Lesya Ukra¿nka. Drami ta dramatichni poemi (zbirka)
------------------------------------------------------------------------
Original etogo teksta raspolozhen v "Setevoj biblioteke ukrainskoj literatury"
http://www.ukrlib.km.ru/
OCR: Evgenij Vasil'ev
Dlya ukrainskih liter ispol'zovany oboznacheniya:
ª, º - "e oborotnoe" bol'shoe i malen'koe (kody AAh,BAh)
¯, ¿ - "i s dvumya tochkami" bol'shoe i malen'koe (kody AFh,BFh)
I,i (ukr) = I,i (lat)
------------------------------------------------------------------------
** BOYARINYA **
Dramatichna poema
I
Sadok pered budinkom ne duzhe bagatogo, ale znachnogo kozaka z starshini O
l e k s i P e r e b i j n o g o. Budinok vihodit' u sadok velikim
rundukom, shcho tyagnet'sya vzdovzh cilo¿ stini. Na runduku stil, dzigliki, na
stoli prilagodzheno do vecheri. Stara P e r e b i j n i h a daº ostannij lad
na stoli, ¿j pomagaº dochka ¿¿ O k s a n a i s l u zh e b k a.
CHerez sadok do runduka idut' P e r e b i j n i j i S t e p a n, molodij
parubok u moskovs'komu boyars'komu vbranni, hocha z oblichchya jogo vidko
odrazu, shcho vin ne moskal'.
P e r e b i j n i j (do gostya)_
Moya stara upravilas' huten'ko!
Divis', uzhe sporudila j vecheryu,
poki mi tam na cvintari balachki
provadili.
P e r e b i j n i h a
(zihodit' trohi z runduka nazustrich gostevi)_
Boyarine, proshu
zazhiti z nami hliba-soli.
S t e p a n (uklonyayuchis')_
Rad bi,
shanovna panimatko, ta ne smiyu,
koli b ne gnivalis' stari boyari, -
ya j tak uzhe davno vid nih odbivsya.
P e r e b i j n i j
Pro nih ti ne turbujsya. Pidkomorij
¿h zaprosiv na benket, a tebe
ya viprohav do nas: "YA sam, - kazhu ¿m, -
shchos' neduguyu trohi, to ne mozhu
na benketah gulyati, a Stepana,
po davnij priyazni do jogo bat'ka,
hotiv bi prigostiti v sebe v hati.
Vin molodik, jomu shche ne pristalo
na benketi veliki uchashchati".
Boyaram, vidko, vzhe zapah medok
ta varenuha, otzhe, rozdobrilis'
ta j movili: "Nehaj sobi p a r n i n k a
sidit' u tebe hoch i do vid'¿zdu.
Navishcho vin nam zdavsya?"
S t e p a n
Ot spasibi,
panotchen'ku!
(Zihodit' na runduk z gospodaryami)._
P e r e b i j n i j
YA dzhuri nakazhu,
nehaj perenese tvoº manattya
do nas, ta j zaberu tebe v polon,
poki ne vizvolyat' boyari.
S t e p a n
Bozhe!
Takij polon milishij od vizvolu.
P e r e b i j n i h a (do Oksani)_
Pidi lish, donyu, tam poshli Semena.
(Oksana vihodit' i nezabarom vertaºt'sya)_.
S t e p a n
YAkbi lish ya ne stav vam na zavadi...
P e r e b i j n i h a
Oto b taki! SHCHe v nas u hati stane
dlya gostya miscya!
P e r e b i j n i j
Ti, sinashu, v mene
zabud' vsi ceregeli. Tazh zo mnoyu
nebizhchik bat'ko tvij hlib-sil' vodiv,
ukupi mi j kozakuvali.
(Sadovit' Stepana ( sam sidaº pri stoli. Do Oksani)._
Dochko,
ti b nas pochastuvala na pochatok.
(Oksana nalivaº z sulijki dvi charki - bat'kovi j gostevi)._
O k s a n a
Boyarine, bud' laska, prizvolyajsya.
S t e p a n
(uzyavshi charku, vstaº i vklonyaºt'sya Oksani)_
Daj bozhe, pannochko, tobi shchaslivu
ta krasnu dolyu!
O k s a n a
Bud' zdorovij, pivshi.
(Stepan, vipivshi, znov sidaº. Oksana chastuº bat'ka._
Vsi vecheryayut')._
P e r e b i j n i j (do Oksani)_
A vin spochatku ne piznav tebe,
ti znaºsh? Zapitav: "YAka to panna
u pershij pari korogvu nese?"
O k s a n a (usmihayuchis' i poglyadayuchi na Stepana)_
Koli?
P e r e b i j n i j
Ta otodi zh, yak ti na trijcyu
v procesi¿ mizh bratchicyami jshla.
S t e p a n
Ti zavzhdi nosish korogvu?
O k s a n a (z pevnoyu samovtihoyu)_
Ayakzhe,
ya persha bratchicya v divochim bratstvi.
P e r e b i j n i j (zhartivlivo pidmorgnuvshi)_
Se vzhe tobi ne ta mala Oksanka,
shcho ti, bulo, ¿j robish veretencya.
O k s a n a
Ti veretencya j dosi v mene º...
(Zamovkaº, zasoromivshis')._
S t e p a n (vtishenij)_
Nevzhe?
O k s a n a
(perebivayuchi niyakovu dlya ne¿ rozmovu. Do materi)_
A de se, mamo, nash Ivan?
P e r e b i j n i h a
Ta de zh? Na vulici mizh tovaristvom.
I v a n
(Oksanin brat, molodij kozak, uvihodit' z budinku)._
Ba ni, ya tut. Davajte, mamo, ¿sti.
P e r e b i j n i h a
Ti b upered hoch privitavsya z gostem!
I v a n (sidayuchi, nedbalo)_
Mi vzhe vitalisya tam, kolo cerkvi.
P e r e b i j n i j
Vin bude meshkati v nas do vid'¿zdu.
I v a n (tak samo)_
Ot yak? SHCHo zh, dobre... Sluhaj-no, Oksano,
cya strava vzhe prostigla, prinesi
svizhisho¿.
O k s a n a (urazhena jogo nedbalim tonom)_
Sluzhebka zaraz prijde,
to j nakazhi ¿j.
I v a n
Ba, yaka ti gorda.
(Do Stepana)._
U vas tam na Moskvi, libon', divchata
tak brishkati ne smiyut'?
S t e p a n
YA moskovs'kih
divchat ne znayu.
O k s a n a
YAk zhe se?
S t e p a n
YA, vlasne,
nedavnº na Moskvi. Poki shche bat'ko
zhivi buli, ya v Kiºvi, v nauci,
pri Akademi¿ zdebil'she probuvav,
a vzhe yak bat'ko vmerli, ya po¿hav
do materi na pomich.
P e r e b i j n i h a
CHom ti lipshe
syudi ne pereviz matusi?
S t e p a n
Trudno.
Nema pri chim nam zhiti na Vkra¿ni.
Sami zdorovi, znaºte, - sadibu
splyundrovano bulo nam do ceglini
shche za Vigovshchini. Buli mi zrodu
ne duzhe tak maºtni, a todi
j ti neveliki dobra uteryali.
Poki chogos' dobuvsya na Moskvi,
mij bat'ko tyazhko biduvav iz nami.
Na radi Pereyaslavs'kij mij bat'ko,
podavshi slovo za Moskvu, doderzhav
te slovo virne.
I v a n
Mav komu derzhati!
Lihij ¿h spokusiv davati slovo!
P e r e b i j n i j
Todi shche, sinu, nadvoº gadalos',
nihto ne znav, yak sprava obernet'sya...
a potim... prisyagu ne kozhne zradit'...
I v a n (ironichno)_
Ta pevne! krashche zraditi Vkra¿nu!
S t e p a n (spalahnuv, ale strimavsya)_
Ne zradzhuvav Ukra¿ni mij bat'ko!
Vin ¿j sluzhiv z-pid cars'ko¿ ruki
ne girsh, nizh vorogi jogo sluzhili
z-pid pol's'ko¿ koroni.
I v a n
Ta, zvichajne,
odnakovo, chi¿ lizati p'yati,
chi lyads'ki, chi moskovs'ki!..
S t e p a n
A bagato
bulo takih, shcho samostijno stali?
P e r e b i j n i j (do Ivana)_
Sutuzhna, sinu mij, vkra¿ns'ka sprava...
Starij Bogdan uzhe zh buv ne durnishij
vid nas z toboyu, a prote zh i vin
ne vderzhavsya pri vlasnij sili.
(Perebijniha, nahilivshis' sinovi do vuha,_
shepoche shchos' Toj neterplyache stripuº chubom)_.
I v a n
Bat'ku!
SHCHo tam zamazuvat'? Kazhimo pravdu!
Se rich ne vlasna, se gromads'ka sprava!
YAkbi takih bulo mizh nami menshe,
shcho, doma chesnij statok prochesavshi,
ponadilis' na soboli moskovs'ki
ta ruki prostyagali do tiº¿
"kazni", yak kazhut' moskali...
P e r e b i j n i h a
I v a ne!
(Sipaº sina za polu)_.
S t e p a n
Ne zadlya soboliv, ne dlya kazni
podavsya na Moskvu nebizhchik bat'ko!
CHuzhim panam sluzhiti v ridnim krayu
vin ne hotiv, voliv vzhe na chuzhini
sluzhiti ridnij viri, pomagati
hoch zdaleka prignoblenim bratam,
ºdnayuchi dlya nih carevu lasku.
Starij vin buv obstoyuvati zbrojne
za chest' Ukra¿ni...
I v a n
Ti zh molodij, -
chomu zh ti ne pidijmesh to¿ zbro¿,
shcho bat'kovi z starechih ruk upala?
S t e p a n
YAk poyasnyu tobi?.. Koli shche zmalku
navchav mene z pis'ma svyatogo bat'ko,
to vin meni kazav napam'yat' vivchit'
pro Ka¿na ta Avelya. "Mij sinu, -
movlyav, - pil'nuj, shchob mig ti z yasnim okom,
a ne t'myanim, ne tremtyachi, mov Ka¿n,
nebesnomu otcevi odpovisti,
koli tebe spitaº: "De tvij brat?"
A yak zhe mozhu ya na Ukra¿ni
zdijnyati zbroyu tak, shchob ne ditknuti
nikoli neyu brata?.. I nevzhe
mushket i shablya mayut' bil'she sili
ta chesti, nizh pero ta shchire slovo?
Ni, ucheno mene, shcho se ne tak!
P e r e b i j n i j
Ne zvikli yakos' mi takogo chuti...
prote... bulo b na sviti, mozhe, menshe
griha i liha, yakbi vsi gadali
po-tvoºmu...
I v a n (zgirdno)_
Se v Kiºvi chenci
navchayut' otakogo!
O k s a n a
Ti zh, Ivane,
u Kiºvi ne vchivsya. Zvidki znaºsh,
chogo tam nauchayut'?
I v a n (zacheplenij)_
Ot znajshlasya
znenac'ka oboronnicya dlya tebe,
boyarine!
O k s a n a
YA til'ki pravdu movlyu...
(Zasoromlena, podaºt'sya z runduka v sadok._
Uvihodit' z budinku na runduk dzhura)_.
D zh u r a
Tam, pane, ya prinis dlya gostya rechi.
P e r e b i j n i j
Hodim, Stepane,
pokazhu, de maºsh v nas meshkati.
S t e p a n (do Perebiinihi)_
Spasibi, panimatko,
za hlib, za sil'!
P e r e b i j n i h a (z kosim poglyadom na sina)_
Probach, koli shcho, mozhe,
prijshlos' na pershij raz ne do spodobi...
(Stepan z Perebijnim i dzhuroyu jdut' u budinok)_.
P e r e b i j n i h a (do Ivana nishkom)_
Nu j ti zh taki! Hto zh tak govorit' z gostem?
I v a n
At! Haj zhe vin hoch raz pochuº pravdu!
P e r e b i j n i h a
Adzhe ti chuv, shcho vin kazav...
I v a n
Ovva!
bursak, ta shchob ne vmiv zamilit' ochi!
P e r e b i j n i h a
Meni vin do spodobi, - dobrij hlopec',
takij uvichlivij...
I v a n
Ta vam vzhe, zvisno,
yazikom pripodobatis' nedovgo.
P e r e b i j n i h a
CHi syak, chi tak, a vdruge ti ne bud'
takim do gostya gostrim! Se zh nenache
na te jogo mi v hatu zaprosili,
shchob nim pomituvati. Nezvichajno!
I v a n
Ta vzhe garazd, ne budu zachipati.
(Zihodit' z runduka)_.
P e r e b i j n i h a
Kudi ti?
I v a n
Ot pidu do tovaristva.
(¯de cherez sadok, pereskakuº cherez tin i znikaº._
Uvihodit' sluzhebka i zbiraº zi stola)_.
P e r e b i j n i h a
De ti, Oksano?
O k s a n a (vihodit' iz-za kushcha z kuhlikom v ruci)_
Os' ya tuta, mamo.
Se ya barvinok polivayu.
P e r e b i j n i h a
Spravdi,
politi slid, - zovsim posoh na sonci.
Polij zhe j te, shcho mi peresadili.
P e r e b i j n i h a i sluzhebka, zibravshi zi stola, jdut' u budinok.
Oksana,
polivayuchi kviti, spivaº vesnyanki. V sadku suteniº.
S t e p a n nishkom vilazit' viknom z svoº¿ kimnati na runduk,
prudko ta zvinno ziskakuº z runduka na zemlyu i pidhodit' do Oksani.
O k s a n a (urivaº spiv i vpuskaº kuhlya)_
Oj liho! Hto se?..
S t e p a n
Pannochko, se ya.
Prosti mene. Ti gnivatis' ne musish,
bo ti zh mene sama pricharuvala
i zvabila, yak solovejko, spivom.
YA ne svoºyu siloyu prijshov...
O k s a n a (zasoromleno i razom gordovito)_
Boyarine, do chogo si¿ rechi?
Meni ¿h sluhati ne vipadaº.
(Hoche jti)_.
S t e p a n (zatrimuº ¿¿ za ruku)_
Ni, ti ne pidesh tak...
O k s a n a (vrazhena, virivaº ruku)_
Se shcho za zvichaj?
YA ne holopka z v o t ch i n i tvoº¿!
S t e p a n (znishchenij)_
YA ne hotiv obraziti tebe.
Zapevne, vil'na ti... YAka zhurba
tobi, shcho ya po¿du na chuzhinu
z rozbitim sercem, shcho kohanij spogad
pro zustrich milu obillº otruta?
Tobi darma, divchino-gordivnice...
Hto ya dlya tebe? Zajda, zavoloka...
Adzhe mene usyudi tak zovut'...
Ti zavtra vzhe pro mene j ne zgadaºsh...
O k s a n a (spustivshi ochi)_
Hiba ti zavtra ¿desh?
S t e p a n
SHCHo zh ya mayu
tobi tut ochi muliti soboyu?
O k s a n a
Vihodit', nache ya tebe zhenu...
YA shche zh tobi ne movila ni slova...
S t e p a n
Nevzhe ya mayu shche j togo dizhdatis',
shchob ti meni skazala: "Vibirajsya"?
O k s a n a
(zbentezhena, zrivaº z vishni listochki,_
kusaº ¿h (rozshchipuº v rukah)_
YAkij zhe ti chudnij! Nu, shcho zh ya mala
tobi kazati? YA ne zvikla tak...
YA inshih panichiv rokami znayu
i shche vid nih takogo ne chuvala...
a ti... nedavno shcho pri¿hav...
S t e p a n
Panno!
Ti panichi bezzhurno pohodzhayut'
ne. shchiromu dozvilli po sadochkah
ta vibirayut' kvitku dlya zabavi,
i til'ki zhdut', shchob krashche rozcvilasya.
A ya zh, yak v'yazen', shcho na chas korotkij
z temnici virvavsya i maº hutko
z veselim svitom znovu poproshchatis'
i rozcvitu ne maº chasu zhdati.
Meni bula b ne dlya zabavi kvitka,
ya bachu v nij zhittya i voli obraz
i krayu ridnogo krasu. Dlya mene
kutochok toj, de b posadiv ya kvitku,
zdavavsya b cilim svitom... YA zabuv,
shcho ti zhivesh na voli, shcho dlya tebe
privabnogo nema nichogo tam,
de ya zhivu, i navit' but' ne mozhe...
O k s a n a (stiha, pohilivshi golovu)_
CHogo zh ti tak u tomu peven?
Ti nache dumaºsh, shcho ya vzhe spravdi
yakas' rostina, shcho v meni nemaº
ni sercya, ni dushi...
(V golosi zlegka brinyat' sl'ozi Vona urivaº)_.
S t e p a n (znov bere Ti za ruku, vona ne boronit')_
Oksano, zore!..
Probach... ya sam ne znayu... ya ne smiyu...
(z porivom)_
Ni, ya ne mozhu, ya ne mayu sili
tebe zrektisya!
(Prigortaº Oksanu)_.
Serden'ko, skazhi,
chi lyubish ti mene! Promov zhe slovo!
O k s a n a
Hiba zh bi ya z toboyu tak stoyala?
(Hovaº oblichchya u n'ogo na grudyah. Nima scena)_.
S t e p a n
YA zavtra starostiv zashlyu do tebe.
CHi bat'ko tvij ¿h prijme?
O k s a n a
Tatko duzhe
tebe vpodobav i matusya tezh.
S t e p a n
SHCHo til'ki dam tobi ya na chuzhini
zamist' veseloshchiv ridnogo krayu?
Svoº kohannya virne, bil'sh nichogo...
O k s a n a
Ne dumaj, nibi ya pusta panyanka,
shcho til'ki maº na umi zabavi
ta zalicyannya. Si trudni chasi
dumok povazhnih I divchat navchili.
YAkbi ti znav, yak tuga krov gnitit'!.. ,
S t e p a n
Krov?
O k s a n a
Tak. Ne raz, vernuvshisya z pohodu,
licarstvo z nami bavit'sya pri tancyah.
Prostyagne ruku licar, shchob uzyati
mene do tancyu, a meni zdaºt'sya,
shcho ta ruka chervona vsya vid krovi,
vid krovi bratn'o¿... Taki zabavi
ne veselyat' mene... Libon', nikoli
ne prijnyala b ya perstenya z ruki
takogo licarya...
(Gladit' jomu ruku)_.
Ocya ruka
vid krovi chista.
S t e p a n
Se ne vsi vvazhayut'
za chest'.
O k s a n a
A ya vidrazu privernulas'
do tebe sercem za tvoyu lagidnist'.
Skazhi, chi vsi taki v tvo¿j rodini?
S t e p a n
Rodina v nas mala: sestra, j matusya,
ta brat malen'kij. Tak, voni u mene
vsi ne lihi.
O k s a n a
Tvoya matusya, mozhe,
ne zlyubit' neznajomo¿ nevistki?..
SHCHo ya todi pochnu tam na chuzhini,
daleko tak vid rodu?
S t e p a n
Ni, Oksano,
togo ne bijsya. Mati budut' radi,
shcho privezu ya zhinku z Ukra¿ni, -
mij bat'ko, umirayuchi, bazhav,
shchob ya des' v ridnim krayu odruzhivsya.
Tebe zh maloyu mati pam'yatayut'.
(Znov prigortaº ¿¿)_.
Ta j hto zh bi ne zlyubiv moº¿ doli,
golubon'ki Oksanochki moº¿?
Se til'ki v pisni vsi svekruhi lyuti,
a ti pobachish, yak moya matusya
tobi za ridnu stane.
O k s a n a
Daj-to bozhe!
S t e p a n
Meni teper zdaºt'sya, shcho nigde
na cilim sviti vzhe nema chuzhini,
poki mi vdvoh z toboyu. Ot pobachish,
yake mi tam kubelechko ziv'ºmo,
hoch i v Moskvi. Nichogo zh tam chuzhogo
u nashij haton'ci ne bude, - pravda?
O k s a n a
Avzhezh. I, znaºsh, yakos' ya ne duzhe
boyusya to¿ chuzhini.
S t e p a n
Zo mnoyu?
O k s a n a (usmihaºt'sya)_
Tim pevne, shcho z toboyu. Ale j tak,
hiba zh to vzhe taka chuzha kra¿na?
Tazh vira tam odnakova, i movu
ya nache trohi tyamlyu, yak govoryat'.
S t e p a n
Ta movi vzhe zh navchitisya nedovgo...
nu nibi trohi tverda... Ta darma!
Oksanochka u mene rozumnicya, -
vs'ogo navchit'sya.
O k s a n a
Ne hvali zanadto,
bo shche navrochish!
(Trohi posmutnila)._
YA vzhe j tak boyusya...
S t e p a n
CHogo, ºdina?
O k s a n a
YAkos' tak upalo
se shchastya raptom. YA takogo zrodu
ne bachila... Vsi podrugi mo¿,
ti, shcho pobralisya, bagato mali
i gorya, j klopotu pered vesillyam,
a ya...
S t e p a n
Ta shche pozhdi! Ot, mozhe, zavtra
tvij baten'ko meni porig pokazhe.
O k s a n a
Ni, ni, s'ogo ne bude, ya vzhe pevna.
S t e p a n (zhartuyuchi)_
Zdaºt'sya, pannochka ne radi z togo?
Koli b shche j garbuza ne pokotili?..
O k s a n a
Ta godi! SHCHo za zharti?
S t e p a n
Ot niyak
ne dogodzhu tobi slovami! Dobre zh,
ne budu govoriti, koli tak!
(Bez sliv prigortaº j miluº ¿¿. Vona spershu pruchaºt'sya,_
potim piddaºt'sya jogo pestoshcham)_.
G o l o s m a t e r i (z budinku)_
Oksano! Godi vzhe tam polivati!
Vzhe pizno!
O k s a n a (kinulas')_
Mati klichut'.
(Zrivaºt'sya jti)_.
S t e p a n (utrimuº ¿¿. Pristrasno)_
SHCHe hvilinku!..
Hvilonochku!
O k s a n a
YA vijdu shche do tebe,
yak mati lyazhut' spati.
S t e p a n
Vijdi, lyuba!
YA viglyadatimu tebe do svita!
G o l o s m a t e r i
Oksano, de ti?
O k s a n a
Os' ya jdu, matusyu!
(SHCHe raz na proshchannya obijmaº Stepana_
i jde do budinku)_.
II
U M o s k v i.
Svitlicya u Stepanovim domu pribrana po-svyatkovomu. Znadvoru chutno gomin
dzvoniv. M a t i Stepanova i O k s a n a uvihodyat' ubrani po-vkra¿ns'ki, -
mati v namitci i v temnij sukni z shirokim vilozhistim komirom. Oksana v
korabliku, v shnurivci ta v kuntushi.
M a t i (sidaº na osloni, vazhko dishuchi)_
Spochinu trohi, poki jti u terem...
Stara... ne nosyat' nogi...
O k s a n a (sidaº poruch)_
Vi, matusyu,
kazali b lizhko perenesti v dil,
bo vam sutuzhno laziti na shodi.
M a t i
Oj ni, golubon'ko, nehaj vzhe tam,
u teremi... Tut, na Moskvi, ne zvichaj,
shchob zhinka meshkala na doli. Skazhut':
oto, stara, a zvichayu ne tyamit'.
O k s a n a
Vi zh ne v tuteshnih zvichayah zrosli.
M a t i
To shcho? Voni, Oksanko, ne pitayut',
hto yak tam zris... Adzhe mi tuta zajdi, -
z vovkami zhij, po-vovchi j vij.
O k s a n a (zo smihom)_
Oj liho!
chi tobto j ya po-vovchi mayu viti?
M a t i
A ti b yak dumala? S'ogodni v cerkvi
shcho shepotu bulo navkolo nas:
"CHerkashenki! Hohlushi!"
O k s a n a (trohi posmutnivshi)_
Ta... ya chula...
griha des' ne boyat'sya: v cerkvi bozhij,
zamist' molitisya, lyudej vse gudyat',
a shche j vinosyat'sya tak blagochestyam
popered nas...
M a t i
Tak skriz' vono po sviti:
shcho storona - to zvichaj, a shcho gorod -
to j norov, kazhut' lyudi. Divno ¿m
na nashe vbrannya. Tut zhinki zap'yati,
a mi, bach, ne vkrivaºmo oblichchya.
O k s a n a
CHi mi zh turkeni?
M a t i
Haj gospod' boronit'!
Vono zh pak i moskovki ne turkeni,
a tak chomus' oto v nih povelosya.
Ta vzhe zh yak ti boyarinya moskovs'ka,
nenachebto vono tobi j godit'sya
vbiratisya po-¿hn'omu.
O k s a n a
A vi zh?
Adzhe zh i vi boyarinova mati.
M a t i
SHCHo mati, to ne zhinka. Lyudi bachat',
shcho ya vzhe lagodzhus' u bozhu put',
to de zh taki meni minyati vbori.
(Z lagidnim i zhurlivim usmihom)_.
Ne vart uzhe j spravlyati shchos' novogo.
Adzhe j staren'kij mij - nehaj carstvuº! -
v kozac'komu zhupani vik dozhiv,
tak i na smert' jogo ya naryadila -
v merezhanu sorochku...
(Vtiraº hustinkoyu ochi. Oksana, zvorushena,_
divit'sya na ne¿. Korotke movchannya)_.
O k s a n a
I navishcho
Stepan ubravsya v te boyars'ke fantya?
Ot yak stoyav zo mnoyu pid vincem
u karmazinovim zhupani, mamo,
oto buv...
(Zasoromivshis', urivaº)_.
M a t i (dobrodushno kivaº ¿j golovoyu)_
Ta, libon', buv do spodobi
todi komus'...
(povazhnishe)_
Prote zh ne mozhna, dochko,
jomu cars'kogo nehtuvati vbrannya.
O k s a n a
A bat'ko zh...
M a t i
Bat'ko, donechko, starij
i nemichnij vzhe buv, koli nazvavsya
boyarinom. Ne trapilos' jomu
vihoditi vzhe j z domu pislya togo.
Stepan zhe j na cars'ki besedi hodit',
i v dumu, i v prikaz.
O k s a n a
Hiba zh to sorom,
yakbi vin po-kozac'komu vbiravsya?
M a t i
Ne to shcho sorom... Ot chudna ti, donyu,
uzhe zh taki tvij cholovik boyarin,
a ne kozak, chi ti zh ne rozumiºsh?
O k s a n a (smutno)_
CHomu ne rozumiyu?..
M a t i
Otzhe, bachish,
ya j Gannu po-moskovs'komu vbirayu,
bo Ganni vzhe sudilas' tuta para,
vona vzhe zh ne po¿de na Vkra¿nu.
O k s a n a
CHomu zh ¿¿ Stepan ne vzyav z soboyu,
yak buv u.nas?
M a t i
Ta divci mandruvati
nenache nepodoba; skazhut' lyudi:
"Po¿hala tam zhenihiv loviti".
Nehaj vzhe tuta sharahvani nosit',
koli sudilosya.
O k s a n a
Ta shche divochij
toj sharahvan nenacheb foremnishij,
a shcho zhinochij, to takij bahmatij
ta dovgij-dovgij, mov popivs'ka ryasa!
Azh sumno, yak se ya jogo nadinu?
Oto j na golovu takij pidsitok
naditi treba? Zap'yasti oblichchya?
M a t i
Ta vzhe zh ne yak.
O k s a n a (pomovchavshi, niyakovo)_
Boyusya ya, matusyu.
M a t i
CHogo ti, donechko, skazhi, chogo?
O k s a n a
Ta niyak moviti...
M a t i
Ti ne soromsya.
Vzhe zh ya tobi za ridnu matir tuta.
O k s a n a (ciluº ¿j ruku)_
Tak, matinko. To ya... sobi gadayu...
koli b ya ne sprotivilasya chasom,
Stepanovi v takij odezhi...
M a t i (smiyuchis')_
Ot shche
shcho vigadala! A tobi Stepan
shche ne sprotivivsya, shcho ne v zhupani?
O k s a n a
Ta to zh meni...
M a t i
I ne vigaduj, dochko!
Hiba zh taki Stepan mala ditina,
shcho inako vberis', to j ne piznaº?
O k s a n a
Piznati to vpiznaº...
M a t i (glyanuvshi u vikno)_
A poglyan'
molodshimi ochima, hto to jde?
CHi ne Stepan buva?
O k s a n a
Ege zh, to vin.
a z nim shche dva yakis'.
M a t i
Tikajmo, dochko!
(Pidvodit'sya j podaºt'sya do dverej)_.
O k s a n a
CHogo se, haj bog miluº, tikati,
yak vid tatar?
M a t i
SHCHe osmiyut', ditinko;
nema tut zvichayu z cholovikami
zhinoctvu probuvati pri besedi.
(Odchinyaº dveri j spishit'sya po shodah u terem)_.
O k s a n a (ide za neyu)_
Oj gospodi, yaki se tut zvicha¿!
Oce - ale!
Scena shvidko pereminyaºt'sya. Terem. Krim O k s a n i i m a t e r i, v
teremi shche º G a n n a, moloda divchina, sestra Stepanova. Ganna ubrana yak
boyarishnya.
M a t i (pidhodit' do veliko¿ skrini)_
Otut, moya ditino,
tvoº boyars'ke vbrannya. YA pridbala.
O k s a n a (grechno, ale bez radoshchiv)_
Spasibi, mamo.
M a t i
Hochesh podivitis'
abo primiryati?
O k s a n a
Haj troshki zgodom.
SHCHos' ya vtomilasya. Ta vzhe zh nikudi
s'ogodni ne pidu, to shche pospiyu
perevdyagtisya.
M a t i
Do tvoº¿ voli.
Spochin' sobi. Ta j ya pidu spochinu,
vono j godit'sya v svyato.
(Ide v bichnu kimnatu)_.
G a n n a (shcho dosi sidila, luzayuchi garbuzove nasinnya)_
Oj sestrichko,
i nashcho ti svyata potribni v sviti?
O k s a n a
Oto spitala! SHCHo tobi big dav?
G a n n a
Ta nudno zh, gospodi!
O k s a n a
Sidish, to j nudno.
A ti pidi mizh chelyad', pogulyaj.
G a n n a
Kudi zh se ya pidu? YAka tam chelyad'?
O k s a n a
A ti hiba tovarishok ne maºsh?
G a n n a
Tovarishok?.. Ot dekogo tam znayu
z boyarishen'... Ta yak do ¿h hoditi?
Matusya vzhe ne zduzhayut', ne hochut'
zo mnoyu jti... A ti shche ne piznalas'
tut z nimi... Z mamkoyu sama ne hochu,
vona taka...
O k s a n a
CHogo zh tebe voditi?
Uzhe zh ti ne malen'ka. Jdi sama.
SHCHe j veselishe bude vam bez starshih.
G a n n a
Samij ne mozhna po Moskvi hoditi.
O k s a n a
Hiba hto napade?
G a n n a
Ni, tak, ne zvichaj.
O k s a n a
Nu, vzhe ti zvicha¿ otut u vas!
G a n n a
Ta j shcho meni boyarishni ti skazhut'?
Sidyat' po teremah, ot yak i ya,
ne bachat' svita. SHCHo z ¿h za veselist'?
O k s a n a
CHogo zh vi sidite? Pishli b ukupi
kudis' na vigoj abo v gaj nad richku
ta zaspivali b. YA, buvalo, doma
godinki v hati ne prosidzhu svyatom.
G a n n a
Ba v tebe doma! Tam zhe ne Moskva.
Takogo tut izrodu ne chuvali, -
spivati po gayah!..
O k s a n a
To ti j ne znaºsh,
yak na Vkra¿ni v nas gulyaº chelyad'?
G a n n a
YA malo shcho Vkra¿nu pam'yatayu,
a Van'ka tut uzhe j vrodivsya.
O k s a n a
Van'ka?
CHomu zh bi ne Ivas'?
G a n n a
Tak tut zovut',
ta j mi vzhe zvikli. Vin i sam tak zvik.
Mene zh matusya til'ki ta Stepan
zovut' ishche Gannuseyu.
O k s a n a
A yak zhe
ti tuta zveshsya?
G a n n a
Annushka.
O k s a n a
CHi ba!
(nemov uhvalyayuchi)_
"Gannushka".
G a n n a (popravlyayush)_
Ni-bo, "Annushka", Oksano.
O k s a n a
Ne vimovlyu. Prote zh vono nichogo
i po-moskovs'komu, hto dobre vmiº.
A yak po-¿hn'omu Oksana bude?
G a n n a
Aksin'ya chi Aksyusha.
O k s a n a
SHCHos' negarno.
Oksana movbi krashche. Ti, Gannusyu,
mene taki Oksanoyu zovi.
G a n n a (lashchit'sya do Oksani)_
YAk hochesh, tak i zvatimu, sestrichko.
YA tak tebe lyublyu! Zradila, bozhe,
yak brat tebe z Ukra¿ni priviz!
O k s a n a
Ti shche mene, Gannusen'ko, ne znaºsh,
a mozhe zh, ya liha...
G a n n a
Ni, ni, ti dobra!
Ti, bach, use do mene: "Pogulyaj,
zabavsya, ne sidi!" A ti b pochula,
yak inshi vsi boyarini spinyayut'
svo¿h sester ta dochok. ¯j zhe bogu,
ni za porig ne vipustyat' nikoli.
(SHCHe bil'she lashchit'sya)_
Oksanochko... ridnesen'ka... ya mayu
tebe shchos' poprohati...
O k s a n a
SHCHo, sestrichko?
(Ganna movchit' zbentezhena)_
Hotila b, mozhe, shcho z mo¿h uboriv?
Beri, shcho hochesh. Dam tobi j namisto,
shche j kosi u dribushki zapletu,
vberu tebe, nenache get'manivnu.
G a n n a (smutno)_
Ta ni, s'ogo matusya ne dozvolyat'...
YA ne ob tim... YA hochu poprohati,
shchob ti... pishla zo mnoyu u sadok...
O k s a n a
Oto j vs'ogo? Bulo pro shcho prositi.
Hodim hoch zaraz.
G a n n a
Ni, ne zaraz, potim...
O k s a n a
Koli ti shochesh. SHCHo zh tam u sadku?
G a n n a
Ta, bach... samij otam v sadku siditi
meni ne mozhna...
O k s a n a
Vzhe j s'ogo ne mozhna?
G a n n a
A z mamkoyu piti - vona rozpleshche
usim pro te, chogo ya tam sidzhu.
O k s a n a (smiyuchis')_
A ti zh tam shcho vorozhish?
Ot hitruha!
G a n n a
Ta ya nichogo... til'ki viglyadayu,
chi ne pro¿dut' vuliceyu chasom
cars'ki stril'ci. Voni nadvechir ¿zdyat'.
O k s a n a
Libon', cars'kij strilec' tobi ustreliv
divoche serden'ko?
G a n n a
Ta ya zh, Oksano,
zaruchena.
O k s a n a
Za cars'kogo stril'cya?
G a n n a
Avzhezh.
O k s a n a
To chom zhe vin do nas ne prijde?
G a n n a
Hoch bi j prijshov, to ya zh hiba pobachu?
YA v teremi, a vin tam, u svitlici.
O k s a n a
To vam i bachitis' ne mozhna?
G a n n a
De zh tam!
O k s a n a
Prilyudno - ni, a til'ki krad'koma?
G a n n a
Ni, yak to krad'koma?
O k s a n a
A ti zh hotila
do n'ogo vijti u sadok.
G a n n a
Do n'ogo?
Ni, ya shche soromu ne zagubila!
I yak se ti podumati mogla,
shcho ya tebe prosila provodzhati
mene na shodini?.. Nevzhe, Oksano,
vvazhaºsh ti, shcho ya taka nechesna?
O k s a n a
Ta bog z toboyu! De zh, yaka zh tut nechest'?
YAk divchina posto¿t' na rozmovi
z svo¿m zaruchenim, to vzhe j nechesna?
G a n n a
Avzhezh, tut tak.
O k s a n a
Navishcho zh ti vihodish
tudi v sadok?
G a n n a
YA zdaleka divlyusya,
yak vin tam vuliceyu pro¿zdit'.
Inakshe zh ya jogo nigde ne bachu,
hiba shcho v cerkvi.
O k s a n a
De zh vi rozmovlyali?
G a n n a
Nigde.
O k s a n a
A yak zhe vin tebe posvatav?
G a n n a
YAk? CHerez svahu. YAk zvichajno vsi.
O k s a n a
YA shchos' ne rozberu.
G a n n a
Bo ti ne znaºsh
tuteshnih zvicha¿v. Nehaj lish mati
tobi rozkazhut', bo vs'ogo dostotu
i ya ne znayu.
O k s a n a
Nibito vihodit',
shcho vi otak, ne movivshi ni slova,
i poberetes'?
G a n n a
Tak najpristojnishe.
O k s a n a
CHudna tut molod'!..
(Usmihaºt'sya yakims' spogadam movchki._
Potim stiha, mrijlivo)_.
YA zh bulo shchovechir
vihodzhu do Stepana na rozmovu.
G a n n a
YAk zaruchilis'?
O k s a n a
Ta... yak zaruchilis'...
Nu, raz stoyala z nim, ne zaruchivshis',
inakshe hto zh zasvatatisya mozhe?
G a n n a (zakrivayuchis')_
Oj liho, sorom!
(Oksana movchki znizuº plechima)_.
G a n n a
A tvoya matusya
ne znaº j dosi pro tvo¿ strivannya?
O k s a n a
CHomu ne znaº?
G a n n a
SHCHo zh, vona prostila,
ne proklyala tebe?
O k s a n a
Ta za shcho, Ganno?
Sami zh voni buli pak molodi,
to znayut', shcho to lyuboshchi.
G a n n a
Oksano!
SHCHo til'ki ti govorish?
(Znovu zakrivaºt's ya)_
O k s a n a (smiºt'sya)_
Ot durnen'ka!
S t e p a n (uvihodit' pospishno)_
Oksanochko, perevdyagnisya shvidshe
v moskovs'ke vbrannya. Tam prijshli boyari. O k s a n a
Ta mati zh kazhut', shcho zhinkam ne mozhna
mizh cholovictvom buti.
S t e p a n
Bachish, lyubko,
ti maºsh til'ki ¿h pochastuvati
ta j znov u terem verneshsya.
O k s a n a
Otak?
A yak zhe chastuvati ¿h, Stepane?
Po-nashomu, chi, mozhe, yak inakshe?
S t e p a n
Ti vinesesh ¿m na tareli medu, -
matusya prilashtuyut', yak tam treba, -
uklonishsya, boyarin pociluº
tebe v usta...
O k s a n a
Stepane! SHCHo ti kazhesh?
Mene boyari ciluvati mayut'?
CHi se meni prichulosya?
S t e p a n
Ni, serce,
vono tak º, ta v tim nichogo zlogo, -
to til'ki zvichaj!
O k s a n a
Se shche tak zhe zvichaj!
Nehaj jomu abishcho! Ne pidu!
S t e p a n (ponuro)_
YAk hochesh, til'ki ti nas tim zagubish.
O k s a n a
Take vigaduºsh!
S t e p a n
Ba ti ne znaºsh,
yaki tut lyudi mstivi... Za znevagu
starij boyarin viz'me, yak ne vijdesh,
a vin zhe dumnij dyak, vin maº silu -
on sin jogo shche molodij, - vzhe stol'nik;
vin oklepaº nas pered carem,
a tam uzhe j gotovo "slovo j dilo".
O k s a n a
Ti ne zhartuºsh?
S t e p a n (shche ponurishe)_
YAk tobi zdaºt'sya?
O k s a n a (z zhahom)_
Stepane, ta kudi zh se mi popalis'?
Ta se zh yakas' nevolya busurmens'ka.
S t e p a n
YA j ne kazav tobi, shcho tuta volya.
Ta yakbi mi ne gnuli tuta spini,
to na Ukra¿ni, libon', zignuli b
u tri pogibeli rodinu nashu
moskovs'ki voºvodi... Os' ti mliºsh
z ogidi, shcho tebe yakijs' tam did
torkne gubami, a yak ya povinen
"holopom St'opkoyu" sebe vzivati
ta ruki ciluvati, yak nevil'nik,
to se nichogo?
O k s a n a
Bozhe mij... Stepane!
Hto zh kazhe, shcho nichogo?
S t e p a n
Otzhe, bachish...
Ta shcho ya tut rozvodzhusya? Tam dyak
mene chekaº. To skazhi, Oksano,
ti vijdesh?
O k s a n a
YA ne znayu...
M a t i (vihodit' z kimnati)_
Vijdi, donyu,
golubon'ko! I ya tebe proshu!
Ne daj meni, starij, na ochi bachit'
Stepanovo¿ zgubi!
G a n n a
Oj sestrichko,
yakbi ti znala, shcho za lyutij did
otoj boyarin!.. YA tebe blagayu!
Sestrichen'ko! Ne zagubi zh ti nas!
(Ridayuchi, kidaºt'sya do Oksani)_
O k s a n a (do Ganni holodno, yakos' nadmiru spokijno)_
YA vijdu. Daj meni moskovs'ke vbrannya.
(Ganna kidaºt'sya do skrini)_.
A vi, matusyu, nagotujte medu.
¿di, Stepane, bav tim chasom gosti.
Stepan, pohilivshi golovu, vihodit'. Oksana, blida yak smert', zdijmaº z
golovi korablika.
III
Dal'nya kimnatka u gorishn'omu poversi v Stepanovim domi.
S t e p a n (uvodit' g o s t ya kozaka)_
Os' tuta pogovorim, pane-brate,
bo, znaºsh, tam... tut bude zahisnishe.
(Oglyadaº sini cherez dveri, potim zamikaº dveri_
na zamok i zachinyaº vikna Sidaº z gostem dali_
vid dverej Rozmova vedet'sya negolosno)_.
Veliki chinyat'sya tam krivdi, kazhesh?
G i s t '
Ta tam taki napasti, shcho krij bozhe!
I prosvitku nikomu ne dayut'
moskovs'ki posipaki. Vse nam v ochi
tiºyu prisyagoyu tichut'...
S t e p a n
Pravda,
shcho prisyaga taki velika rich.
G i s t ' (golosnishe)_
CHomu zh voni sami zabuli boga?
S t e p a n
Pomalu, pane-brate, shche pidsluha
yakij sluga.
G i s t '
Ta pravda... YA j zabuv...
(Tihshe)_
Mi prisyagi ne hochemo lamati,
ale nehaj zhe car nas oboronit'
vid to¿ galichi.
S t e p a n
To trudna sprava.
Adzhe kogos' vin tam derzhati musit'
dlya naglyadu, a vsi ti voºvodi
odin vid odnogo ne lipshi. Zvisno,
za nimi j inshi vsi porozpuskalis'...
G i s t '
Poslav bi car z ukra¿nciv kogo,
v Moskvi zh tut º taki, ot hoch bi j ti,
shcho zdavna i carevi sluzhat' virne,
i ridnij zvichaj vmiyut' shanuvati.
S t e p a n
Nas ne poshlyut'...
G i s t '
CHomu?
S t e p a n
Bo nam ne viryat'.
G i s t '
Otak! Ta vi zh tut nache vsi u lasci!
S t e p a n
To tut, na ochah, a z ochej spustiti
nas nadovgo ne zvazhat'sya. Tak, chasom
nenadovgo poslami posilayut',
i ne samih, a vkupi z moskalyami...
SHCHob voºvodami zh nastanoviti,
togo ne bude j zrodu!
G i s t '
Ne zdivujte zh,
yak mi vidkinemos' do Doroshenka!
S t e p a n
(robit' ruh rukoyu, mov hoche gostevi zatuliti vusta)_
Krij bozhe, pane-brate, shcho ti kazhesh?
G i s t ' (shamenuvshis')_
Tak chasom zirvet'sya z dosadi slovo...
Najgirshe, pane-brate, dogoraº
ote, shcho nam ne viryat'. Mij svoyak,
CHernenko, znaºsh?
(Stepan potakuº golovoyu)_.
Tak buv uklepavsya,
shcho ledve-ledve virvavsya z dusheyu!
S t e p a n
CHernenko? Vin, zdaºt'sya, z najvirnishih
carevih priyateliv.
G i s t '
To-to j ba!
A htos' tam naklepav pri voºvodi,
shcho nibi vin poslav u CHigirin
lista yakogos'. Ot bulo bidi!
SHCHo zhinka plakala, v nogah valyalas'
u voºvodi...
S t e p a n (girko vsmihnuvshsh')_
ª prisliv'ya, brate:
"Moskva sl'ozam ne virit'".
G i s t '
SHCHira pravda!
Prote znajshlis' taki, shcho pomogli...
S t e p a n
Se hto zh?
G i s t '
Pobryazkachi.
S t e p a n
Hiba shcho tak.
Movchannya._
G i s t '
Vzhe tak, shcho cupko zatyagli suponyu
na nashih bokah. A prote º lyudi,
shcho ne boyat'sya, jdut', mov na odchaj,
bo, skazano, terpec' ¿m uvirvavsya!
(Prisunuvshis' zovsim blizen'ko do Stepana,_
govorit' poshepki)._
Divchata nashi, - dekotri shche vkupi
buli z druzhinoyu tvoºyu v bratstvi. -
gurtom poshili korogvu j poslali
u CHigirin... zvichajne, krad'koma...
Ivan, tvij shurin, sam ¿¿ odvoziv...
Nihto ne znaº shche. YAkbi diznalis',
to strashno zdumati, shcho b tam bulo!_
(Odsunuvshis', trohi golosnishe)_.
Otak, yak bach, odvazhuyut'sya lyudi...
(Stepan v movchaznij zadumi sipaº kinec' svoyu poyasa._
Gist' ustaº)_.
SHCHo zh, pane-brate, to nema nadi¿
polegkosti distati vid carya?
S t e p a n (otyamivshisya z zadumi, tezh ustaº)_
O ni, chomu zh, ya sprobuyu. Ot zgodom
v carya ya budu na malij besedi.
YAk bude vin pid charkoyu, to, mozhe,
ya dogodzhu jomu, vin chasom lyubit'
pisen' "cherkasskih" sluhati, ta zhartiv,
ta vsyakih tereveniv, ne bez togo,
shcho j tropaka zvelit' potancyuvati.
G i s t '
Oto! Hiba ti v n'ogo paholya?
S t e p a n
Ba znaºsh, yak to kazhut': "Skachi, vrazhe,
yak pan nakazhe"... Ta laden ya, brate,
uzhe hoch bi j na golovi hoditi,
abi chogos' dobutisya dlya tebe
ta dlya Vkra¿ni. Daj meni supliku,
otu, shcho ti prigotuvav carevi, -
yak vluchu slushnij chas, to ya podam
do vlasnih ruk jomu.
G i s t '
(vijmaº zagornenij u hustinu papir z pechatkami)_
Os', pane-brate,
haj bog tobi pomozhe! Ne minuti
rozlivu krovi bratn'o¿, yak til'ki
suplika syaya marna bude.
S t e p a n
Bozhe,
ne popusti!
G i s t '
Buvaj zdorov. Pidu vzhe.
S t e p a n
Haj bog tebe provadit', pane-brate.
CHolomkayut'sya. Gist' vihodit'._
O k s a n a
(shviden'ko uvihodit' z inshih dverej shvidkim krokom)_
A ya tebe, Stepane, skriz' shukayu.
S t e p a n
SHCHo tam take?
O k s a n a
Poraditisya treba.
Meni YAhnenko tut lista priviz
vid bratchici-tovarishki.
S t e p a n (z pospihom)_
De list?
Jogo spaliti treba!
O k s a n a
Bog z toboyu!
CHomu spaliti? To vona prohaº,
shchob ya, po zmozi, groshej ¿j poslala,
yakus' vona potrebu maº pil'nu.
S t e p a n
Ne posilaj. Krij bozhe! I ne dumaj!
O k s a n a
Ta shcho tobi big dav? YA j ne gadala,
shcho ti takij skupij. Koli vzhe tak -
ya z posagu svogo poslati mozhu.
S t e p a n
Ta ya ne groshej zhaluyu, Oksano.
O k s a n a
A chom zhe ti ne hochesh?
S t e p a n
Nebezpechno.
(Nahilivshis' do ne¿, zovsim nishkom)_.
Voni tam z Doroshenkom nakladayut'...
O k s a n a
(zdivovana movchit', potim zagadkovo usmihaºt'sya)_
Nu shcho zh, tak, mozhe, j treba.
S t e p a n
Shamenisya!
Ti zh tak boyalasya rozlivu krovi,
a sya vijna najpache bratovbijna,
shcho Doroshenko znyav na Ukra¿ni, -'-
to zh vin tatar na pomich priºdnav
i platit' ¿m yasirom hristiyans'kim.
O k s a n a
(sidaº, mov znesilena, na oslin i spiraºt'sya pa stil)_
Skriz' gore, skriz', kudi ne obernisya...
Tatari tam... tatari j tut...
S t e p a n
Oksano!
SHCHo marit'sya tobi? Tatari tut?
O k s a n a
A shcho zh? Hiba ya tut, ne yak tatarka,
sidzhu v nevoli? Ti hiba ne hodish
pid nogi slatisya svoºmu panu,
mov hanovi? Skriz' pali, kanchuki...
holopiv prodayut'... CHim ne tatari?
S t e p a n
Tut vira hristiyans'ka
O k s a n a
Til'ki zh vira!
Ta j to... prijdu do cerkvi - prosti,
bozhe! -
ya tut i sluzhbi shchos' ne piznayu:
zavodyat' yakos', htozna j po-yakomu...
S t e p a n
Oksano, se vzhe grih!
O k s a n a
Oj choloviche!..
Ta j osoruzhna zh sya meni Moskva!
(Shilyaºt'sya golovoyu do stola)_.
S t e p a n (sumno sto¿t' nad neyu)_
YA tak i znav... Hiba zh ya ne kazav,
shcho ya tobi nichogo dat' ne mozhu
tut, na chuzhini?..
O k s a n a (kidaºt'sya do n'ogo)_
Ni, moº kohannya!
Se ya nedobra! Tak, nemov ne znayu,
shcho bidnij mij golubon'ko strazhdaº
za vsih najgirshe, - treba zh zavdavati
zhalyu shche bil'she!
(Stepan prigortaº ¿¿)_.
Nu, skazhi, mij lyubij,
chi dovgo nam shche muchitisya tak?
S t e p a n (zithnuvshi)_
Bog znaº, serden'ko!
O k s a n a
Nevzhe j zaginem
u sij nevoli?
S t e p a n
Maj nadiyu v bozi.
SHCHe yakos', mozhe, zminyat'sya chasi.
Koli b utihomirilosya trohi
tam, na Vkra¿ni, poproshu carya,
shchob vidpustiv mene hoch u gostinu.
O k s a n a
Teper niyak ne mozhna?
S t e p a n
Ni, ºdina,
teper nema shcho j dumati! Ot same
ya dumayu do carya supliku nesti,
shcho lyudi z Ukra¿ni privezli, -
zhaliyut'sya na utiski, na krivdi...
YA mayu boroniti tu supliku,
to vzhe zh ne chas prositisya z Moskvi.
"Ot, - skazhut', - rechi solodko rozvodit',
a sam v lis divit'sya". Teper, Oksano,
nam treba steregtisya tak, "shchob muha
ne pidtochila nosa", yak to kazhut'.
Krij bozhe shibiti v chomu, - propala
vsya nasha sprava i gromads'ka vkupi.
O k s a n a
Nu yak jogo shche bil'she steregtisya?
Vzhe j tak nemov zamazalis' u pich!
S t e p a n
Ta ot, napriklad, ti poslati hochesh
ti groshi bratchici...
O k s a n a (spustivshi ochi)_
Vzhe ne poshlyu.
Nehaj probachit', shcho zh, koli ne zmoga...
YA napishu ¿j...
S t e p a n
Krashche ne pishi
nichogo, serce.
O k s a n a
YAk zhe zh tak, Stepane?
Se zh navit' nezvichajno!
S t e p a n
YAk lista
des' perehoplyat' - chi to raz buvalo? -
to shche gotovi vzyati na torturi,
yak vikriyut' tu spravu z Doroshenkom,
shchob ti priznalasya, v chim nakladala
Z tovarishkami...
O k s a n a
YA perekazhu
cherez YAhnenka...
S t e p a n
Mushu ya prositi,
shchob ti jogo u nas tut ne prijmala.
O k s a n a
Ta ya zh jogo prosila, shchob prijshov!
Vzhe zh ne prognati!
S t e p a n
Nakazhi slugoyu,
shcho ti nezduzhaºsh.
O k s a n a
Ne vipadaº.
S t e p a n
YAk hochesh. Til'ki yak viz'mut' "na dibu",
to vzhe ne zhaluj!
O k s a n a
Zvidki vzhe j "na dibu"?
S t e p a n
A shcho zh ti dumaºsh? Za tim YAhnenkom
shpigi moskovs'ki cilim roºm hodyat'.
YA znayu ¿h.
O k s a n a (zazhurena)_
Tak ya j ne peredam
rodini ni listiv, ni podarunkiv...
S t e p a n
Ti znaºsh, lyuba, poki shcho, to j krashche b
ne ozivatis', nadto do Ivana,
bo vin v nepevni spravi ustryavaº...
O k s a n a
Do brata ridnogo ne ozivatis'?
(U ne¿ stayut' sl'ozi pa ochah)._
S t e p a n
Se zh ne naviki, ribon'ko, tim chasom,
poki utihomirit'sya...
(Znov prigortaº ¿¿)_.
O k s a n a (ne vidpovidayuchi na pestoshchi; bezvirazno)_
Garazd,
nikomu ne pisatimu.
S t e p a n
Ti, serce,
na mene gnivaºshsya.
O k s a n a (tak samo)_
Ni, chogo zh?
Ti maºsh raciyu. Nashcho pisati?
Stepan opuskaº ruki. Oksana povagom vihodit' z hati.
IV
Terem.
O k s a n a gaptuº v krosnah, ruhi v ne¿ linivi, v'yali.
S t e p a n
(uvihodit' i sidaº bliz'ko Oksani na dzigliku)_
SHCHos' golova bolit'...
O k s a n a (ne pidvodyachi ochej vid shitva)_
Ti pizno vstav.
S t e p a n
Ta svitom zhe prijshov z ti¿ besedi.
O k s a n a
Bulo tam veselo?
S t e p a n
Ej, de tam v kata!
Po shchirosti boyat'sya slovo movit'.
P'yut', p'yut', poki pop'yut'sya, potim zvada...
O k s a n a
A yak zhe tam, Stepane, ta suplika?
S t e p a n
Ta shcho zh... niyak. Car kazhe: "Prochitaºm,
podumaºm"... CHuvali vzhe mi teº!
O k s a n a
SHCHo zh bude?
S t e p a n (z bolisnoyu dosadoyu)_
Oj, ne znayu! Ne pitaj!
Movchat'. Oksana shiº, potim golka vipadaº ¿j z ruk._
S t e p a n
Hoch bi ti shchos', Oksano, rozkazala,
a to tak sumno, golova zabita
usyakim lihom.
O k s a n a (v'yalo)_
SHCHo zh ya rozkazhu?
Nichogo ya ne bachu i ne chuyu,
sidzhu sobi...
S t e p a n (trohi rozdrazhnenij)_
Nu, robish zhe shcho-nebud'?
O k s a n a
Uchora vishila chervonu kvitku.
s'ogodni sinyu. Se tobi cikavo?
S t e p a n
Ti tak nenache drazhnishsya zo mnoyu!
O k s a n a (kriz' sl'ozi)_
Ni, dalebi, Stepane, ne drazhnyusya!
S t e p a n (pridivlyaºt'sya do shitva Lagidno)_
A shcho se bude z to¿ lishtvi, lyubko?
O k s a n a (znov bezuchasno)_
Ne znayu, se shchos' Ganna pochala.
S t e p a n
Libon', sobi na posag. Se vzhe hutko
¿¿ vesillya.
O k s a n a
Ta za misyac' nibi.
S t e p a n
Ot na vesilli trohi pogulyaºsh,
rozvazhishsya.
O k s a n a
Et, znayu tu rozvagu!
CHastuj ta klanyajsya: "Ne obezsud'te..."
A gostijki poza plechima sudyat':
"CHerkashenka, chuzhachka..."
S t e p a n
Ti vzhe nadto
na te zvazhaºsh.
O k s a n a (bajduzhe)_
Ni, meni darma.
Movchannya._
S t e p a n
Ti tak nenache vtomlena s'ogodni.
Klopocheshsya pri gospodarstvi, mozhe?
O k s a n a
Ni, ya ne klopochus', - to vse matusya.
Mi z Gannoyu vse shiºmo.
S t e p a n
To, mozhe,
ne treba stil'ki shiti?
O k s a n a
SHCHo zh robiti?
Nasinnya ya luzati ne lyublyu,
tak yak Gannusya. Treba zh des' poditi
i ruki, j ochi...
S t e p a n
Bidnen'ka ti v mene.
(Oksana prorivaºt'sya ridannyam)_.
Oksano! SHCHo se ti? Ta bog z toboyu!
CHi hto tebe obraziv? Mati? Ganna?
O k s a n a (trohi stishuyuchis')_
Voni yak ridni... ya na ¿h ne skarzhus'...
S t e p a n
Tak shcho zh?
O k s a n a (urivaº ridannya, z odchaºm)_
Stepane! Ti hiba ne bachish?
YA ginu, v'yanu, zhiti tak ne mozhu!
(V znesilli pohilyaºt'sya pa krosna)_
S t e p a n
Se pravda, ne rostut' kvitki v temnici...
A ya gadav...
(Hodit' po hati v tyazhkij zadumi, potim spinyaºt'sya_
pered Oksanoyu)_.
Oksano, zaspokojsya,
pogovorim ladom.
O k s a n a
Pro shcho, Stepane?
S t e p a n
Vihodit', ya tebe zanapastiv.
O k s a n a
Ni, ya sama...
S t e p a n
Odnakovo. YA bil'she
ne hochu za¿dat' tvoº¿ doli.
Hoch yak meni se girko... ya gotovij
tebe do bat'ka vidpustiti.
O k s a n a
YAk?
A ti zh?
S t e p a n
YA tut zostanusya. Dlya mene
nemaº vorottya, ti zh teº znaºsh.
O k s a n a (zvorushena)_
To se b tebe pokinuti ya mala?
CHi ya zh na te stoyala pid vincem
i prisyagu davala?
S t e p a n (girko)_
YA, Oksano,
ne han tatars'kij, shchob lyudej derzhati
na prisyazi, mov na shnurku. Ti vil'na.
Se til'ki ya v nevoli.
O k s a n a (hitaº golovoyu)_
Ni, Stepane.
S t e p a n
CHogo zh? YA prisyagu tobi vertayu...
(Golos jogo pererivaºt'sya vid turboti)_.
I ya proshu tebe... prosti mene...
shcho ya... tebe vidmoviv vid rodini...
shcho ya...
O k s a n a (obijmaº jogo)_
Ni, godi, ne kazhi!
Ne znaºsh ti... SHCHe zh ti meni ni slova,
ni slova ne promoviv tam, u bat'ka,
a vzhe moya dusha bula tvoºyu!
Ti dumaºsh, yak ya teper po¿du
vid tebe get', to ne lishit'sya tuta
moya dusha?
S t e p a n
Tak shcho zh robiti, lyuba?
