtu, - na
meni bram-sten'ga z parusami, i mij mars-parus - on  yak  naduvsya!"  Spidnya
machta micnishe upret'sya v kil'-svinku i kil': "Bratiki, viruchajte!  Na  vas
nadiya, laskavi dube j buche!" Ne vitrimayut' i shpanti  -  korabel'ni  rebra:
hvilya na nih tisnutime z oboh bokiv.  Zvernut'sya  shpanti  do  svolokiv  iz
negnij-dereva, shcho jdut' upoperek korablya, rozpirayut' rebra i  trimayut'  na
sobi palubi: "Ne gnit'sya, hlopci! Bo zaginemo  vsi  razom,  yak  pognetes'.
Odne za vsih, i vsi za odnogo". A svoloki z negnij-dereva  i  sobi  musyat'
kogos'   prositi,   voni   ozvut'sya   do   sosnovih   doshchok   na   palubi:
"Doshki-sestrichki, tisnishe  lyazhte!  Haj  hvilya  po  vas  slizne  i  v  more
poletit'. Ne puskajte vodi do nas!" Zabudut' todi dereva svoº listya i svoyu
hvoyu, voni zroblyat'sya odnokrovnimi chastkami velikogo korablya.
   Pid bugshpritom  divchina  -  bronzova  Badzhin.  Vona  vestime  korabel',
pidstavlyayuchi svoº gorihove tilo vsim vitram.


   XVIII
   Divchina rozdyagalasya.  YA  sidiv,  trimayuchi  v  rukah  bronzovogo  Buddu.
Zvidsi, z teatru, mi zbiralisya piti vdvoh prosto na brig. Tam chekav na nas
Sev. Na korabli mi prigotuvali  vecheryu  i  vina.  C'ogo  vechora  brig  mav
prijmati gostej. Nich - persha  nich,  koli  na  brigovi  nochuvatimut'  lyudi.
Vikinchenij korabel' treba vipovniti lyuds'kim dihannyam, bad'orimi  slovami,
slasnistyu i chutlivistyu. Do  c'ogo  mi  gotuvalis'  z  ostrahom  ta  bolem.
Vikinchenij korabel' nabuvav u nashij  uyavi  oznak  zhivo¿  istoti:  yak  jomu
spodobaºmosya mi i nasha podruga, yakih sniv nasnit' vin nam persho¿ nochi?
   Teatr potrohu zavmirav. Hvilya  lyudej  vzhe  vikotilasya  z  n'ogo.  Teper
stukali dveri skriz' za kulisami, vipuskayuchi aktoriv. Spektakl' zakincheno.
Vsi pospishayut'  vijti  na  vulicyu  i  podatisya  do  domivok.  Kimnata,  de
peredyagalasya Tajah, vihodila dverima do koridora,po yakomu vihodili aktori.
YA rozglyadav Buddu, pereglyadav gazetu, chekayuchi, doki  Tajah  zakinchit'  usi
svo¿ peredyagannya. Odekolon, pudra, grim, rozigrite vid tanka zhinoche tilo -
vsi zapahi zmishalisya  dokupi,  durmanili  i  viklikali  temne  hvilyuvannya.
Pochuvsya pleskit vodi: divchina prijmala dush. Brizki rozlitalisya po kimnati.
Stav duzhe pahnuti odekolon; Tajah posvizhila sebe pislya vodi.  Potim  tisha.
ZHinka robila tualet.

   - Meni yakos' osoblivo mlosno s'ogodni. Cilij den' mene shchos'  trivozhit'.
Tancyuvala ya nache  kriz'  soj,  lyudi,  vsi  stoyat'  daleko  vid  mene.  Dim
zavolikaº vsih. Roblyu ya vse mashinal'no. Dumayu lishe pro te, shcho  milo  treba
poklasti na suhe, shcho odekolon treba zatknuti probkoyu, suknyu  odyagti  pislya
sorochki, treba zakrutiti kran. Nibi mene nese velika  voda  do  vodospadu,
meni godi dumati za vryatuvannya, ya fiksuyu ochima vsi derevcya, shcho  stoyat'  na
berezi, hmarki, shcho jdut' nad nimi, konej, shcho shililisya iz berega  i  p'yut'
vodu. S'ogodni shchos' trapit'sya. Ti ne bo¿shsya nichogo?
   Vona projshla bosimi nogami po pidlozi i zupinilasya bilya mene. YA movchav.
   - Ti rozumiºsh mij stan? - torknula vona mene rukoyu.

