Ocenite etot tekst:


   -----------------------------------------------------------------------
   Anne McCaffrey. Decision at Doona (1969).
   Per. - A.Antoshul'skij, M.Nahmanson. SPb., AO "Spiks", 1993.
   OCR & spellcheck by HarryFan, 20 July 2001
   -----------------------------------------------------------------------





   LYUDI:

   Keniet Riv - lingvist, master na vse ruki
   Patriciya Riv - ego zhena
   Il'za (desyat' let), Tod (shest' let) - ih deti
   Hu SHi - metropolog, administrator kolonii
   Fillis SHi - ego zhena
   Dvoe detej chety SHi
   Sem Gejnor - inzhener
   Ori Gejnor - ego zhena
   Li Lorens - socialist
   Salli Lorens - ego zhena
   Mejsi Mak-Ki - zhivotnovod
   Dot Mak-Ki - ego zhena
   Ket, Lejzi - ih docheri-bliznecy
   Vik Solinari - snabzhenec kolonii
   |nn Solinari - ego zhena
   |zra Moudi - vrach
   Kejt Moudi - ego zhena, pediatr
   Billi - ih syn
   Martin Ramazan
   Faziya Ramazan - ego zhena
   Almored - ih syn
   Ben Adzhej - veterinar
   Mariya Adzhej - ego zhena
   Bazz |kerd - pilot
   Anni |kerd - ego zhena
   |jb Dotrish - botanik
   Bekki Dotrish - ego zhena
   Ali Kiachi - kapitan transporta "Astrid"
   Landryu - komandir, predstavitel' Kosmicheskogo departamenta (Kosmodepa)
   Haminejd - chinovnik, predstavitel' Kolonial'nogo departamenta
   Sumitral - admiral, predstavitel' departamenta Vneshnih snoshenij

   HRUBANY:

   Pervyj Konsul - obshchee rukovodstvo Sovetom
   Vtoroj Konsul - sluzhba vneshnih del
   Tretij Konsul - sluzhba vnutrennih del
   CHetvertyj Konsul - sluzhba obrazovaniya i vospitaniya
   Pyatyj Konsul - sluzhba strany zdorov'ya
   SHestoj Konsul - sluzhba proizvodstva
   Sed'moj Konsul - sluzhba material'nogo obespecheniya
   Vos'moj Konsul - komp'yuternaya sluzhba
   Hrestan - starejshina derevni hrubanov
   Mrva - ego zhena, vrach
   Hriss - ih syn
   Hrul - molodoj hruban, razvedchik
   Hral - starshij razvedchik





   Planeta  udalyalas',  prevrashchayas'  v  malen'kij  zeleno-goluboj   sharik.
Men'shij iz dvuh ee sputnikov zhemchuzhno-seroj slezoj visel na fone severnogo
polushariya.
   Fil'm zakonchilsya tak neozhidanno, chto  nekotoroe  vremya  v  zale  carili
polnoe molchanie; zatem  razdalos'  obychnoe  pokashlivanie  i  poskripyvanie
stul'ev. Pervyj Konsul prizval k tishine  i  uchtivo  poklonilsya  v  storonu
Starshego  Razvedchika,  vid  kotorogo  otrazhal  mrachnye  razdum'ya  vkupe  s
popytkami skryt' ih.
   - Blagodaryu Vas, Starshego Razvedchika, za stol'  effektnuyu  i  naglyadnuyu
demonstraciyu, - vkradchivo nachal Pervyj. - Sudya po etomu dokladu, planeta -
nastoyashchij rajskij ugolok.
   - Vot imenno! - Tretij Konsul vstal,  slegka  povernuvshis'  k  Pervomu;
potom, ne dozhidayas' ego razresheniya, obratilsya k sobraniyu:  -  Vot  imenno!
Nastoyashchij rajskij ugolok - i, k tomu zhe absolyutno  bespoleznyj,  poskol'ku
zalezhi mineralov na planete slishkom maly, chtoby opravdat' ogromnye zatraty
na  ih  razrabotku.  Bolee  celesoobrazno  nachat'  osvoenie  etoj   burnoj
vulkanicheskoj planety v sektore... - on zaglyanul v svoi zapisi,  -  9A-23.
Dlya nas znachitel'no vazhnee popolnit' zapasy redkih elementov, chem nosit'sya
s "rajskimi ugolkami".
   Starshij  Razvedchik  i   Direktor   Korpusa   Kosmicheskih   Issledovanij
obmenyalis' bystrymi ozabochennymi vzglyadami; Direktor podnyal  glaza  na  ih
shefa, Vtorogo Konsula, i tot edva zametno odobryayushche kivnul.
   - YA dumayu, u CHetvertogo  dolzhna  byt'  informaciya  o  sektore  9A-23  i
perspektivah ego osvoeniya, - zametil Pervyj.
   CHetvertyj Konsul podnyalsya, dvizheniem plech popravlyaya spolzayushchuyu mantiyu.
   - K sozhaleniyu, my ne smozhem  nachat'  tam  raboty.  Slishkom  riskovannoe
predpriyatie, - on nedovol'no pomorshchilsya.  -  Ne  nashlos'  zhelayushchih  projti
podgotovku  po  tem  professiyam,   kotorye   neobhodimy   dlya   razrabotki
mestorozhdenij na planete s takim bujnym nravom.
   - Ne mogu poverit', - burknul Tretij.
   CHetvertyj  ukoriznenno  vzglyanul  na  nego,  slegka  ogoroshennyj   etim
zamechaniem.
   - No Vam zhe izvestno, chto  za  poslednie  neskol'ko  let  nashelsya  lish'
desyatok-drugoj pretendentov na kursy po obucheniyu...
   - My obsudim etu problemu. CHetvertyj, no chut' pozzhe, - spokojno prerval
ego Pervyj Konsul. Vzglyanuv na Tret'ego, on zametil:  -  CHetvertyj  prosto
hochet podcherknut' odnu iz mnozhestva prichin, po kotoroj  my  reshaem  sejchas
vopros o kolonizacii etoj pastoral'noj planety.
   - Kolonizacii? - vzorvalsya Tretij.
   - Da. I nezamedlitel'noj!
   - YA ne vizhu, kakim obrazom kolonizaciya etoj nikomu  ne  nuzhnoj  planety
pozvolit nam  poluchit'  gramotnyj  personal,  neobhodimyj  dlya  razrabotok
mestorozhdenij na 9A-23!
   - Vy razreshite? - nachal Pervyj s takoj ironiej, chto  Tretij  ozadachenno
umolk. - |to prelestnoe mesto, - on kivnul golovoj  v  storonu  ekrana,  -
izobiluet chistym vozduhom, zemlej, ozerami, i rekami, ravninami i  gorami.
Tam voditsya raznoobraznaya  zhivnost',  nerazumnye  tvari,  tak  chto  my  ne
narushim Osnovnoj Zakon. Tam neob®yatnye prostory neobitaemyh zemel',  -  on
zametil, chto Tretij nevol'no peredernulsya. - |ta planeta tak pohozha na nash
mir, kakim on byl kogda-to, slovno ih  otlili  v  odnoj  forme.  Ideal'noe
mesto dlya perepodgotovki!
   Ot vozmushcheniya Tretij Konsul vskochil na nogi. Glaza ego pylali ognem, na
fizionomii otrazhalis' dosada i ozabochennost'.
   - Horosho, ser, no sto  let  nazad  sistemu  Ruara  uzhe  predlagali  dlya
kolonizacii, i vosem'desyat sem' procentov naseleniya otvergli etot punkt! A
teper' vy snova  vozvrashchaetes'  k  etoj  zataskannoj  idee,  k  skazkam  o
prostoj, chistoj i primitivnoj zhizni! Da kto zhe pojdet na takie lisheniya?
   Starshij Razvedchik edva sderzhal protestuyushchee vosklicanie.
   - Sto let nazad, - spokojno otvetil Pervyj Konsul, - chislo  samoubijstv
sredi molodezhi ne dostigalo segodnyashnego urovnya, chetvertaya  planeta  nashej
sobstvennoj sistemy eshche ne  byla  zaselena,  i  civilizaciya  ne  razrushila
ostatkov devstvennoj prirody. V  chastnosti,  morya  mogli  prokormit'  nashe
naselenie. Segodnya zhe my stolknulis' s takim  ser'eznym  krizisom,  chto  ya
opasayus' za budushchee vsej rasy. Stremyas' izbavit'sya ot nuzhdy  i  dat'  vsem
ravnye vozmozhnosti my isklyuchili duh sorevnovaniya i tem  samym  prakticheski
unichtozhili   ves'ma   poleznye   kachestva   -   iniciativu,    chestolyubie,
zhiznestojkost'. V rezul'tate ohotnik bylyh vremen, sil'nyj i muzhestvennyj,
prevratilsya v vyalogo nablyudatelya.
   Pervyj Konsul mnogoznachitel'no oglyadel svoih kolleg i prodolzhil:
   - CHetvertyj kratko izlozhil nam svoi soobrazheniya, no  snachala  pozvol'te
napomnit' vam trevozhnuyu statistiku: sredi podrastayushchego  pokoleniya  tol'ko
polovina procenta proyavlyaet interes -  net,  ne  k  chemu-to  po-nastoyashchemu
konstruktivnomu, -  prosto  interes  k  obucheniyu  v  oblasti  tehniki  ili
upravleniya.  Net  nuzhdy  napominat'   vam,   chto   etogo   katastroficheski
nedostatochno dlya zameny nyneshnego personala. My stali nastol'ko  passivny,
nastol'ko mirolyubivy, nastol'ko obosobleny i bezuchastny, chto dazhe  popytka
rasshirit' sredu obitaniya nam ne po silam.
   Pyatyj Konsul, otvechayushchij za Zdravoohranenie i Medicinu, mrachno  kivnul,
nervno  postukivaya  pal'cami  po  svoemu  dokladu,  risuyushchemu  eshche   bolee
udruchayushchuyu kartinu.
   - Komp'yutery predskazyvayut, chto esli my nemedlenno... -  Pervyj  sdelal
pauzu, chtoby  kazhdyj  iz  semi  kolleg  proniksya  vazhnost'yu  ego  slov,  -
nemedlenno ne nachnem borot'sya s etoj gubitel'noj inertnost'yu, to cherez tri
pokoleniya nasha civilizaciya perestanet sushchestvovat'.  A  posemu,  -  Pervyj
podnyalsya vo ves' rost, -  ya,  kak  Pervyj  Konsul,  uzhe  vybral  teh,  kto
pereselitsya  v  etot  novyj  prekrasnyj  mir,  chtoby  nachat'   intensivnoe
pereobuchenie. Oni stanut razvivat' te cherty nashej rasy, kotorye  pozvolili
zavoevat' mir, oni budut...
   - Ohotitsya i ubivat'? - zloveshchim shepotom vydohnul Tretij.
   - Ohotitsya, da! I ubivat', dobyvaya pishchu, - spokojno soglasilsya  Pervyj,
- no s pomoshch'yu samogo primitivnogo oruzhiya. Na etoj  planete  net  razumnyh
sushchestv.  |to,  kak  vy  tol'ko  chto  videli   na   ekrane,   ekologicheski
sbalansirovannyj mir,  sohranivshij  estestvennyj  poryadok  zhizni,  kotoryj
zizhdetsya na principe "pust' pobedit sil'nejshij". Krome togo,  esli  by  my
sejchas byli vynuzhdeny schitat'sya s sud'boj mestnyh razvivayushchihsya vidov, to,
na moj vzglyad, my prodelali slishkom slozhnyj put'  evolyucionnogo  razvitiya,
chtoby zabyt' uzhasnye uroki proshlogo i ne sdelat'  iz  nih  sootvetstvuyushchih
vyvodov. Na samom dele, - neveselo  ulybnulsya  on,  -  my  zashli  v  svoem
razvitii tak daleko, chto edva li  ne  sgubili  sobstvennuyu  rasu.  Poetomu
davajte obsudim etu problemu so vseh storon, kak  podobaet  vysokorazvitym
razumnym sushchestvam, kakovymi my sebya schitaem.  YA,  konechno,  ne  sobirayus'
popirat' ch'i-libo ubezhdeniya ili principy. Pyatyj, ne  hotite  li  vy  vzyat'
slovo? U vas, kazhetsya, tozhe est' soobrazheniya naschet etogo, ne tak li?
   S pospeshnost'yu, kotoraya ploho vyazalas' s ego  polozheniem  i  vozrastom,
Pyatyj podnyalsya i hriplym ot volneniya golosom proiznes celuyu rech'.
   On  ne  pytalsya  skryt'  pugayushchij  rost  chisla   samoubijstv,   vklyuchaya
neob®yasnimuyu volnu massovyh smertel'nyh samoistyazanij;  uzhasnuyu  apatiyu  u
odnih sloev naseleniya i bessmyslennuyu tyagu k  nasiliyu  u  drugih;  padenie
rozhdaemosti u vysshih i naibolee razvityh;  umstvennuyu  degradaciyu  nizshih;
obshchij upadok i bezrazlichie.
   CHetvertogo  Konsula  poprosili   bolee   podrobno   osvetit'   problemy
obrazovaniya. Pochtennyj dzhentl'men mgnovenie smotrel na svoj puhlyj  doklad
i vdrug vypustil ego iz ruk; stopka listov upala na stol.
   - Zdes' massa statisticheskih dannyh. No Pervyj Konsul  uzhe  skazal  vam
samoe glavnoe: sredi molodezhi lish' odin iz  dvuhsot  proyavlyaet  interes  k
zanyatiyam. Ne stremyatsya, a vsego lish' proyavlyayut interes! Esli  net  stimula
uchit'sya, zachem  sebya  utruzhdat'?  Sudya  po  dannym  ob  urovne  nachal'nogo
obrazovaniya, v moej dal'nejshej deyatel'nosti  net  nikakogo  smysla.  Skoro
sovsem ne ostanetsya  uchitelej,  chtoby  uchit'  teh,  kto  ne  hochet  nichemu
uchit'sya!
   On pozhal plechami i sel. Golova ego upala na  grud',  ves'  vid  vyrazhal
polnoe unynie.
   SHestoj  Konsul  vstal  i  otkashlyalsya,   namerevayas'   slegka   rasseyat'
pessimizm,  v  kotoryj  poverglo  vseh  vystuplenie  CHetvertogo.   Zachitav
polovinu svoego otcheta po promyshlennosti, on tozhe zamolchal, i  ego  doklad
shlepnulsya ob stol.
   - Net smysla prodolzhat'. Vozmozhno, mne povezlo, tak kak  bol'shaya  chast'
operacij  v  moem  departamente  avtomatizirovana,  i  v  nastoyashchee  vremya
podgotovka personala ne yavlyaetsya stol' ostroj problemoj. No ona nepremenno
vozniknet. Prichem ochen' skoro.
   Tretij Konsul pristal'no oglyadel kolleg, pytayas'  pojmat'  ih  vzglyady.
Nakonec, on doshel do Vtorogo i promolvil:
   - YA polagayu, vy tozhe sobiraetes' setovat' na  sud'bu,  chtoby  opravdat'
postydnoe ravnodushie i nesposobnost' k dejstviyam?
   - Sovsem naprotiv, - otvetil Vtoroj, predvaritel'no  brosiv  vzglyad  na
Pervogo Konsula; tot kivnul  golovoj,  predlagaya  emu  prodolzhat'.  -  Moj
departament postoyanno nabiraet stazherov. Konechno,  mnogie  kandidatury  my
otklonyaem po prichine fizicheskoj neprigodnosti. Drugie  razocharovyvayutsya  i
uhodyat  sami...  k  sozhaleniyu  finansirovanie   kosmicheskih   issledovanij
sovershenno ne sootvetstvuet stoyashchim pered nami zadacham. V rezul'tate u nas
ostayutsya luchshie iz luchshih. Esli  SHestoj  ne  protiv,  ya,  veroyatno,  sumeyu
vydelit' kadry dlya osvoeniya toj perspektivnoj  planety  v  sektore  9A-23,
poka ne budut podgotovleny sootvetstvuyushchie specialisty. No  korpus  smozhet
tol'ko nachat' rabotu; dal'nejshee - nasha obshchaya problema.
   V tone, kotorym Vtoroj vnes eto spasitel'noe  predlozhenie,  bylo  nechto
takoe, chto vozmutilo  Tret'ego  gorazdo  bol'she,  chem  vozrazhenie  Pervogo
protiv prioriteta mira 9A-23 pered pastoral'noj planetoj Navernyaka vse eti
sokrushitel'no pessimisticheskie doklady soderzhat yavnye preuvelicheniya! Bolee
togo,  zdes'  pahnet  sgovorom!  Tretij  reshil  proverit'  vse  dannye  na
komp'yutere, odnako eto trebovalo vremeni, a Pervyj konsul uzhe postavil  na
golosovanie svoj proekt kolonizacii. Tretij chuvstvoval, chto  obyazan  najti
kakie-to vozrazheniya, no delo bylo uzhe  sdelano  -  shest'  drugih  konsulov
podderzhali Pervogo.
   Ne teryaya  vremeni.  Pervyj  dal  slovo  direktoru  Korpusa  Kosmicheskih
Issledovanij.
   Direktor podnyalsya.  V  etot  moment  on  ispytyval  k  Pervomu  Konsulu
ogromnuyu, granichashchuyu s voshishcheniem blagodarnost'; nado  zhe  tak  masterski
razreshit' takoj skol'zkij vopros!
   Direktor uchtivo poklonilsya glave Hruby, ne uloviv  v  otkrytom  vzglyade
Konsula  ni  edinogo  nameka   na   tot   fakt,   chto   nachalo   programmy
perepodgotovki, o kotoroj on  sobiralsya  sejchas  govorit',  bylo  polozheno
dvadcat' let nazad.