O k s a n a
Vtikajmo vsi! Mij baten'ko pomozhe
prozhiti yakos', poki ti pridbaºsh.
Haj ¿m abishcho, sim moskovs'kim dobram!
Vtikajmo na Vkra¿nu!
S t e p a n
Car dostane
boyarina svogo skriz' na Vkra¿ni,
ta shche j tvo¿j rodini bude liho.
Ne skriºmos' nigde...
O k s a n a
Vtikajmo v Pol'shchu!
A ni, to na Voloshchinu!
S t e p a n
SHCHo z togo?
Zminyaºmo chuzhinu na chuzhinu...
Pribludami chuzhi porogi budem
tam obbivati... vse odno, shcho j tut.
O k s a n a
Ni, tam vil'nishe.
S t e p a n
Treba zasluzhiti
chims' tu susids'ku lasku. CHim zhe bil'she,
koli ne zradoyu proti Moskvi?
O k s a n a
Tak ¿j i treba!
S t e p a n
Prisyaga, Oksano,
velike dilo. Car meni ne verne
tak prisyagi, yak ya tobi vernuv.
Ta j ya jomu ne mozhu povernuti
vs'ogo, shcho ya prijmav z jogo ruki.
Movchannya. Pochinaº suteniti. Des' u cerkvi tiho dzvonyat'._
O k s a n a
Stepane, vzhe ne govorimo bil'she
pro se nikoli.
S t e p a n
Tak, ne treba, lyuba...
(Zgodom)_.
CHomu ne shiºsh?
O k s a n a
Vzhe meni ne vidko.
A shche svititi rano.
S t e p a n
Zaspivaj
shchos' potihen'ku, yakshcho mozhesh.
O k s a n a
Dobre.
(Spivaº potihen'ku)_
"Oj yak bulo horoshen'ko, yak rid z rodom p'º,
vip'º charku, vip'º drugu ta po sestru shle.
"Sestrunen'ko-golubon'ko..."
(Urivaº)_
Ne mozhu.
Libon', ya odzvicha¿las' vid spiviv.
Ta j shchos' na grudi vazhko.
(Kashlyaº)_
S t e p a n (strivozhenij)_
Oj, kohana,
chi ti ne hvora?
O k s a n a
De zh tam! To shchos' tak.
Uvihodyat' m a t i j G a n n a, za nimi slugi vnosyat' zagortki z
pokupom.
Poklavshi pakunki, slugi vihodyat'.
M a t i
Dobrivechir, ditki! SHCHo sidite
tak ponochi?
S t e p a n
Tak, deshcho rozmovlyali.
M a t i
Ne nagovoryat'sya vse golub'yatka.
Koli b to bog sudiv i Ganni nashij
take podruzhzhya!
G a n n a (svitit' tim chasom ( rozgortaº pakunki)_
Podivis', Oksano,
chogo mi nakupili!
Oksana pidhodit'._
Se na shubu,
a se na litniki, a se na kichku.
SHCHo, pravda, garne? Mi zh oto pishli
azh do kupciv zamors'kih.
O k s a n a (zhvavo)_
Garno, garno!
Ta j molodichka z tebe garna bude!
Nu j potancyuyu v tebe na vesilli!
Nehaj uzhe moskovki ne zdivuyut'!
G a n n a
Ot ya lyublyu, yak ti taka vesela,
a to sidit', pohnyupivshis', azh sumno.
M a t i
Ta zvisno, i chogo b taki zhuritis'?
Vi lyudi molodi... u hati lad...
O k s a n a (pidhoplyuº)_
Za hatoyu dobro...
G a n n a (ne zavvazhayuchi ironi¿)_
Avzhezh, sestrichko,
yakbi ti bachila, shcho tam kupciv
na¿halo! I chom ti ne pishla
iz nami vkupi?
O k s a n a
YA doshiti htila,
a zavtra j ya pidu po vsih usyudah,
zakupimo z toboyu vsyu Moskvu!
Ot ya sobi parchevu kichku spravlyu!
Stepane, mozhna?
S t e p a n
CHom bi zh to ne mozhna?
O k s a n a (pleshche v doloni j prispivuº)_
"Bodaj meni takij vik dovgij,
yak u mene cholovik dobrij!.."
M a t i (vtishno vsmihayuchis')_
Nu j vigadnicya v tebe zhinka, sinku!
G a n n a
A yak vona meni spivala garno
vesil'no¿! Sestrichko, zaspivaj
tiº¿, yak to kosu rozplitayut'.
O k s a n a
Ne hochu, to sumna, shche znov zaplachesh.
YA zaraz korovajniceyu budu
abo pridankoyu - ti til'ki sluhaj:
(Spivaº duzhe golosno, po-sil's'komu)_.
"Ne bijsya, matusyu, ne bijsya,
v chervoni chobitki obujsya,
shchob tvo¿ pidkivki bryazhchali,
shchob nashi vorogi movchali!
Gu!"
(Viguknuvshi, viskakuº na oslin)_
Otak pridanki skachut' cherez lavki!
S t e p a n (lovit' ¿¿ j zdijmaº z oslona)_
Nu, nu, Oksano, ti vzhe shchos' zanadto.
M a t i
Ta pravda, donechko, pochuº chelyad'...
O k s a n a
Ovva! Tak shcho zh! Boyarinya gulyaº!
Davaj utnem sanzharivki, Gannusyu!
G a n n a (smiyuchis')_
Ta ya ne vmiyu!
O k s a n a
YA tebe navchu!
(Krutit' Gannu navkolo sebe, prispivuyuchi)_.
"Gulyaj, gulyaj, gospodine,
nehaj nasha zhurba zgine!
Oj chi zgine, chi ne zgine,
gulyaj, gulyaj, gospodine!"
SHCHo zh ti. Stepane? Pomagaj spivati!
(Zalyagaºt'sya smihom, shcho zgodom perehodit' u kashel'._
S t e p a n trivozhno kidaºt'sya do ne¿)_.
V
Stepaniv sadok. Budinok vihodit' u n'ogo zadn'oyu stinoyu Vidko gratchasti
vikna terema i piddashok ch shodami Zboku v sadku zroblena povitochka sadova,
vsya v zeleni ta v kvitkah; u povitci priladnovano velikij turec'kij oslin
z podushkami. Z terema po shodah nadvirnih pomalu spuskayut'sya m a t i j O k
s a n a. Oksanu vedut' popid ruki d v i s l u zh n i c i - "sennye
devushki".
Oksana u prostij shirokij hatnij sukni, bez kichki, golova zav'yazana na
ukra¿ns'kij lad shovkovoyu hustkoyu. Oksana hvora, ochi pozapadali, ale duzhe
blishchat', na shchokah hvorij rum'yanec'.
M a t i (projshovshi vpered do povitki,_
pokazuº divchatam na oslin)_
Otut boyarinyu posadovit'
ta j mozhete vertati do roboti.
Divchata sadovlyat' Oksanu i vertayut'sya v terem.
M a t i
SHCHo, donechko, tut, pravda zh, pridobnishe?
Vil'nishe dihati?
O k s a n a
Vil'nishe?..
(Shilyaºt'sya na podushki)_.
M a t i
Lyazh,
lyazh, ribon'ko. Zasnuti, mozhe, hochesh?
O k s a n a
Tak, ya b zasnula... til'ki ya boyusya...
M a t i
Ot, haj bog miluº! CHogo bo¿shsya?
O k s a n a
Ta vse yakes' take strahittya snit'sya.
M a t i
Ti pomolis' do Josipa svyatogo,
to vin vsi sni perenese na dobre.
O k s a n a
Ot vidkoli ya tut, to j sni zminilis'...
Buvalo, tam, u baten'ka, vse snit'sya,
shcho ya litayu. Tak, buvalo, lyubo...
A tut ne snilos' i razu.
M a t i
Bach, lyubko,
yak snit'sya, shcho litaºsh, to rostesh,
otim vono tak zamolodu j snit'sya.
Teper zhe ti vzhe ne rostesh...
O k s a n a
Ta... pevne...
M a t i (popravlyatchi ¿j podushki)_
Lyazh vigidnen'ko ta zasni garnen'ko.
(Sidaº kolo ne¿ v nogah)_.
A ya posidzhu tuta, pomolyusya,
shchob bog tobi poslav u sni zdorov'ya.
(Vijmaº burshtinovi chitki i perebiraº ¿h,_
stiha vorushachi ustami)_.
O k s a n a zasiplyaº.
S t e p a n vihodit' z dolishn'ogo runduka. Mati kivaº jomu, shchob pomalu
jshov, ne gukav, potim ustaº oberezhno i jde do n'ogo na drugij kinec'
sadka, dali vid povitki.
M a t i (nishkom)_
Nu, shcho zh kazav toj nimec'? ª nadiya?
S t e p a n
SHCHo zh, kazhe: "V boga vse mozhlivo".
M a t i
Pevne!
Ta vse zh bi j lyuds'ko¿ snagi doklasti,
libon', ne grih.
S t e p a n
Vin dokladaº, mamo.
Vin º lyudina velikouchena...
Ta shcho zh, koli taka tyazhka hvoroba?
M a t i
I zvidki prichepilasya napast'?..
Libon', se htos' navrochiv na vesilli
Gannusinim, bo vidtodi j zaslabla.
S t e p a n
Zdaºt'sya, shche davnishe pochalosya...
M a t i
Hiba? Ta ni, vona bula zdorova.
A ot shcho na vesilli... Nu, ta yak zhe
toj nimec' kazhe? Z chogo b to vono?
CHi z pristritu? CHi, mozhe, z perelyaku?
Ot gore, tut nema takih babiv,
yak tam, u nas, - koli b tak posheptali.
S t e p a n
Ni, matinko, ne pomogli b ti shepti.
Taka vzhe slabist'.
M a t i
SHCHo zh vono? YAk zvet'sya?
S t e p a n
Kazav vin: "Vasha pani zanudilas'
po ridnim krayu - se º takzhe slabist'".
Skazav meni po-grec'ki yak i zvet'sya.
M a t i
Ta vin to nazove na vsih yazikah,
a shchob to vigo¿ti...
S t e p a n
Vin kazav, -
koli ¿¿ povezti na Vkra¿nu,
to, mozhe b, shche j oduzhala.
M a t i
Ot, sinku,
na sej raz nimec', mozhe, j pravdu kazhe.
Vona taki nudilasya, neboga.
SHCHo zh, vidomo, zavezena daleko...
Ne kozhne privikaº do chuzhini.
Kotre privikne, a kotre to j...
S t e p a n
Mamo,
ya poproshu carya, shchob nas pustiv
do testya u gostinu - chej zhe pustit'?
M a t i
Ta, mozhe, j pustit' - vzhe zh vijni nemaº.
S t e p a n
Skazhu jomu, shcho mayu shche j u Ki¿v
povezti hvoru zhinku poklonitis'
ugodnikam svyatim tam u pecherah,
dlya izcilenij - nevzhe zh ne pustit'?
M a t i
Povinen bi pustiti. Se vzhe i grih
lyudej na bogomillya ne puskati!
A se, Stepanku, ti nadumav dobre -
po¿hati na proshchu, pomichnishe
vono buvaº nad usyaki liki.
(Zithnuvshi, poglyanula pa nebo)_.
Ba sonechko shilyaºt'sya na vechir.
Ti b tuta rozbudiv Oksanu, sinku,
Navzahodi nedobre spati hvorim.
A ya pidu zvaryu majove zillya,
shchob na nich ¿j bulo gotove piti.
S t e p a n
Spasibi, shcho klopochetesya neyu.
M a t i
SHCHo zh, sinku, zavezli chuzhu ditinu,
to treba zh yakos' ¿j davati radu.
(Ide v terem)_.
Stepan pidhodit' do Oksani i stiha ciluº ¿¿. Vona prokidaºt'sya.
O k s a n a
Se ti, Stepane? Bach, meni prisnilos',
shcho misyac' yasno-yasno zasvitiv
u bat'kovim sadochku...
S t e p a n (udavano veselim golosom)_
Misyac', lyuba?
Se divno, bo yakraz na tebe sonce!
O k s a n a
SHCHo zh, mozhe, tam yasnishe svitit' misyac',
nizh tuta sonce...
S t e p a n
Ne zhuris', Oksano,
os' hutko znov pobachim, yak tam svitit'
i sonechko, i misyac' na Vkra¿ni.
O k s a n a
Se zh yak? Hiba umru? Todi zapevne
dusha poline...
S t e p a n
Bog z toboyu, lyuba!
CHi ya zh bi pro take tobi kazav?
Nadumav ya po¿hati z toboyu
v gostinu do tvo¿h.
O k s a n a (ironichno)_
Velike dilo,
shcho ti nadumav! Car dumki zaverne.
S t e p a n
Car pustit'. Vzhe zh tepera na Vkra¿ni
utihomirilosya.
O k s a n a (gostro)_
YAk ti kazhesh?
Utihomirilos'? Zlomilas' volya,
Ukra¿na lyagla Moskvi pid nogi,
se mir po-tvoºmu - ota ru¿na?
Otak i ya utihomiryus' hutko
v truni.
S t e p a n
Ti odzhiveshsya na Vkra¿ni.
Moskva zh ne mozhe zastupiti soncya,
zv'yaliti gayu ridnogo, zsushiti
richok veselih.
O k s a n a (ponuro, uperto)_
Godi, ne kazhi.
Nikudi ya tepera ne po¿du.
S t e p a n
CHomu zh?
O k s a n a
Ne hochu!
S t e p a n
SHCHo se ti, Oksano?
Meni azh divno! SHCHo se ti govorish?
O k s a n a (rozpalivshis', pidvodit'sya)_
A ya divuyu, ti z yakim licem
zbiraºshsya z'yavitis' na Vkra¿ni!
Sidiv-sidiv u zapichku moskovs'kim,
poki lilasya krov, poki zmagannya
velosya za zhittya tam, na Vkra¿ni, -
teper, yak "vtihomirilos'", ti ¿desh
tudi yasnogo soncya zazhivati,
shcho ne distali ruki zagrebushchi,
ta gaºm nedopalenim vtishatis'.
Na pozharini hochesh podivitis',
chi tam shiroko rozlilisya riki
vid sliz ta krovi?
S t e p a n
Ti teper kartaºsh...
A yak sama kolis' meni kazala,
shcho ti prijnyati mozhesh til'ki ruku,
vid krovi chistu?
O k s a n a
Pravda, ya kazala...
Mi varti odne odnogo. Boyalis'
rozlivu krovi, i tatar, i dibi,
i krivoprisyagi, j shpigiv moskovs'kih,
a til'ki ne podumali, shcho bude,
yak vse utihomirit'sya... Stepane,
daj ruku!
S t e p a n
Se navishcho?
O k s a n a
Ti ne hochesh?
S t e p a n
Ni, chom zhe?
(Daº ruku Oksani)_.
O k s a n a (divit'sya na svoyu j Stepanovu ruki)_
Ot, zdaºt'sya, ruki chisti,
prote, vse marit'sya, shcho ¿h pokrila
ne krov, a tak... nemov yakas' irzha...
yak na starih shablyah buvaº, znaºsh?
(Puskaº jogo ruku i lyagaº znov Govorit' povil'nishe,_
mlyavishe, z perervami)_.
U baten'ka bula taka shablyuka...
voni ¿¿ zakinuli... mi z bratom
znajshli... v vijnu pobavitis' hotili...
ne vityagli... do pihvi prikipila...
zarzhavila. Otak i mi z toboyu...
zroslis', mov shablya z pihvoyu... naviki...
oboº rzhavi...
S t e p a n
Ti, Oksano, vmiºsh
zarizati slovami bez nozha.
O k s a n a
Ta til'ki zh se ya vmiyu, bil'sh nichogo.
SHCHo-nebud' zhe i ya povinna vmiti...
(Movchannya)_.
YAk ya umru, to ne beri vzhe vdruge
ukra¿nki, viz'mi moskovku lipshe...
S t e p a n
Oksano!
O k s a n a
Vsi mi rizhemo slovami,
a tut zhinki plohi, voni boyat'sya...
S t e p a n (z mukoyu)_
Ta pozhalij sebe j mene hoch trohi!
O k s a n a
Zanadto ya zhalila... V tim i gore...
YAkbi ya mala sili ne zhaliti,
to virvalis' bi get' z si¿ kormigi -
i ti b oslobonivsya vid irzhi...
A tak, vzhe chisto: ni sobi, ni lyudyam!
S t e p a n
Oksanochko! Po¿dem na Vkra¿nu!
Nu, ya tebe proshu! Tam bat'ko-mati,
rodina, priyateli, tam ti z nimi
rozvazhishsya.
O k s a n a (odvertaºt'sya)_
YA j v vichi ne nasmiyu
¿m glyanuti...
S t e p a n
Nu, v Ki¿v podamosya,
pomolimos', nehaj nas bog prostit',
nehaj tobi zdorov'ya verne!
O k s a n a
Nashcho?
Komu potribne te moº zdorov'ya
ta j ya sama?
S t e p a n
Meni, moya ºdina!
YA zh tak tebe lyublyu!
O k s a n a
T obi zdaºt'sya.
Ti zhaluºsh mene, ale lyubiti...
taki j nema za vishcho... YA teper
taka nedobra stala, veredliva...
S t e p a n
Ni, ni, moya horosha!
O k s a n a
YA - horosha?
Hoch bi j bula koli yaka krasa,
to vzhe davno vona z oblichchya spala...
S t e p a n (gladit' ¿¿ ruku, niz'ko pohilivshi golovu)_
Ti sharpaºsh sebe rechami timi.
Ne treba stil'ki govoriti...
O k s a n a
Pravda...
S t e p a n
Ta j shcho kartatisya slovami, lyuba?
Nas dolya tak uzhe skarala tyazhko,
shcho, pevne, j bog prostit' usi grihi.
Hto krov iz ran teryav, a mi iz sercya.
Hto zaslanij, v tyurmu zamknutij buv,
a mi nesli kajdani nevidimi.
Hto mav hvilini shchastya v borot'bi,
a nas vazhka, strashna dushila zmora,
i nam ne vdileno bulo snagi
tu zmoru podolati...
O k s a n a (spokijnishe j lagidnisha, nizh dosi)_
Tak, se pravda.
Ale nihto s'ogo ne zrozumiº,
poki mi zhivi. Otzhe, treba vmerti.
Ti, pevne, dovshe prozhivesh, nizh ya, -
do ruk tobi svij zapovit viddam ya,
a ti jogo peredasi rodini
i bratchikam, hto shche zhivij lishivsya.
S t e p a n (z gostroyu tugoyu)_
Oj, krashche b ya tobi take kazav!
O k s a n a (pidvodit'sya j prihilyaº jogo do sebe)_
Ni, lyubij, ti na sviti potribnishij,
tobi shche º pro shcho j pro kogo dbati.
Borcem ne vdavsya ti, ta pislya boyu
podolanim podati pil'gu zmozhesh,
yak ti ne raz davav... Na bojovis'ku
ne vsi zh pomerli, ranenih bagato...
pomozhesh ¿m oduzhati, to, mozhe,
kolis' tam... znov zibravshisya do boyu,
voni tebe zgadayut' dobrim slovom...
a yak i ni - ne zhaluj, shcho pomig.
Sidyat' yakijs' chas movchki, obnyavshis'.
S t e p a n (pidvodit'sya i podaº Oksani ruku)_
Hodim, ya zavedu tebe do hati.
Bach, sonce vzhe navzahodi.
O k s a n a
Hodim
(Spirayuchis' na ruku Stepanovu, ide do budinku._
Ne dohodyachi runduka, spinyaºt'sya i obertaºt'sya,_
divlyachis' na zahidne sonce, shcho vzhe znikaº za obriºm)_.
Dobranich, sonechko! Idesh na zahid...
Ti bachish Ukra¿nu - privitaj!
27-29.IV 1910
** KAMINNIJ GOSPODAR **
Drama
DIYACHI:
Komandor don Gonzago de Mendoza.
Donna Anna.
Don ZHuan*.
Dolores.
Sganarel' - sluga don ZHuana.
Don Pablo de Al'vares \ bat'ko
Donna Mersedes / i mati donni Anni.
Donna Sol'.
Donna Konseps'jon - grandesa.
Marikvita - poko¿vka.
Duen'ya donni Anni.
Grandi, grandesi, gosti, slugi.
__
_*Tut uzhito francuz'ko¿, a ne ispans'ko¿ vimovi imennya "ZHuan", bo tak
vono osvyachene vikovoyu tradiciºyu u vsesvitnij literaturi. Z to¿ samo¿
prichini uzhito ital'yans'ko¿ formi slova "donna". (Prim. Lesi Ukra¿nki)._
I
Kladovishche v Sevil'¿. Pishni mavzole¿, bili postati smutku, marmur mizh
kiparisami, bagato kvitiv tropichnih, yaskravih.
Bil'she krasi, nizh tugi.
Donna Anna i Dolores. Anna yasno vbrana, z kvitkoyu v kosah, vsya v
zolotih sitochkah ta lancyuzhkah. Dolores v glibokij zhalobi, sto¿t' na
kolinah kolo odno¿ mogili, ubrano¿ svizhimi vinkami z zhivih kvitok.
D o l o r e s
(ustaº i vtiraº hustinkoyu ochi)
Hodim, Anito!
A n n a
(sidaº na skamnicyu pid kiparisom)
Ni-bo shche, Dolores,
tut garno tak.
D o l o r e s
(sidaº kolo Anni)
Nevzhe tobi prinadna
mogil'na sya krasa? Tobi, shchaslivij!
A n n a
SHCHaslivij?..
D o l o r e s
Ti zh bez primusu idesh
za komandora?
A n n a
Hto b mene primusiv?
D o l o r e s
Ti zh lyubish narechenogo svogo?
A n n a
Hiba togo ne vartij don Gonzago?
D o l o r e s
YA ne kazhu togo. Ale ti chudno
vidpovidaºsh, Anno, na pitannya.
A n n a
Bo se taki pitannya nezvichajni.
D o l o r e s
Ta shcho zh tut nezvichajnogo? Mi, Anno,
z toboyu podrugi shchonajvirnishi, -
ti mozhesh vse meni kazat' po pravdi.
A n n a
Spochatku ti meni podaj sej priklad.
Ti maºsh taºmnici. YA ne mayu.
D o l o r e s
YA? Taºmnici?
A n n a
(smiyuchis')
SHCHo? Hiba ne maºsh?
Ni, ne spuskaj ochej! Daj ya poglyanu!
(Zaglyadaº ¿j v ochi i smiºt'sya).
D o l o r e s
(iz sliz'mi v golosi)
Ne much mene, Anito!
A n n a
Navit' sl'ozi?
Oj gospodi, se passiya pravdiva!
Dolores zakrivaº oblichchya rukami.
Nu, vibach, godi!
(Bere v ruki sribnij medal'jon,
shcho visit' u Dolores na chornim shnurochku na grudyah).
SHCHo se v tebe tuta,
v sim medal'joni? Tut, libon', portreti
tvo¿h pokijnih baten'ka j matusi?
(Rozkrivaº medal'jona ranishe, nizh Dolores ustigla
spiniti ¿¿ ruku).
Hto vin takij, sej prehoroshij licar?
D o l o r e s
Mij narechenij.
A n n a
YA togo j ne znala,
shcho ti zaruchena! CHomu zh nikoli
tebe ne bachu z nim?
D o l o r e s
I ne pobachish.
A n n a
CHi vin umer?
D o l o r e s
Ni, vin zhivij.
A n n a
Vin zradiv?
D o l o r e s
Mene ne zradiv vin nichim.
A n n a
(neterplyache)
Dovoli
tih zagadok. Ne hochesh - ne kazhi.
YA lizti v dushu silomic' ne zvikla.
(Hoche vstati, Dolores uderzhuº ¿¿ za ruku).
D o l o r e s
Syad', Anno, syad'. CHi ti zh togo ne znaºsh,
yak tyazhko zrushiti velikij kamin'?
(Klade ruku do sercya).
A v mene zh tut lezhit' takij vazhkij
i tak davno... vin vitisniv iz sercya
vsi zhali, vsi bazhannya, krim odnogo...
Ti dumaºsh, ya plakala po mertvij
svo¿j rodini? Ni, moya Anito,
to kamin' vidaviv iz sercya sl'ozi...
A n n a
To ti davno zaruchena?
D o l o r e s
SHCHe zrodu.
Nas materi todi shche zaruchili,
yak ya zhila u maminij nadi¿.
A n n a
Oh, yak se nerozumno!
D o l o r e s
Ni, Anito.
Libon', se volya neba, shchob mogla ya
jogo svo¿m po pravu nazivati,
hoch vin meni i ne nalezhit'.
A n n a
Hto vin?
YAk chudno se, shcho ya jogo ne znayu.
D o l o r e s
Vin - don ZHuan.
A n n a
YAkij? Nevzhe otoj...
D o l o r e s
Otoj! Toj samij! A yakij zhe drugij
iz soten' tisyachiv usih ZHuaniv
tak mozhe prosto zvatis' "don ZHuan",
bez prizvis'ka, bez insho¿ prikmeti?
A n n a
Teper ya rozumiyu... Til'ki yak zhe?
Jogo vzhe skil'ki lit nema v Sevil'¿...
Tazh vin banit? *
_* Banit - vignanec'._
D o l o r e s
YA bachila jogo
ostatnij raz, yak mi buli v Kadiksi,
vin zhiv todi, hovayuchis' v pecherah...
zhiv kontrabandoyu... a chasom plavav
z piratami... Todi odna ciganka
pokinula svij tabir i za more
z nim utekla, ta tam des' i propala,
a vin vernuvsya i priviz v Kadiks
yakus' morisku*, shcho stru¿la brata
dlya don ZHuana... Potim ta moriska
pishla v chernici.
_* Moriski - mavritanci, yaki, formal'no prijnyavshi hristiyanstvo, potaj
spoviduvali islam._
A n n a
Se nenache kazka.
D o l o r e s
Odnak se shchira pravda.
A n n a
A za vishcho
jogo banituvano? SHCHos' ya chula,
ta nevirazno.
D o l o r e s
Vin, yak shche buv pazhem,
to za infantu viklikav na gerec'
odnogo princa krovi.
A n n a
Ta infanta
jogo lyubila?
D o l o r e s
Tak govoryat' lyudi,
a ya ne viryu.
A n n a
CHomu?
D o l o r e s
YAkbi lyubila,
vona b dlya n'ogo kinula Madrid
i korolivs'kij dvir.
A n n a
CHi se zh tak legko?
D o l o r e s
Lyubovi legkogo shlyahu ne treba,
adzhe toleds'ka rabinivna - viri
zreklas' dlya n'ogo.
A n n a
Potim shcho?
D o l o r e s
Vtopilas'.
A n n a
Oto, yakij strashnij tvij narechenij!
Nu, pravda, smak u n'ogo ne najkrashchij;
ciganka, busurmenka i zhidivka...
D o l o r e s
Ti zabuvaºsh pro infantu!
A n n a
Nu,
z infantoyu vse nevirazna sprava!
D o l o r e s
Vin, u vignannya ¿duchi, pidmoviv
shchonajsvyatishu abatisu, vnuku
samogo inkvizitora.
A n n a
Nevzhe?
D o l o r e s
SHCHe potim abatisa ta derzhala
tavernu dlya kontrabandistiv.
A n n a
(smiºt'sya)
Spravdi,
vin ne bez dotepu, tvij don ZHuan!..
A ti nenache gorda z togo vs'ogo, -
rahuºsh tih sperechnic', mov trofe¿,
shcho licar tvij zdobuv des' na turniri.
D o l o r e s
A zazdryu ¿m, Anito, tyazhko zazdryu!
CHomu ya ne ciganka, shchob mogla
zrektisya voli vil'no¿ dlya n'ogo?
CHomu ya ne zhidivka? - ya b stoptala
pid nogi viru, shchob jomu sluzhiti!
Korona - dar malij. YAkbi ya mala
rodinu, - ya b ¿¿ ne oshchadila...
A n n a
Dolores, bijsya boga!
D ol o r e s
Oh, Anito,
najbil'she zazdryu ya tij abatisi!
Vona dushi ryatunok viddala,
vona zreklasya rayu!
(Stiskaº ruki Anni).__
Anno! Anno!
Ti ne zbagnesh sih zazdroshchiv nikoli!
A n n a
YA b ¿m ne zazdrila, toboyu buvshi,
neshchasnim tim pokid'kam. Ah, prosti,
zabula ya, - vin i tebe zh pokinuv!
D o l o r e s
Mene ne kidav vin i ne pokine.
A n n a
Znov zagadki! Ta shcho se ti, Dolores?
D o l o r e s
Hodila j ya do n'ogo v tu pecheru,
de vin hovavsya...
A n n a
(z palkoyu cikavistyu)
Nu? i shcho zh? Kazhi!
D o l o r e s
Vin buv porubanij. ZHonu al'kada
vin vikrasti hotiv. Ale al'kad
¿¿ ubiv, a don ZHuana zraniv...
A n n a
Ta yak zhe ti distalasya do n'ogo?
D o l o r e s
Teper ya vzhe j sama togo ne tyamlyu...
To shchos' bulo, yak garyachkovij son...
Glyadila ya jogo, nosila vodu
opivnochi, i rani obmivala,
i go¿la, i vigo¿la.
A n n a
SHCHo zh?
Ose i vse?
D o l o r e s
Ose i vse. Vin vstav,
a ya pishla vid n'ogo znov dodomu.
A n n a
Takoyu zh, yak bula?
D o l o r e s
Takoyu, Anno,
yak chista gostya. I ti ne dumaj,
shcho ya b jomu dalasya na pidmovu.
Nikoli v sviti!
A n n a
Ale zh ti kohaºsh
jogo shaleno.
D o l o r e s
Anno, to ne shal!
Kohannya v mene v serci, nache krov
u chashi taºmnij svyatogo Gralya.
YA narechena, i nihto ne mozhe
mene splyamiti, navit' don ZHuan.
I vin se znaº.
A n n a
YAk?
D o l o r e s
Dusheyu chuº.
I vin do mene maº pochuttya,
ale te pochuttya - to ne kohannya,
vono ne maº nazvi... Na proshchannya
vin znyav perstenika z ruki moº¿
i moviv: "Povazhana sen'jorito,
yak vam hto dokoryatime za mene,
skazhit', shcho ya vash virnij narechenij,
bo z inshoyu ya vzhe ne obminyayus'
obruchkami - dayu vam slovo chesti".
A n n a
Koli vin se kazav, - chi to zh ne znachit',
shcho vin odnu tebe kohaº spravdi?
D o l o r e s
(sumno hitaº golovoyu)
Slovami serden'ka ne oduriti...
Mene z kohanim til'ki mriya v'yazhe.
Takimi narechenimi, yak mi,
prigidno buti v nebi rajs'kim duham,
a tut - yaka pekel'na z togo muka!
Tobi togo ne zrozumiti, Anno, -
tobi zbuvayut'sya vsi sni, vsi mri¿...
A n n a
"Vsi sni, vsi mri¿" - se vzhe ti zanadto!
D o l o r e s
CHomu zanadto? SHCHo tobi brakuº?
Vse maºsh: vrodu, molodist', kohannya,
bagatstvo, hutko budesh mati j shanu,
nalezhnu komandorovij druzhini.
A n n a
(zasmiyavshis', ustaº)
Ne bachu til'ki, de tut sni i mri¿.
D o l o r e s
(z blidoyu usmishkoyu)
Ta ¿h dlya tebe movbi vzhe j ne treba.
Obidvi panni pohodzhayut' mizh pam'yatnikami.
A n n a
Komu zh taki ne treba mrij, Dolores?
U mene º odna - dityacha - mriya...
Libon', vona povstala z tih kazok,
shcho bayala meni, malij, babusya, -
ya tak lyubila ¿h...
D o l o r e s
YAka zh to mriya?
A n n a
Et, tak, himeri!.. Marit'sya meni
yakas' gora strimka ta nepristupna,
na tij gori micnij, suvorij zamok,
nemov gnizdo orline... V tomu zamku
princesa moloda... nihto ne mozhe
do ne¿ dostupitisya na kruchu...
Vbivayut'sya i licari, i koni,
na goru dobuvayuchis', i krov
chervonimi strichkami obvivaº
pidgir'ya...
D o l o r e s
Ot yaka zhorstoka mriya!
A n n a
U mriyah vse dozvoleno. A potim....
Dol o r e s
(perejmaº)
...Odin shchaslivij licar zliz na goru
i dostupiv ruki i sercya panni.
SHCHo zh, Anno, mriya sya uzhe spravdilas',
bo ta princesa - to, zvichajno, ti,
ubiti licari - to ti panove,
shcho svatalis' do tebe neshchaslivo,
a toj shchaslivij licar - don Gonzago.
A n n a
(smiºt'sya)__
Ni, komandor mij - to sama gora,
a licarya shchaslivogo nemaº
nide na sviti.
D o l o r e s
Se, libon', i krashche,
bo shcho zh ti mozhesh licarevi dati
u nadgorodu?
A n n a
SHklyanku limonadi
dlya proholodi!
(Urivaº. Inshim tonom).
Glyan' lishen', Dolores, -
yak blimaº u sij grobnici svitlo,
mov zaslonyaº hto i vidslonyaº...
Nu shcho, yak tam hto º?
D o l o r e s
To kazhani
navkrug lampadi v'yut'sya.
A n n a
YA zaglyanu...
(Zaglyadaº kriz' gratchasti dveri u grobnicyu,
sipaº Dolores za rukav i pokazuº shchos'. Poshepki).
Divis' - tam zlodij! YA kliknu storozhu.
(Kidaºt'sya bigti).
V tu hvilinu odchinyayut'sya dveri.
Dolores skrikuº i mliº.
D o n ZH u a n
(vijshovshi z grobnici, do Anni)
Proshu vas, sen'jorito, ne vtikajte
i ne lyakajtes'. YA zovsim ne zlodij.
Anna vertaºt'sya i nahilyaºt'sya do Dolores.
D o l o r e s
(ochutivshis', stisnula Anni ruku)_ _
Vin, Anno, vin!.. CHi ya zbozhevolila?
A n n a
Vi - don ZHuan?
D o n ZH u a n
(uklonyayuchis')
Do vasho¿ poslugi.
D o l o r e s
YAk vi mogli syudi pributi?
D o n ZH u a n
Kinno,
a potim pishki.
D o l o r e s
Bozhe, vin zhartuº!
Vi zh golovoyu vazhite svoºyu!
D o n ZH u a n
YA kompliment ocej upershe chuyu,
shcho vazhu ya ne sercem, zavzhdi povnim,
a golovoyu - v nij zhe, sen'jorito,
hoch, pravda, º dumki, ta til'ki legki.
A n n a
A shcho vazhkogo ºst' u vashim serci?
D o n ZH u a n
O sen'jorito, seº mozhe znati
lish ta, shcho viz'me teº serce v ruchku.
A n n a
To vashe serce vazhene ne raz.
D o n ZH u a n
Gadaºte?
D o l o r e s
Hovajtes'! YAk hto prijde,
to vi propali!
D o n ZH u a n
YAk uzhe teper,
z ochej prekrasnih poglyadi prijnyavshi,
shche ne propav, to de zh moya pogibel'?
Anna usmihaºt'sya, Dolores spuskaº chornij serpanok
sobi na oblichchya i odvertaºt'sya.
A n n a
(mahaº na n'ogo rukoyu)
Idit' uzhe nazad v svoyu domivku!
D o n ZH u a n
Se til'ki ruchen'ka zhinocha mozhe
tak legko posilati u mogilu.
D o l o r e s
(znov obertaºt'sya do don ZHuana)
Nevzhe vi meshkaºte v s'omu sklepi?
D o n ZH u a n
YAk vam skazati? YA tut mav prozhiti
sej den' i nich - meni ne treba bil'she, -
ta v sim dvori shtivnisha etiketa,
nizh pri dvori kastil's'kim, otzhe j tam ya
nezdaten buv doderzhat' ceremonij,
to de vzhe tut!
A n n a
Kudi zh vi podastesya?
D o n ZH u a n
YA j sam ishche ne znayu.
D o l o r e s
Don ZHuane,
tut º tajnik pid cerkvoyu, shovajtes'.
D o n ZH u a n
Navryad chi veselishe tam, nizh tut.
D o l o r e s
Vi dbaºte vse pro veselist'!
D o n ZH u a n
CHom zhe
pro te ne dbati?
A n n a
Otzhe yakbi hto
na maskaradu klikav vas - pishli b vi?
D o n ZH u a n
Z ohotoyu pishov bi.
A n n a
To proshu vas.
Sej vechir v nashim domi bal maskovij,
u mogo bat'ka Pablo de Al'vares,
ostatnij bal pered mo¿m vesillyam.
Vsi budut' zamaskovani, krim starshih,
mene i narechenogo mogo.
D o n ZH u a n
(do Dolores)
Vi budete na bali, sen'jorito?
D o l o r e s
Vi bachite, sen'jore, - ya v zhalobi.
(Vidhodit' nabik).__
D o n ZH u a n
(do Anni)
A ya zhalobi ne noshu nikoli
i z dyakoyu zaprosini prijmayu.
(Vklonyaºt'sya).
A n n a
YAkij kostyum vash bude?
D o n ZH u a n
SHCHe ne znayu.
A n n a
Se shkoda. YA b hotila vas piznati.
D o n ZH u a n
Po golosu piznaºte.
A n n a
Vi pevni,
shcho ya vash golos tak zapam'yatayu?
D o n ZH u a n
Tak ot piznaºte po s'omu persni.
(Pokazuº persnya na svoºmu mizinci).
A n n a
Vi zavzhdi nosite jogo?
D o n ZH u a n
Tak, zavzhdi.
A n n a
Vi duzhe virnij.
D o n ZH u a n
Tak, ya duzhe virnij.
D o l o r e s
(vihodyachi z bichno¿ stezhki)
YA bachu, Anno, don Gonzago jde.
Don ZHuan hovaºt'sya v grobnicyu.
Anna jde nazustrich komandorovi.
K o m a n d o r
(povagom nablizhaºt'sya. Vin ne duzhe molodij,
povazhnij i zderzhanij, z velikoyu gidnistyu nosit'
svij bilij komandors'kij plashch)
Vi tut sami? A de zh duen'¿ vashi?
A n n a
Voni zajshli do cerkvi, bo Dolores
ochej ne lyubit' zajvih, yak buvaº
na grobi ridnih.
K o m a n d o r
(povazhno kivnuvshi golovoyu do Dolores)
YA se rozumiyu.
(Do Anni).
A ya prijshov do vasho¿ gospodi,
hotiv spitati vas, v yake ubrannya
vi maºte vdyagtis' dlya s'ogo balu.
A n n a
U bile. A navishcho vam se znati?
K o m a n d o r
Dribnicya. Tak, malen'ke mirkuvannya.
A n n a
Mene piznaºte u kozhnij sukni,
bo maski ya ne nalozhu.
K o m a n d o r
Se dobre.
Meni bulo b nenache ne do misli,
shchob vi nadili masku.
A n n a
A chomu zh vi
pro se ne movili ni slova dosi?
Ko m a n d o r
YA voli vasho¿ ne htiv stisnyati.
D o l o r e s
Se chudno sluhati, yak narechenij
bo¿t'sya polozhit' najmenshij primus
na tu, shcho hutko sam zhe vin priv'yazhe
shche ne takimi putami do sebe.
K o m a n d o r
Ne ya ¿¿ zv'yazhu, a bog i pravo.
Ne budu ya vil'nishij, nizh vona.
D o l o r e s
CHoloviki ne chasto tak govoryat',
a hoch govoryat' - hto z ¿h slovo derzhit'?
K o m a n d o r
Teper ya ne divuyu, sen'jorito,
shcho vi ne htili dosi vijti zamizh, -
bez pevnosti ne varto brati shlyubu.
A n n a
CHi vsi zh tu pevnist' mayut'?
K o m a n d o r
Donno Anno,
koli b ya znav, shcho vi mene ne pevni,
abo ne peven buv sebe chi vas,
ya b zaraz povernuv vam vashe slovo,
poki ne pizno. Bo yak bude dano
veliku prisyagu...
A n n a
Oh, se azh strashno!
K o m a n d o r
To ne lyubov, shcho prisyagi bo¿t'sya.
Vam spravdi strashno?
A n n a
Ni, se ya zhartuyu.
(Do Dolores).__
Nu, ya zh tobi kazala - vin gora!
K o m a n d o r
Znov zhart yakijs'? Veseli vi s'ogodni.
A n n a
CHomu zh meni veseloyu ne buti,
koli ya mozhu tak na vas vpevnyatis',
yak na kaminnu goru! Adzhe pravda?
K o m a n d o r
(podaº Anni ruku, shchob vesti ¿¿. Anna prijmaº)
Tak, donno Anno. YA vam dokazhu,
shcho vi ne pomilyaºtes'.
Idut'. Dolores trohi pozadu ¿h.
A n n a
(nespodivano golosno do Dolores)
A znaºsh,
meni vin zdavsya krashchim na portreti,
nizh tak.
Dolores, uzhahnuvshis', movchki divit'sya na ne¿.
K o m a n d o r
Hto?
A n n a
Narechenij Doloriti.
K o m a n d o r
Hto zh vin takij?
A n n a
Se poki shcho sekret.
Ta vin s'ogodni bude v nas na bali.
Vihodyat' vsi troº_._
S g a n a r e l '
(sluga don ZHuana. Uvihodit', oglyadayuchis',
nablizhaºt'sya do grobnici)
A vijdit', pane!
D o n ZH u a n
(vihodit')
YAk? To ti vzhe tuta?
S g a n a r e l '
Privit vid donni Sol'. Vona ne hoche,
shchob vi do ne¿ jshli, - bo¿t'sya slavi,
duen'ya v ne¿ zla. Vona voliº,
urvavshisya yak-nebud' na chasinku,
prijti syudi sama.
D o n ZH u a n
Uzhe? Tak hutko?
S g a n a r e l '
Vam nache nedogoda?
D o n ZH u a n
(ne sluhaº)
Rozdobud'
meni yakij kostyum dlya maskaradi,
ale poryadnij.
S g a n a r e l '
Zvidki zh vi diznalis',
shcho donna Sol' na maskaradi bude
u molodo¿ komandora? Znachit',
vi hochete ¿¿ zustriti tam
i vzyat' syudi?
D o n ZH u a n
(zahoplenij inshoyu dumkoyu)
Kogo?
S g a n a r e l '
Ta donnu Sol'!
Kogo zh ishche? Hiba mi ne dlya ne¿
prignalisya v Sevil'yu?
D o n ZH u a n
YA ne znayu.
Pobachimo.
S g a n a r e l '
Anu zh vi rozminetes',
to shcho ya budu tut robiti z neyu?
D o n ZH u a n
Nichogo. Ti sobi v tavernu pidesh,
vona zh do cholovika.
S g a n a r e l '
Ej, mij pane!
YA dokazav bi krashchogo licarstva,
yakbi-to ya buv pan, a vi - sluga.
Vihodit'. Don ZHuan hovaºt'sya v mavzolej.
II
Oserednij dvorik (ratio) v oseli sen'jora Pablo de Al'vares, uryadzhenij
na mavritans'kij lad, zasadzhenij kvitkami, kushchami i nevisokimi derevami,
otochenij budovami z galereºyu pid arkadami, shcho poshirena poseredini vistupom
runduka i lozheyu (velikoyu nisheyu); pokrivlya galere¿ rivna, z balyustradoyu, yak
oriºntal'nij dah, i poshirena v serednij chastini tim samim sposobom, shcho i
galereya vnizu; v obidva poverhi galere¿ vedut' z dvorika osibni shodi:
shiroki i niz'ki - nadil, visoki j vuzen'ki - nagoru. Dim i galereya yasno
osvitleni. V dvoriku svitla nema. Na peredn'omu plani dvorika - al'tanka,
obpletena vinogradom.
Don Pablo i donna Mersedes, bat'ko j mati Anni, rozmovlyayut' z
komandorom u dvoriku. Vgori po galere¿ pohodzhaº skil'ka gostej - shche
nebagato, - z nimi donna Anna.
K o m a n d o r
Dozvolite meni syudi prositi
prekrasnu donnu Annu na hvilinku?
D o n n a M e r s e d e s
Anito, jdi syudi! Tut don Gonzago!
A n n a
(perehilyaºt'sya cherez balyustradu i zaglyadaº vniz)
A vam syudi ne laska zavitati?
Ah, pravda, ne gori nagoru jti!
(Zbigaº, smiyuchis', prudko vdil).
D o n n a M e r s e d e s
Ti, Anno, nadto golosno smiºshsya.
D o n P a b l o
I zharti si meni ne do spodobi.
Ti musish pam'yatati...
K o m a n d o r
Ne svarite
moº¿ narecheno¿ za teº,
shcho bliz'kij shlyub ¿¿ ne zasmutiv.
YA zvik do zhartiv donni Anni.
D o n n a M e r s e d e s
Pablo,
nam slid piti nagoru gosti bavit'.
K o m a n d o r
Proshu lishitis' troshki. V nas v Kastil'¿
ne zvichaj narechenim buti vdvoh.
Ta ya ne zabaryu vas. Donno Anno,
proshu prijnyati syu malu oznaku
veliko¿ poshani i lyubovi.
(Vijmaº z-pid plashcha koshtovnij perlovij ubir dlya golovi i sklonyaºt'sya
pered Annoyu).
D o n n a M e r s e d e s
SHCHo za chudovi perli!
D o n P a b l o
Komandore,
chi ne zanadto dorogij darunok?
K o m a n d o r
Dlya donni Anni?!
A n n a
Ot vi zadlya chogo
mene pitali vranci pro ubrannya!
K o m a n d o r
Boyus', ya, mozhe, ne zumiv dobrati...
Ale ya dumav, shcho yak bile vbrannya,
to bili perli same...
A n n a
Don Gonzago,
vi hochete zovsim ne mati vad,
a se vzhe j ne garazd, - se prignitaº.
D o n n a M e r s e d e s
(nishkom, sipnuvshi Annu)
Anito, shamenis'! Ti zh hoch podyakuj!
Anna movchki vklonyaºt'sya komandorovi glibokim ceremonial'nim poklonom.
K o m a n d o r
(zdijmaº ubir nad ¿¿ golovoyu)
Dozvol'te, shchob ya sam poklav si perli
na gordovitu syu golivku, vpershe
pohilenu peredo mnoyu niz'ko.
A n n a
(raptom viprostuºt'sya)
Hiba inakshe vi b ne dosyagli?
K o m a n d o r
(nalozhivshi na ne¿ ubir)
YAk bachite, dosyag.
Dvorik spovnyaºt'sya yurboyu maskovanih i nemaskovanih, rozma¿to ubranih
gostej, - odni zijshli z gorishn'o¿ galere¿, a drugi uvijshli z nadvirn'o¿
brami. Mezhi timi, shcho nadijshli z brami, odna maska v chornomu, shirokomu,
duzhe faldistomu domino, oblichchya ¿j shchil'no zakrite maskoyu.
G o l o s i v yu r b i g o s t e j
(shcho zijshli z galere¿)
De nash gospodar?
De gospodini?
D o n P a b l o
Os' mi, lyubi gosti.
D o n n a M e r s e d e s
(do novopribulih)
Take ryasne bliskuche grono gostej
krasit' nash dim.
P i d s t a r k u v a t a g o s t ya
(z novopribulih do drugo¿, davnisho¿, nishkom)
Libon', vzhe zrahuvala
i skil'ki nas, i skil'ki mi koshtuºm!..
G o s t ya d r u g a
(tak samo do poperedn'o¿)
O, vzhe zh, Mersedes na rahunki bistra,
lish na gostinnist' povil'nisha trohi...
G o s t ya-p a n n o ch k a
(do Anni, vitayuchis')
Anito, yak zhe ti prepishno vbrana!
(Tihshe).
A til'ki v bilomu ti zablida.
A n n a
O, se nichogo, se tepera moda.
(SHCHe tihshe).
YAk hochesh, ya bilil tobi pozichu,
bo v tebe navit' i cholo chervone.
P a n n o ch k a
Ne treba, dyakuyu.
(Odvertaºt'sya, vidstupivshi, i popravlyaº masku j volossya, shchob zakriti
loba).
M o l o d a p a n i
(nishkom do drugo¿, pokazuyuchi ochima na Annu)
YAkij ubir!
D r u g a m o l o d a p a n i
(ironichno)
Ta til'ki zh i potihi! Bidna Anna!..
S t a r i j g i s t '
(do dona Pablo)
A shcho, don Pablo? vzhe teper nareshti
pokliche vas korol' do svogo dvoru, -
takogo zyatya test'...
D o n P a b l o
Jogo velichnist'
ne po zyatyah, a po zasluzi cinit'.
S t a r i j g i s t '
Na zhal', ocinki chasom dovgo zhdati.
D o n P a b l o
CHi dovgo, vi sami zaznali lipshe.
(Povertaºt'sya do inshogo).
Vi, grafe? YAk ya radij! CHest' yaka!
Gospodar, gospodini, komandor i gosti jdut' u dim dolishnim vhodom.
Maska "CHorne domino" lishaºt'sya v dvoriku, nezamitno vidstupivshi v tin' vid
kushchiv. Nezabarom Anna z molodshimi damami z'yavlyaºt'sya na gorishn'omu
runduci.
Slugi roznosyat' limonadu ta inshi holodoshchi.
D o n ZH u a n
(zamaskovanij, u mavritans'komu kostyumi, z gitaroyu, vhodit' z brami na
dvorik, staº proti runduka i, po korotkij prelyudi¿, spivaº)
U mo¿j kra¿ni ridnij
ºst' odna gora z krishtalyu,
na gori tij, na shpilechku,
syaº zamok z diamantiv.
Liho moº, Anno!
I roste posered zamku
kvitka, v pup'yanku zakrita,
na pelyustochkah u ne¿
ne rosa, a tverdi perli.
Liho moº, Anno!
I na goru krishtalevu
ni stezhok nema, ni shodiv,
v diamantovomu zamku
ani brami, ani vikon.
Liho moº, Anno!
Ta komus' ne treba stezhki,
ani shodiv, ani brami,
z neba vin zletit' do kvitki,
bo kohannya maº krila.
SHCHastya moº, Anno!
Pid chas spivu "CHorne domino" trohi vistupaº z kushchiv
i prisluhaºt'sya, pid kinec' hovaºt'sya.
K o m a n d o r
(vihodit' na gorishnij runduk pid kinec' spivu)
YAki se tuta spivi, donno Anno?
A n n a
YAki? Ne znayu, pevne, mavritans'ki.
K o m a n d o r
YA ne pro te pitayu.
A n n a
A pro shcho zh?
(Ne zhduchi vidpovidi, bere u slugi shklyanku limonadi
i spuskaºt'sya do don ZHuana).
A n n a
(do don ZHuana, podayuchi limonadu)
Bazhaºte proholoditis', mozhe?
D o n ZH u a n
Spasibi, ne vzhivayu holodoshchiv.
Anna kidaº shklyanku v kushchi.
K o m a n d o r
(nadhodit' slidom za Annoyu)
Vam do spodobi pisnya, donno Anno?
A n n a
A vam?
K o m a n d o r
Meni zovsim ne do spodobi.
D o n ZH u a n
YA vam ne dogodiv, sen'jore? SHkoda.
YA dumav, shcho zaruchenim to same
i slid pochuti pisnyu pro kohannya.
K o m a n d o r
V tij vashij pisni prispiv nedorechnij.
D o n ZH u a n
Na zhal', jogo ne mig ya prominuti, -
tak vimagaº mavritans'kij stil'.
A n n a
Vi do kostyuma dobirali pisnyu?
Z brami uvihodit' gurt molodizhi, panichiv; pobachivshi Annu, molodizh
otochuº ¿¿.
G o l o s i z g u r t u
O donno Anno! donno Anno, prosim,
z'yavit' nam lasku! Se zh ostatnij vechir
divocho¿ nezv'yazano¿ voli!
A n n a
Mo¿ panove, v chim bazhannya vashe?
O d i n l i c a r
Mi prosimo, shchob vi sami vkazali,
Hto maº vam sluzhit' v kotorim tanci.
A n n a
SHCHob ya sama prosila?..
D r u g i j l i c a r
Ne prositi,
nakazuvati maºte! Mi budem
rabami vashimi v sej vechir!
A n n a
Dobre,
shcho hoch ne dovshe, bo vzhe ya ne znayu,
shcho b vam na te skazali vashi dami.
CHi, mozhe, vas vid ¿h ryatuyut' maski?
T r e t i j l i c a r
(skidayuchi masku)
Vsi zori blidnut' pered soncem!
A n n a
Dijsno,
sej kompliment ne potrebuº maski,
bo vin dovoli vzhe povazhnij vikom.
Licar znov nadivaº masku i vidstupaº v gurt.
A n n a
(do molodizhi)
SHCHo zh, stan'te v ryad, ya budu priznachati.
Vsi stayut' v ryad, i don ZHuan mizh nimi.
K o m a n d o r
(tiho do Anni)
CHi se takij v Sevil'¿ zvichaj?
A n n a
Tak.
K o m a n d o r
CHi j ya povinen stati?
A n n a
Ni.
Komandor vidhodit'.
Panove,
vi vzhe gotovi?
(Do don ZHuana).
YAk zhe vi, poklonche
zminlivo¿ planeti, stali v ryad?
Hiba vam zvichaj dozvolyaº tanci?
D o n ZH u a n
Dlya nadzvichajno¿ zlamayu zvichaj.
A n n a
Za se ya vam dayu tanec' najpershij.
Don ZHuan vklonyaºt'sya po-shidnomu: prikladaº pravicyu do sercya, do ust i
do chola, potim zakladaº ruki navhrest na grudyah i shilyaº golovu. Pri tih
ruhah pobliskuº zolotij persten' na mizinci.
D o n ZH u a n
Odin?
A n n a
Odin. Vam drugogo ne bude.
(Do molodizhi).
YA vas, panove, poznachu rukoyu,
haj vsyak svoyu chergu zapam'yataº.
(SHvidko vkazuº rukoyu na kozhdogo panicha po cherzi, odin panich zostaºt'sya
nepoznachenim).
P a n i ch
A ya zh? A ya? Meni zh yaka cherga?
O d i n z g u r t u
Ostatnya, ochevidno.
Smih. Panich sto¿t' zbentezhenij.
A n n a
(do panicha)
Mij sen'jore,
ya musul'maninu dala najpershu,
bo vin ostatnim bude v carstvi bozhim,
vi zh, ya v tim pevna, dobrij katolik,
i vam ne strashno but' ostatnim tuta.
P a n i ch
Se v pershij raz, shcho ya b hotiv but' mavrom!
D o n ZH u a n
E, ne v chergu popav vash kompliment, -
libon', sudivsya vam dushi ryatunok!
A n n a
(pleshche v doloni)
Mo¿ piddani! godi! CHas do tancyu!
(Persha rushaº nagoru, za neyu molod').
Z gorishn'ogo poverhu chutno grim muziki. Pochinayut'sya tanci, shcho
rozprostoryuyut'sya na gorishnij runduk i galereyu. Donna Anna jde v pershij
pari z don ZHuanom, potim ¿¿ perejmayut' inshi panichi po cherzi. Komandor
sto¿t' na rozi nishi, prihilivshis' do vistupu stini, i divit'sya na tanci.
"CHorne domino" zorit' zdolu i nepomitno dlya sebe vihodit' na osvitlene
misce pered rundukom. Don ZHuan, skinchivshi tanec', shilyaºt'sya na
balyustradu, zavvazhaº "CHorne domino" i zihodit' udil, vono tim chasom
pospishno hovaºt'sya v tin'.
M a s k a-S o n ya sh n i k
(vhodit' zboku, perejmaº don ZHuana i hapaº jogo za ruku)
Ti don ZHuan! YA znayu!
D o n ZH u a n
YA hotiv bi
tebe tak dobre znati, garna masko.
M a s k a-S o n ya sh n i k
Ti znaºsh! Ne vdavaj! YA - donna Sol'!
(Zrivaº z sebe masku).
D o n ZH u a n
Probachte. V sonyashniku spravdi trudno
vpiznati sonce.
D o n n a S o l '
Ti smiºshsya z mene?
Tobi shche malo glumu?
D o n ZH u a n
De? YAkogo?
D o n n a S o l '
(ponuro)
YA til'ki shcho bula na kladovishchi.
D o n ZH u a n
Vas bachiv hto?
D o n n a S o l '
S'ogo shche brakuvalo!
Nihto, zapevne.
D o n ZH u a n
Nu, to v chim zhe dilo?
Hiba zustritisya na maskaradi
ne veselishe, nizh na kladovishchi?
D o n n a S o l '
(syagaº rukoyu za poyas)
O! ya zabula vzyati svij kindzhal!
D o n ZH u a n
(vklonyayuchis', podaº ¿j svij stilet)
Proshu, sen'joro.
D o n n a S o l '
(vidshtovhuº jogo ruku)
Get'!
D o n ZH u a n
(hovaº stilet)
Neposlidovno.
SHCHo zh vam bazhano, prehorosha pani?
D o n n a S o l '
Ne znaºte?
D o n ZH u a n
Ni, dalebi, ne znayu.
D o n n a S o l '
Vi pam'yataºte, shcho vi pisali?
D o n ZH u a n
YA vam pisav: "Pokin'te cholovika,
yak vin vam osoruzhnij, i vtikajte".
D o n n a S o l '
Z kim?
D o n ZH ua n
A konechne treba z kims'?
Hoch i zo mnoyu. Mozhu vas provesti.
D o n n a S o l '
Kudi?
D o n ZH u a n
V Kadiks.
D o n n a S o l '
Navishcho?
D o n ZH u a n
YAk navishcho?
Hiba na volyu virvatis' - to malo?
D o n n a S o l '
To vi mene prosili na strivannya,
shchob se skazati?
D o n ZH u a n
A dlya chogo vi
na te strivannya jshli? CHi vi hotili
pidsoloditi trohi girku stravu
podruzhnih obov'yazkiv? Vibachajte,
ya solodoshchiv gotuvat' ne vchivsya. |
D o n n a S o l '
(podaºt'sya do shodiv na runduk)
Vi shche meni zaplatite za se!
"CH o r n e d o m i n o"
(vihodyachi na svitlo i perejmayuchi donnu Sol'.
Nenatural'no zminenim golosom)
Tvij muzh tobi dozvolit' platu vzyati?
Donna Sol' mittyu vibigaº get' za bramu.
"CHorne domino" hoche shovatis' u tin',
don ZHuan zastupaº jomu dorogu.
D o n ZH u a n
Ti hto, zhalobna masko?
"CH o r n e d o m i n o"
Tin' tvoya!
Spritno vtikaº vid don ZHuana, hovayuchis' poza kushchami, zabigaº v al'tanku
i tam prishchulyuºt'sya. Don ZHuan, vteryavshi "CHorne domino" z ochej, podaºt'sya v
inshij bik, shukayuchi jogo. Na gorishn'omu runduci donna Anna tancyuº
segedil'¿.
O d i n l i c a r
(koli Anna skinchila tanec')
Ose zh vi tancyuvali, donno Anno,
po nashih vsih sercyah.
A n n a
Nevzhe? Zdavalos'
meni, shcho ya tancyuyu po pomosti.
CHi se u vas taki tverdi sercya?