   - Rozumiyu. S'ogodni pide doshch. Teplij, lipkij, kraplistij doshch.
   YA pereviv svo¿ ochi z Buddi na Tajah, shcho stoyala poruch mene. YA zibrav usyu
svoyu muzhnist' i podivivsya na ne¿, v vichi. YA stav tremtiti  tak,  shcho  Budda
ledve ne vipav u mene z ruk.
   - YA znayu, shcho bude, - kazav ya, - zbudet'sya  mriya.  Machti  zasvistyat',  i
gojdnut'sya re¿. Til'ki proshu tebe - ne zabud' mene.

   YA znovu stav divitisya na bozhka, i zakinchiv zovsim tiho:
   - Mizh inshim, na tobi nemaº j klaptika odezhi, a vam shvidko vzhe jti.

   Mi vijshli na vulicyu - v temnu nich.


   Paluba  briga  trohi  vistupala  z  temryavi.  Na  marsi  stoyav  lihtar,
rozlivayuchi t'myane svitlo. Mi  pere¿hali  do  briga  chovnom  i  vilizli  po
pletenij drabini. Na palubi  bulo  porozhn'o.  Hazya¿n  trambaka,  na  yakogo
pokladeno ohoronu  korablya,  des'  znovu  pishov  do  druziv.  YA  prisvitiv
elektrichnim lihtarikom, oglyadayuchi kutki i temni miscya: na palubi  ne  bulo
nikogo. Mi zijshli vniz. Prohodyachi koridorom do kayuti, de chekav nas Sev, mi
zupinilisya bilya dverej do kuhni: tam sidiv  Bogdan,  stiha  pidspivuyuchi  i
chistyachi kartoplyu. Vidro z lushpajkami stoyalo v n'ogo bilya nig,  a  miska  z
vodoyu - poruch. jogo zadumanist' bula spokijna  i  rozvazhliva.  Mi  projshli
tiho dali.
   Kayutu osvitlyuvala odna svichka, shcho stoyala v plyashci na stoli. YA  postaviv
bilya plyashki j bozhka. Svitlo padalo na n'ogo zgori, bronzove oblichchya  stalo
hitrim i lukavim. Usmishka v kutochkah gub vorushilasya razom  z  tinnyu,  koli
ruhavsya polomin' svichki.
   Mi vsi troº pochuvali urochistist'. Tiho rozdyaglisya i sili do  stolu.  Na
stoli, shcho vkritij buv bilim polotnom, stoyala ¿zha i vino. Mi rozlomili hlib
na tri chastini j posipali jogo sillyu. Sev naliv usim vina.  Pered  dalekoyu
dorogoyu shodyat'sya otak druzi, shchob ¿sti z odnogo shmatka  i  piti  z  odnogo
strumenya. Vidkoli migotyat'  na  nebi  zori  -  lyudi  budut'  bratatisya  za
spil'noyu ¿zheyu j pitvom. Mi ¿li posolenij hlib i zapivali kislim vinom.
   - YA budu s'ogodni za hazya¿na, - kazhe Tajah, - z moº¿ ruki vi pitimete j
¿stimete.
   - Tost! - krichimo mi. - Kazhi tost! Tajah  ustaº  z  miscya  i  pidnosit'
sklyanku.
   - Lyubi mo¿, - pochinaº vona, - meni nemaº za shcho piti.  YA  p'yu  za  strah
pered neminuchim. Za toj strah,  shcho  º  oznakoyu  lyuds'kogo  virostannya.  YAk
ditina padaº vvi sni j vidchuvaº strah, tak i mi plekaºmo jogo,  zrostayuchi.
YA p'yu za doshch - lipkij i kraplistij, yakij zbudzhuº v meni vidchuvannya farb  i
zapahiv. YA p'yu za zhittya.
   - Ne lyublyu nichogo sentimental'nogo, - kazhe  Sev.  koli  prihodit'  jomu
cherga govoriti, - a zhinkam podobayut'sya taki rechi. YA p'yu za ruki i za nogi,
za rot i za shlunok. SHCHob mij nis ne minav nichogo  dostojnogo,  yazik  -  shchob
odnochasno vstigav smakuvati ¿zhu i propuskati slova z gorlyanki, ruki -  shchob
lyubili tilo j derevo, tilo j metal. P'yu za boloto, cherez yake bredut' nogi,
za vsyu zemlyu, shcho chekaº shche mo¿h nig.
   - Vipiti treba za nadiyu, - kazhu ya, - bo ¿¿ reprezentuº yakir. CHomu yakir?
A tomu, shcho vin lyubit' zemlyu. Na yakir divlyat'sya z nadiºyu  todi,  koli  more
topit' korabli. YAkir nagaduº port, de spokijna i negliboka voda, de  mozhna
perestoyati buryu. YAkir, upavshi na dno buhti, zariºt'sya v zemlyu i  trimatime
korabel'.
   - Znovu sentimenti, - burchit' Sev. Ale mi  j  na  cej  tost  perehilili
sklyanki. Vino potrohu rozhodilos' po zhilah. Mi  pospishno  ¿li  doti,  doki
sporozhnili ves' stil. Svichki zgorilo bil'she vid polovini.