   Kenu Rivu potrebovalos' vse ego  samoobladanie,  vyrabotannoe  za  gody
tyazhkih ispytanij, chtoby ne zakrichat' vo  ves'  golos,  ne  zapet'  vo  vse
gorlo, ne zaprygat' ot radosti i ne vykinut' chto-nibud' eshche v  etom  rode.
Kak i sledovalo ozhidat', passazhiry ekspress-lifta  sverlili  ego  surovymi
vzglyadami, zamechaya  na  lice  Kena  shirokuyu  ulybku.  On  pytalsya  prinyat'
besstrastnyj vid, no odna mysl' o  tom,  chto  skoro  emu  predstoit  stat'
schastlivym obladatelem celogo novogo mira, delala  eti  popytki  tshchetnymi.
Odnako emu vovse ne ulybalos' byt' zaderzhannym za narushenie  obshchestvennogo
poryadka - eto otsrochilo by triumfal'noe vozvrashchenie  k  Patricii.  Podaviv
likovan'e, Ken opustil plechi, plotno prizhal lokti k bokam, podobral zhivot,
stisnul koleni i zastyl v etoj  poze,  prilichestvuyushchej  dlya  prebyvaniya  v
kabine lifta.
   Vprochem, emu nikak ne  udavalos'  sderzhat'  sumasshedshij  vostorg  -  on
prosto svetilsya, ot radosti.  Krasnorechivye  vzglyady,  kotorye  ispodtishka
brosali na nego poputchiki, poka lift spuskalsya k zhilym  urovnyam,  namekali
na nepristojnost' podobnogo povedeniya. Nikogda  prezhde  Ken  ne  oshchushchal  v
takoj stepeni zapah lyudskoj tolpy, zhar,  istochaemyj  massoj  lyudskih  tel,
sgrudivshihsya v kabine. On zadyhalsya ot etoj smesi duhov i pota,  pritornyh
aromatov  osvezhitelya  dlya  rta  i  zheludochnogo,  eliksira,  edkogo  zapaha
nagretyh iskusstvennyh tkanej, voni staroj kraski i merzkogo vozduha,  chto
bil  struej  iz  otverstiya  kondicionera.  ZHalkie   ostatki   ispakoshchennoj
atmosfery, prodlyayushchie uboguyu zhizn' izmozhdennyh obitatelej planety... Skoro
on pokinet ee navsegda!
   Gidravlika opyat' ne rabotaet, otmetil pro  sebya  Ken,  kogda  lift  pri
ostanovke zhutko tryahnulo.  V  nedavnem  vypuske  novostej  molodezh'  opyat'
prizyvali na rabotu po ekspluatacii i remontu  bytovoj  tehniki.  No  dazhe
polomka dvuh skorostnyh gruzovyh liftov ne privela k zhelaemym rezul'tatam;
polnoe ravnodushie - i tol'ko. Kazalos', v plotno nabitoj kabine  nikto  ne
zametil rezkogo tolchka pri ostanovke. Kena stisnuli tak, chto on  edva  mog
vzdohnut'; rebra ego treshchali,  glaza  lezli  na  lob,  po  spine  katilis'
strujki pota.
   Medlenno  skol'zya,  otkrylis'  shirokie  dveri.  Ken  umudrilsya   bystro
vyskochit' naruzhu - prochie passazhiry, kak i polagalos'  pri  vysadke,  edva
shevelili nogami. Vokrug volnovalos' more golov i plech.  Voloski  na  rukah
Kena vstali  dybom,  naelektrizovannye  blizost'yu  chelovecheskih  tel.  Ken
skripnul zubami, podavlyaya strastnoe zhelanie rinut'sya  vniz  po  peshehodnoj
dorozhke  235-go  yarusa;  odnako  on  prodolzhal   terpelivo   toptat'sya   v
zahvativshem ego chelovecheskom more - rybeshka v gigantskom kosyake, muravej v
neobozrimoj  kolonne  dvunogih  nasekomyh.  Obychno  etot   cherepashij   shag
razdrazhal ego, no sejchas Ken dumal o polyah  i  holmah,  po  kotorym  skoro
smozhet brodit' skol'ko dushe  ugodno.  Znaet  li  hot'  kto-nibud'  iz  ego
priyatelej i blizkih, chto takoe "pole"? Ili "holm"? On  mog  derzhat'  pari,
chto nikto iz nih v zhizni ne pobyval na Kvadratnoj Mile. Zato ego stavka  -
ta, kotoruyu  on  sdelal,  uvidev  Kvadratnuyu  Milyu  sobstvennymi  glazami,
okazalas' vyigryshnoj. On, ego zhena Pat i  dvoe  rebyatishek,  Il'za  i  Tod,
sobiralis' pokinut' etot  zemnoj  krol'chatnik  radi  neob®yatnyh  zemel'  i
chistogo neba D'yuny. D'yuna! Imya eto gremelo nabatom svobody: okean  svezhego
vozduha, gory natural'noj pishchi, prostor devstvennoj prirody!
   Koridor 235-go yarusa nikogda ne kazalsya Kenu takim dlinnym, a  dvizhenie
peshehodnoj lenty - takim medlennym. Ona polzla, ostavlyaya pozadi kvartal za
kvartalom. Ken chuvstvoval, chto kazhdyj muskul u nego drozhit ot  neterpeniya.
No koridor kishel  nadziratelyami-proktorami,  kotorye  vyiskivali  malejshij
prostupok,  chtoby  hot'  chem-to   skrasit'   odnoobrazie   chetyrehchasovogo
dezhurstva.  Ken  slyshal,  chto  za  kazhdogo  vinovnogo  proktory   poluchali
dopolnitel'nye kalorii.
   Nu, esli eto pravda, - tut on fyrknul, nevinno ustavivshis' na  sosedej,
brosavshih na nego osuzhdayushchie vzglyady, proktor ih tupika byl  by  v  desyat'
raz tolshche, chem na samom dele.
   Daleko vperedi  Ken  uslyshal  priglushennyj  shum  golosov.  Privstav  na
cypochki, on vzglyanul poverh  potoka  korotko  ostrizhennyh  golov,  chto  ne
predstavlyalo truda, poskol'ku on byl vyshe bol'shinstva svoih soplemennikov.
Do nego donosilis' sopenie, nedovol'nye vozglasy i priglushennyj topot.
   Navernoe, opyat' chto-to ne podelili, reshil on,  usmehnuvshis'  pro  sebya.
Esli narushitelya pojmayut, emu poryadkom srezhut kalorii.
   K schast'yu, mesto prestupleniya bylo dal'she povorota v ego tupik.
   - Povorot, pozhalujsta, - vinovato probormotal Ken - imenno takim tonom,
kakim sledovalo obrashchat'sya k sograzhdanam.
   S mehanicheskoj gotovnost'yu passazhiry sprava ot nego podalis' v storony,
osvobodiv emu rovno stol'ko mesta, chtoby Ken  smog  proskol'znut'  k  krayu
dvizhushchejsya dorozhki i sojti na plastikovyj pol.
   - Proshu prostit', povorot, - beskonechno povtoryal Ken, bochkom probirayas'
k svoemu 84-mu tupiku. Gospodi, do  chego  zhe  zdorovo  bylo  by  vybrat'sya
otsyuda, ne zaglyadyvaya v  grafik  peshehodnogo  dvizheniya  yarusa  i  v  shemu
koridorov! On mog by dobrat'sya ot zdaniya Kosmodepa k domu eshche chetyre  chasa
nazad. Pravda, on ne zrya poteryal vremya na  sobranii  gruppy  tret'ej  fazy
osvoeniya. Horoshij paren' etot doktor Hu SHi, ih administrator i metropolog!
Vezhliv, no dostatochno tverd. Kazhetsya, doktor  znal  vdol'  i  poperek  vse
otchety Kosmicheskogo departamenta. K tomu zhe on,  kak  i  sam  Ken  eshche  ne
dostig vozrastnogo cenza.
   Ken s sozhaleniem podumal o tshchetnyh nadezhdah mnozhestva muzhchin i  zhenshchin,
predvaritel'no otobrannyh dlya kolonizacii inyh mirov. Bol'shinstvo  iz  nih
nikogda ne pokidalo svoyu planetu, uspevaya sostarit'sya, prezhde chem Kosmodep
peredaval  v  rasporyazhenie  Kolonial'nogo  departamenta   hotya   by   odnu
podhodyashchuyu planetu. Bog moj, provesti vsyu  zhizn',  ne  imeya  nichego  krome
mechty, kotoraya nikogda ne osushchestvitsya!  Kandidaty  na  ishod  iz  zemnogo
muravejnika byli vynuzhdeny mirit'sya  s  hudshimi  zhilishchnymi  usloviyami,  so
skudnym pajkom, s nasmeshkami i snishoditel'nost'yu sosedej - i posle  vsego
etogo dazhe ne imeli vozmozhnosti pokinut' svoj perenaselennyj mir!
   Odnoj iz prichin, po kotoroj Ken reshilsya podat' zayavlenie, byla ta,  chto
nesostoyavshiesya kolonisty  uhodili  iz  zhizni  molodymi.  Samoubijstva!  No
teper' etot put' ne dlya nego! Ken  sobiralsya  vmeste  s  sem'ej  otbyt'  s
Zemli. I mechta, kotoraya ovladela im v tot den', kogda on  vpervye  vdohnul
voshititel'nye aromaty Kvadratnoj Mili,  pochuvstvoval  travu  pod  nogami,
uvidel sinee beskrajnee nebo - eta mechta blizka k osushchestvleniyu.
   Ken bessoznatel'no  uskoril  shagi,  chut'  bylo  ne  nastupaya  na  pyatki
cheloveka, tashchivshegosya pered nim.
   - Vash nomer! - nedovol'no proskripel tot.
   - Kogda ty podash' na menya v sud, ya budu uzhe daleko otsyuda, -  gromko  i
besshabashno otvetil Ken. On vdrug  oshchutil  polnoe  prenebrezhenie  k  zemnym
uslovnostyam - ved' emu predstoit zavoevat' novuyu planetu! -  YA  otpravlyus'
na D'yunu!
   Nedovol'stvo smenilos' burnym  negodovaniem  sosedej.  So  vseh  storon
neslos':
   - Daleko otsyuda! Da on - sumasshedshij!
   - Bolvan!
   - Psih!
   - Anarhist!
   - Vash nomer! - snova potreboval peshehod, kotoromu Ken edva  ne  otdavil
nogu.
   - Poprobuj ego unyuhat', priyatel'! - grubo brosil  emu  v  otvet  Ken  i
vyskochil iz prohoda, nyrnul v tupik v treh povorotah ot ego  sobstvennogo.
Pust' etot nedotroga poprobuet najti ego zdes'! Sejchas Ken ne dumal o tom,
chto, zametaya sledy, budet dobirat'sya do svoego  rodnogo  tupika  minut  na
pyatnadcat' dol'she. On obognal dvuh zhenshchin, kotorye ele plelis', uvlechennye
razgovorom. Obe pronzitel'no pisknuli, kogda Ken s topotom promchalsya mimo;
no prezhde, chem damy prishli v sebya, Ken byl uzhe daleko.
   Ego tupik ne mog pohvastat' bol'shim chislom obitatelej - Tod vyzhil vseh,
kto sumel dobit'sya razresheniya na  vyezd.  Ken  vse  uskoryal  shag,  obgonyaya
drugih bez obychnogo vezhlivogo smireniya; ego  presledoval  hor  vozmushchennyh
vozglasov. K d'yavolu! On uberetsya otsyuda ran'she, chem eti nasekomye  nachnut
peremyvat' emu kosti.
   I slava bogu, teper' Pat s det'mi perevedut na territoriyu trenirovochnoj
zony,  tak  kak  vsej  sem'e  neobhodimo  projti   zaklyuchitel'nuyu   stadiyu
podgotovki.
   Zaklyuchitel'naya podgotovka! Ken  naraspev,  kak  molitvu,  povtoryal  eti
slova.  Mozhet  byt',   teper'   oni   na   zakonnyh   osnovaniyah   poluchat
dopolnitel'nyj akusticheskij ekran, i  Pat  ne  budet  tak  stradat'  iz-za
vseobshchego  osuzhdeniya,   vyzvannogo   antiobshchestvennymi   vyhodkami   Toda.
Podgotovka daet pravo na dopolnitel'nuyu akusticheskuyu zashchitu, snova i snova
povtoryal Ken, blazhenno ulybayas'.
   Raspahnuv dver' v svoyu komnatu, on uslyshal ispugannyj vozglas Pat.  Ken
uspel priderzhat' stvorku, i tol'ko  poetomu  ne  zaehal  po  toshchej  spine,
peregorodivshej vhod.
   - Mister Riv, teper' yasno, otkuda u vashego syna takie  antiobshchestvennye
povadki, - uslyshal on zanudnyj shepot. Bystro zakryv za  soboj  dver',  Ken
ustavilsya na toshchuyu fizionomiyu proktora ih tupika.  Proktor  |dgar  ne  mog
pohvastat' ni rostom, ni  figuroj,  zato  udovletvoryal  vsem  obshchestvennym
normam. K tomu zhe, on byl ves'ma pridirchiv.
   - Dobryj den', - otvetil Ken stol' neprinuzhdennym tonom,  chto  na  lice
Pat, kotoraya, ochevidno, tol'ko  chto  poluchila  surovuyu  vzbuchku,  poyavilsya
problesk nadezhdy.
   - Mozhet li den' byt' dobrym, esli so vseh  storon  nesetsya  beskonechnyj
potok zhalob na nevynosimyj shum iz vashej komnaty?  -  provozglasil  proktor
|dgar.
   - O net, pochtennyj, vy ne pravy! Dlya menya eto priyatnejshij  iz  dnej.  A
teper' katis' otsyuda, hodyachij skelet! Mozhesh'  shpionit'  i  vynyuhivat'  gde
ugodno, no ne v moem dome!
   - Ken! - po privychke sdavlenno  vskriknula  Pat.  No  vdrug  trevoga  i
blednost' na ee lice smenilis' robkim schastlivym rumyancem.
   - Zaklyuchitel'naya podgotovka?
   - Nu, konechno!
   - Proshu potishe, mister Riv! Na etoj, nedele uzhe postupilo devyat'  zhalob
na to, chto vasha sem'ya narushaet obshchestvennyj poryadok. YA vynuzhden  umen'shit'
normu otpuskaemyh vam kalorij. I ya trebuyu...
   - Poshel von, - brosil Ken proktoru, glyadya na Pat s luchezarnoj  ulybkoj.
Teper' ty znachish' dlya nas men'she, chem pustoe mesto. My -  svobodnye  lyudi!
My uletaem na D'yunu!
   - Na D'yunu! - Pat podavila ohvativshij ee vostorg, no ne  smogla  skryt'
chuvstvo  oblegcheniya  -  ves'ma  predosuditel'nyj  postupok  v  prisutstvii
postoronnego.
   - O, Ken... Neuzheli eto pravda?
   - Pravda, pravda,  pravda!  -  i  Ken,  chtoby  podraznit'  i  bez  togo
vozmushchennogo proktora, podhvatil Pat na ruki i strastno poceloval.
   - Riv! CHto vy sebe pozvolyaete! - vozmushchennyj vozglas |dgara  potonul  v
zvuke sochnogo poceluya.
   - Ubirajsya, skazano tebe! - Ken, ne otpuskaya zhenu,  raspahnul  dver'  i
vytolkal proktora v koridor.
   Suho shchelknul zamok, i Pat ochnulas'.
   - Ken, ty s uma soshel! On... on... - bespomoshchno bormotala ona.
   - On uzhe nichego ne mozhet nam sdelat', milaya, - zaveril zhenu Ken,  pryacha
lico v ee shelkovistyh volosah. P'yanyashchaya radost' perepolnyala ego. - My  uzhe
v puti. My uedem, chtoby obresti svobodu. My imeem  pravo  krichat'  vo  vse
gorlo, valyat'sya v trave i zakryvat' dver' pered nosom  nezhelannogo  gostya.
My snova stanem lyud'mi!