D r u g i j l i c a r
(pidhodit' do Anni i vklonyaºt'sya, zaproshuyuchi do tancyu)
Teper moya cherga.
A n n a
(skladaº doloni)
Sen'jore, probi!
D r u g i j l i c a r
YA pidozhdu. Ale cherga za mnoyu?
A n n a
Zvichajno.
(Vstaº i, zamishavshis' mezhi gostyami, znikaº, potim z'yavlyaºt'sya v
dvoriku, vijshovshi dolishnimi shodami).
Donna Anna nadhodig' do al'tanki. "CHorne domino" vibigaº zvidti shvidko,
ale bez shelestu, i hovaºt'sya v kushchah. Anna padaº v znesilli na shirokij
oslin v al'tanci.
D o n ZH u a n
(nablizhaºt'sya do ne¿)
Se vi tut? Vibachajte, vam nedobre?
A n n a
(sila rivnishe)
Ni, prosto vtomlena.
D o n ZH u a n
Iti na goru?
A n n a
YAk?.. A!.. Mizh inshim, ya najbil'sh vtomilas'
vid bezkonechnih dotepiv sej vechir.
D o n ZH u a n
YA v dumci mav ne dotep.
A n n a
SHCHo zh inakshe?
D o n ZH u a n
YA dumav: shcho moglo primusit' vas
nagirno¿ v'yaznici domagatis'?
A n n a
V'yaznici? YA gadayu, prosto zamku,
a zamki zavzhdi na gori stoyat',
bo tak velichnishe i nepristupnish.
D o n ZH u a n
YA duzhe povazhayu nepristupnist',
yak ¿j pidvalinoyu ne kaminnya,
a shchos' zhive.
A n n a
Stoyati na zhivomu
nishcho ne mozhe, bo shibnet'sya hutko.
Dlya gordo¿ i vladno¿ dushi
zhittya i volya - na gori visokij.
Don ZH u a n
Ni, donno Anno, tam nemaº voli.
Z nagirnogo shpilya lyudini vidko
prostori vil'ni, ta vona sama
prikovana do ploshchinki malo¿,
bo leda krok - i zirvet'sya v bezodnyu.
A n n a
(v zadumi)
To de zh º v sviti taya spravzhnya volya?..
Nevzhe vona v takim zhitti, yak vashe?
Adzhe mizh lyud'mi vi, mov dikij zvir
mezhi mislivcyami na polyuvanni, -
lish maska vas boronit'.
D o n ZH u a n
Polyuvannya
vzaºmne mezhi nami. SHCHo zh do maski -
se til'ki hitroshchi mislivs'ki. Zaraz
¿¿ ne bude.
(Skidaº masku i sidaº kolo Anni).
Virte, donno Anno:
toj til'ki vil'nij vid gromads'kih put,
kogo gromada kine get' vid sebe,
a ya ¿¿ do togo sam primusiv.
Vi bachili takogo, hto, jduchi
za shchirim golosom svojogo sercya,
nikoli b ne pitav: "SHCHo skazhut' lyudi?"
Divit'sya, - ya takij. I tim sej svit
ne buv meni temniceyu nikoli.
Legen'koyu felyukoyu zlitav ya
prostor morej, yak perelitna pticya,
piznav krasu dalekih beregiv
i krayu shche ne znanogo prinadu.
Pri svitli voli vsi kra¿ horoshi,
vsi vodi gidni vidbivati nebo,
usi ga¿ podibni do edemu!
A n n a
(stiha)
Tak... se zhittya!
Pauza.
Nagori znov muzika j tanci.
D o n ZH u a n
YAk divno! znov muzika.
A n n a
SHCHo zh divnogo?
D o n ZH u a n
CHomu, koli vmiraº
stare i gorem bite, vsi ridayut'?
A tut - hovayut' volyu molodu,
i vsi tancyuyut'...
A n n a
Ale j vi,sen'jore,
tezh tancyuvali.
D o n ZH u a n
0, yakbi vi znali,
shcho dumav ya todi!
A n n a
A shcho?
D o n ZH u a n
YA dumav:
"Koli b, ne vipuskayuchi z obijmiv,
¿¿ pomchati prosto na konya
ta j do Kadiksa!"
A n n a
(vstaº)
CHi ne zabagato
vi dozvolyaºte sobi, sen'jore?
D o n ZH u a n
Oh, donno Anno, ta nevzhe potribni
i vam oti mizerni ogorozhi,
shcho nibito oboronyati mayut'
zhinochu gidnist'? YA zh bo silomic'
ne posyagnu na vashu chest', ne bijtes'.
ZHinkam ne tim strashnij ya.
A n n a
(znov sidaº)
Don ZHuane,
ya ne boyusya vas.
D o n ZH u a n
YA vperve chuyu
taki slova z zhinochih ust! CHi, mozhe,
vi tim sobi dodaºte odvagi?
A n n a
Odvaga shche ne zradila mene
v zhitti ni razu.
D o n ZH u a n
Vi j teper v nij pevni?
A n n a
CHomu zh bi ni?
D o n ZH u a n
Skazhit' meni po pravdi,
chi vi zaznali voli hoch na mit'?
A n n a
U sni.
D o n ZH u a n
I v mri¿?
A n n a
Tak, i v mri¿ tezh.
Don ZH u a n
To shcho zh vam ne daº tu gordu mriyu
zhittyam zrobiti? Til'ki za porig
perestupit' - i cilij svit shirokij
odkriºt'sya dlya vas! YA vam gotovij
i v shchasti i v neshchasti pomagati,
hoch bi vid mene serce vi zamknuli.
Dlya mene najdorozhche - vryatuvati
vam gordij, vil'nij duh! O donno Anno,
ya vas shukav tak dovgo!
A n n a
Vi shukali?
Ta vi zh mene zovsim ne znali dosi!
.D o n ZH u a n
Ne znav ya til'ki vashogo imennya,
ne znav oblichchya, ale ya shukav
u kozhnomu zhinochomu oblichchi
hoch vidbliska togo yasnogo syajva,
shcho promeniº v vashih gordih ochah.
Koli mi dvoº rizno rozijdemos',
to v bozhim tvorivi nemaº gluzdu!
A n n a
Strivajte. Ne t'marit' meni dumok
rechami zapal'nimi. Ne brakuº
meni odvagi jti v shirokij svit.
D o n ZH u a n
(vstaº i prostyagaº ¿j ruku)
Hodim!
A n n a
SHCHe ni. Odvagi tut ne dosit'.
D o n ZH u a n
Ta shcho zh vas ne puskaº?.Si¿ perli?
CHi ta obruchka, mozhe?
A n n a
Se? Najmenshe!
(Zdijmaº perlovij ubir z golovi i klade na osloni, a obruchku, znyavshi,
derzhit' na prostyagnenij doloni).
Os' pokladit' syudi i vash perstenik.
D o n ZH u a n
Navishcho vin vam?
A n n a
Ne bijtes', ne nadinu.
V Gvadalkvivir ya hochu ¿h zakinut',
yak budemo pere¿zditi mist.
D o n ZH u a n
Ni, s'ogo persnya ya ne mozhu dati.
Prosit', shcho hochete...
A n n a
Prositi vas
ya ne zbiralas' ni pro shcho. YA htila
lish pereviriti, chi spravdi º
na sviti hoch odna lyudina vil'na,
chi to vse til'ki "mavritans'kij stil'",
i vi sami za tu hvalenu volyu
ne viddaste j tonen'ko¿ kabluchki.
D o n ZH u a n
A vse zhittya viddam!
An n a
(znov prostyagaº ruku)
Obruchku!
D o n ZH u a n
Anno!
Obruchka ta ne º lyubovi znak.
A n n a
A shcho zh? kil'ce z kajdaniv? Don ZHuane,
I vam ne sorom v tomu priznavatis'?
D o n ZH u a n
YA slovo chesti dav ¿¿ nositi.
A n n a
Ah, slovo chesti?
(Vstaº).
Dyakuyu, sen'jore,
shcho vi meni te slovo nagadali.
(Nadivaº znovu ubir i svoyu obruchku i hoche vidijti).
D o n ZH u a n
(padaº na kolina)
YA vas blagayu, donno Anno!
A n n a
(z gnivnim ruhom)
Godi!
Dovoli vzhe komedi¿! Vstavajte!
(Obertaºt'sya i bachit' komandora, shcho nablizhaºt'sya vid domu do al'tanki).
Proshu vas, don Gonzago, provedit'
mene nagoru znovu.
K o m a n d o r
Donno Anno,
skazhit' meni togo sen'jora jmennya.
A n n a
Toj licar - narechenij Doloriti.
Inakshe vin ne smiº nazivatis'.
D o n ZH u a n
U mene ºst' imennya - don ZHuan.
Se jmennya vsij Ispani¿ vidome!
K o m a n d o r
Vi toj banit, kogo korol' pozbaviv
i chesti, j privile¿v? YAk vi smili
v sej chesnij dim z'yavitis'?
D o n ZH u a n
Privile¿
korol' daº, korol' i vzyati mozhe.
A chest' moya, tak samo, yak i shpaga,
meni nalezhat' - ¿h nihto ne zlomit'!
CHi hochete poprobuvati, mozhe?
(Vihoplyuº shpagu i staº v poziciyu do poºdinku).
K o m a n d o r
(zakladaº ruki navhrest)
Z banitami stavat' do poºdinku
ne lichit' komandorovi.
(Do Anni).
Hodim.
(Bere Annu pid ruku i rushaº, obernuvshis' plechima do don ZHuana).
Don ZHuan kidaºt'sya za komandorom uslid i hoche protknuti jogo shpagoyu. Z
tini virinaº "CHorne domino" i hapaº don ZHuana za ruku oboma rukami.
"CH o r n e d o m i n o"
(nezminenim golosom, tak shcho mozhna piznati golos Dolores)
Nemaº chesti napadati zzadu!
Anna oglyadaºt'sya. Don ZHuan i Dolores vibigayut' za bramu.
K o m a n d o r
Ne oglyadajtes'.
A n n a
Vzhe nema nikogo.
K o m a n d o r
(vipuskaº Anninu ruku i zminyaº spokijnij ton na griznij)
Vin yak syudi distavsya, donno Anno?
A n n a
Kazhu zh vam, yak Dolores narechenij.
K o m a n d o r
CHogo zh bulo stoyati na kolinah?
A n n a
Komu?
K o m a n do r
Ta vzhe zh jomu tut pered vami!
A n n a
Ne navpaki? Nu, to pro shcho zh rozmova?
K o m a n d o r
I vi mogli dozvoliti...
A n n a
Mij bozhe!
Hto zh dozvolu na si¿ rechi prosit'?
Se, mozhe, ta kastil's'ka etiketa
nakazuº zvertatisya do dami:
"Dozvol'te, pani, stati na kolina".
U nas za seº kozhna osmiyala b.
K o m a n d o r
YAk vi privikli vse zbuvati smihom!
A n n a
Ta zmilujtes'! yakbi ya kozhen raz,
vidkosha dayuchi, lila shche sl'ozi,
to v mene b ochi vilinyali dosi!
Nevzhe b vam spravdi tak s'ogo hotilos'?
Vam divno se, shcho ya za nim uslid
ne prostyagayu ruk, ne plachu girko,
ne spovidayusya tut pered vami
v zlochinnomu kohanni, shcho mov burya
nalinulo na serce bezboronne?
Bula b ya mov Izol'da v tim romani,
ta shkoda, ya do togo ne v nastroyu, -
yakraz ohotu mayu.do fandanga!
O! chuyu, same grayut'... la-la-la!..
Hodim, don Gonzago! ya polinu,
yak bila hvilya, u hibkij tanec',
a vi spokijno stanete, mov kamin'.
Bo znaº kamin', shcho tanok svavil'nij
skinchit' naviki hvilya - kolo n'ogo.
Komandor vede Annu popid ruku nagoru, de tancyuyut'.
III
Pechera na berezi morya v okolici Kadiksa. Don ZHuan sidit'
na kameni i tochit' svoyu shpagu. Sganarel' sto¿t' kolo n'ogo.
S g a n a r e l '
Navishcho vi vse tochite tu shpagu?
D o n ZH u a n
Tak, zvichka.
S g a n a r e l '
Vi zh teper na poºdinki
vzhe ne vihodite.
D o n ZH u a n
Ne mayu z kim.
S g a n a r e l '
Hiba lyudej ne stalo?
D o n ZH u a n
Vsi ti lyudi
ne varti se¿ shpagi.
S g a n a r e l '
Mozhe, j shpaga
kogos' ne varta?
D o n ZH u a n
(grizno)
Ti!!
S g a n a rel'
Probachte, pane,
to zhart bezgluzdij. YA vzhe j sam ne tyamlyu,
de v mene ti¿ duroshchi berut'sya, -
ot nache shchos' sipne!
D o n ZH u a n
Idi! Ne zastuj!
Sganarel', posmihnuvshis', vihodit'.
(Don ZHuan dali tochit' shpagu).
Et, znovu poshcherbiv! Get', na zlamannya!
(Kidaº shpagu).
S g a n a r e l '
(vbigaº, shvidko i nishkom)
Mij pane, utikajmo!
D o n ZH u a n
SHCHe chogo?
S g a n a r e l '
Nas vikrito. YA bachiv: nedalechke
chernec' yakijs' blukaº.
D o n ZH u a n
Nu to shcho?
S g a n a r e l '
Se shpig vid inkvizici¿, napevne,
a mozhe, j kat z otruºnim stiletom.
D o n ZH u a n
SHpigiv ya ne boyusya - zvik do nih,
a shpaga v mene dovsha vid stileta.
Vedi chencya, korotsha bude sprava.
Skazhi jomu, shcho spovidi bazhaº
vsesvitnij grishnik don ZHuan.
S g a n a r e l '
Garazd.
Vi ne ditina, ya pri vas ne nyan'ka.
Vihodit' i nezabarom privodit' v pecheru chencya, nevisokogo na zrist,
tonkogo, v odezhi "nevidimok" - v chornij vidlozi (kapturi), shcho zakrivaº vse
oblichchya, til'ki, dlya ochej u nij prorizani dirki.
Don ZHu a n
(vstaº nazustrich iz shpagoyu v rukah)
Mij otche, abo, mozhe, krashche - brate,
chomu zavdyachuyu taki svyati¿
odvidini?
CHernec' robit' rukoyu znak, shchob Sganarel' vijshov.
Ti vijdi, Sganarelyu.
(Bachachi, shcho Sganarel' ne spishit'sya, poshepki do n'ogo).
Poglyan', v chencya ruka zhinocha.
S g a n a r e l '
SHCHob ¿h!
(Mahnuvshi rukoyu, vihodit'),
Don ZHuan klade shpagu na kamin'. Z-pid odkinuto¿ vidlogi
raptom vistupaº oblichchya Dolores.
D o n ZH u a n
Dolores?! Vi? i znov u sij pecheri...
D o l o r e s
YA znov prijshla poryatuvati vas.
D o n ZH u a n
Poryatuvati? Hto zh se vam skazav,
shcho nibito meni ryatunku treba?
D o l o r e s
Sama ya znala se.
D o n ZH u a n
YA zh ne slabij,
yak bachite, - veselij, vil'nij, duzhij.
D o l o r e s
Vi hochete, shchob vam zdavalos' tak.
D o n ZH u a n
(na mit' zamislyuºt'sya, ale hutko pidvodit' golovu rizkim, upertim
ruhom)
YA bachu, sen'jorito, vasha odizh
nastro¿la vas na chernechij lad.
Ale ya vam ne budu spovidatis', -
mo¿ grihi ne dlya panyans'kih sluhiv.
Dolores movchki vijmaº dva suvo¿ pergamentu i podaº ¿h don ZHuanovi.
Ni, vibachte, Dolores! YA ne htiv
znevazhit' vas, meni bulo b se prikro.
SHCHo vi meni prinesli?
D o l o r e s
Prochitajte.
D o n ZH u a n
(shvidko pereglyadaº pergamenti)
Dekret vid korolya... i paps'ka bulla...*
Meni proshchayut'sya usi zlochini
i vsi grihi... CHomu? Z yako¿ rechi?..
I yak do vas distalis' si paperi?
_* Bulla - gramota, postanova abo rozporyadzhennya papi rims'kogo,
skripleni pechatkoyu._
Dol o r e s
(spustivshi ochi)
Vi ne dogaduºtes'?
D o n ZH u a n
O Dolores!
YA rozumiyu. Znov vi nalozhili
na mene dovg yakijs'. Ta vam vidomo,
shcho ya privik svo¿ dovgi platiti.
D o l o r e s
YA ne prijshla syudi z vas platu pravit'.
D o n ZH u a n
YA viryu vam. Ale ya ne bankrot.
Kolis' ya vam zastavu dav - obruchku,
teper gotovij viplatit' ves' dovg.
Uzhe zh ya ne banit, a grand ispans'kij,
i vam ne sorom bude stat' do shlyubu
zo mnoyu.
D o l o r e s
(iz stogonom)
Bozhe! Divo presvyataya!
YA spodivalasya, shcho seº bude...
ale shchob tak moyu ostatnyu mriyu
ya musila hovati...
(Golos ¯¯ perehoplyuº spazma strimanih sliz).
D o n ZH u a n
YA vraziv vas?
Ta chim, Dolores?
D o l o r e s
Vi ne zrozumili?
Gadaºte, shcho yak ispans'kij grand
dochci gidal'ga kine shlyubnij persten',
nemov gaman z chervincyami lihvarci,
to v nij povinno serce rozcvisti,
a ne oblitis' kriv'yu?
D o n ZH u a n
Ni, Dolores,
i vi zh mene povinni zrozumiti:
niyakij divchini, niyakij zhinci
ne buv ya dosi vinen zrodu!
D o l o r e s
Spravdi?
Vi, don ZHuan, nichim ne zavinili
proti zhinoctva?
D o n ZH u a n
Ni. Nichim, nikoli.
YA kozhen raz davav ¿m teº vse,
shcho lish voni mogli zmistiti: mriyu,
korotku hvilyu shchastya i poriv,
a bil'shogo z nih zhadna ne zmishchala,
ta inshij i togo bulo nadmiru.
D o l o r e s
A vi sami mogli zmistiti bil'she?
(Pauza).
Platiti vam ne prijdet'sya sej raz.
Viz'mit' nazad syu zolotu "zastavu".
(Hoche znyati z svoº¿ pravici obruchku).
Don ZHu a n
(vderzhuº ¿¿ ruku)
Ni, to nalezhit' vam z svyatogo prava.
D o l or e s
YA vzhe sama do sebe ne nalezhu.
Vzhe j se vidime tilo ne moº.
Sama dusha u s'omu tili - dim
zhertovnogo kadila, shcho zgoraº
za vashu dushu pered bogom...
D o n ZH u a n
SHCHo se?
YA vashih sliv ne mozhu zrozumiti.
Vi mov zakolota krivava zhertva,
taki v vas ochi... Sej dekret, sya bulla..
Vi yak ¿h zdobuli? YA vas blagayu,
skazhit' meni!
D o l o r e s
Navishcho vam te znati?
D o n ZH u a n
SHCHe, mozhe, ya zrechusya tih dariv.
D o l o r e s
Vi ¿h zrektis' ne mozhete, ya znayu.
A yak voni zdobuti - vse odno.
Ne pershij raz za vas zagine zhinka,
yakbi zh to hoch, ostatnij!
D o n ZH u a n
Ni, skazhit'.
Koli ne skazhete, ya mozhu zdumat',
shcho sposib dobuvannya buv ganebnij,
bo chesnij pokrivu ne potrebuº.
D o l o r e s
"Ganebnij"... "chesnij"... yak teper daleko
vid mene si slova... SHCHo zh, ya skazhu:
ya za dekret sej tilom zaplatila.
D o n ZH u a n
YAk?..
D o l o r e s
YA ne mozhu dovshe poyasnyati.
Vi znaºte vsi norovi dvirs'ki, -
tam platit'sya za vse koli ne zlotom,
to...
D o n ZH u a n
Bozhe! YAk zhe strashno se, Dolores!
D o l o r e s
Vam strashno? YA s'ogo ne spodivalas'.
D o n ZH u a n
A vam?
D o l o r e s
YA vzhe nichogo ne boyusya.
CHogo meni zhahatisya pro tilo,
koli ne poboyalas' ya i dushu
viddati, shchob za bullu zaplatiti?
D o n ZH u a n
Ta hto zh dusheyu platit'?
D o l o r e s
Vsi zhinki,
koli voni kohayut'. YA shchasliva,
shcho ya dusheyu vikuplyayu dushu,
ne kozhna zhinka maº seº shchastya.
Svyatij otec' vam dushu vizvolyaº
vid kar pekel'nih cherez te, shcho ya
vzyala na sebe kayat'sya dovichno
za vashi vsi grihi. V monastiri
z ustavom najsuvorishim ya budu
cherniceyu. Obitnicyu movchannya,
i postu, j bichuvannya dam ya bogu.
Zrektisya mayu ya vs'ogo, ZHuane,
i navit' - mrij i spogadiv pro vas!
Lish pam'yatat' pro vashu dushu budu,
a vlasnu dushu zanedbayu. Pide
moya dusha za vas na vichni muki.
Proshchajte.
Don ZHuan sto¿t' movchki, prigolomshenij.
(Dolores rushaº, ale zaraz zupinyaºt'sya).
Ni, shche raz! Ostatnij raz
ya podivlyusya shche na si¿ ochi!
Bo vzhe zh voni meni svitit' ne budut'
v mogil'nij t'mi togo, shcho bude zvatis'
mo¿m zhittyam... Viz'mite vash portret.
(Zdijmaº z sebe medal'jon i klade na kamin').
YA mayu pam'yatat' pro vashu dushu,
bil'sh ni pro shcho.
D o n ZH u a n
Ale yakbi ya vam
skazav, shcho mit' ºdina shchastya z vami
tut, na zemli, dorozhcha zadlya mene,
nizh vichnij raj bez vas na nebesah?
D o l o r e s
(ekstatichne, yak muchenicya na torturah)
YA ne proshu mene ne spokushati!
Sej pivobman... koli b vin mig do krayu
se serce storozhkeº oduriti!
Svyataya divo! daj meni prinesti
za n'ogo j syuyu zhertvu!.. O ZHuane,
kazhit' meni, kazhit' slova kohannya!
Ne bijtesya, shchob ya ¿h prijnyala.
Os' vam obruchka vasha.
(Zdijmaº i hoche podati don ZHuanovi obruchku,
ale ruka znesileno padaº, obruchka kotit'sya dodolu).
D o n ZH u a n
(pidijmaº obruchku i nadivaº znovu na ruku Dolores)
Ni, nikoli
ya ne viz'mu ¿¿. Nosit' ¿¿
abo madonni dajte na ofiru,
yak hochete. Na syu obruchku mozhna
divitisya chernici. Sya obruchka
ne zbudit' grishnih spogadiv.
D o l o r e s
(tiho)
Se pravda.
D o n ZH u a n
A vasho¿ ya ne viddam nikomu
doviku.
D o l o r e s
Nashcho vam ¿¿ nositi?
D o n ZH u a n
Dusha svo¿ potrebi maº j zvichki,
tak samo, yak i tilo. YA hotiv bi,
shchob vi bez zajvih sliv se zrozumili.
D o l o r e s
Pora vzhe jti meni... YA vam proshchayu
za vse, shcho vi...
D o n ZH u a n
Spinit'sya! Ne t'marit'
yasnogo spogadu, pro syu hvilinu!
Za shcho proshchati? YA zh tepera bachu,
shcho ya i vam ne zaviniv nichogo.
Adzhe vi cherez mene dosyagli
visokogo, prechistogo verhiv'ya!
Nevzhe mene za se proshchati treba?
O ni, libon', vi v slovi pomililis'!
U serci storozhkim takeº slovo
vroditis' ne moglo. Vam ne potribni
taki slova, koli vi stali vishche
vid gan'bi j chesti. Pravda zh tak, Dolores?
D o l o r e s
Zdaºt'sya, sliv niyakih bil'sh ne treba.
(Hoche jti).
D o n ZH u a n
Strivajte shche, Dolores... Vi v Madridi
odvidali sen'joru de Mendoza?
D o l o r e s
(spinyaºt'sya)
Vi... vi... mene pitaºte pro ne¿?
D o n ZH u a n
YA bachu, rano vam shche v monastir.
D o l o r e s
(peremagaº sebe)
YA bachila ¿¿.
D o n ZH u a n
Vona shchasliva?
D o l o r e s
Zdaºt'sya, ya shchaslivisha vid ne¿.
Don ZHu a n
Vona pro mene ne zabula?
D o l o r e s
Ni.
D o n ZH u a n
Pochim vi znaºte?
D o l o r e s
YA sercem chuyu.
D o n ZH u a n
Se vse, shcho htiv ya znati.
D o l o r e s
YA vzhe jdu.
D o n ZH u a n
Vi ne pitaºte mene, navishcho
meni se treba znati?
D o l o r e s
Ne pitayu.
D o n ZH u a n
I vam ne tyazhko se?
D o l o r e s
YA ne shukala
nikoli stezhki legko¿. Proshchajte.
D o n ZH u a n
Proshchajte. YA nikoli vas ne zradzhu.
Dolores zakrivaº raptom oblichchya vidlogoyu i vihodit' z pecheri ne
oglyadayuchis'.
Sganarel' uvihodit' i dokirlivo divit'sya na don ZHuana.
D o n ZH u a n
(skorish do sebe, nizh do slugi)
YAku ya garnu vigartuvav dushu!
S g a n a r e l '
CHiyu? Svoyu?
D o n ZH u a n
Ushchiplive pitannya,
hoch nesvidome!
S g a n a r e l '
Dumaºte, pane?
D o n ZH u a n
A ti shcho dumaºsh?
S g a n a r e l '
SHCHo ya vidav vas
kovadlom i klevcem, a shche nikoli
ne bachiv kovalem.
D o n ZH u a n
To shche pobachish.
S g a n a r e l '
SHkoda! propalo vzhe!
D o n ZH u a n
SHCHo? de propalo?
S g a n a r e l '
Pishla v chernici vasha dolya, pane.
D o n ZH u a n
To ti pidsluhuvav?
S g a n a r e l '
A vi j ne znali?
Hto maº slugi, toj povinen zviknut',
shcho maº povsyakchas konfes'jonal.
D o n ZH u a n
Ale shchob tak nahabno priznavatis'!..
S g a n a r e l '
To treba but' slugoyu don ZHuana.
Mij pan vidomij shchiristyu svoºyu.
D o n ZH u a n
Nu, ne pleshchi!.. To tin' moya pishla,
zovsim ne dolya. Dolya zhde v Madridi.
Sidlaj lish konej. Mi teper po¿dem
tu dolyu dobuvati. SHvidshe! Mittyu!
Sganarel' vihodit'. Don ZHuan bere shpagu do ruk i provodit'
rukoyu po lezi, probuyuchi ¿¿ gostrist', pri tomu vsmihaºt'sya.
IV
Oselya komandorova v Madridi. Opochival'nya donni Anni, velika, pishno, ale
v temnih tonah ubrana kimnata. Visoki, vuz'ki vikna z balkonami syagayut'
slive do pidlogi, zhalyuzi na nih zakriti. Donna Anna u sivij z chornim
pivzhalobnij sukni sidit'
pri stoliku, perebiraº u skrin'ci koshtovni pokrasi i primiryaº ¿h do
sebe, divlyachis' u svichado.
K o m a n d o r
(uvihodit')
CHogo se vi vbiraºtes'?
A n n a
Na zavtra
pokrasi vibirayu. Zavtra hochu
piti na bij bikiv.
K o m a n d o r
U pivzhalobi?!
A n n a
(z dosadoyu vidsuvaº pokrasi)
Oh, ti zhalobi! i koli ¿m kraj?
K o m a n d o r
(spokijno)
Sya maº visim den' ishche trivati.
Po dyad'kovi vona ne duzhe dovga.
A n n a
Najcikavishe te, shcho ya i v vichi
ne bachila nikoli togo dyad'ka.
K o m a n do r
To spravi ne zminyaº. Vi teper
nalezhite do domu de Mendoziv,
tozh vam godit'sya shanuvati pam'yat'
vsih svoyakiv.
A n n a
Prodovzh ¿m, bozhe, viku!
Bo se teper po dyad'kovi zhaloba,
a to bula po titci, pered neyu zh -
koli b ne pomilitis'! - brat u tretih
chi nebizh u chetvertih nam pomer...
K o m a n d o r
Na kogo vi rozserdilis'?
A n n a
YA til'ki
hotila prigadati, skil'ki dniv
ya ne bula v zhalobi z togo chasu,
yak z vami odruzhilas'.
K o m a n d o r
Cilij misyac'.
A n n a
(ironichno)
Ah, cilij misyac'? Se bagato, spravdi¿
K o m a n d o r
Ne rozumiyu vasho¿ dosadi.
Nevzhe-taki dlya marno¿ rozvagi
ladni vi zanedbati vsi pochesni
zvicha¿ davni?
A n n a
(vstaº)
SHCHo se za slova?
YA ne doderzhuyu zvicha¿v chesnih?
Koli ya shcho ganebnogo vchinila?
K o m a n d o r
Pro shchos' ganebne j movi but' ne mozhe,
ale dlya nas i zbochennya najmenshe
bulo b stupnem do prirvi. Ne zabud'te,
shcho komandors'kij plashch meni distavsya
ne pros'bami, ne grishmi, ne nasil'stvom,
ale chesnotoyu. Z nas, de Mendoziv,
buli zdaven vsi licari bez strahu,
vsi dami bez dogani. CHi zh podoba,
shchob same vas yurba mogla ogudit',
koli vi zavtra...
A n n a
(rozdrazhneno)
YA ne jdu nikudi.
K o m a n d o r
Zovsim nema potrebi zamikatis'.
Mi zavtra maºmo piti do cerkvi.
A n n a
YA ne zbiralasya do cerkvi zavtra.
K o m a n d o r
A vse-taki mi musimo piti, -
kazati kazan' maº fra In'¿go.
A n n a
Se najnudnishij v sviti propovidnik!
K o m a n d o r
YA z vami zgodzhuyus'. Ta koroleva
zlyubila ti kazannya. Otzhe, hodit'
i cilij dvir na nih. Koli ne bude
z usih grandes lish vas, to se pomityat'.
Anna movchki zithaº.
(Komandor vijmaº z kisheni molitovni chitki z dimchastogo krishtalyu).
YA vam kupiv chitki do pivzhalobi,
a trohi zgodom spravlyu z ametistu.
A n n a
(bere chitki)
Spasibi, til'ki nashcho se?
K o m a n d o r
Vam treba
pishnotoyu vsih dam perevazhati.
I shche, bud' laska, yak prijdem do cerkvi,
ne popuskajte donni Konseps'jon
kraj korolevi sisti. Teº misce
nalezhit' vam. Proshu vas pam'yatati,
shcho nam nalezhit' pershe misce vsyudi,
bo mi jogo zajmati mozhem gidno,
i nas nihto ne mozhe zaminiti, -
ruchit' za te ne til'ki chest' Mendoziv,
a j ordenu mogo pochesnij prapor.
Koli zh ne til'ki donna Konseps'jon,
a j koroleva shoche te zabuti,
to ya ne gayuchis' pokinu dvir,
za mnoyu rushit' vse moº licarstvo,
i vzhe todi nehaj jogo velichnist'
priderzhuº koronu hoch rukami,
shchob chasom ne shitnulas'. YA zumiyu
odvazhno boroniti prav licars'kih,
ta til'ki treba, shchob voni buli
vsim navich bezperechni, a dlya togo
mi musim pil'nuvat' ne til'ki chesti,
ale j vimog najmenshih etiketi,
shchonajdribnishih. Haj voni zdayut'sya
dlya vas nudnimi, marnimi, bez gluzdu..
A n n a
Terplivoste svyata!
K o m a n d o r
Tak, spravdi treba
molitis' do terplivosti svyato¿,
koli hto hoche vstoyat' na verhiv'¿
tih prav, shcho vimagayut' obov'yazkiv.
Prava bez obov'yazkiv - to svavolya
Anna znov zithaº.
Zithaºte? SHCHo zh, vam bulo vidomo,
yaki vas tut povinnosti chekayut'.
Svidomo vi obrali vashu dolyu,
i vashe kayattya prijshlo zapizno.
A n n a
(gordo)
I v dumci ya ne mayu kayattya.
YA priznayu vam raciyu. Zabud'te
mo¿ himeri - vzhe voni minuli.
K o m a n d o r
Ose slova spravdeshn'o¿ grandesi!
Teper ya piznayu svoyu druzhinu.
Prostit', ya buv na mit' ne peven vas,
i tak meni todi samotn'o stalo,
i borot'ba zdalas' meni tyazhkoyu
za toj shchabel', shcho maº nas postavit'
shche vishche.
A n n a
(zhivo)
Za yakij shchabel'? Tazh vishche
º til'ki tron!
K o m a n d o r
Tak, til'ki tron.
(Pauza).
Davno b ya
sej plan vam rozkazav, yakbi ya bachiv,
shcho vi tim zhiti mozhete, chim ya.
A n n a
A vi s'ogo ne bachili?
K o m a n d o r
YA kayus'.
Ale teper ya kozhnij krok mij hochu
robiti z vami vraz. Najvishcha skelya
lishe todi vinec' pochesnij maº,
koli ziv'º gnizdo na nij orlicya.
A n n a
Orlicya?
K o m a n d o r
Tak, orlicya til'ki mozhe
na gostromu i gladkomu shpili
sobi trivku oselyu zbuduvati
i zhiti v nij, ne boyachis' bezviddya,
ni soncya stril, ani griz'bi peruniv.
Za te ¿j nadgoroda - visokosti...
A n n a
(perejmaº)
...u chistomu nagirnomu povitri
bez pahoshchiv obleslivih dolin.
CHi tak?
K o m a n d o r
Tak. Dajte ruku.
Anna podaº ruku, vin stiskaº.
I dobranich.
A n n a
Vi jdete?
K o m a n d o r
Tak, na radu kapitulu*,
yak chasom zapiznyusya, to ne zhdit'.
* Kapitul - zibrannya chleniv yakogos' ordenu.
(Vihodit').
Anna sidaº i zadumuºt'sya.
Uvihodit' poko¿vka Marikvita.
A n n a
Ti, Marikvito? De moya duen'ya?
M a r i k v i t a
¿j raptom tak chogos' nedobre stalo,
azh musila lyagti. Ale yak treba,
to ya taki ¿¿ poklichu.
A n n a
Ni,
nehaj spochine. Zapleti meni
volossya na nich ta j idi.
M a r i k v i t a
(zaplitayuchi Anni kosi)
YA mayu
sen'jori shchos' kazati, til'ki zhdala,
shchob vijshov z domu nash sen'jor.
A n n a
Daremne.
YA vid sen'jora taºmnic' ne mayu.
M a r i k v i t a
O, pevna rich! Adzhe moya sen'jora
zovsim svyata! YA same se kazala
tomu sluzi, yak brala ti kvitki.
A n n a
YAkij sluga? SHCHo za kvitki?
M a r i k v i t a
Nedavno
sluga yakijs' prinis kvitki z granati
vid kogos' dlya sen'jori.
A n n a
(gnivno)
But' ne mozhe!
Kvitki z granati, kazhesh? I dlya mene?
M a r i k v i t a
Ne znayu... Vin kazav... Vono-to pravda -
zuhvalo trohi, bo kvitki z granati -
to znak zhagi. Ta shcho ya poyasnyayu!
Adzhe se vsim vidomo.
A n n a
Marikvito,
ya mushu znat', vid kogo sya obraza!
M a r i k v i t a
Sluga imennya ne skazav, lish moviv,
kvitki ti dayuchi: "Se donni Anni
vid mavra virnogo".
Anna urivchasto skrikuº.
Sen'jora znaº,
vid kogo to?
A n n a
(zbentezhena)
Ne treba tih kvitok...
M a r i k v i t a
YA prinesu, hoch pokazhu.
A n n a
Ne treba!
Marikvita, ne sluhayuchi, vibigaº i mittyu vertaºt'sya z kiticeyu chervonogo
granatovogo cvitu.
(Odhilyayuchi kviti rukoyu ta odvertayuchis').
Get' vikin' ¿h!
M a r i k v i t a
YA b ¿h sobi vzyala,
koli sen'jora ¿h ne hoche. Tut zhe
kvitki navdivovizhu...
A n n a
Tak... viz'mi...
M a r i k v i t a
Ot zavtra ya zakvitchayus'!
A n n a
Idi!
M a r i k v i t a
CHi tut ne treba vidchiniti vikon?
Strah dushno!
A n n a
(v zadumi, bezuvazhno)
Vidchini.
M a r i k v i t a
(odchinyayuchi)
I zhalyuzi?
A n n a
Ni, mozhe, vidko z vulici.
M a r i k v i t a
(odchinyayuchi zhalyuzi)
Ta de zh tam!
Teper na vulici zovsim bezlyudno.
Tut ne Sevil'ya! Oh, teper v Sevil'¿
dzvenyat'-brinyat' vsi vulici vid spiviv,
povitrya v'ºt'sya v prudkij madrilen'¿!
A tut povitrya kam'yane...
A n n a
(nervovo)
Oj, godi!
Marikvita, govoryachi, vihililas' Iz vikna i rozglyadaºt'sya na vsi boki;
raptom robit' rukoyu ruh, nache kidayuchi shchos'.
(Zavvazhivshi ruh).
Ta shcho ti, Marikvito?!
M a r i k v i t a
(nevinno)
SHCHo? Nichogo.
A n n a
Ti kinula do kogos' kvitku?
M a r i k v i t a
De zh tami
YA netlyu proganyala... CHi sen'jora
nichogo bil'sh ne potrebuº?
A n n a
Ni.
M a r i k v i t a
(klanyaºt'sya, prisidayuchi)
Bazhayu garnih, garnih sniv!
A n n a
Dobranich!
Marikvita vijshla, a vijshovshi, polishila v kimnati kiticyu z granat. Anna,
oglyanuvshis' na dveri, tremtyachoyu rukoyu bere tu kiticyu i z tugoyu divit'sya na
ne¿.
(Stiha).
Vid mavra virnogo...
Don ZHuan bez shelestu, zruchno vlazit' viknom, kidaºt'sya na kolina pered
Annoyu i pokrivaº pocilunkami ¿¿ odezhu j ruki.
(Vpustivshi kiticyu, v nestyami).
Vi?!
D o n ZH u a n
YA! vash licar!
Vash virnij mavr!
A n n a
(opam'yatavshis')
Sen'jore, hto dozvoliv?..
D o n ZH u a n
(ustavshi)
Navishcho seº licemirstvo, Anno?
YA zh bachiv, yak vi til'ki shcho derzhali
syu kiticyu.
A n n a
Se trapilos' vipadkom.
D o n ZH u a n
Taki vipadki ya blagoslovlyayu!
(Prostyagaº do Anni ruki, vona boronit'sya ruhom).
A n n a
YA vas proshu, idit', lishit' mene!
D o n ZH u a n
Vi bo¿tes' mene?
A n n a
YA ne povinna
prijmati vas...
D o n ZH u a n
YAki slova bezsili!
Kolis' ya ne taki od vas chuvav!
Oh, Anno, Anno, de zh ti vashi gordi
kolishni mri¿?
A n n a
Ti divochi mri¿ -
to prosto kazka.
D o n ZH u a n
A hiba zh mi z vami
ne v kazci zhivemo? Na kladovishchi,
mizh smihom i sliz'mi, vrodilas' kazka,
u tanci rozcvila, zrosla v rozluci...
A n n a
I chas uzhe skinchitis' ¿j.
D o n ZH u a n
YAk same?
SHCHo virnij licar vizvolit' princesu
z kaminno¿ v'yaznici, i pochnet'sya
ne kazka vzhe, a pisnya shchastya j voli?
A n n a
(hitaº golovoyu)
Hiba ne mozhe kazka tim skinchitis',
shcho licar prosto vernet'sya dodomu,
bo vzhe zapizno ryatuvat' princesu?
D o n ZH u a n
O ni! takogo v kazci ne buvaº!
Take traplyaºt'sya hiba v zhitti,
ta j to v nikchemnomu!
A n n a
Meni nichogo
od vas ne treba. YA vas ne proshu
ni ryatuvat' mene, ni potishati.
YA vam ne skarzhus' ni na shcho.
D o n ZH u a n
Oh, Anno,
hiba ya sam ne bachu?..
(Nizhno).
Si¿ ochi,
kolis' bliskuchi, gordi, iskrometni,
teper opravleni v zhalobu temnu
i pogasili vsi svo¿ vogni.
Si ruki, shcho buli mov nizhni kviti,
tepera stali mov slonova kist',
mov ruki muchenici... Syaya postat'
bula mov bujna hvilya, a tepera
podibna do ti¿ kariatidi,
shcho derzhit' na sobi tyagar kaminnij.
(Bere ¿¿ za ruku).
Kohana, skin' zhe z sebe toj tyagar!
Rozbij kaminnu odizh!
A n n a
(v znesilli)
YA ne mozhu...
toj kamin'... vin ne til'ki prignitaº,
vin dushu kam'yanit'... se najstrashnishe.
D o n ZH u a n
Ni, ni! Se til'ki son, kaminna zmora!
YA rozbudzhu tebe vognem lyubovi!
(Vin porivaº Annu v obijmi, vona shilyaºt'sya jomu na pleche i
prorivaºt'sya ridannyam).
Ti plachesh? Si¿ sl'ozi pomsti prosyat'!
CHutno, yak zdaleka zabryazhchav klyuch u zamku,
potim na shodah chutno vazhki, povil'ni kroki komandora.
A n n a
Se pohoda Gonzaga! Utikajte!
Don ZH u a n
Vtikati? Ni. Teper ya mayu zmogu
jomu ne ustupitisya z dorogi.
K o m a n d o r
(uvihodit' i bachit' don ZHuana)
Vi? Tut?
D o n ZH u a n
YA tut, sen'jore de Mendoza.
Prijshov podyakuvat' za veledushnist',
kolis' meni pokazanu. Teper
ya rivnya vam. Libon', se vam vidomo?
Komandor movchki dobuvaº svoyu shpagu, don ZHuan svoyu, i vstupayut' v bij.
Donna Anna skrikuº.
K o m a n d o r
(oglyadayuchis' na ne¿)
YA vam nakazuyu movchati.
Don ZHuan kole jogo v shiyu, vin padaº i vmiraº.
D o n ZH u a n
Kraj!
(Obtiraº shpagu plashchem komandorovim).
A n n a
(do don ZHuana)
SHCHo vi zrobili!
D o n ZH u a n
SHCHo? YA podolav
sperechnika u chesnim poºdinku.
A n n a
S'ogo za poºdinok ne priznayut', -
vi budete pokarani za vbivstvo.
D o n ZH u a n
Meni se bajduzhe.
A n n a
Ale meni
ne bajduzhe, shchob tut mene vzivali
podvijnoyu vdovoyu
i po kohancyu!
i po muzhu,
D o n ZH u a n
YA zh ishche ne buv
kohancem vashim.
A n n a
Seº znaºm mi.
Ta hto zh tomu povirit'! YA ne hochu
z imennyam zradnici, z pechattyu gan'bi
zostatisya u sim gnizdi osinim.
D o n ZH u a n
Vtikajmo vkupi!
A n n a
Vi uma zbulisya?
Se znachit' vzyati kamin' u dorogu!
Idit' vid mene, bo inakshe zaraz
ya krik zdijmu j skazhu, shcho vi hotili
mene zbezchestiti, zradec'ki vbivshi
sen'jora de Mendoza.
D o n ZH u a n
Donno Anno,
vi mozhete skazati se?!
A n n a
(tverdo)
Skazhu.
D o n ZH u a n
A shcho, yak ya skazhu, shcho vi buli
kohankoyu i spil'niceyu vbivstva?
A n n a
Se ne po-licars'ki.
D o n ZH u a n
A vi, sen'joro,
po-yakomu zbiraºtes' robiti?
A n n a
YA til'ki boronyusya. I yak vi
ot zaraz pidete iz s'ogo domu,
ya vsim skazhu i vsi tomu poviryat',
shcho tut buli rozbijniki, ta j godi.
Don ZHuan sto¿t' v nepevnosti.
Nu shcho zh? Libon', nema pro shcho vam dumat'?
Don ZHuan movchki vilazit' viknom. Anna divit'sya yakus' hvilinu v vikno,
zhduchi, poki vin daleko odijde. Potim bere iz skrin'ki pokrasi, vikidaº ¿h
u vikno i zdijmaº golosnij krik.
Rozbij! Rozbij! Ryatujte! probi! lyudi!
Na krik ¿¿ zbigayut'sya lyudi, vona padaº, nibito zomlila.
V
Kladovishche v Madridi. Pam'yatniki perevazhno z temnogo kamenyu, suvorogo
stilyu. Zboku - granitna kaplicya starodavn'ogo buduvannya.
Ni rostin, ni kvitiv. Holodnij, suhij zimovij den'.
Donna Anna v glibokij zhalobi povagom ide, nesuchi v rukah sribnij
nagrobnij vinec'. Za neyu jde stara duen'ya. Obidvi nadhodyat' do mogili, de
sto¿t' pam'yatnik komandorovi - velika statuya z komandors'koyu patericeyu v
pravici, a liviceyu operta na mech z rozgornenim nad derzhalnom mecha suvoºm.
Anna movchki staº na kolina pered mogiloyu, klade vinec' do pidnizhzhya statu¿
i perebiraº chitki, vorushachi ustami.
D u e n ' ya
(dizhdavshis', poki Anna raz perebrala chitka)
YA nasmilyayusya prohat' sen'joru
dozvoliti meni zajti na hvil'ku,
zovsim blizen'ko, tut-taki, pri brami,
do rodichki pozichit' rukavichok, -
ya ¿h zabula doma, na neshchastya,
a holod lyutij.
A n n a
Se ne vipadaº,
shchob ya lishilas' tut na samoti.
D u e n ' ya
Moya sen'joro milostiva! Probi
tazh ya stara, gostec' mene tak muchit'!
Sen'jora bachit', yak napuhli ruki?
YA, dalebi, vid bolyu nich ne spala.
A n n a
(glyanuvshi na ruki duen'¿)
A spravdi, spuhli. Nu, vzhe dobre, jdit',
lish ne barit'sya.
D u e n ' ya
Budu pospishati.
Moya sen'jora - yangol miloserdya!
(Vidhodit').
Ledve duen'ya vidijshla, z-za bliz'kogo pam'yatnika z'yavlyaºt'sya
don ZHuan. Anna shoplyuºt'sya na rivni nogi.
D o n ZH u a n
Nareshti ya vas bachu!
A n n a
Don ZHuane!
Se vi moyu duen'yu pidkupili?
D o n ZH u a n
Ni, ya uluchiv mit'. A hoch bi j tak,
to vi sami buli b iz togo vinni.
A n n a
YA?
D o n ZH u a n
Vi. Bo hto zh primushuº mene
godinami blukat' po kladovishchi,
vas viglyadayuchi? I lish na teº,
shchob ya mav shchastya bachiti, yak vi
pid ohoronoyu duen'¿ tuta
chitaºte neshchiri molitvi
na grobi "nezabutn'ogo"...
A n n a
(spinyaº jogo ruhom ruki)
Strivajte.
Nihto vas ne primushuº - se pershe,
a druge - molitvi mo¿ pravdivi,
bo stalas' ya, hocha i mimovoli,
prichinoyu do smerti cholovika,
shcho povazhav mene j lyubiv.
D o n ZH u a n
Sen'joro,
pozdorovlyayu! Uspihi veliki!
A n n a
V chomu?
D o n ZH u a n
U licemirstvi.
A n n a
YA ne mushu
takogo visluhati.
(Raptovo rushaº get').
D o n ZH u a n
(uderzhuyuchi ¿¿ za ruku)
Donno Anno!
YA ne pushchu vas!
A n n a
YA krichati budu.
D o n ZHu a n
(vipuskaº ¿¿ ruku)
YA vas blagayu visluhat' mene.
A n n a
YAk vi pokinete svij ton vrazlivij,
ya zgodzhuyus'. Ale kazhit' korotko,
bo shche nadijde hto, a ya ne hochu,
shchob nas pobachili udvoh.
D o n ZH u a n
Divuyu,
dlya chogo vam si puta dobrovil'ni!
YA dumav - ot uzhe rozbivsya kamin',
tyagar upav, lyudina ozhila!
Ta ni, shche nache stverdla ta kaminna
odezha vasha. Dim vash - nache vezha
pid chas oblogi: dveri na zamkah,
a zazdri zhalyuzi ne propuskayut'
ni promenya, ni poglyadu. Vsi slugi -
suvori, zbrojni, nepidkupni...
A n n a
Znachit',
buli vzhe probi pidkupiti?
D o n ZH u a n
Anno,
hiba odchaj ne maº prav svo¿h?
Adzhe, prihodyachi do vas odkrito,
ya chuv odno: "Sen'jora ne prijmaº".
A n n a
Podumajte sami: chi zh vipadaº,
shchob moloda vdova, ta shche j v zhalobi,
prijmala licarya tako¿ slavi,
yak vi, na samoti?
D o n ZH u a n
Oh, Anno, Anno!
Meni zdaºt'sya, ya vzhe trachu rozum!..
Se vi? Se spravdi vi?.. Ta sama vroda...
a rechi, rechi! Hto vas ¿h navchiv?
Hto odminiv vam dushu?
A n n a
Don ZHuane,
nihto meni ne odminiv dushi.
Vona bula u mene zrodu gorda,
takoyu zh i zostalas'. YA tomu
zamknulasya v tverdinyu nepristupnu,
shchob ne posmiv nihto skazat': "Ba, zvisno,
zradila vdivon'ka, - vvirvavsya retyaz'!"
Nevzhe zh bi vi sami sterpili seº?
D o n ZH u a n
Hiba vzhe ya ne mayu shpagi, Anno?
A n n a
Tak shcho zh - vi obezlyudite Madrid?
Ta chi mogli b vi shpagoyu vidtyati
vsi kosi poglyadi, uhmilki, shepti,
morgannya, svisti i plechej stiskannya,
shcho skriz' mene b strichali j provodzhali?
D o n ZH u a n
Vtikajmo, Anno!
A n n a
Ha-ha-ha!
D o n ZH u a n
Vam smishno?
A n n a
YAkbi ne zasmiyalas', pozihnula b,
a se zh hiba milishe vam?
D o n ZH u a n
Sen'joro!!
A n n a
Ta vzhe zh utretº chuyu si slova,
to mozhe j nadokuchiti.
D o n ZH u a n
YA bachu,
vi spravdi kamin', bez dushi, bez sercya.
A n n a
Hoch ne bez rozumu - vi priznaºte?
D o n ZH u a n
O, se ya priznayu!
A n n a
Skazhit', navishcho
vtikati nam teper? YAkij v tim gluzd?
Koli vi zvodili divchat i krali
zhinok vid cholovikiv, to ne divno,
shcho vam traplyalosya vtikati z nimi,
a hto banit, toj, zvisno, utikach.
Ale sebe samogo posilati
v vignannya? i dlya chogo? SHCHob uzyati
vdovu, shcho ni vid kogo ne zalezhna?
Sami podumajte, chi se zh ne smih?
I chim bula b ya vam, yakbi pognalas'
teper iz vami v svit? Zapevne til'ki
zabavoyu na chas korotkij.
D o n ZH u a n
Anno,
ya tak nikogo ne lyubiv, yak vas!
Dlya mene vi buli nemov svyatinya.
A n n a
CHomu zh vi namagalis' nerozumno
styagti svoyu svyatinyu z p'ºdestalu?
D o n ZH u a n
Bo ya hotiv ¿¿ zhivoyu mati,
a ne kaminnoyu!
A n n a
Potriben kamin',
koli hto hoche buduvati micno
svoº zhittya i shchastya.
D o n ZH u a n
Ta nevzhe
vi j dosi viriti ne perestali
v kaminne shchastya? CHi zh ya sam ne bachiv,
yak zadihalis' vi pid tim kaminnyam?
CHi ya zh ne chuv u sebe na plechi
palyuchih sliz? Adzhe za ti¿ sl'ozi
vin zaplativ zhittyam.
(Pokazuº na statuyu).
A n n a
I beznevinno.
D o n ZH u a n
(vidstupaº vid ne¿ vrazhenij)
Koli se tak...
A n n a
Avzhezh, ne vin buv vinen
z nevoli to¿. Vin tyagar shche bil'shij
ves' vik nosiv.
D o n ZH u a n
Jogo bula v tim volya.
A n n a
I ya po voli jshla na te zhittya.
Ale jomu bulo terpiti legko,
bo vin mene lyubiv. To spravdi shchastya --
postaviti na yasnomu verhiv'¿
togo, kogo kohaºsh.
D o n ZH u a n
Ti verhiv'ya...
Vi znaºte pro ¿h mo¿ dumki.
A n n a
SHCHo varta dumka proti svitla shchastya?
Hiba zh meni strashna bula b nevolya
suvoro¿ siº¿ etiketi,
yakbi ya znala, shcho v mo¿j tverdini
mene mij lyubij zhde? shcho ti zamki
i zazdri zhalyuzi lishe shovayut'
vid natrutnih ochej mo¿ rozkoshi...
D o n ZH u a n
Vi, Anno, mov rozpechenim zalizom,
slovami viprobovuºte serce!
Malyuºte meni kartinu shchastya
na te, shchob znov skazat': "Se ne dlya tebe".
Ta chim zhe mayu zasluzhiti vas?
YA cherez vas terplyu taºmnu gan'bu.
ZHivu, nemov yakas' dusha pokutna,
sered lyudej chuzhih abo j vorozhih,
zhittyam bezbarvnim, ya b skazav, negidnim,
bo gluzdu v nim nemaº! SHCHo zh vam treba?
CHi mayu ya zlozhiti vam pid nogi
svoyu tak bujno vikohanu volyu?
CHi vi povirite? - meni z odchayu
i syaya dumka stala nabivatis'
nastirlivo.
A n n a
Ale z odchayu til'ki?
D o n ZH u a n
Nevzhe b hotili vi poklasti primus
pomezhi nami? Vi ne bo¿tes',
shcho vin zadavit' nam lyubov zhivuyu,
ditinu voli?
A n n a
(pokazuº na statuyu komandora)
Vin kolis' kazav:
"To ne lyubov, shcho prisyagi bo¿t'sya".
D o n ZH u a n
V taku hvilinu vi meni nichogo
ne maºte skazati, okrim zgadki
pro n'ogo?!
A n n a
SHCHo zh ya mozhu vam skazati?
D o n ZH u a n
(hapaº ¿¿ za ruku)
Ni, se skinchitis' musit'! Bo inakshe
ya prisyagayu, shcho pidu ot zaraz
i vikazhu na sebe.
A n n a
Se pogroza?
D o n ZH u a n
Ni, ne pogroza, a smertel'nij stogin,
bo ya konayu pid kaminnim gnitom!
Vmiraº serce! YA ne mozhu, Anno,
z umerlim sercem zhiti. Poryatujte
abo dobijte!
(Stiskaº ¿j obidvi ruki i ves' tremtit', divlyachis' ¿j u vichi).
A n n a
Dajte chas... ya mushu
podumati...
(Zadumuºt'sya).
Vid brami nablizhaºt'sya stezhkoyu donna Konseps'jon - povazhna grandesa, z
divchinkoyu i duen'ºyu. Anna ¿h ne bachit', bo sto¿t' plechima do stezhki. Don
ZHuan pershij zavvazhaº pribulih i vipuskaº Annini ruki.
D i v ch i n k a
(pidbigayuchi do Anni)
Dobriden', donno Anno!
D o n n a K o n s e p s ' j o n
Sen'jora molit'sya, ne zavazhaj.
A n n a
(zbentezhena)
Dobriden', donno Konseps'jon! Dobriden',
Rozinochko... Taka meni bida
z duen'ºyu - pishla po rukavici
ta j zabarilas', a iti dodomu
meni samij po misti...
D o n n a K o n s e p s ' j o n
Donno Anno,
tazh tuta licar º, provesti mig bi.
(Do don ZHuana).
Sen'jore de Maran'ya, ya j ne znala,
shcho vi sen'jori de Mendoza rodich!
Vam slid ¿¿ hoch trohi rozvazhati,
bo tak zaslabnuti nedovgo z tugi.
(Do divchinki, shcho pobigla vpered).
Rozino, pidozhdi!
(Do Anni).
Moya poshana!
Don ZHuan uklonyaºt'sya. Donna Konseps'jon ledve kivaº jomu golovoyu i
prohodit' za divchinkoyu na drugij kutok kladovishcha poza kapliceyu. Duen'ya jde
za neyu, oglyanuvshis' kil'ka raz cikavo na Annu i don ZHuana.
A n n a
(do don ZHuana)
Teper idit' ubijte tuyu pani,
ta til'ki se ne bude shche kinec'
roboti shpagi vasho¿... Radijte!
Teper uzhe ne treba vizvolyati -
vpade sama z gori princesa vasha!
(V odchayu hapaºt'sya za golovu).
YA znayu! vi nadiyalis' na te,
chigayuchi u zasidkah na mene,
shcho, gan'boyu pidbita, ya z odchayu
do ruk vam popadu, yak legka zdobich?
Ale s'ogo ne bude!
D o n ZH u a n
Prisyagayu -
ya ne hotiv s'ogo, ne mig hotiti.
Negidnih peremog ya ne shukayu.
CHim mozhna se popraviti? Skazhite.
Gotovij ya zrobiti vse dlya vas,
abi ne bachit' vas v takim odchayu.
Pauza.
Anna dumaº.
A n n a
Prijdit' do mene zavtra na vecheryu.
YA vas prijmu. I shche gostej poklichu.
Nam, mozhe, krashche bachitis' prilyudno...
YA, mozhe, yakos'... Ah, ide duen'ya!
D u º n ' ya
(nablizhayuchis')
Sen'jora haj probachit'...
A n n a
Vi ne vinni,
shcho zastari dlya sluzhbi.
D u º n ' ya
(zhalibno)
O!..
A n n a
Hodim.
(Movchki kivaº golovoyu don ZHuanovi, toj niz'ko vklonyaºt'sya).
Anna z duen'ºyu vihodyat'.
S g a n a r e l '
(vihodit' z kaplici)
SHCHo zh, mozhna vas pozdoroviti, pane?
Zaprosini distali na vecheryu?
Ta vi shchos' mov ne radi... Se to pravda -
v tim domi ¿sti... shche tam pochastuyut'
z nachinnya togo pana...
(Pokazuº na statuyu komandora).
D o n ZH u a n
Nu,tak shcho?
S g a n a r e l '
Ta te, shcho yakbi sej sen'jor znajshovsya
tam zavtra pri stoli suproti vas,
to...
D o n ZH u a n
Ti gadaºsh, mozhe b, ya zlyakavsya?
Tak ya zh iz nim strivavsya vzhe ne raz.
S g a n a r e l '
To shcho! Mertvyak strashnishij vid zhivogo
dlya hristiyanina.
D o n ZH u a n
Til'ki ne dlya mene!
S g a n a r e l '
A vse zh bi vi jogo ne zaprosili
na zavtrashnyu vecheryu.
D o n ZH u a n
Bo ne prosyat'
gospodarya.