   - Teper dozvol'te nam za vas potorguvatisya, - skazav Sev tak rishuche, shcho
Tajah zdrignulas'.
   - YAk same?
   - Nas tut dvoº, - viv vin dali, i tyazhko bulo zrozumiti - zhartuº vin  chi
govorit' serjozno, - dvoº nas tut, i kogo vi vibiraºte?
   - YA vibirayu oboh, - rozgnivano vidpovila divchina.

   - Ce nenormal'no. YA dumayu shcho vi musite obrati mene. Redaktor shche molodij
- vin sobi znajde drugu. Meni vzhe nikudi shukati - u  mene  sivi  skroni  j
spustoshene serce, yak ocya plyashka. Treba naliti v ne¿ vina.

   - YA ne znala, shcho ya mozhu buti bochkoyu.

   - Redaktor meni uvazhit' - molodist' nichogo ne zhalkuº,  navit'  vina!  U
druziv taki pitannya virishuyut'sya legko. Tak ya kazhu?

   - Ne tak pospishno, - vidpoviv ya, - ya ne keruyu tim, shcho meni ne nalezhit'.
Os' vona sidit' tut i ne dumaº pro nas. Ne rozvod'te dram i sentimentiv.
   Sev zrozumiv, shcho treba  rozryaditi  atmosferu.  Vin  golosno  zasmiyavsya,
distav z korobki dva sirniki, zlomiv u  odnogo  sirku  i  mahnuv  rukoyu  v
povitri.

   - Teper tyagnit', - zvernuvsya  vin  do  Tajah,  pokazuyuchi  ¿j  iz  zhmeni
kinchiki dvoh sirnikiv, - vgadajte togo, shcho z sirkoyu. Tajah dijsno  vityagla
nezlomlenogo sirnika.
   - Ce vi vityagli mene, - urochisto skazav Sev,  -  mozhete  poproshchatisya  z
inshimi.Tajah zblidla iz zlosti.
   - Dobre, ya poproshchayusya.
   Vona pociluvala mene, a potim Seva. Potisla nam ruki micno  ta  rishuche.
Vstala od stolu. Vona vazhko dihala.
   - Proshchajte.
   Dveri kayuti zachinilisya za neyu pomalu i shchil'no. Mi zostalsya bilya stolu z
svichkoyu ta bozhkom, nibi na peroni  stanci¿,  spiznivshisya  do  po¿zda.  Vin
pishov u dalech, gryukayuchi kolesami, pihkayuchi paroyu, i til'ki samotnij vognik
gojdavsya na ostann'omu vagoni.

   - V Buddi musit' buti shchos' najdorozhche dlya lyudini, - skazav ya Sevovi,  -
a mi znaºmo, shcho vono dopiru vid nas  pishlo.  Davajte  hoch  podivimos',  shcho
cinuvati velit' mudra davnist'.
   YA vidlomiv boga vid jogo tronu. Na stil vipalo kil'ka rechej:  papir  iz
znachkami, troº trisochok i zernyatka i rizhu. ZHodnogo  kaminchika.  Mi  uvazhno
rozglyanuli vse, shcho znajshli.
   - Rizh - pracya, ¿zha i prodovzhennya zhittya. Trisochki - vogon', yakogo  mozhna
zdobuti tertyam dereva ob derevo, ce te, z chogo treba pochinati, vihodyachi  v
put'. Papir - molitva.
   Svichka v plyashci dogorila do krayu.