   - Nu chto zh, dzhentl'meny, - provozglasil Hu  SHi  utrom  posle  zavtraka,
poselok v poryadke, posledstviya zimy likvidirovany, izgorodi pochineny, polya
vspahany i zaseyany, a doma gotovy k priemu nashih semej. Teper',  ya  dumayu,
mozhno  spokojno  pristupat'  k  issledovatel'skoj  programme,  kotoruyu  my
razrabotali za dolgie zimnie mesyacy.
   Kogda stihli odobritel'nye vozglasy,  Ken  Riv,  kivnuv  Semu  Gejnoru,
skazal:
   - |j, paren', my s toboj sobiralis'  posmotret',  chto  tam,  na  drugom
beregu reki.
   - CHertov neposeda, - zavorchal bylo Gejnor, no ne uderzhalsya,  i  po  ego
licu raspolzlas' ulybka. - Vy  slyshali,  Ken  sobiralsya  uhodit'  menya  do
smerti. Menya!
   - Tol'ko  psih  zahochet  progulyat'sya  srazu  posle  okonchaniya  zimy!  -
voskliknul Li Lorens, vozmushchenno vsplesnuv rukami.
   - Uzhe vesna, druz'ya. Nam dazhe ne ponadobyatsya  snegostupy,  -  pariroval
Ken, raspechatyvaya briket suhogo zavtraka.
   - To-to i ono, chto vesna! Vesnoj normal'nyj chelovek podumyvaet o chem-to
bolee zamanchivom, nezheli dolgie iznuritel'nye pohody, - kislo zametil Li.
   - |to rekomendaciya sociologa? - s®yazvil Mejsi Mak-Ki. Li byl  izvestnym
masterom otlynivat' ot tyazheloj raboty.
   - Progulka ne budet utomitel'noj, vse-taki uzhe  vesna,  -  vstavil  Vik
Solinari. - Da i sleduyushchij god ne okazhetsya  takim  tyazhelym.  Teper'-to  my
znaem, kakova zima na D'yune, - dobavil on, vspominaya uhishchreniya, na kotorye
emu prihodilos' puskat'sya, chtoby perezhit' eti neveroyatnye desyat'  mesyacev.
Vik otvechal za material'noe obespechenie kolonii.
   - Da, zima tut dlinnaya i holodnaya, - sarkasticheski zametil Sem.
   - No na sleduyushchij god, - mnogoznachitel'no izrek Li, i glaza ego maslyano
zablesteli, - tut budut nashi zheny!
   - Gospodi! Znachit, sleduyushchej vesnoj u menya budet raboty nevprovorot!  -
prostonal vrach |zra Moudi.
   - Kto zhe pozvolit tebe zhdat'  do  sleduyushchej  vesny?  -  voskliknul  Li,
oprokinuv stul.
   - Oni mogut byt' zdes' so  dnya  na  den',  -  vzdohnul  Ken.  On  vdrug
pochuvstvoval ostruyu tosku. - |j, Sem, davaj sheveli nogami! - prikriknul on
i poshel k dveri.
   S ih uhodom vse, kak po komande, razoshlis' iz stolovoj,  gde  kolonisty
provodili dovol'no mnogo vremeni. K tomu vremeni, kogda na beregu reki Ken
i Sem prinyalis'  ukladyvat'  pribory  v  dvuhmestnuyu  motorku,  v  poselke
ostavalsya tol'ko Solinari.
   CHas spustya, oba issledovatelya slomya golovu vorvalis' na ploshchadku  pered
stolovoj.  Im  prishlos'  signalit'  minut  pyat',  poka  nachali  sobirat'sya
ostal'nye chleny gruppy. Pervym podoshel Li Lorens.
   - Kakogo cherta, Riv? CHto stryaslos'?
   - My ne odni na D'yune! -  zaoral  Ken,  razmahivaya  pachkoj  fotosnimkov
pered nosom osharashennogo sociologa. - My ne odni!
   - Ty spyatil!
   - Vovse net! - s perekoshennym licom  garknul  Sem  Gejnor.  -  Tam,  za
rekoj, v roshche gubchatyh derev'ev - selenie! Pomnish'? V tom meste, gde  reka
rasshiryaetsya  za  vodopadom!  Bol'shaya  derevnya,  v   kotoroj   polnym-polno
zdorovennyh mohnatyh kotov s hvostami. Oni rashazhivayut na zadnih  lapah  i
nosyat nozhi!
   Li  medlenno  opustilsya  na   verhnyuyu   stupen'ku   kryl'ca   stolovoj,
ustavivshis' na fotografii, kotorye sunul emu Ken.
   - Esli by ne snimki, ya by poklyalsya, chto eto mirazh ili  gallyucinaciya,  -
prodolzhal Sem. - Potomu chto, klyanus' Vsevyshnim, ya ne  mog  poverit'  svoim
glazam!
   - V etom rajone ne bylo nikakoj derevni. Ni pri nashem  prizemlenii,  ni
proshloj zimoj, - dobavil Ken. Dazhe pod  sloem  zagara  bylo  zametno,  kak
poblednelo ego lico.
   - Proklyat'e! - skvoz' zuby procedil Lorens. - Nadeyus',  vy  s  nimi  ne
zagovorili? - Oni vas ne videli? -  Postepenno  k  sociologu  vozvrashchalos'
soznanie professional'noj otvetstvennosti.
   - Da net, chert voz'mi! YA shchelknul kameroj, i my smylis', - zaveril Ken.
   - O Gospodi, chto zhe nam teper' delat'? CHetvertaya faza uzhe startovala! -
prostonal Lorens.
   - YAsno odno, - napomnil Ken s kisloj grimasoj. - Ni  my,  ni  Zemlya  ne
smozhem svyazat'sya s korablem i povernut' ego nazad.  A  korabl'  ne  dolzhen
sovershit' posadku na etoj storone D'yuny.
   Tem vremenem podbezhali Hu SHi, Ramazan i Ben  Adzhej.  Rasskazyvaya  im  o
sluchivshemsya, Sem, Ken i Li slegka opravilis' ot pervogo potryaseniya. Hu  SHi
tut zhe nachal prosmatrivat' plenki i fil'my, zasnyatye na  pervoj  i  vtoroj
stadiyah issledovaniya planety, pytayas' najti  hot'  kakoj-nibud'  namek  na
gubchatyj les, v kotorom spokojno raspolagalas' celaya derevnya.
   - Ni v odnom iz etih otchetov net dazhe otdalennogo upominaniya o kakom-to
poselenii, - reshitel'no zayavil on; lico ego bylo nepronicaemym. -  Oni  ne
zametili nichego. Ni doma, ni kryshi, ni dazhe kuska cherepicy.
   Metropolog vzyal odnu iz fotografij, zadumchivo razglyadyval ee  nekotoroe
vremya i ostorozhno polozhil ryadom so stopkoj fil'mokasset.
   - A teper' eto mesto kishit kotami,  -  narushil  vseobshchee  molchanie  Sem
Gejnor.
   - Mne kazalos', koty zhivut v norah, - neuklyuzhe poshutil |kerd.
   - No samoe strannoe, - dobavil botanik Dotrish, - chto  na  etoj  planete
net zhivotnyh, imeyushchih hot' kakoe-to otnoshenie k koshach'im! Udivitel'no, kak
odin-edinstvennyj vid smog vyzhit' i dostich' takogo urovnya!
   - Da, ves'ma interesnoe obstoyatel'stvo, |jb, - medlenno promolvil Li. -
Odnako, eto ne menyaet suti dela. A delo sostoit  v  tom,  chto  Kosmicheskij
departament sel v luzhu. I nas usadil tuda zhe!
   - V luzhu? - v pritvornom strahe voskliknul Viktor Solinari.  Ego  golos
zazvenel ot gor'kogo sarkazma. - Neuzheli  nashi  besstrashnye  issledovateli
kosmosa sposobny na oshibki?
   - No pochemu razvedchiki vtoroj fazy ne  zametili  celuyu  derevnyu,  takuyu
bol'shuyu i horoshuyu obustroennuyu? - voprosil  Sem  Gejnor,  svirepo  vypyativ
podborodok.
   - A ya tebe skazhu! - Lorens tknul pal'cem v Sema. - YA gotov  poklyast'sya,
chto eti parni otvedali zdeshnih krasnyh yagod, i  reshili,  chto  lyudi-koty  -
prosto gallyucinaciya! Skazhem, proshloj noch'yu ya natknulsya na letuchuyu mysh',  a
mne prividelas' dvuhmetrovaya ryzhaya...
   - |to ne shutochki! - ogryznulsya Gejnor.
   - Synok, - protyanul Lorens. Ego nasmeshlivost' kak  rukoj  snyalo,  golos
stal napryazhennym. - Esli ne shutit', to ostaetsya tol'ko povesit'sya - eto uzh
tochno!
   Odinnadcat'  chelovek  zastyli  v  ocepenenii,  starayas'  spravit'sya   s
chuvstvom razocharovaniya, ohvativshem ih pri etom sokrushitel'nom udare. Kakoj
neozhidannyj final! Gody trenirovok, nadezhd - i vot vse eto ruhnulo!
   CHudovishchnaya nespravedlivost' sluchivshegosya oshelomila  Kena  Riva.  Slovno
rebenok, on byl gotov otvergnut' real'nost' ih nahodki, nevziraya na  pachku
fotografij, snyatyh im sobstvennoruchno.  On  dumal  o  neveroyatnyh  usiliyah
kolonistov za proshedshie desyat' mesyacev, o trudah fizicheskih i  umstvennyh,
ob otchayanii i nadezhde. Ih ozhidala ne tol'ko tyazhelaya rabota - stroitel'stvo
skladov, administrativnogo zdaniya i zhilyh domov, bor'ba s lisheniyami dolgoj
holodnoj, zimy. Oni byli vynuzhdeny  postoyanno  preodolevat'  vse  novye  i
novye psihologicheskie bar'ery - v nachale privyknut' k  bezdonnomu  nebu  i
beskrajnim polyam, izbavit'sya ot agorafobii; zatem - smirit'sya  s  zhivotnoj
pishchej. Poslednee okazalos' samym trudnym; ni odin iz nih ne mog bez  uzhasa
podumat' o nasil'stvennoj  smerti,  a  zdes'  im  prishlos'  ubivat'  zhivye
sushchestva. Ubivat',  chtoby  vyzhit'!  Ibo  v  odin  prekrasnyj  den'  zapasy
privezennoj s soboj iskusstvennoj pishchi issyakli i golod podstupil k  samomu
gorlu. Dazhe takie melochi, kak gromkij krik - dejstvitel'no gromkij,  chtoby
bylo slyshno izdaleka, ili privychka k dolgim perehodam  -  vse  eto  dalos'
cenoj neimovernyh  usilij.  I  teper'  odna  mysl'  o  tom,  chto  pridetsya
vernut'sya na Zemlyu, v etot zathlyj,  gryaznyj,  polnyj  pritvorstva  i  lzhi
muravejnik, kazalas' nesterpimoj do otvrashcheniya.
   - Vozmozhno, my oshiblis'... - uslyshal Ken svoj golos.
   - Net, my sami - oshibka, - s  gorech'yu  progovoril  Lorens.  Esli  zdes'
obitayut aborigeny, znachit, my - lishnie. Vse ochen' prosto.  My  i  tak  uzhe
narushili glavnyj princip Kolonial'nogo departamenta.
   - Bud' on  trizhdy  proklyat,  etot  durackij  princip!  -  zabyv  vsyakie
prilichiya, otrezal Gejnor. On tyazhelo vstal i  ustavilsya  na  Hu  SHi.  -  My
zdes'. My rabotali, kak proklyatye... nadryvalis',  trudilis'  do  sed'mogo
pota...
   - Dzhentl'meny, - rezko  prervav  ego  glava  kolonii.  On  podnyalsya  i,
povernuvshis' k Gejnoru, zhdal, poka inzhener snova syadet. - YA tozhe ne  proch'
poverit'  v  to,  chto  zapechatlennoe  na  snimkah  -  oshibka,  mirazh   ili
gallyucinaciya. Odnako, eti doma, - metropolog pomahal v vozduhe snimkom,  -
ne mogli vyrasti za odnu noch'! -  On  zadumchivo  poglyadel  na  fotografii,
zatem prodolzhil: - Planeta yavno obitaema.  Ne  predstavlyayu,  kak  podobnyj
fakt  uskol'znul  ne  tol'ko   ot   avtomaticheskih   kamer   pervoj   fazy
issledovanij, no i ot glaz opytnyh razvedchikov na vtoroj  stadii.  Tem  ne
menee, - on gluboko vzdohnul, - zdes' okazalis' eti koty, yavno razumnye, i
my - my tozhe zdes'. Princip Razdel'nogo Sushchestvovaniya narushen.
   - A chto my skazhem svoim zhenam, kogda oni pribudut?  -  vkradchivo  nachal
Ken. - Vykatim chto-nibud' etakoe - "Privet, dorogaya, horosho dobralas'? Vot
i slavnen'ko! A sejchas my razvernemsya  i  poletim  domoj".  Domoj!  -  Ken
vydohnul poslednee slovo s gorech'yu i razocharovaniem.
   Domoj, na  Zemlyu!  V  mir  nastol'ko  perenaselennyj,  chto  prihodilos'
zhenit'sya v shestnadcat'  let,  chtoby  k  tridcati  poluchit'  razreshenie  na
potomstvo. Da i to lish' v tom sluchae, esli udastsya dokazat', chto  roditeli
ne imeyut nasledstvennyh geneticheskih  porokov  ili  priznakov  vyrozhdeniya.
Planeta  byla  tak  gusto  zaselena,  chto  ostavalos'   vsego   dvenadcat'
zapovednyh zon - Kvadratnyh Mil' pervozdannoj  prirody.  Kenu  ispolnilos'
vosemnadcat' let, kogda on vpervye kosnulsya zemli, uvidel travu  i  kusty,
vdohnul aromat sosnovogo  lesa.  Poezdka  v  mestnyj  zapovednik  yavlyalas'
nagradoj za to, chto on byl luchshim v shkole svoego  kvartala.  |ti  chudesnye
vospominaniya zapali emu v dushu i na protyazhenii dolgih let tyazhelogo truda i
razocharovaniya podderzhivali tyagu k ucheniyu. On potratil gody, chtoby poluchit'
pravo  na  emigraciyu,  kotoroj  vedal   Kolonial'nyj   departament.   Esli
pretendent udovletvoryal ego osnovnym trebovaniyam,  to  budushchego  kolonista
obuchali odnoj iz special'nostej, kotorye mogli potrebovat'sya pri  osvoenii
novogo mira. V sluchae skazochnogo vezeniya, pretendent i v  samom  dele  mog
ochutit'sya  na  kakoj-nibud'  iz  nemnogih  planet,  kotorye   Kosmodep   i
departament Vneshnih Snoshenij prednaznachali dlya kolonizacii.
   Planeta,   peredannaya   Kolonial'nomu   Departamentu,    dolzhna    byla
udovletvoryat' sleduyushchim trebovaniyam:
   1. Gravitaciya i  atmosfernye  usloviya  -  ne  slishkom  otlichayushchiesya  ot
zemnyh.
   2. Polnoe otsutstvie razumnyh obitatelej.
   Za sotni  let  iz  dvuh  s  lishnim  tysyach  issledovannyh  mirov  tol'ko
devyatnadcat' okazalis' podhodyashchimi. Poetomu  ne  udivitel'no,  chto  D'yuna,
pastoral'naya planeta s atmosferoj,  analogichnoj  zemnoj,  i  chut'  men'shim
tyagoteniem, byla dlya kolonistov sushchim  kladom.  Dazhe  to,  chto  period  ee
obrashcheniya vokrug svetila okazalsya v dva raza dlinnee, chem u Zemli - zima i
leto dlilis' po desyat' mesyacev, - ne bylo nepreodolimym  prepyatstviem  dlya
zaseleniya. Pravda, mineral'nye resursy  D'yuny  vyglyadeli  ves'ma  skromno,
zato v diametre ona prevoshodila Zemlyu na dve tysyachi mil'. K tomu  zhe,  na
dvuh ee sputnikah mogli byt' zalezhi metallov,  dobychu  kotoryh  stoilo  by
naladit'  v  dal'nejshem.  Pervym   zhe   kolonistam   predstoyalo   zanyat'sya
fermerstvom:  obrabotat'  zemlyu  i  poseyat'  kak  mestnye  zlaki,  tak   i
privezennye s Zemli, prisposobit' zemnoj skot k usloviyam zhizni  na  D'yune,
popytat'sya priruchit' dikih zhivotnyh,  kotorye  celymi  stadami  brodili  v
neobozrimyh preriyah. Kogda  kolonisty  dokazhut,  chto  rod  lyudskoj  smozhet
obespechit' sebya vsem neobhodimym na etoj planete, milliony  zemlyan  nachnut
osvaivat' ee. Uchityvaya sravnitel'no nebol'shoe chislo kosmicheskih  korablej,
nahodivshihsya  v  rasporyazhenii  Kolonial'nogo  departamenta,  etot  process
rastyanetsya na gody i desyatiletiya.
   Postoyannym  istochnikom  zhestochajshej  bor'by  mezhdu  tremya  vedomstvami,
imevshimi otnoshenie k poisku, izucheniyu i osvoeniyu vneshnih  mirov,  yavlyalis'
neznachitel'nye assignovaniya, vydelyaemye im Vsemirnym Kongressom. Poskol'ku
pochti vse skudnye  zemnye  resursy  napravlyalis'  na  to,  chtoby  uluchshit'
zhilishchnye usloviya  i  pitanie  naseleniya,  i  hot'  kak-to  skrasit'  zhizn'
zadyhayushchemusya  v  tesnote   chelovechestvu,   Kosmicheskij   i   Kolonial'nyj
departament vkupe s departamentom  Vneshnih  Snoshenij  sideli  na  golodnom
pajke. Ih rukovoditeli tshchetno  pytalis'  urvat'  lishnij  kusok,  dokazyvaya
ochevidnuyu dlya nih istinu: chem bol'she sredstv budet  vydeleno  na  sozdanie
kosmicheskih korablej, na issledovaniya drugih planet i emigraciyu, tem legche
okazhetsya uchast' ostayushchihsya na Zemle.
   Pravda, lish' nemnogie zhazhdali navsegda rasstat'sya s dvizhushchimi dorozhkami
zhilyh yarusov, s ubogimi razvlecheniyami i sonmom beschislennyh mashin, kotorye
obespechivali   hlebom,   pivom    i    trankvilizatorami,    skrashivavshimi
sushchestvovanie. V mire, odnako, eshche hvatalo Kenov Rivov, Semov  Gejnorov  i
Hu  SHi,  chtoby  popolnyat'  spiski  Kolonial'nogo  Departamenta.  |ti  lyudi
predpochitali  risk  i  bor'bu  skuchnoj  i  polnoj  ogranichenij  zhizni.  No
pastoral'nye   planety,   podobnye   D'yune,   ne    pol'zovalis'    osoboj
populyarnost'yu; vse predpochitali miry s  bogatymi  zapasami  rud  i  redkih
mineralov.  CHelovek  vsegda   mog   prosushchestvovat'   na   gidroponnyh   i
sinteticheskih produktah, razrabatyvaya mestorozhdeniya na skalistyh  planetah
tipa NC-A-43 ili vodnyh  mirah  vrode  SE-B-95.  K  schast'yu,  v  Kongresse
sushchestvovala medieval'naya oppoziciya; trudami  etogo  zoologicheskogo  lobbi
D'yuna byla vnesena v spisok  planet,  prednaznachennyh  dlya  pervoocherednoj
kolonizacii.
   Na Zemle chislennost' domashnih zhivotnyh -  takih,  kak  loshadi,  korovy,
oleni, sobaki  i  koshki  umen'shilas'  nastol'ko,  chto  im  grozilo  polnoe
vymiranie, nesmotrya na geroicheskie usiliya zoologov.  Devstvennye  stepi  i
lesa D'yuny  prednaznachalis'  dlya  sohraneniya  poleznyh  zhivotnyh,  nekogda
rasprostranennyh  na  Zemle.  CHerez  Vsemirnuyu  teleset'  byla   provedena
iskusnaya  kompaniya,  v  hod  shli  starye  detskie  fil'my  pro   zhivotnyh,
ubeditel'nye interv'yu  so  specialistami,  vozdejstvie  na  podsoznanie  s
pomoshch'yu  reklamy.  V  rezul'tate,  kogda  proekt  kolonizacii  D'yuny   byl
predstavlen na sud izbiratelej, obshchestvennoe mnenie bylo uzhe podgotovleno;
on byl prinyat podavlyayushchim chislom golosov.
   "Stol'ko  usilij,  -  gor'ko  podumal  Hu  SHi,  -  stol'ko  nesbyvshihsya
nadezhd..." - On chuvstvoval, kak na mig szhalos' serdce.
   Ozhidaemoe pribytie semej eshche bol'she usugublyalo bezyshodnost' polozheniya.
Odnako  iz  lyuboj  slozhnoj  situacii  est'  vyhod,  prodolzhal   razmyshlyat'
administrator kolonii, reshitel'no otbrosiv unynie i neuverennost'. Pravda,
najti ego ne tak prosto.
   |tot sluchaj  byl  pervym  narusheniem  osnovnogo  zakona  kolonizacii  -
Principa Razdel'nogo  Sushchestvovaniya.  Hu  SHi  pripomnil  zhutkuyu  tragediyu,
proizoshedshuyu na Sivanne, iz-za kotoroj i byl vveden dannyj  princip.  I  s
etogo vremeni, s teh por, kak priobshchenie  k  zemnoj  kul'ture  zakonchilos'
massovymi samoubijstvami uravnoveshennyh sivancev, kolonii  ne  sozdavalis'
na planetah, gde byli obnaruzheny razumnye sushchestva.
   Hu SHi sodrognulsya ot etih uzhasnyh vospominanij. Net, ni v  koem  sluchae
nel'zya  dopustit',  chtoby   podobnoe   povtorilos'   na   D'yune!   Odnako,
transportnyj korabl' s ih sem'yami mog pribyt' v lyuboj den', chto usugublyalo
by oshibku Kosmodepa. Vprochem, on s udovol'stviem  dumal  o  tom,  chto  ego
Fillis pogostit neskol'ko dnej na D'yune, pobrodit po  ee  chudesnym  lesam,
vdyhaya zapahi svezhej vesennej listvy... Hu SHi pokachal golovoj i reshitel'no
podnyalsya, skol'znuv vzglyadom po mrachnym licam kolonistov.
   - Boyus', dzhentl'meny, nam pridetsya otpravit'sya domoj. My mozhem  sporit'
do sedyh volos, no fakt ostaetsya faktom - my  svyazany  po  rukam  i  nogam
zakonami svoej planety. My ne imeem prava ostavat'sya  v  mire,  porodivshem
sobstvennuyu razumnuyu zhizn'. Konechno, my narushili eto pravilo ne  po  svoej
vine, no eto ne menyaet suti dela. Lyudi ne mogut zhit' na D'yune tak,  slovno
zdes' ne sushchestvuet aborigenov - bud' oni hot'  v  drugom  polusharii.  Nam
nichego ne ostaetsya, kak upakovat' oborudovanie  i  pokinut'  planetu,  kak
tol'ko syadet korabl' chetvertoj fazy. - On perevel duh i  postuchal  pal'cem
po stopke fotografij. - V lyuboj moment kto-to iz nih mozhet nas obnaruzhit',
tak  chto  nado  izvestit'  kolonial'nyj  departament  -  i  srochno!  -   O
sushchestvovanii na D'yune aborigenov pridetsya posylat' kapsulu. No  dazhe  pri
sverhsvetovoj skorosti ona dostignet Zemli ne ran'she, chem cherez  chetyre  s
polovinoj dnya.
   - I, veroyatno, eshche cherez chetyre s polovinoj nedeli  departament  primet
kakoe-nibud' reshenie, - vstavil Li.
   Administrator prodolzhal, ignoriruya etu repliku:
   - Projdet eshche chetyre s polovinoj dnya, poka my ne poluchim otvet.  A  tem
vremenem prizemlitsya korabl' s nashimi sem'yami, -  Hu  SHi  sdelal  pauzu  i
gluboko vzdohnul. - I do togo nam nel'zya  brosit'  poselok.  Vse,  chto  my
mozhem  sdelat'  -  eto  nachat'  sbory  i  vozderzhivat'sya   ot   sluchajnogo
kontakta... upasi Bog okazat' na nih pagubnoe vliyanie! Tem  ne  menee,  my
vynuzhdeny poka ostavat'sya  zdes'.  I  eshche  odno  delo...  -  SHi  zadumchivo
namorshchil lob. - Nas zhdet malopriyatnyj razgovor s kapitanom.  Nado  ubedit'
ego zaderzhat'sya na D'yune do polucheniya prikaza ob evakuacii.
   - No, ser, - s nadezhdoj vo vzore perebil  ego  Gejnor,  -  ved'  grafik
dvizheniya  transportnyh  korablej  nastol'ko  zhestkij,  chto  oni  ne  mogut
ostavat'sya ni chasom dol'she, chem trebuetsya dlya razgruzki.
   - YA uveren, chto v krajnih sluchayah  -  takih  kak  etot  -  blagorazumie
voz'met verh nad kommercheskimi soobrazheniyami, - otvetil nachal'nik kolonii.
- Kapitan prosto obyazan nam pomoch'.
   - A chto zhe budet so skotom? - sprosil Ben. - Odnogo korma nuzhno zapasti
stol'ko, chtoby hvatilo na obratnyj put'.
   - Vot potomu my i dolzhny zhdat' ukazanij. YA polagayu, chto eshche dnej devyat'
my probudem zdes', a za eto vremya tuzemcy, bezuslovno nas obnaruzhat.
   - No kak, chert voz'mi, oni umudrilis' spryatat' svoyu derevnyu? -  sprosil
Ken. - Gde oni byli zimoj?
   - Mozhet byt', kochuyushchee plemya? - predpolozhil  Lorens.  -  Syuda  netrudno
dobrat'sya iz yuzhnoj chasti kontinenta, chto lezhit za gornym hrebtom.
   - CHto gadat', kak oni syuda popali! Vazhno, kak nam vykrutit'sya sejchas, -
myagko zametil Hu SHi. - Davajte blizhe k delu. Konechno, esli  kto-nibud'  iz
departamenta Vneshnih Snoshenij byl by vklyuchen v nashu gruppu, on tochno  znal
by, kakie shagi my mozhem ili dolzhny predprinyat'. K sozhaleniyu, oni ne  sochli
nuzhnym poslat' s nami specialista, imeyushchego opyt obshcheniya s inymi rasami, -
on grustno usmehnulsya. - K tomu zhe, my imeem delo s aborigenami,  a  ne  s
inozemcami, i na sej schet instrukcii ne govoryat ni slova.
   Li Lorens razrazilsya ehidnym smehom; Gejnor svirepo ustavilsya na  nego.
|to stalo uzhe pravilom - kakoj by vopros  otnositel'no  D'yuny  ne  voznik,
esli on ne byl svyazan s dobychej  poleznyh  iskopaemyh,  iskat'  otvetov  v
spravochnike ne stoilo. V ryade momentov teoriya ves'ma sil'no rashodilas'  s
praktikoj. Vidimo, "specialisty", sostavlyavshie  podobnye  rukovodstva,  ne
obladali  kolonistskim  opytom  i  orientirovalis'  na  polnye   kladovye,
neistoshchimye resursy planety i chastye vizity korablej s Zemli.
   - Mne kazhetsya, bylo by razumno, - prodolzhal Hu  SHi,  -  vzyat'  na  sebya
iniciativu kontakta, prichem  takim  obrazom,  chtoby  maksimal'no  smyagchit'
kul'turnyj shok...
   - Kul'turnyj shok?
   - Da. Ot raznicy v urovnyah razvitiya. |to plemya vpolne  mozhet  okazat'sya
kochevym.
   - S takimi-to domami? - zaprotestoval Gejnor, kivnuv  v  storonu  grudy
snimkov.
   Hu SHi podnyal ruku, prizyvaya k tishine.
   - Kak ya uzhe skazal, my ne mozhem ignorirovat' ih; oni  zdes',  pryamo  za
rekoj. My zhe - narushiteli. My narushili zakon  sobstvennoj  planety,  -  on
podcherknul poslednie slova. - My dolzhny postarat'sya, chtoby na  fone  nashej
kul'tury i tehnologii ih dostizheniya  ne  vyglyadeli  nichtozhnymi.  Vspomnite
Sivannu... Kak tol'ko my  vyyasnim,  naskol'ko  oni  razumnye,  razrabotaem
dal'nejshij plan, - metropolog podnyal glaza na Kena. - Nu, raz mister Riv -
edinstvennyj  iz  nas,  kto  imeet  filologicheskoe  obrazovanie,   emu   i
ustanavlivat' kontakt.
   - Minutku, - zaprotestoval Sem. - U nih nozhi... vot takie! - on  razvel
rukami  na  celyj  fut.  -  K  tomu  zhe,  bol'shie  koshki   obychno   byvayut
plotoyadnymi... ne tak li, Dotrish?
   - Vo vsyakom sluchae - na Zemle, - pozhal plechami botanik.
   |zra Moudi podnyal ruku.
   - Esli sudit' po otsutstviyu klykov, ya by predpolozhil,  chto  oni  proshli
pervobytnyj uroven' razvitiya. Smotri, Ben, -  i  |zra  pokazal  veterinaru
odnu iz fotografij, - vidish' etu chelyust'? Ty soglasen so mnoj?
   Ben neuverenno kivnul.
   - Klyki nikak ne opredelyayut temperament, -  zametil  Lorens  s  mrachnoj
uhmylkoj.
   - |to verno, - soglasilsya Moudi. - No oni ne nosyat  nikakogo  oruzhiya  -
krome etih nozhej za poyasom. Ni dubinki, ni kop'ya, ni...
   - Nozhom mozhno zaprosto pererezat'  glotku,  -  skazal  Ken.  -  YA  tozhe
sobirayus' vzyat' s soboj nozh, - voinstvenno zayavil on, povorachivayas'  k  Hu
SHi.
   - I pravil'no sdelaesh', -  skazal  Lorens.  -  Bez  oruzhiya  tebya  mogut
zaprosto kastrirovat'... V ritual'nyh  celyah,  -  pospeshno  dobavil  on  i
rassmeyalsya, pojmav ispugannyj vzglyad Kena.
   - Koroche, Hu, chego ty ot menya hochesh'? - sprosil Ken.
   - Glavnoe - zapisi rechi... kak mozhno bol'she. Specialisty po  kontaktam,
konechno, zahotyat proanalizirovat' ih yazyk. Esli  ty  sumeesh'  osvoit'  ego
nastol'ko, chtoby obshchat'sya s tuzemcami, eto  budet  velikolepno,  -  Hu  SHi
vzdohnul. - Poprobuj ob®yasnit' im, chto my zdes' nenadolgo i ne  sobiraemsya
narushat'...
   - Znachit, ty hochesh', chtoby Ken  poshel  k  nim,  vooruzhennyj  perochinnym
nozhom i magnitofonom? - prerval metropologa Sem. - Mister SHi, eti  koshechki
pod dva metra rostom!
   - Ladno, Sem, ne pugaj, - skazal  Ken,  hotya  v  dushe  byl  soglasen  s
priyatelem. - Ne stoit zaranee nastraivat'sya na draku.
   - Na draku? Net. No  zdravyj  smysl  podskazyvaet,  chto  eti  rebyata  s
hvostami mogut byt' opasny. I ty pojdesh' k nim odin? Da ih tam  ne  men'she
dvadcati, etih kotov!
   - Odin nevooruzhennyj chelovek im nichem ne ugrozhaet, - tverdo  skazal  Hu
SHi.
   - A desyat' s blasterami budut otsizhivat'sya v lagere, - skazal Sem.
   Hu SHi vzglyanul na nego s legkim ukorom i zametil:
   - No zato odin chelovek mozhet zapisat' rech' tuzemcev  i  zasnyat'  ih  na
plenku. Bez etih materialov nevozmozhno ocenit' ushcherb, kotoryj my  nevol'no
nanesli menee razvitym sushchestvam.
   - Esli oni nedostatochno razvity,  to  nam,  vozmozhno,  udastsya  s  nimi
sushchestvovat'? S ih razresheniya? - vkradchivo predlozhil Sem.
   Hu SHi pokachal golovoj, chtoby rasseyat' naprasnye nadezhdy.
   - My svyazany Principom Razdel'nogo  Sushchestvovaniya,  druz'ya  moi.  Takov
osnovnoj zakon Zemli v otnosheniyah s inoplanetnymi rasami.
   - No eto ne nasha vina, chto my tut ochutilis'! - voskliknul Ramazan.  Ego
temnye glaza goreli.
   - Kuda oni tol'ko smotreli,  eti  idioty  vo  vremya  vtoroj  stadii!  -
ryavknul Vik Solinari, hlopnuv po stolu.
   - Vse verno, - soglasilsya Hu  SHi.  -  No  stoit  li  tratit',  sily  na
bespoleznye upreki? My vernemsya na Zemlyu. No nam sovershenno ne obyazatel'no
vozvrashchat'sya s pustymi rukami, - Hu SHi zametil, chto ego  poslednie  slova,
privlekli vseobshchee vnimanie, i u nego otleglo ot  serdca.  -  D'yuna  polna
sokrovishch,  kotorye  davnym-davno  utracheny  na  Zemle:  blagouhayushchaya  kora
gubchatogo  dereva  i  ego  drevesina,  kotoraya   prevoshodno   poliruetsya,
kristally gornogo hrustalya...
   Kolonisty zashumeli...
   - On prav!
   - My zaprosto smozhem kupit' sebe lyubuyu planetu za gorst' etih kamushkov!
   - Ben, gde eto ty videl sledy serebra?
   - |ti krasnye yagody...
   Podskazka administratora  zastavila  ih  zabyt'  otchayanie;  oni  nachali
stroit' vsevozmozhnye plany, sporya o tom, kakie  dary  devstvennoj  planety
budut bol'she vsego oceneny na Zemle.
   Hu SHi s neohotoj pokinul ih - emu  nado  bylo  sostavit'  donesenie  na
Zemlyu, vlozhiv ego v special'nuyu kapsulu. Na poroge  on  obernulsya,  brosiv
vzglyad na vozbuzhdennyh kolonistov.  CHto  zh,  pust'  poprobuyut  izvlech'  iz
sluchivshego hot' kakuyu-to pol'zu. U nih  est'  eshche  vosem'-devyat'  dnej  do
polucheniya instrukcij departamenta... Da, u nih budet vremya,  chtoby  nabit'
meshki sokrovishchami D'yuny... I eti bogatstva, vozmozhno,  razreshat  koe-kakie
problemy, svyazannye s ih vozvrashcheniem na Zemlyu.