S g a n a r e l '
Prinajmni spovishchayut'.
D o n ZH u a n
Nu shcho zh, idi i spovisti jogo.
YA bachu, ti navchivsya etiketi
vid togo chasu, yak u granda sluzhish,
a ne v banita.
S g a n a r e l '
YAk zhe spovistiti?
Od vashogo imennya?
D o n ZH u a n
Ta zvichajne.
S g a n a r e l '
CHogo zh meni iti? Prostishe zh vam.
D o n ZH u a n
To dbav pro etiketu, a tepera
prostoti zahotiv? Ej, Sganarelyu,
nabravsya ti tut zayachogo duhu!
Ne jde tobi Madrid sej na korist'.
S g a n a r e l '
A vam Madrid nichogo ne zavadiv?
D o n ZH u a n
Nu, nu, idi i spovisti jogo!
S g a n a r e l '
(rushaº, ale spinyaºt'sya, oglyanuvshis' na don ZHuana)
A shcho, yak ya vam prinesu vidpovid'?
D o n ZH u a n
Vzhe zh ne inakshe. Tak ya j spodivayus'.
S g a n a r e l '
(ide do statu¿, vklonyaºt'sya niz'ko j prokazuº z nasmishkoyu, ale j z
tremtinnyam u golosi)
Nezrushno-micnij i velichnij pane!
Zvolit' prijnyat' privit vid don ZHuana,
sen'jora de Maran'ya iz Sevil'¿,
markiza de Tenorio i granda.
Mij pan distav visoku chest' zaprosin
od vasho¿ druzhini donni Anni
i maº zavtra stavitis' na uchtu
v vash dim. Ale yak vam to nedogidno,
to pan mij zderzhit'sya vid zavitannya.
D o n ZH u a n
Nu, se ostannº zajvo.
S g a n a r e l '
Ni, ne zajvo,
inakshe - nashcho j spovishchati?
(Skrikuº).
Pane!
Vin vam daº vidpovid', shche j listovnu!
D o n ZH u a n
YAku vidpovid'? De?
S g a n a r e l '
(chitaº)
"Prihod', ya zhdu".
Don ZHuan nadhodit'.
Sganarel' pokazuº jomu na suvij pergamentu v livici statu¿.
D o n ZH u a n
(pislya pauzi)
Nu shcho zh, i ya, libon', ne bez devizi.
Vihodyat' z kladovishcha.
VI
Svitlicya dlya benketiv u komandorovij oseli. Ne duzhe velika, ale garno
prikrashena riz'blenimi shafami, misnikami z dorogim nachinnyam, armaturami
toshcho. Poseredini dovgij stil, nakritij do zvano¿ vecheri, navkolo n'ogo
dubovi stil'ci vazhkogo stilyu. Pri odnij stini proti kincya stola velikij
portret komandora z chornim serpankom na rami, proti drugogo kincya dovge
vuz'ke svichado, shcho syagaº pidlogi, stilec', shcho sto¿t' na chil'nim misci,
prihodit'sya spinkoyu do svichada, a peredom proti portreta. Sluga vidchinyaº
dveri z susidn'o¿ kimnati, inshi slugi lagodyat'sya prisluzhuvati pri stoli.
Donna Anna uvodit' gurt gostej, zdebil'shogo starshogo viku, povazhnih,
gordovitih, temno vbranih. Sama Anna u bilij sukni, lyamovanij po vsih
rubcyah shirokoyu chornoyu gaboyu.
A n n a
Proshu sidati, dorogi¿ gosti.
(Do najstarishogo gostya, pokazuyuchi na chil'ne misce).
Os' vashe misce.
N a j s t a r i sh i j g i s t '
Ni,sen'joro mila,
probachte, ya ne syadu, haj lishit'sya
vono porozhnim. Bude nam zdavatis',
shcho nash gospodar til'ki zapiznivsya
i maº shche pributi na besedu.
Se vpershe mi tut shodimos' bez n'ogo,
i tyazhko zviknuti do to¿ dumki,
shcho slid jogo zakrila lyada smerti.
A n n a
(sivshi v kinci stola pid portretom komandora, proti chil'nogo miscya,
zostavlenogo porozhnim, podaº znak slugam, shchob chastuvali gostej, shcho vzhe
pozajmali svo¿ miscya)
Mo¿ panove j pani, - rozrostit'sya,
prijmajtesya, chastujtesya i bud'te
vibachnimi, yakshcho nepovnij lad
na vdovinij besedi bude. Trudno
vdovi samotnij vderzhati v gospodi
toj licars'kij poryadok, shcho potriben
dlya chesti domu.
D o n n a K o n s e p s ' j o n
(stiha do svoº¿ susidki, molodsho¿ pani)
Nachebto dlya chesti
potribni benketi sered zhalobi,
a inshogo nichogo ne potribno.
D o n n a K l a r a
(susidka donni Konseps'jon)
Ta dosi donna Anna u vs'omu
doderzhuvala chesti.
D o n n a K o n s e p s ' j o n
Donno Klaro!
YA znayu te, shcho znayu...
D o n n a K l a r a
(z kosim poglyadom na Annu)
Ni... hiba?
S l u g a
(na porozi)
Pribuv markiz Tenorio.
A n n a
Prosi.
Don ZHuan uvihodit' i spinyaºt'sya kolo poroga
(Kivnuvshi don ZHuanovi na privit, zvertaºt'sya do gostej).
Dozvol'te vam, moº shanovne panstvo,
predstaviti sen'jora de Maran'ya,
markiza de Tenorio.
(Do don ZHuana).
Sen'jore,
proshu sidati.
Don ZHuan, poshukavshi poglyadom sobi stil'cya, zajmaº chil'ne misce.
Ugledivshi naproti sebe portreta komandora, zdrigaºt'sya.
A n n a
(do slugi)
Daj vina sen'joru.
Sluga podaº don ZHuanovi bil'shij i krashchij kubok, nizh inshim.
O d i n g i s t '
(susid don ZHuana)
YA piznayu sej kubok. Nam godit'sya
togo zgadat', hto z n'ogo piv kolis'.
(Prostyagaº svogo kubka do don ZHuana).
Nehaj zhe maº duh jogo licars'kij
v sim domi vichnu pam'yat'!
D o n ZH u a n
(torkayuchi gostevogo kubka svo¿m)
Vichnij spokij!
S t a r a g r a n d e s a
(shcho sidit' pravoruch donni Anni. Stiha, nahilivshis' do gospodini)
YA malo znayu ¿h, tih de Maran'ya, -
chi se ne don ZHuan?
A n n a
Jomu najmennya
Antonio-ZHuan-Lu¿s-Urtado.
S t a r a g r a n d e s a
Ah, znachit' - se ne toj...
D o n n a K o n s e p s ' j o n
(nasluhaº syu rozmovu, ironichno vsmihaºt'sya, nishkom do susidki)
YAkraz toj samij!
S t a r i j g r a n d
(do susida svogo, molodshogo granda)
CHi vi ne znaºte, chim de Maran'ya
tak perevazhiv nas, shcho bez namislu
na chil'nim misci siv?
M o l o d sh i j g r a n d
(pohmuro)
Ne znayu, spravdi.
S t a r i j g r a n d
Zapevne, tim, shcho chest' jogo nova,
a nasha vzhe zostarilas'.
M o l o d sh i j g r a n d
Zapevne.
D o n n a K o n s e p s ' j o n
(do don ZHuana, golosno)
Posluhajte, sen'jore de Maran'ya,
ya vas ne vstigla rozpitati vchora, -
ne htila vam perebivat' rozmovi,
koli vi potishali donnu Annu
na grobi muzha, - a prote cikavo
meni dovidatis', yakij zhe same
vi rodich ¿j? Zapevne, brat u pershih?
D o n ZH u a n
Ni, mi zovsim ne rodichi.
D o n n a K o n s e p s ' j o n
Ah, tak?..
Ale yake v vas dobre, chule serce!
ª nakaz, pravda, i v pis'mi svyatomu:
"Zazhurenih potish..."
A n n a
(trohi pidvishchenim golosom)
Svoyactvo mile!
Dozvol'te vam tepera poyasniti,
chomu se ya takim ladom nezviklim
vryadila syu vecheryu...
(Do don ZHuana).
Ah, probachte,
vi mali shchos' kazati?
D o n ZH u a n
Ni, proshu,
provad'te vashu movu, donno Anno.
A n n a
(do licariv)
Kohani svoyaki, skazhit' po pravdi,
chi ya koli chim shibila povagu
imennya rodu vashogo?
L i c a r i
Nichim!
A n n a
(do dam)
Svoyachki lyubi, vam najkrashche znati,
yak potrebuº zhinka moloda
poradi j zahistu v vorozhim sviti.
A de zh poradi j zahistu shukati
vdovi, shcho ne poklikana vid boga
vstupiti v stan chernechij najsvyatishij?
Oslona taya, shcho meni postachiv
serpanok zhalibnij, tonka zanadto,
shchob lyudi ne mogli mene ditknuti
kolyuchim osudom, hoch i nevinnu.
Skazhit' meni, u kogo j de ya mayu
shukati oboroni?
D o n n a K o n s e p s ' j o n
Oh, najkrashche,
koli zovsim ¿¿ shukat' ne treba!
D o n ZH u a n
SHCHe krashche - kolyuchkam ne poturati
i ne davat' ¿m na potalu voli.
N a j s t a r i sh i j g i s t '
(divlyachis' proniklive na don ZHuana)
Svoyachka nasha maº povnu volyu
chiniti vse, shcho ne plyamuº chesti
imennya de Mendoziv. A yakbi
hto inshij zavazhav svoyachci nashij
derzhati visoko tu chest', - haj znaº,
shcho º v rodini licariv bagato,
i vsi ¿h shpagi do poslugi dami.
D o n ZH u a n
Vona bagato shpag ne potrebuº,
poki u mene º ocya odna!
(Vityagaº svoyu shpagu do polovini z pihvi).
N a j s t a r i sh i j g i s t '
(do Anni)
CHi vam dovoli odniº¿ shpagi
dlya oboroni?
D o n ZH u a n
YAk ne dosit' shpagi,
to ya znajdu shche j inshu oboronu.
N a j s t a r i sh i j g i s t '
(znov do Anni)
Vin maº pravo se kazati?
A n n a
Tak.
N a j s t a r i sh i j g i s t '
Meni zdaºt'sya, mi v sim domi zajvi.
(Vstaº, za nim inshi gosti).
Sen'jor markiz, yak bachte, shche ne zvazhiv,
kotoru formu oboroni vibrat'.
Ta krashche se zrobit' na samoti,
anizh prilyudno. A rishinec', pevne,
nam ogolosyat' ne piznish, yak zavtra,
abo vzhe mi jogo sami vgadaºm.
(Vklonyaºt'sya Anni, za nim usi gosti, rushayut' iz svitlici).
Donna Anna i don ZHuan lishayut'sya sami.
D o n ZH u a n
Ot i zamknulasya kaminna brama!
(Girko, zhovchno smiºt'sya).
YAk nespodivano skinchilas' kazka¿
Z princesoyu i licar u v'yaznici!..
A n n a
CHi to zh kinec' lihij - sobi distati
z princesoyu i gorduyu tverdinyu?
CHogo zh nam dumati, shcho se v'yaznicya,
a ne gnizdo - spochin orlinij pari?
Sama zvila ya se gnizdo na skeli,
trud, zhah i muku - vse pereborola
i zvikla do svoº¿ visokosti.
CHomu ne zhiti j vam na sim verhiv'¿?
Adzhe vi znaºte krilatij duh -
nevzhe lyakayut' vas bezodni j kruchi?
D o n ZH u a n
Mene lyakaº til'ki te, shcho mozhe
zlomiti volyu.
An n a
Voli j tak nemaº,
¿¿ davno zabrala vam Dolores.
D o n ZH u a n
O ni! Dolores voli ne lamala!
Vona za mene dushu rozp'yala
i zakolola serce!
A n n a
A dlya chogo?
SHCHob vam vernuti znov gromads'ki puta,
kolis' taki nenavidni dlya vas!
D o n ZH u a n
O, pevne, ya b 'ne vitrimav ¿h dovgo,
yakbi ne vi. YA b rozrubav ¿h znovu,
koli inakshe z nih nema vizvolu.
A n n a
Hto samohit' ¿h prijme hoch na mit',
tomu navik voni vgrizut'sya v dushu -
ya dobre znayu se, meni povirte! -
i vzhe ¿h skinuti z dushi ne mozhna,
ta mozhna siloyu j zavzyattyam duha
zrobiti z nih lancyug potuzhnij vladi,
shcho vzhe j gromadu zv'yazhe, nache branku,
i kine vam do nig! YA vam kazhu:
nema bez vladi voli.
D o n ZH u a n
Haj i tak.
YA vladu mav nad lyuds'kimi sercyami.
A n n a
Tak vam zdavalosya. A ti sercya
vid vladi vasho¿ lish popelili
i vnivec' obertalisya. ªdine
zostalos' nezrujnovane - moº,
bo ya vam rivnya.
D o n ZH u a n
Tim ya tak zmagavsya,
shchob vas poduzhati!
A n n a
I to daremne.
Hiba zh ne krashche nam z'ºdnati silu,
shchob tverdo goru tu opanuvati,
shcho ya na ne¿ tyazhko tak zdijmalas',
a vam - dovoli til'ki znyati persnya
z mizincya i meni jogo viddati.
D o n ZH u a n
Dolores persnya mayu vam viddati?!
A n n a
CHom ni? Tazh ya Dolores ne vbivala.
Se vi poklali v s'omu domi trupa,
shcho musiv bi lezhati mezhi nami
neperehidnim i strashnim porogom.
Ale gotova ya perestupiti
i sej porig, bo ya odvazhna zrodu.
D o n ZH u a n
Bagato v chim mene vinuyut' lyudi,
ale odvagu dosi priznavali
i druzi j vorogi.
A n n a
¯¿ v vas dosit',
shchob vihid prorubati z s'ogo domu,
Vas ne zlyakayut' shpagi de Mendoziv,
togo ya pevna.
D o n ZH u a n
YAk zhe z vami bude?
A n j a
SHCHo vam do togo? Mnoyu ne zhurit'sya.
Najgirshe liho - legshe, anizh pomich
neshchira, vimushena.
D o n ZH u a n
Os' mij persten'!
(Zdijmaº persnya z mizincya i daº Anni).
A n n a
(minyaºt'sya z nim persnyami)
Os' mij. A hutko ya vam podaruyu
inakshij: shchob pechati prikladati
do komandors'kih aktiv.
D o n ZH u a n
YAk to?
A n n a
Tak.
YA vam zdobudu gidnist' komandors'ku.
Bo vzhe zh obranec' mij ne stane niz'ko
v ochah licarstva j dvoru. Vsi te znayut',
shcho licarem bez strahu vi buli
i v ti chasi, koli buli banitom,
a vzhe teper vi stanete zrazkom
usih chesnot licars'kih - vam se legko...
D o n ZH u a n
(vpadaº v rich)
Po-vashomu, se legko - utopitis'
u tim bezdonnim mori licemirstva,
shcho zvet'sya kodeksom chesnot licars'kih?
A n n a
Dovoli vzhe porozhnih sliv, ZHuane!
SHCHo znachit' "licemirstvo"? Tazh priznajte,
shcho j vi ne vse po shchirosti chinili,
a deshcho j vam traplyalos' udavati,
shchob zvabiti chi¿ prekrasni ochi,
to vidki zh se teper taka sumlinnist'?
CHi, mozhe, tut meta vam zavisoka?
D o n ZH u a n
(v zadumi)
To se ya mav bi spadok odibrati
pislya gospodarya tverdini se¿?..
YAk chudno... licar voli - perejmaº
do ruk svo¿h tyazhkij taran kaminnij,
shchob gorodiv i zamkiv dobuvati...
A n n a
Vi, licar voli, yak buli banitom,
buli banditom.
D o n ZH u a n
YA nim buti musiv.
A n n a
A, musili? To de zh bula ta volya,
koli buv primus biti j grabuvati,
shchob vas ne vbili lyudi abo golod?
YA v tim ne bachu voli.
D o n ZH u a n
Ale vladu,
priznajte, mav ya.
A n n a
Ni, ne priznayu!
Bulo "vzaºmne polyuvannya" til'ki, -
ya pam'yatayu, yak vi se nazvali,
tak buti zh lovchim ne velika chest'!
Vi shche ne znaºte, shcho znachit' vlada,
shcho znachit' mati ne odnu pravicyu,
a tisyachi uzbroºnih do boyu,
shcho mozhut' i skriplyati j rujnuvati
vsesvitni troni, j navit' - zdobuvati!
D o n ZH u a n
(zahoplenij)
Se gorda mriya!
A n n a
(pristupaº blizhche, pristrasno shepoche)
Tak, zdobuti tron!
vi musite u spadok perejnyati
i syuyu mriyu vkupi z komandorstvom!
(Pidbigaº do shafi i vijmaº zvidti bilij plashch komandors'kij).
Don ZHuan odrazu zdrigaºt'sya, ale ne mozhe odvesti ochej
od plashcha, zahoplenij slovami Anni.
ZHuane, glyan'te! ot sej bilij plashch,
odezha komandors'ka! Se ne marne
ubrannya dlya pokrasi! Vin, mov prapor,
ºdnaº kolo sebe vsih odvazhnih,
usih, shcho ne boyat'sya kriv'yu j sliz'mi
spoluchuvat' kaminnya sili j vladi
dlya vichno¿ budovi slavi!
D o n ZH u a n
Anno!
YA dosi vas ne znav. Vi mov ne zhinka,
i chari vashi bil'shi vid zhinochih!
A n n a
(pristupaº do don ZHuana z plashchem)
Primiryajte s'ogo plashcha.
D o n ZH u a n
(hoche vzyati, ale spinyaºt'sya)
Ni, Anno,
meni vvizhaºt'sya na n'omu krov!
A n n a
Se plashch novij, shche j razu ne naditij.
A hoch bi j tak? Hoch bi i krov bula?
Z yakogo chasu bo¿tes' vi krovi?
D o n ZH u a n
Se pravda, shcho meni ¿¿ boyatis'?
CHomu meni ne vzyat' s'ogo plashcha?
Adzhe ya cilij spadok zabirayu.
Vzhe zh ya gospodar budu s'omu domu!
A n n a
O, yak vi se skazali po-novomu!
YA pragnu shvidshe vas takim pobachit',
yakim vi stati maºte navik!
(Podaº plashcha, don ZHuan bere jogo na sebe, Anna daº jomu mecha,
komandors'ku patericyu i sholom z bilimi perami, znyavshi z stini).
YAka velichnist'! Glyan'te u svichado!
Don ZHuan pidhodit' do svichada i raptom skrikuº.
A n n a
CHogo vi?
D o n ZH u a n
Vin!.. jogo oblichchya!
(Vipuskaº mech i patericyu i zatulyaº ochi rukami).
A n n a
Sorom!
SHCHo vam prividilos'? Poglyan'te shche.
Ne mozhna tak uyavi popuskati.
D o n ZH u a n
(zo strahom odkrivaº oblichchya. Glyanuv. Zdavlenim vid nesvits'kogo zhahu
golosom).
De ya? mene nema... se vin... kaminnij!
(Tochit'sya od svichada vbik do stini i pritulyaºt'sya do ne¿ plechima,
tremtyachi vsim tilom).
Tim chasom iz svichada viriznyaºt'sya postat' komandora, taka, yak na
pam'yatniku, til'ki bez mecha j paterici, vistupaº z rami, ide vazhkoyu
kaminnoyu hodoyu prosto do don ZHuana. Anna kidaºt'sya mezhi don ZHuanom i
komandorom. Komandor liviceyu stanovit' donnu Annu na kolina, a pravicyu
klade na serce don ZHuanovi. Don ZHuan zastigaº, porazhenij smertel'nim
ostovpinnyam. Donna Anna skrikuº i padaº niz'ma dodolu do nig komandorovi.
1912. 29/IV
** LISOVA PISNYA **
Drama-feºriya v 3-h diyah
SPIS DIYACHIV "LISOVO¯ PISNI"
PROLOG
"Toj, shcho grebli rve". Rusalka.
Poterchata (dvoº). Vodyanik.
DIYA I
Dyad'ko Lev. Perelesnik.
Lukash.
Propasnicya (bez movi).
Rusalka. Poterchata.
Lisovik.
Kuc'.
Mavka.
DIYA II
Mati Lukasheva. Kilina.
Lukash. Rusalka.
Dyad'ko Lev. "Toj, shcho v skali
Mavka. sidit'".
Rusalka Pol'ova. Perelesnik.
DIYA III
Mavka. Hlopchik.
Lisovik. Lukash.
Kuc'. Diti Kilinini
Zlidni. (bez movi).
Mati Lukasheva. Dolya.
Kilina. Perelesnik.
PROLOG
Stareznij, gustij, predkovichnij lis na Volini. Posered lisu prostora
galyava z plakuchoyu berezoyu i z velikim prastarim dubom. Galyava skrayu
perehodit' v kup'ya ta ochereti, a v odnomu misci v yaro-zelenu dragovinu -
to beregi lisovogo ozera, shcho utvorilosya z lisovogo strumka. Strumok toj
vibigaº z gushchavini lisu, vpadaº v ozero, potim, po drugim boci ozera, znov
vitikaº i gubit'sya v hashchah. Same ozero - tihovode, vkrite ryaskoyu ta
latattyam, ale z chistim plesom poseredini. Mistina vsya dika, taºmnicha, ale
ne ponura, - povna nizhno¿, zadumlivo¿ polis'ko¿ krasi. Provesna. Po
uzlissi i na galyavi zeleniº pershij ryast i cvitut' proliski ta son-trava.
Dereva shche bezlisti, ale vkriti brostyu, shcho ot-ot maº rozkritis'. Na ozeri
tuman to lezhit' pelenoyu, to hvilyuº od vitru, to rozrivaºt'sya, odkrivayuchi
blido-blakitnu vodu.
V lisi shchos' zagomonilo, strumok zashumuvav, zabriniv, i vkupi z jogo
vodami z lisu vibig "Toj, shcho grebli rve" - molodij, duzhe bilyavij,
sin'ookij, z bujnimi i razom plavkimi ruhami; odezha na jomu minit'sya
barvami, vid kalamutno-zhovto¿ do yasno-blakitno¿, i pobliskuº gostrimi
zlotistimi iskrami. Kinuvshisya z potoku v ozero, vin pochinaº kruzhlyati po
plesi, hvilyuyuchi jogo sonnu vodu; tuman rozbigaºt'sya, voda sinishaº.
"T o j, shch o g r e b l i r v e"
Z gir na dolinu
bizhu, stribayu, rinu!
Mistochki zbivayu,
vsi grebel'ki zrivayu,
vsi gatki, vsi zaprudi,
shcho zagatili lyudi, -
bo vesnyana voda,
yak volya moloda!
(Hvilyuº vodu shche bil'she, porinaº i virinaº,
mov shukayuchi shchos' u vodi).
P o t e r ch a t a
(dvoº malen'kih, bliden'kih ditok u bilen'kih
sorochechkah virinayut' z-pomizh latattya)
P e r sh e
CHogo ti tuta bludish?
D r u g e
CHogo zo snu nas budish?
P e r sh e
Nas matusya polozhila
i m'yaken'ko postelila,
bo na rinnya, na kaminnya
nastelila bagovinnya,
i latattyam povkrivala,
i tihen'ko zaspivala:
"Lyuli-lyuli-lyulyata,
zasnit', mo¿ malyata!"
D r u g e
CHogo zh ti tut shugaºsh?
P e r sh e
Kogo ti tut shukaºsh?
"T o j, shch o g r e b l i r v e"
Tuyu Rusalku,
shcho pokohav ya zmalku,
bo vodyanij carivni
nema na sviti rivni!
Zbigav ya gori,
dolini, yari, izvori, -
milisho¿ kohanki
nema vid ozeryanki.
Zib'yu vsyu vashu vodu,
taki znajdu tu vrodu!
(Burno mutit' vodu).
P o t e r ch a t a
Oj lele! ne nurtuj!
Hatinki ne rujnuj!
Pechera v nas malen'ka,
shcho zbuduvala nen'ka.
Uboga nasha hatka,
bo v nas nemaº tatka...
(CHiplyayut'sya jomu za ruki, blagayuchi).
Mi spustimos' na dno,
de temno, holodno,
na dni lezhit' ribalka
nad nim sidit' Rusalka...
"T o j, shch o g r e b l i r v e"
Nehaj jogo pokine!
Nehaj do mene zrine!
Poterchata porinayut' v ozero.
Viplin' zhe, mila!!
Rusalka viplivaº i znadlivo vsmihaºt'sya, radisno skladayuchi doloni. Na
nij dva vinki - odin bil'shij, zelenij, drugij malen'kij, yak koronka,
perlovij, z-pid n'ogo spadaº serpanok.
R u s a l k a
Se ti, mij charivnichen'ku?!
"T o j, shch o g r e b l i r v e"
(grizno)
SHCHo ti robila?
R u s a l k a
(kidaºt'sya nemov do n'ogo,
ale proplivaº dali, minayuchi jogo)
YA marila vsyu nichen'ku
pro tebe, mij panichen'ku!
Ronila sl'ozi dribni¿,
zbirala v kinvi sribni¿,
bez lyubo¿ rozmovon'ki
spovnila vshchert' konovon'ki...
(Spleskuº rukami, rozkrivaº obijmi,
znov kidaºt'sya do n'ogo i znov minaº).
Os' kin' na dno chervincya,
pollyut'sya cherez vincya!
(Dzvinko smiºt'sya).
"T o j, shch o g r e b l i r v e"
(z'¿dlivo)
To se j u vas v boloti
kohayut'sya u zloti?
Rusalka nablizhaºt'sya do n'ogo, vin kruto vidvertaºt'sya vid ne¿, virom
zakrutivshi vodu.
Najkrashche dlya Rusalki
siditi kraj ribalki,
glyaditi neboraka
vid soma ta vid raka,
shchob ne vidgrizli chuba.
Oto rozmova lyuba!
R u s a l k a
(pidplivaº blizen'ko, hapaº za ruki,
zaglyadaº v vichi)
Vzhe j rozgnivivsya?
(Lukavo).
A ya shchos' znayu, lyubchiku,
horoshij dushogubchiku!
(Tiho smiºt'sya, vin bentezhit'sya).
De ti barivsya?
Ti vodyanu carivnu
zminyav na mel'nikivnu!
Zimovi - dovgi nochi,
a v divki garni ochi, -
nedarma panichi
¿j nosyat' dukachi!
(Svarit'sya pal'cem na n'ogo i dribno smiºt'sya).
Dobre ya bachu
tvoyu ledachu vdachu,
ta ya tobi probachu,
bo ya zh tebe lyublyu!
(Z zhartivlivim pafosom).
Na cilu dovgu mit' tobi ya budu virna,
hvilinu budu ya laskava i pokirna,
a zradu potoplyu!
Voda zh ne derzhit' slidu
vid rana do obidu,
tak yak tvoya lyuba
abo moya zhurba!
"T o j, shch o g r e b l i r v e"
(porivchasto prostyagaº ¿j obidvi ruki)
Nu, mir mirom!
Poplinem ponad virom!
R u s a l k a
(beret'sya z nim za ruki i prudko kruzhlyaº)
Na viru-virochku,
na zhovtomu pisochku,
v perlovomu vinochku
zav'yusya u tanochku!
Uh! Uh!
Uhkayut', brizkayut', pleshchut'. Voda b'ºt'sya v beregi, azh osoka shumit', i
ptashki zgrayami zrivayut'sya z ocheretiv.
V o d ya n i k
(Virinaº posered ozera. Vin drevnij sivij did,
dovge volossya i dovga bila boroda
vsumish z bagovinnyam zvisayut' azh po poyas.
SHati na n'omu - barvi mulu, na golovi korona
iz skojok. Golos gluhij, ale duzhij).
Hto tut bentezhit' nashi tihi vodi?
Rusalka z svoºyu paroyu spinyayut'sya i kidayut'sya vroztich.
Stidajsya, dochko! Vodyanij carivni
tanki zavoditi z chuzhincem?! Sorom!
R u s a l k a
Vin, bat'ku, ne chuzhij. Ti ne piznav?
Se zh "Toj, shcho grebli rve"!
V o d ya n i k
Ta znayu, znayu!
Neridnij vin, hoch vodyanogo rodu.
Zradliva i lukava v n'ogo vdacha.
Navesni vin nurtuº, graº, rve,
zrivaº z ozera vinok rozkishnij,
shcho cilij rik vikohuyut' rusalki,
lyakaº pticyu mudru, storozhku,
verbi-vdovici korin' pidrivaº
i bidnim sirotyatam-poterchatam
kaganchiki vodoyu zalivaº,
psuº mo¿ rivnen'ki beregi
i staroshcham mo¿m spokij rujnuº.
A vlitku de vin? De todi gasaº,
koli zhadibne sonce vodu p'º
iz keliha mogo, mov grif nesitij,
koli vid spragi nikne ocheret,
zostavshisya na berezi suhomu,
koli, vmirayuchi, lile¿ klonyat'
do teplo¿ vodi golivki v'yali?
De vin todi?
Pid chas se¿ movi "Toj, shcho grebli rve" nishkom kivaº Rusalci, vablyachi ¿¿
vtekti z nim po lisovomu strumku.
"T o j, shch o g r e b l i r v e"
(z ukritoyu nasmishkoyu)
Todi ya v mori, didu.
Mene na pomich kliche Okean,
shchob ne spilo i v n'ogo chashu sonce.
YAk car mors'kij pokliche - treba sluhat'.
Na te º sluzhba, - sam zdorovij znaºsh.
V o d ya n i k
Ege zh, todi ti v mori... A meni,
yakbi ne pomagav mij drug odvichnij,
mij shchirij priyatel' osinnij doshchik,
prijshlos' bi zginut' z paroyu!
"Toj, shcho grebli rve" nezamitno hovaºt'sya v vodu.
R u s a l k a
Tatusyu!
ne mozhe para zginuti, bo z pari
znov zrobit'sya voda.
V o d ya n i k
YAka ti mudra!
Idi na dno! Dovoli tut bazikat'!
R u s a l k a
Ta zaraz, tatu! Vzhe zh jogo nemaº.
YA rozcheshu poplutanij siknyag.
(Vijmaº z-za poyasa grebinku z mushli,
cheshe priberezhne zillya),
V o d ya n i k
Nu, rozcheshi, ya sam lyublyu poryadok.
CHeshi, cheshi, ya tuta pidozhdu,
poki skinchish robotu. Ta poprav
latattya, shchob rivnen'ko rozstelyalos',
ta kilim z ryaski pozshivaj garnen'ko,
shcho toj porvav projdisvit.
R u s a l k a
Dobre, tatu.
Vodyanik vigidno vkladaºt'sya v ochereti, ochima slidkuyuchi robotu
Rusalchinu; ochi jomu povoli zaplyushchuyut'sya.
"T o j, shch o g r e b l i r v e"
(virnuvshi, stiha do Rusalki)
Shovajsya za verboyu!
(Rusalka hovaºt'sya, oglyadayuchis' na Vodyanika).
Poplinemo z toboyu
gen na roztoki,
pid bistri¿ lotoki,
zirvemo greblyu rivnu,
utopim mel'nikivnu!
(Hapaº Rusalku za ruku i shvidko mchit'
z neyu cherez ozero. Nedaleko vid drugogo berega
Rusalka spinyaºt'sya i skrikuº).
R u s a l k a
Oj, zachepilasya za dub torishnij!
Vodyanik prokidaºt'sya, kidaºt'sya navperejmi
i perehoplyuº Rusalku.
V o d ya n i k
To se ti tak?!. Ti, klyatij balamute,
shche znatimesh, yak zvoditi rusalok!
Poskarzhusya ya materi tvo¿j,
Metelici Girs'kij, to nachuvajsya!
"T o j, shch o g r e b l i r v e"
(z regotom)
Poki shcho bude, ya shche nagulyayus'!
Proshchaj, Rusalon'ko, spovnyaj konovki!
(Kidaºt'sya v lisovij strumok i znikaº).
V o d ya n i k
(do Rusalki)
Idi na dno! Ne smij meni zrinati
tri nochi misyachni poverh vodi!
R u s a l k a
(pruchayuchis')
Z yakogo chasu tut rusalki stali
nevil'nicyami v ozeri? YA - vil'na!
YA vil'na, yak voda!
V o d ya n i k
V mo¿j obladi
voda povinna znati beregi.
Idi na dno!
R u s a l k a
Ne hochu!
V o d ya n i k
A, ne hochesh?
Viddaj syudi vinec' perlovij!
R u s a l k a
Ni!
to daruvav meni mors'kij carenko.
V o d ya n i k
Tobi vincya ne prijdet'sya nositi,
bo za neposluh zabere tebe
"Toj, shcho v skali sidit'".
R u s a l k a
(z zhahom)
Ni, lyubij tatu,
ya budu sluhatis'!
V o d ya n i k
To jdi na dno.
R u s a l k a
(povoli opuskayuchisya v vodu)
YA jdu, ya jdu... A bavitisya mozhna
z ribalkoyu?
V o d ya n i k
Ta vzhe zh, pro mene, bavsya.
Rusalka spustilasya v vodu po plechi i, zhalibno vsmihayuchis', divit'sya
vgoru na bat'ka.
CHudna ti, dochko! YA zh pro tebe dbayu.
Tazh vin tebe zanapastiv bi til'ki,
potyag bi po kolyuchomu lozhis'ku
strumochka lisovogo, bile tilo
ponivechiv ta j kinuv bi samotnyu
des' na bezviddi.
R u s a l k a
Ale zh vin vrodlivij!
V o d ya n i k
Ti znov svoº¿?!
R u s a l k a
Ni, ni, ni! YA jdu!
(Porinaº).
V o d ya n i k
(poglyadayuchi vgoru)
Uzhe vesnyane sonce pripikaº...
Hu, dushno yak! Proholoditis' treba.
(Porinaº j sobi),
DIYA I
Ta sama mistina, til'ki vesna dali postupila; uzlissya nache povite
nizhnim zelenim serpankom, de-ne-de vzhe j verhovittya derev povolochene
zelenoyu barvoyu. Ozero sto¿t' povne, v zelenih beregah,
yak u rutvyanim vinku.
Z lisu na progalinu vihodyat' dyad'ko Lev i nebizh jogo Lukash. Lev uzhe
starij cholovik, povazhnij i duzhe dobrij z vidu; po-polis'komu dovge volossya
bilimi hvilyami spuskaºt'sya na plechi z-pid sivo¿
povstyano¿ shapki-rogatki; ubranij Lev u polotnyanu odezhu i v yasno-sivu,
majzhe bilu svitu; na nogah postoli, v rukah klovnya (malij yatirec'), kolo
poyasa na reminci nozhik, cherez pleche vipletenij z lika
koshil' (torba) na shirokomu remeni.
Lukash - duzhe molodij hlopec', garnij, chornobrivij, strunkij, v ochah shche
º shchos' dityache; ubranij tak samo v polotnyanu odezhu, til'ki z tonshogo
polotna; sorochka vipushchena, merezhana billyu, z vilozhistim komirom,
pidperezana chervonim poyasom, kolo komira i na chohlah chervoni zastizhki;
sviti vin ne maº; na golovi bril'; na poyasi nozhik i kivshik z lika na
motuzku.
Dijshovshi do berega ozera, Lukash zupinivsya.
L e v
CHogo zh ti zupinivsya? Tut ne mozhna
zajti po ribu. Mulko vel'mi, gruz'ko.
L u k a sh
Ta ya hotiv sobi sopilku vtyati, -
horoshij tuta vel'mi ocheret.
L e v
Ta vzhe tih sopilok do liha maºsh!
L u k a sh
Nu, skil'ki zh ¿h? - kalinova, verbova
ta lipova, - oto j usi. A treba
shche j ocheretyanu sobi zrobiti, -
ta leps'ko graº!
L e v
Ta vzhe bavsya, bavsya,
na te bog svyato dav. A vzavtra prijdem,
to budem hizhku staviti. Vzhe chas
do lisu bidlo viganyati. Bachish,
vzhe onde º trava pomezhi ryastom.
L uk a sh
Ta yak zhe budemo siditi tuta?
Tazh lyudi kazhut' - tut nepevne misce...
L e v
To yak dlya kogo. YA, nebozhe, znayu,
yak z chim i kolo chogo obijtisya:
de hrest poklasti, de osiku vbiti,
de prosto trichi plyunuti, ta j godi.
Posiºm kolo hizhki mak-vidyuk,
terlich posadimo kolo poroga, -
ta j ne pristupit'sya niyaka sila...
Nu, ya pidu, a ti sobi yak hochesh.
Rozhodyat'sya. Lukash ide do ozera i znikaº v ochereti. Lev ide ponad
beregom, i jogo ne staº vidko za verbami.
R u s a l k a
(viplivaº na bereg i krichit')
Didusyu! Lisovij! bida! ryatujte!
L i s o v i k
(malij, borodatij didok, metkij ruhami, povazhnij oblichchyam; u brunatnomu
vbranni barvi kori, u volohatij shapci z kunici)
CHogo tobi? CHogo krichish?
R u s a l k a
Tam hlopec'
na dudki rizhe ocheret!
L i s o v i k
Ovva!
Kobi vsi¿ bidi! YAka skupa.
Os' tuta mayut' hizhku buduvati, -
ya j to ne boronyu, abi ne brali
sirogo dereva.
R u s a l k a
Oj lele! hizhu?
To se tut lyudi budut'? Oj ti lyudi
z-pid strih solom'yanih! YA ¿h ne znoshu!
ya ne terplyu solom'yanogo duhu!
YA ¿h toplyu, shchob vimiti vodoyu
toj duh nenavidnij. Zaloskochu
tih natrutniv, yak prijdut'!
L i s o v i k
Stij! ne kvapsya.
To zh dyad'ko Lev siditime v tij hizhi,
a vin nam priyatel'. To vin na zhart
osikoyu ta terlichem lyakaº.
Lyublyu starogo. Tazh yakbi ne vin,
davno b uzhe ne stalo s'ogo duba,
shcho stil'ki bachiv nashih rad, i tanciv,
i lisovih velikih taºmnic'.
Vzhe nimci miryali jogo, navkolo
vtr'oh postavavshi, obsyagli rukami -
i ledve shcho stiklo. Davali groshi -
talyari biti, lyudyam duzhe mili,
ta dyad'ko Lev zaklyavsya na zhittya,
shcho duba vin povik ne dast' rubati.
Todi zh i ya na borodu zaklyavsya,
shcho dyad'ko Lev i vsya jogo ridnya
povik bezpechni budut' v s'omu lisi.
R u s a l k a
Ovva! A bat'ko mij ¿h vsih potopit'!
L i s o v i k
Nehaj ne vazhit'sya! Bo zavalyu
vse ozero gnilim torishnim listom!
R u s a l k a
Oj lishechko, yak strashno! Ha-ha-ha!
(Znikaº v ozeri).
Lisovik, shchos' vorkochuchi, zakuryuº lyul'ku, sivshi na zavalenomu derevi. Z
ocheretiv chutno golos sopilki [melodi¿ N 1, 2, 3, 4], nizhnij, kucheryavij, i
yak vin rozvivaºt'sya, tak rozvivaºt'sya vse v lisi. Spochatku na verbi ta
vil'hah zamajorili serezhki, potim bereza listom zalepetala. Na ozeri
rozkrilis' lile¿ bili i zazolotili kvitki na latatti. Dika rozha poyavlyaº
nizhni pup'yanki.
Z-za stovbura staro¿ rozshchepleno¿ verbi, pivusohlo¿, vihodit' Mavka, v
yasno-zelenij odezhi, z rozpushchenimi chornimi z zelenim poliskom kosami,
rozpravlyaº ruki i provodit' doloneyu po ochah.
M a v k a
Oh, yak ya dovgo spala!
L i s o v i k
Dovgo, dochko!
Vzhe j son-trava perecvitati stala.
Ot-ot zozul'ka maslechko skolotit',
v chervoni cherevichki uberet'sya
i lyudyam odmiryatime lita.
Vzhe z viriyu poprilitali gosti.
On zhovtimi pushinkami vzhe plavlyut'
na chistim plesi kachenyatka diki.
M a v k a
A hto mene zbudiv?
L i s o v i k
Libon', vesna.
M a v k a
Vesna shche tak nikoli ne spivala,
yak oteper. CHi to meni tak snilos'?
Lukash znov graº [melodiya N 5].
Ni... stij... Ba! chuºsh?.. To vesna spivaº?
Lukash graº melodiyu N 5, til'ki blizhche.
L i s o v i k
Ta ni, to hlopec' na sopilci graº.
M a v k a
YAkij? Nevzhe se "Toj, shcho grebli rve"?
Ot ya ne spodivalasya vid n'ogo!
L i s o v i k
Ni, lyuds'kij hlopec', dyad'ka Leva nebizh,
Lukash na jmennya.
M a v k a
YA jogo ne znayu.
L i s o v i k
Bo vin upershe tuta. Vin zdaleka,
ne z sih lisiv, a z tih boriv sosnovih,
de nasha baba lyubit' zimuvati;
osirotiv vin z matir'yu-vdovoyu,
to dyad'ko Lev prijnyav oboh do sebe...
M a v k a
Hotila b ya pobachiti jogo.
L i s o v i k
Ta nashcho vin tobi?
M a v k a
Vin, pevne, garnij!
L i s o v i k
Ne zadivlyajsya ti na hlopciv lyuds'kih.
Se lisovim divchatam nebezpechno...
M a v k a
YAkij-bo ti, didusyu, stav suvorij!
Se ti mene otak derzhati budesh,
yak Vodyanik Rusalku?
L i s o v i k
Ni, ditinko,
ya ne derzhu tebe. To Vodyanik
v dragovini cupkij privik odviku
use zhive zasmoktuvati. YA
zvik volyu shanuvati. Grajsya z vitrom,
zhartuj iz Perelesnikom, yak hochesh,
vsyu silu lisovu i vodyanu,
girs'ku j povitryanu privab do sebe,
ale minaj lyuds'ki stezhki, ditino,
bo tam ne hodit' volya, - tam zhura
tyagar svij nosit'. Obminaj ¿h, donyu:
raz til'ki stupish - i propala volya!
M a v k a
(smiºt'sya)
Nu, yak-taki shchob volya - ta propala?
Se tak kolis' i viter propade!
Lisovik hoche shchos' vidmoviti, ale vihodit' Lukash iz sopilkoyu.
Lisovik i Mavka hovayut'sya.
Lukash hoche nadrizati nozhem berezu, shchob stochiti sik, Mavka kidaºt'sya i
hapaº jogo za ruku.
M a v k a
Ne rush! ne rush! ne rizh! ne ubivaj!
L u k a sh
Ta shcho ti, divchino? CHi ya rozbijnik?
YA til'ki htiv sobi vtochiti soku
z berezi.
M a v k a
Ne tochi! Se krov ¿¿.
Ne pij zhe krovi z sestron'ki moº¿!
L u k a sh
Berezu ti sestroyu nazivaºsh?
Hto zh ti taka?
M a v k a
YA - Mavka lisova.
L u k a sh
(ne tak zdivovano, yak uvazhno pridivlyaºt'sya do ne¿)
A, ot ti hto! YA vid starih lyudej
pro mavok chuv ne raz, ale shche zrodu
ne bachiv sam.
M a v k a
A bachiti hotiv?
L u k a sh
CHomu zh bi ni?.. SHCHo zh, ti zovsim taka,
yak divchina... ba ni, hutchij yak panna,
bo j ruki bili, i sama tonen'ka,
i yakos' tak ubrana ne po-nas'ki...
A chom zhe v tebe ochi ne zeleni?
(Pridivlyaºt'sya).
Ta ni, teper zeleni... a buli,
yak nebo, sini... O! teper vzhe sivi,
yak taya hmara... ni, zdaºt'sya, chorni
chi, mozhe, kari... ti taki divna!
M a v k a
(usmihayuchis')
CHi garna zh ya tobi?
L u k a sh
(soromlyachis')
Hiba ya znayu?
M a v k a
(smiyuchis')
A hto zh te znaº?
L u k a sh
(zovsim zasoromlenij)
Et, take pitaºsh!..
M a v k a
(shchiro divuyuchis')
CHomu zh s'ogo ne mozhna zapitati?
On bachish, tam pitaº dika rozha:
"CHi ya horosha?"
A yasen' ¿j kivaº v verhovitti:
"Najkrashcha v sviti!"
L u k a sh
A ya j ne znav, shcho v nih taka rozmova.
YA dumav - derevo nime, ta j godi.
M a v k a
Nimogo v lisi v nas nema nichogo.
L u k a sh
CHi to ti vse otak sidish u lisi?
M a v k a
YA zrodu ne vihodila shche z n'ogo.
L u k a sh
A ti davno zhivesh na sviti?
M a v k a
Spravdi,
nikoli ya ne dumala pro te...
(Zadumuºt'sya).
Meni zdaºt'sya, shcho zhila ya zavzhdi...
L u k a sh
I vse taka bula, yak ot teper?
M a v k a
Zdaºt'sya, vse taka...
L u k a sh
A hto zh tvij rid?
chi ti jogo zovsim ne maºsh?
M a v k a
Mayu.
ª Lisovik, ya zvu jogo "didusyu",
a vin mene - "ditinko" abo "donyu".
L u k a sh
To hto zh vin - did chi bat'ko?
M a v k a
YA ne znayu.
Hiba ne vse odno?
L u k a sh
(smiºt'sya)
Nu ta j chudni vi
otut u lisi! Hto zh tobi tut mati,
chi baba, chi vzhe yak u vas zovut'?
M a v k a
Meni zdaºt'sya chasom, shcho verba,
ota stara, suhen'ka, to - matusya.
Vona mene na zimu prijnyala
i porohnom m'yaken'kim ustelila
dlya mene lozhe.
L u k a sh
Tam ti j zimuvala?
A shcho zh ti tam robila cilu zimu?
M a v k a
Nichogo. Spala. Hto zh zimoyu robit'?
Spit' ozero, spit' lis i ocheret.
Verba ripila vse: "Zasni, zasni..."
I snilisya meni vse bili sni:
na sribli syali yasni samocviti,
stelilisya neznani travi, kviti,
bliskuchi, bili... Tihi, nizhni zori
spadali z neba - bili, neprozori -
i klalisya v nameti... Bilo, chisto
popid nametami. YAsne namisto
z krishtalyu graº i ryahtit' usyudi...
YA spala. Dihali tak vil'no grudi.
Po bilih snah rozhevi¿ gadki
legen'ki gaptuvali merezhki,
i mri¿ tkalis' zoloto-blakitni,
spokijni, tihi, ne taki, yak litni...
L u k a sh
(zasluhavshis')
YAk ti govorish...
M a v k a
CHi tobi tak dobre?
Lukash potakuº golovoyu.
Tvoya sopilka maº krashchu movu.
Zagraj meni, a ya pokolishusya.
Mavka splitaº dovge vittya na berezi, sidaº v n'ogo i gojdaºt'sya tiho,
mov u kolisci. Lukash graº solo melodi¿ N 6, 7 i 8, prihilivshis' do duba, i
ne zvodit' ochej z Mavki. Lukash graº vesnyanki. Mavka, sluhayuchi, mimovoli
ozivaºt'sya tihesen'ko na golos melodi¿ .N 8, i Lukash ¿j prigraº vdruge
melodiyu N 8. Spiv i gra v unison.
M a v k a
YAk solodko graº,
yak gliboko kraº,
roztinaº bili grudi, serden'ko vijmaº!
Na golos vesnyanki vidklikaºt'sya zozulya, potim solovejko, rozcvitaº
yarishe dika rozha, biliº cvit kalini, glid soromlivo rozheviº, navit' chorna
bezlista ternina poyavlyaº nizhni kviti.
Mavka, zacharovana, tiho kolishet'sya, usmihaºt'sya, a v ochah yakas' tuga,
azh do sliz; Lukash, zavvazhivshi te, perestaº grati.
L u k a sh
Ti plachesh, divchino?
M a v k a
Hiba ya plachu?
(Provodit' rukoyu po ochah).
A spravdi... Ni-bo! to rosa vechirnya.
Zahodit' sonce... Bach, uzhe vstaº
na ozeri tuman...
L u k a sh
Ta ni, shche rano!
M a v k a
Ti b ne hotiv, shchob den' uzhe skinchivsya?
Lukash hitaº golovoyu, shcho ne hotiv bi.
CHomu?
L u k a sh
Bo dyad'ko do sela poklichut'.
M a v k a
A ti zo mnoyu hochesh buti?
Lukash kivaº, potakuyuchi.
Bachish,
I ti, nemov toj yasen', rozmovlyaºsh.
L u k a sh
(smiyuchis')
Ta treba po-tuteshn'omu navchitis',
bo mayu zh tuta lituvati.
M a v k a
(rado)
Spravdi?
L u k a sh
Mi vzavtra j buduvatisya pochnemo.
M a v k a
Kurin' postavite?
L u k a sh
Ni, mozhe, hizhku,
a mozhe, j cilu hatu.
M a v k a
Vi - yak ptahi:
klopochetes', buduºte kubel'cya,
shchob potim kinuti.
L u k a sh
Ni, mi buduºm
naviki.
M a v k a
YAk naviki? Ti zh kazav,
shcho til'ki lituvati budesh tuta.
L u k a sh
(niyakovo)
Ta ya ne znayu... Dyad'ko Lev kazali,
shcho tut meni dadut' gruntec' i hatu,
bo voseni hotyat' mene zheniti...
M a v k a
(z trivogoyu)
Z kim?
L u k a sh
YA ne znayu. Dyad'ko ne kazali,
a mozhe, shche j ne napitali divki.
M a v k a
Hiba ti sam sobi ne znajdesh pari?
L u k a sh
(poglyadayuchi na ne¿)
YA, mozhe b, i znajshov, ta...
M a v k a
SHCHo?
L u k a sh
Nichogo...
(Pogravaº u sopilku stiha shchos' duzhe zhalibnen'ke
[melodiya N 9],
potim spuskaº ruku z sopilkoyu i zamislyuºt'sya).
M a v k a
(pomovchavshi)
CHi u lyudej paruyut'sya nadovgo?
L u k a sh
Ta vzhe zh navik!
M a v k a
Se tak, yak golubi...
YA chasom zazdrila na ¿h: tak nizhno
voni kohayut'sya... A ya ne znayu
nichogo nizhnogo, okrim berezi,
za te zh ¿¿ j sestriceyu vzivayu;
ale vona zanadto vzhe smutna,
taka blida, pohila ta zhurliva, -
ya chasto plachu, divlyachis' na ne¿.
Ot vil'hi ne lyublyu - vona shorstka.
Osika vse mene chogos' lyakaº;
vona j sama bo¿t'sya - vse tremtit'.
Dubi povazhni nadto. Dika rozha
zadirliva, tak samo j glid, i teren.
A yasen', klen i yavir - gordoviti.
Kalina tak hizuºt'sya krasoyu,
shcho bajduzhe ¿j do vs'ogo na sviti.
Taka, zdaºt'sya, j ya bula torik,
ale teper meni chomus' te prikro...
YAk dobre zvazhiti, to ya u lisi
zovsim samotnya...
(ZHurlivo zadumuºt'sya),
L u k a sh
A tvoya verba?
Tazh ti ¿¿ matuseyu nazvala.
M a v k a
Verba?.. Ta shcho zh.... v ¿j dobre zimuvati,
a litom... bach, vona taka suha,
i vse ripit', vse zgaduº pro zimu...
Ni, ya taki zovsim, zovsim samotnya...
L u k a sh
U lisi zh ne sami¿ dereva, -
tazh tut bagato rizno¿ º sili.
(Trohi ushchiplivo).
Vzhe ne pribidnyujsya, bo j mi chuvali
pro vashi tanci, zharti ta zal'oti!
M a v k a
To vse take, yak toj raptovij vihor, -
ot naletit', zakrutit' ta j pokine.
V nas tak nema, yak u lyudej, - naviki!
L u k a sh
(pristupayuchi blizhche)
A ti b hotila?..
Raptom chutno golosne gukannya dyad'ka Leva.
G o l o s
Gov, Lukashu, gov!
go-go-go-go! A de ti?
L u k a sh
(vidzivaºt'sya)
Os' ya jdu!
G o l o s
A jdi hutchij!
L u k a sh
Oce shche neterplyachka!
(Vidgukuºt'sya).
Ta jdu vzhe, jdu!
(Podaºt'sya jti).
M a v k a
A verneshsya?
L u k a sh
Ne znayu.
(Ide v priberezhni hashchi).
Z gushchavini lisu vilitaº Perelesnik - garnij hlopec' u chervonij odezhi, z
chervonyastim, bujno rozviyanim, yak viter, volossyam, z chornimi brovami, z
bliskuchimi ochima.
Vin hoche obnyati Mavku, vona uhilyaºt'sya.
M a v k a
Ne rush mene!
P e r e l e s n i k
A to chomu?
M a v k a
Idi
poglyan', chi v poli run' zazelenila.
P e r e l e s n i k
Meni navishcho taya run'?
M a v k a
A tam zhe
tvoya Rusalka Pol'ova, shcho v zhiti.
Vona dlya tebe dosi vzhe vinok
zeleno-yarij pochala splitati.
P e r e l e s n i k
YA vzhe ¿¿ zabuv.
M a v k a
Zabud' mene.
P e r e l e s n i k
Nu, ne gluzuj! Hodi, poletimo!
YA ponesu tebe v zeleni gori,
ti zh tak hotila bachiti smereki.
M a v k a
Teper ne hochu.
P e r e l e s n i k
Tak? A to chomu?
M a v k a
Bo vidhotilosya,
P e r e l e s n i k
YAkis' himeri!
CHom vidhotilosya?
M a v k a
Nema ohoti.
P e r e l e s n i k
(uleslivo v'ºt'sya kolo ne¿)
Lin'mo, lin'mo v gori! Tam mo¿ sestrici,
tam girs'ki rusalki, vil'ni litavici,
budut' tancyuvati kolo po travici,
nache bliskavici!
Mi tobi znajdemo z paporoti kvitku,
zirvem z neba zirku, zolotu lelitku,
na snigu nagirnim vibilimo vlitku
charivnu namitku.
SHCHob tobi zdobuti lisovu koronu,
mi Zmiyu-caricyu skinemo iz tronu
i damo krem'yani gori v oboronu!
Bud' moya kohana!
Zvechora i zrana
samocvitni shati
budu prinoshati,
i vinochok plesti,
i v tanochok vesti,
i na krilah nesti
na morya bagryani, de bagate sonce
zoloto hovaº v taºmnu glibin'.
Potim mi zaglyanem do Zori v vikonce,
Zirka-pryaha vdilit' sribne volokonce,
budem gaptuvati oksamitnu tin'.
Potim, na svitanni, yak bilyavi hmari
stanut' pokraj neba, mov yasni otari,
shcho holodnu vodu p'yut' na tihim brodi,
mi spochinem lyubo,na kvitchastim...
M a v k a
(neterplyache)
Godi!
P e r e l e s n i k
YAk ti obirvala rich moyu serdito!
(Smutno i razom lukavo).
Ti hiba zabula pro torishnº lito?
M a v k a
(bajduzhe)
Oh, torishnº lito tak davno minulo!
SHCHo todi spivalo, te vzimi zasnulo.
YA vzhe j ne zgadayu!
P e r e l e s n i k
(taºmnicho nagaduyuchi)
A v dubovim gayu?..
M a v k a
SHCHo zh tam? YA shukala yagidok, gribkiv...
P e r e l e s n i k
A ne priglyadalas' do mo¿h slidkiv?
M a v k a
V gayu ya zrivala kucheriki z hmelyu...
P e r e l e s n i k
SHCHob meni poslati pishnuyu postelyu?
M a v k a
Ni, shchob pereviti se volossya chorne!
P e r e l e s n i k
Spodivalas': mozhe, milen'kij prigorne?
M a v k a
Ni, mene bereza nizhno kolihala.
P e r e l e s n i k
A prote... zdaºt'sya... ti kogos' kohala?
M a v k a
Ha-ha-ha! Ne znayu!
Popitaj u gayu.
YA pidu kvitchati dribnim ryastom kosi...
(Podaºt'sya do lisu).
P e r e l e s n i k
Oj glyadi! SHCHe zmiyut' ¿h holodni rosi!
M a v k a
Viterec' poviº,
sonechko prigriº,
to j rosa spade!
(Znikaº v lisi).
P e r e l e s n i k
Postrivaj hvilinu!
YA bez tebe ginu!
De ti? De ti? De?
Bizhit' i sobi v lis.
Pomizh derevami yakus' hvilinu mayachit' jogo chervona odizh i, mov luna,
ozivaºt'sya: "De ti? De?.."
Po lisi graº chervonij zahid soncya, dali pogasaº.
Nad ozerom staº bilij tuman.
Dyad'ko Lev i Lukash vihodyat' na galyavu.
L e v
(serdito vorkoche)
Toj klyatij Vodyanik! Bodaj bi vsoh!
YA, nalovivshi ribi, til'ki vipliv
na pleso dushogubkoyu, - hotiv
na toj bik peredatisya, - a vin
vchepivsya cupko lapoyu za dnishche,
ta j ani rush! SHCHe trohi - zatopiv bi!
Nu j ya zh ne duren': yak zasyag rukoyu
za borodu, to j zamotav, yak michku,
ta nozhika z-za poyasa, - bigme,
tak i vidtyav bi! Ta proklyata zh para -
shturhic'! - i perekinula chovna!
YA led' shcho vibravsya zhivij na bereg,
i ribu rozgubiv... A shchob ti zsliz!
(Do Lukasha).
A tut ishche j tebe shchos' uchepilo, -
krichu, gukayu, klichu - hoch ti zgin'!
I de ti dlyavsya?
L u k a sh
Ta kazhu zh - buv tuta,
virizuvav sopilku.
L e v
SHCHos' dovgen'ko
virizuºsh, nebozhe, sopilki!
L u k a sh
(niyakovo)
Abo zh ya, dyad'ku...
L e v
(usmihnuvsya i podobriv)
Ej! ne vchis' brehati,
bo shche ti molodij! YAzika shkoda!
Ot lipshe hmizu poshukaj po lisi
ta rozpali vogon', - hot' obsushusya,
bo yak jogo takim iti dodomu?
Poki dijdem, shche j taya napade -
ne tuta spominayuchi, cur-pek! -
a potim bude dushu vitryasati...
Lukash ide v lis; chutno zgodom, yak vin hryaskaº suhim gillyam.
D ya d ' k o L e v
(sidaº pid dubom na grubu koreninu i probuº vikresati vognyu, shchob
zapaliti lyul'ku)
Ayakzhe! vikreshesh! i gubka zmokla...
i trut zgubivsya... A, nema na tebe
liho¿ tryasci!.. CHi ne narosla
na dubi svizha?
(Obmacuº duba, shukayuchi gubki).
Z ozera, z tumanu, virinaº bila zhinocha postat', bil'she podibna do smugi
mli, nizh do lyudini; prostyagneni bili dovgi ruki zagrebisto vorushat'
tonkimi pal'cyami, koli vona nablizhaºt'sya do Leva.
L e v
(usmihnuvshis')
Se shcho za mara?