   Mi rushili jti z kayuti, bo tam odrazu stalo tak zadushlivo  j  tisno,  shcho
mozhna bulo zadihnutisya. Zakortilo vijti na palubu,  stati  proti  vitru  i
pritulitisya plechem do machti. Prohodyachi povz kuhnyu, mi pochuli smih  divchini
i golosnu movu Bogdana, yakij shchos' rozpovidav.
   Bilya bortu stoyati bulo zruchno. Vin zlegka pohituvavsya, nibi sidlo, koli
dishe kin'. Bezlich zir viddzerkalyuvalosya v temnij  vodi.  Lihtar  na  marsi
blimav, na n'ogo poduvav viter. Raptom ya vzyav Seva za ruku j  pidviv  jogo
do svitla. Vin ne zaperechuvav, zdivovano i zapitlivo poglyadayuchi na mene.
   - U vas º shram? - zapitav ya, zakochuyuchi rukav na jogo livij ruci.
   - YAkij shram?
   Ale ya vzhe bachiv, shcho tilo bulo gladen'ke, azh do liktya. YA sam  bachiv,  shcho
shramu na cij ruci ne  bulo  niyakogo.  U  mene  zavihrilisya  tisyachi  dumok.
"Znachit',  ne  vin?  -  dumav  ya.  -  Znachit',  inshij?"  YA  vidchuv,  shcho  ya
bezpomichnij, yak nemovlya. Divna rich - meni i na dumku  ne  spalo  z'yasuvati
shchos' Sevovi. Mi vidijshli znovu v tin',
   Nashu uvagu vidtyagli na sebe novi lyudi.  ¯h  bulo  dvoº.  Oberezhno  voni
perelizli cherez bort i  opinilisya  na  palubi.  Mi  ne  shodili  z  miscya,
dosluhovuyuchis' do ¿hnih namiriv. Voni zupinilisya bliz'ko bilya nas.

   - Glushi i tikaj, - skazav odin.

   YA vpiznav golos otamana ribal's'ko¿ vatagi, yakogo mi pobili za Polyu.
   - Skil'ki ¿h tam? - zapitav drugij.

   - Odin Bogdan. Starogo moryaka ya bachiv na berezi.

   - Treba bulo zbroyu vzyati.
   - I tak poduzhaºmo. Raz viduzhav vid mogo nozha, a vdruge - ne vstane.
   Pislya cih sliv ya vidchuv, yak bolit' mij  shram.  Ruka  moya  pidneslasya  v
povitri, i, ne tyamlyachi sebe vid  gnivu,  ya  udariv  kulakom  ribalku.  Vin
pohitnuvsya, ale ya z livo¿ ruki virivnyav jogo. Z nespodivanki voni oboº  ne
zahishchalisya. Poki shcho peremoga bula za nami.  Zahopivshisya  gonitvoyu,  mi  ne
pomitili vesla, shcho lezhalo na palubi, i  popadali  vsi  cherez  n'ogo.  Meni
poshchastilo odskochiti nabik, a Seva shvatili i pochali  m'yati  ribalki.  YA  z
rozpachu uhvativ veslo  i  zamahnuvsya  tak,  nibi  hotiv  perebiti  ribalku
nadvoº. Veslo zachepilosya  za  vantu,  udarilosya  ob  machtu,  perelomilosya,
shmatok vesla poletiv ugoru vishche vsih rej, a shmatkom - ya taki vdariv  togo,
na kogo namiryavsya. Vin zaskavuchav vid bolyu i pokotivsya po  palubi.  U  cej
moment pershij shmatok vesla, padayuchi zgori,  rozbiv  i  pogasiv  lihtar.  YA
pokinuv svoyu zbroyu, nepotribnu v temnoti, i pomacki stav shukati v klubkovi
lyudej Seva. Vin borovsya z drugim ribalkoyu. Zdavalosya, shcho htos' molotit' na
palubi goroh. YA prostyag u napryamku do borciv ruki j oderzhav kil'ka  dobrih
stusaniv u shchelepi. YA vidskochiv,  klenuchi  svoyu  bezpomichnist'.  Mashinal'no
stav shukati po kishenyah sirnikiv i namacav elektrichnij  lihtar,  z  yakim  ya
prijshov na brig. YA oberezhno napraviv jogo na  pole  boyu,  -  tudi,  zvidki
chulosya gupannya kulakiv. Pri svitli  ya  pobachiv,  shcho  toj,  kogo  ya  udariv
veslom, povze do bortu, a drugij boret'sya z Sevom. YA dav pershomu cilkovitu
zmogu vtekti, pospishivshi sam na pomich do Seva. Mi vdvoh hutko  vtihomirili
ribalku. Vin stav prositisya, lezhachi doli i spl'ovuyuchi krov z  rota.  Mi  z
Sevom odijshli vid n'ogo, i ya pogasiv lihtarika.
   - Rahuyu do tr'oh, - skazav ya, - zabirajtes' momental'no za bort.  CHerez
pivhvilini, povivshi lihtarikom po palubi, ya osvitliv lishe  porozhnº  misce.
Mi znovu zalishilisya sami. Bulo  zovsim  temno  stoyati  bilya  bortu,  tisno
pritulivshisya odin do odnogo. Sev chasom plyuvav za bort  i  vitirav  hustkoyu
oblichchya. Viter stav dmuhati duzhche. Ale zaduha pochuvalasya, yak pered zlivoyu.
   - Tovarishi, - prolunav nad paluboyu golos Bogdana, - vi znaºte, yak zvali
kitajcya? Sin-Bao zvali jogo. Azh teper ya ce zgadav.