   Ken Riv zalez na samyj verh skalistoj gryady, navisshej nad dolinoj,  gde
oni s Gejnorom  obnaruzhili  selenie  lyudej-kotov.  On  ostanovilsya,  chtoby
popravit' remeshok magnitofona, spolzavshij s plecha. Kak lyubaya nosha,  tot  s
kazhdoj milej stanovilsya vse tyazhelee i tyazhelee. Opustiv  pribor  na  zemlyu,
Ken pereprygnul na  krasnovatyj  valun  i  uselsya  v  teni  velichestvennyh
gubchatyh  derev'ev.  "Mne  nuzhno  otdohnut'  pered   tem,   kak   nachnetsya
predstavlenie", - skazal on sebe, snimaya shirokopoluyu shlyapu;  lob  ego  byl
mokrym, i Ken vyter pot ladon'yu. Proshel pochti god, no on  tak  i  ne  smog
privyknut' ni k shlyape, ni k  zapahu  pota.  Prishchurivshis',  on  smotrel  na
teploe vesennee solnce, oranzhevoe na fone zelenovato-golubogo neba.  Zatem
poglyadel nazad i, oceniv prodelannyj put', zastonal skvoz' zuby -  seleniya
kotov eshche  ne  bylo  vidno,  a  on  uzhe  poteryal  iz  vidu  svoyu  koloniyu,
raspolozhennuyu na opushke lesa. Daleko vnizu, v doline, za vtorym  povorotom
petlyavshej sredi zelenyh beregov  reki  v  mareve  teplogo  vozduha  torchal
tonkij metallicheskij sterzhen' signal'noj bashni; domov,  nahodivshihsya  chut'
nizhe po techeniyu, vidno ne bylo.
   Skala  krasnogo  peschanika  yavlyalas'   dopolnitel'noj   pregradoj,   ne
pozvolyavshej razglyadet' lager' zemlyan. Dymki ottuda ne  podnimalis'  -  oni
vse eshche ispol'zovali elektropechi dlya obogreva i  prigotovleniya  pishchi.  Ken
perevel vzglyad na dolinu tuzemcev. S minutu on vnimatel'no vsmatrivalsya  v
teplyj  drozhashchij  vozduh,  potom  ulovil  edva  zametnyj  dymok  -  tonkuyu
rasplyvchatuyu seruyu strujku na fone olivkovoj hvoi gubchatyh derev'ev.
   On  promychal  nechto  nepechatnoe.  Porazitel'no!  Kakim  obrazom   stol'
ochevidnyj fakt, kak razumnaya zhizn', mog  ostat'sya  nezamechennym  v  period
dvuh predydushchih issledovanij planety, provedennyh, sudya  po  otchetam,  tak
tshchatel'no. "Mozhet byt', eti tuzemcy  zimoj  vpadayut  v  spyachku?  -  nehotya
predpolozhil Ken. - Zalegayut pozdnej osen'yu v svoi nory ili  peshchery..."  No
orbital'nye roboty provodili kartografirovanie etoj  mestnosti  otnyud'  ne
osen'yu! Ken prinyuhalsya i pochuvstvoval slabyj zapah dyma. CHut' zametnyj, no
vpolne yavstvennyj - gde-to zhgli  koster.  On  snova  chertyhnulsya.  Neuzheli
razvedchiki Kosmodepa ne mogli uchuyat'  etot  zapah?  Sudya  po  otchetam  dva
bezdel'nika protorchali  zdes'  celyj  mesyac...  esli  tol'ko  fakty  v  ih
raportah ne podtasovany. CHto ves'ma  veroyatno!  Naprimer,  pochemu  oni  ni
slovom ne obmolvilis' pro etot les gubchatyh derev'ev?
   "Osen'yu tut holodno, - razmyshlyal Ken. - Esli aborigeny pol'zuyutsya ognem
vesnoj, to uzh osen'yu i podavno zhgli by kostry".
   Ladno, reshil on, hvatit pustyh sozhalenij! Kak by vse-taki podobrat'sya k
nim? Ken bezzlobno vyrugalsya  pro  sebya  i  gluboko  vzdohnul.  On  dolzhen
ocenivat' tol'ko real'nye fakty - s holodnoj golovoj, otbrosiv  v  storonu
emocii. K sozhaleniyu, chem by ne  zavershilas'  ego  diplomaticheskaya  missiya,
koloniyu ona ne spaset. Nu, udovletvorimsya tem,  chto  Pat  s  det'mi  skoro
budet zdes', pust' nenadolgo. Gospodi,  kak  davno  on  ne  videl  Pat!  A
rebyatishki... oni  mogli  izmenit'sya  za  god!  Il'za,  hrupkaya  malyshka  s
ser'eznym lichikom, kak ona  pereneset  udar?  Navernoe,  tverdo  reshit  ne
ogorchat' slezami svoego papochku? A Tod, skoree vsego rasplachetsya, uznav  o
vozvrashchenii na Zemlyu. Ken mrachno usmehnulsya, predstaviv sebe etu vstrechu.
   Ego vnov' zahlestnulo ostroe oshchushchenie nespravedlivosti  sluchivshegosya  s
nim. Vchera on so svoimi druz'yami  vladel  celym  mirom;  segodnya  vse  oni
ostalis' ni s chem! Ken podnyal kusok krasnogo slanca i  tosklivo  ustavilsya
na nego. Ni s chem! On s siloj shvyrnul kamen' v blizhajshuyu glybu, slovno  ta
byla golovoj nezadachlivogo kosmodepovskogo razvedchika.
   Ty zhdesh' i nadeesh'sya, daesh' vzyatki, l'stish' i podlizyvaesh'sya - lish'  by
poluchit' shans vyrvat'sya iz  dushnogo  zemnogo  krol'chatnika!  Ty  pytaesh'sya
vycarapat' etot shans, iznuryaya sebya god za godom, specializiruyas' vo  vsem,
chto mozhet prigodit'sya v dalekom mire... Ty vveryaesh' svoyu sud'bu  bezdushnym
komp'yuteram... I posle vsego -  takoj  konec!  Iz-za  pary  tupyh  vonyuchih
idiotov-razvedchikov, kotorye  navernyaka  ne  sdelali  ni  shaga  so  svoego
proklyatogo korablya v strahe pered krasnoj plesen'yu! Dolozhit'  o  tom,  chto
planeta neobitaema, kogda tuzemcy zdes' tak i kishat!
   V yarosti Ken snova shvyrnul kusok slanca. On  podnyal  drugoj  oblomok  -
belyj s lilovymi pyatnyshkami - i uzhe primerivalsya  zapustit'  im  v  skalu,
kogda uslyshal kakoj-to otdalennyj zvuk. Ken zamer. Odnako sejchas  do  nego
doletali tol'ko ptichij shchebet da  shoroh  listvy  pod  slabym  veterkom.  On
medlenno naklonilsya, podnyal magnitofon i povesil ego na plecho. Oglyanuvshis'
na dolinu, v kotoroj sobiralsya  provesti  zhizn'  i  vyrastit'  detej,  Ken
gor'ko vzdohnul, vodvoril  shlyapu  na  mesto,  sdvinul  ee  na  zatylok,  i
reshitel'no napravilsya k lesu.
   "YA ni za chto ne otkazhus' ot etogo, - tverdil on sebe,  sbegaya  vniz  po
gornomu sklonu. Videniya betonno-alyuminievyh dzhunglej ego  kvartala  -  bez
solnca, bez travy i derev'ev, - slovno nalozhilis' na otkryvshiesya ego vzoru
lesnye prostory. - YA hochu vladet' vsem etim - radi svoih  detej!  I  -  da
prostit menya Bog! - radi sebya samogo".
   Les okutal ego prohladoj. Nastorozhivshis', Ken vertel golovoj, vyiskivaya
lyubye priznaki  zhizni.  Gubchatye  derev'ya  dostigali  semidesyati  futov  v
vysotu, razvetvlyayas' gde-to na urovne dvuh-treh  chelovecheskih  rostov.  Ih
vetvi  zakanchivalis'  puchkami  trehgrannyh  temno-zelenyh  igolochek,   tak
pohozhih na igly elej,  kotorye  on  videl  v  zapovednike  na  Zemle.  Pri
blizhajshem  rassmotrenii   okazalos',   chto   opavshie   igolki   stanovyatsya
korichnevato-krasnymi, pochti bagrovymi; oni pokryvali zemlyu tolstym uprugim
kovrom. Trava i podlesok ne mogli probit'sya skvoz' etot  tolstyj  sloj,  i
poetomu les pohodil na pustynnyj uhozhennyj park.
   Doma tuzemcev (Gejnor naschital shtuk pyatnadcat',  poka  Ken  lihoradochno
shchelkal kameroj) uzhe byli vidny. Oni raspolagalis' u reki na polyane, podhod
k kotoroj pregrazhdala  krasnaya  skala.  Na  karte,  obobshchivshej  rezul'taty
aerofotos®emok, zdes' byl otmechen vodopad yarda v poltora vysotoj.  Za  nim
lezhalo ozero, okruzhennoe so vseh storon ogromnymi otvesnymi utesami,  chut'
bolee pologimi so storony lesa.
   "Esli eti koty nosyat odezhdu, - uhmyl'nulsya Ken,  -  to  tut  prekrasnoe
mesto dlya stirki  podshtannikov.  I  rybakam  est'  gde  postavit'  seti...
Vprochem, znayut li oni, chto takoe seti i podshtanniki?"
   Pri mysli o rybalke Ken obliznulsya - sochnaya krasnovataya myakot'  zdeshnih
"lososej", bez nepriyatnogo  privkusa,  svojstvennogo  iskusstvennoj  pishche,
byla velikolepna. Na Zemle natural'nye produkty byli dlya nih  nedosyagaemoj
roskosh'yu. Pat lish' odnazhdy poprobovala nastoyashchee myaso, no  ej  pokazalos',
chto kusok trudno prozhevat'.  "Klyanus',  zdeshnyaya  dich'  ne  budet  dlya  nee
slishkom  zhestkoj",  -  samodovol'no  podumal  Ken.   On   stal   nastoyashchim
specialistom po zagotovke myasa vprok, dazhe nauchilsya ego koptit'.
   Trevozhnye kriki ptic zastavili ego podnyat' golovu. On zamer, ozhidaya, ne
upadut li vniz neskol'ko yarkih peryshek. Mozhno uvesti otsyuda sotni  per'ev,
krutilos' u nego v golove, kotorye nichem  ne  huzhe  gornogo  hrustalya,  no
gorazdo legche... Usiliem voli Ken zastavil sebya  pokonchit'  s  finansovymi
raschetami. Kto spugnul ptic? Tuzemcy? Mozhet byt', oni uzhe vysledili ego?
   Vprochem,  kak  by  ne  slozhilas'  pervaya  vstrecha,  on  dolzhen  sdelat'
dostatochno zapisej. |h, esli by mozhno bylo potolkovat' s nimi,  ob®yasnit',
kak mnogo znachit dlya nego vozmozhnost' ostat'sya...
   Ken obognul gruppu derev'ev, kogda iz-za  blizhajshego  stvola  vyprygnul
myachik, podkativshis' k samym ego nogam. Na vid myachik byl  takim  zhe,  kakim
igrali rebyatishki na Zemle. Instinktivno Ken nagnulsya, chtoby  podnyat'  yarko
raskrashennyj shar, kak vdrug dva malen'kih  sushchestva  vyskochili  vpripryzhku
vsled za myachom i ostanovilis' kak vkopannye, s izumleniem glyadya na nego.
   Ken podnyal myach. Dva malysha, shiroko raskryv glaza, zhalis' drug k  drugu,
yavno ispugannye vstrechej s sovershenno neizvestnym im sushchestvom.
   "Porazitel'noe shodstvo s koshkami", - avtomaticheski otmetil Ken, v svoyu
ochered' rassmatrivaya aborigenov. Ogromnye zelenye glaza smotreli  na  nego
iz-pod gustyh shirokih brovej; temnye vertikal'nye zrachki suzilis'  -  luchi
oranzhevogo solnca bili im pryamo v  fizionomii.  Ploskie  nosy  s  shirokimi
nozdryami,  bezgubye  bol'shie  rty,  tupo  srezannye   podborodki,   slovno
podpirayushchie massivnye chelyusti. Ushi  bez  mochek  zakanchivalis'  kistochkami.
Kazhdyj iz detenyshej, - a v tom, chto  eto  byli  detenyshi,  somnevat'sya  ne
prihodilos',  -  nosil  na  talii  poyasok.  Na   poyasah,   ne   skryvavshih
prinadlezhnost' dannyh osobej k  muzhskomu  polu,  viseli  korotkie  nozhi  v
nozhnah. SHkura u nih byla svetlaya, zheltovato-korichnevaya, kak myagkij  velyur;
golova uvenchana kopnoj temno-ryzhih  volos,  svisavshih  do  konchikov  ushej.
Mezhdu shiroko razdvinutyh nog byli vidny korotkie pushistye hvosty, stoyavshie
torchkom - vidimo, ot izumleniya.
   Starayas' ne ulybnut'sya - ulybku eti zabavnye sushchestva mogli  vosprinyat'
kak vyrazhenie vrazhdebnosti - Ken neskol'ko raz podbrosil myach v  rukah.  On
medlenno pokazal  na  togo,  kto  byl  povyshe,  davaya  ponyat',  chto  hochet
vozvratit' myach. Zatem sdelal eto -  legkim  broskom  iz-za  spiny,  slovno
igraya. Molcha, ne glyadya na myachik, detenysh pojmal ego obeimi rukami; ushi ego
melko podragivali. Ken zametil, chto dlinnye  gibkie  pal'cy  zakanchivayutsya
kogtyami, sejchas slegka vypushchennymi, chtoby uderzhat' myach.
   - Ty molodec, parenek, - spokojno skazal on,  starayas'  tonom  vyrazit'
svoe voshishchenie.
   Ushi u oboih bystro zadvigalis'. Oni posmotreli drug na druga,  i  snova
ustavilis' na Kena. Tot, kak by predlagaya im prodolzhit' igru, prigotovilsya
lovit' myach - slegka prignulsya i vystavil vpered raskrytye ladoni.
   Dve pary kruglyh zelenyh glaz izumlenno tarashchilis' na  nego.  Tot,  chto
povyshe, zamorgal i nereshitel'no kivnul, prodolzhaya krepko prizhimat' k  sebe
myach. Ken ponyal, chto eto bylo proyavleniem blagodarnosti.  Kazhetsya,  oni  ne
boyalis' ego - prosto byli udivleny, vstretiv razumnoe, no ne izvestnoe  im
sushchestvo. Vse eto vyglyadelo tak, slovno dva horosho vospitannyh  mal'chugana
zhdut,  chtoby  pervym  zagovoril  vzroslyj   neznakomec.   Ken   reshitel'no
vypryamilsya i, pokazyvaya na derevnyu, skazal:
   - Nu, rebyata, vy mozhete otvesti menya k vashemu otcu?
   Bolee vzroslyj povernulsya k svoemu priyatelyu, i  Ken  toroplivo  vklyuchil
magnitofon. Emu udalos' zahvatit' tol'ko konec frazy  -  kaskad  gortannyh
rychashchih  zvukov.  Men'shij  pozhal  plechami  i  sostroil   grimasu,   vidimo
oznachavshuyu: "Nu otkuda mne znat', chego hochet etot strannyj tip?"
   Vysokij prorychal eshche neskol'ko slov; ego shirokij rot  rastyanulsya  pochti
do ushej. Vtoroj snova pozhal plechami i, povernuvshis', poshel k beregu  reki,
k polyane, gde stoyal poselok. Vysokij vnimatel'no posmotrel na Kena, slegka
naklonil v ego storonu golovu i dvinulsya za priyatelem. Ken shagal sledom.