Aga! vzhe znayu. Dobre, shcho pobachiv!..
(Ogovtavshis', vijmaº z koshelya yakis' korinci ta zillya i prostyagaº
nazustrich mari, nemov boronyachis' vid ne¿.
Vona trohi vidstupaº.
Vin prochituº, zamovlyayuchi, dedali vse shvidshe).
SHiple-divice,
Propasnice-Tryasavice!
Idi ti sobi na kup'ya, na bolota,
de lyudi ne hodyat', de kuri ne piyut',
de mij glas ne zahodit'.
Tut tobi ne hoditi,
bilogo tila ne v'yaliti,
zhovto¿ kosti ne mlo¿ti,
chorno¿ krovi ne spivati,
viku ne vkorochati.
Os' tobi polin' -
zgin', maro, zgin'!
Mara podaºt'sya nazad do ozera i zlivaºt'sya z tumanom.
Nadhodit' Lukash z oberemkom hmizu, klade pered dyad'kom, vijmaº z-za
pazuhi kresalo j gubku j rozpalyuº vogon'.
L u k a sh
Os' nate, dyad'ku, grijtesya.
L e v
Spasibi.
Ti dogodzhaºsh dyad'kovi staromu.
(Rozpalyuº kolo vognyu lyul'ku).
Teper shcho inshogo!
(Vkladaºt'sya proti vognyu na travi, poklavshi koshelya pid golovu, pakaº
lyul'ku i zhmurit'sya na vogon').
L u k a sh
YAkbi vi, dyad'ku,
yako¿ bajki nagadali.
L e v
Bach!
umalivsya!.. A ti b yako¿ htiv?
Pro Oha-chudotvora? Pro Tr'omsina?
L u k a sh
Taki ya chuv! Vi vmiºte inakshih,
shcho ¿h nihto ne vmiº.
L e v
(nadumavshis')
Nu, to sluhaj:
YA pro Carivnu-Hvilyu rozkazhu.
(Pochinaº spokijnim, spivuchim, rozmirnim golosom).
YAkbi nam hata tepla
ta lyudi dobri,
kazali b mi kazku,
bayali bajku
do samogo svita...
Za temnimi borami,
ta za glibokimi moryami,
ta za visokimi gorami
to ºst' tam divnij-predivnij kraj,
de panuº Uraj.
SHCHo v tomu krayu sonce ne sidaº,
misyac' ne pogasaº,
a yasni zori po polyu hodyat',
tanochki vodyat'.
Otozh u najkrashcho¿ Zori ta znajshovsya sin
Bilij Palyanin.
Na lichku bilij,
na vrodu milij,
zolotij volos po vitru maº,
a sribna zbroya v ruchen'kah syaº...
L u k a sh
Vi zh pro Carivnu mali.
L e v
Ta zazhdi!..
Ot yak stav Bilij Palyanin do lit dohodzhati,
stav vin sobi dumati-gadati,
pro svoº zhittya rozvazhati:
"Z usih ya, - kazhe, - vrodoyu vdavsya,
a shche zh bo ya doli ne dizhdavsya.
Porad' mene, Zirnice-mati,
de meni pari shukati:
chi mezhi boyarstvom,
preslavnim licarstvom,
chi mezhi knyazivstvom,
chi mezhi prostim pospil'stvom?
SHCHo hiba yaka carivna
ta bula b meni rivna..."
(Pochinaº drimati).
Ot i pishov vin do sin'ogo morya,
i roziklav na berezi perlove namisto...
L u k a sh
Vidaj, vi, dyad'ku, shchos' tut prominuli.
L e v
Hiba?.. Ta ti zh bo vzhe ne zavazhaj!
...Ot i rozbiglasya na mori suprotivna hvilya,
a z te¿ hvili viletili koni,
yak zhar, chervoni,
u chervonu kolyasu zapryazheni...
A na tij kolyasi...
(Zmovkaº, zlozhenij snom).
L u k a sh
Ta j hto zh na tij kolyasi buv? Carivna?
L e v
(kriz' son)
Ga?.. De?.. YAka carivna?..
L u k a sh
Vzhe j zasnuli!
(YAkij chas divit'sya zadumlivo na vogon', potim ustaº, vidhodit' dali vid
ognishcha i pohodzhaº po galyavi, tiho-tihesen'ko, ledve chutno, pogravayuchi u
sopilku [melodiya N 10]),
V lisi ponochiº, ale temryava ne gusta, a prozora, yak buvaº pered shodom
misyacya. Navkolo vognishcha bliski svitla i zvo¿ tini nenache vodyat' himernij
tanok; bliz'ki do vognyu kviti to pobliskuyut' barvami, to gasnut' u pit'mi.
Pokraj lisu taºmnicho biliyut' stovburi osik ta beriz. Vesnyanij viter
neterplyache zithaº, obbigayuchi uzlissya ta rozvivayuchi gillya plakuchij berezi.
Tuman na ozeri bilimi hvilyami pribivaº do chornih hashchiv; ocheret
pereshiptuºt'sya z osokoyu, shovavshis' u mli.
Z gushchavini vibigaº Mavka, bizhit' prudko, mov utikayuchi; volossya ¿j
rozviyalos', odezha rozmayalas'. Na galyavi vona spinyaºt'sya, oglyadayuchis',
pritulyaº ruki do sercya, dali kidaºt'sya do berezi i shche raz zupinyaºt'sya.
M a v k a
Dyaka shchiraya tobi, nichen'ko-charivnichen'ko,
shcho zakrila ti moº lichen'ko!
i vam, stezhechki yak merezhechki,
shcho veli mene do berezochki!
Oj shovaj mene ti, sestrichen'ko!
(Hovaºt'sya pid berezu, obijmayuchi ¿¿ stovbur).
L uk a sh
(pidhodit' do berezi, nishkom)
Ti, Mavko?
M a v k a
(shche tihshe)
YA.
L u k a sh
Ti bigla?
M a v k a
YAk bIlicya.
L u k a sh
Vtikala?
M a v k a
Tak.
L u k a sh
Vid kogo?
M a v k a
Vid takogo,
yak sam vogon'.
L u k a sh
A de zh vin?
M a v k a
Cit'!.. Bo znovu priletit'.
Movchannya.
L u k a sh
YAk ti tremtish! YA chuyu, yak bereza
stinaºt'sya i listom shelestit'.
M a v k a
(vidhilyaºt'sya vid berezi)
Oj liho! YA boyusya pritulyatis',
a tak ne vstoyu.
L u k a sh
Pritulis' do mene.
YA duzhij - zderzhu, shche j oboronyu.
Mavka prihilyaºt'sya do n'ogo. Voni stoyat' u pari. Misyachne svitlo pochinaº
hoditi po lisi, stelet'sya po galyavi i zakradaºt'sya pid berezu. V lisi
ozivayut'sya spivi solov'¿ni i vsi golosi vesnyano¿ nochi. Viter porivchasto
zithaº. Z osyajnogo tumanu vihodit' Rusalka i nishkom pidglyadaº molodu paru.
Lukash, tulyachi do sebe Mavku, vse blizhche nahilyaºt'sya oblichchyam do ne¿ i
raptom ciluº.
M a v k a
(skrikuº z bolem shchastya)
Oh!.. Zirka v serce vpala.
R u s a l k a
Ha-ha-ha!
(Z smihom i pleskom kidaºt'sya v ozero).
L u k a sh
(uzhahnuvshis')
SHCHo se take?
M a v k a
Ne bijsya, to Rusalka.
Mi podrugi, - vona nas ne zachepit'.
Vona svavil'na, lyubit' gluzuvati,
ale meni darma... Meni darma
pro vse na sviti!
L u k a sh
To j pro mene?
M a v k a
Ni,
ti sam dlya mene svit, milishij, krashchij,
nizh toj, shcho dosi znala ya, a j toj
pokrashchav, vidkoli mi poºdnalis'.
L u k a sh
To mi vzhe poºdnalis'?
M a v k a
Ti ne chuºsh,
yak solov'¿ vesil'nim spivom dzvonyat'?
L u k a sh
YA chuyu... Se voni vzhe ne shchebechut',
ne t'ohkayut', yak zavzhdi, a spivayut':
"Ciluj! ciluj! ciluj!"
(Ciluº ¿¿ dovgim, nizhnim, tremtyachim pocilunkom).
YA zaciluyu
tebe na smert'!
Zrivaºt'sya vihor, bilij cvit meteliceyu v'ºt'sya po galyavi.
M a v k a
Ni, ya ne mozhu vmerti...
a shkoda...
L u k a sh
SHCHo ti kazhesh? YA ne hochu!
Navishcho ya skazav?!.
M a v k a
Ni, se tak dobre -
umerti, yak letyucha zirka...
L u k a sh
Godi!
(Govorit' pestyachi).
Ne hochu pro take! Ne govori!
Ne govori nichogo!.. Ni, kazhi!
CHudna u tebe mova, ale yakos'
tak dobre sluhati... SHCHo zh ti movchish?
Rozgnivalas'?
M a v k a
YA sluhayu tebe...
tvogo kohannya...
(Bere v ruki golovu jogo, obertaº proti misyacya
i pil'no divit'sya v vichi).
L u k a sh
Nashcho tak? Azh strashno,
yak ti ochima v dushu zaziraºsh...
YA tak ne mozhu! Govori, zhartuj,
pitaj mene, kazhi, shcho lyubish, smijsya...
M a v k a
U tebe golos chistij, yak strumok,
a ochi - neprozori.
L u k a sh
Mozhe, misyac'
neyasno svitit'.
M a v k a
Mozhe...
(Shilyaºt'sya golovoyu jomu do sercya i zamiraº).
L u k a sh
Ti zomlila?
M a v k a
Cit'! Haj govorit' serce... Nevirazno
vono govorit', yak vesnyana nichka.
L u k a sh
CHogo tam prisluhatisya? Ne treba!
M a v k a
Ne treba, kazhesh? To ne treba, milij!
Ne treba, lyubij! YA ne budu, shchastya,
ne budu prisluhatisya, horoshij!
YA budu pestiti, moº kohannya!
Ti zvik do pestoshchiv?
L u k a sh
YA ne lyubivsya
ni z kim shche zrodu. YA togo j ne znav,
shcho lyuboshchi taki solodki!
Mavka pristrasno pestit' jogo, vin skrikuº z mukoyu vtihi.
Mavko!
ti z mene dushu vijmesh!
M a v k a
Vijmu, vijmu!
Viz'mu sobi tvoyu spivochu dushu,
a serden'ko slovami zacharuyu...
YA ciluvatimu vuston'ka gozhi,
shchob zagorilis',
shchob zasharilis',
nache ti kviton'ki z diko¿ rozhi!
YA budu vabiti ochi blakitni,
haj voni grayut',
haj voni syayut',
haj rozsipayut' vogni samocvitni!
(Raptom spleskuº rukami),
Ta chim zhe ya prinadzhu lyubi ochi!
YA zh dosi ne zakvitchana!
L u k a sh
Darma!
Ti j bez kvitok horosha.
M a v k a
Ni, ya hochu
dlya tebe tak zakvitchatisya pishno,
yak lisova carivna!
(Bizhit' na drugij kinec' galyavi, daleko vid ozera,
do cvituchih kushchiv).
L u k a sh
Pochekaj!
YA sam tebe zakvitchayu.
(Ide do ne¿).
M a v k a
(smutno)
Ne krasni
kvitki vnochi... teper posnuli barvi...
L u k a sh
Tut svitlyaki v travi, ya nazbirayu,
voni svititimut' u tebe v kosah,
to bude nache zoryanij vinok.
(Klade skil'ki svitlyakiv ¿j na volossya).
Daj podivlyusya... Oj, yaka zh horosha!
(Ne tyamlyachis' vid shchastya, porivaº ¿¿ v obijmi).
YA shche nabrati mushu. YA vberu
tebe, mov korolivnu, v samocviti!
(SHukaº v travi popid kushchami svitlyakiv).
M a v k a
A ya kalini cvitu nalamayu.
Vona ne spit', bo solovejko budit'.
(Lamaº bilij cvit i prikrashuº sobi odezhu).
R u s a l k a
(znov vihodit' z tumanu.
SHepoche, povernuvshis' do ocheretiv)
Ditinchata-Poterchata,
zasvitite kaganchata!
V ocheretah zablimali dva brodyachi vogniki. Dali vihodyat' Poterchata, v
rukah mayut' kaganchiki, shcho blimayut', to yasno spalahuyuchi, to zovsim
pogasayuchi. Rusalka pritulyaº ¿h do sebe i shepoche, pokazuyuchi v dalechin' na
bilu postat' Lukashevu, shcho mriº v moroku pomizh kushchami.
Divit'sya, on otoj, shcho tam blukaº,
takij, yak bat'ko vash, shcho vas pokinuv,
shcho vashu nenechku zanapastiv.
Jomu ne treba zhiti.
P e r sh e P o t e r ch a
Utopi!
R u s a l k a
Ne smiyu. Lisovik zaboroniv.
D r u g e P o t e r ch a
A mi ne zduzhaºm, bo mi malen'ki.
R u s a l k a
Vi malen'ki,
vi legen'ki,
v ruchkah vogniki yasnen'ki,
vi yak lasochki tihen'ki, -
vi pidit' u chagarnik,
ne pochuº Lisovik,
a yak strine -
vognik svine -
buv i znik!
Perekin'tes' bliskavkami
nad stezhkami.
Spalahnit' nad kupinoyu,
povedit' dragovinoyu, -
de vin stane,
tam i kane
azh na same dno bolota...
Dali - vzhe moya robota!
Nu! blis'-blis'!
P o t e r ch a t a
(rushayuchi odno do odnogo)
Ti syudoyu, ya tudoyu,
a zijdemos' nad vodoyu!
R u s a l k a
(rado)
Podalis'!
(Nadbigaº do bolota, brizkaº vodoyu z pal'civ
pozad sebe cherez plechi. Z-za kupini viskakuº Kuc',
moloden'kij chortik-panichik).
Kucyu-Kucyu,
pociluj u rucyu!
(Svavil'nim ruhom prostyagaº jomu ruku, vin ciluº).
K u c '
Za shcho zh to, panyanko?
R u s a l k a
YA tobi snidanko
garne nagotuyu, til'ki ne progav.
(Pokazuº v dalechin' na Lukasha).
Bachish? SHCHo? privik ti do takih potrav?
K u c '
(mahnuv rukoyu)
Poki ne v boloti, -
suho v mene v roti!
R u s a l k a
Bude hlopec' tvij,
radist' bude j babi, j matinci tvo¿j!
Kuc' stribaº za kupinu I znikaº. Rusalka v ochereti zorit' za
Poterchatami, shcho migotyat' biguncyami, spalahuyut', blimayut', snuyut'sya,
perebigayut'.
L u k a sh
(shukayuchi svitlyakiv, zavvazhaº vogniki)
YAki horoshi svitlyaki! letyuchi!
YA shche takih ne bachiv! A veliki!
YA mushu ¿h pijmati!
(Ganyaºt'sya to za odnim, to za drugim, voni nepomitno nadyat' jogo do
dragovini).
M a v k a
Ne lovi!
Kohanij, ne lovi! To Poterchata!
Voni zvedut' na bezvist'!
Lukash ne chuº, zahoplenij gonitvoyu, i vidbigaº get' daleko vid Mavki.
L u k a sh
(raptom skrikuº)
Probi! Ginu!
V dragovinu popav! Oj smokche! tyagne!
Mavka nadbigaº na jogo krik, ale ne mozhe distatisya do n'ogo, bo vin
zagruz daleko vid tverdogo berega. Vona kidaº jomu odin kinec' svogo
poyasa, derzhachi za drugij.
M a v k a
Lovi!
Poyas ne dosyagaº ruki Lukashevo¿.
L u k a sh
Oj, ne syagaº! SHCHo zh se bude?
M a v k a
(kidaºt'sya do verbi, shcho sto¿t', pohilivshis' nad dragovinoyu)
Verbichen'ko-matusen'ko, ryatuj!
(SHvidko, yak bilicya, zlazit' na verbu, spuskaºt'sya po krajn'omu vitti,
kidaº znov poyasa - vin na sej raz dosyagaº, - Lukash hapaºt'sya za kinec',
Mavka prityagaº jogo do sebe, potim podaº ruku i pomagaº zlizti na verbu).
Rusalka v ochereti vidaº gluhij stogin dosadi i znikaº v tumani.
Poterchata tezh znikayut'.
D ya d ' k o L e v
(prokinuvsya vid kriku)
Ga?.. SHCHo take? Vzhe znov yakas' mara?
Cur-pek! shchezaj!
(Oglyadaºt'sya).
Lukashu, de ti? gov!
L u k a sh
(ozivaºt'sya z verbi)
YA tuta, dyad'ku!
L e v
A ti tut chogo?
(Pidhodit' i zaglyadaº na verbu).
Zliz na verbu, shche j z divkoyu!
Lukash izlizaº z verbi. Mavka tam lishaºt'sya.
L u k a sh
Oj dyad'ku!
YA tut bulo v dragovini zagruz;
natrapiv na vikno, ta vzhe vona
(pokazuº na Mavku)
poryatuvala yakos'.
L e v
A chogo zh ti
stikaºshsya otut yak potorocha? -
tazh ponochi!
L u k a sh
YA svitlyaki loviv...
(Urivaº).
L e v
(zavvazhaº svitlyaki na Mavci)
Ba! tak bi ti j kazav, to ya zh bi znav!
Teper ya bachu sam, chiya to sprava.
M a v k a
YA zh, dyadechku, jogo poryatuvala.
L e v
Divis' ti - "dyadechku"! Znajshlas' neboga!
A hto zh jogo prizviv u pastku lizti?
(Dokirlivo hitaº golovoyu).
Ej, kodlo lisove! Taka v vas pravda!..
Nu, popadu zh i ya Lisovika,
to vzhe ne virvet'sya, - v pen'ok dubovij
vshchemlyu te borodishche-pomelishche,
to bude vidati! Bach, pidsilaº
svo¿h divok, a sam - i ya ne ya!
M a v k a
(shvidko zbigaº z verbi)
Ni, vin ne vinen! Haj Zmiya-caricya
mene skaraº, yakshcho se nepravda!
I ya ne vinna!
L e v
Ot, tepera viryu,
bo znayu, se v vas prisyaga velika.
L u k a sh
Vona mene poryatuvala, dyad'ku,
ot bigme, zginuv bi teper bez ne¿!
L e v
Nu, divon'ko, hoch ti dushi ne maºsh,
ta serce dobre v tebe. Probachaj,
shcho ya nagrimav zopalu.
(Do Lukasha).
CHogo zh ti
po svitlyaki pognavsya na boloto?
Hiba zh voni po kupinah sidyat'?
L u k a sh
Ta to yakis' buli taki letyuchi!
L e v
Ege! to znayu zh ya! To Poterchata!
Nu-nu, chekajte zh, privedu ya vzavtra
shchenyatok-yarchukiv, to shche pobachim,
hto tut zaskavuchit'!
G o l o s k i P o t e r ch a t
(ozivayut'sya zhalibno, podibno do zhab'yachogo kumkannya)
Ni, ni, didunyu!
Ni, mi ne vinni!
Mi v dragovinni
yagidki brali.
Mi zh bo ne znali,
shcho tuta gosti,
mi b ne zrinali
iz glibokosti...
Oj nene, sum!
Num plakat', num!
L e v
CHi bach, yak znitilas' nevirna para,
vid'oms'kij nakorenok! Ta nehaj,
ya vzhe dijdu, hto vinen, hto ne vinen!..
(Do Lukasha).
A shcho, nebozhe, chi ne chas dodomu?
Hodim pomalu.
(Do Mavki).
Bud' zdorova, divko!
M a v k a
Vi zavtra prijdete? YA pokazhu,
de º horoshe derevo na hatu.
L e v
YA bachu, ti pro vse vzhe rozpitalas'.
Metka! Ta shcho zh, prihod', ya z vami zvik,
ta j vam do nas prijdet'sya privikati.
Hodimo. Proshchavaj!
(Rushaº).
M a v k a
(bil'sh do Lukasha, nizh do Leva)
YA budu zhdati!
Lukash vidstaº vid dyad'ka, stiskaº movchki obidvi ruki Mavci, bezguchno ¿¿
ciluº i, dognavshi dyad'ka, ide z nim u lis.
M a v k a
(sama)
Koli b ti, nichko, shvidshe minala!
Vibach, kohanaya! SHCHe zh ya ne znala
dnini tako¿, shchob bula shchasna
tak, yak ti, nichen'ko, tak, yak ti, yasna!
CHom ti, berezo, taka zhurliva?
Glyan', moya sestron'ko, tazh ya shchasliva!
Ne roni, verbo, sliz nad vodoyu,
bude zh, matusen'ko, milij zo mnoyu!..
Bat'ku mij ridnij, temnen'kij gayu,
yak zhe ya nichen'ku syuyu progayu?
Nichka korotka - dovga rozluka...
SHCHo zh meni sudzheno - shchastya chi muka?
Misyac' shovavsya za temnu stinu lisu, temryava naplila na progalinu,
chorna, mov oksamitna. Nichogo ne stalo vidko, til'ki zhevriº doli zhar,
pozostalij vid ognishcha, ta po vinku iz svitlyakiv znati, de hodit' Mavka
pomizh derevami: vinok toj yasniº to cilim suzir'yam, to okremimi iskrami,
dali t'ma i jogo pokrivaº. Gliboka pivnichna tisha, til'ki chasom legkij
shelest chuºt'sya v gayu, mov zithannya u sni.
DIYA II
Piznº lito. Na temnim matovim listi v gayu de-ne-de vidniº osinnya
prozolot'. Ozero zmalilo, beregova gaba poshirshala, ochereti suho shelestyat'
skupim listom.
Na galyavi vzhe zbudovano hatu, zasadzheno gorodec'. Na odnij nivci
pshenicya, na drugij - zhito. Na ozeri plavayut' gusi. Na berezi sushit'sya
hustya, na kushchah strimlyat' gorshchiki, gladishki. Trava na galyavi chisto
vikoshena, pid dubom zlozhenij stizhok. Po lisi kalatayut' klokichki - des'
paset'sya tovar. Nedalechko chutno sopilku, shcho graº yakus' motornu, tancyuristu
melodiyu [melodi¿ N 11, 12, 13].
M a t i L u k a sh e v a
(vihodit' z hati j gukaº)
Lukashu, gov! A de ti?
L u k a sh
(vihodit' z lisu z sopilkoyu i merezhanim kijkom u rukah)
Tut ya,mamo.
M a t i
A chi ne godi vzhe togo grannya?
Vse graj ta graj, a ti, roboto, stij!
L u k a sh
YAka zh robota?
M a t i
YAk - yaka robota?
A hto zh oboru mav zagoroditi?
L u k a sh
Ta dobre vzhe, zagorodzhu, nehaj-no.
M a t i
Koli zh vono, ote "nehaj-no", bude?
Tobi b use ganyati po shurhah
z pribludoyu, z nakidachem otim!
L u k a sh
Ta hto ganyaº? Bidlo zh ya pasu,
a Mavka pomagaº.
M a t i
Odchepisya
z takoyu pomichchyu!
L u k a sh
Sami zh kazali,
shcho yak vona glyadit' koriv, to bil'she
dayut' nabilu.
M a t i
Vzhe zh - vid'oms'ke kodlo!
L u k a sh
Nemaº vidoma, chim vam goditi!
YAk hatu stavili, to ne nosila
vona nam dereva? A hto sadiv
goroda z vami, nivku zasivav?
Tak, yak sej rik, hiba koli rodilo?
A shche on yak uma¿la kvitkami
popidvikonnyu - lyubo podivitis'?
M a t i
Potribni ti kvitki! Tazh ya ne mayu
u sebe v hati divki na vidannyu...
Jomu kvitki ta spivi v golovi!
Lukash znizuº neterplyache plechima i podaºt'sya jti.
Kudi ti?
L u k a sh
Tazh oboru goroditi!
(Ide za hatu, zgodom chutno cyukannya sokiroyu).
Mavka vihodit' z lisu pishno zakvitchana, z rozpushchenimi kosami.
M a t i
(neprivitno)
CHogo tobi?
M a v k a
De, dyadino, Lukash?
M a t i
CHogo ti vse za nim? Ne vipadaº
za parubkom tak divci uganyati.
M a v k a
Meni nihto takogo ne kazav.
M a t i
Nu, to hoch raz posluhaj - ne zavadit'.
(Prikro divit'sya na Mavku).
CHogo ti vse rozpatlana taka?
Nema, shchob zachesatis' chepurnen'ko -
use yak vid'ma hodit'. Nechepurno.
I shcho se za manattya na tobi?
Vono zh i nevigidne pri roboti.
YA mayu deshcho tam z dochki-nebizhki,
pidi vberisya - tam na zherdci visit'.
A se, yak hoch, u skrinyu pokladi.
M a v k a
Ta dobre, mozhu j pereodyagtisya.
(Ide v hatu. Zvidti vihodit' dyad'ko Lev).
M a t i
Hoch bi podyakuvala!
L e v
SHCHo ti, sestro,
tak u¿daºsh raz u raz na divku?
CHi to vona tobi chim zavinila?
M a t i
A ti, bratunyu, vzhe b ne vidzivavsya,
koli ne zachipayut'! Ti b ishche
zibrav syudi usih vid'om iz lisu.
L e v
YAkbi zh vono takeº govorilo,
shcho tyamit', nu, to j sluhav bi, a to...
"vid'om iz lisu"! - de zh º vid'ma v lisi?
Vid'mi zhivut' po selah...
M a t i
To vzhe ti
na tomu znaºshsya... Ta shcho zh, prinadzhuj
tu pogan' lisovu, to shche dizhdeshsya
kolis' dobra!
L e v
A shcho zh? taki j dizhdu.
SHCHo lisove, to ne pogane, sestro, -
usyaki skarbi z lisa jdut'...
M a t i
(gluzlivo)
Ayakzhe!
L e v
Z takih divok buvayut' lyudi, ot shcho¯
M a t i
YAki z ¿h lyudi? CHi ti vpivsya? Ga?
L e v
Ta shcho ti znaºsh? Ot nebizhchik did
kazali: treba til'ki slovo znati,
to j v lisovichku mozhe ustupiti
dusha taka samis'ka, yak i nasha.
M a t i
Nu, a kudi zh todi vid'oms'ka para
podinet'sya?
L e v
Ti znov taki svoº¿?..
Ot lipshe zaberusya do roboti,
yak mayu tut zhuvati klochchya!
M a t i
Jdi!
abo zh ya boronyu?
Lev ide za hatu, serdito strusnuvshi golovoyu.
Mavka vihodit' z hati perebrana: na ¿j sorochka z desyatki, skupo poshita
i latana na plechah, vuz'ka spidnichina z nabivanki i polinyalij fartuh z
dimki, volossya gladko zachesane u dvi kosi i zalozhene navkolo golovi.
M a v k a
Vzhe j perebralas'.
M a t i
Otak shcho inshogo. Nu, ya pidu -
upravlyusya tim chasom z drobinoyu.
Hotila ya piti do konopel',
tak tut ishche ne skinchena robota,
a ti do ne¿ shchos' ne vel'mi...
M a v k a
CHom zhe?
SHCHo til'ki vmiyu, rada pomogti.
M a t i
Oto-to j ba, shcho nekonechne vmiºsh:
politnicya z tebe abiyaka,
tashchiti sina - golova bolila...
YAk tak i zhati maºsh...
M a v k a
(z ostrahom)
YAk-to? ZHati?
Vi hochete, shchob ya s'ogodni zhala?
M a t i
CHomu zh bi ni? Hiba s'ogodni svyato?
(Bere za dverima v sinyah serpa i podaº Mavci).
Os' na serpa - poprobuj. YAk upravlyus',
to perejmu tebe.
(Vihodit' za hatu, uzyavshi z sinej pidsitok iz zernom. Nezabarom chutno,
yak vona kliche: "Cipon'ki! cipon'ki! tyu-tyu-tyu! tyu-tyu-tyu! Cir-r-r...")
Lukash vihodit' iz sokiroyu i pidstupaº do molodogo grabka, shchob jogo
rubati.
M a v k a
Ne rush, kohanij,
vono zh sire, ti zh bachish.
L u k a sh
Aj, daj spokij!
Ne mayu chasu!
Mavka smutno divit'sya jomu v vichi.
Nu to daj suhogo...
M a v k a
(shviden'ko vivolikaº z lisu chimalu suhu derevinu)
YA shche znajdu; tobi bagato treba?
L u k a sh
A shcho zh? ocim odnim zagorodzhu?
M a v k a
CHogos' uzhe i ti stav neprivitnij...
L u k a sh
Ta bachish... mati vse grizut' za tebe!..
M a v k a
CHogo ¿j treba? I yake ¿j dilo?
L u k a sh
Ta yak zhe? YA zh ¿m sin...
M a v k a
Nu, sin, - to shcho?
L u k a sh
Bach... ¿m taka nevistka ne do misli...
Voni ne lyublyat' lisovogo rodu...
Tobi nedobra z ¿h svekruha bude!
M a v k a
U lisi v nas nema svekruh niyakih.
Navishcho ti svekruhi, nevistki -
ne rozumiyu!
L u k a sh
¯m nevistki treba,
bo treba pomochi, - voni stari.
CHuzhu vse do roboti zastavlyati
ne vipadaº... Najmichki - ne dochki...
Ta, pravda, ti s'ogo ne zrozumiºsh...
SHCHob nashi lyuds'ki klopoti zbagnuti,
to treba spravdi virosti ne v lisi.
M a v k a
(shchiro)
Ti rozkazhi meni, ya zrozumiyu,
bo ya zh tebe lyublyu... YA zh pojnyala
usi pisni sopilon'ki tvoº¿.
L u k a sh
Pisni! To shche nauka nevelika!
M a v k a
Ne znevazhaj dushi svoº¿ cvitu,
bo z n'ogo viroslo kohannya nashe!
Toj cvit vid paporoti charivnishij -
vin skarbi t v o r i t ', a ne vidkrivaº.
U mene mov zrodilos' druge serce,
yak ya jogo piznala. V tu hvilinu
ogniste divo stalos'...
(Raptom urivaº).
Ti smiºshsya?
L u k a sh
Ta spravdi, yakos' nache smishno stalo...
Ubrana po-budennomu, a pravit'
take, nemov na svyato oraciyu!
(Smiºt'sya).
M a v k a
(sharpaº na sobi odezhu)
Spalyu se vse!
L u k a sh
SHCHob mati girshe grizli?
M a v k a
Ta shcho zh, yak ya tobi u cij odezhi
nenache odminilas'!
L u k a sh
Tak ya j znav!
Teper uzhe pochnet'sya dorikannya...
M a v k a
Ni, lyubij, ya tobi ne dorikayu,
a til'ki - smutno, shcho ne mozhesh ti
svo¿m zhittyam do sebe dorivnyatis'.
L u k a sh
YA shchos' ne rozberu, shcho ti govorish.
M a v k a
Bach, ya tebe za te lyublyu najbil'she,
chogo ti sam v sobi ne rozumiºsh,
hocha dusha tvoya pro te spivaº
virazno-shchiro golosom sopilki...
L u k a sh
A shcho zh vono take?
M a v k a
Vono shche krashche,
nizh vsya tvoya horosha, lyuba vroda,
ta vislovit' jogo i ya ne mozhu...
(Smutno-zakohano divit'sya na n'ogo i movchit' hvilinku).
Zagraj meni, kohanij, u sopilku,
nehaj vona vse liho zacharuº!
L u k a sh
Ej, ne pora meni tepera grati!
M a v k a
To prigorni mene, shchob ya zabula
osyu rozmovu.
L u k a sh
(oglyadaºt'sya)
Cit'! pochuyut' mati!
Voni vzhe j tak tebe vse nazivayut'
nakidachem...
M a v k a
(spalahnula)
Tak! hto ne zris mizh vami,
ne zrozumiº vas! Nu, shcho se znachit'
"nakinulas'"? SHCHo ya tebe kohayu?
SHCHo persha se skazala? CHi zh to gan'ba,
shcho mayu serce ne skupe, shcho skarbiv
vono svo¿h ne kriº, til'ki gojno
kohanogo obdaruvalo nimi,
ne dozhidayuchi vpered zastavi?
L u k a sh
Bula nadiya, shcho viddyachus' potim.
M a v k a
I znov chudne, nezrozumile slovo -
"viddyachusya"... Ti dav meni dari,
yaki hotiv, taki buli j mo¿ -
nemiryani, nelicheni...
L u k a sh
To j dobre,
koli nihto ne zaviniv nikomu.
Ti se sama skazala - pam'yataj.
M a v k a
CHomu ya mayu seº pam'yatati?
M a t i
(vihodit' iz-za hati)
Se tak ti zhnesh? A ti se tak gorodish?
Lukash pospishno povolik derevo za hatu.
Koli ti, divon'ko, ne hochesh zhati,
to ya zh tebe ne siluyu. Vzhe yakos'
sama upravlyusya, a tam na visen',
dast' big, znajdu sobi nevistku v pomich.
Tam º odna vdovicya - motornen'ka, -
sama pripituvalas' cherez lyudi,
to ya skazala, shcho abi Lukash
buv ne vid togo... Nu, davaj vzhe, lyubko,
meni serpochka - drugogo zh nemaº.
M a v k a
YA zhatimu. Idit' do konopel'.
Mati jde cherez galyavu do ozera i kriºt'sya za ocheretom.
Mavka zamahuº serpom i nahilyaºt'sya do zhita. Z zhita raptom virinaº
Rusalka Pol'ova; zelena odizh na ¿j prosvichuº de-ne-de kriz' plashch zolotogo
volossya, shcho vkrivaº vsyu ¿¿ nevelichku postat';
na golovi sinij vinok z voloshok, u volossi zaplutalis' rozhevi kviti z
kukolyu, romen, berezka.
R u s a l k a P o l ' o v a
(z blagannyam kidaºt'sya do Mavki)
Sestrice, poshanuj!
Krasi moº¿ ne rujnuj!
M a v k a
YA mushu.
R u s a l k a P o l ' o v a
Uzhe zh mene posharpano,
vsi kviton'ki zagarbano,
vsi kviton'ki-zirnichen'ki
get' virvano z pshenichen'ki!
Mak mij zharom chervoniv,
a teper vin pochorniv,
nache krivcya prolilasya,
v borozenci zapeklasya...
M a v k a
Sestrice, mushu ya! Tvoya krasa
na toj rik shche bujnishe zalishaº,
a v mene shchastya yak teper zov'yane,
to vzhe ne vstane!
R u s a l k a P o l ' o v a
(lamaº ruki i hitaºt'sya vid gorya, yak od vitru kolos)
Oj goren'ko! koso moya!
koso moya zolotaya!
Oj lishen'ko! kraso moya!
kraso moya molodaya!..
M a v k a
Tvo¿j krasi vik dovgij ne sudivsya,
na te vona zrosta, shchob polyagati.
Daremne ti blagaºsh tak mene, -
ne ya, to inshij hto ¿¿ zozhne.
R u s a l k a P o l ' o v a
Glyan', moya sestro, shche hvilya gulyaº
z krayu do krayu.
Daj nam zazhiti veselogo rayu,
poki shche litechko syaº,
poki shche zhitechko ne polyaglo, -
shche zh neminuche do nas ne prijshlo!
Hvil'ku! Hvilinochku! Mit' odnu, ridnaya!
Potim ponikne krasa moya bidnaya,
lyazhe dodolu sama...
Sestro! ne bud' yak zima,
shcho ne vblagati ¿¿, ne vmoliti!
M a v k a
Rada b ya volyu vvoliti,
til'ki zh sama ya ne mayu vzhe voli.
R u s a l k a P o l ' o v a
(shepche, shilivshis' Mavci do plecha)
CHi zh ne traplyaºt'sya chasom na poli
gostrim serpochkom poraniti ruku?
Sestron'ko! zglyan'sya na muku!
Krapel'ki krovi bulo b dlya ryatunku dovoli.
SHCHo zh? Hiba krovi ne varta krasa?
M a v k a
(cherkaº sebe serpom po ruci, krov brizkaº na zoloti kosi Rusalki
Pol'ovo¿)
Os' tobi, sestro, yasa!
Rusalka Pol'ova klonit'sya niz'ko pered Mavkoyu, dyakuyuchi, i nikne v zhiti.
Vid ozera nablizhaºt'sya mati, a z neyu moloda povnovida molodicya, v
chervonij hustci z torochkami, v buryachkovij spidnici, dribno ta rivno
zafaldovanij; tak samo zafaldovanij i zelenij fartuh z nashitimi na n'omu
bilimi, chervonimi ta zhovtimi styazhkami; sorochka gusto natikana chervonim ta
sinim, namisto dzvonit' dukachami na bilij puhkij shi¿, micna krajka tisno
peretyagaº stan, i vid togo krugla, zazhivna postat' zdaºt'sya shche
rozkishnishoyu. Molodicya jde zamashistoyu hodoyu, azh stara ledve pospivaº za
neyu.
M a t i
(do molodici lyub'yazno)
Hodit', Kilinko, os'de kraj berezi
shche svizhe zillyachko. Os' derevij, -
vi zh gladishki popariti hotili? -
Vin dobrij, lyubon'ko, do moloka.
K i l i n a
Ta v mene moloka vzhe nide j diti!
Kob yarmarok hutchij - kuplyu nachinnya.
Korova v mene turs'kogo zavodu, -
shche mij nebizhchik des' pridbav, - molochna,
i gospodi yaka! Oce vzhe yakos'
ya v poli obrobilasya, to treba
roboti hatnij dati lad. Oj titko,
vdovici - hoch nadvoº rozirvisya!..
(Pribidnyuºt'sya, pidobgavshi gubi).
M a t i
Ej, ribon'ko, to vi vzhe obrobilis'?
Nu, shcho to skazano, yak hto robitnij
ta zduzhaº... A v nas - malen'ka nivka,
ta j to bog sporu ne daº...
K i l i n a
(divit'sya na nivu, de sto¿t' Mavka)
A hto zh to
zhencem u vas?
M a t i
Ta tam odna siritka...
(Nishkom).
Take vono, prostibig, ni do chogo...
K i l i n a
(nadhodit' z matir'yu do Mavki)
Dobriden', divon'ko! CHi dobre zhnet'sya?
M a t i
(spleskuº rukami)
Oj lishen'ko! Ishche ne pochinala!
Oj mij upadon'ku! SHCHo zh ti robila?
Nezdaris'ko! Nehtolice! Ledashcho!
M a v k a
(gluho)
YA ruku vrizala...
M a t i
Bulo pri chomu!
K i l i n a
A daj syudi serpa - nehaj-no ya.
Mavka hovaº serpa za sebe i vorozhe divit'sya na Kilinu.
M a t i
Davaj serpa, yak kazhut'! Tazh ne tvij!
(Virivaº serpa Mavci z ruk i daº Kilini, taya kidaºt'sya na zhito i zhne,
yak vognem palit', azh soloma svishche pid serpom),
M a t i
(vtishno)
Oto meni robota!
K i l i n a
(ne odrivayuchis' od roboti)
YAkbi hto
perevesla krutiv, to ya b uduh
syu nivku vizhala.
M a t i
(gukaº)
A jdi, Lukashu!
L u k a sh
(vihodit'. Do Kilini)
Magajbi.
K i l i n a
(zhnuchi)
Dyakuvati.
M a t i
Ot, Lukashu,
pomozhesh tut v'yazati molodichci.
Bo ta "pomichnicya" vzhe skalichila.
Lukash beret'sya v'yazati snopi.
Nu, zhnite zh, diton'ki, a ya pidu
zvaryu vam kiselici na poluden'.
(Ide v hatu).
Mavka odijshla do berezi, prihililas' do ne¿
i kriz' dovge vittya divit'sya na zhenciv.
Kilina yakij chas tak samo zavzyato zhne, potim rozginaºt'sya,
viprostuºt'sya, divit'sya na pohilenogo nad snopami Lukasha, vsmihaºt'sya,
tr'oma shirokimi krokami priskakuº do n'ogo i pacaº z vilyaskom doloneyu po
plechah.
K i l i n a
Nu zh, parubche, hutchij! Ne liz', yak slimak!
Oto shche veris'ko!
(Zalyagaºt'sya smihom).
L u k a sh
(i sobi viprostuºt'sya)
YAka ti bistra!
Os' lipshe ne zajmaj, bo poboryu!
K i l i n a
(kidaº serpa, beret'sya v boki)
Anu zh, anu! SHCHe hto kogo - pobachim!
Lukash kidaºt'sya do ne¿, vona perejmaº jogo ruki; voni "miryayut' silu",
upershis' dolonyami v doloni; yakij chas sila ¿h sto¿t' narivni, potim Kilina
trohi podalas' nazad, napruzheno smiyuchis' i grayuchi ochima; Lukash,
rozpalivshis', shiroko rozhilyaº ¿j ruki i hoche ¿¿ pociluvati, ale v toj chas,
yak jogo usta vzhe torkayut'sya ¿¿ ust, vona pidbivaº jogo nogoyu, vin padaº.
K i l i n a
(sto¿t' nad nim smiyuchis')
A shcho? Hto poborov? Ne ya tebe?
L u k a sh
(ustaº, vazhko dishuchi)
Pidbiti - to ne maciya!
K i l i n a
CHi zh pak?
U hati stuknuli dveri. Kilina znov kinulasya zhati, a Lukash v'yazati.
Hutko zagin zatemniv sterneyu i vkrivsya snopami; skil'ka gorstok zhita na
rozlozhenih pereveslah lezhat', yak podolani i shche ne pov'yazani branci.
M a t i
(z sineshn'ogo poroga)
Hodite, zhenchiki! vzhe º poluden'.
K i l i n a
Ta ya svoº skinchila, on Lukash
niyak ne vpravit'sya.
L u k a sh
Meni nedovgo.
M a t i
Nu, to kinchaj; a vi hodit', Kilinko!
Kilina jde v hatu. Dveri zachinyayut'sya. Mavka vihodit' z-pid berezi.
L u k a sh
(trohi zmishavsya, pobachivshi ¿¿, ale zaraz opravivsya)
Aga, to ti? Os' dov'yazhi snopiv,
a ya pidu.
M a v k a
V'yazati ya ne mozhu.
L u k a sh
Nu, to chogo zh prijshla tut naglyadati,
koli ne hochesh pomogti?
(V'yazhe sam).
M a v k a
Lukashu,
nehaj sya zhinka bil'she ne prihodit', -
ya ne lyublyu ¿¿: vona lukava,
yak vidra.
L u k a sh
Ti ¿¿ niyak ne znaºsh.
M a v k a
Ni, znayu! CHula smih ¿¿ i golos.
L u k a sh
S'ogo shche malo.
M a v k a
Ni, s'ogo dovoli.
Sya zhinka hizha, nache ris'.
L u k a sh
Ishche shcho!
M a v k a
Nehaj vona do nas u lis ne hodit'.
L u k a sh
(viprostavsya)
A ti hiba vzhe lisova caricya,
shcho tak ryadish, hto maº v lis hoditi,
hto ni?
M a v k a
(sumno, z pogrozoyu)
U lisi º taki provallya,
zahovani pid hrustom ta galuzzyam, -
ne bachit' ¿h ni zvir, ani lyudina,
azh poki ne vpade...
L u k a sh
Ishche govorit'
pro hizhist', pro lukavstvo, - vzhe b movchala!
YA bachu, shche ne znav naturi tve¿.
M a v k a
YA, mozhe, i sama ¿¿ ne znala...
L u k a sh
Tak ot zhe sluhaj: yakshcho ya tut mayu
tebe pitati, hto do mene smiº
hoditi, a hto ni, to lipshe sam ya
znov z lisu zaberusya na selo.
Vzhe yakos' tam ne propadu mizh lyud'mi.
Bo ya ne stav otut siditi v tebe,
yak lis u pastci.
M a v k a
YA pastok na tebe
ne nastavlyala. Ti prijshov po voli.
L u k a sh
Po voli zh i pidu, yak til'ki shochu,
nihto nichim mene tut ne priv'yazhe!
M a v k a
CHi ya zh tebe koli v'yazati htila?
L u k a sh
Nu, to do chogo zh cila sya balachka?
Dov'yazav ostann'ogo snopa i, ne divlyachis' na Mavku, pishov do hati.
Mavka sila v borozni nad sterneyu i pohililas' u smutnij zadumi.
D ya d ' k o L e v
(vihodit' iz-za hati)
CHogo se ti, nebogo, zazhurilas'?
M a v k a
(tiho, smutno)
Minaº lito, dyadechku...
L e v
Dlya tebe
vono taki zhurba. YA mirkuvav bi,
shcho vzhe b tobi ne tra verbi na zimu.
M a v k a
A de zh ya mayu buti?
L e v
YAk na mene,
to ne tisna bula b z toboyu hata...
Koli zh sestra taku naturu maº,
shcho z neyu j ne zgovorish. YA vzhe bravsya
i tak, i inako... YAkbi to ya
buv tut gospodarem, to j ne pitavsya b;
ta vzhe zh ya ¿m viddav sej grunt i hatu,
to volya ne moya. YA sam pidu
na zimu do sela, do sve¿ domi...
YAkbi ti na seli mogla siditi,
to ya b tebe prijnyav.
M a v k a
Ni, ya ne mozhu...
yakbi mogla, pishla b. Vi, dyad'ku, dobri.
L e v
Hlib dobrij, divon'ko, a ne lyudina.
Ale, shchopravda, ya taki vpodobav
porodu vashu lisovu. YAk budu
vmirati, to prijdu, yak zvir, do lisu, -
otut pid dubom haj i pohovayut'...
Gej, dubon'ku, chi budesh ti stoyati,
yak siva golova moya shitnet'sya?..
De-de! shche j ne taki buli dubi,
ta j ti¿ postinali... Zelenij zhe
hoch do morozu, kucheryavij druzhe,
a tam... chi dast' big shche vesni dizhdati?..
(Sto¿t', smutno pohilivshis' na cipok).
Mavka povoli vibiraº napivziv'yali kvitki z pozhatogo zhita i skladaº ¿h v
puchechok. Z hati vihodyat' mati, Kilina I Lukash.
M a t i
(do Kilini)
CHogo vi spishites'? Ta shche posid'te!
K i l i n a
Ej, ni vzhe, dyadinusyu, ya pidu.
Divit', uzhe nerano, - ya boyusya.
M a t i
Lukashu, ti proviv bi.
L u k a sh
CHom zhe, mozhu.
K i l i n a
(poglyadaº na n'ogo)
Ta, maj, robota º...
M a t i
YAka robota
uvecheri? Idi, sinashu, jdi
ta nadvedi Kilinku do dorogi.
Samij uvecheri v sij pushchi sumno.
Ta shche taka horosha molodichka, -
koli b hto ne napav!
K i l i n a
Oj dyadinusyu,
se zh vi mene teper zovsim zlyakali!
Lukashu, jdim, poki ne zvechorilo,
a to j udvoh boyatimemos'!
L u k a sh
YA b to?
boyavsya v lisi? Ogo-go! pomalu!
M a t i
Ta vin u mene hlopec' molodec',
vi vzhe, Kilinko, chesti ne ujmajte!
K i l i n a
Ni, to ya zhartoma...
(Zavvazhaº Leva).
Ov! dyad'ku Leve!
to vi-te vdoma?
L e v
(udaº, mov ne dochuv)
Ga? idit' zdorovi!
(Jde sobi v lis).
K i l i n a
Nu, bud'te vzhe zdoroven'ki, titusyu!
(Hoche pociluvati staru v ruku, taya ne daº, obtiraº sobi rota fartuhom i
trichi "z ceremoniºyu" ciluºt'sya z Kilinoyu).
K i l i n a
(vzhe na hodi)
ZHivi buvajte, nas ne zabuvajte!
M a t i
Veseli bud'te ta do nas pribud'te!
(Jde v hatu i zasovuº dveri za soboyu).
Mavka pidvodit'sya i tihoyu, nache vtomlenoyu, pohodoyu ide do ozera, sidaº
na pohilenu verbu, sklonyaº golovu na ruki i tiho plache. Pochinaº nakrapati
dribnij doshchik, gustoyu sitkoyu zavolikaº galyavu, hatu j gaj.
R u s a l k a
(pidplivaº do berega i zaglyadaº do Mavki, zdivovana i cikava)
Ti plachesh. Mavko?
M a v k a
Ti hiba nikoli
ne plakala, Rusalon'ko?
R u s a l k a
0, ya!
YAk ya zaplachu na malu hvilinku,
to musit' htos' smiyatisya do smerti!
M a v k a
Rusalko! ti nikoli ne kohala...
R u s a l k a
YA ne kohala? NI, to ti zabula,
yake povinno but' kohannya spravzhnº!
Kohannya - yak voda, - plavke ta bistre,
rve, graº, pestit', zatyagaº j topit'.
De pal - vono kipit', a strine holod -
staº mov kamin'. Ot m o º kohannya!
A te tvoº - solom'yanogo duhu
ditina kvola. Hilit'sya od vitru,
pid nogi stelet'sya. Zostrine iskru -
zgorit' ne boryuchis', a potim z n'ogo
lishit'sya chornij zgar ta sivij popil.
Koli zh jogo znevazhat', yak pokid'ku,
vono lezhit' i kisne, yak soloma,
v vodi holodnij marno¿ dosadi,
pid piznimi doshchami kayattya.
M a v k a
(pidvodit' golovu)
Ti kazhesh - kayattya? Spitaj berezu,
chi kaºt'sya vona za ti¿ nochi,
koli vesnyanij viter rozplitav
¿j dovgu kosu?
R u s a l k a
A chogo zh sumuº?
M a v k a
SHCHo milogo ne mozhe obijnyati,
naviki prigornuti dovgim vittyam.
R u s a l k a
CHomu?
M a v k a
Bo milij toj - vesnyanij viter.
R u s a l k a
Nashcho zh bulo kohati ¿j takogo?
M a v k a
Bo vin buv nizhnij, toj vesnyanij legit,
spivayuchi, ¿j rozvivav listochki,
miluyuchi, rozmayav ¿j vinochka
i, pestyachi, kropiv rosoyu kosu...
Tak, tak... vin spravzhnij buv vesnyanij viter,
ta inshogo vona b ne pokohala.
R u s a l k a
Nu, to nehaj teper zhalobu spustit'
azh do zemli, bo vitra obijnyati
povik ne zmozhe - vin uzhe prolinuv.
(Tiho, bez plesku, vidplivaº vid berega i znikaº v ozeri).
Mavka znov pohililas', dovgi chorni kosi upali do zemli. Pochinaºt'sya
viter i zhene sivi hmari, a vkupi z nimi chorni klyuchi ptashini, shcho vidlitayut'
u virij. Potim vid sil'nishogo porivu vitru hmari doshchovi rozhodyat'sya i
vidko lis - uzhe v yaskravomu osinn'omu ubori na tli gusto-sin'ogo
peredzahidnogo neba.
M a v k a
(tiho, z glibokoyu zhurboyu)
Tak... vin uzhe prolinuv...
Lisovik vihodit' z gushchavini. Vin u dovgij kire¿ barvi starogo zolota z
temno-chervonoyu gaboyu vnizu, navkolo shapki obvita gilka dostiglogo hmelyu.
L i s o v i k
Donyu, donyu,
yak tyazhko ti karaºshsya za zradu!..
M a v k a
(pidvodit' golovu)
Kogo ya zradila?
L i s o v i k
Samu sebe.
Pokinula visoke verhovittya
i niz'ko na dribni stezhki spustilas'.
Do kogo ti podibna? Do sluzhebki,
zaribnici, shcho praceyu girkoyu
okrajchik shchastya htila zarobiti
i ne zmogla, ta shche ostannij sorom
¿j ne daº zhebrachkoyu zrobitis'.
Zgadaj, yakoyu ti bula v tu nich,
koli tvoº kohannya rozcvilosya:
bula ti nache lisova carivna
u zoryanim vinku na temnih kosah, -
todi zhadibno ruki prostyagalo
do tebe shchastya i neslo dari !
M a v k a
Tak shcho zh meni robit', koli vsi zori
pogasli i v vinku, i v serci v mene?
L i s o v i k
Ne vsi vinki poginuli dlya tebe.
Oglyan'sya, podivis', yake tut svyato!
Vdyag yasen'-knyaz' kireyu zolotu,
a dika rozha bujni¿ korali.
Nevinna bil' zminilas' v gordij purpur
na tij kalini, shcho tebe kvitchala,
de solovej spivav pisni vesil'ni.
Stara verba, smutna bereza navit'
u zlatoglavi j karmazini vbralis'
na svyato oseni. A til'ki ti
zhebrac'ki shmati skinuti ne hochesh,
bo ti zabula, shcho niyaka tuga
krasi peremagati ne povinna.
M a v k a
(porivchasto vstaº)
To daj meni svyatkovi shati, didu!
YA budu znov yak lisova carivna,
i shchastya upade meni do nig,
blagayuchi moº¿ laski!
L i s o v i k
Donyu,
davno gotovi shati dlya carivni,
ale vona des' bavilas', himerna,
ubravshisya dlya zhartu za zhebrachku.
Rozkrivaº svoyu kireyu i distaº dosi zahovanu pid neyu pishnu, zlotom
gaptovanu bagryanicyu i sribnij serpanok; nadivaº bagryanicyu poverhu ubrannya
na Mavku; Mavka jde do kalini, shvidko lamaº na nij chervoni kitici yagid,
zvivaº sobi vinochok, rozpuskaº sobi kosi, kvitchaºt'sya vinkom i sklonyaºt'sya
pered Lisovikom, - vin nakidaº ¿j sribnij serpanok na golovu.
L i s o v i k
Teper ya vzhe za tebe ne boyusya.
(Povazhno kivnuvshi ¿j golovoyu, metkoyu pohodoyu jde v gushchavinu i znikaº).
Z lisu vibigaº Perelesnik.
M a v k a
Znov ti?
(Namiryaºt'sya vtikati).
P e r e l e s n i k
(znevazhlivo)
Ne bijsya, ne do tebe. Htiv ya
odvidati Rusalon'ku, shcho v zhiti,
ta bachu, vzhe vona zasnula. SHkoda...
A ti zmarnila shchos'.
M a v k a
(gordo)
Tobi zdaºt'sya!
P e r e l e s n i k
Zdaºt'sya, kazhesh? Daj ya pridivlyusya.
(Pidhodit' do ne¿. Mavka vidstupaº).
Ta ti chogo zhahaºshsya? YA znayu,
shcho ti zaruchena, - ne zacheplyu.
M a v k a
Get'! ne gluzuj!
P e r e l e s n i k
Ta ti ne serd'sya, - shcho zh,
koli ya pomilivsya... Sluhaj, Mavko,
davaj lish pobrataºmos'.
M a v k a
Z toboyu?
P e r e l e s n i k
A chom zhe ni? Teper mi voseni,
teper, bach, navit' sonce prohololo,
i v nas prostigla krov. Tazh mi z toboyu
kolis' buli tovarishi, a potim
chi gralis', chi kohalis' - trudno zvazhit', -
teper nastav braterstva chas. Daj ruku.
Mavka trohi nerishuche podaº jomu ruku.
Dozvol' poklasti bratnij pocilunok
na lichen'ko tvoº blide.
(Mavki odhilyaºt'sya, vin vse-taki ¿¿ ciluº).
O, kviti
na lichen'ku odrazu zacvili! -
cnotlivi¿, nezapashni, osinni...
(Ne vipuskayuchi ¿¿ ruki, oglyadaºt'sya po galyavi).
Poglyan', yak tam litaº pavutinnya,
kruzhlyaº i viruº u povitri...
Otak i mi...
(Raptom porivaº ¿¿ v tanec').
Tak ot i mi
kinemos', rinemos'
v kolo sami!
Zori prechisti,
iskri zlotisti,
yasni ta krasni vogni promenisti,
vse, shcho bliskuche, -
vse te letyuche,
vse bezupinnogo ruhu zhaguche!
Tak ot i ya...
tak ot i ya...
Bud' zhe mov iskra, kohana moya!
Prudko viruº tanec'. Sribnij serpanok na Mavci zvivsya ugoru, mov
bliskucha gadyuchka, chorni kosi rozmayalis' i zmishalisya z vognistimi kucheryami
Perelesnika.
M a v k a
Godi!.. oj godi!..
P e r e l e s n i k
V shchirij zagodi
ne zupinyajsya, kohana, j na mit'!
SHCHastya - to zrada,
bud' tomu rada, -
tim vono j garne, shcho vichno letit'!
Tanec' robit'sya shalenim.
Zvijmosya!
Zlijmosya!
Vihrom zavijmosya!
ZHijmo!
zazhijmo
vognistogo rayu!
M a v k a
Godi!.. pusti mene... Mliyu... vmirayu.
(Golova ¿¿ padaº jomu na pleche, ruki opuskayut'sya, vin mchit' ¿¿ v tanci
omlilu).
Raptom z-pid zemli z'yavlyaºt'sya temne, shiroke, strashne Marishche.
M a r i shch e
Viddaj meni moº. Pusti ¿¿.
P e r e l e s n i k
(spinyaºt'sya i vipuskaº Mavku z ruk, vona bezvladno spuskaºt'sya na
travu)
Hto ti takij?
M a r i shch e
CHi ti mene ne znaºsh? -
"Toj, shcho v skali sidit'".
Perelesnik zdrignuvsya, prudkim ruhom kinuvsya get' i znik u lisi. Mavka
ochutilas', zvelasya trohi, shiroko rozkrila ochi i z zhahom divit'sya na Maru,
shcho prostyagaº ruki vzyati ¿¿.
M a v k a
Ni, ya ne hochu!
Ne hochu ya do tebe! YA zhiva!
"T o j, shch o v s k a l i s i d i t '"
YA povedu tebe v dalekij kraj,
neznanij kraj, de tihi, temni vodi
spokijno splyat', yak mertvi, t'myani ochi,
movchazni skeli tam stoyat' nad nimi
nimimi svidkami podij, shcho vmerli.
Spokijno tam: ni derevo, ni zillya
ne shelestit', ne navivaº mrij,
zradlivih mrij, shcho ne dayut' zasnuti,
i ne zanosit' viter zhadnih spiviv
pro nedosyazhnu volyu; ne gorit'
vogon' zherushchij; gostri bliskavici
lamayut'sya ob skeli i ne mozhut'
probitisya v tverdinyu t'mi j spokoyu
Tebe viz'mu ya. Ti tudi nalezhish:
ti blidnesh vid ognyu, vid ruhu mliºsh,
dlya tebe shchastya - tin', ti nezhiva.
M a v k a
(vstaº)
Ni! ya zhiva! YA budu vichno zhiti!
YA v serci mayu te, shcho ne vmiraº.
M a r i shch e
Pochim ti znaºsh te?
M a v k a
Po tim, shcho muku
svoyu lyublyu i ¿j dayu zhittya.
Koli b mogla ya til'ki zahotiti
¿¿ zabuti, ya pishla b z toboyu,
ale niyaka sila v cilim sviti
ne dast' meni bazhannya zabuttya.
V lisi chuºt'sya shelest lyuds'ko¿ hodi.
Os' toj ide, shcho dav meni tu muku!
Znikaj, Maro! Ide moya nadiya!
"Toj, shcho v skali sidit'" vidstupaºt'sya v temni hashchi i tam pritayuºt'sya.