   CHuti bulo, yak Bogdan ishov po palubi. Mi pochuli jogo lajku.
   - Znovu viter lihtarya pogasiv! Skazivsya vin, chi shcho  -  na  moyu  golovu?
YAkij uzhe raz dovodit'sya zapalyuvati!
   Mi guknuli na Bogdana. Vin pidijshov i stav poruch nas.

   - YAka tiha i spokijna nich, - skazav  vin,  -  nibi  zovsim  nemaº  nide
lyudej. YA dumav, shcho vi davno vzhe po¿hali na bereg.

   Mi ne vidpovili  nichogo,  til'ki  Sev  viter  shchos'  z  oblichchya.  Hazya¿n
trambaka pidplivav do briga chovnom i prostyagav svij golos azh  do  parusiv,
zapituyuchi nebo, kudi mig poditisya korabel'nij  lihtar.  YA  vidguknuvsya  do
n'ogo, a Bogdan poliz svititi vogon' na marsi.
   - CHort! Lihtar rozbitij!
   - Tam u kayuti º inshij, - poradiv jomu hazya¿n trambaka, - gromadyani, hto
z vas hoche na bereg? Za odnim zahodom ya ce j zroblyu.

   Sivshi v choven i vidshtovhnuvshisya vid briga, mi pobachili,  yak  na  palubi
z'yavilosya svitlo. Bogdan nis lihtar, a za nim, yak tin', ishla divchina. Koli
vzhe mi buli bliz'ko vid berega, lihtar pochav pidnositisya po vantah vishche  j
vishche i zupinivsya na marsi. Rivnij vognik jogo odin probivavsya  kriz'  nich.
Vse inshe vkrivala chorna sharudliva mantiya nochi.

   XIX
   Sive volossya do chogos' zobov'yazuº. YA vikonav ce zobov'yazannya.  Osin'  i
zimu ya sidiv bilya moº¿ kani, prigaduyuchi minule. Teper uzhe lito. Kani nemaº
potrebi topiti. Majk i Genri odvidali mene  na  zlamnih  tochkah  memuariv:
koli osin' zustrichaºt'sya vnochi z zimoyu i koli vesna  pereboryuº  zimu.  Mo¿
sini yak zima i vesna. Starshij  -  metkij  i  provornij,  yak  zaderikuvatij
zimovij den'. Molodshij - nevrivnovazhenij, yak vesnyana povin'. Jogo ya  chekayu
pobachiti shvidko z podrugoyu, bo ya vidchuvayu v jogo ryadkah zhinochi vplivi.