   Ken ne otkazalsya  by  vyyasnit',  pochemu  obratnyj  put'  pokazalsya  emu
nemnogo koroche - to li iz-za togo, chto  tuzemec  povel  ego  cherez  nizkuyu
sedlovinu gornoj gryady,  ili  zhe  potopu,  chto  on  chuvstvoval  vostorg  i
voodushevlenie ot pervogo kontakta. Bog znaet po  kakoj  prichine,  no  dazhe
ostochertevshij  magnitofon  teper'  kazalsya  legche.  Pod   zharkimi   luchami
poludennogo solnca oba oni -  i  chelovek,  i  hruban,  -  vspoteli.  Zapah
tuzemca, Hrula, byl ne pohozh na ego sobstvennyj, reshil Ken, sochtya  ego  ne
ochen' priyatnym, hotya nichego podobnogo on pripomnit' ne mog.
   Uzkie  stupni  Hrula  s  edva  zametnymi  sledami  pereponok   i   chut'
vystupayushchimi kogtyami pozvolyali emu shagat' pruzhinyashchej  pohodkoj;  oni  yavno
luchshe podhodili dlya takoj skol'zkoj gliny i tverdogo  grunta,  chem  sapogi
Kena. Da i hvost kazhetsya ochen' poleznym  prisposobleniem  dlya  lazan'ya  po
goram, ne ochen' k mestu podumal on,  kogda,  tyazhelo  dysha,  podnimalsya  po
sklonu vsled za Hrulom. Gorazdo luchshim,  chem  verevki  i  kryuk,  prodolzhal
razmyshlyat'  Ken,  soprotivlyayas'  sil'nomu  zhelaniyu  uhvatit'sya   za   etot
otrostok, chtoby oblegchit' pod®em. Pot s nego uzhe katilsya gradom.  Hrul,  k
schast'yu, ostanovilsya na vershine, voprositel'no vzglyanuv na sputnika. Hvost
ego  stoyal  torchkom,  Ken  nevol'no  podumal  -  vdrug  hrubany   obladali
telepaticheskimi sposobnostyami, i Hrul ulovil ego mysli?
   - Nasha koloniya tam, vnizu, na drugom beregu reki,  -  bodro  nachal  on,
starayas'  zamaskirovat'  svoe  smushchenie.  On  pokazal  v  nuzhnuyu  storonu,
zacharovanno nablyudaya, kak glaza  molodogo  hrubana  prevratilis'  v  uzkie
shchelochki. Doma, skrytye utesom i derev'yami, kak  i  v  derevne  aborigenov,
byli eshche ne vidny.
   No s etoj tochki otkryvalsya vid na vspahannye  polya,  kotorye  uzhe  byli
zaseyany  razlichnymi  zemnymi  zlakami.  Za  nimi  nahodilis'   ogorozhennye
pastbishcha s zagonami, ozhidavshimi pribytiya dragocennyh domashnih  zhivotnyh  -
ih dolzhen byl dostavit' korabl' chetvertoj fazy.
   Hruban oglyadel vsyu dolinu, ego  chuvstvitel'nye  ushi  podergivalis'.  On
povernul golovu,  temnaya  griva  vskolyhnulas',  napomniv  Kenu  pricheski,
kotorye  nosili  ego  molodye  soplemenniki.  ZHelto-zelenye  glaza   Hrula
sverkali, i v nih otrazhalos'  to  li  volnenie,  to  li  interes,  kotoryj
vyzvalo u nego raspahannoe pole. Ken uzhe zametil,  chto  vse  hrubany  veli
sebya  s  velikolepnym   dostoinstvom   i   otlichalis'   uravnoveshennost'yu.
Ostavalos' nadeyat'sya, chto emu udalos' skryt' sobstvennuyu nervoznost', hotya
potel on otchayanno. Nosy stoyavshih poblizosti hrubanov dergalis' tak  chasto,
chto Ken reshil - oni, veroyatno, chuvstvitel'ny k zapaham.
   Hrul kivnul emu, i oni prodolzhili  put'.  Pri  etom  tuzemec  ne  teryal
vremeni darom, prodolzhaya zanimat'sya lingvisticheskimi  uprazhneniyami.  To  i
delo on ostanavlivalsya, chtoby nazvat' kazhdyj novyj kust ili  derevo,  mimo
kotorogo prohodili putniki. Inogda Hrul pokazyval na uzhe nazvannyj  ran'she
predmet, i voprositel'no smotrel na Kena, starayas' ponyat', zapomnil li tot
nuzhnoe slovo. |to derzhalo cheloveka v  postoyannom  napryazhenii;  on  pytalsya
usvoit' ogromnoe kolichestvo novoj informacii  i  odnovremenno  dolzhen  byl
smotret' vpered, soobrazhaya, chto  budet  nazvano  sleduyushchim  nomerom.  Ken,
odnako, ne zabyval, chto vse skazannoe ostaetsya na lente ego magnitofona.
   No Hrul zhelal znat' i zemnoj  ekvivalent  tuzemnogo  nazvaniya.  Dotrish,
botanik ih kolonii, uzhe  vnes  v  svoj  katalog  velikoe  mnozhestvo  novyh
rastenij. I, navernoe, tol'ko on smog by vspomnit' ih  nazvaniya.  Nesmotrya
na etu melkuyu nepriyatnost', Ken chuvstvoval,  kak  rastet  ego  uvazhenie  k
hrubanam, podogrevaemoe  etoj  nastojchivost'yu  v  izuchenii  chuzhogo  yazyka.
Skoree vsego, emu ne hvatit vremeni, chtoby osvoit' ih rech', odnako to, chto
ostavalos' na lente magnitofona, bylo dragocennym podarkom dlya  specov  iz
departamenta Vneshnih Snoshenij. Ken nadeyalsya, chto ego  usiliya  ne  propadut
darom i budut oceneny po dostoinstvu. On zadumchivo pokachal golovoj  -  eto
raskatistoe "r" budet chertovski trudno osvoit'. YAzyk hruban,  gortannyj  i
raskatistyj,  napominal  emu  drevnie  vostochnye  narechiya.   Tut   tailas'
opredelennaya opasnost' - nepravil'naya modulyaciya, nepravil'naya dlitel'nost'
zvuka mogli prevratit' zauryadnoe privetstvie v smertel'noe oskorblenie,  k
kotoromu primitivnoe plemya navernyaka dovol'no chuvstvitel'no. Pojmut li oni
i prostyat eti nevol'nye oshibki?
   Byla  eshche  odna  neyasnost',  nad  kotoroj  Ken  lomal   golovu.   Takoj
raznoobraznyj, bogatyj yazyk - priznak razvitoj kul'tury; on  yavno  obladal
obiliem ottenkov i nyuansov, svidetel'stvuyushchih o  slozhnom  vnutrennem  mire
tuzemcev. Kak sovmestit' eto s ih primitivnoj tehnologiej?
   Hrul ostanovilsya okolo odnogo iz "zheleznyh" derev'ev, kotoroe  obvivala
ogromnaya liana-parazit. Ken srazu uznal ee, tak kak Dotrish ne raz  govoril
ob etom strannom rastenii, burno reagiruyushchem dazhe na slaboe prikosnovenie.
   - Roamal, roamal, - proiznes hruban, pokachav golovoj. On  sdelal  zhest,
slovno pytayas' dotronut'sya do liany, potom rezko otdernul  ruku  i  potryas
eyu.
   - Plohoj? Rumal? - poproboval povtorit' Ken, a potom pohlopal  sebya  po
zhivotu, ispustiv paru ochen' realistichnyh stonov.
   Rot Hrula rastyanulsya v ulybke, i on ponimayushche kivnul.
   "Eshche nemnogo informacii v moj slovar', - podumal Ken.  -  Vidimo,  nashi
tela odinakovo reagiruyut na shodnye razdrazhiteli".
   Hrul podnyal palec i medlenno, chetko proiznes nazvanie  liany  na  svoem
yazyke. Ken, zastonav pro sebya, zhestom poprosil Hrula  povtorit'  eshche  raz.
Tuzemec zakival golovoj i snova vydohnul - gortannoe slovo.  Na  etot  raz
Ken ulovil modulyaciyu na vtorom glasnom zvuke i popytalsya vosproizvesti ee,
predel'no chetko.
   Hrul,  vnimatel'no  vyslushav,  odobritel'no  kivnul,  i  oni  dvinulis'
dal'she. Myslenno Ken  prodolzhal  trenirovat'sya  v  proiznoshenii,  starayas'
dobit'sya pravil'noj dlitel'nosti zvuka.
   K tomu vremeni, kogda oni dobralis' do reki i podoshli  k  kachavshejsya  u
berega plastikovoj lodke, on mog proiznesti neskol'ko slov, tri iz kotoryh
soderzhali odinakovye zvuki, no po raznomu modulirovannye. S  tem,  chto  on
uzhe imel na plenke, eto mozhno bylo nazvat' neplohim nachalom. Hu  SHi  budet
dovolen.
   Hrul neozhidanno opustilsya na koleni pered lodkoj, zabyv pro Kena  i  ne
obrashchaya vnimaniya na Gejnora i Mak-Ki, poyavivshihsya na drugom beregu. Hruban
ostorozhno zabralsya v malen'koe sudenyshko,  proveril  na  prochnost'  banki,
pogladil kraj borta, a zatem  shiroko  razvel  rukami  v  storony  v  nemom
voprose.
   Interesuetsya naschet vesel, reshil Ken, i ulybnulsya, podumav,  kak  budet
udivlen tuzemec, kogda on vklyuchit malen'kij,  no  dovol'no  moshchnyj  motor.
Techenie reki bylo slishkom sil'nym, na veslah ego ne odolet'.
   Odnako Hrul  lish'  odobritel'no  kivnul,  kogda  zavelsya  dvigatel',  i
motorka nachala uverenno rassekat' vodu. Hruban spokojno opustilsya  na  dno
lodki, prikryl hvostom stupni i obhvatil rukami koleni, ustroivshis'  licom
k priblizhayushchemusya beregu.
   Ken napravil lodku pryamo tuda,  gde  stoyal  Gejnor;  nakonec  sudenyshko
pristalo k beregu, i on bystro vskochil.
   - Gospodi! Nu i kotik! - prostonal inzhener. - I ot nego vonyaet!
   - Poznakom'sya, - skazal Ken, starayas' ulybat'sya i govorit'  druzhelyubnym
spokojnym tonom. On povernulsya i, slovno nevznachaj, tknul  Gejnora  loktem
pod rebra. - |to Hrul, kotoryj, vidimo,  zanimaet  ne  poslednee  mesto  v
derevne i napravlen k nam v kachestve poslannika vozhdem plemeni Hrestanom.
   Hrul vylez iz lodki i ostanovilsya sovershenno spokojnyj, ustremiv  glaza
na troih lyudej. Hotya teper' on mog videt' hozyajstvennye  postrojki,  zhilye
domishki i vsyu zelenuyu, pohozhuyu na park koloniyu  zemlyan,  on  ne  vykazyval
yavnoj zainteresovannosti etim zrelishchem.
   U etogo parnya isklyuchitel'no blagorodnye manery, pojmal  sebya  na  mysli
Ken.   Vidimo,   tuzemcy   obladali   vrozhdennym   chuvstvom   sobstvennogo
dostoinstva.
   - Hrul - eto Gejnor, - medlenno skazal on, pokazyvaya na  Sema.  -  Sem,
eto - Hrul. Oni privetstvuyut drug druga kasaniem ladonej,  -  poyasnil  Ken
priyatelyu, - tol'ko s tyl'noj storony.
   - Aga! |to iz-za togo, chto oni imeyut kogti, - skazal Gejnor,  tshchatel'no
vypolnyaya obryad privetstviya. - YA  spokojno  perenes  by  dazhe  rukopozhatie,
tol'ko ne etu von'.
   - Esli ty emu ponravish'sya, ya polagayu, on postaraetsya ubrat' kogti, - ne
bez ehidstva zametil Ken.
   - Ladno, no kogda prekratitsya etot zapah? -  Sem  otvernulsya  i  gromko
chihnul.
   Mak-Ki toroplivo shagnul vpered i kosnulsya ladoni Hrula.
   - YA poluchil nemalo zapisej ih  rechi,  tak  chto  teper'  mozhno  zanyat'sya
analizom i identifikaciej slov, - poyasnil Ken  priyatelyam.  -  Krome  togo,
Hrul dal mne urok yazyka vo vremya nashej progulki plyus koe-kakie svedeniya ob
opasnyh raznovidnostyah flory na etoj planete.
   - Radi etogo Hrul i potashchilsya s toboj? -  sprosil  Gejnor,  podcherkivaya
raskatistoe "r". No do togo, kak Ken uspel otvetit', inzhenera opyat' sotryas
pristup neuderzhimogo chiha.
   - Ne mog zhe ya zapretit' ili pomeshat' emu pojti so mnoj! Osobenno,  esli
uchest', chto my hotim sohranit' druzheskie otnosheniya, - zayavil Ken.
   - I kak dolgo on nameren zdes' ostavat'sya?
   - Ponyatiya ne imeyu.
   Mak-Ki ulybnulsya Hrulu.
   - Nu, davajte sklonyat' sushchestvitel'nye i spryagat' glagoly  -  ili  chego
tam eshche, chtoby murlykat' poponyatnee.
   - Po-moemu, izdavaemye imi zvuki bol'she pohozhi na  rychan'e,  -  zametil
Gejnor. - YA ne  lingvist.  YA  pojdu  polezhu  v  krovati,  -  i  on  prizhal
ukazatel'nym pal'cem nos, chtoby predotvratit' novyj pristup chihaniya. -  Ty
budesh' soprovozhdat' nas. Mak. My ne mozhem ostavat'sya zdes'  dolgo,  ty  zhe
znaesh'.
   Mak-Ki kivnul v znak soglasiya i, vmeste s Kenom i Hrulom, napravilsya  k
stolovoj.
   Pozdno vecherom, kogda Ken reshil sdelat' pereryv v svoih lingvisticheskih
zanyatiyah i beskonechnyh povtornyh proslushivaniyah magnitofonnyh zapisej,  on
obnaruzhil v stolovoj Lorensa, privodyashchego v poryadok pol.
   - |ti hrubany dovol'no razvity, - reshitel'no zayavil sociolog, obrashchayas'
k serditomu Semu Gejnoru. - YA ne imeyu v vidu takie elementarnye  priznaki,
kak pryamohozhdenie ili otstoyashchij bol'shoj palec; ya govoryu ob ih povedenii  v
zhitejskih situaciyah. Ty  videl  ego  za  uzhinom;  on  ponimaet  naznachenie
posudy. I on ispol'zuet svoj nozh, chtoby rezat' myaso.
   - Emu prishlos' eto sdelat'. Ego nozh okazalsya ostree nashih, -  pariroval
Gejnor.
   - Kstati, o nozhah, - vstavil Mak-Ki, - obratite vnimanie, kak masterski
izgotovlen ego klinok. Hotel by ya znat', gde on  nashel  takoj  kamen'  dlya
rukoyatki... |tot rozovo-fioletovyj mineral prosto velikolepen! I ya  nichego
podobnogo v okrestnostyah ne vstrechal.
   - Dolzhno byt', pritashchil iz drugoj chasti kontinenta. Oni ved' kochevniki,
- zadumchivo skazal |jb Dotrish.
   - YA ne stal by interesovat'sya  etim  nozhom,  -  vo  vsyakom  sluchae,  ne
sejchas, - predostereg Mak-Ki sociolog.
   - I davajte budem poostorozhnee s  dragocennymi  kamnyami,  dobavil  Ken,
nalivaya sebe kofe. -  Nekotorye  drevnie  plemena  pripisyvali  im  osoboe
znachenie i silu, schitaya prinadlezhnost'yu bogov.
   - YA prosto hochu podcherknut', chto ih kul'turnyj uroven' znachitel'no vyshe
doistoricheskogo primitivizma, - skazal Lorens s nekotoroj rezkost'yu.
   - Ken, ne zametil li ty sluchajno kakogo-nibud' svyashchennogo mesta, totema
ili zhertvennika v derevne? - sprosil Ramazan.
   - Nichego  podobnogo.  Nikakih  priznakov  religioznogo  kul'ta,  -  Ken
pokopalsya v pamyati, vspominaya tihuyu spokojnuyu derevushku. -  Vse  postrojki
vyglyadeli zhilymi... Mozhet, svyatilishche nahoditsya v kakoj-nibud' peshchere?
   - Nu, etogo dobra zdes' hvataet, - zasmeyalsya  Lorens,  kotoryj  oblazil
vse okrestnye skaly.
   - Kormyat li oni grud'yu svoih malyshej? - pointeresovalsya |zra Moudi.
   Ken prikryl glaza, prokruchivaya v golove  sceny  derevenskoj  zhizni,  no
nichego podhodyashchego ne obnaruzhil.
   - Sozhaleyu, dok. YA videl  i  malyshej,  i  detenyshej  postarshe  -  mozhno,
navernoe, nazyvat' ih kotyatami... Oni zanimalis' kakimi-to slozhnymi igrami
s myachom. Ponimaesh', ya ne obratil na nih osobogo vnimaniya, no vyglyadelo eto
slovno... slovno sostyazanie mezhdu dvumya komandami. Odnako sovsem malen'kih
kotyat ya ne zametil. Hotya nemolodye zhenshchiny...  samki...  byli  oblacheny  v
kakuyu-to odezhdu, zakryvavshuyu telo  ot  plech  do  kolen.  Drugie,  vprochem,
nichego ne nosili. Dovol'no trudno  razglyadet'  soski  pod  sherst'yu.  Para,
zhenshchin shchegolyala v nakidkah bez rukavov, pokrytyh ornamentom,  v  poyasah  i
yubkah, vrode toj, chto na Hrule, tol'ko nozhej  u  nih  ne  bylo.  Veroyatno,
odezhda dlya nih - skoree ukrashenie, chem nechto, pozvolyayushchee zashchitit' telo ot
holoda ili neskromnyh vzglyadov. I  zhenshchiny  sovsem  ne  boltali  u  kostra
posredi poselka.  Oni  prihodili  i  uhodili.  Vozmozhno,  gotovili  edu  v
hizhinah, ya etogo ne videl. Da, ya zametil zhenshchinu, kotoraya doila  zhivotnoe,
pohozhee na olenya - v zagone okolo svoego doma.
   - Znachit, oni umeyut priruchat' etih olenej! - voskliknul Ben. -  YA  tozhe
hotel by zanyat'sya chem-to podobnym i dazhe pojmal odnu  telku,  -  on  pozhal
plechami. - No stoilo  mne  prikosnut'sya  k  vymeni,  ona  zadrala  roga  i
zarevela tak, slovno ya hotel ee iznasilovat'.
   - Bozhe! - |zra Moudi v izumlenii ustavilsya na Bena. - Ty ved' ne  hotel
i v samom dele...
   Vse uzhe privykli k  svoeobraznomu  yumoru  Bena,  no  inogda  on  slegka
peregibal palku. Sejchas veterinar, opyat' pozhav plechami, zayavil:
   - Umnyj hozyain sumeet po vsyakomu ispol'zovat' svoe dobro. I  esli  nashi
zheny zaderzhatsya...
   - No ty ne... ty ved' ne imeesh' v vidu... - Moudi zaikalsya, poka chej-to
smeshok ne prerval ego.
   -  Podozhdite-ka,  -  vdrug  proiznes  Dotrish.  -  Ben  koe  o  chem  mne
napomnil... YA imeyu v vidu ne konkretnoe  nasilie  nad  puglivoj  olenihoj,
|zra, a voobshche vse nashi kontakty s zhivotnym i  rastitel'nym  mirom  D'yuny.
Nam pridetsya horosho podumat', chto dopustimo brat' na Zemlyu.  Skazhem,  menya
terzaet soblazn privesti domoj neskol'ko  funtov  etih  bogatyh  nikotinom
list'ev. Ved' sushchestvuet  mnozhestvo  lekarstv,  v  sostav  kotoryh  vhodit
nikotinovaya kislota, a na Zemle ee prirodnye resursy ischerpany.
   - Da, ty prav, - kivnul  vrach.  -  Nel'zya  zanesti  domoj  inoplanetnuyu
infekciyu. My smozhem vzyat' lish' to, chto mozhno kak sleduet prosterilizovat'.
Vse ostal'noe poletit za bort.
   -  Nesomnenno,  -  soglasilsya  Dotrish;  ugolki  rta  u   nego   grustno
opustilis'.
   - A per'ya vy mozhete sterilizovat'? - v trevoge sprosil Sem Gejnor.
   -  Da,  konechno!  S  pomoshch'yu  ul'trafioletovogo  izlucheniya.   A   potom
obrabotaem ih insekticidom, chtoby udalit' ptich'ih parazitov.
   - Parazitov? - Sem Gejnor s yavnym podozreniem ustavilsya na  plastikovyj
meshok, napolnennyj yarkimi per'yami.
   - Nu, Sem, razmyshlyaesh', chto vesit bol'she? Funt per'ev ili funt  kamnej?
- sprosil Lorens s sovershenno besstrastnym licom.
   - CHto? - Gejnor snova vzglyanul na meshok. - Konchaj, Lorens, - skazal on,
kogda sociolog rashohotalsya. Sem podhvatil svoe pestroe sokrovishche i  vyshel
iz stolovoj, chto-to vinovato bormocha.
   - Ne zavodi ego, Lorens, - skazal Ken. - Ty ved' znaesh', u nego  nizkaya
tochka kipeniya. Nam ne nuzhny spory drug s drugom.
   - Luchshe reshit' eto delo sejchas, -  zametil  Li  Lorens  uzhe  bez  sleda
nasmeshlivosti na lice. - On mozhet obnaruzhit', chto dlya ego per'ev net mesta
na korable. Gorazdo vazhnee vzyat' s soboj obrazcy mineralov i lekarstvennyh
preparatov.
   - Da, no ved' per'ya pochti nichego ne vesyat, - zametil Vik Solinari.
   - Vesyat, ne vesyat... Pochemu my voobshche dolzhny uezzhat' otsyuda?  -  vzglyad
Lorensa metalsya ot  odnogo  lica  k  drugomu,  guby  ego  krivila  gor'kaya
usmeshka. - Pochemu?
   |tot vopros povis bez otveta v  napryazhennoj  tishine,  posledovavshej  za
vspyshkoj sociologa. Ken ponyal,  chto  v  dushe  kazhdogo  idet  bor'ba  mezhdu
neosushchestvivshimisya nadezhdami i privitym s detstva poslushaniem  zakonu.  Im
ne hotelos' pokidat' D'yunu. Oni priznali eto  reshenie  pravil'nym,  odnako
soznanie vypolnennogo dolga nikogo ne sdelalo schastlivym.
   - Pochemu? - Ken slovno so storony uslyshal  svoj  golos.  -  Potomu  chto
istoricheskij  opyt  dokazal,  chto  dve   raznye   civilizacii   ne   mogut
sosushchestvovat' na odnoj planete. Rezul'tat ocheviden - konkurenciya,  pryamaya
agressiya i - razrushenie! Bog svidetel', kak ya ne hochu pokidat' D'yunu... No
esli my ostanemsya zdes', hrubanov zhdet sud'ba Sivanny.
   - Teper' ya ponimayu, pochemu v starinu tak chasto ispol'zovali genocid dlya
resheniya problem, podobnyh nashej, - zametil Ben s nevozmutimym vidom.  -  V
konce  koncov  za  otkrytiem  Ameriki  posledovalo  massovoe   istreblenie
indejcev. I nashi predki snyali slivki s  moloka.  A  ved'  u  nih  ne  bylo
blasterov... - golos Adzheya upal do shepota.
   - Ben, ty chto, rehnulsya? - zavopil Lorens;  glaza  ego  rasshirilis'  do
uzhasa.
   - Ty bolen, Adzhej! - voskliknul Moudi. - CHto s toboj?
   Ben ulybnulsya, otkinuvshis' na spinku kresla.
   - YA prosto dumal vsluh. Nado bylo vyskazat' eto... vyskazat' i zabyt'.
   Sudya po  vyrazheniyam  lic  sobravshihsya  v  komnate  muzhchin,  takaya  ideya
prihodila v golovu kazhdomu; eto byla otvratitel'naya,  merzkaya  mysl'.  Ben
byl prav. Stoilo vyskazat' ee, oshchutit' ee krovavyj aromat  -  i  otbrosit'
navsegda.
   - Vot pochemu vveden  Princip  Razdel'nogo  Sushchestvovaniya,  -  zadumchivo
proiznes Ken. - My progressiruem, my razvivaemsya, chto  i  dokazyvaet  vasha
reakciya. CHto zh, esli my spravimsya s problemoj, reshim etot spor o D'yune, to
istoriya obessmertit nashi imena.
   On opustil na stol pustuyu chashku. Emu hotelos' eshche kofe, no Ken ne gorel
zhelaniem zaderzhivat'sya v napryazhennoj atmosfere obedennogo zala.
   - Dok, daj-ka mne chto-nibud' vzbadrivayushchee, ladno,  -  poprosil  on.  -
Hochu porabotat' noch'yu.
   - Zachem ty razbiraesh'sya s etim revom i murlykan'em,  Ken?  K  chemu  nam
sejchas yazyk tuzemcev? - sprosil Lorens.
   - Ne znayu, - chestno otvechal Ken, ozhidaya, poka doktor vyberet  dlya  nego
stimulyator, - no ya ne  mogu  brosit'  eto  delo.  Po  krajnej  mere,  hot'
kakoe-to zanyatie...
   - Znaniya  nikogda  ne  byvayut  lishnimi,  -  zametil  Dotrish,  perebiraya
tshchatel'no vypolnennye risunki rastenij. - Mne by hotelos' imet' spisok  ih
nazvanij na yazyke hrubanov, - on pohlopal po puhloj papke ladon'yu.  -  Dlya
moego otcheta i sobstvennogo udovol'stviya, - on blagosklonno  posmotrel  na
Kena.
   - Skazhi-ka, Hrul  ne  sobiraetsya  zavtra  v  svoyu  derevnyu?  -  sprosil
Solinari. - Mne hotelos' by ee osmotret'.
   Ken utomlenno poter lico, ozhidaya poka podejstvuyut pilyuli Moudi.
   - Hrul nichego ne skazal o tom, skol'ko on nameren u nas ostavat'sya.  No
mne by hotelos' sdelat' pobol'she zapisej ego rechi.
   - Znaesh', - zadumchivo proiznes Li, - pozhaluj ty  prav.  CHem  skoree  ty
vyuchish' ih yazyk, tem luchshe.
   - Razumnaya mysl', - odobril Adzhej. - Nado zhe kak-to  obshchat'sya.  M-da...
Ladno, Ken, kogda  ty  sostavish'  svoj  pervyj  slovar',  ya  tozhe  nemnogo
pomyaukayu...
   Roslyj veterinar vstal, potyanulsya do hrusta v sustavah i, s neozhidannym
dlya cheloveka takih gabaritov provorstvom, vyskol'znul iz komnaty.
   - |j, Ben! - Dotrish oshelomlenno ustavilsya v  opustevshee  kreslo,  potom
perevel  vzglyad  na  uhmylyayushchegosya  Kena  Riva  i   pokachal   golovoj.   -
Udivitel'nyj chelovek! Nikogda ne pojmesh', kogda on shutit, a kogda  govorit
ser'ezno. Nu kto eshche hochet izuchat' yazyk  etih  hruban?  Takoj  vozmozhnosti
bol'she ne predstavitsya.
   - Nam ne dolgo ostalos' eyu pol'zovat'sya, - mrachno  zametil  Lorens.  On
posmotrel v okno, v tu storonu, gde za polyami  i  roshchami  petlyala  reka  i
dobavil: - YA by otdal  svoyu  levuyu  ruku,  chtoby  uznat',  chto  proishodit
segodnya vecherom v derevne Hrula.





   Kogda plenki  i  magnitozapisi  byli,  nakonec,  dostavleny  v  kabinet
direktora Korpusa Kosmicheskih issledovanij,  on  lichno  otnes  ih  Pervomu
Konsulu, ne pozvoliv nikomu prikosnut'sya  k  zapechatannomu  metallicheskomu
yashchiku. Direktora, k ego glubokomu udovletvoreniyu poprosili ostat'sya,  poka
Konsul ne prosmotrit materialy,  osveshchavshie  pervyj  kontakt  so  strannoj
rasoj, obnaruzhennoj na Rale.
   Zaklyuchitel'nye kadry promel'knuli na ekrane i pogasli.
   Direktor molcha nablyudal za Pervym, poka tishina ne stala nevynosimoj.
   - Ser, - preodolevaya neuverennost',  skazal  on.  -  Osnovnoj  zakon  v
opasnosti. My dolzhny evakuirovat' svoih lyudej.
   Pervyj Konsul vzglyanul na nego s obmanchivym bezrazlichiem.
   - Naprotiv, drug moj, my dolzhny ostat'sya i nablyudat'.
   - Nablyudat'?  -  Direktor  byl  udivlen.  Vprochem,  takoe  reshenie  ego
ustraivalo. Odnim iz nemnogih udovol'stvij, kotorye on mog sebe pozvolit',
byla vozmozhnost' poseshcheniya etoj planety.
   - Nesomnenno, nam nado ponablyudat'. YA polagayu, vy ran'she  vseh  ponyali,
chto kontakt takogo roda byl prosto voprosom vremeni. Vy znaete, kak  chasto
nashi razvedchiki nahodili sledy drugih issledovatelej kosmosa.
   - Da znayu, ser.  No  razmyshlyaya  nad  nashim  pechal'nym  opytom...  -  on
zakolebalsya, zametiv, kak drognulo spokojnoe lico Pervogo.
   - Direktor, prishlo vremya postavit' krest  na  etom  "pechal'nom  opyte",
kotoryj  sluzhit  opravdaniem  tol'ko  dlya   malodushnyh,   -   s   laskovoj
vkradchivost'yu proiznes Pervyj Konsul.
   - S-s-ser?
   Direktor byl potryasen.
   - Dannaya planeta, - Pervyj kivnul  v  storonu  ekrana,  -  obespechivaet
ideal'nye usloviya dlya kontakta.  Sovershenno  yasno,  chto  eti  sushchestva  ne
sobirayutsya prichinyat' vreda nashim poselencam. My vmeste s vami  prosmotreli
materialy, i fil'my svidetel'stvuyut ob ih ser'eznoj popytke vstretit'  nas
s maksimal'noj dobrozhelatel'nost'yu. Vy obratili vnimanie, chto izuchit'  nash
yazyk dlya nih ves'ma ne prostaya zadacha? I tem ne menee... Pervyj  zadumchivo
posmotrel na matovuyu poverhnost' ekrana i zakonchil: -  Net,  drug  moj,  ya
rassmatrivayu vse eto, kak chrezvychajno schastlivyj sluchaj. CHrezvychajno!
   On  vstal,  podoshel  k  naruzhnoj  stene  svoego  kabineta   i   shchelknul
vyklyuchatelem, sdelav ee prozrachnoj.  Pered  nimi  raskinulas'  neobozrimaya
panorama zdanij.
   - Tam, - proiznes Konsul, shirokim zhestom ukazyvaya na gorod, -  milliony
zhiznej, milliony lyudej, kotorym ne nado nichego, krome pishchevyh kombajnov  i
ekranov zrelishch. Oni slovno  pogruzheny  v  sonnuyu,  tyazheluyu  i  bezyshodnuyu
letargiyu... Ih neobhodimo vstryahnut'! Esli udastsya - napugat'! Da,  tol'ko
strah zastavit ih krov' dvigat'sya bystree!
   Teper' golos Pervogo ne byl ni laskovym, ni spokojnym. Direktor  zatail
dyhanie, pochuvstvovav, kak sil'no zabilos' serdce.
   - Nichto tak ne mobilizuet cheloveka, kak ugroza ego sushchestvovaniyu!
   - Ser, - robko nachal direktor, -  eto  mozhet  sprovocirovat'  eshche  odnu
volnu samoubijstv... Nashe molodoe pokolenie...
   Rev, vyrvavshijsya iz glotki Pervogo, okonchatel'no paralizoval ego.
   - Podhodyashchij konec dlya teh, kto ne sposoben reshit' ni  odnoj  problemy!
Net, moj drug, - Pervyj bystrymi shagami meril komnatu, glaza ego sverkali,
- etot krizis budet urokom dlya nas - ili koncom! I  esli  nastupit  konec,
znachit  mir  izbavitsya  ot  bessil'noj  i  besplodnoj  rasy.  -  On  rezko
ostanovilsya, povernuvshis' k direktoru. - Itak, vot moi ukazaniya...
   Rezkij stuk v dver'  prerval  ego  na  polovine  frazy.  Zatem  stvorki
razdvinulis' i na poroge voznik Tretij Konsul.  Za  ego  plechom  vidnelas'
rasteryannaya fizionomiya  sekretarya,  iznemogavshego  v  bezuspeshnoj  popytke
uderzhat' gostya ot nasil'stvennogo vtorzheniya v kabinet.
   - Pervyj Konsul, ser, ya trebuyu... - nachal Tretij, ne  obrashchaya  vnimaniya
na robkie protesty sekretarya.
   Pervyj podnyal  ruku,  otsylaya  svoego  pomoshchnika,  i  kivkom  priglasil
Tret'ego vojti. V tot zhe mig, kogda dver' s tihim shelestom  somknulas'  za
ego spinoj, rasserzhennyj posetitel' izlil potok obvinenij, kotorye vryad li
mogli opravdat' ego vozbuzhdennoe sostoyanie.  Direktor  nevol'no  popytalsya
prikinut', kto zhe byl shpionom v ego departamente.  Ili,  vozmozhno,  Tretij
imel svoego cheloveka v sostave partii poselencev?
   - My okazalis' chuzhimi na etoj vashej rajskoj planete! Glupaya zateya! I  ya
preduprezhdal, chto ona dostavit nam massu hlopot! - Tretij perevel duh i  s
vidom pobeditelya ustavilsya na Pervogo  Konsula.  -  Vernite  nashih  lyudej!
Vernite ih, poka eshche ne upushcheno vremya, poka situaciya ne stala neobratimoj.
I pokonchim s etim nelepym eksperimentom, Pervyj. Vasha zateya byla  obrechena
s samogo nachala.
   - Naprotiv, ser, - spokojno otvetil starik,  izyskanno-vezhlivym  zhestom
ukazyvaya nezhdannomu gostyu na kreslo.
   - Naprotiv? CHto vy podrazumevaete? Vy eshche  kolebletes',  Pervyj?  Kogda
narushen Osnovnoj Zakon? Sluchaj ochevidnyj, sovershenno ochevidnyj! I  nikakie
obsuzhdeniya ne nuzhny. Otzovite nashih razvedchikov i poselencev.
   - |to ne tak prosto, Tretij, sovsem ne tak prosto...
   - No pochemu?
   - YA polagayu, vy edva  li  imeli  vozmozhnost'  oznakomit'sya  s  zapis'yu,
kotoruyu  dostavili  mne  posle  pervoj  i  stol'  neozhidannoj  vstrechi,  -
vkradchivo  zametil  Pervyj,  polozhiv  ruki  na  plechi  svoego   opponenta,
rasprostertogo v kresle. - Direktor, bud'te tak lyubezny... - on  kivnul  v
storonu  ekrana,  ne  otpuskaya  ruk.  -  Nash  kollega  zhelaet  prosmotret'
poslednie materialy.
   Na fizionomii  Tret'ego  zastyla  grimasa  nedovol'stva,  smeshannogo  s
lyubopytstvom. On  dernulsya,  no  Pervyj  derzhal  krepko,  i  posetitel'  s
delannoj neohotoj perevel vzglyad na ekran.
   Vo vremya povtornoj demonstracii direktor Korpusa ispodvol' nablyudal  za
reakciej Tret'ego. On postaralsya sovladat' s  razdrazheniem,  kogda  ponyal,
chto fil'm yavno ne pereubedil konservatora.
   - Esli vy dumaete, Pervyj, chto ya  pozvolyu  podvergat'  opasnosti  nashih
lyudej... iz-za etih... etih...
   -  Znachitel'no  bol'shuyu  opasnost'  dlya  nashih  lyudej  predstavlyaet  ih
sobstvennaya nikchemnost'! - prerval ego Pervyj s takoj strast'yu, chto Tretij
ustavilsya na nego  v  oshelomlennom  molchanii.  -  Drugaya  rasa,  stol'  zhe
razumnaya, kak i nasha, obitaet  v  etoj  galaktike.  I,  vopreki  Osnovnomu
Zakonu, my vstretilis' s ee predstavitelyami v nejtral'nom mire. V  etom  i
zaklyuchaetsya moj zamysel - prevratit' etot sluchajnyj kontakt v ustojchivoe i
mirnoe sotrudnichestvo, v most, ob®edinyayushchij nashi narody.
   - Mirnoe sotrudnichestvo? S  sozdaniyami,  kotoryh  vy  mne  pokazali?  -
Tretij byl blizok k isterike. - |to perehodit vse granicy, Pervyj  Konsul!
YA nastaivayu na ekstrennom sozyve Soveta! CHtoby opredelit',  nahodites'  li
vy v zdravom ume!
   I ne dav  Pervomu  otvetit'  na  oskorblenie,  ego  opponent  vyshel  iz
kabineta.
   - Ser, chto zhe teper' proizojdet? - Direktor podavil mimoletnyj  vsplesk
paniki; serdce ego bilos' rovno, dyhanie uspokoilos'.
   - Nu, Tretij naznachit Sovet, kak on tol'ko chto zayavil, odnako, - ulybka
Pervogo stala oslepitel'noj, - potrebuetsya ne  odin  den',  chtoby  sobrat'
vseh Konsulov... ved' oni, drug moj, ne sidyat na meste.  Tak  chto  davajte
zajmemsya  nashimi  sobstvennymi  planami.  Poprobuem  vyyasnit',  s  kem  my
stolknulis' na Rale, chto oni za narod i chego hotyat  ot  etogo  prekrasnogo
mira.





   Pochemu oni izuchayut  yazyk  hrubanov?  -  sprashival  sebya  Ken.  Bylo  by
logichnej obuchit' tuzemcev anglijskomu.
   - Dolzhno byt', eto moya oshibka, - proiznes on vsluh. - YA pervym  vstupil
v kontakt. I, pohozhe, oprostovolosilsya...  No,  chert  poberi,  vse  chto  ya
sdelal, - eto vyuchil nazvaniya  desyatka  rastenij  i  prines  etu  lentu  s
zapisyami! - Ego  ne  pokidalo  chuvstvo,  chto  kakim-to  obrazom  kolonisty
proigrali pervyj raund. A mozhet - mozhet vyigrali ego?
   Proshlo uzhe chetyre dnya s teh por, kak on  pobyval  v  derevne  hrubanov.
Pochtovaya kapsula s instrukciyami s Zemli ne poyavlyalas', - kak i  korabl'  s
ih sem'yami. |to vyzvalo u vseh bol'shoe bespokojstvo. Ken staralsya otognat'
trevozhnye mysli.
   Nado polagat', soobshchenie ob aborigenah D'yuny vyzovet strashnyj perepoloh
sredi ul'tra-konservativnyh ispolnitel'nyh vlastej.  Delo  vyglyadelo  tak,
slovno tri departamenta, zanimavshiesya  kosmicheskimi  issledovaniyami,  libo
oshiblis', libo vstupili v neponyatnyj sgovor. Ken podumal o  kinoplenkah  i
magnitnyh lentah, kotorye byli  otpravleny  vo  vtoroj  kapsule  vsled  za
pervym  soobshcheniem:  fil'm  byl  sdelan  skrytoj  kameroj   i   zapechatlel
vremyapreprovozhdenie ih gostya - nachinaya  s  momenta,  kogda  Hrul  podnyalsya
utrom i pokazal zhestami, chto hochet vernut'sya v derevnyu vmeste s Kenom i Hu
SHi. Ken tknul v grud' Vika Solinari, i hruban, ne  koleblyas'  ni  sekundy,
vklyuchil v kompaniyu priglashennyh i upravlyayushchego hozyajstvom kolonii.
   Kogda oni gotovilis' gruzit'sya na nebol'shoj plot, Hrul  razygral  celuyu
pantomimu, istinnyj smysl kotoroj uskol'znul ot lyudej.
   Ken, polagaya, chto tuzemec somnevaetsya v nadezhnosti etogo  plavsredstva,
popytalsya ubedit'  ego  v  obratnom.  Ponablyudav  za  ego  uzhimkami,  Hrul
rastyanul tonkie guby, chto dolzhno bylo oboznachat' ulybku, i shagnul na plot.
   Zatem, uzhe posle togo kak  Hu  SHi  i  Vik  byli  predstavleny  staroste
derevni, Hrestanu, i chetyrem drugim pozhilym tuzemcam,  Hrul  nachal  chto-to
bystro govorit', povorachivayas' to k svoim soplemennikam,  to  k  zemlyanam.
Vdrug on vstal na kortochki i kogtem nachertil kontury mosta, protyanuvshegosya
nad vodoj; potom, ulybayas', vzglyanul na Kena.
   - Bozhe moj, on vovse ne ispugalsya  plyt'  cherez  reku  na  plotu,  -  s
vostorgom voskliknul Vik. - On tolkoval nam pro most!
   Ken i Hu SHi popytalis' ob®yasnit',  chto  podobnaya  ideya  ne  vdohnovlyaet
kolonistov, odnako ih argumenty, podkreplennye  otchayannymi  zhestami,  yavno
byli neponyatny  hrubanam.  Proklyatyj  yazykovoj  bar'er!  Slovarnyj  zapas,
usvoennyj Kenom, ne pozvolyal vyrazit' takie ponyatiya, kak neobhodimost' dlya
kazhdoj iz storon ostavat'sya v izolyacii v svoem poselke. Eshche  trudnee  bylo
ob®yasnit', chto zemlyanam pridetsya  skoro  pokinut'  planetu  -  kak  tol'ko
pridet transportnyj korabl'.
   Hrubany, vidimo, nichego ne ponyali. Hotya rechi ih ostavalis' neponyatnymi,
zhestikulyaciya i risunki byli nedvusmyslennymi - oni snova i snova  ubezhdali
kolonistov vzyat'sya za stroitel'stvo mosta.
   - Ty ponimaesh', chto vse eto znachit, Ken? - shepotom proiznes  Hu  SHi.  -
Oni ne ispytyvayut obidy! Ugovarivayut nas, slovno kapriznyh detej!
   - No, ser, etot most...
   Metropolog,  odnako,  ne  slushal  Kena,  vostorzhenno   oglyadyvayas'   po
storonam.
   - Nikakoj  vrazhdebnosti!  Ochen'  druzhelyubnye  i  razumnye  sozdaniya!  I
prevoshodno razbirayutsya v obshchih arhitekturnyh  principah!  |to  sovershenno
ochevidno.  Ty  zametil,  chto  bruski  v  uglah   okonnyh   ram   soedineny
"lastochkinym hvostom"?
   - Doktor SHi! - Ken shvatil kollegu za plecho i legon'ko vstryahnul. -  My
ne dolzhny stroit' etot most!
   - No pochemu zhe?
   - Vo-pervyh, eto sooruzhenie stanet pervym shagom v  kul'turnoj  agressii
nashej rasy protiv ih naroda.
   - Nu, ty slishkom oslozhnyaesh' delo...
   - Vo-vtoryh, - Ken pokachal golovoj, - zachem tratit'  vremya  i  sily  na
postrojku mosta, kotorym my nikogda ne vospol'zuemsya?
   |ntuziazm  na  lice  Hu  SHi  pogas;  ego  glaza,  tol'ko  chto   siyavshie
voodushevleniem, slovno zadernula temnaya shtorka.
   - Konechno, ty prav, - zadumchivo  proiznes  on.  -  Odnako,  kak  trudno
ottolknut'  ruku,  protyanutuyu  s   takim   ochevidnym   druzhelyubiem...   Ne
somnevayus', chto oni hoteli poluchshe poznakomit'sya s nami.
   - Luchshe vspomni, kak chasto nash narod prevrashchal ruku druzhby v zanesennyj
dlya udara kulak!
   Hu SHi pechal'no kivnul, i oni snova prinyalis'  ob®yasnyat'  hrubanam,  chto
koloniya zemlyan ne zaderzhitsya tut nadolgo.
   Hrul, poluzakryv glaza, postuchal kogtem po svoemu chertezhu. Zatem podnyal
dva pal'ca i proiznes slovo, kotoroe Ken uzhe znal. Na yazyke  hrubanov  ono
oboznachalo "den'".
   - Nevozmozhno! - prostonal on, protyagivaya ruku, chtoby  steret'  risunok,
postaviv, tem samym, tochku v diskussii.
   Pokrytye sherst'yu pal'cy s vezhlivo ubrannymi kogtyami provorno skol'znuli
pod ladon' Kena, preduprezhdaya unichtozhenie risunka.
   - S-sspokojno, - hruban  myagko,  podcherknuv  shipyashchie,  proiznes  zemnoe
slovo.
   Ken udivlenno vozzrilsya na nego, soobrazhaya, chto zhe teper'  predprinyat'.
Eshche dve sherstistye ruki protyanulis' nad chertezhom,  ne  pozvolyaya  Kenu  ego
unichtozhit'.  On  vzglyanul  na  Hrestana;  tot  odobritel'no  kival   svoim
soplemennikam, ih tonkie guby rastyanulis' v ulybke.
   - Vidal by ty, Ken,  kakim  bolvanom  sejchas  vyglyadish',  -  s  ironiej
proiznes Vik. -  Oni  hotyat  most.  Ladno!  My  popytalis'  ubedit'  ih  v
bessmyslennosti etoj zatei. No chto v nej plohogo? Da, nam samim ne suzhdeno
progulyat'sya po mostu na D'yune... No esli on  tak  mnogo  znachit  dlya  nih,
davaj prodemonstriruem vezhlivost' i  terpimost'.  Sovershenno  ochevidno  ih
umenie stroit' mosty, tak chto nasha pomoshch' ne privedet ih v sostoyanie shoka.
   - Vik, neuzheli  ty  ne  sposoben  ocenit'  vseh...  posledstvij  takogo
resheniya? Vspomni, lyubaya agressiya nachinalas'...
   - Ne nado apellirovat' k istorii, Ken, - rezko zametil Solinari. - Esli
my poprobuem naladit' sotrudnichestvo...
   - I zaodno vyyasnit', gde hrubany berut eti dragocennye  kamni,  ne  tak
li? - yazvitel'no sprosil Ken.
   - I eto tozhe, - soglasilsya Vik. - No glavnoe - ya hotel by vyyasnit', kak
oni namerevayutsya perekryvat' reku. Razve tebe samomu ne interesno?
   - Dovody Viktora ves'ma razumny, - kivnul Hu SHi.
   Tak pogibayut blagorodnye  principy,  podumal  Ken,  perevodya  vzglyad  s
administratora kolonii na upravlyayushchego hozyajstvom. I chert s nimi! V  konce
koncov im nedolgo ostalos' naslazhdat'sya svobodoj i chistym vozduhom D'yuny!
   - Hrul, - gromko proiznes on, s udovol'stviem  nablyudaya,  kak  drognuli
chutkie ushi tuzemca. - Ken  kosnulsya  perekrytij  mosta,  narisovannogo  na
zemle. -  Rla?  -  on  staralsya  vyderzhat'  nuzhnuyu  dlitel'nost'  zvuka  i
odnovremenno ne proglotit' svoj yazyk na etom dolgom raskatistom "r".
   Hrul torzhestvenno kivnul, zhestom  pokazav  na  derevo  rla  u  sebya  za
spinoj.
   - Oni sobirayutsya  stroit'  iz  etoj  ryhloj  poristoj  drevesiny?  -  s
udivleniem sprosil Vik.
   - Iz drevesiny rla, - podtverdil Ken.
   - |rrla, - prorychal Vik. Hrul terpelivo  i  spokojno  pokachal  golovoj,
zatem povtoril slovo, kotoroe Vik s trudom pytalsya izobrazit'. -  Ne  mogu
vydavit' iz svoego gorla eto "r", Ken, - pozhalovalsya Solinari i  vzdohnul.
- No ya sovershenno uveren, chto eta drevesina ne vyderzhit bol'shoj  nagruzki.
Ona slishkom neprochnaya.
   Ken oblizal guby, pytayas' izvlech' podhodyashchee slovo iz  togo  nebol'shogo
zapasa, kotorym on raspolagal. Posetovav myslenno na svoyu  ogranichennost',
on  opustilsya  na  koleni  pered  chertezhom  i  narisoval  shirokuyu  polosu,
izobrazhavshuyu reku. Zatem nachertil opory na obeih beregah, pryamo  na  krayu.
On sdelal vertikal'nyj razrez, propahav ladon'yu liniyu v  myagkoj  gline,  i
zhestami poyasnil,  chto  vysota  derev'ev  dolzhna  byt'  dostatochnoj,  chtoby
perekryt' proem. Hrul ponimayushche sklonil golovu.
   - Hrubann, -  spokojno  skazal  tuzemec,  rastyanuv  okonchanie  slova  i
pokazyvaya na okruzhavshie ego soplemennikov, - l'yudi, - staratel'no proiznes
zatem, dotronuvshis' do Kena i Vika, stoyavshih ryadom, i vzglyadom ukazyvaya  v
storonu rukovoditelya kolonii, - rla i zamat rrigam.
   - Rrigam znachit "stroit'"? - sprosil Vik.
   - Predpolozhim, chto tak, - provorchal Ken. - No vse ravno  ya  ne  uveren,
chto nam stoit vvyazyvat'sya v eto delo.
   On posmotrel na starostu derevni. Hrestan energichno zakival golovoj i s
voodushevleniem proiznes:
   - Um zamat rrigam. La!
   Posle  eshche  odnoj  beznadezhnoj  popytki  ob®yasnit',  chto   zemlyane   ne
sobirayutsya ostavat'sya na planete, Ken sdalsya.
   Most byl sproektirovan. Prichem, po mneniyu Sema Gejnora, chertezhi  hruban
svidetel'stvovali o dovol'no vysokom urovne  stroitel'nyh  znanij;  on  ne
somnevalsya v etom, poka ne vyyasnil, chto stroit' most sobirayutsya iz "rla".
   - |to proklyatoe derevo, poristoe, kak gubka...
   - Rla, - avtomaticheski popravil Ken.
   - Ladno, rla, - s vyzovom povtoril Gejnor. - Mozhno rychat' i myaukat' vsyu
noch' naprolet, no eto rla ne vyderzhit nikakoj nagruzki - dazhe  sobstvennoj
tyazhesti! CHertovski glupo!
   - Oni sobirayutsya obrabotat' drevesinu, Sem, - ob®yasnil Solinari.  -  Ne
ponimayu, chem imenno, hotya Hrul i pytalsya nam  ob®yasnit'.  On  pokazal  mne
doski, iz kotoryh postroeny ih doma, i ya ne  smog  dazhe  pocarapat'  nozhom
poverhnost'.
   - A hrubany vezhlivo nameknuli, chto mozhno slomat' nozh,  -  dobavil  Ken,
ulybayas' zameshatel'stvu Gejnora. -  Polagayu,  oni  znayut,  chto  delayut,  -
burknul inzhener. Ego sobstvennye vozmozhnosti po chasti obshcheniya s  tuzemcami
byli ves'ma ogranicheny - v ih prisutstvii  on  nachinal  sudorozhno  chihat'.
Moudi lechil Gejnora ogromnymi  dozami  protivoallergennyh  preparatov,  no
poka bez uspeha; vrach ne mog opredelit' prichinu etih  strannyh  pristupov,
ne issledovav hotya by  odnogo  hrubana.  Takoj  vozmozhnosti  emu  poka  ne
predstavilos'.
   Nastupil vecher togo dnya, kogda zemlyane dolzhny byli  podgotovit'  brevna
dlya  svaj  i  perekrytij  na  svoej   storone   reki.   U   hrubanov,   na
protivopolozhnom beregu, rabota shla polnym hodom. Kogda s obeih storon bylo
pokoncheno s yamami, prednaznachavshimisya pod opory, pribyli Hrul i Hrestan  s
bol'shoj lohan'yu seroj vyazkoj zhidkosti.
   Vzyav pohozhie na cherepash'i lapy ploskie kisti, tuzemcy nachali  pokryvat'
zhidkost'yu opornye brevna. Oni rabotali bystro  i  lovko,  starayas',  chtoby
kapli serogo veshchestva ne popali na telo. Zatem  hrubany,  natyanuv  kozhanye
zashchitnye  rukavicy,  ustanovili  brevna  v  yamah  i  zalili  ih  osnovaniya
nebol'shim  kolichestvom  zhidkosti.  Teper'   nastupila   ochered'   stvolov,
prednaznachennyh dlya nastila. Kogda s nimi bylo pokoncheno,  Hrul,  perezhdav
minutu,  carapnul  poverhnost'  kogtem  i  obernulsya  k  zemlyanam,  slovno
priglashaya polyubovat'sya rezul'tatami svoego truda.
   - Tot zhe samyj, material, iz kotorogo slozheny ih doma, - skazal  Rejnor
Solinari, tknuv pal'cem  v  derevo  i  poprobovav  ego  konchikom  nozha,  -
krepkij, kak plastik.
   - Kakaya-to izoliruyushchaya propitka,  -  provorchal  Gejnor,  ne  perestavaya
shmygat' nosom, poka  osmatrival  pokrytye  zashchitnym  sloem  brevna.  -  Ne
somnevayus', chto my mogli by ispol'zovat' takuyu drevesinu  dlya  sobstvennyh
stroitel'nyh   nuzhd...   togda   ne   prishlos'   by   zhdat'    plastikovyh
polufabrikatov. Ken, vyyasni, kak oni eto delayut, ladno?
   - Horosho? - sprosil Hrul, kogda lodka vygruzila lyudej i; dvuh  hrubanov
na protivopolozhnom beregu.
   - Ochen' horosho, - soglasilsya Ken. - Kak eto nazyvaetsya? -  sprosil  on,
kivnuv na chan s zhidkost'yu, tshchatel'no proiznosya slova na yazyke tuzemcev.
   - Rlba, - otvetil hruban, i Ken tyazhelo vzdohnul.
   "L"  v  etom  slove  bylo  plavnym,  i  tyaguchim,  no   "r"   ostavalos'
gromopodobno raskatistym; udarenie padalo na glasnuyu v konce.
   Hrunk,  eshche  odin  hruban,  kotorogo  Ken  uzhe  mog  uznavat'  v  lico,
razmeshival "rlba" v visevshem nad kostrom kotle. V  vozduhe  plyl  edkij  i
ostryj aromat, napominayushchij zapah nagretoj solncem kory rla. Hrunk  mahnul
rukoj Kenu, pokazyvaya na lezhashchij  ryadom  instrument,  pohozhij  na  sverlo,
izobraziv, budto  vrashchaet  ego.  Dal'nejshie  zhesty  hrubana  poyasnili  vsyu
tehnologiyu: nado bylo sobrat' vytekayushchij iz dereva  sok,  dovesti  ego  do
kipeniya i razmazat' po poverhnosti.
   K zakatu most byl gotov. Dlina ego  sostavlyala  dvadcat'  shest'  futov,
shirina - sem'. I nikto  iz  kolonistov  ne  somnevalsya,  chto  on  vyderzhit
tyazhest' lyuboj povozki.