Z lisu vihodit' Lukash.
Mavka jde nazustrich Lukashevi. Oblichchya ¿¿ vidbivaº smertel'noyu blidistyu
proti yaskravo¿ odezhi, konayucha nadiya rozshirila ¿¿ veliki temni ochi, ruhi v
ne¿ porivchasti j zanikayuchi, nache shchos' u nij obrivaºt'sya.
L uk a sh
(pobachivshi ¿¿)
YAka strashna! CHogo ti z mene hochesh?
(Pospishaº do hati, stukaº v dveri, mati vidchinyaº, ne vihodyachi, Lukash do
materi na porozi).
Gotujte, mamo, hlib dlya starostiv, -
YA vzavtra zasilayus' do Kilini!
(Ide v hatu, dveri zachinyayut'sya).
"Toj, shcho v skali sidit'" vihodit' i podaºt'sya do Mavki.
M a v k a
(zrivaº z sebe bagryanicyu)
Beri mene! YA hochu zabuttya!"
Toj, shcho v skali sidit'" torkaºt'sya do Mavki; vona, kriknuvshi, padaº
jomu na ruki, vin zakidaº na ne¿ svoyu chornu kireyu. Oboº zapadayut'sya v
zemlyu.
DIYA III
Hmarna, vitryana osinnya nich. Ostannij zhovtij vidblisk misyacya gasne v
haosi gologo verhovittya. Stognut' pugachi, regochut' sovi, u¿dlivo
havavkayut' pushchiki. Raptom vse pokrivaºt'sya protyaglim sumnim vovchim vittyam,
shcho rozlyagaºt'sya vse duzhche, duzhche i vraz obrivaºt'sya. Nastaº tisha.
Pochinaºt'sya hvore svitannya pizn'o¿ oseni. Bezlistij lis ledve mriº proti
popelyastogo neba chornoyu shchetinoyu, a doli po uzlissi snuºt'sya roztripanij
morok. Lukasheva hata pochinaº biliti stinami; pri odnij stini chorniº yakas'
postat', shcho znemozhena prihililas' do odvirka, v nij ledve mozhna piznati
Mavku; vona v chornij odezhi, v sivomu neprozoromu serpanku, til'ki na
grudyah krasiº malen'kij kalinovij puchechok.
Koli rozvidnyaºt'sya, na galyavi staº vidko velikij pen'ok, tam, de stoyav
kolis' stolitnij dub, a nedalechko vid n'ogo nedavno nasipanu, shche ne
poroslu morizhkom mogilu. Z lisu vihodit' Lisovik, u sirij sviti i v shapci
z vovchogo hutra.
L i s o v i k
(pridivlyayuchis' do postati pid hatoyu)
Ti, donechko?
M a v k a
(trohi postupaº do n'ogo)
Se ya.
L i s o v i k
Nevzhe pustiv
tebe nazad "Toj, shcho v skali sidit'"?
M a v k a
Ti vizvoliv mene svo¿m zlochinom.
L i s o v i k
Tu pomstu ti zlochinom nazivaºsh,
tu spravedlivu pomstu, shcho zavdav ya
zradlivomu kohancevi tvoºmu?
Hiba zh to ne po pravdi, shcho diznav vin
samotn'ogo nesvits'kogo odchayu,
blukayuchi v podobi vovchij lisom?
Avzhezh! Teper vin vovkulaka dikij!
Haj skavuchit', nehaj golosit', viº,
haj pragne krovi lyuds'ko¿, - ne vgasit'
svoº¿ muki zlo¿!
M a v k a
Ne radij,
bo ya jogo poryatuvala. V serci
znajshla ya teº slovo charivne,
shcho j ozvirilih v lyudi povertaº.
L i s o v i k
(tupaº zo zlosti nogoyu i lamaº z triskom svogo cipka)
Ne gidna ti dochkoyu lisu zvatis'!
bo v tebe duh ne vil'nij lisovij,
a hatnij rabs'kij!
M a v k a
O, koli b ti znav,
koli b ti znav, yak strashno to bulo...
YA spala snom kaminnim u pecheri
glibokij, chornij, vogkij ta holodnij,
koli spotvorenij probivsya golos
kriz' nepristupni skeli, i vittya
protyagle, dike sumno rozislalos'
po temnih, mertvih vodah i zbudilo
mizh skelyami lunu davno pomerlu...
I ya prokinulas'. Vognem pidzemnim
mij zhal' palkij zirvav pechernij sklep,
i virvalas' ya znov na svit. I slovo
usta mo¿ nimi¿ ozhivilo,
i ya vchinila divo... YA zbagnula,
shcho zabuttya ne sudzheno meni.
L i s o v i k
De zh vin teper? CHomu vin ne z toboyu?
CHi to j jogo nevdyachnist' nevmirushcha
tak, yak tvoº kohannya?
M a v k a
Oh, didusyu!
yakbi ti bachiv!.. Vin v podobi lyuds'kij
upav meni do nig, mov yasen' vtyatij...
I z dolu vgoru vin do mene zviv
takij bolyuchij poglyad, povnij tugi
i kayattya palkogo, bez nadi¿...
Lyudina til'ki mozhe tak divitis'!..
YA shche do movi ne prijshla, yak vin
shopivs' na rivni nogi, i vid mene
tremtyachimi rukami zaslonivsya,
i kinuvsya, ne movlyachi ni slova,
v bajrak ternovij, tam i znik z ochej.
L i s o v i k
I shcho zh teper ti dumaºsh robiti?
M a v k a
Ne znayu... YA teper, yak tin', blukayu
kraj se¿ hati. YA ne mayu sili
pokinuti ¿¿... YA sercem chuyu -
vin vernet'sya syudi...
Lisovik movchki zhurlivo hitaº golovoyu. Mavka znov prihilyaºt'sya do stini.
L i s o v i k
Ditino bidna,
chogo ti jshla vid nas u kraj ponurij?
Nevzhe nema spochinku v ridnim gayu?
Divis', on zhde tebe tvoya verba,
vona davno vzhe lozhe postelila
i zhurit'sya, shcho ti des' zabarilas'.
Idi spochin'.
M a v k a
(tiho)
Ne mozhu ya, didusyu.
Lisovik, shumno zithnuvshi, pomalu podavsya v lis. Z lisu chuºt'sya navisnij
tupit, nache htos' bez vagi zhenet'sya konem, potim spinyaºt'sya.
K u c '
(viskakuº z-za hati, potirayuchi ruki, i spinyaºt'sya, pobachivshi Mavku)
Ti, Mavko, tut?
M a v k a
A ti chogo nikaºsh?
K u c '
YA ¿m konya prityag za gichku v stajnyu.
Garazd mene popovoziv vostannº,
vzhe ne vozitime nikogo bil'she!
M a v k a
Nenavidnij! Ti ogan'biv nash lis!
Se tak derzhish umovu z dyad'kom Levom?
K u c '
Umova nasha vmerla vkupi z nim.
M a v k a
YAk? Dyad'ko Lev umer?
K u c '
On i mogila.
Pid dubom pohovali, a prijshlosya
kolo pen'ka staromu spochivati.
M a v k a
Oboº polyagli... Vin prechuvav,
shcho vzhe jomu sej rik ne zimuvati...
(Nadhodit' do mogili).
Oj yak zhe plache serce po tobi,
ºdinij druzhe mij! YAkbi ya mala
zhivushchi sl'ozi, ya b zrosila zemlyu,
barvinok bi zrostila nevmirushchij
na sij mogili. A teper ya vboga,
mij zhal' spadaº, nache mertvij list...
K u c '
ZHal' ne pristav meni, a vse zh ya mushu
priznatisya - taki starogo shkoda,
bo vin umiv trimati z nami zgodu.
Bulo, i capa chornogo derzhit'
pri konyah, shchob ya mav na chomu ¿zdit'.
YA bliskavkoyu mchu, bulo, na capi,
a koniki stoyat' sobi spokijno.
Ot si babi zovsim ne vmiyut' zhiti
yak slid iz nami, - capa prodali,
zrubali duba. Zrushili umovu.
Nu j ya zh viddyachiv ¿m! Najkrashchi koni
na smert' za¿zdiv; kuplyat' - znov za¿zhdzhu.
SHCHe j vid'mu, shcho v chortici babuvala,
garnen'ko poprosiv, shchob ¿m korovi
get'-chisto popsuvala. Haj zhe znayut'!
SHCHe zh Vodyanik stizhka ¿m pidmochiv,
a Poterchata zbizhzhya pogno¿li,
Propasnicya ¿h dosi b'º za te,
shcho ozero konoplyami zgidili.
Ne bude ¿m dobra teper u lisi!
Vzhe tut navkolo hati j Zlidni hodyat'.
Z l i d n i
(mali, zamoreni istoti, v lahmitti, z vichnim griz'kim golodom na
oblichchi, z'yavlyayut'sya z-za kutka hatn'ogo)
Mi tut! A hto nas kliche?
M a v k a
(kidaºt'sya ¿m navperejmi do dverej)
Get'! SHCHezajte!
Nihto ne klikav vas!
O d i n Z l i d e n '
Zletilo slovo -
nazad ne vernet'sya.
Z l i d n i
(obsidayut' porig)
Koli b tam shvidshe
nam dveri vidchinili, - mi golodni!
M a v k a
YA ne pushchu tudi!
Z l i d n i
To daj nam ¿stiI
M a v k a
(z zhahom)
Nichogo ya ne mayu...
Z l i d n i
Daj kalinu
otu, shcho nosish kolo sercya! Daj!
M a v k a
Se krov moya!
Z l i d n i
Darma! Mi lyubim krov.
Odin Zliden' kidaºt'sya ¿j na grudi, smokche kalinu, inshi sipayut' jogo,
shchob i sobi pokushtuvati, grizut'sya mezhi soboyu i garchat', yak sobaki.
K u c '
Ej, Zlidni, zalishit' - to ne lyudina!
Zlidni spinyayut'sya, cokotyat' zubami i svishchut' vid golodu.
Z l i d n i
(do Kucya)
Tak daj nam ¿sti, bo j tebe z'¿mo!
(Kidayut'sya do Kucya, toj vidskakuº),
K u c '
Nu-nu, pomalu!
Z l i d n i
¯sti! Mi golodni!!
K u c '
Strivajte, zaraz ya zbudzhu babiv, -
vam bude ¿zha, a meni zabava.
(Bere grudku zemli, kidaº v vikno i rozbivaº shibku),
G o l o s m a t e r i L u k a sh e v o ¿
(v hati)
Oj! SHCHo take? Vzhe znov nechista sila!
K u c '
(do Zlidniv poshepki)
A bachite - prokinulas'. Os' hutko
pokliche vas. Teper posid'te tiho,
a to shche zaklene stara vas tak,
shcho j v zemlyu vvijdete, - vona se vmiº.
Zlidni skulyuyut'sya pid porogom temnoyu kupoyu. Z hati chutno kriz' rozbitu
shibku ruhi vstavannya materi, potim ¿¿ golos, a zgodom Kilinin.
G o l o s m a t e r i n
O, vzhe j rozvidnilos', a ta vse spit'.
Kilino! Gej, Kilino! Nu, ta j spit' zhe!
Bodaj navik zasnula... Vstan'! A vstan',
bodaj ti vzhe ne vstala!
G o l o s K i l i n i
(zaspano)
Ta chogo tam?
M a t i
(u¿dlivo)
Pora zh tobi korovicyu zdo¿ti,
otu molochnu, turs'kogo zavodu,
shcho ti shche za nebizhchika pridbala.
K i l i n a
(vzhe prochumavshis')
YA ti¿ podoyu, shcho tut zastala,
ta nacidzhu tri krapli moloka -
hunt masla bude...
M a t i
Otzhe j ne zmovchit'!
Hto zh vinen, shcho nabilu v nas ne stalo?
Z takoyu gospodineyu... oj gore!
Nu vzhe j nevistochka! I de vzyalasya
na nashu golovu?
K i l i n a
A hto zh veliv
do mene zasilatisya? Tazh mali
otut yakus' zadripanku, - bulo vam
prijnyati ta pribrati horoshen'ko,
ot i bula b nevistochka do misli!
M a t i
A shcho zh - gadaºsh, ni? Taki j bula b!
Durnij Lukash, shcho prominyav na tebe;
bo to bulo take pokirne, dobre,
hoch prikladaj do rani... Uzivaºsh
¿¿ zadripankoyu, a sama
¿¿ zelenu suknyu pereshila
ta j dosi sovaºsh - nemaº vstidu!
K i l i n a
Ta vzhe zh, u vas nahodishsya v novomu!..
On cholovika des' povitrya nosit',
a ti biduj z svekrushis'kom proklyatim, -
ni zhinka, ni vdova - yakas' pokid'ka!
M a t i
YAkij bi cholovik z toboyu vsidiv?
Bido naprasna! SHCHo bulo - to z'¿la
z ditis'kami svo¿mi, - on, sidyat'! -
bodaj tak vas samih posili zlidni!
K i l i n a
Nehaj togo posyadut', hto ¿h kliche!
Na sih slovah odchinaº dveri z hati. Kuc' utikaº v boloto. Zlidni
shoplyuyut'sya i zabigayut' u sini.
Kilina z vidrom u rukah shparko probigaº do lisovogo potoku, z gurkotom
nabiraº vidrom vodu i vertaºt'sya nazad uzhe trohi tihshoyu hodoyu. Zavvazhaº
bliz'ko dverej Mavku, shcho sto¿t' pri stini znesilena, spustivshi sivij
serpanok na oblichchya.
Kilina
(spinyaºt'sya i stanovit' vidro doli)
A se zh yaka?.. Gej, sluhaj, chi ti p'yana,
chi, mozhe, zmerzla?
(Termosit' Mavku za pleche).
M a v k a
(nasilu, mov boryuchisya z tyazhkoyu zmoroyu)
Son mene zmagaº...
Zimovij son...
K i l i n a
(vidslonyaº ¿j oblichchya i piznaº)
CHogo syudi prijshla ?
Tobi ne zaplatili za robotu?
M a v k a
(yak i pershe)
Meni nihto ne mozhe zaplatiti.
K i l i n a
Do kogo ti prijshla? Jogo nema.
YA znayu, ti do n'ogo! Priznavajsya -
vin tvij kohanok?
M a v k a
(tak samo)
Kolis' buv ranok
yasnij, veselij, ne toj, shcho teper...
vin uzhe vmer...
K i l i n a
Ti bozhevil'na!
M a v k a
(tak samo)
VIl'na ya, vil'na...
Sunet'sya hmarka po nebu povil'na...
jde bezprichal'na, sumna, bezprivitna...
De zh bliskavicya blakitna?
K i l i n a
(sipaº ¿¿ za ruku)
Get'! ne moroch mene! CHogo sto¿sh?
M a v k a
(pritomnishe, vidstupayuchi od dverej)
Stoyu ta divlyusya, yaki vi shchaslivi.
K i l i n a
A shchob ti stoyala u chudi ta v divi!
Mavka zminyaºt'sya raptom u verbu z suhim listom ta plakuchim gillyam.
K i l i n a
(ogovtavshis' vid zduminnya, vorozho)
CHi ba! YA v dobrij chas tobi skazala!
Nu-nu, teper nedovgo nasto¿shsya!..
H l o p ch i k
(vibigaº z hati. Do Kilini)
Oj mamo, de vi-te? Mi ¿sti hochem,
a baba ne dayut'!
K i l i n a
Ej, odchepisya!
(Nishkom, nahilivshis' do n'ogo).
YA tam pid pecheyu pirig shovala, -
yak baba vijde do komori, - z'¿zhte.
H l o p ch i k
Vi-te suhu verbu vstromili tuta?
Ta j nashcho to?
K i l i n a
Tobi do vs'ogo dilo!
H l o p ch i k
YA z ne¿ vrizhu dudochku!
K i l i n a
Pro mene!
Hlopchik virizuº gilku z verbi i vertaºt'sya v hatu. Z lisu vihodit'
Lukash, hudij, z dovgim volossyam, bez sviti, bez shapki.
K i l i n a
(skrikuº radisno, vgledivshi jogo, ale zaraz zhe dosada tamuº ¿j radist')
Taki yavivsya! De tebe nosilo
tak dovgo?
L u k a sh
Ne pitaj!
K i l i n a
SHCHe j ne pitaj!
Tyagavsya, volochivsya, liho znaº
de, po yakih svitah, ta j "ne pitaj"!
Oj lyubchiku, ne tra meni j pitati...
Vzhe des' ota korchma sto¿t' na sviti,
shcho v nij balyuº dosi svita j shapka.
L u k a sh
Ne buv ya v korchmi...
K i l i n a
Hto, durnij, povirit'?
(Zavodit').
Vtopila zh ya golovon'ku naviki
za sim p'yaniceyu!
L u k a sh
Movchi! Ne skigli!!
Kilina spinyaºt'sya, glyanuvshi na n'ogo z ostrahom.
Os' ya tebe tepera popitayu!
De dyad'kiv dub, shcho on pen'ok strimit'?
K i l i n a
(spochatku zbilas', ale hutko styamilas')
A shcho zh mi mali tuta - golod ¿sti?
Prijshli kupci, kupili, ta j uzhe.
Velike shchastya - dub!
L u k a sh
Tazh dyad'ko Lev
zaklyavsya ne rubati.
K i l i n a
Dyad'ka Leva
nema na sviti, - shcho z jogo zaklyattya?
Hiba zh to ti zaklyavsya abo ya?
Ta ya b i cilij lis prodati rada
abo proterebiti, - buv bi grunt,
yak u lyudej, ne sya chortivs'ka pushcha.
Tazh tut, yak vechir, - vitknutisya strashno!
I shcho nam z togo lisu za dobro?
Stikaºmos' po nim, yak vovkulaki,
shche j spravdi vovkulakami zaviºm!
L u k a sh
Cit'! cit'! ne govori! Movchi!
(V golosi jogo chutno bozhevil'nij zhah),
Ti kazhesh
prodati lis... zrubati... a todi vzhe
ne bude tak... yak ti kazala?
K i l i n a
YAk?
SHCHo vovk...
L u k a sh
(zatulyaº ¿j rota)
Ni, ne kazhi!
K i l i n a
(vizvolivshis' vid n'ogo)
Ta bijsya boga!
Ti vpivsya, chi vduriv, chi hto navrochiv?
Hodi do hati.
L u k a sh
Zaraz... ya pidu...
ot til'ki... til'ki... shche vodi nap'yusya!
(Staº navkolishki i p'º z vidra. Potim ustaº i divit'sya zadumlivo
popered sebe, ne rushayuchi z miscya).
K i l i n a
Nu? SHCHo zh ti dumaºsh?
L u k a sh
YA? Tak... ne znayu...
(Vagayuchis').
CHi tut nihto ne buv bez mene?
K i l i n a
(shorstko)
Hto zh bi
tut buti mav?
L u k a sh
(spustivshi ochi)
Ne znayu...
K i l i n a
(zlisno posmihnuvshis')
Ti ne znaºsh,
to, mozhe, ya shcho znayu.
L u k a sh
(trivozhno)
Ti?
K i l i n a
A shcho zh!
YA vidayu, kogo ti dozhidaºsh,
ta til'ki ba! - shkoda tvogo zhdannya!
YAkshcho j bulo, to vzhe v stovpec' pishlo...
L u k a sh
SHCHo ti govorish?
K i l i n a
Te, shcho chuºsh.
M a t i
(vibigaº z hati i kidaºt'sya z obijmami do Lukasha. Vin holodno prijmaº
te vitannya)
Sinu!..
Oj sinon'ku! Oj shcho zh ya nabidilas'
z oteyu vid'moyu!
L u k a sh
(zdrignuvshis')
Z yakoyu?
M a t i
(pokazuº na Kilinu)
Z teyu zh!
L u k a sh
(znevazhlivo vsmihayuchis')
I ta vzhe vid'ma? Ba, to vzhe sudilos'
vid'oms'koyu svekruhoyu vam buti.
Ta hto zh vam vinen? Vi zh ¿¿ hotili.
M a t i
YAkbi zh ya znala, shcho vona taka
nehlyuya, nekukibnicya!..
K i l i n a
(vpadaº v rich)
Oj gore!
Hto b govoriv! Uzhe takih vid'om,
takih nehlyuj, yak ti, svit ne vidav!
Nu vzhe zh i matinka, Lukashu, v tebe! -
zalizo - j te peregrize!
L u k a sh
A ti,
ya bachu, des' micnisha vid zaliza.
K i l i n a
Vid tebe dochekayus' oboroni!
Tako¿ materi takij i sin!
YAkogo zh liha brav mene? SHCHob tuta
pomituvano mnoyu?
M a t i
(do Lukasha)
Ta nevzhe zh ti
ne skazhesh ¿j stuliti gubu? SHCHo zh to,
chi ya ¿j poshturhovis'ko yakes'?
L u k a sh
Ta dajte vi meni godinu chistu!
Vi hochete, shchob ya ne til'ki z hati,
a z svita get' zijshov? Bigme, zijdu!
K i l i n a
(do materi)
A shcho? dizhdalas'?
M a t i
SHCHob ti tak dizhdala
vid svogo sina!
(Rozlyuchena jde do hati, na porozi strichaºt'sya z Kilininim sinom, shcho
vibigaº z sopilkoyu v rukah).
Ostupisya, zlidnyu!
(SHturhaº hlopcya i zahodit' v hatu, tryasnuvshi dverima).
H l o p ch i k
Vi-te prijshli vzhe, tatu?
L u k a sh
Vzhe, mij sinu.
(Na slovi "sinu" klade ironichnij pritisk).
K i l i n a
(vrazhena)
Nu, to skazhi jomu, yak maº zvati, -
uzhe zh ne dyad'kom?
L u k a sh
(trohi prisoromlenij)
Ta hiba zh ya shcho?
Hodi, hodi syudi, malij, ne bijsya.
(Gladit' hlopcya po bilij golivci).
CHi to ti sam zrobiv sopilku?
H l o p ch i k
Sam.
Ta ya ne vmiyu grati. Kob vi-te!
(Prostyagaº Lukashevi sopilku),
L u k a sh
Ej, hlopche, vzhe moº grannya minulos'!..
(Smutno zadumuºt'sya).
H l o p ch i k
(phikayuchi)
I! to vi-te ne hochete! Nu, mamo,
chom tato ne hotyat' meni zagrati?
K i l i n a
Ishche chogo! Potribne te grannya!
L u k a sh
A daj syudi sopilochku.
(Bere sopilku).
Horosha.
Z verbi zrobiv?
H l o p ch i k
A shcho zh,, on z te¿-o.
(Pokazuº na verbu, shcho stalasya z Mavki).
L u k a sh
SHCHos' nache ya ¿¿ ne bachiv tuta.
(Do Kilini).
Ti posadila?
K i l i n a
Hto b ¿¿ sadiv?
Stirchav kilok verbovij ta j rozrissya.
Tut yak z vodi roste - tazhe doshchi!
H l o p ch i k
(veredlivo)
CHomu vi-te ne graºte?
L u k a sh
(zadumlivo)
Zagrati?..
(Pochinaº grati [melodiya N 14] spershu tihen'ko, dali golosnishe; zvodit'
zgodom na tu vesnyanku [melodiya N 8], shcho kolis' grav Mavci. Golos sopilki
[pri povtorenni gri na sopilci melodi¿ N 8] pochinaº promovlyati slovami).
"YAk solodko graº,
yak gliboko kraº,
roztinaº meni grudi, serden'ko vijmaº..."
L u k a sh
(vipuskaº z ruk sopilku)
Oj! SHCHo se za sopilka? CHari! CHari!
Hlopchik, zlyakavshis' kriku, vtik do hati.
Kazhi, chaklunko, shcho to za verba?
(Hapaº Kilinu za pleche).
K i l i n a
Ta vidchepisya, vidki mayu znati?
YA z kodlom lisovim ne nakladayu
tak, yak tvij rid! Zrubaj ¿¿, yak hochesh,
hiba ya boronyu? Os' na j sokiru.
(Vityagaº jomu z sinej sokiru).
L u k a sh
(uzyavshi sokiru, pidijshov do verbi, udariv raz po stovburu, vona
stenulas' i zashelestila suhim listom. Vin zamahnuvsya udruge i spustiv
ruki)
Ni, ruki ne zdijmayut'sya, ne mozhu...
chogos' za serce stislo...
K i l i n a
Daj-no ya!
(Vihoplyuº vid Lukasha sokiru i shiroko zamahuºt'sya na verbu).
V syu mit' z neba vognennim zmiºm-meteorom zlitaº Perelesnik i obijmaº
verbu.
P e r e l e s n i k
YA vizvolyu tebe, moya kohana!
Verba raptom spalahuº vognem. Dosyagnuvshi verhovittya, vogon'
perekidaºt'sya na hatu, solom'yana striha zajmaºt'sya, pozhezha shvidko pojmaº
hatu. MatiLukasheva i Kilinini diti vibigayut'z hati z krikom: "Gorit'!
Gorit'! Ryatujte! Oj pozhezha!.." Mati z Kilinoyu metushat'sya, vihoplyuyuchi z
vognyu, shcho til'ki mozhna vihopiti, i na klunkah ta mishkah vinosyat' skulenih
Zlidniv, shcho potim hovayut'sya u ti mishki. Diti bigayut' z konovkami do vodi,
zalivayut' vogon', ale vin ishche duzhche rozgoryaºt'sya.
M a t i
(do Lukasha)
CHogo sto¿sh? Ryatuj svoº dobro!
L u k a sh
(vtupivshi ochi v krokvu, shcho vkrita kucheryavim vognem, yak cvitom)
Dobro? A mozhe, tam zgorit' i liho?..
Krokva z tryaskotom rushit'sya, iskri stovpom priskayut' get' ugoru, stelya
provalyuºt'sya, i vsya hata obertaºt'sya v kostrishche. Nadhodit' vazhka bila
hmara, i pochinaº jti snig. Hutko kriz' bilij zastil snigovij ne staº
nikogo vidko, til'ki bagryana minliva plyama pokazuº, de pozhezha. Zgodom
bagryana plyama gasne, i koli snig ridshaº, to vidko chornu pozharinu, shcho dimuº
i sichit' od vogkosti. Materi Lukashevo¿ i ditej Kilininih ta klunkiv z
dobrom uzhe ne vidko. Kriz' snig mriº nedopalenij oborig, viz ta deshcho z
hliborobs'kogo nachinnya.
K i l i n a
(z ostannim klunkom u rukah, sipaº Lukasha za rukav)
Lukashu!.. Ani rush! CHi ostovpiv?
Hoch bi pomig meni nositi klunki!
L u k a sh
Ta vzhe zh vi povinosili vsi zlidni.
K i l i n a
Bijsya po gubi! SHCHo se ti govorish?
L u k a sh
(smiºt'sya tihim, divnim smihom)
YA, zhinko, bachu te, shcho ti ne bachish...
Teper ya mudrij stav...
K i l i n a
(zlyakana)
Oj choloviche,
shchos' ti take govorish... ya boyusya!
L u k a sh
CHogo bo¿shsya? Durnya ne boyalas',
a mudrogo bo¿shsya?
K i l i n a
Lukashunyu,
hodimo na selo!
L u k a sh
YA ne pidu.
YA z lisu ne pidu. YA v lisi budu.
K i l i n a
Ta shcho zh ti tut robitimesh?
L u k a sh
A treba
vse shchos' robiti?
K i l i n a
YAk zhe maºm zhiti?
L u k a sh
A treba zhiti?
K i l i n a
Probi, choloviche,
chi ti vzhe v golovu zajshov, chi shcho?
To tak tobi z perelyaku zrobilos'.
Hodimo na selo, zaklichu babu, -
tra villyati perepoloh!
(Tyagne jogo za ruku).
L u k a sh
(divit'sya na ne¿ z legkovazhnoyu usmishkoyu)
A hto zh tut
nedogarkiv otih glyaditi bude?
(Pokazuº na viz i nachinnya).
K i l i n a
(gospodarno)
Oj pravda, pravda, shche poroztyagayut'!
Abi dovidalisya, shcho gorilo,
to j nabizhat' z sela lyudis'ka ti¿!
To vzhe hiba postij tut, Lukashunyu.
YA pobizhu des' konej poproshu, -
bo nashi zh get' u stajni popeklisya! -
to zberemo na viz ta j zavezemo
des' do rodini tve¿, mozhe, pustyat'...
Oj gore! YAkos' treba ryatuvatis'...
Ostanni slova promovlyaº, vzhe bizhuchi do lisu. Lukash provodzhaº ¿¿ tihim
smihom. Nezabarom ¿¿ ne staº vidko.
Vid lisu nablizhaºt'sya yakas' visoka zhinocha postat' u bilij dodil'nij
sorochci i v bilij, zav'yazanij po-starosvits'komu, namitci. Vona jde
hitayuchis', nache od vitru valit'sya, chasom spinyaºt'sya i niz'ko nahilyaºt'sya,
nemov shukayuchi chogos'. Koli nadhodit' blizhche i spinyaºt'sya bilya ozhinovih
kushchiv, shcho rostut' nedaleko vid pozharishcha, to viprostuºt'sya, i todi vidno ¿¿
zmarnile oblichchya, podibne do Lukashevogo.
L u k a sh
Hto ti? SHCHo ti tut robish?
P o s t a t '
YA - zagublena Dolya.
Zavela mene v debri
nerozumna svavolya.
A teper ya blukayu,
nache morok po gayu,
niz'ko pripadayu, stezhechki shukayu
do minulogo rayu.
Oj uzhe zh taya stezhka
bilim snigom pripala...
Oj uzhe zh ya v sih debryah
des' naviki propala!..
L u k a sh
Ulomi zh, moya Dole,
hoch otuyu ozhinu,
shchob sobi promesti, po snigu provesti
hoch malen'ku stezhinu!
D o l ya
Oj kolis' ya navesni
tut po gayu hodila,
po stezhkah na priznaku
divocviti sadila.
Ti stoptav divocviti
bez vagi popid nogi...
Skriz' terni-bajraki, ta j nema priznaki,
de shukati dorogi.
L u k a sh
Progorni, moya Dole,
hoch rukami dolinku,
chi ne znajdesh pid snigom
z divocvitu steblinku.
D o l ya
Pohololi vzhe ruki,
shcho j puchkami - ne rushu...
Oj teper ya plachu, bo vzhe chuyu j bachu,
shcho zaginuti mushu.
(Zastognavshi, rushaº),
L u k a sh
(prostyagayuchi ruki do ne¿)
Oj skazhi, daj poradu,
yak prozhiti bez doli!
D o l ya
(pokazuº na zemlyu v n'ogo pid nogami)
YAk odrizana gilka,
shcho valyaºt'sya doli!
(Ide, hilyayuchis', i znikaº v snigah).
Lukash nahilyaºt'sya do togo miscya, shcho pokazala Dolya, znahodit' verbovu
sopilku, shcho buv kinuv, bere ¿¿ do ruk i jde po bilij galyavi do berezi.
Sidaº pid posivilim vid snigu dovgim vittyam i krutit' v rukah sopilochku,
chasom usmihayuchis', yak ditina. Legka, bila, prozora postat', shcho z oblichchya
nagaduº Mavku, z'yavlyaºt'sya z-za berezi i shilyaºt'sya nad Lukashem.
P o s t a t ' M a v k i
Zagraj, zagraj, daj golos momu sercyu!
Vono zh odno lishilosya vid mene.
L u k a sh
Se ti?.. Ti upiriceyu prijshla,
shchob z mene piti krov? Spivaj! Spivaj!
(Rozkrivaº grudi).
ZHivi moºyu krov'yu! Tak i treba,
bo ya tebe zanapastiv...
M a v k a
Ni, milij,
ti dushu dav meni, yak gostrij nizh
daº verbovij tihij gilci golos.
L u k a sh
YA dushu dav tobi? A tilo zbaviv!
Bo shcho zh tepera z tebe? Tin'! Mara!
(Z nevimovnoyu tugoyu divit'sya na ne¿).
M a v k a
O, ne zhurisya za tilo!
YAsnim vognem zasvitilos' vono,
chistim, palyuchim, yak dobre vino,
vil'nimi iskrami vgoru zletilo.
Legkij, puhkij popilec'
lyazhe, vernuvshisya, v ridnu zemlicyu,
vkupi z vodoyu tam zrostit' verbicyu, -
stane pochatkom todi mij kinec'.
Budut' prihoditi lyudi,
vbogi j bagati, veseli j sumni,
radoshchi j tugu nestimut' meni,
¿m promovlyati dusha moya bude.
YA obizvusya do nih
shelestom tihim verbovo¿ gilki,
golosom nizhnim tonko¿ sopilki,
smutnimi rosami z vitiv mo¿h.
YA ¿m todi prospivayu
vse, shcho kolis' ti dlya mene spivav,
shche yak naprovesni tut vigravav,
mri¿ zbirayuchi v gayu...
Graj zhe, kohanij, blagayu!
Lukash pochinaº grati. Spochatku gra jogo [melodi¿ N 15 i 16] sumna yak
zimovij viter, yak zhal' pro shchos' zagublene i nezabutnº, ale hutko
peremozhnij spiv kohannya [melodiya N 10, til'ki zvuchit' golosnishe,
zhaglivishe, nizh u pershij di¿] pokrivaº tugu. YAk minit'sya muzika, tak
minit'sya zima navkolo: bereza shelestit' kucheryavim listom, vesnyani guki
ozivayut'sya v zakvitlim gayu, t'myanij zimovij den' zminyaºt'sya v yasnu,
misyachnu vesnyanu nich. Mavka spalahuº raptom davn'oyu krasoyu u zoryanim vinci.
Lukash kidaºt'sya do ne¿ z poklikom shchastya.
Viter zbivaº bilij cvit z derev. Cvit line, line i zakrivaº zakohanu
paru, dali perehodit' u gustu snigovicyu. Koli vona trohi ushuhla, vidko
znov zimovij kraºvid, z vazhkim navisom snigu na vitah derev. Lukash sidit'
sam, prihilivshis' do berezi, z sopilkoyu v rukah, ochi jomu zaplyushcheni, na
ustah zastig shchaslivij usmih. Vin sidit' bez ruhu. Snig shapkoyu nalig jomu
na golovu, zaporoshiv usyu postat' i padaº, padaº bez kincya...
[25/VII 1911 r.]
** ODERZHIMA **
(Dramatichna poema)
I
Bereg ponad ozerom Gadarins'kim. Daleko na gorizonti ledve mriyut' chovni
kolo berega i chorniº lyud, shcho hmaroyu zalig dalekij bereg.
Miriam, "oderzhima duhom", v glibokij tuzi blukaº pomizh kaminnyam ponad
beregom, dali zihodit' na shpil' skeli i divit'sya ne pa berog, a v glibinu
pusteli, vona bachit' tam kogos' udalini.
M i r i a m
Vin tam, vin vse sidit' tak neruhomo,
yak te kaminnya, shcho navkolo n'ogo.
Nad nim - meni zdaºt'sya, ya te bachu, -
navisli dumi hmaroyu vazhkoyu,
ot-ot z nih strilit' yasna bliskavicya
i cilij svit osyaº. Oh, koli zh,
koli vona rozib'º temnu hmaru?
Hoch bi mene ubila bliskavicya,
ya pragnu, pragnu, shchob vona zletila,
shchob hoch na mit' cholo te prosiyalo.
Godivlyu dav yurbi, tilam i dusham,
vsim dav spokij, a sam u sij pusteli
pase dumok otari nezchislenni.
Nema ¿m vpinu, a jomu spochinku...
YAkij vin odinokij, bozhe pravij!
Nevzhe jomu ne mozhna pomogti?
Nevzhe vin zavzhdi bude odinokij?
"Mesiya prijde v slavi svit suditi", -
tak skazano v proroctvi, bil'sh nichogo.
I pravda, j miloserdya - vse dlya svita,
a dlya Mesi¿ shcho? CHi til'ki slava?
"Vijna i zvada, smert', nedugi zniknut',
mir bude na zemli i shchastya v lyudyah..."
A dlya Mesi¿? - znovu "slava v vishnih"?
I til'ki slava? O, yaka zh to kara
Mesiºyu, shcho svit ryatuº, buti!
Vsim dati shchastya i neshchasnim buti,
neshchasnim, tak, bo vichno odinokim.
Hto mig bi vryatuvat' jogo samogo
vid samotini, vid strashno¿ slavi?
(Prignichena raptovoyu vtomoyu, sidaº pid skeleyu i shilyaºt'sya na kamin').
CHogo zh se ya slidom za nim blukayu?
CHogo? Sama ne znayu. Pevne, duh
mene syudi zaviv na pevnu zgubu.
Nu, shcho zh! nehaj! Meni tut ginut' krashche,
nizh v inshim misci. YA zaginu tut,
ya vigostrila poglyad u pustini,
mov sokolinij zir, - vse viglyadala,
chi vin hoch ne podivit'sya na mene?
Ne podivivsya i ne obernuvsya...
Zanadto vzhe bujna bula nadiya!
CHogo zh ya spodivalas'?.. YA ne znayu!
(Rozhituyuchis', yak ti, shcho golosyat' na grobi, spivaº stiha tuzhlivu shidnu
pisnyu, dovgo, bez sliv.).
Pro se spivati mozhna, a skazati
sliv ne staº.
(Spivaº znov).
YAka bula yurba
za nim, yak vin hodiv po Galile¿.
I kozhnij vstig torknuti hoch odezhu,
hoch kraj plashcha Mesi¿, til'ki ya
torknuti ne posmila, bo nichogo
prosit' ne mala v n'ogo: ni zdorov'ya,
ni stravi na bezhlib'¿. YA ne znayu,
chogo ya jshla z yurboyu...
(Spivaº znov)
Vin nikomu
ne vidmovlyav potihi i poradi.
Komu shcho brakuvalo, vin davav.
(Spivaº)
A shcho zh meni brakuº? O Mesiº,
ti, mozhe, znaºsh?!
Nezamitno dlya Miriam Mesiya nablizivsya do ne¿ z-za skeli, nadijshovshi z
pustini, i shilivsya nad neyu.
M e s i ya
Znayu, Miriam!
M i r i a m
(zhahnulas')
Uchitelyu!
M e s i ya
Ne bijsya, zhinko, spokij
ya hochu dat' tobi.
M i r i a m
O, ya ne hochu,
ne hochu ya spokoyu!
M e s i ya
(lagidno i razom suvoro)
Miriam,
Se duh v tobi govorit'. CHom ne hochesh?
Spokoyu pragne vsyakij.
M i r i a m
Ale ti,
uchitelyu, pokinuv toj spokij,
shcho buv u tebe v tihim Nazareti.
M e s i ya
Ti dorivnyatis' hochesh...
M i r i a m
(z porivom)
Ni, Mesiº,
ya ne rivnyayusya do tebe, ni!
YA znayu te, shcho ya neshchasna zhinka.
M e s i ya
Tak nashcho zh ti zrikaºshsya spokoyu,
ºdino¿ potihi vsih neshchasnih?
M i r i a m
(z raptozoyu odvagoyu)
Bo ti jogo ne maºsh, sine bozhij!
M e s i ya
YAke tobi do mene dilo, zhinko?
Miriam, znishchena, zbentezhena, zakrivav lice pokrivalom i povertaºt'sya
jti get'.
M e s i ya
Stij, Miriam, skazhi, ti v mene virish?
M i r i a m
(ne odkrivaº licya)
YA viryu, shcho ti bozhij sin, Mesiº,
i vsim, okrim mene, dasi ryatunok.
M e s i ya
Usim, krim tebe, zhinko?
M i r i a m
Ti skazav.
M e s i ya
YA ne skazav togo.
M i r i a m
Ta ya te chula.
Prosti, uchitelyu, ya mushu jti.
(Vidstupaº).
M e s i ya
Kudi ti jdesh?
M i r i a m
Ne znayu. Tak, na bezvist'.
M e s i ya
CHogo zh ta jdesh?
M i r i a m
Bo mushu jti.
M e s i ya
Navishcho?
M i r i a m
.
Ti znaºsh. Ti - Mesiya! YA ne znayu.
M e s i ya
Zostan'sya tut.
Miriam movchki spinyaºt'sya.
M e s i ya
Skazhi meni, ti chula,
shcho govoriv ya lyudyam?
M i r i a m
Tak, Mesiº.
M e s i ya
Ti prijnyala mo¿ slova?
M i r i a m
Nikoli
ya ne zabudu ¿h.
M e s i ya
I vslid ¿h pidesh?
M i r i a m
Voni slidom za mnoyu pidut' vsyudi,
volayuchi: "Ti jdeip v nepravu put'!"
I, mov na zhar pekuchij, nastupati
ya budu na slova tvo¿ ognisti, -
slidi mo¿ vid nih krivavi budut'.
M e s i ya
Uperta rich tvoya, ti mov rabinya,
shcho znaº volyu pana i ne sluha.
Takih rabiv suvora kara zhde.
M i r i a m
(padaº navkolishki)
O gore! Vpala vzhe na mene kara,
i vzhe ¿¿ nihto ne zdijme z mene!
M e s i ya
U tebe malo viri. YAkbi ti
hoch zernya viri mala...
M i r i a m
O, ya viryu,
bez krayu viryu v tebe, sine bozhij,
ta ya ne viryu v sebe! YA ne viryu,
shchob ya mogla tvo¿ slova prijnyati.
M e s i ya
Take smirennya girshe vid gordini.
M i r i a m
O, sto raz girshe, ya te dobre znayu,
i z togo rozpach mij.
M e s i ya
Ti ne navod'
obmovi zajvo¿ na vlasnu dushu, -
takoyu chornoyu vona ne mozhe buti.
M i r i a m
O ni, uchitelyu, vona chornisha,
nizh hata-pustka, shcho pislya pozhezhi
chorniº porozhnecheyu. Voda
tvo¿h rechej, cilyushcha ta zhivushcha,
dushi moº¿ vigo¿t' ne mozhe.
Voda boronit' vid ognyu zhivogo,
zgorilu zh hatu darma polivati.
M e s i ya
Ta shcho tobi spalilo dushu, zhinko?
M i r i a m
Ne znayu: chi nenavist', chi lyubov.
M e s i ya
Kogo zh nenavidish ti?
M i r i a m
Vorogiv.
M e s i ya
Svo¿h?
M i r i a m
Tvo¿h.
M e s i ya
YA ¿h kazav lyubiti.
M i r i a m
A ya lyublyu... ne ¿h.
M e s i ya
Voni dlya tebe,
yak i dlya mene, blizhni.
M i r i a m
Ale ya
vid nih daleka, nache vid ºhidni.
M e s i ya
Voni ne vidayut', shcho tvoryat'.
M i r i a m
I ºhidna
nesvidoma, a vsyak ¿¿ roztopche,
yak strine na shlyahu.
M e s i ya
YAkbi ºhidna
mogla pokinuti svoyu otrutu,
vona bula b ne girsha vid golubki.
M i r i a m
Ale vona otruti ne pokine.
M e s i ya
Pro carstvo bozhe na zemli ti chula?
M i r i a m
Ta ya zh teper nide jogo ne bachu.
M e s i ya
Ti divishsya j ne bachish, malovirna.
M i r i a m
O tak, ne bachu! Svitlo tvogo duha
mene slipit'. CHim ti meni yasnishe,
tim dushi vorogiv meni temnishi,
tim mensh ºhidna shozha do golubki.
Ne malovirna ya, zanadto viryu,
i vira ta mene navik pogubit'.
YA viryu, shcho ti svitlo - i takogo_
sya temryava do sebe ne prijmaº?
YA viryu, shcho ti slovo - i takogo_
otoj gluhorozhdennij lyud ne chuº?
¯m, mozhe, treba inshogo Mesi¿?
¯m, mozhe, sina bozhogo ne dosit'?
M e s i ya
Voni slipi, voni shche ne prozrili,
samogo slova malo ¿m dlya viri,
¿m treba dila.
M i r i a m
Ti tvoriv diva!
M e s i ya
Tvoriv diva shche til'ki nad vodoyu;
s'ogo ne dosit' - treba krovi.
M i r i a m
(z zhahom)
Krovi?
CHiº¿ krovi, vchitelyu?
M e s i ya
Moº¿.
M i r i a m
Haj ¿m vona na golovu vpade!
M e s i ya
Ne proklinaj, vertaºt'sya proklyattya
na togo, hto skazav jogo.
M i r i a m
Nehaj!
YA znayu se, proklyata ya naviki,
bo ya lyubit' ne vmiyu vorogiv.
O, kozhnij tihij usmih fariseya
dlya mene girsh vid skorpiona zlogo.
Meni bridka ne tak sama otruta,
yak vse ote gnuchke, pidstupne tilo.
YA vsya tremchu, koli jogo pobachu.
V mo¿h ochah ya chuyu zbro¿ polisk,
v mo¿h rechah ya chuyu zbro¿ bryazkit,
tak ya uzbroºna v svoyu nenavist',
yak vartovij kolo cars'ko¿ brami,
shcho radij vihopit' na kozhnogo svij mech,
hto til'ki zle zamislit' na vladarya.
M e s i ya
CHi ti j mene nenavidish tak, zhinko?
M i r i a m
(z dokorom)
Uchitelyu!
M e s i ya
Ti, mozhe, skazhesh - lyubish?
M i r i a m
Ti se skazav.
M e s i ya
YA tak skazav: hto movit',
shcho lyubit' gospoda, a brata nenavidit',
nepravda to.
M i r i a m
Hiba zh i toj ne lyubit',
hto dushu viddaº?
M e s i ya
SHCHo znachit', zhinko,
viddati dushu?
M i r i a m
Znachit' - but' gotovim
zaginut' za lyubov.
M e s i ya
To se zh bi zvalos' -
viddati tilo. V tim dushi nema.
M i r i a m
A hto pokine bat'ka, matir, brattya,
vse ridne, lyube, vse, chim zhiv vin dosi
dlya inshogo - nevzhe i toj ne lyubit'?
M e s i ya
Hto zriksya vs'ogo, a sebe ne zriksya,
ne lyubit' toj.
M i r i a m
O gospodi, yako¿
ti zhertvi hochesh?
M e s i ya
ZHertvi ya ne hochu,
lyubovi til'ki.
M i r i a m
Mushu vsih lyubiti?
M e s i ya
Tak, vsih.
M i r i a m
Vsih, okrim tebe, - se mozhlivo.
Ale tebe i vsih - se ponad silu.
Ta za shcho zh, za shcho zh mayu ¿h lyubiti?
M e s i ya
Nedovirki pitayut' til'ki "za shcho?".
M i r i a m
O, yak nedovirki lyubiti vmiyut'!
YAk polomin', palka u nih lyubov!
M e s i ya
A ta lyubov, shcho ya vid tebe hochu,
povinna but' yak sonce - vsim svititi.
M i r i a m
O, shcho meni robit'? Nemaº soncya
v mo¿j dushi. Nich, nich, ponura nich.
M e s i ya
SHCHe, mozhe, zijde sonce i dlya tebe.
M i r i a m
(z raptovoyu nadiºyu)
Uchitelyu! chi ti meni pozvolish
proliti krov moyu?
M e s i ya
Za kogo? Za lyudej?
M i r i a m
Ni, ne za ¿h!
M e s i ya
To nashcho prolivati
daremne krov?
M i r i a m
A mozhe, nedaremne?
A mozhe, krov'yu vikupit' ya zmozhu...
M e s i ya
Krov bez lyubovi vikupit' ne mozhe.
M i r i a m
YAkbi ti htiv prijnyat' vid mene vikup,
shchob ne lilas' tvoya svyataya krov!
M e s i ya
Ti hochesh vikupit' mene?
Miriam potakuº movchki golovoyu.
M e s i ya
Daremne!
M i r i a m
Nehaj daremne! Ta pozvol' zaginut'
hoch ne za tebe, to z toboyu vkupi!
M e s i ya
Vaalovi dayut' daremni zhertvi,
ya zh ne prijmayu ¿h.
M i r i a m
Mesiº!
M e s i ya
Ni, dlya tebe
ya ne Mesiya. Ti mene ne znaºsh.
(Vidhodit').
Miriam zostaºt'sya v pustini sama.
II
Gefsimans'kij sad. Dvanadcyat' uchenikiv splyat' neprobudnim snom. Mesiya
molit'sya. Miriam nishkom kradet'sya popid sadovim murom, staº v najglibshij
tini, zvidki ¿j vidko Mesiyu v misyachnomu svitli.
M e s i ya
(do uchenikiv)
Spite? Ne spit'! Moya dusha sumna do smerti...
Ucheniki ne ozivayut'sya, splyat'..
M i r i a m
(do sebe)
Bozhe! znov vin odinokij,
shche girshe, nizh v pustini! Si¿ lyudi
tverdishi vid kaminnya... On otam
lezhit' toj uchenik, shcho - lyudi kazhut' -
uchitelyu z usih ¿h najdorozhchij,
a spit' vin, yak i vsi, - tverdishe, mozhe,
bo najmolodshij... YA odna ne splyu,
ya vkupi z nim strazhdayu, tut zhe, poruch,
ta ya nima, yak mur ocej, ne vidna,
yak syaya tin', tak, mov ya ne lyudina,
tak, nache v mene i dushi nema...
YA pristuplyu do n'ogo...
(Vihilyaºt'sya trohi z tini, ale znov hovaºt'sya).
Ni, ne smiyu...
Vin znovu skazhe, yak todi skazav:
"YAke tobi do mene dilo, zhinko?"
SHCHo zh ya jomu skazhu? Moya dusha
teper chornisha. YA teper ne til'ki
do vorogiv jogo nenavist' mayu,
ale j do druziv. O, do sih shche bil'shu!
Vi, sonne kodlo! Svitlo opivnochi
ne budit' vas? Vam zagrava krivava
ochej linivih ne zdola rozplyushchit'?
Bodaj vam vichnij son nalig na grudi
i zmoroyu dushiv vas bez kincya!
Meni sto raz vid vas milishi gadi,
bo v nih taki, libon', teplisha krov.
(Z vidrazoyu odvertaºt'sya vid sonnogo tovaristva. Divit'sya na Mesiyu,
prisluhaºt'sya).
Pro shcho vin molit'sya?
M e s i ya
(vpivgolosa)
Nehaj mine
sya chasha...
M i r i a m
Savaof! chi j sya molitva
v syu nich tvogo prestolu ne dosyagne?
Vovkam dasi ti na potalu sina?
M e s i ya
Ale haj bude tak, yak ti bazhaºsh,
a ne yak ya...
M i r i a m
Sam Vel'zevul, napevne,
pochuv bi miloserdya.
M e s i ya
(do uchenikiv)
Vi spite?
Ne spit'! moya dusha smutna do smerti!
M i r i a m
Kaminnya u pustini vidklikalos'
potrijnoyu lunoyu, ale si
ne obizvut'sya, ni, darma nadiya!
YA obizvus'... YAkij zlij duh trimaº
mo¿ slova? Uchitelyu! ªdinij!
O svitochu mo¿h ochej! Nevzhe ti
ne bachish, yak ya ginu tut vid tugi,
vid bolyu, vid trivogi? I nichim,
nichim potgshiti tebe ne mozhu!
...YA obirvus'... Ni, golosu ne stane.
Koli zh i stane, diko zabrinit',
nemov shakala golos opivnochi,
bo tuga stisnula za serce... YA ne mozhu,
ne mozhu bachiti s'ogo! Proshchaj!..
Oh, Miriam, ti proklyata vid boga!
(Tak samo nezamitno dlya Mesi¿, ale shvidko vibigaº z sadu).
III
Na Golgofi. Nich. Tri hresti z rozp'yatimi, vzhe mertvimi. Viddalik varta,
inshih lyudej nema, til'ki Miriam sama pid hrestom Mesi¿.
M i r i a m
Vin ¿m prostiv. Vin ¿m usim prostiv.
Voni te chuli i na viki vichni
jogo slova potihoyu ¿m budut'.
A til'ki ya ne proshchena zostalas',
bo ya ne mozhu ¿m prostit' za n'ogo.
YA vsih i vse nenavidzhu za n'ogo:
i vorogiv, i druziv, i yurbu,
otoj narod bezgluzdij, shcho krichav:
"Rozpni jogo, rozpni!" - i toj zakon
lyuds'kij, shcho dopustiv nevinno zginut',
i toj zakon nebesnij, shcho za grih
bezumnih pokolinniv vimagaº
strazhdannya, krovi j smerti soromno¿
togo, hto-vsih lyubiv i vsim proshchav.
Umer vin, zradzhenij zemleyu j nebom,
yak zavzhdi, odinokij. A teper
ya tut sidzhu, yak zavzhdi, odinoka,
daremni sl'ozi llyu i proklinayu
vse te, shcho vin lyubiv, i z kozhnim slovom
vse bil'sh nadiyu trachu na ryatunok.
I vichno, vichno budu odinoka
na s'omu i na tomu sviti. Tak,
nikoli ne skinchit'sya temna tuga
i vichno bude zhal' paliti serce.
Tut zavtra prijdut' ti prihil'ni druzi,
shcho trichi odrikalisya vid n'ogo,
i ta rodina, shcho nikoli v n'omu
ne bachila proroka; prijdut', zdijmut'
jogo z hresta, - bo vzhe zh vin nezhivij
i bil'she muchitis' za nih ne mozhe, -
pokroplyat' mlyavimi sliz'mi j lagidno
spov'yut' u husti, ponesut' pokirno
pid naglyadom vorozhih voyakiv,
shovayut' u pecheri j rozijdut'sya.
A mozhe, potim zijdut'sya dokupi
teplen'kim slovom zgaduvat' pro togo,
pro kogo za zhittya tak malo dbali!
Oh, yak bi ya teper hotila kinut'
otrutnimi slovami ¿m v oblichchya,
nemov garyachim priskom! Haj bi ochi
¿m vipeklo, ti ochi bezsoromni,
shcho smili tut divitisya na muku
togo, chijogo vsi ne vart mizincya!
YA znayu, shcho yakbi z'yavilas' ya,
nenavistyu spotvorena v oblichchi,
voni zhahnulis' bi i zapitali:
"YAke tobi do vsih nas dilo, zhinko?"
I ya na te... shcho ya na te skazala b?
YA b musila movchati, bo nenavist'
ne maº golosu na pominkah togo,
hto vsih lyubiv i vsih proshchav... Oj gore!
V toj chas, yak vsi gromadoyu zberut'sya
zgadat' togo, kogo ya tak lyubila,
ya budu vsim chuzha i odinoka,
ne priznana nikim, bo sam Mesiya
ne priznavav mene... O sine bozhij!
Nehaj v mo¿m zhitti vse, vse nepravda,
ta vir meni, shcho ya tebe_ lyubila.
CHi ti gadav, - ya ne zreklas' sebe?
Zreklas'! ya proklyala sebe i dushu,
tu dushu, shcho ne htiv prijnyat' Mesiya
sobi na zhertvu. De zh shche bil'she gore,
yak ne mogti viddat' za druga dushu?..
Temryava ogortaº vse bil'she goru, i hrest, i zhinku pid hrestom.
IV
Majdan v ªrusalimi. Perebigayut' lyudi, oglyadayuchis' boyazko, chasom
shodyat'sya malimi gurtami i nishchechkom, shparko peremovlyayut'sya po kil'ka sliv,
potim znov rozhodyat'sya. Miriam povagom perehodit' majdan. Nazustrich ¿j
Joganna, odna z prihil'nic' Mesi¿.
J o g a n n a
(do Miriam)
Mir, sestro, j radist'!
M i r i a m
Radosti i miru
ne znayu ya tak samo, yak tebe.
J o g a n n a
Prosti, shcho zachipayu neznajomu,
ale zh u nas taka vesela zvistka.
M i r i a m
SHCHo to mene obhodit'?
J o g a n n a
Vsih obhodit'!
Mesiya nash voskres!
M i r i a m
(golosno)
Voskres? Mesiya?!
J o g a n n a
Na boga, sestro, tihshe! shche pochuº
hto z lyudu j donese sinedrionu.
M i r i a m
Vi bo¿tes', koli b vam za Mesiyu
krov ne proliti tak, yak vin za vas
proliv svoyu?
J o g a n n a
Prollºm, yak bude treba, -
teper ne chas.
M i r i a m
Ti, zhinko, chim torguºsh?
J o g a n n a
Skazala b ya, pitannya ne do rechi.
M i r i a m
A ti ne znaºsh, de teper Mesiya?
Na nebi, pevne?
J o g a n n a
Kazhut', na zemli,
mizh lyudom hodit'.
M i r i a m
Otzhe, v vas nadiya,
shcho º komu i vdruge krov prolit',
yak prijde znovu chas!
(Girko smiºt'sya).
A ya ne viryu,
shchob vin voskres, bo vi togo ne varti!
J o g a n n a
Vin ne vvazhav, chi vartij hto, chi ni.
M i r i a m
Se pravda! vin nikoli ne vvazhav
na te, shcho z vas nihto_ jogo ne vartij.
I vse-taki ne viryu, shcho voskres vin.
J o g a n n a
Ale zh vin sam prorokuvav pro te!
M i r i a m
Dlya se¿ samo¿ yurbi voskresnut'?
Na se, libon', ne stalo b i Mesi¿!
J o g a n n a
Zdaºt'sya, pomililas' ya, bo ti,
yak bachu, ne prihil'nicya jogo.
M i r i a m
Prihil'nih mav vin dosit' i bez mene.
Joganna zo strahom hovaºt'sya v pobliz'kij gurtok.
M i r i a m
(¿j uslid)
Ne bijs'! ne rozkazhu sinedrionu,
bo vin dlya mene ne milish, nizh ti,
hiba odnakovo nenavisnij.
(Bliz'ko prohodit' starij galileyanin, Miriam
zvertaºt'sya do n'ogo).
SHCHo, bat'ku,
chi pravdu kazhut', shcho voskres Mesiya?
S t a r i j
Tak pravda, yak i te, shcho vin proliv
za vsih nas krov svoyu svyatu, nevinnu.
M i r i a m
Vin ne za vsih proliv. Nepravda, znachit'.
S t a r i j
YAk ne za vsih!
M i r i a m
Za mene vin ni krapli
ne prolivav.
S t a r i j
A, ti ne virish v n'ogo...
(Hoche j sobi shovatis' u gurti).
M i r i a m
YA viryu v n'ogo!
Starij spinyaºt'sya.
Viryu bil'sh, yak ti,
bil'sh, yak usi vi.
S t a r i j
To prihod' s'ogodni
do nas na zbir.
M i r i a m
(z vidrazoyu)
SHCHob ya do vas prijshla?!
Hovatisya po norah vkupi z vami?
Meni pri vas nema chogo robiti:
u mene na choli nemaº plyami!
S t a r i j
A v kogo zh º?
M i r i a m
U vas, u vsih u vas!
Usi vi dopustili, shchob Mesiya
krivavij vikup dav za vashi dushi.
I vam prijnyat' jogo bulo ne tyazhko?
Viddyachilis' vi, pravda, hto sl'ozoyu,
hto shchiroyu do vorogiv lyubov'yu...
S t a r i j
Vin sam kazav nam vorogiv lyubiti.
M i r i a m
A vi j zradili! tak vam bezpechnishe:
dusha vryatovana ta j tilo ne zagine!
S t a r i j
(z ostrahom)
Hto ti taka?
M i r i a m
YA? "Oderzhima duhom"!
S t a r i j
Blagaj Mesiyu, shchob zciliv tebe
i vizvoliv vid togo zlogo duha
svyatoyu siloyu svoº¿ krovi j tila.
M i r i a m
SHCHob vizvoliv mene cinoyu krovi?
Svoº¿ krovi? Ta nevzhe ti, didu,
gadaºsh, nibi ya sebe cinuyu
dorozhchoyu, nizh chista krov jogo?
Tak sluhaj zhe: chi v ognyanij geºni,
chi v temryavi bez krayu dovedet'sya
meni navik-vikiv z dusheyu probuvati,
ta radoshchi moº¿ ne zrujnuº
sam knyaz' temnoti, radoshchi vid togo,
shcho na meni ne vazhit' krov Mesi¿,
shcho vin ¿¿ za mene ne proliv
ani kraplini.
S t a r i j
YAk moglo te statis'?
M i r i a m
Nenavist' vryatuvala vid griha.
S t a r i j
Kogo zh nenavidish?
M i r i a m
Vsih vas, sebe i svit.
S t a r i j
Za tebe tezh prolita krov, ta darmo,
bo ti ne prijnyala svyatogo daru.
M i r i a m
I ne prijmu! bo ya ne Astarot,
shchob mala krov prijmati v podarunok.
Neprimitno pidhodit' sluga sinedrionu i z nim rims'kij pretorianec'.
S l u g a
Pro shcho govorite?
S t a r i j
(zaminayuchis')
Ce, bachish...
M i r i a m
Pro Mesiyu!
S t a r i j
Zovsim mi ne pro teº rozmovlyali.
P r e t o r i a n e c '
A hto zh to, divchino, otoj Mesiya?
Poki pretorianec' i sluga sluhayut' Miriam, starij galileyanin hovaºt'sya
mizh lyud'mi.
M i r i a m
A toj, shcho vi nedavno rozp'yali,
vi znaºte, vin car buv iudejs'kij.
Teper vin znov po vsij kra¿ni pide,
bo vin voskres, voskres u novij slavi!
Nehaj tam sterezhut'sya car, i cezar,
i ves' sinedrion, pekel'na rada!
P r e t o r i a n e c '
(hapaº ¿¿ za ruki, kivaº na slugu)
A daj shnurka, mi sputaºmo kizku,
shchob ne brikala duzhe.
M i r i a m
SHCHo? v'yazati?
(Zruchno nahilyaºt'sya, bere kamin' i puskaº v golovu sluzi).
Hoch odnogo, ta vse zh pokarbuvala!
¯¿ znov hapayut' za ruki, skruchuyut' i v'yazhut'. Sluga odnoyu rukoyu obtiraº
krov, a drugoyu pomagaº v'yazati Miriam.
M i r i a m
Hotila b ya vsyu vashu krov proliti,
viddyachiti za zhertvu!
P r e t o r i a n e c '
SHCHo zh ta zhertva,
koli vi kazhete, shcho vin voskres?
M i r i a m
Tak shcho zh? Hiba minaº vse minule?
Vin perezhiv tri vichnosti v tri nochi,
prijnyav tri smerti. CHi teper, voskresshi,
zabude vin strazhdannya, zradu, smert'?
Prostiti mozhe, a zabuti - ni!
O, bud'te proklyati!
S l u g a
Hto?
M i r i a m
Vsi vi! Cezar,
sinedrion, i car, i ves' narod!
Tim chasom na majdani gurti potajnih prihil'nikiv Mesi¿ znikli, a
nadbigla yurba iude¿v, farise¿v ta saduke¿v, pochuvshi gomin na majdani.
S l u g a
(krichit' do narodu)
Gej, sluhajte, vona nas proklinaº!
G o l o s i z yu r b i
SHCHo? SHCHo tut? Hto sya zhinka? SHCHo ¿j treba?
Za shcho ¿¿ zv'yazali? Zrada? Zmova?
M i r i a m
YA proklinayu vas prokl'onom krovi!
S l u g a
SHCHo sudzheno klenuchomu?
G o l o s i v yu r b i
Kaminnya.
Lyudi nabirayut' kaminnya i z dikim revom kidayut' na Miriam.
M i r i a m
Mesiº! koli ti proliv za mene...
hoch kraplyu krovi darma... ya teper
za tebe viddayu... zhittya... i krov...
i dushu... vse daremne!.. Ne za shchastya...
ne za nebesne carstvo... ni... z lyubovi!
(Padaº pid gradom kaminnya)
18/1 1901
** ORGIYA **
dramatichna poema
DIYACHI
A n t e j - spivec'.
G e r m i o n a - mati jogo.
E v f r o z i n a - sestra jogo.
N e r i s a - zhinka jogo.
H i l o n - uchenik jogo.
F e d o n - skul'ptor.
M e c e n a t - bagatij, znachnij rimlyanin, nashchadok vidomogo Mecenata.
P r e f e k t.
P r o k u r a t o r.
Gosti na orgi¿, rabi, rabini, tancivnici, mimi, hor panegiristiv.
Diºt'sya v Korinfi pid rims'kim panuvannyam.
I
Sadok v oseli spivcya-poeta Anteya, nevelichkij, otochenij gluhimi murami z
hvirtkoyu v odnij stini; v glibini sadka domok z povitkoyu na chotir'oh
stovpah i z dvoma dverima - odni v andronit, drugi - v ginekej.
Germiona, stara mati Anteeva, sidit' na porozi ginekeya i pryade vovnu.
CHutno stuk u hvirtku.
G e r m i o n a
(ne vstayuchi)
Hto tam?
G o l o s
(za hvirtkoyu)
Se ya, Hilon Alkmeonid.
G e r m i o n a
(gukaº v napryami drugih dverej)
Anteyu, vijdi! Uchenkk do tebe!
(Sama lishaºt'sya siditi, lishe nizhche spuskaº pokrivalo).
A n t e j
(molodij, ale muzhn'ogo viglyadu, vihodit' z dverej i vidchinyaº Hilonovi
hvirtku)
S'ogodni ti, Hilone, zapiznivsya.
Vsi uchni rozijshlisya.
H i l o n
(duzhe molodij hlopec', govorit' zapinayuchis', z vidimoyu niyakovistyu)
Vibachaj...
ale... ya, vlasne, ne prijshov uchitis'...
A n t e j
(privitno)
Bud' gostem.
(Sidaº na osloni pid derevom i pokazuº Hilonovi misce kolo sebe, ale
toj lishaºt'sya stoyati).
CHom ne syadesh?
H i l o n
Mayu spravu...
A n t e j
Azh sisti nikoli, taku nagal'nu?
H i l o n
Vono-to ni... ale... probach... ya mushu
podyakuvat' s'ogodni za nauku...
YA bil'she ne prijdu.
A n t e j
CHomu?
Hilon movchit'.
Ta pravda,
meni pro se pitat' ne vipadaº.
YA, ochevidyachki, ne dogodiv
tobi naukoyu. SHCHo zh, ne soromsya, -
soromitis' prihodit'sya meni.
H i l o n
(shchiro)
Ni, ni, uchitelyu! Togo ne dumaj!
Ot svidok Apollon, shcho ya shanuyu
nauku tu, mov svyatoshchi misterij!
A n t e j
Todi ne rozumiyu...
(Perebivaº sam sebe, vdarivshis' doloneyu po choli).
Dogadavsya!
(Vidno, shcho j jomu trohi niyakovo).
Hilone, sluhaj... YA pozhdati mozhu,
poki skinchish usyu moyu nauku...
Ta ya voliv bi i zovsim ne brati
vid tebe groshej, yak tobi to trudno...
H i l o n
Uchitelyu, ta ti zh ne bagatir.
A n t e j
Hilone, ya skazhu tobi po pravdi,
hoch ti shche molodij takeº sluhat',
ale inakshe trudno dovesti...
Bach, spiv, muzika j slovo - mij zaribok,
ta hist mij ya taki cinuyu vishche,
nizh ti¿ groshi, shcho prihodyat' z n'ogo.
YA talanu nikogo ne navchiv
i ne navchu - se zh til'ki bog zdolaº, -
otozh koli ya vchu lyudej zvichajnih,
neditknutih rukoyu Apollona,
to - ya navchayu ¿h malo¿ vtihi
perebirati struni doladnen'ko
ta vimovlyati dumku viraznishe,
voni zh meni dayut' deshchicyu groshej,
i tak mi v obrahunku. YAk zhe bog
meni poshle obrancya molodogo,
shchob ya jomu sluzhiv svo¿m zdobutkom,
i bachu ya, shcho kozhna mertva forma,
yaku ya vikladayu pered nim,
prisvo¿vshis' jomu, vmit' ozhivaº,
i genij molodij v pradavnij formi
shumuº ta iskrit'sya samocvitom,
yak molode vino v starim krishtali, -
todi ya vzhe zaplachenij. Ni, bil'she, -
ya nache pochuvayus' do vini,
shcho ya nezdaten tak jomu sluzhiti,
yak bi hotiv. Teper ti rozumiºsh?
H i l o n
Uchitelyu...
(Zvorushennya ne daº jomu govoriti, vin niz'ko pohilyaº golovu i prikrivaº
doloneyu ochi).
A n t e j
Koli teper tvij genij
vzhe pereris ti formi j tu nauku,
yakimi ya vladayu, shcho zh, mij hlopche, -
pokin' mene, ya sam tobi te radzhu.
Ta til'ki - zaklinayu Apollonomi! -
ne kidaj shche nauki. ¯d' v Afini,
tam, pevne, znajdet'sya ishche take,
chogo mi tut ne maºmo v Korinfi.
A potim, pokinchivshi rizni shkoli,
uchisya shche, znahod' sobi nauku
v knizhkah, i v lyudyah, i po cilim sviti,
ale nikoli ne kazhi do sebe:
"YA vzhe skinchiv nauku".
H i l o n
Sya porada,
uchitelyu, osmilyuº mene.
Priznayusya tobi: ya ne pokinu
nauki, viddalivshisya vid tebe,
bo ya vstuplyu do shkoli...
(Znov movkne).
A n t e j
Do yako¿?
H i l o n
Do to¿, shcho vryadiv tut Mecenat.
A n t e j
Latins'ko¿?!
H i l o n
Nu, vse zh teper latins'ke..
A n t e j
YAk? YA, i ti, i nasha ridna mova
latins'kimi vzhe stali?
H i l o n
Rozumiv ya,
vlastivo, rims'ke, ta zmiliv u slovi.
A n t e j
YAk ti vid mene dosi ne navchivsya
ne pomilyatis' tak, to v novij shkoli
shche bil'she bude pomilok _takih_.
Ale ne znayu, shcho ti tam pridbaºsh,
krim pomilok. V poezi¿ latins'kij
i ya zh tobi, zdaºt'sya, pokazav
use, shcho til'ki vart bulo piznati.
Ne dumayu, shchob ritori v tij shkoli
tobi mogli podati shchos' novogo,
bo ya ¿h znayu. Dumayu, shcho ti
vzhe mig bi ¿h uchiti.
H i l o n
Sam ya peven,
shcho tam uchiteli ni v chim ne mozhut'
zrivnyatisya a toboyu. Vse zh ya mushu
do ¿h piti.
A n t e j
SHCHo zmushuº tebe?
H i l o n
Uchitelyu, zostavshis' pri tobi,
ya stav bi doleyu tobi podibnij.
A n t e j
CHomu zh ta dolya tak tebe lyakaº?
Hiba vzhe ya ostannij mizh spivcyami?
H i l o n
Ne mizh spivcyami, ni...
A n t e j
Ale mizh lyud'mi?
H i l o n
YA ne kazhu - ostannij, ale zh pravda,
shcho ti v gromadi ne zajmaºsh miscya,
nalezhnogo tvoºmu talanu.
A n t e j
A ti zh yakogo maºsh zapobigti,
koli skinchish tu shkolu Mecenata?
H i l o n
YA mozhu stati ritorom v tij shkoli,
a zgodom v akademi¿ de-nebud'.
Abo po¿du v Rim. Tam duzhe dobre
vedet'sya vihovancyam Mecenata,
bo rid jogo tam dosi maº silu,
yak povelos' vid Avgusta chasiv.
Ta poki shcho, to ya j teper, shche uchnem,
vstupiti mozhu v hor panegiristiv
samogo Mecenata.
A n t e j
(shoplyuºt'sya oburenij)
Ti? Ti vstupish
u hor panegiristiv? Tuyu zgrayu
zaprodanciv, zlochinciv proti histu?
O, krashche b ti naviki zanimiv,
pozbuvsya ruk, ogluh, nizh tak upasti!
I se buv mij najkrashchij uchenik!..
Pauza.
H i l o n
Uchitelyu, prijmi zh moyu podyaku...
(Podaº Anteevi groshi, dobuvshi z kalitki).
A n t e j
(vidshtovhuº jogo ruku)
Get'! YA tebe nichogo ne navchiv!
Idi z ochej!
Hilon, pohnyupivshis', vihodit'.
G e r m i o n a
Daremne ti, Anteyu,
ne vzyav vid n'ogo groshej. V n'ogo bat'ko
sto raz vid nas bagatshij. Syak chi tak,
a se zh tvoya zasluzhenina.
A n t e j
Mamo!
Nichogo ya ne zasluzhiv, krim gan'bi!
G e r m i o n a
Nemaº za shcho ganiti tebe,
hiba za te, shcho ti svij zarobitok
puskaºsh tak na viter. Spravdi, sinu,
mi zijdemo na proletars'kij hlib.
CHi bude zh dobre, yak tvoya rodina
prositi pide pajki darmovo¿
do tih rimlyan, shcho ti tak nenavidish?
A n t e j
SHCHe maºm hliba vlasnogo dovoli.
Ne prognivlyaj bogiv.
G e r m i o n a
Na vse ¿h volya...
Zapevne, tak hotilos' Afroditi,
shchob ya zamist' bagato¿ nevistki
dochku rabini-tancivnici mala
prijnyati v dim...
A n t e j
SHCHe ne kinec' dokoram?
G e r m i o n a
Se ne dokori, sinu, til'ki pravda.
CHi ti zh ne dav na vikup za Nerisu
vsyu spadshchinu po bat'ku j dobru pajku
svogo zaribku?
A n t e j
Vzhe zh ne Afroditu
vinuj u tomu. Vsi bogi Elladi
meni velili vikupit' z nevoli
malu ditinu ellins'kogo rodu.
Adzhe mogla b distatisya u rabstvo
tvoya dochka, moya sestra...
G e r m i o n a
Oh,sinu,
do togo malo shcho j teper brakuº!
Na vikup za Nerisu mi styaglisya,
ale na posag nashij Evfrozin!
navryad chi styagnemos'. A chim zhe dolya
staro¿ divki krashcha, nizh rabini?
A n t e j
Sestra moya j bez posagu cinnisha
vid vsih bagac'kih dochok.
G e r m i o n a
Hto zh te znaº?
Vona zh u nas ne hodit', yak rimlyanka,
po vsih usyudah. Zavzhdi v gineke¿
ta vse v roboti. A hoch bi j pishla
kudi na svyato, to v ¿¿ uborah
nihto i ne podivit'sya na ne¿.
Na dveryah vid ginekeya staº Evfrozina, ale Germiona togo ne zavvazhaº i
pravit' dali.
Nerisa vse prichepurit'sya yakos',
a Evfrozini to nemaº j strichki.
E v f r o z i n a
(moloda, ale vzhe ne yuna, ubrana po-budennomu, vidno, til'ki shcho vid
roboti. Nahilyaºt'sya i obijmaº matir)
Matusen'ko! Navishcho ti strichki?
YAk º krasa, to nashcho ¿j pokrasi?
A yak nema, to strichka ne pomozhe!
(Smiyuchis', ciluº matir i viprostuºt'sya).
YAk, mamochko, zapravit' golub'yata?
YA vzhe zvarila ¿h.
G e r m i o n a
(vstaº)
Ne rush, ne rush,
ya ¿h sama zapravlyu - ti ne vmiºsh!
(Pospishno jde v hatu).
E v f r o z i n a
(pidhodit' do Anteya i klade jomu ruku na pleche)
CHogo ti, bratiku, tak zasmutivsya?
Se znov matusya tuta vorkotila?
Ti ne vvazhaj - to vzhe starecha zvichka.
A n t e j
(vidpovidaº ne odrazu, mov ne pochuv ¿¿ sliv. Slova pislya pauzi
prorivayut'sya u n'ogo, mov ne svoºyu siloyu)
Hilon mene odbig.
E v f r o z i n a
(zdivovana)
Z yako¿ rechi?
A n t e j
Vstupiti hoche v hor panegiristiv.
E v f r o z i n a
Ta shcho ti kazhesh?!
(Na hvilinu nimiº z diva ta oburennya, potim opanovuº soboyu).
Ba, ya ne divuyu.
Vin rozumom histkij.
A n t e j
A talanom
vsih perevazhiv, movbi na narugu!
E v f r o z i n a
Meni zdaºt'sya, toj Apollodor,
shcho vtik do tebe z shkoli Mecenata,
Hilona j talanom perevazhaº,
ne til'ki rozumom. YA nasluhala,
yak vin prokazuvav iz "Antigoni"
Gemonovu promovu - dalebi,
ya ledve sl'ozi zderzhati zdolala!
A n t e j
(z lagidnim usmihom, obijmayuchi sestru za plechi)
Bo ti sama u mene Antitona!
Zdaºt'sya, ya b Hilonovi probachiv,
yakbi vin vchinok svij zrobiv dlya togo,
shchob vivesti z bidi taku sestru.
E v f r o z i n a
Zate vzhe ya sestri tij ne prostila b!
A n t e j
O, ti b ne prijnyala ni se¿ zhertvi,
ni insho¿. Ale, moya sestrichko,
yakshcho ya htiv bi stati bagachem,
to til'ki zadlya tebe.
E v f r o z i n a
I daremne,
bo ya togo ne hochu
(Smiºt'sya).
Mama zaraz
meni b za groshi zheniha kupila,
i, pevne, to bulo b lihe pridbannya.
A n t e j
Ta de vzhe tam bagatstvo! Hoch bi mig ya
tebe vid zlidniv vibavit'...
E v f r o z i n a
Vid zlidniv?
A de zh ti bachish ¿h?
A n t e j
SHCHo ya ne bachu,
to se zavdyachuyu tobi samij.
E v f r o z i n a
I mami zh, i Nerisi.
A n t e j
Ni, ti znaºsh...
Matusya vidrobila vzhe svoº...
SHCHo zh do Nerisi...
E v f r o z i n a
¯j shche chas robiti.
Nevzhe tvoº zhittya take solodke,
shcho i medovij misyac' v n'omu zajvij?
A n t e j
Meni mov sorom tishitisya shchastyam,
yak zdumayu, shcho ti za n'ogo platish
tyazhkoyu praceyu... Mi maºm shchastya,
a ti shcho maºsh tut u ridnij hati?
E v f r o z i n a
YA mayu brata. I nehaj doviku
ya divuvatimu - ya ne pozazdryu
ani zhinkam, ni materyam shchaslivim,
bo ¿h lyubov lish ¿h rodini sluzhit',
moya zh - Elladi vsij. V tobi, Anteyu,
usya nadiya nasha.
A n t e j
Evfrozino,
yak mozhna vsyu nadiyu pokladati
v komus' odnomu?
E v f r o z i n a
Apollon odin
z usih bogiv ne rozlyubiv Elladi,
i º shche ¿j nadiya na zhittya.
A poki Apollon º na Parnasi,
to j muzi budut' z nim.
A n t e j
(z usmihom)
YA ne bezslavnij,
hoch ti odna meni daºsh triumfi,
bo ti dlya mene Nike!
E v f r o z i n a
Nike musit'
svoyu robotu znati. Postrivaj.
(Vilomlyuº z lavrovogo kushcha dvi galuzki, zv'yazuº ¿h u vinec' i staº na
posgamenti koloni v pozi bogini peremogi Nike, prostyagnuvshi ruku z
vincem).
Hodi syudi! Shili pregorde cholo!
Antej pidhodit', vse usmihayuchis', i shilyaº golovu pered Evfrozinoyu, a v
ne¿ usmih boret'sya z sl'ozami shchirogo zvorushennya, koli vona klade bratovi
lavri na golovu.
N e r i s a
(moloden'ka, strunka, nadzvichajno zgrabna, chepurnen'ko vbrana, staº na
porozi ginekeya i zdivovano skrikuº)
Se shcho take?
Evfrozina zasoromlena, ziskakuº z postamentu.
A n t e j
Se Nike uvinchala
svogo poeta. A koli j harita
jomu dodast' granatu chi troyandu,
vin bude obdarovanij usim,
chogo dozvoleno bazhati smertnim.
E v f r o z i n a
(pochuvayuchi sebe niyakovo pid holodnim poglyadom Nerisi)
Troyanda on cvite...
(Do Anteya).
Odnache Nike
do kuhni musit' - pomogti matusi, -
bo v nas s'ogodni orgiya pravdiva:
kupili ribi, a yakraz vam titka
dala vina i paru golub'yatok.
YAk ya shche napechu medyanikiv,
to j Mecenat na orgiyu pozazdrit'!
(Z trohi primushenim smihom znikaº v dveryah ginekeya).
N e r i s a
CHudna ta Evfrozina - vse ¿j smishki!
A n t e j
SHCHo zh, moloda...
(Zdijmaº lavri z golovi, derzhit' ¿h v ruci, v dal'shij rozmovi klade na
lavci kolo sebe, sivshi).
N e r i s a
Ta ya zh, libon', molodsha,
prote...
A n t e j
"Prote chasami hmeruyu", -
tak htila ti skazati?
(Smiyuchis', obijmaº ¿¿, vona zderzheno prijmaº jogo pestoshchi).
SHCHo tobi?
Nezduzhaºsh chi hto tebe obraziv?
N e r i s a
A ti j ne znaºsh? Pevne, vzhe j susidi
napam'yat' vivchili otu promovu.
pro vikup mij, pro posag Evfrozini,
shcho mati vigoloshuº shchodnya.
A n t e j
Uzhe j shchodnya!
N e r i s a
Ta shcho zh, v tomu º pravda.
Meni samij niyakovo divitis'
u vichi Evfrozini.
A n t e j
Evfrozina
tebe ni v chim ne vinuvatit'.
N e r i s a
Znayu.
Vona nedarma v tebe Antigona...
A n t e j
Nerisochko! Ot se vzhe spravdi sorom, -
pidsluhati, a potim shche j koriti.
N e r i s a
Pidsluhati! V nas ne taki palati,
shchob ne bulo z kutka v kutok vse chutno!
A n t e j
(trohi vrazhenij)
Palati º teper lish u rimlyan.
Bulo tobi piti za Mecenata.
N e r i s a
(lagidnishe, nizh dosi)
YA ne koryu tebe, shcho ti ubogij,
ale yaka zh druzhina ne bazhaº
svoºmu cholovikovi dostatkiv?
A n t e j
Nu i sobi pri tomu.
N e r i s a
I sobi.
Hiba to zle? YA spravdi ne vdalasya
do togo, shchob ves' den' v yarmi hoditi
tak, yak tvoya sestra.
A n t e j
Ti zh i ne hodish.
N e r i s a
A dumaºsh, meni vid togo legshe?
A n t e j
YAkbi ne legshe, ti b sama robila.
N e r i s a
V lyudej na te rabini º...
A n t e j
Neriso,
vid tebe trohi divno seº chuti.
N e r i s a
Bo ya sama rabineyu bula?
Tak shcho zh, ya b i na voli zaroblyala
tim, chim todi, yakbi ti dopustiv.
YAk ya teper nikomu ne potribna,
vsim na zavadi, mov porig visokij,
to z togo vinen ti!
A n t e j
Nu, godi, lyuba...
N e r i s a
Dozvol' meni vstupiti do teatru,
to ya tvoyu sestru ozolochu
i budu materi nevistka lyuba,
bo, pevne, bil'she zaroblyu za tanci,
nizh ti za spiv ta za nauku histu.
A n t e j
Neriso, godi! Se tvij zhal' govorit',
i z s'ogo spravdi vinen ya. Prosti!
(Ciluº ¿¿, vona prihilyaºt'sya do n'ogo z virazom nevinno obrazheno¿
ditini).
Moya kohana! Skarbe mij! Ne dam,
ne dam tebe yurbi tij bezsoromnij!
Ne pidesh ti na orgi¿ do ne¿, -
vona ne tyamit', shcho to º pravdiva
svyataya orgiya, vstanova bozha!
N e r i s a
Ti buv koli na orgi¿?
A n t e j
Davno.
SHCHe pidlitkom. SHCHe yak bula v Korinfi
geteriya spivciv, taºmna, zvisno,
bo vsyake zh tovaristvo º zlochin,
na rims'ku dumku.
N e r i s a
SHCHo zh? I duzhe pishni
buli v vas orgi¿?
A n t e j
Zvazhaj sama.
Zbiralis' mi vse po takih gospodah,
yak-ot moya...
N e r i s a
(rozcharovano)
Ah, tak!..
A n t e j
U nas v kraterah
voda vse panuvala nad vinom.
Kvitki buvali v nas lishe v tu poru,
koli voni cvili v sadkah ta v poli,
a yak vertalas' v tartar Persefona,
to zabirala nam usi pokrasi.
N e r i s a
Hiba zh buvayut' orgi¿ bez kvitiv?
A n t e j
U nas buvali, shche j yaki bujni!
N e r i s a
Ale zh voni buli taºmni, kazhesh?
To yak zhe bujnih orgij tih ne chuli
znadvoru lyudi?
A n t e j
CHi zh voni mogli
znadvoru chuti, yak sercya v nas b'yut'sya?
CHi zh syajvo nashih poglyadiv projmalo
kaminni muri ta zaponi shchil'ni?
N e r i s a
A vashi spivi?
A n t e j
O, voni buli
potuzhni¿ nathnennyam, a ne gukom.
I v strimanim zithanni tihih strun
mi vgaduvati vmili uragani,
shcho nurtuvali v grudyah u spivcya.
V nas bujni kucheri buli, mov tirsi,
gukali poglyadi: "Evoe Bacch!"*
Hoch bi sama voda bula v kraterah,
mi shche b rozhodilis' dodomu p'yani.
O, ya hotiv, shchob ti hoch raz popala
na orgiyu taku! V svyatim bezumstvi
ti b u tanku zajshlasya, yak menada!
* Haj zhive Vakh! (Lat.) - Red.
N e r i s a
Buvala ya na orgiyah ne raz.
A n t e j
Ale ne na takih!
N e r i s a
Libon', na krashchih.
A n t e j
Togo ne mozhe buti.
N e r i s a
YA ne znayu,
yaki buli ti vashi, ale ti¿,
shcho ya na ¿h ditinoyu hodila,
buli mov sni rozkishni.
A n t e j
Se zlochin -
na orgi¿ taki ditej voditi!
N e ri s a
Moya matusya _musila_.
A n t e j
YA znayu...
Probach, ya moviv nerozumne slovo.
Povinen bi ya tyamiti, yak tyazhko
rabini-tancivnici serce rvalos',
koli vona svoyu ºdinu donyu,
shcho ledve virosla iz nemovlyatok,
vela na te pozorishche.
N e r i s a
Nichogo
meni pro te matusya ne kazala.
YA zavzhdi jshla na orgiyu vesela,
tam lasoshchiv ya ¿la doshochu,
ta j zabavki perepadali chasom,
bo gosti pestili mene...
A n t e j
Ne zgaduj!
Azh holodno, yak zdumayu... Zapevne,
ti ¿hni pestoshchi buli masni
i kozhne slovo brudom perejnyato!
N e r i s a
Ne znayu, ya todi ne rozumila
ni sliv masnih, ni poglyadiv brudnih,
ale krasu ya tyamila j maloyu,
i serden'ko tremtilo vid hvali,
yak strunochka pid plektronom na liri.
Na primosti visokim mi obidvi
buli nemov veselki - bil'sha j mensha -
na yasnij verhovini. Pokrivala,
prozori ta barvisti, legkim lukom
perekidalisya ponad hmarinki
zlotistih kurev zapashnih. Todi
meni zdavalosya, shcho ya tancyuyu
na hmaron'kah nebesnih, a z zemli
do mene dolitayut' til'ki kviti.
To gosti kidali do nas kvitki,
ne tyamlyachis' vid zahvatu palkogo...
A n t e j
A v tih kvitkah hovavsya nevidimij
holodnij gad rozpusti i znevagi.
N e r i s a
Kazhu zh tobi, shcho ya togo ne znala!
A n t e j
Ale teper ti znaºsh, chim buvayut'
rabini-tancivnici dlya rimlyan,
i tyamish dobre, shcho tebe spitkalo b,
yakbi ti sered orgij tih zrosla
tak, yak tvoya matusya neshchasliva,
shcho zginula, mov zabavka rozbita,
u zabutti, v neduzi ta v pogordi.
N e r i s a
YA tyamlyu, shcho tobi ya vinna dyaku.
Ne bijsya, ya togo ne zabuvayu.
A n t e j
Neriso! CHi togo zh ya potrebuyu?
N e r i s a
Ni-ni, ya ne povinna zabuvati,
shcho ti zrobiv lyudinoyu mene,
"malen'ku mavpochku z Tanagri".
A n t e j
Godi!
YA ne lyublyu, yak ti take govorish,
i prozvishcha togo yane terplyu,
shcho prikladali ti rimlyani grubi
do ellins'ko¿ nizhno¿ ditinki.
To zazdrili voni, shcho ¿h rimlyanki
buli vazhki j nezgrabni proti¿ tebe,
moº¿ "vitronogo¿" Nerisi!
N e r i s a
(zadumana)
I nashcho to meni?..
A n t e j
SHCHo same, lyuba?
N e r i s a
Otaya "vitronogist'", yak ti kazhesh...
Vzhe ya zh ne tancivnicya.
A n t e j
YAk, Neriso?
Hiba tebe ne raduº hvala
moya i nashih druziv skromnih, shchirih?
Hiba zh to malo - buti v nashij hati
ukritim skarbom, ale dorogim,
takim, shcho j cezar lipshogo ne maº?
N e r i s a
Ukritim skarbom... YA skazhu po pravdi,
shcho ya shchedrishoyu vdalas' vid tebe.
I ti zh ukritij skarb, a ya zh, Anteyu,
tim ne radiyu, shcho tvoº¿ liri
ne chuº svit shirokij, til'ki ya
ta sluhachiv tvo¿h mala gromadka.
Ni! YAkbi sila, ya b tebe sama
postavila na p'ºdestal visokij,
mov postat' Apollona-kitarista!
I haj bi svit spovnyavsya tih pisen',
shcho ti b todi tvoriv na visokosti!
A n t e j
Ti dumaºsh, libon', shcho i nathnennya
povishchati vid p'ºdestalu mozhe?
N e r i s a
Avzhezh! YA pevna togo!
A n t e j
Ti ditina...
Ale yak ti tak lyubish p'ºdestali,
to bud' utishena, bo nash Fedon
vzhe zh viriz'biv na vzir tvij Terpsihoru
i dav ¿j p'ºdestal visokij dosit'.
N e r i s a
A de zh vin tuyu statuyu podine?
A n t e j
Nam prinese.
N e r is a
Tut i lishit'?
A n t e j
Zapevne.
Se zh bude druzhnij dar nam vid Fedona.
(Pauza).
Ti shchos' primovkla, nache zazhurilas'.
CHogo, Neriso?
N e r i s a
YA sobi gadayu,
shcho skil'ki shche sya hata pohovaº
v sobi ukritih skarbiv, mov grobnicya.
A n t e j
YA ne lyublyu takih rechej u tebe.
N e r i s a
YAk bude tut kaminna Terpsihora,
to ya movchannya perejmu vid ne¿.
A n t e j
Neriso, ti s'ogodni veredliva.
N e r i s a
YAk tak, to ya pidu.
(Vstaº).
A n t e j
(zatrimuº ¿¿, obnyavshi)
Ni-ni, kohana!
N e r i s a
(vizvolyayuchis')
Pusti mene!
CHutno stukannya u hvirtku. On htos' prijshov do tebe.
Nerisa jde v ginekej. Antej odchinyaº hvirtku i puskaº Fedona - molodogo
skul'ptora.
A n t e j
Zdorov, Fedone!
Vitayut'sya.
F e d o n
YA lish na hvilinku,
tak nikoli!
A n t e j
CHomu? Robotu maºsh?
F e d o n
Robotu poki shcho ya vzhe skinchiv,
ta tut novi klopoti - vibirayus'
na pans'ku orgiyu do Mecenata!
A n t e j
(zchudovanij)
Tebe zaprosheno?
F e d o n
Z toboyu razom.
A n t e j
ZHartuºsh chi gluzuºsh?
F e d o n
Pravdu movlyu,
se zh ya prijshov tobi perekazati
zaprosini.
A n t e j
Hto zh ¿h tobi prinis?
F e d o n
YA sam oderzhav, buvshi v Mecenata.
A n t e j
Ti v Mecenata buv? CHogo?
F e d o n
Po spravi...
I znaºsh, ya niyak ne spodivavsya,
shcho vin takij.
A n t e j
YAkij?
F e d o n
Takij privitnij,
i nepodibne, shcho velikij pan,
govorit' tak...
A n t e j
Ta z chogo zh ti divuºsh?
SHCHo pan vel'mozhnij na porig puskaº
mitcya ubogogo? CHi, mozhe, z togo,
shcho i rimlyanin chasom deshcho tyamit'
u histi krasnomu?
F e d o n
O ni, ne "deshcho",
a vin taki znavec' velikij, spravzhnij!
Adzhe j tebe vin pershij ociniv.
A n t e j
Vin pershij? Ale zh ya davno mav shkolu,
yak Mecenata ne bulo v Korinfi.
F e d o n
SHCHo shkola! Ta do slavi tak nalezhit',
yak glinyana patera do skul'pturi.
A n t e j
Ta vzhe bulo podibne shchos' do slavi,
koli toj pan dovidavsya pro mene.
F e d o n
Skazati pravdu, vipadok slipij
zvistiv pro tebe: uchen' tvij odin
vstupiti htiv u hor panegiristiv
i na zrazok umilosti svoº¿
tvoyu epitalamu prospivav,
otu, shcho ti zlozhiv na shlyub tvij vlasnij.
Antej robit' ruh urazi, ale Fedon, nevvazhayuchi, provadyat' dali.
Mi z Mecenatom nadijshli na teº,
ya rozkazav jomu, hto avtor spivu,
i zaraz zhe vin doruchiv meni
tebe prosit' na orgiyu do n'ogo,
a se ne malo znachit', lyubij druzhe.
A n t e j
(strimuyuchi dosadu, viklikanu ostannimi slovami Fedona)
YAku ti mig do n'ogo mati spravu?
F e d o n
Vin statuyu kupiv nedavno v mene,
to ya ¿¿ do n'ogo vidprovadiv,
shchob ne ushkodili rabi, nesuchi.
A n t e j
YAku zh ti statuyu jomu prodav?
F e d o n
Probach... ya, vlasne, musiv bi spitati
tvoº¿ zgodi... ta pani vel'mozhni
ne lyublyat' zhdati...
A n t e j
Ti prodav Nerisu?!
F e d o n
Ni, statuyu bogini Terpsihori.
A n t e j
Ti b i samu boginyu zaprodav,
yakbi lish mig, u rims'kij dim rozpusti!
F e d o n
(vstaº obrazhenij)
Takogo ti ne smiºsh govoriti!
A n t e j
Tobi ne do licya taka vrazhlivist',
bo ti zh prodav tudi svij tvir najkrashchij,
de znevazhayut' vse, shcho nam svyate.
F e d o n
(vpadayuchi v rich)
Nichogo tam nihto ne znevazhaº!
Tam cinyat' genij, tam daruyut' slavu,
ne til'ki groshi. YA ne zaprodav
svoº¿ Terpsihori. YA postaviv
¿¿ na podiv lyuds'kdj, mov u hrami.
CHi vzhe vona j dlya hramu zasvyata,
po-tvoºmu?
A n t e j
Po-moºmu, blyuznirstvo -
rivnyati dim rimlyanina do hramu!
Za groshi chi za slavu - ti prodavsya
ukupi z tvorom ruk tvo¿h.
F e d o n
Anteyu!
Ti hochesh dovesti mene do togo,
shchob ya pishov i vikupiv nazad
tu statuyu. Za groshi nemozhlivo,
shchob Mecenat raz kuplene prodav,
ta, mozhe zh, se shche ne ostannya iskra
mogo nathnennya, mozhe, ya zdolayu
shchos' krashchogo stvoriti - ¿j na vikup.
A n t e j
Ti kupish drugij grih, i to shche tyazhchij.
F e d o n
Ne rozumiyu, shcho ti z mene hochesh!
CHi mav bi j ya ves' vik, yak ti, siditi
bez hliba i bez slavi?
A n t e j
Se povinen
terpiti ellin, koli hlib i slavu
zdobuti mozhe til'ki z rims'kih ruk.
F e d o n
Hto slavi ne bazhaº, toj ne ellin, -
zhadobu syu bat'ki nam zapovili,
distavshi vid didiv.
A n t e j
Didi prijmali
vinci svo¿ z ruk materi Elladi,
bat'ki dozvolili zv'yazat' ¿j ruki
i tim siniv pozbavili vinciv.
Avzhezh, Fedone, vidkoli bezslavna
sama Ellada - ellini povinni
zhadobu slavi v serci zaglushiti.
F e d o n
I zbil'shiti bezslav'ya svogo krayu?
Ta chim zhe vslavit'sya sama Ellada,
koli ¿j diti lavriv ne zdobudut'?
A n t e j
Uzhe zh ne z ruk vorozhih ¿h prijmati!
F ed o n
CHomu zh bi ni? Gomer kazav: "Solodka
hvala vid voroga".
A n t e j
Na poli boyu,
ta ne v poloni!
F e d o n
Slava i v poloni
vse bude slavoyu.
A n t e j
Ne spodivajsya!
Neslavu dozvolyayut' nam nositi,
a slavu Rim bere, nemov podatok.
I taya Terpsihora, shcho prodav ti,
proslavit' ne Elladu j ne tebe,
a toj bagatij Rim, shcho styag vsi skarbi
z usih kra¿v rukami Mecenativ.
Jogo kolekciyu tvij tvir proslavit',
a ne tebe, ti til'ki rab otoj,
shcho histom orgiyu panam skrashaº,
ta orgiya vse zh pans'ka zostaºt'sya,
hoch rabs'ki ruki vryadzhuyut' ¿¿.
F e d o n
Rabam na orgi¿ nemaº chesti,
ale hto maº gostem but' na nij,
yak ya i ti...
A n t e j
Togo ne spodivajsya,
shchob ya pishov na orgiyu z toboyu!
Zapobigaj vzhe sam vel'mozhnih laski,
a ya lishus' "bez hliba i bez slavi",
yak ti kazav, ta, mozhe, ne bez chesti.
F e d o n
Po shchirosti, ya radiv bi piti.
A n t e j
Ta vzhe zh! Volam u pari ohvitnishe
yarmo nositi.
F e d o n
Bachu, ti ne virish,
shcho ya tobi dobra bazhati mozhu.
A vse zh, hoch ti mene obraziv tyazhko,
ya ne zabuv, shcho mi z toboyu druzi.
A n t e j
To ya tebe, ne ti mene obraziv?!
F e d o n
Avzhezh, ya Terpsihoru vidkuplyu,
a ti vrazlivih sliv svo¿h ne vernesh.
A n t e j
I ti togo ne mozhesh vidkupiti,
shcho ti vchiniv. Ti ogan'biv svij hist.
Z bogini ti zrobiv tovar zvichajnij.
Hoch vernet'sya z nevoli Terpsihora,
to vzhe vona bogineyu ne bude.
A marmur - yak ne bog, to prosto kamin'.
F e d o n
Koli vin bogom stav, to vzhe nikoli
u kamin' ne povernet'sya. Tvir histu
na vsyakim misc tvorom histu bude.
Tvoya epitalama prolunala
ne girshe u prostorij rims'kij shkoli,
nizh u tvo¿j tisnij ubogij hati.
YAkbi zh ti sam shche zaspivav ¿¿
u Mecenatovih guchnih palatah,
prigrayuchi na liri dorogij...
A n t e j
Fedone! Ne kazhi meni takogo,
bo ya tebe znenavidzhu naviki!
F e d o n
Anteyu, se yakas' divna zatyatist'.
Tazh ellinam ne pershina prijmati
hvalu chuzhinciv, i yaka zh v tim gan'ba?
A n t e j
CHuzhinciv - tak, ale ne peremozhciv.
Bo peremozhec' lish todi pohvalit',
koli podolanij pohilit' cholo
jomu do nig i poroh pociluº
z-pid stip jogo.
F e d o n
Take buvalo v persiv
ta v inshih shidnih varvariv. Nikoli
s'ogo vid nas ne vimagali v Rimi.
A n t e j
Ne vimagali? Hto zh to perejshov
po nas, yak po mistkah, do hramu slavi
vsesvitn'o¿? Kogo mi na sobi
z bezodni varvarstva na goru nesli?
CHi zh ne lyagli mi kamenem narizhnim
do mavzoleyu nashim peremozhcyam?
I mi shche maºmo raditi z togo,
shcho nam dozvolyat' u guchnih palatah
na liri zagrabovanij pograti?
F e d o n
Hiba tij liri krashche nimuvati?
A n t e j
Tak, krashche!
F e d o n
Ni, ya dumayu, shcho girshe.
Vse zh krashche buduvati mavzole¿
hoch bi i ne sobi, nizh prosto buti,
mov zillya pridorozhnº, pid nogami
u togo zh peremozhcya. Vin yak shoche,
to zbrojnoyu nogoyu vmit' roztopche
vsi nashi gordoshchi, vsi bujni mri¿...
A n t e j
SHCHo zh? Lipshe nam samim te vse stoptati,
shchob vorogam ne zavdavati praci?
Se zhrec' krasi tak dumaº j govorit'?
Lishilosya odno - tak i vchiniti.
Ti ne prodavsya, - girshe! Ti viddavsya
u ruki vorogu, yak mertva glina,
z yako¿ kozhne vilipit', shcho hoche.
Ta hto zh tobi nathne vogon' zhivij,
koli z tvorcya ti tvorivom zrobivsya?
Idi sluzhi svoºmu Mecenatu,
zabud' krasi veliki zapoviti,
zabud' nesmertnij obraz Prometeya,
borcya proti bogiv, zabud' i muki
Laokoona, stradnika za pravdu,
ne zgaduj gero¿ni Antigoni,
ni mesnici Elektri. Vikin' z dumki
Elladu, shcho, mov Andromeda skuta,
pokinuta potvori na potalu,
z nud'goyu zhde Perseya-oboroncya.
Ti ne Persej, bo ti zakam'yaniv
pered oblichchyam rims'ko¿ Meduzi.
Ti vzhe ne tyamish vishcho¿ krasi,
krasi zmagannya, hoch i bez nadi¿...
F e d o n
Nema krasi v zatyatosti bezsilij...
Ale z toboyu, bachu, ne zgovorish!
Buvaj zdorov. YA jdu.
A n t e j
Proshchaj, Fedone.
F e d o n
Mi vzhe ne druzyami rozstaºmos'?
A n t e j
Boyus', koli b ne strilis' vorogami.
Fedon, zdvignuvshi plechima, vihodit'.
N e r i s a
(vihodit' z ginekeya, ledve zachinilas' hvirtka aa Fedonom)
Anteyu, ya tebe ne rozumiyu!
Tak shorstko ti z Fedonom obijshovsya,
a v chim jogo vina?
A n t e j
Ti prisluhalas'?
To vzhe bulo prisluhatis' yak slid.
CHi, mozhe, to tobi yakraz do misli,
shcho bude na pozorishchi stoyati
tvoya podoba v domi peremozhcya?
N e r i s a
YAke pozorishche? Hto peremozhec'?
CHim vinen Mecenat, shcho did jogo
chi, mozhe, pradid z ellinami bivsya?
Teper zhe Mecenat ne zabiraº
niyakih nashih skarbiv silomic',
ale kupuº, shche j za dobru cinu.
A n t e j
Tim zlotom, shcho styagaºt'sya do Rimu
z podolanih, taki zh i z nas samih.
N e r i s a
Ne sam zhe Mecenat jogo styagaº.
Ta j ti yak spadok odibrav po bat'ku,
to ne pitav, hto j yak jogo nadbav.
A n t e j
YA znav, shcho to bulo pridbannya chesne.
N e r i s a
Tak, pevne, dumaº i Mecenat
pro statki bat'kivs'ki. Vin povertaº
chimalu chastku nam nazad v Elladu,
a ti za te najbil'she voroguºsh.
Po-tvoºmu, to dobre, shchob u nas
po zakutkah marnili tvori histu,
shchob z golodu mitci snagu vtrachali,
shchob marmur cvil' posila, struni - rzha,
shchob ellini na varvariv zvelisya,
abi rimlyanam chim ne posluzhiti?
A n t e j
Dovoli vzhe ¿m sluzhat'. YA ne budu.
N e r i s a
Nihto j ne vimagav vid tebe sluzhbi.
CHi Mecenat zavdav tobi znevagu,
v gostinu cherez druga zaprosivshi?
A n t e j
V gostinu? Ti se dumaºsh navspravzhki,
shcho Mecenat spivcya do sebe kliche
na orgiyu dlya druzhn'o¿ balachki,
a ne dlya spivu na rozrivku gostyam?
N e r i s a
A shcho zh, yakbi ti j zaspivav tam troshki?
Tvo¿ pisni vzhe j tak buli v tim domi.
A n t e j
Ta z togo ya ne vinen.
N e r i s a
Ni, ti "vinen",
ti dav uchenikam pisni spisati
i, znachit', sam ¿h vipustiv u svit.
A shcho rimlyanin ociniv ¿h krashche,
nizh zemlyaki, to se vzhe rich zvichajna,
vinuj u tim, yak hochesh, Mecenata.
Teper v Elladi toj lish maº slavu,
kogo pohvalit' Rim. Korinf ocinit'
svogo spivcya todi, koli vteryae.
YAkbi ti v Rim distavsya z Mecenatom
i tam zdobuv zasluzhenij triumf, -
bo Rim zhe vmiº talani vinchati! -
a potim povernuvsya do Korinfa,
to ridni lavri, nache ryast vesnoyu,
proslalisya b tobi popid nogami.
A n t e j
Toptati ridnih lavriv ya ne hochu.
Triumfi v Rimi - to dlya mene gan'ba.
N e r i s a
CHogo zh ti zhdesh?
A n t e j
Priznannya v ridnim kra¿
bez pomochi laskavih peremozhciv.
N e r i s a
Koli zh te bude? YAk zhittya skinchit'sya?
Posmertna slava - to zvichajnij dar
takim spivcyam, yak ti. A poki zhivi,
nihto ne chuº ¿h, nihto ne bachit',
nemov voni pohovani v mogili.
Porinuvshi gliboko v dumi j mri¿,
taki spivci ne ruhayut'sya z miscya,
a ponad nimi prolitaº bujno
barvista vakhanaliya zhittya
i kidaº tomu i lavri, j kviti,
hto vmiº ¿h loviti na l'otu.
Takomu zh ot, yak ti, hiba lishit'sya
ziv'yale listya ta vinci nagrobni.
CHi dumaºsh ti Rim peremogti
mogil'noyu nezrushnistyu takoyu?
Toboyu buvshi, ya b jogo slipila
vsim bliskom geniya svogo j Elladi,
na vsih bi scenah ya zapanuvala,
vsi forumi i portiki posila,
moº imennya zaglushilo b gomin
imennya cezarya! Oce bula b
spravdeshnya peremoga!
A n t e j
Vsi b kazali:
"YAkih spivciv skupovuº nash Rim!
Zovsim uzhe pishla v starci Ellada!"
(Bere v ruki Evfrozinin lavrovij vinec').
Divis', Neriso, sej vinec' ºdinij
zdobuv ya za zhittya, ta vin dorozhchij
vid vsih tvo¿h rozhvalenih triumfiv.
Koli taki vinci nagrobni budut',
tak shcho zh, nehaj skorishe prijde smert'!
(Nadivaº na golovu vinec' z gordim spokijnim usmihom)
N e r i s a
Anteyu, sluhaj! YA ne mozhu bil'she
s'ogo terpiti. Tak zathnutis' mozhna
v mogil'nomu povitri se¿ hati.
Ti abo ya povinni vijti v svit.
YA tak tebe kohayu, shcho pristanu
na te, shchob slavoyu tvoºyu zhiti,
ale zovsim bez slavi zhit' ne mozhu -
ya ellinka!
A n t e j
I hochesh dobuvati
v rimlyan tu slavu?
N e r i s a
U rimlyan chi v inshih -
odnakovo. Meni potribna slava,
yak hlib, voda j povitrya. Koli ti
meni togo postachiti ne mozhesh,
bez chogo ya ne prozhivu, to mushu
sama sobi zdobuti, a vmirati
ne hochu ya, bo ya shche moloda.
A n t e j
Ta chim zhe ti zdobudesh tuyu slavu?
N e r i s a
Tim, chim i ti zdobuv bi - vlasnim histom.
A n t e j
Ti vse-taki piti na scenu hochesh?
(Pislya pauzi).
Nu shcho zh, Neriso, ya skazhu po pravdi, -
koli tebe ne marna primha kliche,
a muza Terpsihora, ya ne smiyu
z bogineyu zmagatis'. Mozhe, spravdi
ti mozhesh vidroditi dlya Korinfa
svyatuyu taºmnicyu Dionisa.
N e r i s a
O ni, ne dlya KorinfaI Ti ne dumaj!
Mene korinfs'ki opleski ne vablyat'.
Libon', zhiva Nerisa perevazhit'
kaminnu Terpsihoru v Mecenata,
yak protancyuº pered nim s'ogodni
tanec' Tanagri!
A n t e j
Ti, libon', mayachish?
N e r i s a
Ni, ya shche ne v garyachci.
A n t e j
Ti zh ne mozhesh
na orgiyu piti!
N e r i s a
CHomu ne mozhu?
Rimlyanka hodyat' skriz' - chomu zh bi j nam
ne perejnyati v ¿h togo zvichayu?
Prijdu j skazhu: "Mij cholovik neduzhij,
ale, shchob ne znevazhit' Mecenata,
prislav mene, svoyu zhonu, v gostinu..."
A n t e j
Ni, tv ve pidesh!
N e r i s a
Ti mene zamknesh?
Todi vzhe ya napevne budu znati,
shcho ti mene perekupiv u rabstvo.
Ale j rabini chasom utikayut'.
Ti ne vpevnyajsya na zamki.
A n t e j
Neriso!!
N e r i s a
SHCHo, pane mij?
(Pauza).
Nu to rishaj zhe zaraz:
chi ti, chi ya.
A n t e j
Oh, yakbi mav ya silu
tebe vid sercya odirvati get'
i kinuti, mov gadinu otrutnu,
rimlyanam tim pid nogi!
N e r i s a
(z korotkim zlisnim smihom)
Ti ne mozhesh?
To musish pokoritis'. Mozhe, zgodom
ti sam meni podyakuºsh za se.
Bo ya ne vidstuplyus' vid svogo slova, -
koli ne ti, to ya zdobudu slavi,
i to s'ogodni. YA dovoli zhdala.
A n t e j
(pislya vazhkogo movchannya)
Tak, ya pidu. Meni milishe bude
z rimlyanami, anizh otut z toboyu.
N e r i s a
Idi. Ta obberi zh ote galuzzya
z svoº¿ golovi - nevzhe zh tak pidesh?
Antej syagaº za golovu, zdijmav lavri, z projmayuchim zhalem divit'sya na ¿h
i movchki klade tam, de stoyala Evfrozina, koli kvitchala jogo.
G o l o s E v f r o z i n i
(ozivaºt'sya z glibini domu)
Neriso! Klich Anteya! Jdit' obidat'!
Uzhe gotova orgiya prepishna!
Antej mittyu kidaºt'sya do hvirtki,
N e r i s a
(doganyayuchi jogo)
Kudi zh ti? Treba zh pereodyagtisya!
A n t e j
Pusti mene! Bo prijde Evfrozina,
a ya ne smiyu glyanut' ¿j u vichi.
(Vibigaº za hvirtku).
E v f r o z i n a
(vihodit' z dverej)
A de zh Antej?
N e r i s a
Na orgiyu pishov.
Jogo zaprosheno do Mecenata.
E v f r o z i n a
YAkijs' divnij tvij zhart.
N e r i s a
YA ne zhartuyu.
On tam lezhat' ziv'yali hatni lavri, -
s'ogodni vin nam svizhi prinese,
zdobuvshi z ruk znavciv.
(Gordo pidvivshi golovu, jde v hatu).
E v f r o z i n a
(hapayuchis' za golovu)
Nevzhe se pravda?!
II
V gospodi Mecenata, ndshchadka togo slavutn'ogo Mecenata, shcho zhiv za
Avgusta. Velika, pishna, pribrana yak dlya orgi¿ svitlicya, arkoyu peredilena
na dvi nerivni chastini: u pershij, menshij (na peredn'omu plani), postavleno
triklinium dlya gospodarya Mecenata i dvoh najpochesnishih gostej -
prokuratora i prefekta -i vryadzheno neviookij primost, zaslanij kilimami,
dlya vistupiv spivciv, mimiv ta inshih artistiv; u drugij, bil'shij (na
zadn'omu plani), bagato stoliv, to z lizhkami navkolo - na grec'kij lad to
z stil'cyami - na rims'kij, tam sidyat' i lezhat' gostiv riznogo stanu i
viku, greki i rimlyani. Benket shche ledve pochavsya i jde yakos' mlyavo, vidko,
shcho gosti malo znajomi mezhi soboyu i pochuvayut'sya niyakovo pid uvagoyu
pochesnogo trikliniya chil'no¿ chastini svitlici. Na primosti hor panegiristiv
- mizh nimi Hilon - kinchaº syaiv.
H o r p a n e g i r i s t i v
(spivaº)
Svitlo vid svitla
rodit'sya vichno,
tak i presvitlij
rid Mecenata
z promenya v promin'
perelivaº
syajvo svoº!
Koli hor skinchiv spivati, Mecenat zlegka kivnuv golovoyu korifeºvi i
zrobiv rukoyu ruh, ne to nakazuyuchij, ne to zaproshuyuchij, shchob horisti zajnyali
miscya na benketi v zadnij chastini svitlici. Hor rozmishchaºt'sya poza
najdal'shimi stolami v samij glibini. Rabi roznosyat' napitki j na¿dki,
rabini rozdayut' kviti.
M e c e n a t
(ruhom pal'cya zaklikaº raba-domopravitelya)
Nehaj tim chasom tut poskachut' mimi,
a potim ti etiptyanki bezkosti,
shcho to pokazuyut' z mechami shtguki,
ale shchob te tryumo vse nedovgo:
hvilinu-dvi shchob kozhne zostavalos'
i shchob nihto ne smiv vihodit' dvichi.
(Do prokuratora i prefekta).
Bo uyavit' sobi, shcho j ti¿ mavpi
do sl-avi ne bajduzhi: raz plesnit',
to potim i prognati z konu trudno.
Tim chasom domopravitel', uklonivshis', vijshov, i na konu stali
z'yavlyatisya mimi, predstavlyayuchi koroten'ki mimichni farsi bez sliv,
akrobatki-ºgiptyanki z mechami, zhongleri i zhonglerki z barvistimi opukami i
t. in. Gosti popleskuyut' ¿m, chasom kidayut' ¿m kviti j lasoshchi. Malo
zvertayuchi na te vse uvagi, Mecenat i dvoº jogo pochesnih gostej rozmovlyayut'
mezhi soboyu, Mecenat trohi znizhenim golosom, Prefekt rivno, odnotonne i
trohi nedbalo, Prokurator golosno i neprimusheno.
M e c e n a t
Sya orgiya moya, priznatis' mushu,
nagaduº shchos' troshki carstvo tiniv
pered Plutonovim triumviratom.
Vi ne povirite, yak ya pracyuyu,
shchob yakos' podolati syuyu dikist'
i nedovirlivist', shchob spoluchiti
v odnu rodinu dvi chastini lyudu
korinfs'kogo - rimlyan i grekiv.
P r e f e k t
Druzhe,
ti j tak uzhe velikogo dosyag:
vzircevij maºsh hor panegiristiv,
takij i v Rimi ne shchodnya pochuºsh.
M e c e n a t
(mahnuvshi rukoyu)
Et, shcho toj hor!.. Pa shchirosti skazavshi,
takij poezi¿ na kuhni misce,
bo ¿j nedo¿dki - milisha plata,
nizh lavri... YA proshu v vas vibachennya,
shcho vas chastuyu otakim zlidenstvom -
(shche tihshe)
bo se, vlastive, til'ki dlya yurbi -
ta ya nadoluzhiti spodivayus'
na inshomu. YA tut naznav spivcya
spravdeshn'ogo. Ne duzhe vin slavutnij,
ta se vzhe grekam sorom, ne spivcevi.
YA pokazhu Korinfovi, shcho treba
rimlyanina dlya cinuvannya histu,
inakshe hist lishit'sya neuzhitkom.
P r o k u r a t o r
Spivec' toj hutko prijde?
M e c e n a t
YA ne znayu.
YA zaprosiv jogo, ale vidpovid'
bula vid n'ogo nevirazna.
P r o k u r a t o r
Ot shche!
Prositi ¿h... ti prosto b nakazav!
M e c e n a t
Nakazuvati tut ne vipadaº.
Antej ne rab, a vil'nij gromadyanin.
P r e f e k t
Vin rims'kij gromadyanin?
M e c e n a t
Se to ni,
a vse zh vin rodu chesnogo. V Korinfi
jogo rodinu zdavna povazhayut',
kolis' yakis' gero¿ z ne¿ vijshli.
P r o k u r a t o r
U grechukiv otih usi gero¿!
Hto kine v zvadi misku cherez stil
i v lob susidu vluchit' -- vzhe j uslavivs'/
discobolos!..*
* Diskobol (grec'k.), - Red.
(Smiºt'sya).
Taki zh i ¿h poeti:
na grec'kij lad Goraciya spartachit',
i vzhe vinec' na choli - lavreat!
V atens'kij akademi¿ kupiti
dvoh lavreativ mozhna za obol -
odin poet, drugij filosof bude!
Obachnishe - ne vitrachat' obola.
M e c e n a t
Ne zabuvaj, mij druzhe, shcho bogi
nevdyachnosti ne lyublyat'. Pam'yataj zhe,
shcho Rim hodiv u Greciyu do shkoli.
P r e f e k t
Vidomo, shcho poganij toj shkolyar,
yakij uchitelya ne perevazhit'.
M e c e n a t
Se tak, a vse zh vin musit' mati vdyachnist'.
P r e f e k t
Rim gojno zaplativ za tu nauku:
vin Greci¿ dav spokij i zakon,
chogo vona ne mala spokonviku.
P r o k u r a t o r
(vpadaº v rich)
A Greciya v svo¿j preslavnij shkoli
navchila Rim lish babs'kih tereveniv,
shcho til'ki nam religiyu zgan'bili,
ta shche privchila rozumom krutiti
bez zhodno¿ meti, yak pes hvostom.
Oce i vsya nauka. Bil'sh nichogo
ne znali ti¿ greki j ne stgorili -
V ¿h navit' movi ne bulo nikoli!
M e c e n a t
Nu otako¿! YAk to ne bulo?
Ti, druzhe, shchos' nechuvane govorish.
P r o k u r a t o r
Avzhezh, buv ionijs'kij dialekt,
attichnij, shche ne znayu tam yakij, -
shcho ne pis'mennik, to j balachka insha, -
ale gartovano¿ micno movi,
ºdino¿, vsesvitn'o¿, yak nasha,
ne mali greki zrodu.
M e c e n a t
Se to tak.
P r e f e k t
Ta j ¿h poeziya, skazhu po pravdi,
taki suproti nasho¿ ne vsto¿t'.
Dobirnosti tako¿, yak Goracij,
grek ne dosyag nikoli j ne dosyagne.
M e c e n a t
A vse zh i ridnu movu shanuvati
navchiv nas grek. Poeziyu latins'ku
pochav nam ellin-branec', ne rimlyanin.
P r o k u r a t o r
Bo musiv movu pana perejnyati,
a pav mav, pevyae, povazhnishi spravi,
nizh ridnu movu sikti na trohe¿.
P r e f e k t
(do Mecenata)
Mij druzhe, ti zh ne budesh zapevnyati,
shcho ti¿ virshi ne buli partac'ki,
a taya mova vv bula potvorna?
M e c e n a t
Hto znaº, druzhe, chim bula ta iskra,
z yako¿ na zemli vogon' z'yavivsya?
To, mozhe, buv nikchemnij peregar,
a vse zh nam shanuvat' ¿¿ godit'sya
i povazhati bat'ka Prometeya,
hoch, mozhe, viv i buv zichlivij zlodij.
P r o k u r a t o r
(do prefekta, kivaayuchi na Mecenata)
Oce zh i plid vid grec'ko¿ nauki!
P r e f e k t
Nash Mecenat vidomij filellen, -
koli b ishche ne viddiliv od Rimu
Korinfs'ko¿ respubliki!
(Smiºt'sya).
P r o k u r a t o r
ZHart zhartom,
a Rimovi z takogo filellenstva
vse zh mozhe vijti shkoda.
M e c e n a t
Ne turbujsya,
stara uchitel'ka te dobre tyamit',
shcho ¿j pri staroshchah pidporki treba.
YAkbi tak Rim na Greciyu rozserdivs'
i vidshtovhnuv, to zakrichala b "ginu!".
P r e f e k t
Vse zh drug nash mav raciyu: º shkoda.
Zamiluvannya nashe do chuzhinciv
do togo dovelo, shcho mi sami
na varvariv yakihs' perevernulis',
navchivshis' "afrikans'ko¿ latini"
vid chornovidih "rims'kih gromadyan".
M e c e n a t
Ba, shcho zh, bez varvariv ne obijtisya,
bo mi vzhe musim obnovlyati krov,
znesilenu vid praci ta rozkoshiv.
CHi ti b hotiv, shchob nashi vsi narodi
po-varvars'ki doviku govorili?
Navryad chi z togo bude slava Rimu.
P r o k u r a t o r
Nehaj movchat', poki yak slid navchat'sya
popravno¿ latini!
M e c e n a t
Se trudnen'ko!
Navchilis' movchki dobro¿ vimovi -
s'ogo b i Demosfen ne dokazav.
P r o k u r a t o r
Tak shcho zh robiti?
M e c e n a t
Te, shcho ya roblyu:
privchati laskoyu, darami navit',
vsih vidatnih chuzhinciv Rim lyubiti.
Hto lyubit', toj upodobitis' mozhe
do lyubogo i tilom, i dusheyu.
P r o k u r a t o r
Roznizhilo tebe te filellenstvo!
Cikavij znati, yak bi ti, napriklad,
zbirav podatki "laskoyu j darami"?
Bagato b nazbirav!
M e c e n a t
(smiyuchis')
Nu, tut ya mushu
zlozhiti zbroyu. V s'omu ti najduzhchij.
R a b - a t r i º n z i j
(uvihodit')
Prijshov Antej-spivec'.
M e c e n a t
A! Klich syudi.
Stij! YAk Antej uzhe pochne spivati,
ya znak podam, todi haj tancivnici
syudi uvijdut'. Til'ki zh ne ranishe.
Glyadi meni! Rushaj.
Atriºnzij vihodit'.
Oci rabi
psuyut' meni raz po raz lad usyakij.
Na ¿hnyu dumku, orgiya - to skoki.
A n t e j
(u poroga)
Vitayu vas, preslavni.
M e c e n a t
A, zdorov!
Ta blizhche pristupi. Kohancyu muzi
v poroga perestoyuvat' ne lichit'.
Antej pidhodit' blizhche, ale miscya jomu pri stoli nema i vin lishaºt'sya
stoyati pered lezhachimi gostyami.
M e c e n a t
(do gostej)
Se, druzi, najkoshtovnisha perlina
Korinfs'ko¿ zatoki.
A n t e j
Ti, preslavnij,
nadmirnu lasku polozhiv na mene,
Koriifovi zh viddav zamalo chesti.
M e c e n a t
CHomu zamalo chesti?
A n t e j
Bo ne mozhna
zlichiti perliv nasho¿ zatoki
i zvazhiti, kotra z nih najdorozhcha.
P r e f e k t
Lyubiti ridne misto - se godit'sya,
ale zh ne treba zabuvati pravdi
i vdyachnosti. YAkshcho v Korinfi dijsno
º skil'ka perliv histu i nauki,
to se º Mecenatova zasluga.
M e c e n a t
Moya zasluga pivnyacha, mij druzhe.
P r o k u r a t o r
YAk rozumiti seº, Mecenate?
M e c e n a t
Bo ya na vsyakih smitnikah gromadzhu
i tam vishukuyu koshtovni perli.
P r e f e k t
Ta ti zh ¿h ne kovtavtaºsh tak, yak piven',
ale daºsh v opravu.
Antej movchki rushaº.
M e c e n a t
Stij, Anteyu!
Kudi ti jdesh?
A n t e j
Tudi, kudi nalezhu.
M e c e n a t
YA bachu, ti obrazivsya.
P r o k u r a t o r
Se divno,
yaki ti greki vsi vrazhlivi!
A n t e j
Spravdi,
se divno, yak mv dosi ne privikli,
shcho peremozhcyam vil'no nazivvati
kra¿nu nashu smitnikom, a nas,
poki mi ne v "opravi", prosto smittyam.
M e c e n a t
Moºmu slovu ti dav kolyuchki,
ale ne ya. Usya moya vina,
shcho mij yazik buv yakos' posliznuvsya,
ale zh jogo bogi sliz'kim stvorili.
Vinuj YUpitera chi Prometeya, -
ti krashche znaºsh, hto z nih bil'she vinen.
P r e f e k t
A ya, minayuchi usyaki vini,
vertayu do zaslug. Mij Mecenate,
sej raz ya mayu zatyagti pozov
suproti tebe.
M e c e n a t
YAk?
P r e f e k t
Bo syu perlinu
ne ti, a ya vidkriv upershe.
M e c e n a t
Spravdi?
P r e f e k t
I v tim moya zasluga º shche bil'sha,
shcho perli ya ne prokovtnuv, znajshovshi,
hoch, vlasne, ya povinen buv kovtnuti.
M e c e n a t
YA htiv bi seº krashche zrozumiti.
P r e f e k t
O, se ne ta¿na! Kolis' ya tuta
vidkriv chi, krashche moviti, zakriv
geteriyu spivec'ku potaºmnu.
Tovarishem u nij buv najmolodshim
osej spivec'. YA oshchadiv jogo,
vvazhayuchi na molodoshchi nizhni,
i vin odin lishivsya z tovaristva,
bo, znayu dobre, bil'she v cilim kra¿
geterij ne bulo, nema j ne bude.
A n t e j
Ti pomilyaºshsya, shche º odna.
P r e f e k t
De?
A n t e j
Na Parnasi. Dev'yat' i odin
tam shodyat'sya na orgi¿ taºmni
i zakrivayut'sya vid oka vladi
gustimi hmarami.
M e c e n a t
Ha-ha! Se vluchno!
P r e f e k t
(zminivshi svij odnomanitno-nedbalij ton na griz'kij)
Ne tak-to vzhe i vluchno. Mecenate.
Ti "dev'yat' i odin" - Feb i kameni -
zovsim to ne geteriya taºmna,
a hor panegiristiv. ¯m zhe treba
ambroziyu ta nektar zarobiti,
to j musyat' panegiriki spivati.
A n t e j
Komu?
P r e f e k t
Zvichajno, geniºvi Rimu.
Parnas, Olimp i vsi svyati¿ gori
teper v jogo imperiyu distalis',
i til'ki tim bogam zhivet'sya dobre
shcho mayut' gidnist' rims'kih gromadyan
abo prinajmni lasku Mecenata
vsesvitn'ogo, a toj º genij Rimu.
Kotri zh bogi jomu ne pokorilis',
ti vignani buli abo j rozp'yati.
A n t e j
I shcho zh? Voni vid togo povmirali?
M e c e n a t
(nishkom, nahilivishs' do prefekta)
Mij druzhe, vibachaj, ale yurbi
si zharti mozhut' vidatis' blyuznirstvom.
P r e f e k t
(znov zderzhano)
Nehaj bogi prostyat', ne mig rimlyanin
ostannº slovo polishit' za grekom.
M e c e n a t
(golosno do Anteya)
Lyuds'koyu movoyu mi nasitilis'.
CHas obizvatis' movoyu bogiv
tobi, Anteyu.
A n t e j
Vibachaj, preslavnij,
meni ne hoche muza pomagati,
libon', vona s'ogodni ne golodna,
a ya bez ne¿ - mov bezstrunna lira.
M e ce n a t
Nevzhe se drug mij vidibrav ¿j nastrij?
P r e f e k t
Za pravdu pereproshuvat' ne budu,
a muzi, shcho s'ogodni ne golodna,
slid pam'yatat', shcho j u bogiv º zavtra
lishe todi, koli jogo zasluzhat'.
A n t e j
Ne raz, hto zabuvaºt'sya pro zavtra,
toj maº vichnist'.
V atriumi chutno gomin.
M e c e n a t
SHCHo se tam za gomin?
A t r i º n z i j
(z poroga)
Preslavnij pane, tam yakas' grekinya
prijshla j dozvolu prosit' ustupiti,
shchob tut postoyati kolo porogu,
poki spivec' Antej spivati bude.
M e c e n a t
Ta hto zh vona? YAkogo sutanu?
A t r i º n z i j
Kazhe,
shcho ºst' vona Anteºva zhona.
M e c e n a t
SHCHo zh, haj uvijde.
Atriºnzij vihodit'. Na porozi z'yavlyaºt'sya Nerisa i vklonyaºt'sya
A n t e j
Nashcho se, Neriso?
Nerisa movchit' i soromlivo zakrivaºt'sya pokrivalom.
Vernis' dodomu!
M e c e n a t
Vibachaj, Anteyu!
Tut ya gospodar i ne dozvolyayu
svo¿h gostej nikomu proganyati.
Ti vil'nij zostavatisya chi ni,
ale j tvoya zhona tak samo vil'na,
poki vona v gostish v Mecenata.
A n t e j
(do Nerisi)
Ti hochesh tut lishitis'?
N e r i s a
(tihe, ale tverdo)
YA lishusya.
P r o k u r a t o r
(stiha do Mecenata)
Se ti ne durno tak, - vona zgrabnen'ka.
I zvidki vin uzyav sobi syu nimfu?
M e c e n a t
Taki nizhki buvayut' lish v Tanagri.
Meni povir, ya znayusya na tomu.
(Do Nerisi).
CHi vi davno po shlyubi?
N e r i s a
Pershij misyac'.
M e c e n a t
(do Anteya)
O, to nevzhe tobi, Anteyu, treba
shche j muz do pomochi v medovij misyac'?
Ti j tak povinen bi spivat', yak bog,
koli sya graciya pered toboyu!
Ale chogo zh vona pid pokrivalom?
A n t e j
Tak zvichaj ellins'kij zhinkam velit'.
M e c e n a t
Ale v mo¿j gospodi zvichaj rims'kij,
i vin svo¿ vimogi maº. Musish
dozvoliti druzhini vidslonitis'.
Nerisa, ne zhduchi Anteºvo¿ vidpovidi, odkrivaº oblichchya i soromlivo
poglyadaº na Mecenata.
Bogi mo¿! Vi podivit'sya, druzi!
Se zh taya marmurova Terpsihora,
shcho ya kupiv uchora vid Fedona!
Se vipadok? Ni, vipadkiv takih
ne mozhe buti!
(Do Nerisi).
Vin riz'biv iz tebe?
N e ri s a
Tak, pane.
M e c e n a t
SHCHo zh, ti j tancyuvati vmiºsh?
N e r i s a
Ne znayu...
M e c e n a t
YAk ne znaºsh? Terpsihora
ne znaº, shcho vona boginya tancyu?
A n t e j
Se znachit', shcho vona ne tancivnicya
i poza domom tancyuvat' ne vmiº.
M e c e n a t
To ya prijdu kolis' do tvogo domu.
A n t e j
Se bude chest' meni. Ale ne znayu,
chi trapit'sya tobi Nerisu bachit',
bo mati, zhinka i sestra u mene
perebuvayut' zavzhdi v gineke¿,
a ya zh tebe ne smiyu tam vitati.
M e c e n a t
Nedobrij zvichaj vash!
A n t e j
Takij vin zdavna, -
ne ya jogo, preslavnij, vstanoviv.
P r o k u r a t o r
Ale ti rado z n'ogo koristaºsh!
M e c e n a t
SHCHo zh, se ne divo. Zazdroshchi Anteya
ya rozumiyu. Otzhe j ya postaviv
ne v atrium kaminnu Terdsihoru,
a v svij tablin, shchob ne profanuvalas'.
A n t e j
(shchiro)
Za se tobi ya spravdi vinen dyaku!
M e c e n a t
Tak dokazhi zh nam dilom tuyu vdyachnist',
a vlasne, spivom.
(Do raba).
Prinesi, Evtime,
tu liru, shcho s'ogodni ya kupiv.
Evtim prinosit' veliku, pishno ozdoblenu liru.
Anteyu, syaya lira - dar vsesvitu,
bo rogi v ne¿ z tura pushch germans'kih,
slon afrikans'kij dav ozdobi z kosti,
kraj arabijs'kij zolota prislav,
a dereva - indijs'kij lis taºmnij,
moza¿ka prijshla z kra¿ni siniv,
najkrashchi v sviti struni italijs'ki
opravleno v britans'ke yasne sriblo.
A n t e j
Lish ellins'kogo v nij nema nichogo!
M e c e n a t
Vsya bude grec'ka, yak tvoºyu stane,
bo ti ¿¿ distanesh v dar vid mene,
koli vpodobaºsh. Torkni ¿j struni.
A n t e j
(torkaº struni nedbalo, ne beruchi z ruk raba. Struni ozivayut'sya tihim,
ale naprochud garnim i chistim golosom Antej zdrigaºt'sya vid podivu)
YAkij prekrasnij, nadzvichajnij golos!
Daj liru, hlopche!
(Bere de ruk liru).
Oh, yaka vazhka!
M e c e n a t
Ti sam ¿¿ derzhat' ne potrebuºsh.
Na te º rab. Evtime, na kolina!
I tak derzhi, yak sej spivec' nakazhe.
Evtim staº na kolina i pidderzhuº Anteºvi liru.
A n t e j
Ni, ¿j ne slid zvikati do takogo.
V svo¿j oseli ya rabiv ne mayu,
i prijdet'sya ¿j visit' na povitri
na reminci.
M e c e n a t
Rapsodiv davnih sposib!
Se duzhe garno! Potepi, Evtime,
¿¿ otam, de taya lampa visit'.
Evtim chiplyav liru na velikij kandelyabr, znyavshi z kandelyabra veli¿ku
lampadu.
Antej zihodit' na primost i torkaº struni sil'nishe, nizh upershe. Pochuvshi
toj akord, Hilon i Fedon shoplyuyut'sya na rivni nogi.
H i l o n
(do tovarishiv-horistiv, shcho sidyat' tam zhe za zadnimi stolami, zajnyati
¿doyu i balachkami)
Tovarishi! Movchit'! Antej zagrav!
F e d o n
Anteyu! Zaspivaj epitalamu!
Antej spinyaºt'sya, spuskaº ruki i shilyav golovu. Pauza.
M e c e n a t
Anteyu, shcho tobi? CHi ti neduzhij?
CHi, mozhe, lira sya tobi nezruchna?
N e r i s a
(do Mecenata, ozivayuchis' vid poroga)
Mij cholovik nedavno vstav z nedugi.
(Do Anteya dbajlivo i nizhno).
Anteyu, ti zovsim ne rozvazhaºsh
svoº¿ sili. Krashche vzhe dozvol'
meni za tebe dokazati vdyachnist'
preslavnomu. Hoch ya ne tancivnicya,
ta potancyuyu, yak v Tanagri zvichaj,
yak matinka navchila. Haj probachat'.
M e c e n a t
YA zgodzhuyus', hocha bulo b shche krashche,
yakbi v osobah vashih poºdnalis'
muzika i tanec' v odno podruzhzhya.
A n t e j
Moya zhona zovsim ne rozvazhaº
svoº¿ movi. CHuyusya na sili
i gratimu, j spivatimu bez tanciv.
Tak prosheno mene, tak obicyav ya,
a tvij tanec', Neriso, ne dlya orgij.
Spinivsya ya tomu, shcho dobirav
u pam'yati svo¿j dorechnih spiviv.
F e d o n
Spivaj epitalamu! Se do rechi!
A n t e j
Ni, ne do rechi, - mi ne na vesilli.
M e c e n a t
CHomu zh? Ti uyavi, shcho v s'omu domi
shlyub vidbuvaºt'sya Elladi z Rimom.
A n t e j
YA bachu orgiyu pered soboyu,
to j spiv prigaduºt'sya ne vesil'nij,
skorish vakhichnij.
P r o k u r a t o r
Ba, vono shche j krashche!
Antej znov pristupaº do liri. Mecenat podaº znak gostyam, shchob movchali;
gomin rozmov stihaº, til'ki chasom chutno bren'kit posudu tam, de gosti
p'yut'.
Antej pershu strichku promovlyaº povagom i bez muziki, dali raptom, bez
prelyudi¿, pochinaº spivati, prigrayuchi sobi guchno, vpevneno, v tempi
vakhichnogo tancyu.
A n t e j
Teper, vsesvitnij dare, posluzhi meni,
Dzveni! Dzveni! Graj! Graj!
Duha orgi¿ nam zbudi!
Golos daj nimoti rabiv!
Rozvorush nam ospalu krov,
rozmah daj nashij sili okritij!
Mecenat daº znak atriºnziºvi, vbigayut' tancivnici i koribanti i
puskayut'sya u vakhichnij tanec'.
Mi vakhichnij pochnem tanec'!
Zminit' orgiyu shal vesni!
Znikne holod i zhah iz dush,
yak vid soncya nagirnij snig!
Dionise! Z'yavi nam divo!
Graº v tim zhe tempi prigriv bez sliv i ne zavvazhaº, shcho Nerisa nezamitno
opinilasya v gurti tancivnic'. Zgodom Antej minyaº temp na povil'nishij i
lagidnishij, z inshogo tonu.
Mirnogo tancyu
lad garmonichnij,
tihe ta yasneº lito
prijde po bujnij, guchnij vesni,
i zapanuº urochiste svyato.
Pri zmini tempu tancivnici spinilis', odna Nerisa tancyuº, vse derzhachis'
pozad Anteya; tancyuº bezguchno, tiho, plavko, mirno.
Antej vse ne bachit' ¿¿, zahoplenij groyu, i znovu bere poperednij temp,
til'ki z bil'shim zavzyattyam.
Dzveni! Dzveni! Graj! Graj!
Daj pochuti nam yaru mic'!
Daj sp'yaniti z nadmiru sil!..
Tancivnici i koribanti znov otochili Nerisu vakhichnim kolom, ale Mecenat
spinyaº ¿h raptovim ruhom i guchnim poklikom.
M e c e n a t
Spinit'sya vsi! Nerisa haj tancyuº!
Pri s'omu pokliku Antej spinyaºt'sya, obertaºt'sa i ne mozhe odrazu
otyamitisya z diva ta urazi, pobachivshi Nerisu na choli tancivnic'. Mecenat,
zavvazhivshi te, spleskuº v doloni.
Muziki! Gej! Tanec' vakhichnij grajte!
Z'yavlyayut'sya muziki z podvijnimi fyaejtami, kimvalami, timpanami, grayut'
vakhichnij tanec'. Nerisa, pislya korotkogo zbentezhennya, blisnuvshi ochima,
puskaºt'sya v prudkij tanec', z nesamovitimi, ale garnimi ruhami menadi.
Dehto z gostej pripliskuº ¿j vlad dolonyami ta prilyaskuº pal'cyami. Mecenat,
ruhom zaklikavshi Evtima, shepnuv jomu na vuho, toj prinosit' ozdobnu
skrin'ku i podaº ¿¿ Mecenatovi.
A n t e j
Neriso! Godi!
M e c e n a t
Ni, tancyuj, bogine!
Tancyuj, prekrasna muzo Terpsihoro!
(Vijmaº iz skrin'ki diamantove namieto, zdijmaº jogo oboma rukami vgoru
i vabit' nim do sebe Nerisu).
Nerisa, ne perestayuchi tancyuvati, nablizhaºt'sya do Mecenata, ochi ¿¿
goryat', ruhi nagaduyut' zgrabni vikruti hizhogo zviryati. Gosti zrivayut'sya z
misc' i tovplyat'sya, namagayuchis' kozhne krashche bachiti Nerisu. Na ne¿
siplyut'sya kviti i grim opleskiv.
G o l o s z h o r u p a n e g i r i s t i v
Se nasha muza!
P r o k u r a t o r
(laso)
Garna, garna shtuchka!
P r e f e k t
Sya muza, pevne, z golodu ne zgine.
Nerisa, zblizivshis' do Mecenata, staº pered nim na odno kolino i
vidhilyaºt'sya nazad, nemov gotova vpasti vid znesilennya, ale rozkishna i
zal'otna usmishka graº na ¿¿ ustah. Prokurator kidaºt'sya pidderzhuvati ¿¿,
ale Mecenat poperedzhaº jogo, nadivshi Nerisi namisto na shiyu i tim samim
ruhom pidderzhavshi ¿¿.
N e r i s a
Mij pane, dyakuyu!
(Hoche pociluvati jogo v ruku).
M e c e n a t
Ne tak, bezsmertna!
(Ciluº ¿¿ v usta).
Nerisa vstaº.
P r e f e k t
(z miscya, posuvayuchis' trohi na lozhi i prostyagayuchi chashu z vinom)
Hodi, vakhanko, vidpochin' kraj tigra!
Nerisa, usmihnuvshis', podaºt'sya do n'ogo. V yurbi zderzhanij smih. Antej
raptom zrivaº liru z kandelyabra i kidaº ¿¿ a rozmahu v Nerisu. Nerisa
zatochuºt'sya i padav dodolu.
N e r i s a
Ryatujte! Vin mene ubiv!..
Altej nahilyaºt'sya do ne¿ i bachit', shcho vona konaº.
A n t e j
(tiho i nache spokijno)
Ubiv...
P r e f e k t
(gukaº rabam)
Syudi vigiliv!
A n t e j
Stij, daj zakinchiti.
(Zdijmaº z liri odnu strunu. Zvertaºt'sya do Hilona i Fedona, shcho stoyat'
poperedu yurbi).
Tovarishi, dayu vam dobrij priklad.
(Zadavlyuºt'sya strunoyu i padaº mertvij kraj Nerisi)
[28.III. 1913, ªgipet]
** V KATAKOMBAH **
(Posvyata shanovnomu pobratimovi A.Krims'komu)
Katakombi kolo Rima. V kripti*, slabo osvitlenij olijnimi kaganchikami i
tonkimi voskovimi svichkami, zibralas' gromadka hristiyan. ªpiskop kinchaº
propovid' sluhacham i sluhachkam, shcho stoyat' pobozhno, tiho i pokirno.
* Kripta - okreme nevelike primishchennya v katakombah_
ª p i s k o p
Proslavmo zh, brattya, gospoda Hrista,
shcho posadiv na nebi poruch sebe
zamuchenogo brata Harikleya.
H o r
Na nebi slava gospodu Hristu,
shcho vizvolyaº vid zemnih kajdaniv,
z grihovno¿ temnici nas vivodit'
u carstvo svitla vichnogo.
D i ya k o n
Amin'.
ª p i s k o p
Nash brat buv na zemli rabom pogans'kim,
teper vin rab gospodnij, bil'sh nichij.
N e o f i t - r a b
Gospodnij rab? Hiba zh i tam rabi?
A ti zh kazav: nema raba ni pana
u carstvi bozhomu!
ª p i s k o p
Se shchira pravda:
vsi rivni pered bogom._
N e o f i t - r a b
I rabi?
ª p i s k o p
Rabi gospodni_, brate, ne zabud'.
Skazav Hristos: yarmo moº solodke,
tyagar mij legkij. Rozumiºsh?
N e o f i t - r a b
(pislya tyazhko¿ zadumi)
Ni!..
Ne mozhu. Ne zbagnu ya s'ogo slova.
H r i s t i ya n k a - r a b i n ya
(v raptovomu nestyami prorokuº)
Uzhe lezhit' pri derevi sokira!..
"YA posichu jogo i vergnu v plomin'", -
skazav gospod'!.. Prijdi, prijdi, prijdi,
Isuse, sine bozhij! Pohililas'
tvoya pshenicya, - zhde vona serpa...
Oh, doki zh, gospodi?.. Rahil' ridaº,
nema ¿¿ ditok...
(Bezladna mova perehodit' u nesamovitij lement, inshi zhinki j sobi
pochinayut' golositi,
dehto z cholovikiv tezh ne vitrimuº).
ª p i s k o p
(vladnim, duzhim golosom)
Get', satano!
Tvoº¿ vladi tut nemaº!
(Pidhodit' do prorochici, shcho b'ºt'sya v korchah, i klade ¿j na golovu
ruku).
Sestro, molitva j vira haj tebe ryatuyut'
vid navozhdennya zlogo duha.
ZHinka pomalu zatihaº pid jogo poglyadom i bezsilo shilyaºt'sya na ruki do
tovarishok, shcho pidderzhuyut' ¿¿.
H r i s t i ya n k a
(odna z tih, shcho pidderzhuyut' prorochicyu.
Ozivaºt'sya nesmilim golosom)
Otche,
¿¿ ditinu vchora pan prodav
yakomus' grekovi z Korinfa...
ª p i s k o p
Vmovkni!
Velikij nash apostol zapovidav:
"A zhinka sered zboru haj movchit'".
Prorochicyu tim chasom vivodyat'. Movchannya.
N e o f i t - r a b
(pidhodit' do ºpiskopa. Tremtyachim vid zbentezhennya, ale
rozpachlivo-zvazhlivim golosom)
Prosti, ale ya vse zh ne rozumiyu,
yak mozhe but' yakes' yarmo solodkim,
a shchos' vazhkeº legkim.
ª p i s k o p
Brate mij,
koli ti sam po voli shiyu shilish
v yarmo hristove, solodko se bude
tvo¿j dushi; koli ti samohit'
na sebe hrest viz'mesh, nevzhe vin bude
vazhkim dlya tebe?
N e o f i t - r a b
Ale nashcho maºm
shche samohit' u yarma zapryagatis'
ta dvigati hresti po vlasnij voli,
koli vzhe j tak namuchila nevolya?
Namulili nam yarma ta hresti
i shiyu, j dushu, azh terpit' nesila!
YA ne za tim prijshov do vas u cerkvu,
shchob yarem ta hrestiv novih shukati.
Ni, ya prijshov syudi shukati voli,
bo skazano zh: ni pana, ni raba.
ª p i s k o p
I syuyu volyu matimesh ti, brate,
yak til'ki stanesh pid yarmo hristove.
Rabi gospodni rivni mizh soboyu.
Ti pid yarmom shlyah svitovij projdesh
i v carstvo bozhe vvijdesh, teº carstvo,
de vzhe nemaº pana, okrim boga,
a vin zhe nam otec'. Tvoya gordinya
bula b do satanins'ko¿ podibna,
yakbi ti vladi gospoda-otcya
ne htiv priznati nad soboyu.
N e o f i t - r a b
Otche!
YAka vzhe tam v raba gordinya taya!
Nehaj i tak, nehaj otec' ºdinij
nad nami bude, ta koli zh nastane
te carstvo bozhe? De jogo shukati?
Odin z brativ kazav: vono na nebi,
a drugij: na zemli...
(Divit'sya z zapitom i palkim spodivannyam).
ª p i s k o p
Obidva pravi.
N e o f i t - r a b
De zh na zemli º carstvo bozhe?
ª p i s k o p
Tut.
N e o f i t - r a b
U Rimi?!
ª p i s k o p
V nashij cerkvi.
N e o f i t - r a b
V katakombah?
ª p i s k o p
Ne govori - "os' tut" chi "tam vono".
Vono º skriz', de bog º v lyuds'kih dushah.
N e o f i t - r a b
Koli zh vin bude v dushah vsih lyudej?
ª p i s k o p
Todi, koli Hristos udruge prijde
na zemlyu z neba.
N e o f i t - r a b
(smutno)
Brat odin kazav,
shcho lit azh tisyacha minuti musit'
vid pershogo do drugogo prishestya...
ª p i s k o p
Se ºres', brate, bo nihto ne znaº
ni dnya, ni chasu...
N e o f i t - r a b
(vpadaº jomu v rich z radisnoyu nadiºyu)
Znachit', carstvo bozhe
nastati mozhe v kozhen den' i chas?
ª p i s k o p
Zapevne tak.
Neofit-rab zamislyuºt'sya i znov smutniº.
Pro shcho gadaºsh, brate?
N e o f i t - r a b
YA dumayu... os' ti skazav, shcho tut
u nas º carstvo bozhe... A chomu zh
u nas tut º patrici¿, plebe¿,
nu, i rabi?
(Oglyadaº vse zibrannya, dekotri spuskayut' ochi v zemlyu).
H r i s t i ya n i n - p a t r i c i j
(vistupaº trohi napered)
Dusha tvoya, mij brate,
bentezhit'sya daremne. YA - patricij,
a vin - mij rab
(pokazuº na starogo cholovika),
ale se tak dlya svitu,
a pered bogom mi brati oboº.
N e o f i t - r a b
(do starogo raba)
Ti rab jomu pro lyuds'ke oko til'ki?
S t a r i j r a b
Ni, ya sluzhu svoºmu panu virno,
ne til'ki zo strahu, a j po sumlinnyu,
yak nakazav gospod'.
N e o f i t - r a b
Koli vi rivni,
to nashcho maºsh ti jomu sluzhiti?
S t a r i j r a b
To bozha volya, shcho vrodivs' vin panom,
a ya - rabom.
N e o f i t - r a b
To, znachit', v carstvi bozhim
º rab i pan?
Starij rab movchit'.
P a t r i c i j
Vin tut meni ne rab,
tut ya jomu gotov umiti nogi, -
mi zazhili svyatogo tila j krovi
ukupi, pri odnim stoli.
N e o f i t - r a b
(do starogo raba)
I doma
tak samo pri odnim stoli ¿ste?
S t a r i j r a b
Ni, brate, se b zovsim ne vipadalo.
N e o f i t - r a b
CHomu?
S t a r i j r a b
Bo tak ne lichit'... ne podoba...
ª p i s k o p
(do neofita-raba)
Ne spokushaj jogo. Vin prostij duhom,
a carstvo bozhe dlya takih najblizhche.
Hto terpit' vse v pokori, toj shchaslivij,
tomu odnakovo: chi pan, chi rab
vin bude tut u sviti.
N e o f i t - r a b
Ni, mij otche,
ni, ne odnakovo...
(Z porivom).
Koli b ti bachiv,
yak plakala moya ditina vchora -
vono zh pokirne, tihe nemovlyatko, -
do vechora bez pokormu zostavshis':
na orgi¿ prisluzhuvala zhinka
i nikoli bulo zabigti v hatu
pogoduvat' ditinu. A teper
ditina nasha hvora, til'ki zhinka
ne smiº plakati, bo pan ne lyubit'
ochej zaplakanih v rabin' vrodlivih.
ª p i s k o p
Ne treba plakati, hoch bi pomerla
ditina vasha, - ¿j velike shchastya
na nebi prigotovane.
N e o f i t - r a b
A pans'kij
malij ditini menshe shchastya bude,
koli pomre nevinnim nemovlyatkom?
ª p i s k o p
(trohi zbentezhenij)
Nevinni vsi odnakovi u boga.
N e o f i t - r a b
(ponuro)
To panenyati vdvoº shchastya bude:
raz na zemli, a vdruge shche j na nebi...
S t a r i j r a b
Ne zazdri, brate, ne gubi dushi,
svyato¿ chistoti ¿j ne plyami.
Nehaj znushchaºt'sya tvij pan-poganin
(bo hristiyanin tak bi ne znushchavsya) -
vin chistoti v tvo¿j sim'¿ ne znishchit',
poki u tebe i v zhinki dushi yasni.
N e o f i t - r a b
Oj, ne pechi mene slovami, didu!..
Probach, ne znaºsh ti... skazati sorom...
E, shcho tam sorom dlya raba!.. Skazhu!
YAka tam "chistota" i "yasni dushi"?
Moya dusha gniº, koli ya bachu,
yak zhinka z orgi¿ prihodit' chasom
vinom rozpalena, z ognem v ochah
vid soromic'kih spiviv. Kviti v kosah
shche ne zov'yali i taki yaskravi
suproti brudu v hati vidayut'sya...
Odezhu pans'ku zhinka pospishaº
zminyati na veretu rabs'ku shvidshe,
shchob ne kalyati v nashij "chistij" hati,
i ya ne raz u zhinki bachiv sl'ozi
v taki hvilini... Zvichka do rozkoshiv
u¿las' ¿j u serce, mov irzha, -
bez nih ¿j tyazhko... Didu, ya ne mig,
ne mig ne bit' ¿¿ za ti¿ sl'ozi,
hoch znav, shcho tim sprotivlyu ¿j shche girshe
ogidnu hatu nashu...
P a t r i c i j
Brate mij,
ti naputi na nashu viru zhinku,
todi vona vzhe plakati ne bude
po marnih svitovih rozkoshah.
N e o f i t - r a b
Pane! -
chi pak u vas tut kazhut' "brate". - Znaºsh,
ne zvazhusya ya zhinki navertati
na novu viru. Haj vzhe lipshe plache
po chistih shatah ta po pans'kij hati,
nizh maº plakati po chistoti
dushi svoº¿ j tila. Vryatuvati
vona odnakovo sebe ne mozhe,
ta shcho ¿j z togo, koli bude znati
pro grih i svyatist'. Krashche haj ne znaº.
ª p i s k o p
Hto po nevoli sogrishiv, toj chistij.
N e o f i t - r a b
Ta mi, rabi, sami ne raz ne znaºm,
shcho robim po nevoli, shcho po voli...
Grih chi ne grih, a muka zostaºt'sya...
Skazati tyazhko... ya ne znayu sam,
chi to moya, chi pans'kaya ditina,
lyublyu ditinu j chasom nenavidzhu...
S t a r a zh i n k a
Grih nenavidit', to zh ditya nevinne.
(Glyanuvshi na ºpiskopa, zamovkaº).
ª p i s k o p
I zhinka chasom mudre slovo movit'.
Moloda, ale zmarnila, ubogo vbrana zhinka
shchos' shepoche na vuho povazhnij starij vdovi-diyakonisi.
D i ya k o n i s a
(do ºpiskopa)
Dozvolish govoriti, chesnij otche?
ª p i s k o p
Kazhi, ale korotko.
D i ya k o n i s a
(vkazuº na molodu zhinku)
Sya sestra
bazhaº posluzhiti s'omu bratu.
(Vkazuº na neofita-raba)
ª p i s k o p
YAk same?
D i ya k o n i s a
Prosit', shchob jogo zhona
prinosila ditinu ¿j do hati,
jduchi na pans'ku orgiyu sluzhiti, -
sestra svoº goduº nemovlyatko,
to vdilit' pokormu i tij ditinci
ta j doglyadit' do vechora sumlinno.
ª p i s k o p
(do molodo¿ zhinki)
Se dobre dilo pered bogom, dochko.
Moloda zhinka pokirlivo shilyaº golovu.
D i ya k o n i s a
(do neofita-raba)
Skazhi svo¿j zhinci, nehaj prinosit'
ditya do hati tesli Deodata -
na Forumi Malomu vin zhive -
i doruchit' sestri Ancillode¿;
za doglyad shchirij mozhe buti pevna.
A n c i l l o d e ya
(moloda zhinka. Tihim golosom do neofita-raba)
Zrobi meni syu lasku, milij brate!
N e o f i t - r a b
(zrushenij)
Spasibi, sestro!
P a t r i c i j
A do mene prijdesh,
ya dam tobi odezhi, ne novo¿,
ale poryadno¿, z mo¿h rabin',
mi z zhinkoyu daºm ¿m bil'sh nizh treba,
to mozhut' i tvo¿j zhoni vdiliti,
koli tvij pan nedosit' ¿j daº.
N e o f i t - r a b
(zderzhano)
Spasibi, pane.
ª p i s k o p
(popravlyaº)
Brate.
N e o f i t - r a b
(bajduzhe)
Haj i tak.
H r i s t i ya n i n - k u p e c '
Kazav ti, zhinka lyubit' chistotu,
a v hati brud. Prihod' do mogo kramu,
ya mila dam bez groshej, pevne, pan vash
vam zhaluº jogo.
N e o f i t - r a b
(z ledve skritoyu nasmishkoyu)
Libon', shcho tak!
S t a r i j d i ya k o n
Ti, mozhe, chasom goloduºsh, brate, -
zdebil'shogo pogani zle goduyut'
svo¿h rabiv, - to ti prihod' do nas
shchotizhnya na agapi u nedilyu
(se v nas taki obidi dlya ubogih),
tam matimesh pozhivnu dobru stravu
dlya tila i dlya duha. Bo chasami,
yak pokinchat'sya vzhe trapeza vbogih,
prihodyat' i ºpiskop ta najstarshi
Hristovo¿ zazhiti krovi j tila,
podati nam nauku blagochestya,
umiti nogi brattyam. Ti prihod'
na dvorishche do mene. YA olijnik,
Agatofilom zvusya, kolo Termiv
moya oselya. Vsyak tobi pokazhe,
de meshkaº "otoj divak-bagach,
shcho lyubit' goduvati vsyu golotu".
Se tak pro mene gomonyat' pogani.
N e o f i t - r a b
(nichogo ne vidpovidaº diyakonovi i sto¿t' yakij chas movchki, vhopivshis' za
golovu)
Do chogo ya dozhivsya! Liho tyazhke!
ZHebrushchim didom zamolodu stav!..
Kogo meni klyasti? CHi svogo bat'ka,
shcho za dovgi prodav mene v nevolyu?
CHi ti dovgi, chi togo bagacha,
kupcya na lyuds'ki dushi? CHi toj den',
toj chas, koli na svit ya narodivsya?
ª p i s k o p
Neshchasnij, shamenisya! Zaspokojsya!
ZHeni vid sebe get' lihogo duha
gordini j rozpachu! Smertel'nij grih
oci tvo¿ prokl'oni, shche j v godinu,
koli tobi brati braters'ku pomich
tak gojno prizvolyayut'.
N e o f i t - r a b
Oj, ta pomich!
Vona meni vrazila serce vkraj...
Ta glyan' zhe ti na syu zmarnilu zhinku
(vkazuº na Ancillodeyu),
vona zh yak tin'. A v mene zh moloda,
zdorov'yam povna zhinka; til'ki sin mij,
yak sirota, za pokormom biduº, -
chuzhij ditini dolyu za¿dati
abo vmirati musit', poki mati
vinom i vtihoyu paniv chastuº.
I ya shche mayu zhebrati odezhi
otij svo¿j z bidi gulyashchij zhinci, -
z rabiv rabini shmattya nazbirayu,
bo nikoli rukam zdorovim pryasti -
nemaº chasu, bo shcho den', to svyato.
Ti kazhesh: grih klyasti j rozpachuvati,
a se zh ne grih - golodnih ob'¿dati
i golih obdirati? I kogo zh?
Svo¿h brativ, pracivnikiv, rabiv...
D i ya k o n
U nas dayut' i vbogi i zamozhni.
N e o f i t - r a b
A, ya zabuv, shcho mozhu vzyati mila
u brata-kramarya zovsim zadurno,
shchob trohi obhayuchit' rabs'ki zlidni,
abi ne tak uzhe kololi ochi
u carstvi bozhomu bratam bagatim,
a to shche prijde chasom brat ubogij
na tu agapu raz na tizhden' ¿sti
ta rozprostre svo¿ brudni vereti
na lavi poruch bilo¿ tuniki
i vishito¿ togi.
(Do patriciya).
Ti podyakuj
svomu tovarishu za teº milo,
bo, mozhe, prijdet'sya umiti nogi
meni dlya hristiyans'kogo bratannya,
to vse zh taki voni chistishi budut',
yak ya ¿h doma troshki milom zmiyu,
pozhaluyu ruchok patricians'kih.
Patricij spalahuº, ale strimuºt'sya i til'ki poglyadaº na ºpiskopa.
ª p i s k o p
(shche tihim, zderzhanim golosom, ale vzhe suvoro)
YAkij zlij duh tobi obmariv serce?
Za vishcho ti svo¿h brativ kartaºsh
¿dkimi ta vrazlivimi slovami?
SHCHo mi tobi vchinili, shcho ti maºsh
suproti nas?
N e o f i t - r a b
YA mayu zhal' do vas,
velikij zhal'. YA dosi buv rabom,
nevil'nikom, zaprodanim v nevolyu,
zabranim silomic', a vi tepera
shche j zhebrakom mene zrobiti htili,
shchob ya po voli ruku prostyagav
po hlib laskavij. Vi meni hotili
poverh yarma girkogo - shche j solodke,
poverh vazhkogo - legke nalozhiti,
i hochete, shchob ya shche vam poviriv,
nemov meni vid togo stane legshe.
ª p i s k o p
Se mi tobi po shchirosti kazali,
po slovu bozhomu.
N e o f i t - r a b
A ya ne viryu
ni v shchirist' vashu, ni v taki slova.
YAkbi vi shchiro pomogti hotili -
on maºte na oltari sriblo
i zoloto - zamist' otih agap
mogli b rabiv z nevoli vikuplyati.
(Do patriciya).
Ti, pane, mig bi vidpustiti j durno,
a mi b uzhe sami sobi distali
odezhi j hliba.
ª p i s k o p
Hto taki mi,
shchob volyu bozhu odminyati mali,
komu rabom, komu z nas vil'nim buti?
Pro shcho ti dbaºsh? "Ne ºdinim hlibom
zhive lyudina, ale j kozhnim slovom,
shcho z bozhih ust vihodit'".
N e o f i t - r a b
Ni, ¿j malo
samogo hliba j sliv, ¿j treba voli,
inakshe bude niditi, ne zhiti.
Za te zh ya mayu zhal' do vas velikij,
shcho vi meni zamist' togo zhittya
obitovanogo u vichnim carstvi bozhim
daºte stravu, odizh ta slova.
ª p i s k o p
Ne vsi slova odnakovi, mij brate,
slova gospodni bil'sh ryatuyut' dushu,
nizh lyuds'ki vsi dila.
N e o f i t - r a b
YAki zh slova?
"Terplivist' i pokora", - til'ki j chuv ya
vid vas s'ogodni. Ta nevzhe voni
ryatuyut' lyuds'ki dushi? Ta nevzhe
za nih idut' na hrest, na naglu stratu
i na potalu zviram hristiyani?
ª p i s k o p
Voni idut' za te velike slovo,
yakogo vsim slovam lyuds'kim nesila
dostotu rozkazati.
N e o f i t - r a b
SHCHo za slovo?
ª p i s k o p
Te slovo - bog. Vin al'fa i omega,
pochatok i kinec'. Nim vse nastalo
i nim use zhive, i bil'sh nemaº
bogiv na sviti, okrim s'ogo boga,
vin º i slovo, j sila, i zhittya.
A vsi oti, shcho zvalisya bogami
v pogans'kim sviti, - idoli bezdushni
abo zli duhi, slugi knyazya t'mi.
I se za te nas muchat', rozpinayut',
shcho mi ne hochem idolam sluzhit'
i knyazya t'mi priznati nashim bogom,
bo hodimo ne v temryavi, a v svitli.
N e o f i t - r a b
(palko pidhoplyuº slova ºpiskopa)
"Bo hodite ne v temryavi, a v svitli",
to j skinuli terplivist' i pokoru,
yak masku mima, get' z svogo oblichchya,
ne hochete sluzhiti i koritis'
tomu, chiº¿ vladi vashi dushi
priznati bil'sh ne mozhut', proti kogo
borotis' vam velit' sumlinnya vashe!
CHi tak ya zrozumiv tebe, mij otche?
ª p i s k o p
Tak, lish odno dodati mushu ya:
mi boremos' v terplivosti j pokori.
N e o f i t - r a b
(u palim golosom)
I znov nichogo ya ne rozumiyu:
borotisya v pokori. SHCHo se znachit'?
ª p i s k o p
Mi boremosya z duhom, ne z lyud'mi.
Mi platimo pokirno vsi podatki,
mi kesarya shanuºmo i vladu,
ne povstaºm ni slovom, ani dilom
suproti nih, a til'ki knyazyu t'mi
ni zhertvi, ni pokloniv ne daºmo.
N e o f i t - r a b
A hto zh taki toj kesar, taya vlada?
Hiba zh voni ne slugi slug togo,
kogo vi knyazem temryavi nazvali?
ª p i s k o p
V toj chas, yak sluzhat' idolam, a v inshij -
voni nachal'niki, vid boga dani.
N e o f i t - r a b
Vid boga? Vid yakogo?
ª p i s k o p
Bog ºdinij
na sviti º: bog Slovo, bog Lyubov.
Bog triºdinij: Bat'ko, Sin i Duh.
N e o f i t - r a b
To se vin dav i kesarya, i vladu
pretorians'ku ta patricians'ku,
i vladu nad rabami bagachiv?
ª p i s k o p
"Nema na sviti vladi, okrim to¿,
shcho jde vid boga". Bog º car i pan
nad usima vladikami zemnimi,
voni v jogo ruci, i vin pomstit'sya
nad nimi za nepravdu, a ne mi.
"Meni nalezhit' pomsta", - kazhe Vichnij.
N e o f i t - r a b
Koli zh ta pomsta?
ª p i s k o p
Hto zbagnuti mozhe shlyahi gospodni?
N e o f i t - r a b
Mozhe, azh todi,
yak carstvo bozhe stane po vsim sviti,
koli Hristos na zemlyu vdruge prijde?
ª p i s k o p
Todi napevne bude bozhij sud.
N e o f i t - r a b
A potim shcho?
ª p i s k o p
Odna otara bude,
ºdinij pastir.
N e o f i t - r a b
A pri nim ne bude
pomichnikiv, namisnikiv gospodnih,
niyakih tih nachal'nikiv nad nami?
I vzhe todi ne budut' bil'she lyudi
u dumci vil'ni, a v zhitti rabi?
ª p i s k o p
Ne znayu, s'ogo slova nam ne dano
vid gospoda Hrista j jogo poslanciv.
N e o f i t - r a b
Otak?.. Pro mene zh, haj vono j nikoli,
te carstvo bozhe, ne prihodit'!
S t a r i j r a b
(z nevimovnim zhahom)
Bozhe!
Ryatuj nas vid griha! SHCHo vin govorit'?
Vsya gromada hristiyans'ka gomonit'; okremih sliv ne chutno, ale gamir, yak
hvilya, roste, napovnyaº kriptu i lunoyu rozkochuºt'sya po temnih perehodah
katakomb.
ª p i s k o p
(pidijmaº ruku vgoru. Duzhim golosom)
Mir, brattya, vam!
(Do neofita-raba).
Pokajsya, nechestivij!
viz'mi nazad slova ti neobachni,
bo girsh tobi na tomu sviti bude,
anizh na s'omu. Hto na s'omu sviti
ne hoche carstva bozhogo vbachati,
toj vtratit' i nebesne carstvo bozhe
i bude vergnutij v geºnu lyutu,
de plomin' nevgasimij, plach i skregit
i de robak doviku tochit' serce.
N e o f i t - r a b
(palko)
Ni, ne pokayus'. Ti, starij, daremne
mene geºnoyu lyakaºsh. Mayu
geºnu tu shchodnya i shchogodini,
navkolo sebe chuyu plach i skregit,
shchodnya meni robak toj tochit' serce.
To zh vin mene priviv syudi do vas
shukati pravdi, voli i nadi¿.
A shcho ya v vas najshov? Slova obludni
i marnu mriyu pro nebesne carstvo
ta pro carya ºdinogo v tr'oh licyah,
shcho nad panami nashimi panuº,
a ¿m daº nad nami panuvati
vid pershogo do drugogo prishestya,
a mozhe, j dali. Mozhe zh, i po smerti
u tim nebesnim vashim carstvi bozhim
doviku bude tak, yak tut do chasu, -
bezplotni dushi vashi budut' vichno
terpiti i "borotisya v pokori".
Sej rabs'kij duh
(na starogo raba)
i tam sluzhiti bude
ne til'ki zo strahu, a j po sumlinnyu
dushi patricians'kij mozhnovladnij,
sej
(na kramarya)
bude vazhiti dobro i zlo
i chistotu po chastochkah vdilyati,
sej
(na diyakona)
raz na tizhden' bude rozdavati
duhovnu stravu otakij goloti,
yak hoch bi j ya, a mi vzhe, zlidari,
stoyatimem tihen'ko ta pokirno,
nemov starci pered bagatim panom,
zhduchi, yakij nam znak podast' ºpiskop,
chi vin hoch slovo moviti dozvolit',
a mozhe, nam zvelit' spivati gimni
ºdinomu carevi vsih cariv
i panovi usih rabiv nebesnih.
Ni, dalebi, ne znayu, chi ne krashche
bulo b meni v samij geºni vichnij,
nizh u takomu rabstvi beznadijnim,
z yakogo j smert' vzhe vizvolit' ne mozhe.
ª p i s k o p
(shcho vzhe skil'ki raz namagavsya perervati tu movu
i stukav patericeyu ob zemlyu, gnivnim
i griznim golosom pokrivaº slova neofita-raba)
Get', vidijdi vid mene, sine t'mi!
Lishi sej zbir! CHogo syudi prijshov
bentezhiti svyatu gromadu nashu?
Nashchadku zlij ºhidni, skrijsya v noru,
z yako¿ viliz na pogibel' dusham!
N e o f i t - r a b
Ni, ti mene ne smiºsh proganyati,
bo ya syudi prijshov po tvomu slovu,
povirivshi obitnici lukavij,
nemovbi tut znajdu lyubov, i spokij,
i vichneº zhittya. A vi zabrali
ostatnij spokij i lyubov ostatnyu
naviki otru¿li, i teper
dusha moya vmiraº. YA ne znav,
shcho znachit' grih, ya til'ki znav neshchastya, -
a vi mene navchili, shcho to grih
i nechest' pered bogom. YA buv pevnij,
shcho smertyu pokinchayut'sya vsi muki, -
a vi meni vidkrili cile peklo
v prostori vichnosti za grih najmenshij.
Tak musite zh vi dati oboronu
vid bezlichi grihiv otih pekel'nih.
Uchili vi mene lyubiti blizhnih,
tak nauchit' mene ¿h boroniti,
a ne divitis', opustivshi ruki,
yak v rabstvi tyazhkim brattya pogibayut'.
Vse vashe miloserdya, nache latka
na vetoshi zlidennogo zhittya,
i til'ki girshe zlidni viyavlyaº.
CHi moloko chuzho¿ zhinki dast'
mo¿j ditini nizhnist' materins'ku?
CHi verne chista odizh chistotu
mo¿j shchodnya plyamovanij druzhini?
CHi ya zabudu sered vashih zboriv
moyu sumnu, zgan'bovanu oselyu?
Ne hliba hochu ya, ne slova pragnu, -
lyubovi chisto¿, bez plyam bazhayu,
bez zazdroshchiv, bez sumniviv nechistih,
do yasno¿ nadi¿ porivayus',
shcho ya hoch zdaleka pobachu volyu,
shcho hoch mij sin, onuk, najdal'shij pravnuk
takogo chasu dizhde, yak i slovo,
ganebne slovo "rab" iz svitu znikne;
zhadayu viri v tu svyatuyu silu,
shcho rozum prosvitit' u najtemnishih
i vsih lyudej zbere v gromadu vil'nu
bez pastirya-dozorcya i bez pana,
a ne v otaru z pastuhom svavil'nim
ta z lyutimi sobakami, tremtyachu
vid golosu vovkiv, leviv, shakaliv,
giºn, lisic' i vsyakogo hizhactva.
Ne ya odin duhovnu spragu mayu,
ne ya odin tak sercem goloduyu,
bagato nas takih. Meni kazav
odin tovarish-rab, shcho des' nad Tibrom,
yak perejti otruºnu Maremmu*,
º tabir potajnij rabiv-povstanciv.
Utomleni svo¿m dovichnim rabstvom,
voni gadayut' rozirvati puta
i skinuti yarmo z svoº¿ shi¿.
* Maremma - nizina, zabolochena miscevist' na
zahodi Apennins'kogo pivostrova; ¿¿ zvut' otrujnoyu
cherez bagnisti vipari.
P a t r i c i j
Ti dumaºsh, voni nadovgo skinut'?
N e o f i t - r a b
Hoch bi na mit', i to vzhe varto trudu!
YA spodivavsya na dovichnu volyu
v gromadi vashij, ale vi j na mit'
"solodkogo yarma" ne zdatni skinut'.
Tak chi ne krashche zalishiti mri¿
pro vichne_ i piti na chasove_,
zamist' agap na orgiyu krivavu?
P a t r i c i j
Skazhi - na hrest i na ganebnu stratu.
N e o f i t - r a b
Ej, hristiyanine, z yakogo chasu
u vas ganebnoyu zovet'sya strata?
Nevzhe se vi zhahaºte hrestom?
Adzhe Mesiya vash ne posoromivs'
ukupi z rozbishakami konati
na tim hresti.
ª p i s k o p
Vin_ osvyativ hresta,
a ne rozbijniki. Vin_ vryatuvav ¿h,
a ne voni jogo.
N e o f i t - r a b
Ovva! Nevzhe?
A mozhe b, vin ne caryuvav na nebi,
ne panuvav nad dushami lyuds'kimi,
yakbi ne prolivalas' taya krov
rozbijnikiv, povstanciv, nepokirnih
na postrah vsim rabam i "prostim duhom",
bo, mozhe, "terpelivist' i pokora"
davno b polinuli z zemli na bezvist',
yakbi mara pribitih na hrestah
krivavih rozbishak nas ne lyakala
pogrozoyu daremnogo skonannya.
M o l o d i j h r i s t i ya n i n
Terplyachih i pokirnih ne lyakaº
smert' na hresti za togo, hto prijnyav
za vsih nas muki hresni.
N e o f i t - r a b
Tak na te
vin ¿h prijnyav, shchob mi ¿h znov prijmali?
To de zh vin, toj ryatunok, v chim toj vikup
grihiv us'ogo svitu, yak iznov
shchodnya krivavi vikupi dayut'sya?
ª p i s k o p
Toj vikup tam, na nebi. Nashe carstvo
ne s'ogo svitu. Haj tila vmirayut',
abi povik zhili blazhenni dushi.
Hristos viddav i plot', i krov svoyu
v pozhivu virnim, a taki ledachi
rabi lukavi, yak os' ti, marnuyut'
svyatij toj dar, i vin daremne gine.
N e o f i t - r a b
A malo nas poginulo daremne,
krivavih zhertv usim bogam nepravim,
ta gine j dosi za togo carya,
shcho, kazhesh ti, na rabstvo osudiv nas?
Hto zmiryav shlyah, obstavlenij hrestami,
shcho mi, rabi, odviku perejshli?
Hto zvazhiv krov, shcho dosi shche ne vpala
na golovu kativ, a vse tyazhit'
na dityah tih zamuchenih gero¿v?
Po tij krovi, nemov po bagryanici,
prostelenij dlya kesars'kih triumfiv,
projshla bogiv falanga nezchislenna
z zemli na nebo. Doki bude slatis'
pid nogi ¿m, tiranam beztilesnim,
bogam bezkrovnim, nezhivim primaram,
zhivo¿ krovi doroga porfira?
Svoº¿ krovi ya ne dam ni krapli
za krov Hristovu. YAkshcho til'ki pravda,
shcho vin º bog, nehaj hoch raz prollºt'sya
daremne bozha krov i za lyudej.
Meni darma, chi bog odin na nebi,
chi tri, chi trista, hoch i miriadi.
Za zhodnogo ne hochu pomirat':
ni za carya v neznanomu edemi,
ni za tiraniv na gori Olimpi,
nikomu z nih ne budu ya rabom,
dovoli z mene rabstva na sim sviti!
YA chest' viddam titanu Prometeyu,
shcho ne tvoriv svo¿h lyudej rabami,
shcho prosvitiv ne slovom, a vognem,
borovsya ne v pokori, a zavzyato,
i muchivsya ne tri dni, a bez liku,
ta ne nazvav svogo tirana bat'kom,
a despotom vsesvitnim, i proklyav,
vishchuyuchi usim bogam pogibel'.
YA vslid jogo pidu. Koli zaginu,
to ne za n'ogo - vin ne hoche zhertvi, -
ale za te, za shcho i vin strazhdav.
Nehaj nikogo hrest mij ne lyakaº,
bo yak pochuyu ya v svoºmu serci
svyatij vogon' i hoch na chas, na mit'
zdolayu zhiti ne rabom zlidennim,
a vil'nim, nepidvladnim, bogorivnim,
to ya shchaslivim i na smert' pidu,
i bez dokoru na hresti skonayu.
Ancillodeya raptom zahodit'sya nevtrimlivim ridannyam.
N e o f i t - r a b
(lagidno)
CHogo ti, sestro? SHCHo tebe vrazilo?
CHi ya tebe obraziv prikrim slovom?
Povir meni, ya ne hotiv togo.
A n c i l l o d e ya
Ni, brate... ne obraziv... til'ki... shkoda...
Ta zhal' meni tebe... zaginesh, pevne...
ª p i s k o p
Ne plach. Lukavij rab - ne vartij sliz.
Vin poklonivsya duhom Prometeyu,
a toj ºst' satana, odvichnij zmij,
shcho spokusiv na grih i nepokirnist'.
Nema s'omu rabovi ni ryatunku,
ni proshchi. Vin zanapastiv sebe.
Pokin'mo nechestivcya, odsahnimos',
hodim od zla i sotvorimo blago.
N e o f i t - r a b
A ya pidu za volyu proti rabstva,
ya vistuplyu za pravdu proti vas!
Vsya gromada rushaº z svichkami v rukah. ªpiskop poperedu. Neofit-rab ide
sam okremo drugim perehodom v inshij bik.
[4/H 1905]
Last-modified: Sat, 31 Aug 2002 10:39:33 GMT