   Kana moya chorniº bez vognyu, ¿¿ pashcha, de zvichno pidstribuvali, gojdalisya,
perebigali i gomonili vogniki, viglyadaº, yak bezzubij rot. U nij peregorilo
vse znachne ta mizerne, smoliste i visnazhene. Derevo gorilo te, shcho  ne  jde
na budovu. Suchkuvati viti, polamani bureyu stovburi, pokalicheni  negodoyu  j
zvirom invalidi - obrostali  v  mo¿j  kani  vognem  i  rozpovidali  bezlich
istorij, pomalu zotlivayuchi j rozsipayuchis' na popil. YA rozumiv ci istori¿ i
chasto navit' zapisuvav ¿h, ale inodi voni tak nastirlivo turchali  u  vuho,
shcho ya prosiv ¿h zamovchati i ne pereshkodzhati mo¿j vlasnij dumci.
   Teper ranok. Kriz' dveri na balkon ya bachu, yak  prokidaºt'sya  Misto.  Za
bul'varami vidko port, de snuyut' shchogli j  dimari.  Meni  ne  hochet'sya  vzhe
pochuvati pid soboyu histko¿ palubi. YA zajshov do portu  j  kinuv  yakir.  Pid
mo¿mi parusami virosli molodi korabli - sini. Teper haj voni roblyat' rejsi
po  moryah.  Bagate  dosvidom  zhittya  lezhit'  peredi  mnoyu,  yak  mapa  moº¿
Respubliki. YA bachu, yak povirostali zavodi i fabriki. Rozmnozhilisya  dorogi.
Voda riki viddaº svo¿ mil'joni sil.  Kolo  plugiv  pracyuº  veselij  narod.
Sonce smazhit' radisni oblichchya. Armi¿ ditej  pishchat'  po  sadkah,  golosyat',
spivayut', s'orbayut' nosyatami, plachut', smiyut'sya, zhuyut'  zemlyu  i  po¿dayut'
travi.
   YA hodzhu po kimnati, koli do mene stukaº Genri. Vin zahodit'.  Mi  dovgo
rozmovlyaºmo pro vse na sviti. Z Genri - ya lyublyu bil'she Majka, a z Majkom -
viddayu perevagu Genri. Voni oboº nibi z odnogo shmatka. CHi ba!  Ta  cej  zhe
shmatok ya sam! YA vpiznayu sebe i v Genri, i v Majkovi. YA bachu  svoYU  krov  u
oboh. A mati? Vona tezh poklala svoyu dolyu praci j materialu. Meni  soromno.
Ne dlya mene zh odnogo povisheno yazika v moºmu roti? Ale nehaj pro  ce  inshim
razom. Stara, ti ne obrazishsya, shcho ya teper gornusya do molodosti? Tebe ya  ne
zradzhuvav - ti znaºsh. A Genri dopituºt'sya, chi ne bula  ti  v  Itali¿.  Vin
dumaº mene zloviti j ototozhniti divchinu v kupal'nomu kostyumi (na berezi  v
Genu¿) z toboyu. Ta v nashi z toboyu spravi mi jogo ne pustimo. Pravda?
   Genri bere dochituvati mo¿ memuari, vin hoche zvidti pro shchos'  diznatisya,
a ya, hitrij starij lis, vihodzhu na balkon. Meni - simdesyat. Ale j  nini  ya
gostro vidchuvayu zapah sadu, shcho ya posadiv. Velike Misto lezhit' peredi mnoyu.
YA vgaduyu vsyu kil'kist' lyudej, shcho  mandruº  teper  do  misc'  praci.  ZHinki
goduyut' ditej. Bezperervnij,  dedali  zrostayuchi  j  zrostayuchi,  plive  nad
Mistom signal do roboti. YA chuyu bezlich nig, shcho topchut' zemlyu. YA bachu ¿¿ vsyu
- vogku i plidnu, rodyushchu planetu Zemlyu.
   Z kimnati line do mene z radiotelefonu golos Majka.  "Tatu,  -  krichit'
vin, - lechu  nad  pivdennimi  moryami  i  zgadav  tebe.  Bilya  mene  sidit'
garnen'ka pasazhirka. Vona prosit' mene  prospivati  "Pisnyu  kapitaniv".  A
tobi ya obicyav ¿¿ melodiyu. Sluhaj!"
   YA chuyu jogo golos i smih koketno¿ pasazhirki. Z ostannimi  ryadkami  pisni
zahodit' Genri. Takim chinom, usya rodina vkupi. YA nibi znovu pochinayu zhiti.
   Popid nami znajoma zemlya,
   Kapitan!
   Korabli pidnyali yakorya,
   Kapitan!

   1927 - 1928






   [1] Mapa - karta.


   [2] Liniya krasi (angl.).


   [3] Vihidna tochka (fr.).

   [4] Zatishok (nim.).

   [5] CHi ti nimec', choloviche? (Nim.)

   [6] Perekladach (it.).

   [7] Istoriya italijs'kogo mistectva (fr.)

   [8] Svoboda dij (fr.).

   [9] Slova isnuyut', shchob prihovati nashi dumki (fr.).

Last-modified: Tue, 23 Jul 2002 11:48:57 GMT

Ocenite etot tekst: