---------------------------------------------------------------
© Copyright Boris Akunin
"Novyj Mir", No 4, 2000
Email: boris@akunin.ru
Oficial'naya stranica Borisa Akunina: http://akunin.ru/
Date: 29 Oct 2000
---------------------------------------------------------------
Komediya v dvuh dejstviyah
Irina Nikolaevna Arkadina, 45 let, po pokojnomu muzhu Trepleva,
znamenitaya aktrisa.
Konstantin Gavrilovich Treplev, ee syn, 27 let, pisatel'.
Petr Nikolaevich Sorin, ee brat, 62 goda, vladelec pomest'ya,
dejstvitel'nyj statskij sovetnik v otstavke.
Nina Mihajlovna Zarechnaya, 21 god, aktrisa, byvshaya sosedka Sorina.
Il'ya Afanas'evich SHamraev, 55 let, otstavnoj poruchik, upravlyayushchij u
Sorina.
Polina Andreevna, 43 goda, ego zhena.
Masha, 24 goda, ego doch'.
Semen Semenovich Medvedenko, 30 let, ee muzh, sel'skij uchitel'.
Boris Alekseevich Trigorin, 37 let, stolichnyj belletrist.
Evgenij Sergeevich Dorn, 57 let, vrach.
Dejstvie proishodit v usad'be Sorina osennim vecherom.
Odna iz gostinyh v dome Sorina, obrashchennaya Konstantinom Treplevym v
rabochij kabinet. Napravo i nalevo dveri, vedushchie vo vnutrennie pokoi. Pryamo
steklyannaya dver' na terrasu. Krome obychnoj gostinoj mebeli v pravom uglu
pis'mennyj stol, vozle levoj dveri - tureckij divan, shkaf s knigami, knigi
na oknah, na stul'yah. Povsyudu - i na shkafu, i na polkah, i prosto na polu -
stoyat chuchela zverej i ptic: vorony, barsuki, zajcy, koshki, sobaki i t. p. Na
samom vidnom meste, slovno by vo glave vsej etoj rati, - chuchelo
bol'shoj chajki s rastopyrennymi kryl'yami.
Vecher. Gorit odna lampa pod kolpakom. Polumrak. Slyshno, kak shumyat
derev'ya i voet veter v trubah. Vremya ot vremeni donositsya rokot groma,
inogda soprovozhdaemyj vspyshkami
zarnic.
Treplev sidit odin za pis'mennym stolom. Ryadom lezhit bol'shoj revol'ver,
i Treplev
ego rasseyanno poglazhivaet, budto kotenka.
Treplev (probegaet glazami rukopis'). "Afisha na zabore glasila...
Blednoe lico, obramlennoe temnymi volosami..." Glasila, obramlennoe... |to
bezdarno (zacherkivaet). Nachnu s togo, kak geroya razbudil shum dozhdya, a
ostal'noe vse von. Opisanie temnogo lunnogo vechera dlinno i izyskanno. (S
razdrazheniem.) Trigorin vyrabotal sebe priemy, emu legko! (Hvataet
revol'ver, celitsya v nevidimogo vraga.) U nego na plotine blestit gorlyshko
razbitoj butylki i cherneet ten' ot mel'nichnogo kolesa - vot i lunnaya noch'
gotova, a u menya i trepeshchushchij svet, i tihoe mercanie zvezd, i dalekie zvuki
royalya, zamirayushchie v tihom aromatnom vozduhe... |to muchitel'no. (Gromko
stukaet revol'verom o stol.)
Pauza.
Da, ya vse bol'she prihozhu k ubezhdeniyu, chto delo ne v staryh i ne v novyh
formah, a v tom, chto chelovek pishet, ne dumaya ni o kakih formah, pishet,
potomu chto eto svobodno l'etsya iz ego dushi.
Kto-to stuchit v okno.
CHto takoe? (Snova hvataet revol'ver, glyadit v okno.) Nichego ne vidno...
(Otvoryaet steklyannuyu dver' i smotrit v sad.) Kto-to probezhal po stupenyam.
(Oklikaet s ugrozoj.) Kto zdes'? (Brosaetsya na terrasu s samym groznym
vidom. Vozvrashchaetsya, volocha za ruku Ninu Zarechnuyu. Pri svete uznaet ee,
vzmahivaet rukoj s revol'verom.) Nina! Nina!
Nina kladet emu golovu na grud' i ispuganno vshlipyvaet, kosyas' na
revol'ver. Scena
postepenno napolnyaetsya svetom.
(Rastrogannyj.) Nina! Nina! |to vy... vy... YA tochno predchuvstvoval,
ves' den' dusha tomilas' uzhasno. (Snimaet s nee shlyapu, tal'mu, sharfik. Nina
pokorno stoit.) O moya dobraya, moya nenaglyadnaya, ona prishla! Ne budem plakat',
ne budem. (Vytiraet slezy s ee lica. Nina vzdragivaet ot prikosnoveniya.)
Nina. Zdes' est' kto-to?
Treplev. Nikogo.
Nina. Zaprite dveri, a to vojdut.
Treplev. Nikto ne vojdet.
Nina (nastojchivo). YA znayu, Irina Nikolaevna zdes'. Zaprite dveri...
Treplev (zapiraet pravuyu dver' na klyuch, podhodit k levoj). Tut net
zamka. YA zastavlyu kreslom. (Stavit u dveri kreslo.) Ne bojtes', nikto ne
vojdet.
Nina (pristal'no glyadit emu v lico). Dajte ya posmotryu na vas.
(Oglyadyvayas'.) Teplo, horosho... Zdes' togda byla gostinaya. YA sil'no
izmenilas'?
Treplev. Da... Vy pohudeli, i u vas glaza stali bol'she. Nina, kak-to
stranno, chto ya vizhu vas. Otchego vy ne puskali menya k sebe? Otchego vy do sih
por ne prihodili? YA znayu, vy zdes' zhivete uzhe pochti nedelyu... (Vse bol'she
razdrazhayas'.) YA kazhdyj den' hodil k vam po neskol'ku raz, stoyal u vas pod
oknom, kak nishchij.
Nina (ostorozhno). YA... boyalas', chto vy menya nenavidite. (Nahoditsya,
govorit bystree.) Mne kazhduyu noch' vse snitsya, chto vy smotrite na menya i ne
uznaete. Esli by vy znali! S samogo priezda ya vse hodila tut... okolo ozera.
Okolo vashego doma byla mnogo raz i ne reshalas' vojti. (Otodvigaetsya ot
nego.) Davajte syadem.
Sadyatsya.
(SHCHebechet.) Syadem i budem govorit', govorit'. Horosho zdes', teplo,
uyutno... Slyshite - veter? U Turgeneva est' mesto: "Horosho tomu, kto v takie
nochi sidit pod krovom doma, u kogo est' teplyj ugol". (Vzdragivaet,
sbivaetsya s legkogo tona.) YA - chajka... Net, ne to. (Tret sebe lob.) O chem
ya? Turgenev... "I da pomozhet Gospod' vsem bespriyutnym skital'cam..." Nichego.
(Rydaet.)
Treplev. Nina, vy opyat'... Nina!
Nina. Nichego, mne legche ot etogo... (Beret sebya v ruki.) YA uzhe dva goda
ne plakala. Vchera pozdno vecherom ya poshla posmotret' v sadu, cel li nash
teatr. A on do sih por stoit. YA zaplakala v pervyj raz posle dvuh let, i u
menya otleglo, stalo yasnee na dushe. Vidite, ya uzhe ne plachu. (Beret ego za
ruku, v kotoroj Treplev vse eshche szhimaet revol'ver, gladit.) Itak, vy stali
uzhe pisatelem... Vy - pisatel', ya - aktrisa... Popali i my s vami v
krugovorot... ZHila ya radostno, po-detski - prosnesh'sya utrom i zapoesh';
lyubila vas, mechtala o slave, a teper'? Zavtra rano utrom ehat' v Elec v
tret'em klasse... s muzhikami, a v El'ce obrazovannye kupcy budut pristavat'
s lyubeznostyami. Gruba zhizn'!
Treplev (rasseyanno - on dumaet o svoem). Zachem v Elec?
Nina. Vzyala angazhement na vsyu zimu. Pora ehat'. (Vstaet.)
Treplev (shvativ ee za ruku i nasil'no uderzhivaya - on uzhe ne rasseyan, a
vozbuzhden; govorit vse bystree, a pod konec pochti isstuplenno). Nina, ya
proklinal vas, nenavidel, rval vashi pis'ma i fotografii, no kazhduyu minutu ya
soznaval, chto dusha moya privyazana k vam naveki. Razlyubit' vas ya ne v silah,
Nina. S teh por kak ya poteryal vas i kak nachal pechatat'sya, zhizn' dlya menya
nevynosima - ya stradayu... Molodost' moyu vdrug kak otorvalo, i mne kazhetsya,
chto ya uzhe prozhil na svete devyanosto let.
Ona v uzhase vyryvaet ruku i otskakivaet. On provorno opuskaetsya na
koleni i celuet pol,
gde ona tol'ko chto stoyala.
YA zovu vas, celuyu zemlyu, po kotoroj vy hodili; kuda by ya ni smotrel,
vsyudu mne predstavlyaetsya vashe lico, eta laskovaya ulybka, kotoraya svetila mne
v luchshie gody moej zhizni...
Nina (rasteryanno). Zachem on tak govorit, zachem on tak govorit?
Treplev. YA odinok, ne sogret nich'ej privyazannost'yu, mne holodno, kak v
podzemel'e, i chto by ya ni pisal, vse eto suho, cherstvo, mrachno. Ostan'tes'
zdes', Nina, umolyayu vas, ili pozvol'te mne uehat' s vami!
Nina v panike bystro nadevaet shlyapu i tal'mu, prichem sharfik
soskal'zyvaet na pol.
Nina, zachem? Boga radi, Nina... (V golose ugroza, podnimaet ruku s
revol'verom.)
Pauza.
Nina (drozhashchim golosom). Loshadi moi stoyat u kalitki. Ne provozhajte, ya
sama dojdu... (Ne vyderzhivaet, nervnye slezy.) D-dajte vody...
Treplev (daet ej napit'sya; on vnov' pereshel ot vozbuzhdeniya k
otstranennoj rasseyannosti, dazhe holodnosti). Vy kuda teper'?
Nina (stuchit zubami o stakan). V gorod.
Pauza.
Irina Nikolaevna zdes'?
Treplev. Da... (Nedobro usmehaetsya.) V chetverg dyade bylo nehorosho, my
ej telegrafirovali, chtoby ona priehala.
Nina (reshitel'no otstavlyaet stakan i, gluboko vzdohnuv, govorit
postavlennym, akterskim golosom.) Zachem vy govorite, chto celovali zemlyu, po
kotoroj ya hodila? Menya nado ubit'. (Kartinno sklonyaetsya k stolu.) YA tak
utomilas'! Otdohnut' by... otdohnut'! (Podnimaet golovu, sledit za ego
reakciej.) YA - chajka... Ne to. YA - aktrisa. Nu da! (Uslyshav smeh Arkadinoj i
Trigorina, prislushivaetsya, potom bezhit k levoj dveri i smotrit v zamochnuyu
skvazhinu.) On zdes'! (Vozvrashchayas' k Treplevu.) Nu da... Nichego... Da... On
ne veril v teatr, vse smeyalsya nad moimi mechtami, i malo-pomalu ya tozhe
perestala verit' i pala duhom... A tut zaboty lyubvi, revnost', postoyannyj
strah za malen'kogo... YA stala melochnoyu, nichtozhnoyu, igrala bessmyslenno... YA
ne znala, chto delat' s rukami, ne umela stoyat' na scene, ne vladela golosom.
Vy ne ponimaete etogo sostoyaniya, kogda chuvstvuesh', chto igraesh' uzhasno. YA -
chajka. Net, ne to... Pomnite, vy podstrelili chajku? (Pokazyvaet na chuchelo.)
Sluchajno prishel chelovek, uvidel i ot nechego delat' pogubil... Syuzhet dlya
nebol'shogo rasskaza. |to ne to... (Tret sebe lob.) O chem ya?.. YA govoryu o
scene. Teper' uzh ya ne ta... YA uzhe nastoyashchaya aktrisa, ya igrayu s naslazhdeniem,
s vostorgom, p'yaneyu na scene i chuvstvuyu sebya prekrasnoj. A teper', poka zhivu
zdes', ya vse hozhu peshkom, vse hozhu i dumayu i chuvstvuyu, kak s kazhdym dnem
rastut moi dushevnye sily... (Torzhestvenno, golos zvenit.) YA teper' znayu,
ponimayu, Kostya, chto v nashem dele - vse ravno, igraem my na scene ili pishem,
- glavnoe ne slava, ne blesk, ne to, o chem ya mechtala, a umen'e terpet'.
(Priblizhaetsya, myagko otvodit ego ruku s revol'verom, ponizhaet golos.) Umej
nesti svoj krest i veruj. YA veruyu, i mne ne tak bol'no, i kogda ya dumayu o
svoem prizvanii, to ne boyus' zhizni.
Treplev (pechal'no). Vy nashli svoyu dorogu, vy znaete, kuda idete, a ya
vse eshche noshus' v haose grez i obrazov, ne znaya, dlya chego i komu eto nuzhno. YA
ne veruyu i ne znayu, v chem moe prizvanie.
Nina (prislushivayas'). Tss... YA pojdu. Proshchajte. Kogda ya stanu bol'shoyu
aktrisoj, priezzhajte vzglyanut' na menya. Obeshchaete? A teper'... (ZHmet emu
ruku.) Uzhe pozdno. YA ele na nogah stoyu... YA istoshchena, mne hochetsya est'...
Treplev (ozhivivshis'). Ostan'tes', ya dam vam pouzhinat'...
Nina (bystro). Net-net... Ne provozhajte, ya sama dojdu... Loshadi moi
blizko... Znachit, ona privezla ego s soboyu? CHto zh, vse ravno. Kogda uvidite
Trigorina, to ne govorite emu nichego... (Poryvisto.) YA lyublyu ego. YA lyublyu
ego dazhe sil'nee, chem prezhde... Syuzhet dlya nebol'shogo rasskaza... Lyublyu,
lyublyu, strastno, do otchayaniya lyublyu.
Opomnivshis', v uzhase smotrit na Trepleva. Ego lico iskazheno nenavist'yu,
revol'ver
vnov' podnyat.
(S ispugannoj ulybkoj.) Horosho bylo prezhde, Kostya! Pomnite? Kakaya
yasnaya, teplaya, radostnaya, chistaya zhizn', kakie chuvstva - chuvstva, pohozhie na
nezhnye, izyashchnye cvety... Pomnite?... (Monotonno chitaet, slovno ubayukivaya.)
"Lyudi, l'vy, orly i kuropatki, rogatye oleni, gusi, pauki, molchalivye ryby,
obitavshie v vode, morskie zvezdy i te, kotoryh nel'zya bylo videt' glazom, -
slovom, vse zhizni, vse zhizni, vse zhizni, svershiv pechal'nyj krug, ugasli. Uzhe
tysyachi vekov, kak zemlya ne nosit na sebe ni odnogo zhivogo sushchestva, i eta
bednaya luna naprasno zazhigaet svoj fonar'. Na lugu uzhe ne prosypayutsya s
krikom zhuravli, i majskih zhukov ne byvaet slyshno v lipovyh roshchah..."
Treplev v takt kivaet, glaza poluzakryty, ruka s revol'verom bezvol'no
povisaet. Nina
medlenno otstupaet k steklyannoj dveri i ubegaet.
Treplev (posle pauzy; govorit i dvigaetsya medlenno, kak avtomat).
Nehorosho, esli kto-nibud' vstretit ee v sadu i potom skazhet mame. |to mozhet
ogorchit' mamu... (Sodrognuvshis', tryasetsya v bezzvuchnom hohote. Potom - v
prodolzhenie celyh dvuh minut - rvet vse svoi rukopisi na melkie-melkie
kusochki i brosaet na pol, vozle steklyannoj dveri. Otpiraet pravuyu dver' i
uhodit, szhimaya revol'ver.)
Svet na scene merknet, i ostaetsya lish' osveshchennyj kruzhok bliz lampy.
CHerez polminuty donositsya priglushennyj tresk groma, no zarnicy net. Eshche
cherez neskol'ko sekund mimo steklyannoj dveri bystro proskal'zyvaet chej-to
siluet. Opyat' grohochet grom, no teper' uzhe znachitel'no sil'nee. YArkaya
vspyshka, poryv vetra raspahivaet dver', poloshchetsya belaya
zanaveska, s pola vzletayut i kruzhatsya melkie klochki.
Dorn (starayas' otvorit' levuyu dver'). Stranno. Dver' kak budto
zaperta... (Vhodit i stavit na mesto kreslo.) Skachki s prepyatstviyami.
Vhodyat Arkadina, Polina Andreevna, za nimi sluga s butylkami i Masha,
potom
SHamraev i Trigorin.
Arkadina. Krasnoe vino i pivo dlya Borisa Alekseevicha stav'te syuda, na
stol. My budem igrat' i pit'. Davajte sadit'sya, gospoda.
Polina Andreevna (sluge) . Sejchas zhe podavaj i chaj. (Zazhigaet svechi,
saditsya za lombernyj stol. Sluga uhodit.)
SHamraev (podvodit Trigorina k chuchelu chajki). Vot veshch', o kotoroj ya
davecha govoril... Vash zakaz.
Trigorin (glyadya na chajku). Ne pomnyu! (Podumav.) Ne pomnyu!
Gromkij hlopok; vse vzdragivayut.
Arkadina (ispuganno). CHto takoe?
Dorn. Nichego. |to, dolzhno byt', v moej pohodnoj apteke chto-nibud'
lopnulo. Ne bespokojtes'. (Uhodit v pravuyu dver', cherez polminuty
vozvrashchaetsya.) Tak i est'. Lopnula sklyanka s efirom. (Napevaet "YA vnov' pred
toboyu stoyu ocharovan".)
Arkadina (sadyas' za stol). Fuj, ya ispugalas'. |to mne napomnilo, kak...
(Zakryvaet lico rukami.) Dazhe v glazah potemnelo...
Dorn (perelistyvaya zhurnal, Trigorinu). Tut mesyaca dva nazad byla
napechatana odna stat'ya... pis'mo iz Ameriki, i ya hotel vas sprosit', mezhdu
prochim... (beret Trigorina za taliyu i otvodit k rampe) tak kak ya ochen'
interesuyus' etim voprosom... (Tonom nizhe, vpolgolosa.) Uvedite otsyuda
kuda-nibud' Irinu Nikolaevnu. Delo v tom, chto Konstantin Gavrilovich
zastrelilsya. ..
Trigorin (istoshnym golosom). A-a-a-a!!! Net! Ne-e-e-et!
Arkadina (brosaetsya k nemu). Borya, Boren'ka, chto s toboj? CHto on tebe
skazal?!
Dorn (otoropelo). Boris Alekseevich! (Razvodit rukami.)
Trigorin (vshlipyvaya). On umer, umer! YA... etogo ne hotel! Klyanus'!
Arkadina (obnimaet ego, gladit po licu). Kto umer? Uspokojsya, na tebe
lica net. Tebe vredno volnovat'sya, ty potom pisat' ne smozhesh'. (Obernuvshis'
k ostal'nym.) Boris Alekseevich takoj vpechatlitel'nyj.
SHamraev. V samom dele? Vot uzh nikogda by ne podumal.
Arkadina. On ves' pogruzhen v sebya, v tvorchestvo, no esli ego chto-nibud'
rasstroit, potom dolgo muchaetsya i ne mozhet pisat'. Uspokojsya, milyj. Na
svete net nichego takogo, chto stoilo by tvoih slez.
Trigorin (vnezapno uspokoivshis', smotrit na nee so strannym interesom.)
Dazhe esli eto smert' tvoego syna?
Arkadina (vpolgolosa). U menya est' tol'ko ty, tol'ko ty... (Vnezapno do
nee dohodit smysl slov Trigorina, ona rezko oborachivaetsya k Dornu.) |to
pravda? Tak vse-taki?.. On snova strelyalsya, da?
Dorn. Da, i na sej raz, k sozhaleniyu, udachno. To est' ya hochu skazat' -
neudachno.
Vseobshchee smyatenie. Masha nekrasivo i gromko krichit basom. Sekundu spustya
k nej prisoedinyaetsya Arkadina - bolee melodichno. Ponyav, chto Mashu ej ne
perekrichat', graciozno i
medlenno padaet. SHamraev i Dorn podhvatyvayut ee na ruki, stuknuvshis'
pri etom lbami.
SHamraev. Pardon.
Vbegaet Medvedenko. Za nim, otchayanno krutya kolesa, vkatyvaetsya na
invalidnom kresle
Sorin.
Sorin. CHto? CHto takoe? CHto-nibud' s Kostej?
Medvedenko. Ubili? Kogo-nibud' ubili?
SHamraev. CHto ty nesesh'! Durak! Konstantin Gavrilovich zastrelilsya.
Masha (perestaet krichat'). Evgenij Sergeevich, dajte papirosu.
(Zakurivaet i govorit, otchetlivo vygovarivaya kazhdoe slovo.) YA - nikogda -
sebe - etogo - ne - proshchu. (Othodit k oknu i v dal'nejshem stoit k zalu
spinoj, obhvativ sebya za lokti.)
Polina Andreevna. YA znala, ya znala, chto etim zakonchitsya...
Arkadina (ona vse eshche na rukah u SHamraeva i Dorna). Doktor, a mozhet
byt', on tol'ko ranen? Ved' v proshlyj raz lish' chut'-chut' pulej ocarapalsya.
(Podnimaetsya.)
Dorn (mahnuv rukoj). Kakoj tam. Pryamo v uho, i mozgi po stenke.
Arkadina snova padaet. Ee opyat' podhvatyvayut.
Arkadina. No... No pochemu, zachem? Pochemu imenno segodnya, kogda ya
priehala! |to on narochno dozhdalsya, chtoby mne dosadit'! On vsegda menya
nenavidel.
Sorin (vshlipyvaya). CHto ty, Irochka, on tak tebya lyubil. Ah, bednyj,
bednyj...
Medvedenko. Teper' uzh loshad' tochno ne dadut. Ni segodnya, ni zavtra.
Pridetsya idti shest' verst peshkom, da eshche pod prolivnym dozhdem.
Arkadina (vypryamlyaetsya, ottalkivaet Dorna i SHamraeva, govorit
tragicheskim golosom). YA dolzhna ego videt'.
Trigorin (on uzhe sovershenno spokoen). Ne nado! YA shozhu, a tebe ne nado.
Dorn (v storonu). Oh uzh eti pisateli. Ashche ne vlozhu persta moego v yazvy
gvozdinnye, ne imu very. A posle vstavit v roman.
SHamraev. Boris Alekseevich, ya s vami.
Vhodyat v pravuyu dver'. Ostal'nye zhdut. Dorn nalivaet v stakan vina i
p'et; Sorin, zakryv rukami lico, tiho plachet; Arkadina skorbno smezhila veki;
Masha stoit u okna; Polina
Andreevna s trevogoj smotrit na doch'.
Medvedenko (robko priblizhaetsya k Mashe). Mashen'ka, ya ved' ponimayu. No
chto zh teper' podelaesh'. Ty tol'ko ne sdelaj nad soboj chego-nibud'. Ved'
rebenok, Mashen'ka...
Masha (ne povernuv golovy, s nenavist'yu). Ujdi, Medvedenko! Moya zhizn'
konchena.
Polina Andreevna. Ne trogaj ee. Ty uhodi. Domoj uhodi. Tak luchshe budet.
Mashen'ka, vot vypej kapel'.
Medvedenko (othodit). Tak ved' dozhd'. Mne prostuzhat'sya nel'zya.
Vozvrashchayutsya SHamraev i Trigorin. Pervyj vyglyadit delovitym i
ozabochennym. Vtoroj yavno potryasen. Pokachnuvshis', hvataetsya rukoj za dvernoj
kosyak. K Trigorinu
kidaetsya Arkadina.
Trigorin. Golova zakruzhilas'. Sejchas... sejchas projdet.
Arkadina. Tebe ne nuzhno bylo tuda hodit'. Nu chto on?
Trigorin (vyalo). Lezhit na zelenom kovre. I vsyudu krov'...
SHamraev (vidit, chto Dorn p'et vino, i tozhe nalivaet sebe). Da,
sud'ba-indejka. Kakogo, sprashivaetsya, rozhna nuzhno bylo? Mechtal stat'
pisatelem. Stal. Vot i den'gi stali iz zhurnalov prisylat'. Teper', podi, i
vovse v modu vojdet. Samoubijstvo - eto romantichno. Knizhki stanut horosho
prodavat'sya. I ved' vse vam, golubushka Irina Nikolaevna, vy - edinstvennaya
naslednica.
Arkadina. Ostav'te, kak vy mozhete v takuyu minutu... (Smotrit na
zakrytuyu dver'.) |to, dolzhno byt', nevynosimo - krasnoe na zelenom. Pochemu
emu nepremenno nuzhno bylo strelyat'sya na zelenom kovre? Vsyu zhizn' -
pretencioznost' i bezvkusie.
SHamraev. Kover, mezhdu prochim, persidskij, tonchajshej raboty. Mozhno
skazat', edinstvennaya cennaya veshch' v dome. A krov' potom ne otmoesh'. Evgenij
Sergeevich, perevyazat' by, chto li? A to ego i na stol ne polozhish' - stekat'
budet.
Dorn. Strannoe zanyatie - bintovat' pokojnika. Nu da mne dovodilos'
delat' veshchi i pochudnee. (Vyhodit v sosednyuyu komnatu, napevaya "Bednyj kon' v
pole pal".)
SHamraev. Vot i pouzhinali. Ne nuzhno bylo Konstantina Gavrilovicha odnogo
ostavlyat'.
Arkadina. No kto mog predpolozhit'. On byl tak tih, spokoen... Ah, u
menya bylo predchuvstvie. Ty pomnish', Boris, ya tebe skazala: "Poezdka budet
pechal'noj"? Serdce, serdce podskazalo.
Trigorin. Razve ono moglo podskazat' tebe chto-to drugoe, esli v
telegramme bylo skazano: "Petr Nikolaevich sovsem ploh. Skoree priezzhajte"?
Sorin. Ehali horonit' starogo, a shoronite molodogo. (Plachet.) Nu
nichego. Milostiv Gospod'. Avos' i menya priberet, chtob tebe, Irochka, vo
vtoroj raz ne utruzhdat'sya. Pohoronish' za raz oboih.
Vozvrashchaetsya Dorn. U nego zakatany rukava. Vid ozadachennyj. Molcha stoit
v dveryah,
poocheredno smotrit na ostal'nyh, kak budto vidit kazhdogo vpervye.
SHamraev. Nu chto, zabintovali? Zvat' rabotnikov, chtob klali na stol?
Dorn. Net.
SHamraev. CHto "net"? Ne zabintovali ili ne zvat'?
Dorn. Ni to, ni drugoe.
SHamraev. Kak tak?
Arkadina. Doktor, u vas takoj vid, budto vy hotite soobshchit' kakuyu-to
novost' i ne reshaetes'. Govorite, chto uzh mozhet byt' strashnee sluchivshegosya.
Dorn. Vot imenno - soobshchit'. Sobstvenno, dazhe ne odnu novost', a dve...
SHamraev. A vse-taki pozvol'te, ya rasporyazhus' na stol polozhit'. Kak-to
ne po-hristianski. My tut razgovarivaem, a on tam na polu lezhit. Da i kover
nado poskoree krahmalom prisypat'. A posle holodnoj vodoj. (Hochet idti.)
Dorn (vlastno). Pust' lezhit kak lezhit. I vhodit' bol'she ne nuzhno.
Posylajte za ispravnikom, Il'ya Afanas'evich. Gospodin Treplev ne zastrelilsya.
|to vam pervaya novost'...
Masha (obernuvshis', hriplo). ZHiv?!
Arkadina hvataetsya rukoj za serdce. Trigorin oshelomlenno kachaet
golovoj. Medvedenko nervno popravlyaet ochki. Sorin raspryamlyaetsya v kresle.
Polina Andreevna ronyaet puzyrek
s kaplyami. SHamraev krestitsya.
Arkadina. A kak zhe mozgi na stenke?
Dorn. Konstantin Gavrilovich mertv. Tol'ko on ne zastrelilsya. Ego ubili.
Vse zastyvayut v polnoj nepodvizhnosti. Stanovitsya ochen' tiho.
V proshlyj raz u menya ne bylo vremeni kak sleduet rassmotret' ranu -
boyalsya, chto Irina Nikolaevna vojdet. Uvidel tol'ko, chto Konstantin
Gavrilovich bezuslovno i nedvusmyslenno mertv. A teper' povernul lampu,
pripodnyal emu golovu i vizhu - vyhodnoe-to otverstie cherez levyj glaz.
Snachala podumal tol'ko: v zakrytom grobu horonit' pridetsya. A potom kak
udarilo: kto zh etak strelyaetsya, chtob pulya v pravoe uho voshla da cherez levyj
glaz vyshla ? I revol'ver dlinnostvol'nyj, "smit-vesson". Tak i ruku ne
vyvernesh'. Net, gospoda, tut yavnoe ubijstvo, dovol'no neuklyuzhe
zamaskirovannoe pod samoubijstvo. |to yasno i bez policii...
Vse po-prezhnemu sovershenno nepodvizhny i tol'ko sledyat glazami za
Dornom, medlenno
rashazhivayushchim po scene.
YA polagayu, bylo tak. Konstantin Gavrilovich stoyal u dveri, vedushchej na
terrasu, - tochno takoj zhe, kak vot eta. Kto-to voshel. Vzyal s sekretera
revol'ver, kotoryj zachem-to lezhal tam poverh bumag - na listke ostalos' edva
razlichimoe, no svezhee pyatno oruzhejnogo masla. Potom etot kto-to prespokojno
- vprochem, mozhet byt', ochen' dazhe i nespokojno, no eto ne vazhno - dozhdalsya,
poka Konstantin Gavrilovich otvernetsya, vzyal revol'ver, vzvel kurok, vstavil
stvol v uho i vystrelil.
Polina Andreevna (serdobol'no). Oh!
Masha snova rezko otvorachivaetsya. SHamraev snova krestitsya. Medvedenko
snimaet i
nadevaet ochki. Trigorin pristavlyaet sebe palec k pravomu uhu i
povorachivaet to tak,
to etak. Sorin otkatyvaetsya na kresle podal'she ot vseh.
Arkadina. "I sok proklyatoj beleny v otverst'e uha vlil..."
Sorin. No pozvol'te, esli tak, to poluchaetsya, chto Kosten'ku ubili pochti
chto u nas na glazah! Ubijca gde-to zdes', sovsem blizko! On ne mog ujti
daleko!
Dorn (pozhav plechami). A zachem emu bylo uhodit'? Konstantina Gavrilovicha
zastrelil kto-to iz svoih, kogo on horosho znal i ch'emu poyavleniyu, sudya po
vsemu, niskol'ko ne udivilsya.
Povtoryaetsya stop-kadr, tol'ko teper' on koroche.
Arkadina. No pochti vse byli v etoj komnate! I my s Borisom
Alekseevichem, i vy, i Il'ya Afanas'evich s Polinoj Andreevnoj, i Mar'ya
Il'inichna. Kogo zdes' ne bylo? (Oglyadyvaetsya.) Brat ostalsya dremat' v
stolovoj, no on ochen' slab i bez postoronnej pomoshchi projti do terrasy ne
mog. Ostaetsya tol'ko (povorachivaetsya k Medvedenke i ne mozhet vspomnit' ego
familiyu)... gospodin uchitel'.
Vse smotryat na Medvedenku.
Medvedenko. Gospoda, gospoda, klyanus' vam... YA sidel v bufetnoj, pil
chaj. Potom uslyshal krik Mashi... Net-net, razve ya by... (Sbivaetsya.)
Dorn. M-da. YA, sobstvenno, ne uspel soobshchit' vam vtoruyu novost'. Otkryl
sakvoyazh, chtoby vzyat' bint, i vdrug vizhu: sklyanka s efirom i v samom dele
lopnula, prichem sovsem nedavno.
SHamraev. Nu i chto?
Dorn. A to, dragocennyj Il'ya Afanas'evich, chto tresk, kotoryj my tut s
vami slyshali, byl vovse ne vystrelom, a vzryvom efira. Iz-za neplotno
zakrytoj kryshechki v sklyanku pronik vozduh, obrazovalas' vzryvchataya
perekisnaya smes' - i ba-bah! Esli poderzhat' sklyanku s efirom nad svechkoj, a
posle ne zakryt' kak sleduet, to nepremenno hryapnet. U menya takoe uzhe
byvalo: p'yanyj fel'dsher ploho zasunul probku, a puzyrek nagrelsya na solnce.
SHamraev. Pogodite, golova krugom. No raz Konstantin Gavrilovich
zastrelen, znachit, vystrel-to vse-taki byl?
Dorn. Byl. Odnako neskol'kimi minutami ranee, kogda v etoj komnate
nikogo iz nas eshche ne bylo. My uzhe otuzhinali i vse - ili pochti vse -
razbrelis' po domu.
Trigorin. To est' vy hotite skazat'...
Dorn (chekanno). CHto Konstantina Gavrilovicha mog ubit' lyuboj iz nas.
Vse prihodyat v dvizhenie.
Razumeetsya, isklyuchitel'no teoreticheski.
SHamraev. Nu vas s vashimi teoriyami! |to chto-to ne po-russki. Srazu
vidno, chto vy nemec!
Polina Andreevna. Kak ty mozhesh' tak razgovarivat' s Evgeniem
Sergeevichem! Esli by ne ego otkrytie, edinstvennym podozrevaemym byl by tvoj
zyat'.
Dorn. Spasibo na dobrom slove, Polina Andreevna. CHto zhe do nemechestva,
to ya ne v bol'shej stepeni nemec, chem vy, Il'ya Afanas'evich, tatarin. Moi
predki, fon Dorny, pereehali v Rossiyu eshche pri Aleksee Mihajloviche, ochen'
bystro obruseli i uzhasno rasplodilis'. Odni prevratilis' v Fondornovyh,
drugie v Fandorinyh, nasha zhe vetv' useklas' prosto do Dornov. No eto iz
oblasti istorii i k delu ne otnositsya. U nas s vami tut sovsem drugaya
istoriya, i prenepriyatnaya. Horosho by poskorej v nej razobrat'sya, zhelatel'no
eshche do pribytiya policii. Ne to vyjdet skverno. Zataskayut po doprosam,
ubijcu, razumeetsya, ne najdut, i na kazhdom iz nas do skonchaniya dnej
ostanetsya pyatno: a nu kak imenno on-to i ubil? Vy nashih sosedej znaete. A ya
vrach. Komu nuzhen vrach-ubijca? |tak vsyu praktiku rasteryayu. Na chto zhit'
prikazhete?
Arkadina. Nu, na vseh podozrenie ne padet, ya - mat'.
Sorin. A ya lyubil Kostyu, kak rodnogo syna. Nikto ne lyubil ego, kak ya.
(Ispuganno oglyadyvaetsya na Arkadinu i vinovato opuskaet golovu.)
Masha (povernuvshis'). Nikto ne lyubil Kostyu, kak vy? Da chto vy znaete pro
lyubov'? (Nepriyatno smeetsya i snova otvorachivaetsya.)
Medvedenko (pospeshno). A ya vsegda otnosilsya k Konstantinu Gavrilovichu s
glubochajshim uvazheniem. On u nashego synochka krestnym byl!
SHamraev. On vyros u nas s Polinoj na glazah! My zhizn' polozhili na to,
chtoby Konstantin Gavrilovich i Petr Nikolaevich zhili pokojno i ni v chem ne
znali nuzhdy! Net uzh, na nas vashi teorii ne rasprostranyajte!
Trigorin. A ya? C kakoj stati ya stal by ubivat' syna moego edinstvennogo
i dragocennogo druga Iriny Nikolaevny? Naprotiv, ya vsegda zhelal mal'chiku
dobra.
Dorn (ironicheski klanyaetsya). Mersi, poluchaetsya, chto, krome menya,
ubivat' Konstantina Gavrilovicha bylo reshitel'no nekomu - vse prochie ego
nezhno lyubili. Pro sebya etogo skazat' ne mogu. Na moj neprosveshchennyj vzglyad,
pokojnik byl ne bez literaturnyh sposobnostej, no, hotya o mertvyh aut bene,
aut nihil', harakter u nego byl dryan'. Kapriznyj, egoistichnyj, zhestokij
mal'chishka. Priznayus', on mne sovsem ne nravilsya. CHto za ohota v dvadcat'
sem' let zhit' odnoj zhalost'yu k sebe i pri etom do takoj stepeni prezirat'
okruzhayushchij mir? Vprochem, proshu ne traktovat' moi slova kak priznanie v
prestuplenii. Soglasites', chto v kachestve motiva dlya ubijstva vyaloj
nepriyazni malovato. YA edinstvennyj iz prisutstvuyushchih, kogo ne svyazyvali s
Konstantinom Gavrilovichem nikakie lichnye otnosheniya. Vmeste s tem ya uzhe mnogo
let nablyudayu za zhizn'yu usad'by i ee obitatelej i, smeyu dumat', razbirayus' v
zdeshnem psihologicheskom landshafte luchshe, chem policiya. Posemu predlagayu sebya
v kachestve sledovatelya. Esli, konechno, nikto ne vozrazhaet. Ili vy
predpochitaete, chtoby razbiratel'stvom zanyalas' policiya?
Pauza.
Trigorin. Pozhaluj, i v samom dele luchshe pokonchit' s etim do pribytiya
policii. Nachnetsya volokita, a mne nuzhno zakanchivat' povest'. (Pro sebya.)
Rabotat', ujti v rabotu...
Polina Andreevna. Da-da, doverimsya Evgeniyu Sergeevichu. Vy s vashim
matematicheskim umom sumeete raz®yasnit' etot koshmar.
Arkadina. Bozhe, Bozhe. I ya, mat', tol'ko chto lishivshayasya edinstvennogo,
beskonechno lyubimogo syna, dolzhna uchastvovat' v etom farse! Uvol'te, gospoda.
Dajte mne pobyt' naedine s moim gorem. (Carstvenno vstaet.) Boris, otvedi
menya v kakoj-nibud' udalennyj ugolok, gde ya mogla by zavyt', kak ranenaya
volchica.
Dorn. Irina Nikolaevna, poisk ubijcy beskonechno lyubimogo syna dlya vas -
fars?
Trigorin (umolyayushche ) . On prav, Irina. Proshu tebya, ostanemsya.
CHasy b'yut devyat' raz.
Dorn (sveryaet po svoim). Otstayut. Sejchas sem' minut desyatogo... Itak,
damy i gospoda, vse uchastniki dramy na meste. Odin - ili odna iz nas -
ubijca. (Vzdyhaet.) Davajte razbirat'sya.
Svet gasnet. Zanaves.
Dubl' 1
CHasy b'yut devyat' raz.
Dorn (sveryaet po svoim). Otstayut. Sejchas sem' minut desyatogo... Itak,
damy i gospoda, vse uchastniki dramy na meste. Odin - ili odna iz nas -
ubijca. (Vzdyhaet.) Davajte razbirat'sya.
Vspyshka molnii ozaryaet proem dveri, vedushchej na terrasu, i viden chej-to
siluet.
Polina Andreevna. Smotrite, kto eto?
Dorn (oborachivaetsya i vglyadyvaetsya). Esli ne oshibayus', eto gospozha
Zarechnaya. Zdravstvujte, Nina Mihajlovna. Skol'ko let, skol'ko zim.
Arkadina (rezko). Zachem ona zdes'? Zachem ona prishla? V takuyu minutu! U
nee net nichego svyatogo!
Nina (neotryvno smotrit na Trigorina). Sovsem takoj zhe, niskol'ko ne
peremenilsya... (Ochnuvshis'.) YA proezzhala mimo. Sil'nyj dozhd'... Razmylo
dorogu, kolyaska ne mozhet dal'she ehat'. Vidite, ya vsya vymokla. Nastoyashchij
potop... YA znayu, Irina Nikolaevna, chto moj vid vam nepriyaten, no ne vygonite
zhe vy menya v takuyu nepogodu. "I da pomozhet Gospod' vsem bespriyutnym
skital'cam..."
Sorin (pytaetsya pripodnyat'sya). Gospodi, Nina Mihajlovna, milaya, chto vy
takoe govorite! Vy moya gost'ya, dragocennaya gost'ya. Da na vas suhoj nitki
net! Dolgo li prostudit'sya. Vot, voz'mite moj pled.
Trigorin (ravnodushno). Zdravstvujte, Nina Mihajlovna.
Dorn. Vyhodit, ya oshibalsya. Vot teper' dejstvitel'no vse uchastniki dramy
na meste.
Pauza. Nina udivlenno oglyadyvaet prisutstvuyushchih.
Nina. CHto-to sluchilos'? Pochemu u vas takie lica? Vy chto, govorili obo
mne?
Arkadina. Nu i samomnenie. (Drognuvshim golosom.) Kosti bol'she net.
(Oborachivaetsya k pravoj dveri.) Moj bednyj, bednyj mal'chik. YA byla tebe
skvernoj mater'yu, ya byla slishkom uvlechena iskusstvom i soboj - da-da, soboj.
|to vechnoe proklyat'e aktrisy: zhit' pered zerkalom, zhadno vglyadyvat'sya v nego
i videt' tol'ko sobstvennoe, vsegda tol'ko sobstvennoe lico. Moj milyj,
bestalannyj, nelyubimyj mal'chik... Ty - edinstvennyj, komu ya byla
po-nastoyashchemu nuzhna. Teper' lezhish' tam nichkom, okrovavlennyj, raskinuv ruki.
Ty zval menya, dolgo zval, a ya vse ne shla, i vot tvoj zov utih...
Nina (shvativshis' za serdce, pronzitel'no vskrikivaet, kak ranenaya
ptica, - ona aktrisa yavno ne huzhe Arkadinoj). CHto takoe?! Kostya! V kakoj
strashnyj mig ya syuda vernulas'! Budto chuyalo moe serdce! Bednyj, bednyj! Na
nem vsegda byla ten' neschast'ya. (Plachet.) Pochemu, pochemu ya ne prishla vchera,
pozavchera, tret'ego dnya! YA stol'ko raz prohodila, proezzhala mimo, serdce moe
chuvstvovalo, otklikalos'... No ya boyalas', chto on ottolknet, progonit menya...
On... on snova strelyalsya? YA ugadala?
Dorn (surovo). Ne sovsem, Nina Mihajlovna. Konstantina Gavrilovicha
ubili.
Nina ( s rasteryannoj ulybkoj, voznikshej kak by pomimo voli). Kak ubili?
CHto znachit ubili? YA pomnyu, Evgenij Sergeevich, vy lyubite bravirovat'
cinizmom, no vremya li sejchas dlya shutok! Petr Nikolaevich, milyj, chto on
govorit?
Sorin (vshlipyvaet). Da-da, eto pravda. Kto-to strelyal Koste v uho, i
raskolol golovu, i vybil glaz. Kostya lezhit v toj komnate, na polu, i ego
dazhe nel'zya polozhit' na stol, potomu chto priedet policiya i budet iskat'
sledy.
Nina (v uzhase oglyadyvaetsya na pravuyu dver'). Serdce, nuzhno slushat'sya
serdca... Pochemu ya ne prishla ran'she! (Zakryv rukoj lico i neverno stupaya,
prohodit po komnate. Vozle pis'mennogo stola vdrug, pokachnuvshis', osedaet na
pol. Trigorin i SHamraev brosayutsya k nej, i dazhe Sorin s neozhidannoj
legkost'yu podnimaetsya iz kresla, no, vprochem, tut zhe snova saditsya.)
Dorn (gromovym golosom). Nazad! (V neskol'ko pryzhkov peresekaet
komnatu, nagibaetsya nad lezhashchej i podnimaet iz-pod podola ee plat'ya sharfik,
ranee obronennyj Zarechnoj.) Suhoj! Bravo, Nina Mihajlovna, vy i v samom dele
stali vydayushchejsya aktrisoj! Teper' ponyatno, zachem vy syuda vernulis'.
Arkadina. CHto znachit "vernulas'"? Tak ona zdes' uzhe byla?
Dorn. Podnimajtes', Nina Mihajlovna, scena obmoroka okonchena. (Podaet
Nine ruku. Nina lezhit, smotrit na nego, no ne vstaet.) Razumeetsya, ona zdes'
byla i obronila sharfik. Vidite, plat'e i tal'ma sovershenno mokrye, a sharfik
suhoj. Obronila, kogda byla zdes', dozhd' polil uzhe posle. Zadumano i
razygrano prevoshodno. Sejchas my vse brosilis' by hlopotat' nad neschastnoj
baryshnej, priveli by ee v chuvstvo, i ona podnyalas' by na nogi. Padala bez
sharfika, podnyalas' s sharfikom - podi-ka zamet'. I ulika by ischezla.
Trigorin. Ulika?
Dorn (smotrit sverhu vniz na Ninu). So sklyankoj efira u vas vyshlo
lovko. Tol'ko vot ruka pri vystrele drognula - slishkom revol'ver perekosili.
Nu zhe, podnimajtes'. CHto vy lezhite, kak utopivshayasya Ofeliya. Nichego ne
podelaesh', milaya, teper' pridetsya otvet derzhat'. Zachem zhe vy tak s
Konstantinom Gavrilovichem? On-to v chem pered vami provinilsya? (Iskosa
brosaet vzglyad na Trigorina.)
Nina ( ne kosnuvshis' protyanutoj ruki Dorna, podnimaetsya s graciej
gimnastki). Holodno. Zub na zub ne popadaet... Da, ya byla zdes'. I strelyala
tozhe ya.
Arkadina (izumlenno). Vy?! No zachem?
Nina (gor'ko usmehnuvshis'). Sdelala to, na chto nikogda ne reshilis' by
vy. Vypolnila vashu rabotu - kazhetsya, eto tak nazyvaetsya. U nas ved' s vami,
Irina Nikolaevna, v zhizni odin interes... (Kivaet na Trigorina.) YA uznala,
chto vy dolzhny priehat'. Ne somnevalas', chto vy nepremenno pritashchite s soboj
Borisa. Ty ved', Boren'ka, v sovershennejshuyu bolonku pri Irine Nikolaevne
prevratilsya. Kak u CHehova, "Dama s sobachkoj".
Arkadina. Sumasshedshaya! Ubijca! Boris, ne slushaj ee!
Nina (smotrit ne na nee, a na Trigorina, hot' i obrashchaetsya k Dornu). YA
poluchala ot Kosti pis'ma i znala, chto on sovershenno spyatil, on pomeshalsya na
nenavisti k Borisu Alekseevichu. YA hodila vokrug doma krugami, zhdala. I vot
segodnya vy nakonec priehali. YA byla zdes' kakoj-nibud' chas nazad.
(Oglyadyvaetsya na chasy.) Men'she. Dozhdalas', poka Kostya ostanetsya odin, i
voshla - cherez etu vot dver'. Reshila proverit', dejstvitel'no li on nastol'ko
bezumen. Okazalos', eshche bezumnee, chem ya dumala. On ne vypuskal iz ruk
revol'vera, vel sebya diko, vzryvy yarosti smenyalis' holodnoj rasseyannost'yu,
kotoraya pugala menya eshche bol'she, chem neistovstvo. YA poprobovala smyagchit',
uspokoit' ego, no moi nervy rasstroeny... YA sorvalas', samo soboj
vyplesnulos' pro... pro moi chuvstva k Borisu. Bozhe, kak ya ispugalas'! Ved' ya
sama podpisala Borisu Alekseevichu smertnyj prigovor! Ne pomnya sebya vybezhala
v sad i stoyu, budto prirosla k zemle... (Ot volneniya ne mozhet govorit'
dal'she.)
Dorn. I snova stali smotret' snaruzhi na osveshchennoe okno. A kogda
Konstantin Gavrilovich vyshel v sosednyuyu komnatu, vy tozhe voshli tuda - s
terrasy. Dolzhno byt', eshche sami ne znali, chto namereny sdelat'.
Nina (opustiv golovu). Net, znala... YA gotova byla na to, chtoby...
CHtoby (edva slyshno) otdat'sya Koste... Lish' by otvlech' ego ot mysli ob
ubijstve, lish' by spasti Borisa... My stoyali u steklyannoj dveri. On vzyal
menya za plechi, stal celovat' v sheyu, i vdrug ya pochuvstvovala, chto ne vynesu,
chto eto vyshe moih sil... Vizhu - na sekretere revol'ver. Lezhit i pobleskivaet
v svete lampy. |to bylo kak simvol, kak znak svyshe... YA prosheptala:
"Pogasite lampu!" A kogda on otvernulsya, shvatila revol'ver, vzvela kurok...
YA umeyu strelyat'. Menya oficery nauchili - v proshlom godu, kogda ya
gastrolirovala v Pyatigorske... Ah, eto ne vazhno. (Oglyadyvaetsya na chuchelo
chajki, bormochet.) YA chajka... YA chajka... (Medlenno vyhodit na terrasu i stoit
tam. SHum dozhdya slyshen sil'nee.)
Arkadina (Trigorinu). Ne smotri ty na nee tak. Vsya eta scena byla
razygrana, chtoby tebya razzhalobit' - uzh mozhesh' mne poverit', ya eti fokusy
otlichno ponimayu. ZHalet' ee nechego. Izobrazit pered prisyazhnymi etakuyu vot
chajku - i opravdayut. Dazhe na ulovku s efirom skvoz' pal'cy posmotryat. A chto
zh - moloda, smazliva, vlyublena. Takuyu reklamu sebe sdelaet na etoj istorii!
Pozavidovat' mozhno. I angazhement horoshij poluchit. Publika budet na spektakli
valom valit'.
Raskat groma, vspyshka, svet gasnet.
K koncu etoj kartiny, kak i vseh posleduyushchih, krome samoj poslednej,
vse aktery
dolzhny okazat'sya na teh zhe mestah, gde byli v nachale kartiny.
Dubl' 2
CHasy b'yut devyat' raz. Svet zazhigaetsya vnov'.
Dorn (sveryaet po svoim). Otstayut. Sejchas sem' minut desyatogo... Itak,
damy i gospoda, vse uchastniki dramy na meste. Odin - ili odna iz nas -
ubijca. Davajte razbirat'sya.
SHamraev. A kak razbirat'sya-to? Esli kto ubil, to sam ved' ne
priznaetsya.
Dorn. Dlya togo, lyubeznejshij Il'ya Afanas'evich, cheloveku i dana lobnaya
chast' kory golovnogo mozga, gde, soglasno novejshim nauchnym gipotezam,
sosredotochena vsya myslitel'naya deyatel'nost'. Krome togo, my raspolagaem
dvumya drevnimi kak mir sysknymi rekomendaciyami: cui prodest i cherchez la
femme. Rekomendacii preposhlye, no ottogo ne menee vernye - pochti vse
ubijstva imenno iz-za etih dvuh prichin i sovershayutsya.
Medvedenko. Pro "shershe lya fam" ya pomnyu, chto eto znachit. A pervoe vot
zapamyatoval. |to po-latyni?
SHamraev (rezko). Ne znaesh', tak molchi, ne sramis'. Cui prodest - znachit
"ishchi, komu vygoda". A eshche uchitel'! Zachem ty voobshche nochevat' ostalsya? SHel by
domoj.
Medvedenko. Tak ved' vy, papasha, loshad' ne dali. Skazali, tol'ko so
stancii priehali, ne gonyat' zhe opyat'.
SHamraev. I chto s togo, chto ne dal. SHest' verst - ne okolica, ne
rassypalsya by. Poslushal by menya, ushel by - ne ugodil by v etakuyu istoriyu.
Medvedenko. Groza nachalas', liven'... Tak i prostudit'sya nedolgo.
Zdorov'e u menya nekrepkoe. Proshluyu zimu von dva mesyaca kashlyal. A umirat' mne
nikak nevozmozhno. Nu, Mashe s rebenkom vy, konechno, propast' ne dadite, no u
menya ved' eshche mat', dve sestrenki, bratishka. Krome menya, komu oni nuzhny?
Masha (oborachivaetsya, zlo zatyagivayas' papirosoj). Znaem. Tysyachu raz
slyshali, pochemu tebe nel'zya umirat'. Da ty ved', kazhetsya, i ne umer. Umer
Konstantin Gavrilovich. (Zahoditsya kashlem, nikak ne mozhet ostanovit'sya,
kashel' perehodit v sdavlennoe rydanie. Mat' hlopaet ee po spine, potom
obnimaet, obe plachut.)
Medvedenko (zhalobno Trigorinu). Nu vot, opyat' ne tak skazal. Teper'
dolgo pominat' budut.
Trigorin. Stradatel'nyj zalog - samaya ugnetennaya iz glagol'nyh form i
sama v tom vinovata. Vam by polegche byt', poveselee. A to vy vse zhaluetes' -
i dva goda nazad, i teper'. ZHenshchiny etogo ne lyubyat.
Medvedenko. Horosho vam govorit'. Vy bogatyj chelovek, znamenityj
pisatel', a u menya mat', dve sestrenki...
Masha. Zatknis'! Mama, pust' on ujdet! YA videt' ego ne mogu! Osobenno
teper', kogda, kogda... (Ne mozhet prodolzhat' i tychet pal'cem v zakrytuyu
dver', za kotoroj lezhit telo Trepleva.)
Dorn (zadumchivo). Nu, naschet cui prodest - somnitel'no. U Trepleva za
dushoj ni grosha ne bylo. Stalo byt', ostaetsya "shershe".
Arkadina. Kostya byl vlyublen v Zarechnuyu, eto vsem izvestno.
Dorn. Ne vizhu zdes' motiva dlya ubijstva. Razve chto kto-to drugoj, tozhe
vlyublennyj v Zarechnuyu, zastrelil sopernika iz revnosti? Naprimer, vy, Petr
Nikolaevich. Vy ved', kazhetsya, k Nine Mihajlovne byli neravnodushny?
Sorin. Nashli vremya shutit'.
Dorn. M-da, net logiki. Ubivayut schastlivyh sopernikov, a Konstantin
Gavrilovich, kazhetsya, uspehami na sem poprishche pohvastat'sya ne mog. Znachit,
delo ne v Zarechnoj. No ved' tut, po-moemu, imelas' i inaya lyubovnaya liniya?
(Povorachivaetsya k Mashe.) Proshu proshcheniya, Mar'ya Il'inichna, no sejchas ne do
delikatnostej, da vy, po-moemu, ne ochen'-to i skryvali svoyu serdechnuyu
privyazannost' k Konstantinu Gavrilovichu.
Masha (vzdrognuv, posle pauzy). Da, lyubila. Vse znayut, i on znaet
(prezritel'nyj kivok v storonu Medvedenki). I vsegda budu lyubit'.
Polina Andreevna. CHto ty govorish'! Zachem? Lyubit' lyubi, no zachem
govorit'!
SHamraev. Sama vinovata, chto vyshla za eto nichtozhestvo. My s mater'yu tebe
govorili. Nuzhno bylo uehat' v Tver', ya zhe podyskal tebe otlichnoe mesto
guvernantki - v horoshem dome, dvadcat' pyat' rublej na vsem gotovom!
Medvedenko (Trigorinu zhalobno). |to pro menya - "nichtozhestvo". V moem
prisutstvii. I vsegda tak.
Arkadina (nedovol'na tem, chto razgovor sosredotochen ne na nej). Moj
bednyj, bednyj mal'chik. YA byla tebe skvernoj mater'yu, ya byla slishkom
uvlechena iskusstvom i soboj - da-da, soboj. |to vechnoe proklyat'e aktrisy:
zhit' pered zerkalom, zhadno vglyadyvat'sya v nego i videt' tol'ko sobstvennoe,
vsegda tol'ko sobstvennoe lico. Moj milyj, bestalannyj, nelyubimyj mal'chik...
Ty - edinstvennyj, komu ya byla po-nastoyashchemu nuzhna. Teper' lezhish' tam
nichkom, okrovavlennyj, raskinuv ruki. Ty zval menya, dolgo zval, a ya vse ne
shla, i vot tvoj zov utih...
Pochtitel'naya pauza.
Dorn. Skazhite-ka, kak vas, Semen Semenovich, vy ved', kazhetsya, primernyj
otec? Pomnitsya, vy sobiralis' idti domoj peshkom, nevziraya na shest' verst i
nepogodu? YA slyshal, kak vy ob etom govorili kakoj-nibud' chas nazad. Otchego
zhe vse-taki ostalis'? (Podhodit k Medvedenke i smotrit na nego v upor.)
Medvedenko (delaya shag nazad). Groza... Pogromyhivat' stalo. Mne
prostuzhat'sya nel'zya... Zdorov'e slaboe.
Dorn (zadumchivo). SHershe lya fam, shershe lya fam... Da ne sluchilos' li
chego, iz-za chego vy uhodit' peredumali?
Medvedenko. Nichego. Tol'ko vot tuchi i grom.
Polina Andreevna (hvataetsya za serdce). Gospodi, neuzhto... |to ty, ty
byl! YA-to, pomnyu, podumala: s chego by skvoznyaku vzyat'sya? A eto ne skvoznyak,
eto ty v shchelku!
Dorn (bystro). Kakaya shchelka? Kakoj skvoznyak?
Polina Andreevna. Podslushival!
Medvedenko mashet rukami, pyatitsya.
Dorn. Podslushival? CHto podslushival? S kem byl razgovor? O chem?
Masha. Mama, ne vzdumaj!
Polina Andreevna (strastno). Net, ya rasskazhu! YA prosila Konstantina
Gavrilovicha... byt' s Mashej polaskovee. Znayu, materi o takom prosit' stydno,
no ved' serdce razryvaetsya! A on (pokazyvaet na Medvedenku), on podslushal!
SHamraev (grozno). Polaskovee? Ty... ty svodnichala?!
Polina Andreevna. Ty nichego ne vidish' vokrug sebya! Tebya interesuyut
tol'ko ovsy, senokos i homuty! Tvoya doch' stradaet, gibnet, a ty...
Dorn. Tiho! (Polina Andreevna poslushno umolkaet na poluslove. Dorn
podhodit k Medvedenke i krepko beret ego za plechi, tot motaet golovoj.)
Itak, Semen Semenovich, vy podslushali, kak vasha teshcha ugovarivaet Trepleva
byt' polaskovee s vashej zhenoj, i posle etogo peredumali vozvrashchat'sya domoj.
Kazhetsya, u vas nashlos' drugoe delo, pointeresnee. (Smotrit na Medvedenku s
lyubopytstvom.) Vot uzh voistinu "i vozmutyatsya smirennye". Vsyakomu terpeniyu
est' mera, a?
Medvedenko (ryvkom vysvobozhdaetsya, raspravlyaet plechi, govorit gromko).
Da, Evgenij Sergeevich, da! Vozmutyatsya smirennye, potomu chto i u chashi
smireniya est' svoya kromka. Kogda perepolnitsya, odnoj maloj kapel'ki byvaet
dovol'no. ZHivesh'-zhivesh', terpish'-terpish'. Vse vidish', vse ponimaesh', a
nadezhda nasheptyvaet: podozhdi eshche, poterpi eshche, vozdal zhe Gospod' Iovu
mnogostradal'nomu. Gde vam, balovnyu sud'by, zhenskomu lyubimcu, ponyat', kakovo
eto - byt' samym chto ni na est' rasposlednim chelovekom na svete! Govoryat, u
kazhdoj tvari svoya cena est'. YA vsegda znal, chto moya cena nebol'shaya -
primerno v dvugrivennyj, a segodnya mne i vovse glaza otkryli. Ne
dvugrivennyj, ne altyn dazhe i ne polushka, a nul', kruglyj nul' - vot cena
Semena Medvedenki. Esli b stavili hot' v polushku, tak dali by loshad' -
tol'ko uezzhaj, ne putajsya pod nogami, ne meshaj razvratu. A tut dazhe etoj
malosti ne udostoili - ujdesh', kozyavka, i sobstvennymi nogami. |tot barchuk,
etot bezdel'nik (tychet pal'cem v pravuyu dver') rastoptal mne zhizn'! Kazalos'
by, stal modnym pisatelem, den'gi tebe iz zhurnalov shlyut, tak uezzhaj v
stolicy, blistaj. Net, sidit kak voron nad dobychej. Gubit, topchet, svodit s
uma. A Mashen'ka i soshla s uma. Smotret' na eto sil net! I p'et, mnogo p'et.
Rebenochka zabrosila. YA ved' ne ubivat' hotel, hotel poprosit' tol'ko
po-chelovecheski - chtob uehal, pozhalel nas. Dlya togo i prishel - naedine
pogovorit'. A on na menya kak na gryaz' kakuyu posmotrel, probormotal chto-to
po-francuzski, znaya, chto ya ne pojmu, i otvernulsya. Tut na menya budto
zatmenie nashlo. Shvatil so shkafchika revol'ver... Kak dym rasseyalsya, dumayu:
nel'zya mne na katorgu. Nikak nel'zya. Gospodi, molyus', spasi, izbavi! Vdrug
na glaza vash sakvoyazh popalsya. Dumayu, tam binty, jod. CHto, esli Konstantin
Gavrilovich zhiv eshche? Otkryvayu, vizhu - sklyanka i napisano "|fir". I vspomnil
pro kislorod, pro nagrevanie - chital v uchitel'skoj gazete. Eshche slovo
vspomnil francuzskoe - "alibi". Vot tebe i alibi. Gospodi, chto teper' s
rebenochkom-to budet... (Zakryvaet rukami lico, gluho, neumelo rydaet.)
SHamraev (vpolgolosa). Polozhim, slovo ne francuzskoe, a latinskoe.
Raskat groma, vspyshka, svet gasnet.
Dubl' 3
CHasy b'yut devyat' raz.
Dorn (sveryaet po svoim). Otstayut. Sejchas sem' minut desyatogo... Itak,
damy i gospoda, vse uchastniki dramy na meste. Odin - ili odna iz nas -
ubijca. Davajte razbirat'sya. Itak, kto-to voshel s terrasy v komnatu, mirno
pogovoril o chem-to s Konstantinom Gavrilovichem, potom vzyal s sekretera
revol'ver, vyshib sobesedniku mozgi, podogrel na svechke sklyanku s efirom i
udalilsya. Pri postepennom soedinenii s vozduhom nagretyj efir vzryvaetsya
cherez pyat'-shest' minut. Dlya togo chtoby obespechit' sebe alibi, v moment
vzryva ubijca dolzhen byl nepremenno nahodit'sya zdes', v gostinoj, prichem v
prisutstvii svidetelej. Inache ulovka utratila by vsyakij smysl. Davajte-ka
pripomnim, kto predlozhil perebrat'sya iz stolovoj v gostinuyu.
Trigorin (pozhav plechami). Nikto. My prosto zakonchili pit' chaj i reshili
prodolzhit' igru v loto.
Arkadina. Net-net! YA rasskazyvala, kak menya prinimala publika v
Har'kove, a Mar'ya Il'inichna vdrug perebila i govorit: "Kak zdes' dushno.
Idemte v gostinuyu". Vprochem, vse eto pustoe i gluposti... Moj bednyj, bednyj
mal'chik. YA byla tebe skvernoj mater'yu, ya byla slishkom uvlechena iskusstvom i
soboj - da-da, soboj. |to vechnoe proklyat'e aktrisy: zhit' pered zerkalom,
zhadno vglyadyvat'sya v nego i videt' tol'ko sobstvennoe, vsegda tol'ko
sobstvennoe lico. Moj milyj, bestalannyj, nelyubimyj mal'chik... Ty -
edinstvennyj, komu ya byla po-nastoyashchemu nuzhna. Teper' lezhish' tam nichkom,
okrovavlennyj, raskinuv ruki. Ty zval menya, dolgo zval, a ya vse ne shla, i
vot tvoj zov utih...
Dorn. Hm, a ved' verno. |to Mar'ya Il'inichna uvela nas iz stolovoj.
Vse povorachivayutsya k Mashe, kotoraya stoit spinoj k zritelyam u okna i
kurit.
I eshche, Mar'ya Il'inichna, vy zachem-to poprosili menya otkryt' dver'.
(Pokazyvaet na dver', chto byla zagorozhena kreslom.) YA, pomnyu, udivilsya -
vrode by amplua bespomoshchnoj baryshni ne po vashej chasti. Ili vy znali, chto
dver' zastavlena kreslom? Esli tak, to otkuda vam eto bylo izvestno? Kak i
vse my, vy otluchalis' iz stolovoj. Ne mogli by vy ob®yasnit', kuda i po kakim
delam?
Pauza. Masha budto ne slyshala.
Mar'ya Il'inichna, izvol'te otvetit'.
Masha (proiznosit monolog ne oborachivayas', rovnym i vyalym golosom).
Poshla posmotret', gde on i chto delaet. YA chasto za nim podglyadyvayu. To est'
podglyadyvala. Papa nazyvaet menya duroj, a ya ochen' hitraya. Byvalo, stoyu na
terrase u okna i smotryu, kak Konstantin Gavrilovich pishet, ili prosto sidit,
glyadya na ogon', ili mechetsya po komnate, erosha volosy. Vojti boyalas' - on
serditsya, kogda ya k nemu vhozhu. To est' serdilsya. YA ego razdrazhayu. To est'
razdrazhala...
Dorn. Ne otvlekajtes' vy na grammatiku. Prodolzhajte.
Masha. On byl zdes', i s nim byla Zarechnaya. Ona vse povtoryala: "YA chajka,
ya chajka". Ah, kak on na nee smotrel! Esli by on kogda-nibud', hot'
odin-edinstvennyj razok, posmotrel tak na menya, mne hvatilo by na vsyu zhizn'.
YA by vse vspominala etot vzglyad i byla by schastliva... |to ne Zarechnaya -
chajka, eto ya - chajka. Konstantin Gavrilovich podstrelil menya prosto tak, ni
dlya chego, chtob ne letala nad nim glupaya chernogolovaya ptica! (Rezko
oborachivaetsya, stoit, obhvativ lokti.) ZHizn' moya uzhasna. YA zhivu v
brevenchatoj izbe, s muzhem, kotorogo ne lyublyu i ne uvazhayu. Ego mnogochislennoe
semejstvo menya boitsya i nenavidit. A etot rebenok! YA ego ne hotela, ya ne
ispytyvayu k nemu sovershenno nikakih chuvstv, krome dosady i razdrazheniya!
Zachem on krichit po nocham, zachem trebuet moloka, zachem pachkaet pelenki! A
ved' ya mogla by zhit' inache. YA mogla by uehat', zanyat'sya kakim-nibud' delom
ili hotya by prosto dodremat' do starosti. No Kostya privyazal, okoldoval,
otravil menya... Kakoj on byl krasivyj! Tol'ko ya eto videla, bol'she nikto. V
poslednee vremya mne stalo kazat'sya, chto on posmatrivaet na menya po-drugomu.
Net, ne s lyubov'yu, ne s nezhnost'yu - ya ne nastol'ko slepa. No on muzhchina, emu
nuzhna zhenshchina, a krome menya, okolo nego nikogo ne bylo...
Polina Andreevna. CHto ty govorish'! Opomnis'!
SHamraev. Besstyzhaya tvar'! (Brosaetsya k docheri, no Dorn krepko beret ego
za lokot' i ostanavlivaet.)
Masha (slovno nikto ee ne preryval). YA dumala, rano ili pozdno on budet
moj. No tut poyavilas' ona i snova vskruzhila emu golovu. O, ona aktrisa, ona
otlichno umeet eto delat'. I ved' ej on dazhe ne nuzhen - ona prosto
uprazhnyalas' v svoem iskusstve... YA stoyala za oknom i dumala: dovol'no,
dovol'no. Dazhe chajka, esli ee dolgo istyazat', navernoe, udarit klyuvom. Vot i
ya klyunu ego v temya, ili v vysokij, chistyj lob, ili v visok, na kotorom
podragivaet golubaya zhilka. YA gotova byla smotret' na etu zhilku chasami...
Osvobozhus', dumala ya. Izbavlyus' ot navazhdeniya. I togda mozhno budet uehat'.
Uehat'... Uehat'...
Medvedenko. Masha, ty ne v sebe. Ty na sebya nagovarivaesh'.
SHamraev (gromovym golosom). Molchi, zhalkij chelovek! A ty, mat', rydaj.
Nasha doch' - ubijca! Gore, kakoe gore!
Arkadina (Trigorinu, vpolgolosa). Teper' "blagorodnogo otca" tak uzhe ne
igrayut, razve chto gde-nibud' v CHerepovce.
Trigorin (ozhivlenno). Potomu chto vot eto (pokazyvaet) ne teatr, a
zhizn'. YA davno zamechal, chto lyudi vedut sebya gorazdo estestvennej, kogda
pritvoryayutsya. Vot o chem napisat' by.
Raskat groma, vspyshka, svet gasnet.
Dubl' 4
CHasy b'yut devyat' raz.
Dorn (sveryaet po svoim). Otstayut. Sejchas sem' minut desyatogo... Itak,
damy i gospoda, vse uchastniki dramy na meste. Odin - ili odna iz nas -
ubijca. Davajte razbirat'sya. (Prohoditsya po scene, zalozhiv ruki za spinu. V
zadumchivosti podbrasyvaet noskom botinka razbrosannye klochki rukopisi.)
Polina Andreevna. Snova rukopisi rval. (Arkadinoj.) |to s Kostej chasto
byvalo: rasserditsya, chto ploho pishetsya, i davaj rvat' melko-melko. Posle
prisluga otkuda tol'ko eti klochki ne vymetaet. (Vshlipyvaet.) Teper' uzh v
poslednij raz... I u kogo tol'ko na nashego Kosten'ku ruka podnyalas'?
(Opuskaetsya na kortochki, nachinaet sobirat' obryvki.) Nado by skleit'. Vdrug
chto-nibud' velikoe ?
Arkadina. Vryad li. Otkuda zh velikomu vzyat'sya? Moj bednyj, bednyj
mal'chik. YA byla tebe skvernoj mater'yu, ya byla slishkom uvlechena iskusstvom i
soboj - da-da, soboj. |to vechnoe proklyat'e aktrisy: zhit' pered zerkalom,
zhadno vglyadyvat'sya v nego i videt' tol'ko sobstvennoe, vsegda tol'ko
sobstvennoe lico. Moj milyj, bestalannyj, nelyubimyj mal'chik... Ty -
edinstvennyj, komu ya byla po-nastoyashchemu nuzhna. Teper' lezhish' tam nichkom,
okrovavlennyj, raskinuv ruki. Ty zval menya, dolgo zval, a ya vse ne shla, i
vot tvoj zov utih...
Polina Andreevna (perebivaet). CHej eto sharfik? Irina Nikolaevna, vash? U
nas s Mashej takogo net.
Arkadina (podhodit). |to kreplizetovyj, i rascvetka vul'garnaya. YA
etakuyu bezvkusicu ne noshu.
Polina Andreevna. Otkuda by emu vzyat'sya?
Podhodit Dorn, beret sharfik, rassmatrivaet, sosredotochenno napevaya
"Rasskazhi,
rasskazhi, brodyaga, chej ty rodom, otkuda ty". Priblizhayutsya ostal'nye,
tozhe smotryat.
SHamraev. Stranno. Ochen' stranno.
Polina Andreevna. Vidno, kto-to prihodil, poka nas zdes' ne bylo.
Dorn (kachaet golovoj). Kazhetsya, ya dogadyvayus', kto imenno.
(Prisvistnuv.) Von ono chto. Semen Semenych, vy davecha rasskazyvali, chto
povstrechali Ninu Mihajlovnu Zarechnuyu nepodaleku otsyuda i chto ona obeshchalas'
navedat'sya v gosti.
Medvedenko. Tochno tak. Tol'ko mne pokazalos', chto ona ne pridet, a pro
gosti skazala iz odnoj vezhlivosti.
Dorn. Da net, sudya po vsemu, ne iz vezhlivosti.
Polina Andreevna. O Gospodi! Da neuzhto! (Krestitsya.) Strah kakoj...
Masha (obernuvshis', zvenyashchim golosom). Tak ona byla zdes', s nim? Ona
prihodila? YA znayu, on vse eto vremya lyubil ee. No zachem ona prishla? Ona
hotela zabrat' ego s soboj? U nih bylo ob®yasnenie?
Polina Andreevna. Mashen'ka, milaya, uspokojsya. Teper' eto ne vazhno, ved'
Kosti bol'she net.
Masha. V poslednyuyu minutu zhizni on dumal o nej! On porval rukopis',
potomu chto reshil brosit' pisatel'stvo i uehat' s Zarechnoj!
Polina Andreevna. Net-net, uveryayu tebya, nichego podobnogo ne bylo! Ne
terzaj sebya!
Dorn (nahmurivshis'). Minutku! A otkuda, lyubeznaya Polina Andreevna, vam,
sobstvenno, izvestno, chto zdes' bylo i chego ne bylo? Vy chto, byli
svidetel'nicej ih razgovora? Kstati uzh zaodno: kuda vy-to otluchalis' iz
stolovoj?
Pauza. Polina Andreevna v zameshatel'stve smotrit na Dorna, potom na
muzha. Molchit.
SHamraev (tryahnuv golovoj). Ostav'te Polinu. Ona vinovata tol'ko v tom,
chto slishkom lyubit i zhaleet doch'. A Trepleva zastrelil ya, vot etoj rukoj.
(Vysoko podnimaet ruku. Ot nego sharahayutsya. Polina Andreevna smotrit na muzha
s ispugom.) I niskol'ko o tom ne zhaleyu. O, ya dolgo byl slep. Podozreval,
muchilsya, no terpel. A vse iz podlosti. Kuda, sprashivaetsya, mne devat'sya,
esli lishus' etogo proklyatogo mesta? Gde priklonit' golovu na starosti let? I
ottogo byl gluh, slep i nem. Delal vid, chto ne zamechayu postydnoj Mashinoj
strasti, pooshchryaemoj sobstvennoj mater'yu! (V volnenii zakashlivaetsya.)
Trigorin (Arkadinoj vpolgolosa). Zdes' chto-to s grammatikoj ne to.
SHamraev. Segodnya vecherom ya vyshel iz stolovoj na terrasu podyshat'
vozduhom... CHasu ne proshlo, a kazhetsya, chto eto bylo tysyachu let nazad...
Zaglyadyvayu v okno (pokazyvaet na okno) i vizhu: Konstantin Gavrilovich s
gospozhoj Zarechnoj. Razgovarivayut. YA byl udivlen, no podslushivat', konechno,
ne stal by - ne v moih pravilah. Tol'ko Zarechnaya vdrug sprashivaet: "A kak ta
devushka v chernom, kazhetsya, Mar'ya Il'inichna?"
Masha oborachivaetsya.
On prezritel'no tak zasmeyalsya i govorit: "Poshlaya devchonka do smerti
nadoela mne svoej postyloj lyubov'yu". Da-da, Mashen'ka, imenno tak on skazal!
Predstav'te sebe, gospoda, muku otca, uslyshavshego takoe! Vse vo mne
zaklokotalo. Reshil: unichtozhu oskorbitelya sobstvennoj rukoj, a posle hot' na
katorgu. Pust' tol'ko Zarechnaya ujdet - ona ni pri chem. Tak i sdelal, ruka
starogo soldata ne drognula. A kogda dym ot vystrela rasseyalsya, vdrug
zatrepetal. I ne styzhus' togo. Bozhe, dumayu, ved' ya pogubil vseh! ZHena, doch',
vnuk - chto oni bez menya? Kto ih zashchitit, prokormit? Ne etot zhe cherv'?
(Kivaet na Medvedenku.) Za chto im-to stradat'? Net-s, dumayu, Konstantin
Gavrilych nad nami i pri zhizni pokurazhilsya predostatochno. Hvatit-s. Vot i
pridumal intrigu s etim vashim efirom. Da, vidno, ne sud'ba - plohoj iz menya
hitrec. (Protyagivaet vpered obe ruki.) CHto zh, vyazhite Il'yu SHamraeva - on
gotov derzhat' otvet pered lyud'mi. A pered Bogom moya dusha otvetit.
Dorn. Hm, chto-to zdes' ne tak...
Polina Andreevna (perebivaet). Ilyusha, prosti menya, prosti! YA tebya ne
cenila, ne lyubila, a ty blagorodnyj chelovek. Vinovata ya pered toboj. Ego,
ego (pokazyvaet na Dorna) lyubila mnogo let, a tebya teper' slovno vpervye
uvidela! No est' i vo mne dusha. |to ya zastrelila Konstantina Gavrilovicha!
Il'ya na sebya nagovarivaet, chtoby ot menya podozrenie otvesti! Ilyushen'ka, ty i
v samom dele byl gluh i slep, ty nichego ne znaesh'! Ved' bylo u Mashen'ki s
Kostej, bylo! I rebenochek ot nego!
Medvedenko vzhimaet golovu v plechi.
Ladno by ot lyubvi ili hot' by ot sladostrastiya, a to obidnym obrazom,
sp'yanu. I ved' posle sam eshche nos vorotil! Uzh kak ya ee zhalela, kak umolyala
ego byt' s Mashen'koj polaskovej! Mne li ne znat', kak nuzhna nelyubimoj hot'
malaya laska... (Mel'kom oglyadyvaetsya na Dorna.) YA vse dumala, golovu lomala,
kak by sdelat' tak, chtoby Konstantin Gavrilovich navsegda ischez iz nashej
zhizni. Mechtala: uehal by on v Ameriku ili poshel na ozero kupat'sya i utonul.
A davecha vyshla iz stolovoj na terrasu - posmotret', ubrali li pered grozoj
bel'e s verevki. Vdrug vizhu - zdes', v kabinete, Zarechnaya i Konstantin
Gavrilovich s nej! Vstala u okna, smotrela, slushala... Kostya vse revol'verom
razmahival, a ya dumala: "Zastrelilsya by ty, chto li". Pered tem kak Zarechnaya
ushla, u nee s shei sharfik soskol'znul. V etu samuyu sekundu mne budto golos
nekij shepnul: "Vot on, vyhod. Ubit' ego, a podumayut na nee".
SHamraev. CHto ty nesesh'! Gospoda, ne slushajte, eto ona menya
vygorazhivaet! Ona i strelyat'-to ne umeet! Ne znaet, kuda nazhimat'! A ya v
polku prizy bral! CHestnoe blagorodnoe slovo!
Raskat groma, vspyshka, svet gasnet.
Dubl' 5
CHasy b'yut devyat' raz.
Dorn (sveryaet po svoim). Otstayut. Sejchas sem' minut desyatogo... Itak,
damy i gospoda, vse uchastniki dramy na meste. Odin - ili odna iz nas -
ubijca. Davajte razbirat'sya. Dlya nachala predlagayu ustanovit', gde kazhdyj iz
nas nahodilsya v eto vremya.
Trigorin (nervno). Kakoe "eto"? Razve vy tochno znaete vremya, kogda
proizoshlo ubijstvo?
Dorn. Rezonnyj vopros. Kogda ya voshel v komnatu posle hlopka, telo bylo
teplym, iz rany, puzyryas', stekala krov', a po stenke eshche spolzali
vyshiblennye mozgi...
Masha vskrikivaet i zazhimaet rukami ushi. Arkadina, pokachnuvshis',
prikryvaet kist'yu
glaza - SHamraev podhvatyvaet ee pod lokot'.
SHamraev. Doktor, govorit' pri materi takoe!
Dorn. Ah, bros'te, sejchas ne do melodramy. Mezhdu momentom, kogda ya
obnaruzhil trup, i samim ubijstvom minovalo ne bolee chetverti chasa. Nu
horosho, voz'mem dlya vernosti polchasa. Takim obrazom (smotrit na nastennye
chasy, potom, serdito tryahnuv golovoj, dostaet svoi), Konstantina Gavrilovicha
zastrelili mezhdu vosem'yu i polovinoj devyatogo. Za etot promezhutok -
poprav'te menya, esli ya chto-to putayu (poocheredno obrashchaetsya k kazhdomu), -
Polina Andreevna minut na desyat' otluchalas' po kakim-to hozyajstvennym delam.
Mariya Il'inichna vyhodila v sad. Il'ya Afanas'evich po vsegdashnej svoej
privychke na meste pochti ne sidel - to vyjdet, to vojdet. Gospodina
Medvedenki v stolovoj ne bylo vovse. YA otsutstvoval v techenie semi ili
vos'mi minut - pardon, po fiziologicheskoj nadobnosti. Borisu Alekseevichu
nuzhno bylo udalit'sya, chtoby zapisat' kakuyu-to svezhuyu metaforu. I dazhe Irina
Nikolaevna na nekotoroe vremya ischezla, posle chego vernulas' posvezhevshej i
blagouhayushchej duhami. Nado polagat', obychnoe damskoe prihorashivanie?
Arkadina (rezko). Uzh hot' menya-to uvol'te ot vashih izyskanij. YA mat'!
Moj bednyj, bednyj mal'chik. YA byla tebe skvernoj mater'yu, ya byla slishkom
uvlechena iskusstvom i soboj - da-da, soboj. |to vechnoe proklyat'e aktrisy:
zhit' pered zerkalom, zhadno vglyadyvat'sya v nego i videt' tol'ko sobstvennoe,
vsegda tol'ko sobstvennoe lico. Moj milyj, bestalannyj, nelyubimyj mal'chik...
Ty - edinstvennyj, komu ya byla po-nastoyashchemu nuzhna. Teper' lezhish' tam
nichkom, okrovavlennyj, raskinuv ruki. Ty zval menya, dolgo zval, a ya vse ne
shla, i vot tvoj zov utih...
Dorn (terpelivo doslushav do konca, s poklonom). Pri vsem pochtenii k
materinskim chuvstvam uvolit' ot izyskanij vas ne mogu - inache narushitsya
matematicheskaya chistota eksperimenta. Poluchaetsya, chto vse, vklyuchaya i vashego
pokornogo slugu, imeli fizicheskuyu - ya podcherkivayu: chisto fizicheskuyu -
vozmozhnost'...
Sorin. Krome menya. YA-to kak raz fizicheskoj vozmozhnosti, uvy, lishen. Da
i iz stolovoj nikuda ne otluchalsya po prichine (obezoruzhivayushche razvodit
rukami) zatrudnitel'nosti peremeshcheniya.
Polina Andreevna. Da vy bez postoronnej pomoshchi i ne doshli by, bednyazhka.
Dorn (vnimatel'no smotrit na Sorina). Vy, vashe prevoshoditel'stvo,
dejstvitel'no vse vremya nahodilis' v stolovoj. Prichem, esli ya ne oshibayus',
srazu posle okonchaniya chaepitiya, kogda vse razbrelis', vy ostalis' tam
sovershenno odin. CHto zhe do vashej nesposobnosti k samostoyatel'nomu
peremeshcheniyu, to eto ne sovsem verno. I dazhe vovse ne verno. Uzh ya-to kak
lechashchij vrach otlichno znayu, chto vasha bolezn' - v znachitel'noj stepeni plod
vashego voobrazheniya. Ottogo i nastoyashchih lekarstv vam ne vypisyvayu, odnu
valer'yanku. Zahoteli by - begali by kak molodoj.
Sorin (drozhashchim golosom). Evgenij Sergeevich, eto nizko! Vy, kazhetsya,
namekaete... YA Kostyu lyubil, kak rodnogo syna!
Arkadina. Skazhite, kakie nezhnosti! Znachit, menya, mat', podozrevat'
mozhno, a tebya nel'zya? Net uzh, pust' budet matematicheskaya chistota. (Dornu.)
Prodolzhajte, mos'e Dyupen, eto dazhe interesno.
Dorn (po-prezhnemu glyadit na Sorina). Ved' vashe kreslo stoyalo u okna, ne
tak li? Pered grozoj bylo dushno, vy poprosili raspahnut' stvorki i,
peregnuvshis' cherez podokonnik, vse smotreli v sad. CHto takogo interesnogo vy
tam uvideli?
Sorin. Prosto smotrel v sad. Spolohi zarnic tak prichudlivo vyhvatyvali
iz temnoty siluety derev'ev.
Dorn. Ponyatno. Skazhite, a zachem vy vyzvali telegrammoj sestru? Nikakogo
udara u vas ne bylo - eto my s vami ustanovili srazu.
Sorin. |to ne ya, eto oni vyzvali...
SHamraev. A kak bylo ne vyzvat', kogda vy stonali i povtoryali: "Umirayu!
Irochku, Irochku..."?
Dorn. I eshche mne rasskazali, chto vy v poslednie dni ot Konstantina
Gavrilovicha ne othodili ni na shag. Kuda on, tuda i vy. Dazhe stelit' vam
veleli v ego komnate. |to, sobstvenno, zachem?
Sorin (lepechet). YA... ya boyalsya, chto noch'yu mne stanet ploho. Stanu
umirat' - i nikogo ryadom... Glupo, konechno.
Dorn. Ne s chego vam umirat'. Vy eshche vseh nas perezhivete. Zdorovyj
zheludok, krepkoe serdce. Vse nervy odni, mnitel'nost'. YA videl u vas v
kresle knizhku Fajnhoffera "Maniakal'nye psihozy v svete novejshih dostizhenij
psihiatricheskoj nauki". Vy chto zhe, ko vsemu prochemu eshche i voobrazili sebya
dushevnobol'nym?
Sorin (bystro). Ne sebya... (Ispuganno podnosit ruku k gubam.)
Dorn (tak zhe bystro). A kogo? Konstantina Gavrilovicha? Mne, priznat'sya,
tozhe pokazalos', chto on nehorosh. Vy nablyudali u nego simptomy maniakal'nogo
psihoza? Kakie?
Sorin (kakoe-to vremya sidit opustiv golovu i govorit posle pauzy).
Kostya v poslednee vremya sdelalsya prosto nevmenyaem - on pomeshalsya na
ubijstve. Vse vremya hodil ili s ruzh'em, ili s revol'verom. Strelyal vse, chto
popadetsya: ptic, zver'kov, nedavno v derevne zastrelil svin'yu.
SHamraev. Da chto svin'yu! On tret'ego dnya v kuryatnike petuha zastrelil.
Vidite li, kukarekaet po nocham, meshaet pisat'. Kak teper' kury budut
nestis'?
Sorin. Da, i petuha tozhe. Prisluga ego stala boyat'sya. V ponedel'nik
YAkov uronil tarelku, kogda Kostya sidel zdes' v kabinete. Vybezhal, shvatil
YAkova za plechi i davaj bit' golovoj ob stenku. Ele ottashchili. Vot ya i
staralsya ne othodit' ot Kosti ni na shag, dazhe spal s nim v toj zhe komnate.
Ved' neizvestno, chto emu vzbredet v golovu. A v chetverg Kostya zastrelil
Dogonyaya - prosto tak, ni za chto. Dobryj staryj pes, poluoglohshij, dozhival na
pokoe. Togda ya i izobrazil pripadok. Dumal, Irochkin priezd na Kostyu
podejstvuet. Ne pomoglo, tol'ko huzhe stalo.
Dorn. Nado bylo mne rasskazat'. YA by ego v lechebnicu otvez.
Sorin. YA hotel bylo. No nel'zya: svyazhut ruki, budut lit' na temya
holodnuyu vodu, kak Poprishchinu. A Kostya ne vyneset, on gordyj i nezavisimyj.
Dorn (tiho). I poetomu vy reshili, chto tak budet dlya nego luchshe?
Raskat groma, vspyshka, svet gasnet.
Dubl' 6
CHasy b'yut devyat' raz.
Dorn (sveryaet po svoim). Otstayut. Sejchas sem' minut desyatogo... Itak,
damy i gospoda, vse uchastniki dramy na meste. Odin - ili odna iz nas -
ubijca. Davajte razbirat'sya.
Trigorin vytiraet slezy rukavom. Arkadina stoit ryadom, gladit ego po
plechu.
Arkadina. Ne nuzhno tak. U tebya slishkom nezhnaya dusha. Vidish', ya mat', i ya
ne plachu. Serdce okamenelo. Proshu tebya, ne plach'.
Dorn. Glavnyj vopros: zachem? Komu meshal Konstantin Gavrilovich? Kto
nenavidel ili boyalsya ego do takoj stepeni, chtoby razdrobit' golovu pulej
sorok pyatogo kalibra?
Arkadina (gor'ko kachaya golovoj). Moj bednyj, bednyj mal'chik. YA byla
tebe skvernoj mater'yu, ya byla slishkom uvlechena iskusstvom i soboj - da-da,
soboj. |to vechnoe proklyat'e aktrisy: zhit' pered zerkalom, zhadno vglyadyvat'sya
v nego i videt' tol'ko sobstvennoe, vsegda tol'ko sobstvennoe lico. Moj
milyj, bestalannyj, nelyubimyj mal'chik... Ty - edinstvennyj, komu ya byla
po-nastoyashchemu nuzhna. Teper' lezhish' tam nichkom, okrovavlennyj, raskinuv ruki.
Ty zval menya, dolgo zval, a ya vse ne shla, i vot tvoj zov utih...
Dorn (udivlenno podnimaet brovi). Irina Nikolaevna, pogodite-ka... Vy
skazali: "Nichkom, raskinuv ruki"? No vy ne vhodili v komnatu. Otkuda zhe vy
znaete, chto Konstantin Gavrilovich lezhit imenno v etoj poze? YA ved' ee ne
opisyval.
Arkadina (sudorozhno shvativshis' rukoj za gorlo). YA... ya vizhu ego imenno
takim. |to voobrazhenie aktrisy. Serdce materi, v konce koncov. Da-da, serdce
materi, ono ved' veshchee...
Pauza. Vse na nee smotryat.
CHto? CHto vy vse tak na menya smotrite? Uzh ne dumaete li vy... chto ya
ubila sobstvennogo syna? CHego radi? Zachem?
Trigorin (otshatyvaetsya ot nee, istericheski krichit). Zachem? Zachem?! YA
znayu zachem! Samka! Messalina! O, mne sledovalo srazu dogadat'sya! Nu konechno!
Ty vsegda, vsegda meshala mne zhit', vsegda stoyala na puti moego schast'ya! Ty
pogubila menya, vysosala po kaple vsyu krov'! Pauchiha!
Arkadina (vizglivo, s nekrasivoj zhestikulyaciej). Boris! Opomnis'! YA
lyublyu tebya bol'she zhizni!
Trigorin. Vot imenno - bol'she zhizni! Bol'she moej zhizni! I ego
(pokazyvaet na dver') zhizni! Skol'ko raz ya umolyal tebya: vypusti, daj dyshat',
daj lyubit', daj zhit'! No net, ty iz svoih pauch'ih lap dobychi ne vypustish'! YA
- dobycha. Dobycha pauchihi! (Istericheski smeetsya.)
SHamraev. Nichego ne ponimayu. Kakoj-to bred. Evgenij Sergeevich, nado dat'
emu valer'yanovyh kapel'.
Dorn. Postojte, Il'ya Afanas'evich, eto ne bred.
Arkadina. Net, on ustal, on izmuchen, on ne ponimaet, chto govorit.
Trigorin (smotrit na chuchelo chajki). Kak metko, kak graciozno podstrelil
on etu glupuyu pticu... On byl pohozh na afinskogo efeba, pronzayushchego streloj
orla. Zachem, zachem ty uvezla menya dva goda nazad? Ty razbila mne serdce! Ty
podsunula mne tu glupuyu, vostorzhennuyu durochku. Vmesto almaza podsunula
steklyashku! Revnivaya, alchnaya, bezzhalostnaya! Ty znala, chto radi nego ya pojdu
na vse! YA dazhe smogu brosit' tebya!
Arkadina. Net! |to nepravda! YA vsegda oberegala tebya, ya zhelala tebe
tol'ko dobra! YA hotela, chtoby ty byl schastliv, moj bog, moj schastlivyj
princ! Razve ya meshala tvoim zabavam s mal'chishkami i devchonkami? Net, ya
otlichno ponimayu potrebnosti artisticheskoj natury .
Trigorin. Konechno, ty mne ne meshala. Potomu chto znala - to byli
mimoletnye prihoti. No zdes', na beregu etogo koldovskogo ozera, ostalos'
moe serdce! Tvoj syn podstrelil ego, kak beluyu pticu. YA - chajka! |ti dva
goda ya ne zhil, a prozyabal. O, kak ya umolyal tebya privezti menya syuda...
Arkadina. YA uvezla tebya otsyuda dva goda nazad, potomu chto inache on i v
samom dele podstrelil by tebya. Razve ty zabyl, kak on vyzval tebya na
poedinok, kogda ty priznalsya emu v svoem chuvstve? Zachem tol'ko ya ustupila
tvoim mol'bam, zachem vzyala tebya s soboj! Ty klyalsya, chto vse v proshlom,
zabyto i prisypano peplom. Ty obmanul menya! O, kak ty posmotrel na nego pri
vstreche!
Trigorin. Da. YA posmotrel na nego i oshchutil sladostnyj trepet, oshchutil
vsyu polnotu zhizni i vozmozhnost' istinnogo, neopisuemogo schast'ya. YA budto
spal - i vdrug prosnulsya. Byl prigovoren k pozhiznennomu zatocheniyu - i vdrug
peredo mnoj raspahnulis' dveri temnicy. Ty snova zahlopnula ih - i uzhe
navsegda. (Plachet navzryd.)
Raskat groma, vspyshka, svet gasnet.
Dubl' 7
CHasy b'yut devyat' raz.
Dorn (sveryaet po svoim). Otstayut. Sejchas sem' minut desyatogo... Itak,
damy i gospoda, vse uchastniki dramy na meste. Odin - ili odna iz nas -
ubijca. Davajte razbirat'sya.
Trigorin (s natuzhnoj veselost'yu). Lyubopytno. |to mozhet mne prigodit'sya.
YA kak raz pishu kriminal'nuyu povest' v duhe SHarlya Barbarba, a vprochem, takih
proizvedenij v literature, pozhaluj, eshche ne byvalo. Stol'ko muchilsya - i vse
nikak ne vyhodilo: psihologiya prestupnika neubeditel'na, energiya
rassledovaniya vyalaya.
Arkadina. Kriminal'naya povest'? V samom dele? Ty ne govoril mne. |to
original'no i novo dlya russkoj literatury. YA uverena, u tebya poluchitsya
genial'no. (Spohvativshis', oglyadyvaetsya na zapertuyu dver' i menyaet ton.) Moj
bednyj, bednyj mal'chik. YA byla tebe skvernoj mater'yu, ya byla slishkom
uvlechena iskusstvom i soboj - da-da, soboj. |to vechnoe proklyat'e aktrisy:
zhit' pered zerkalom, zhadno vglyadyvat'sya v nego i videt' tol'ko sobstvennoe,
vsegda tol'ko sobstvennoe lico. Moj milyj, bestalannyj, nelyubimyj mal'chik...
Ty - edinstvennyj, komu ya byla po-nastoyashchemu nuzhna. Teper' lezhish' tam
nichkom, okrovavlennyj, raskinuv ruki. Ty zval menya, dolgo zval, a ya vse ne
shla, i vot tvoj zov utih...
Dorn (zadumchivo). M-da, zov utih. Kak zhe pristupit'sya-to? |to vam,
Boris Alekseevich, ne SHarl' Barbara. Kstati govorya, Konstantin Gavrilovich
zhalovalsya, chto vy privezli emu zhurnal'nuyu knizhku s ego veshch'yu, a sami dazhe
stranicy ne razrezali. Vse ostal'noe v zhurnale prochli, a ego rasskaz - net.
|to vy chto zhe, narochno hoteli ego zadet'? Ili schitali ego do takoj uzh
stepeni bezdarnym?
Trigorin (yavno dumaya o chem-to drugom). Bezdarnym? Sovsem naprotiv. On
byl beskonechno talantliv. Teper' mogu priznat'sya, chto ya ochen' zavidoval ego
daru. Kak krasivo, moshchno zvuchala ego fraza. Tam bylo i tihoe mercanie zvezd,
i dalekie zvuki royalya, zamirayushchie v tihom aromatnom vozduhe. Tak i vidish'
letnyuyu noch', vdyhaesh' ee aromat, oshchushchaesh' prohladu. A ya napishu pro
kakoe-nibud' poshloe butylochnoe gorlyshko, blestyashchee pod lunoj, - i vse,
voobrazhenie issyakaet. CHto do nerazrezannogo rasskaza - malen'kaya gnusnost',
obychnyj bulavochnyj ukol. U nas, pisatelej, eto v poryadke veshchej. A rasskaz
byl chudesnyj, ya prochel ego eshche v Peterburge.
Arkadina. Ty i v samom dele schitaesh', chto Kostya byl talantliv? No
pochemu ty ne govoril mne etogo ran'she? YA by nepremenno prochla chto-nibud' iz
ego veshchej. Ili ty sejchas govorish' eto iz zhalosti?
Trigorin (vse tak zhe rasseyanno). Ne iz zhalosti, a ot ravnodushiya. On
umer. YA emu bol'she ne zaviduyu. (Kak by pro sebya.) I mysl' o nereal'nosti
proishodyashchego. |to nepremenno.
Dorn. A verno pro vas pishut kritiki, chto vy vse, opisyvaemoe v vashih
knigah, nepremenno dolzhny ispytat' na sebe?
Trigorin. Da, nuzhno vse poprobovat'. CHtoby ne bylo fal'shi.
Dorn. Vy davecha skazali, chto u vas s kriminal'noj povest'yu "nikak ne
vyhodilo ". (Delaet udarenie na poslednem slove.) Tak? YA ne oslyshalsya?
Trigorin (bystro povorachivaetsya k Dornu i smotrit na nego s
chrezvychajnym vnimaniem - vpervye za vse vremya). Ne pripomnyu. YA tak skazal?
SHamraev. Da, skazali.
Arkadina (nedovol'no). I chto s togo?
Dorn (tiho, Trigorinu). Ne vyhodilo? A teper' chto zhe - vyhodit?
Trigorin vzdragivaet, nichego ne govorit.
Skazhite, Irina Nikolaevna, a zachem vy, sobstvenno, privezli s soboj
Borisa Alekseevicha? CHelovek on zanyatoj, von emu i povest' nuzhno dopisyvat'.
Naskol'ko mne izvestno, nikakih osobenno dorogih vospominanij s etoj
usad'boj u Borisa Alekseevicha ne svyazano. V proshlyj raz chut' do skandala ne
doshlo. Opyat' zhe, proshu proshcheniya, lishnee napominanie ob istorii s Zarechnoj
vam oboim vryad li priyatno.
Arkadina (obozhayushche glyadya na Trigorina). Boris sam uprosil menya. YA
dumala ehat' odna, no on skazal, chto hochet posmotret' na Kostyu.
Trigorin delaet dvizhenie rukoj, kak by zhelaya ee ostanovit', no Arkadina
ne zamechaet,
potomu chto uzhe povernulas' k Dornu.
Skazal: "Tvoj brat pishet, chto Konstantin Gavrilovich pomeshalsya na
ubijstve: strelyaet vsyakuyu zhivnost', togo i glyadi, cheloveka ub'et. Nuzhno ego
poizuchat' - eto pomozhet mne dlya psihologicheskogo portreta ubijcy".
Dorn (Trigorinu). Nu i kak, pomoglo?
Trigorin delaet neopredelennyj zhest.
Stalo byt', ne pomoglo... No povest' tem ne menee sdvinulas' s mertvoj
tochki. S mertvoj tochki - kalambur. Stalo byt', psihologiya ubijcy dlya vas
teper' zagadkoj ne yavlyaetsya? CHto vy davecha takoe probormotali? Nepremenno
opisat' oshchushchenie nereal'nosti proishodyashchego? (Delaet shag k Trigorinu. Tot
otstupaet.)
Raskat groma, vspyshka, svet gasnet.
Dubl' 8
CHasy b'yut devyat' raz.
Dorn (sveryaet po svoim). Otstayut. Sejchas sem' minut desyatogo... Itak,
damy i gospoda, vse uchastniki dramy na meste. Odin - ili odna iz nas -
ubijca. Davajte razbirat'sya.
Trigorin (s natuzhnoj veselost'yu). Lyubopytno. |to mozhet mne prigodit'sya.
YA kak raz pishu kriminal'nuyu povest' v duhe SHarlya Barbara, a vprochem, takih
proizvedenij v literature, pozhaluj, eshche ne byvalo. Stol'ko muchilsya - i vse
nikak ne vyhodilo: psihologiya prestupnika neubeditel'na, energiya
rassledovaniya vyalaya.
Arkadina. Kriminal'naya povest'? V samom dele? Ty ne govoril mne. |to
original'no i novo dlya russkoj literatury. YA uverena, u tebya poluchitsya
genial'no. (Spohvativshis', oglyadyvaetsya na zapertuyu dver' i menyaet ton.) Moj
bednyj, bednyj mal'chik. YA byla tebe skvernoj mater'yu, ya byla slishkom
uvlechena iskusstvom i soboj - da-da, soboj. |to vechnoe proklyat'e aktrisy:
zhit' pered zerkalom, zhadno vglyadyvat'sya v nego i videt' tol'ko sobstvennoe,
vsegda tol'ko sobstvennoe lico. Moj milyj, bestalannyj, nelyubimyj mal'chik...
Ty - edinstvennyj, komu ya byla po-nastoyashchemu nuzhna. Teper' lezhish' tam
nichkom, okrovavlennyj, raskinuv ruki. Ty zval menya, dolgo zval, a ya vse ne
shla, i vot tvoj zov utih ...
SHamraev (vpolgolosa Trigorinu). Znakomyj tekst, gde-to ya ego uzhe
slyshal. |to iz kakoj-to p'esy?
Trigorin (kivnuv). Evgenij Sergeevich, a znaete chto, davajte-ka luchshe ya.
U menya tam v povesti opisan pronicatel'nyj syshchik. Poprobuyu predstavit' sebya
na ego meste.
Dorn (usmehnuvshis'). Sdelajte milost', a to ya ne znayu, kak i
podstupit'sya.
Trigorin. Podstupimsya po vsej deduktivnoj nauke.
Medvedenko (zainteresovanno). Kakoj nauke? Deduktivnoj? YA pro takuyu ne
slyhal. Verno, kakaya-nibud' iz novyh.
Trigorin. Na samom dele eto tol'ko tak govoritsya, chto nauka. Obychnaya
nablyudatel'nost' i umenie delat' logicheskie vyvody.
Dorn. Nablyudatel'nost' - eto prevoshodno. Vot ob®yasnite-ka mne odnu
shtukovinu. Vy davecha skazali, chto u vas s kriminal'noj povest'yu "nikak ne
vyhodilo". Tak? YA ne oslyshalsya?
Trigorin (neterpelivo). Pro literaturu pogovorim posle. Snachala, esli
ne vozrazhaete, davajte vyyasnim, kto ubil Konstantina Gavrilovicha. I tut
brosaetsya v glaza odno lyubopytnoe obstoyatel'stvo...
SHamraev. Kakoe?
Trigorin. Samoe primechatel'noe v etoj istorii - fokus s vzorvavshimsya
efirom... Skazhite, doktor, a pochemu vash sakvoyazh okazalsya v toj komnate?
Dorn. Kogda ya priehal, Petr Nikolaevich lezhal tam, v kreslah. YA osmotrel
ego, a sakvoyazh ostalsya.
Trigorin. Poluchaetsya, chto ubijca ob etom znal. My zhe - Irina Nikolaevna
i ya - priehali sovsem nedavno, v spal'nyu ne zahodili i o sushchestvovanii
vashego sakvoyazha, tem bolee o sklyanke s efirom, znat' ne mogli. Logichno?
Dorn. Ne vpolne. Vy mogli uvidet' sakvoyazh v moment ubijstva ili srazu
posle nego i dejstvovat' po naitiyu.
Trigorin. Uvidet' nebol'shuyu chernuyu sumku v temnoj komnate? CHto-to ya
takoe chital iz kitajskoj filosofii, sejchas ne vspomnyu. Tam ved' tol'ko lampa
gorela v uglu. K tomu zhe malo bylo uvidet' sumku, nuzhno bylo eshche soobrazit',
chto eto aptechka i chto v nej mozhet byt' efir. A porohovoj dym eshche ne
rasseyalsya, bul'kaet goryachaya krov', i v lyubuyu minutu mogut vojti. I potom,
kto iz prisutstvuyushchih imeet dostatochno himicheskih znanij, chtoby ustroit'
etakij tryuk? YA, naprimer, tol'ko ot vas uznal, chto nagretyj efir, smeshivayas'
s kislorodom, obrazuet kakuyu-to tam smes'. U menya v gimnazii po estestvennym
naukam byla vechnaya edinica. CHto do Iriny Nikolaevny, to ona vryad li sposobna
pripomnit' dazhe formulu vody. A vy, Petr Nikolaevich?
Sorin. Otchego zhe, pomnyu: ash dva o. Vprochem, etim moi vospominaniya o
himii, pozhaluj, ischerpyvayutsya.
Trigorin. Tak ya i dumal. Mar'ya Il'inichna, naskol'ko ya slyshal, poluchila
tol'ko domashnee vospitanie...
SHamraev. No ochen' prilichnoe, uveryayu vas! YA sam uchil Mashu vsem
predmetam.
Polina Andreevna. Il'ya, zachem ty eto govorish'? CHtoby na tvoyu doch' palo
podozrenie?
Trigorin. A kak s himiej u vas samogo, Il'ya Afanas'evich?
SHamraev (s dostoinstvom). YA po obrazovaniyu klassik. V moi vremena
dvoryane remeslennyh disciplin ne izuchali.
Trigorin. Nu razumeetsya. Polina Andreevna, nado polagat', tozhe vryad li
osvedomlena o himicheskih processah za predelami kvasheniya kapusty, soleniya
ogurcov i izgotovleniya chudesnyh varenij, kotorymi my lakomilis' za chaem.
Ostaetsya gospodin uchitel'. CHto za nauki vy prepodaete v shkole, Semen, e-e-e,
Sergeevich?
Medvedenko. Semenovich. Soglasno programme: russkij yazyk, arifmetiku,
geografiyu i istoriyu. Himii menya i v uchilishche ne obuchali. Dlya zemskih shkol ne
nuzhno.
Trigorin (Dornu). Vot ved' kakaya erundovina poluchaetsya, gospodin
doktor. Kto luchshe vas mog znat' o soderzhimom sakvoyazha, o sklyanke s efirom i
o tom, pri kakih obstoyatel'stvah eta dryan' vzryvaetsya?
Polina Andreevna. Kak vy smeete! Vy ne znaete, chto za chelovek Evgenij
Sergeevich! Na nego ves' uezd molitsya! Skol'ko zhiznej on spas, skol'kim lyudyam
pomog! Evgenij Sergeevich - svyatoj chelovek, zashchitnik zhivoj prirody. Emu vse
ravno kogo lechit' - cheloveka ili besslovesnuyu tvar'. On podbiraet vypavshih
iz gnezda ptencov, daet priyut bezdomnym sobakam i koshkam. U nego vse
zhalovan'e na eto uhodit. Nekotorye dazhe nad nim smeyutsya! On - sekretar'
gubernskogo Obshchestva zashchity zhivotnyh! Ego v Moskvu, na s®ezd priglashali, i
on takuyu rech' proiznes, chto vse gazety pisali!
Trigorin. Obshchestvo zashchity zhivotnyh? To samoe, chleny kotorogo v proshlom
godu v Ekaterinoslave sovershili napadenie na zoosad i vypustili na volyu iz
kletok vseh ptic? A v pozaproshlom godu v Moskve izbili do polusmerti
cirkovogo dressirovshchika za izdevatel'stvo nad l'vami i tigrami? Tak vy,
Evgenij Sergeevich, iz chisla etih zelotov? Ah vot ono chto... Togda vse yasno.
(Povorachivaetsya i smotrit na sherengu chuchel.)
Dorn. YAsno? CHto vam mozhet byt' yasno, gospodin cinik? Da, ya zashchitnik
nashih men'shih brat'ev ot chelovecheskoj zhestokosti i proizvola. CHelovek -
vsego lish' odin iz biologicheskih vidov, kotoryj chto-to ochen' uzh bespardonno
sebya vedet na nashej bednoj, bezzashchitnoj planete. Zasoryaet vodoemy, vyrubaet
lesa, otravlyaet vozduh i legko, igrayuchi ubivaet te zhivye sushchestva, komu ne
dovelos' rodit'sya pryamohodyashchimi, nadbrovnoduzhnymi i podborodochnymi. |tot vash
Treplev byl nastoyashchij prestupnik, pochishche Dzheka Potroshitelya. Tot hot' pohot'
teshil, a etot negodyaj ubival ot skuki. On nenavidel zhizn' i vse zhivoe. Emu
nuzhno bylo, chtob na Zemle ne ostalos' ni l'vov, ni orlov, ni kuropatok, ni
rogatyh olenej, ni paukov, ni molchalivyh ryb - odna tol'ko "obshchaya mirovaya
dusha". CHtoby priroda sdelalas' pohozha na ego bezzhiznennuyu, udushayushchuyu prozu!
YA dolzhen byl polozhit' konec etoj krovavoj vakhanalii. Nevinnye zhertvy
trebovali vozmezdiya. (Pokazyvaet na chuchela.) A nachinalos' vse vot s etoj
pticy - ona pala pervoj. (Prostiraet ruku k chajke.) YA otomstil za tebya,
bednaya chajka!
Vse zastyvayut v nepodvizhnosti, svet merknet, odna chajka osveshchena
neyarkim luchom. Ee steklyannye glaza zagorayutsya ogon'kami. Razdaetsya krik
chajki, postepenno narastayushchij
i pod konec pochti oglushitel'nyj. Pod eti zvuki zanaves zakryvaetsya.
----------------------------------------------------------------------------
Boris Akunin (CHhartishvili Grigorij SHalvovich) rodilsya v 1956 godu.
|sseist, perevodchik, belletrist. Avtor knigi "Pisatel' i samoubijstvo" (M.,
"NLO", 1999), a takzhe serii detektivnyh romanov ("Azazel'" i dr.). ZHivet v
Moskve. V "Novom mire" pechataetsya vpervye.
Last-modified: Mon, 10 Sep 2001 07:28:15 GMT