   - Esli, - golos Pervogo Konsula perekryl  shum,  vyzvannyj  obvineniyami,
kotorymi Tretij zakonchil svoyu rech', - esli my sejchas pokinem planetu - bez
vsyakogo na to logicheskogo osnovaniya - esli, povtoryayu, my  vdrug  ischeznem,
tainstvenno i neob®yasnimo...
   - Esli, esli! - Tretij vskochil, yarostno vozdev ruki  k  potolku.  -  Ne
pytajtes' ubedit' nas, chto...
   - Dajte mne zakonchit'! Gromoglasnyj golos Pervogo Konsula zastavil  ego
opponenta smolknut' v rasteryannosti.
   -  Pokinuv  planetu  bez  vsyakih  logicheskih  osnovanij,  my   navlechem
nepriyatnosti na svoj sobstvennyj mir! Sejchas my eshche mozhem uderzhat' ih tam,
- on ukazal na zvezdnuyu kartu, gde krasnym flazhkom byla pomechena  planeta,
o kotoroj shla rech'; ona nahodilas' daleko, ochen' daleko  ot  ih  solnechnoj
sistemy. - No esli oni nachnut celenapravlenno i  uporno  iskat'  nas...  -
Pervyj sdelal effektnuyu pauzu. - Ne luchshe li sejchas  spokojno  ponablyudat'
za nimi i, nakopiv informaciyu, reshit', po kakomu puti dvigat'sya dal'she.
   - Nash Osnovnoj Zakon predusmatrivaet vse nepredvidennye  situacii...  -
Tretij ne sobiralsya otkazyvat'sya ot bor'by.
   - Zakon ogovarivaet vse nepredvidennye situacii, krome etoj, -  prerval
Tret'ego CHetvertyj Konsul, otvetstvennyj za obrazovanie.
   - Lyubomu tupice yasno - nozdri CHetvertogo nervno  dernulis',  -  chto  na
planete ne imelos' nikakih priznakov razumnoj zhizni, kogda na nej pobyvali
issledovateli Kosmicheskogo  Korpusa.  -  On  brosil  na  Tret'ego  vzglyad,
preispolnennyj osuzhdeniya.  -  |tot  proekt  prines  ves'ma  obnadezhivayushchie
rezul'taty v  moej  sfere,  prichem  za  korotkoe  vremya.  I  my  ne  mozhem
pozhertvovat' takim prevoshodnym poligonom dlya obucheniya molodezhi.
   - Dumayu, nam ne pridetsya nichem zhertvovat', - tverdo zaveril ego Pervyj.
- YA uveren, chto Vos'moj Konsul uzhe vypolnil komp'yuternyj analiz situacii.
   Vos'moj  vstal,  s  dostoinstvom  poklonilsya  sobravshimsya  i  razvernul
plastikovuyu lentu. Bystro prosmotrev dannye, on s legkoj  ulybkoj  opustil
ee obratno na stol.
   -  Informacii  dlya  nadezhnogo  prognoza  nedostatochno,  -  skazal   on,
opuskayas' v kreslo.
   - Nedostatochno? -  razdalsya  vozmushchennyj  golos  Tret'ego,  perekryvshij
tihij shepotok ostal'nyh. - Kak eto  mozhet  byt'?  Vos'moj  opyat'  spokojno
podnyalsya i cherez  stol  protyanul  lentu  Tret'emu.  Tot  v  zameshatel'stve
vzglyanul na nee i otkryl ot izumleniya rot.
   - Da, dannyh dejstvitel'no  ne  hvataet,  -  zametil  Pervyj.  Direktor
Kosmicheskogo Korpusa, starayas' vneshne ostavat'sya nevozmutimym, pro sebya  s
oblegcheniem vzdohnul. On dazhe ne mog predpolozhit', chto Vos'moj vstanet  na
ih storonu, vol'no ili  nevol'no  rukovodstvuyas'  nepogreshimymi  raschetami
svoih komp'yuterov.
   - Zdravyj smysl, - prodolzhal mezhdu tem Pervyj, - spokojnoe  obdumyvanie
situacii  i  etot  komp'yuternyj  analiz  ukazyvayut  na  necelesoobraznost'
pospeshnogo begstva. Poetomu davajte vyslushaem Vos'mogo  i  vyyasnim,  kakie
dopolnitel'nye  dannye  sleduet   sobrat',   chtoby   vynesti   neobhodimoe
zaklyuchenie.
   - I vy s nim soglasites'? - sprosil  Tretij,  pochuvstvovav  vozmozhnost'
kompromissa.
   - Konechno, - proiznes Pervyj Konsul i kivnul Vos'momu, predostavlyaya emu
slovo.
   - Prezhde vsego my dolzhny ovladet' ih yazykom. YA  uzhe  znayu  ob  uspehah,
dostignutyh  v  etom  napravlenii.  YAzyk  neobhodim   dlya   vyyasneniya   ih
kul'turnogo urovnya, tehnologicheskih vozmozhnostej i moral'nyh  principov  -
takih, kak semejnaya etika, obychai, moral'...
   - Erunda! - proshipel Tretij, vzglyanuv na Vtorogo, kotoryj  poka  hranil
molchanie. - CHto dejstvitel'no nam  nado  vyyasnit',  tak  eto  moshchnost'  ih
vooruzheniya, razmery kosmicheskogo flota, mestonahozhdenie bazovoj planety...
   - Hvatit Tretij? Vy preryvaete Vos'mogo!
   - A vy ne zhelaete vnikat' v sut' dela,  Pervyj?  -  v  golose  Tret'ego
proskol'znuli notki razdrazheniya i straha. - My  dolzhny  unichtozhit'  ih  do
togo, kak oni smogut...
   - Znachit, vy  predlagaete  nam  narushit'  glavnoe  polozhenie  Osnovnogo
Zakona, Tretij Konsul? - gnevno sprosil Pervyj.
   - Uzhe tysyachi let my mudro izbegaem vooruzhennyh konfliktov.  Davajte  zhe
ne budem stremit'sya k podobnomu resheniyu i v  etom  krizise.  Vmesto  etogo
postaraemsya uznat' kak mozhno bol'she o nashih novyh druz'yah  -  da.  Tretij,
druz'yah, a ne  vragah!  V  tom  sostoyanii  upadka,  v  kotorom  my  sejchas
nahodimsya, eto, vozmozhno, dast nam shans na vyzhivanie.
   - No my obyazany zashchishchat' svoj narod! - voskliknul  Tretij,  grohnuv  po
stolu kulakom. - My ne dopustim, chtoby oni ustroili massovuyu reznyu,  kogda
nasha ekspediciya...
   Direktoru Korpusa ochen' hotelos'  vzyat'  slovo,  no  on  nikak  ne  mog
vstretit'sya vzglyadom s Pervym.
   - Vy predstavlyaete sebe reakciyu nashih novyh druzej, - prodolzhal Pervyj,
- esli ves' poselok s dovol'no mnogochislennym naseleniem  vdrug  ischeznet?
Oni sovsem ne glupy, raz uzhe puteshestvuyut v kosmose, i  nashe  tainstvennoe
ischeznovenie  mozhet  vyzvat'  bol'she  podozrenij,  chem  hotelos'  by.   My
dostavili im uzhe nemalo nepriyatnostej, i rano ili pozdno kto-nibud' iz nih
dogadaetsya o tom, otkuda poyavilis' tuzemcy. Tak chto luchshe nam  po-prezhnemu
maskirovat'sya pod primitivnoe plemya, kochuyushchee po prostoram Raly.
   - Nelepaya ideya... Vryad li  ona  pomozhet  nam  zashchitit'sya...  -  gromkim
shepotom prokommentiroval Tretij.
   - Tam est' kto-nibud' iz vashego departamenta? - sprosil Pervyj  s  edva
zametnym bespokojstvom.
   - Konechno, net! Sushchestvuyut bolee vazhnye dela, chem nablyudenie za  takimi
strannymi proektami!
   - Uchityvaya razdelyayushchee nas prostranstvo, kak velika veroyatnost', chto ih
rasa obnaruzhit nash sobstvennyj mir? - sprosil Pyatyj Vos'mogo.
   Direktor Kosmicheskogo Korpusa znal, chto poziciya  Pyatogo  poka  ostaetsya
neyasnoj. Tol'ko v poslednee vremya on  nachal  proyavlyat'  interes  k  flore,
faune, i mineral'nym resursam  inyh  mirov.  Obrazcy  s  drugih  planet  v
dovol'no bol'shih kolichestvah peredavalis' v ego departament, no poka Pyatyj
ne opublikoval ni odnogo doklada o svoih issledovaniyah.
   - YA uzhe popytalsya ocenit'  eto  s  pomoshch'yu  komp'yutera,  -  medlenno  i
spokojno otvetil Vos'moj, - no poluchil tot zhe otvet - dannyh nedostatochno.
My nichego ne znaem ob uporstve, nastojchivosti i agressivnosti etoj rasy.
   - CHto i vozvrashchaet nas obratno k predmetu  segodnyashnego  obsuzhdeniya,  -
hladnokrovno zametil  Pervyj.  -  My  dolzhny  uznat'  bol'she  o  nih.  Nam
neobhodimo nahodit'sya v postoyannom kontakte, chtoby ocenit' ih  sklonnosti,
nrav, osnovnye psihologicheskie principy i tehnicheskie vozmozhnosti...
   - Takie, kak stroitel'stvo mostov? - s®yazvil Tretij. -  YA,  kak  Tretij
Konsul, otvechayushchij za vnutrennie dela i bezopasnost' planety, nastaivayu na
tom, chtoby nash narod byl zashchishchen ot etih... etih gladkokozhih tvarej!  Esli
neobhodimo - siloj! My mogli by ustanovit' zashchitnyj ekran vokrug Raly...
   - Minutochku, Tretij, - vmeshalsya Pervyj tverdym golosom.  -  Davajte  ne
budem panikovat' i rassmotrim vse spokojno. Tretij  zapnulsya  na  sekundu,
poka do nego ne doshlo, chto izlishnyaya naporistost' otnyud' ne  ukreplyaet  ego
pozicii.
   - YA dejstvitel'no potoropilsya, - nachal  opravdyvat'sya  on,  -  no  menya
bespokoit sud'ba nashih muzhestvennyh issledovatelej, kotorye mogut v  lyuboj
moment podvergnut'sya napadeniyu so storony etih lishennyh shersti dvunogih!
   - Vashe bespokojstvo delaet vam  chest',  -  provorchal  Pervyj  i  kivnul
Vos'momu, kotoryj terpelivo zhdal vozmozhnosti prodolzhit'.
   - YA predlagayu kompromiss, poka my ne naberem  dannyh  dlya  dostovernogo
analiza, - skazal on. - Esli  ne  oshibayus',  skoro  dolzhny  pribyt'  sem'i
etih...  gladkokozhih?  -  Vos'moj  brosil  vzglyad  na  direktora   Korpusa
Kosmicheskih  Issledovanij;  tot  molcha   kivnul.   -   I   ih   ekspediciya
informirovala svoih rukovoditelej o tom, chto proishodit na planete? -  eshche
odin kivok. - Togda ne stanem chinit' prepyatstvij vysadke ih zhen  i  detej;
eto budet slishkom zhestoko i,  k  tomu  zhe,  zatrudnit  nashi  issledovaniya.
Odnako psihologiya etih sozdanij  poka  ne  yasna  i  mery  predostorozhnosti
neobhodimy. Poetomu ya predlagayu nemedlenno vozvratit' ekspediciyu na  bazu,
kak  tol'ko  v  okrestnostyah  planety  poyavitsya  kakoj-nibud'  kosmicheskij
korabl'.
   |to predlozhenie bylo vosprinyato s  takim  edinodushnym  odobreniem,  chto
Pervyj,  predvidevshij  podobnyj   kompromiss,   schel   bolee   mudrym   ne
protestovat'.





   S teh por, kak tri dnya nazad stroitel'stvo  mosta  bylo  zakoncheno,  po
nemu  ustanovilos'  dovol'no  ozhivlennoe  dvizhenie.  Utrom  ego  peresekli
hrubany,  speshivshie  s  vizitom  v  zemnoj  poselok.  Solinari  i   Mak-Ki
vstretilis'  s  nimi  na  polputi;  posle   vzaimnyh   privetstvij,   lyudi
zatoropilis' na vstrechu so svoimi novymi priyatelyami iz  tuzemnoj  derevni.
Oni minovali roshchu orehovyh derev'ev; ih plody byli  nastol'ko  krupnymi  i
pitatel'nymi, chto Solinari ser'ezno  podumyval  o  tom,  chtoby  prihvatit'
semena na Zemlyu. Esli departament Pishchevyh Resursov priznaet ih bezvrednymi
i razreshit vvoz, Vik smog by priumnozhit' svoi kapitaly.
   V eto vremya, Ken Riv toroplivo natyagival kombinezon, soznavaya, chto  uzhe
opazdyvaet na vstrechu s gostyami. Hrestan i dva  neznakomyh  hrubana  zhdali
ego okolo stolovoj. On uzhe  nauchilsya  otlichat'  tuzemcev  po  ottenkam  ih
barhatistogo meha, forme i cvetu glaz. Gejnor chasto vorchal, chto  ne  mozhet
otlichit' odnogo kota ot drugogo, no raznica v  risunke  sherstistoj  polosy
vdol' hrebta byla stol' zhe zametnoj, kak otlichiya mezhdu belym i  chernokozhim
zemlyanami. Pravda, Lorens polagal, chto  etot  priznak  zavisit  skoree  ot
pitaniya, chem ot plemennyh ili etnicheskih variacij.
   Ken  toroplivo  vyskochil  iz  komnaty  pryamo  na  tropinku,  vedushchuyu  k
stolovoj, gde na kryl'ce dozhidalis' ego  hrubany.  On  uhitrilsya  dovol'no
vnyatno prorychat' prilichestvuyushchee izvinenie,  na  kotoroe  Hrestan  otvetil
uchtivym rykom. Ken byl schastliv,  chto  sumel  ponyat'  kazhdoe  slovo  glavy
hrubanov; vo vzaimoponimanii oshchushchalsya yavnyj progress.
   Hrestan predstavil starshego iz svoih sputnikov, Hrala, zatem vtorogo  -
Hrata. Hral vyglyadel samym zrelym  iz  troih;  ego  shkura  byla  glubokogo
korichnevogo  ottenka  s  temnoj  polosoj  vdol'  pozvonochnika.  V  shersti,
pokryvavshej  lico,  pobleskivali  sedye  voloski,  no   drugih   priznakov
preklonnogo  vozrasta  ne  zamechalos';  podzharoe   strojnoe   telo   moglo
prinadlezhat' yunoshe.
   Hral otvetil na privetstvie Kena s  izyskannoj  vezhlivost'yu,  tshchatel'no
vygovarivaya slova.
   - Hral - starejshina samogo krupnogo  iz  nashih  poselenij,  -  ob®yasnil
Hrestan. - YA poslal za nim, poprosiv navestit' nas pri pervom  zhe  udobnom
sluchae. Hrat zhivet nedaleko ot Hrala i vyzvalsya ego soprovozhdat'.
   Ken pochuvstvoval, chto lico  ego  okamenelo;  slova  Hrestana  proizveli
vpechatlenie razorvavshejsya bomby. Pochemu nikto iz kolonistov ne  podumal  o
tom, chto na D'yune mogut okazat'sya i drugie poseleniya hrubanov? Ved' eto zhe
ochevidnyj fakt! Razve derevnya Hrestana edinstvennaya  na  vsem  kontinente?
|to bylo by krajne strannym. Nesomnenno, horosho podgotovlennyj  specialist
po kontinentam ponyal by vse srazu! CHert voz'mi, podumal Ken, on  gotovilsya
osvaivat' devstvennuyu planetu, a ne vesti diplomaticheskie peregovory!  Ego
mnogomu nauchili za  pyatnadcat'  let  utomitel'nyh  zanyatij  i  trenirovok,
odnako koshachij yazyk ne vhodil v programmu.
   - Soglasno obychayu, - spokojno prodolzhal Hrestan - i Ken s udovol'stviem
otmetil, chto ponimaet pochti vse, - chtoby sohranit' ohotnich'i ugod'ya i  les
ot oskudeniya, my staraemsya ne ustraivat' mnogolyudnyh sborishch.
   Zastarelyj uzhas - videnie sobstvennogo  zhilogo  sektora,  napominavshego
muravejnik, - vskolyhnulsya v dushe Kena. On smushchenno probormotal  chto-to  o
mudrosti i blagorazumii sobesednikov.
   -  Molodoj  Hrul  rasskazyval,  chto   skoro   pribudet   vash   korabl',
peredvigayushchijsya v nebesah, - prodolzhal  Hrestan.  -  Tot,  kotoryj  dolzhen
privezti vashih podrug i detej. Hral,  -  Hrestan  vezhlivo  sklonil  golovu
pered starshim, - zanimaetsya poznaniem novogo vsyu svoyu dolguyu zhizn', po  on
nikogda ne videl takogo chuda, kak korabl', letyashchij v nebe.
   Hral vdrug raskashlyalsya; kazalos', eto obstoyatel'stvo ochen' ego ogorchaet
- dazhe hvost pechal'no povis, slovno korichnevyj sherstyanoj chulok.
   - Hrestan skazal tebe vse pravil'no, Hral, - medlenno proiznes  Ken.  -
Tol'ko v Podobnyh korablyah lyudi mogut puteshestvovat' ot  odnoj  planety  k
drugoj. My popali syuda takim zhe obrazom. On mel'kom otmetil, kak rot Hrala
priotkrylsya v nemom izumlenii i nevol'no nachal gadat', chto zhe bol'she vsego
porazilo starogo hrubana - korabli, letayushchie v  nebe,  ili  lyudi,  kotorye
postroili ih i otpravilis' k chuzhim miram.
   - Dlya nas budet  velikim  udovol'stviem,  -  s  ceremonnoj  vezhlivost'yu
prodolzhal Ken, prekrasno ponimaya, k chemu klonit Hrestan, - esli  uvazhaemyj
Hral ostanetsya nashim gostem, do  teh  por  poka  ne  pribudet  kosmicheskij
korabl'.
   Hral i Hrestan obmenyalis' mnogoznachitel'nymi vzglyadami - v to vremya kak
Ken razmyshlyal, ne prevyshaet li on svoih polnomochij. On oglyadelsya,  pytayas'
najti Hu SHi. Vezhlivost'yu i spokojnymi manerami hrubany ves'ma pohodili  na
rukovoditelya zemnoj kolonii, i Ken s gorech'yu soznaval, chto obladaet  bolee
holericheskim temperamentom. Sgoryacha on mog sboltnut' lishnee - vmesto togo,
chtoby oblech' svoyu mysl' v produmannye i vyderzhannye rechi. Kakim zhe obrazom
- d'yavol poberi! - uznat'  chto-nibud'  stoyashchee  ob  etih  hrubanah,  kogda
prihoditsya govorit' Polunamekami? Neobhodimo vyyasnit' kak mozhno bol'she  ob
ih religii, pogrebal'nyh obryadah, vospitanii detej, plemennom  ustrojstve,
semejnyh obychayah - obo  vsem,  chto  tak  neobhodimo  departamentu  Vneshnih
Snoshenij dlya polnocennogo kontakta. No yazyk tuzemcev ne vyuchit' za  chetyre
dnya. I vse dal'nejshie lingvisticheskie issledovaniya  Kena  -  da  i  prochih
kolonistov - prevrashchalis' v uroki fonetiki. On ne raz pytalsya zadat' Hrulu
glavnye voprosy, no lish' vovlekal sebya i svoego nastavnika  v  beskonechnye
grammaticheskie uprazhneniya. K  tomu  vremeni,  kak  on  usvaival  ocherednuyu
porciyu slov, vopros okazyvalsya zabytym.  Bylo  li  eto  sluchajnost'yu?  Ili
hrubany igrali s nim, s d'yavol'skoj lovkost'yu uhodya ot otvetov?
   Vyraziv priznatel'nost'  za  priglashenie,  Hral  nachal  sovetovat'sya  s
Hrestanom po povodu bespokojstva, kotoroe on mozhet prichinit' gostepriimnym
hozyaevam.  K  tomu  vremeni,  kogda  starosta  derevni  ubedil  Hrala   ne
volnovat'sya, Ken pojmal sebya na tom, chto  daet  obeshchanie  staromu  hrubanu
pokazat' hozyajstvo kolonii.
   Oni uzhe gotovy byli napravit'sya v stolovuyu, chtoby prodolzhit' peregovory
za zavtrakom, kogda tuzemcy vnezapno ostanovilis',  zadrav  golovy  vverh;
konchiki ih ushej zatrepetali. Udivlennyj Ken osmotrel yasnoe utrennee  nebo.
Ono bylo chistym i pustym -  lish'  belye  kloch'ya  redkih  oblakov  plyli  k
vostoku. Ken, odnako, zametil, chto  boltavshijsya  nepodaleku  molodoj  Hrul
tozhe zastyl,  slovno  kamennoe  izvayanie,  ustremiv  vzglyad  v  prozrachnuyu
sinevu.
   - Zrenie i sluh hrubanov,  veroyatno,  gorazdo  ostree,  chem  u  nas,  -
vezhlivo zametil Ken. - Mogu li  ya  pointeresovat'sya,  chto  privleklo  vashe
vnimanie?
   Hrestan, ushi kotorogo eshche trepetali, a zrachki  byli  sil'no  rasshireny,
uspokoilsya i shiroko rastyanul guby - Ken uzhe predstavlyal,  chto  u  hrubanov
eto oznachaet ulybku.
   - Snizhaetsya vash nebesnyj korabl'. My vidim nebol'shie iskorki.
   Ken metnul vzglyad poverh ego barhatistogo  plecha,  v  tom  napravlenii,
kuda ukazyval hruban; dovol'no skoro on razlichil serebristye otbleski  nad
severnym gorizontom. Nakonec, do nego donessya ele razlichimyj gul tormoznyh
dvigatelej zvezdoleta.
   Mgnovenno  zabyv  o  gostyah,  Ken  vskinul  vverh   ruki   i   ispustil
torzhestvuyushchij rev. Vstrevozhennye kolonisty nachali sbegat'sya  na  ploshchadku;
nakonec, kto-to dogadalsya o prichine vostorga Kena.  V  vozduhe  uzhe  stoyal
pronzitel'nyj svist, kogda na poroge stolovoj poyavilsya  Hu  SHi,  v  speshke
edva ne nastupiv na hvost Hrala.  Ken  uhitrilsya  perevesti  i  vitievatye
izvineniya nachal'nika kolonii, i ne menee vezhlivyj otvet starogo hrubana. K
tomu vremeni, kogda Hu SHi ponyal, chto  Hral  dobralsya  syuda  iz  otdalennoj
derevni, otbleski solnechnyh luchej na metallicheskoj  obshivke  korablya  byli
uzhe yasno vidny. Krohotnoe pyatnyshko v nebe uvelichivalos' s kazhdoj sekundoj.
   - My ne hotim meshat' vstreche s  blizkimi,  kotoryh  vy  ne  videli  tak
dolgo, - zayavil Hral s vezhlivym poklonom. CHto-to ne toropitsya on  uhodit',
podumal  Ken  razglyadyvaya  tuzemcev.  Vizg   rassekaemogo   vozduha   stal
nesterpimym, i on zametil, chto chuvstvitel'nye  ushi  hrubanov  sejchas  byli
plotno prizhaty k cherepu.
   - Schastlivyj sluchaj pozvolyaet nam razdelit' radost' s novymi  druz'yami,
- dobrodushno otvetil Hu SHi, pytayas' perekrichat' grohot.
   - Ostanemsya. Sovsem ne k chemu uhodit',  -  toroplivo  zametil  Hrestan,
obrashchayas' k Hralu. - Nashi podrugi hotyat ustroit' bol'shoj  prazdnik,  chtoby
privetstvovat' zhenshchin s Zemli, - soobshchil on rukovoditelyu kolonii.
   - Takoe vnimanie - bol'shaya chest' dlya nas, - politichno otvetil Hu SHi.
   Ramazan, vz®eroshennyj, kak vorobej  v  nepogodu,  poyavilsya  iz-za  ugla
zdaniya.
   - Hu, tam... o,  izvinite,  -  zapnulsya  on,  zametiv  tuzemcev.  Zatem
shvatil metropologa za rukav, pytayas' ottashchit' v storonku.  -  Ih  zhenshchiny
royut yamu za kuhnej i  taskayut  hvorost...  i  olen'im  tusham  ya  uzhe  schet
poteryal. Ne mogu ponyat', v chem delo.
   - Oni pomogayut nam prigotovit'sya k prazdniku, -  poyasnil  Ken,  poniziv
golos. - Nado zhe otmetit' vstrechu.
   - O! - Ramazan byl porazhen. -  Ochen'  lyubezno  s  ih  storony!  A  ya-to
reshil... - on rinulsya v storonu kuhni, na hodu zakatyvaya rukava.
   Bozhe miloserdnyj, podumal  Ken  s  vnezapnoj  panikoj.  Polnyj  korabl'
zhenshchin i detej - i ni odnogo cheloveka na bortu,  kotoryj  znal  by,  kakaya
vstrecha ih  tut  zhdet.  On  oglyanulsya  na  tuzemcev.  Hrubany  s  vezhlivym
lyubopytstvom sledili za snizhavshimsya korablem.





   Gigantskij transportnyj korabl' prizemlilsya, vzdymaya kluby pyli.  Lyudi,
dvigayas'  s  neuklyuzhej   toroplivost'yu,   razbryzgivali   vokrug   korablya
nejtralizatory radiacii, zatem zalili raskalennuyu vyzhzhennuyu  pochvu  vodoj.
CHem skoree budet pokoncheno s posadochnymi procedurami, tem bystrej  zhenshchiny
s det'mi smogut stupit' na zemlyu D'yuny. Kolonisty  znali,  chto  ekipazh  ne
podderzhival vo vremya poleta  ekstrennuyu  svyaz'  s  Zemlej;  sledovatel'no,
nikto na bortu ne znal o sushchestvovanii tuzemcev.
   V poslednie  dni  korabl'  i  razgovory  o  nem  stali  sredotochiem  ih
vselennoj; kazhdyj ozhidal ego s neterpeniem i ploho skrytoj nervoznost'yu. I
vot svershilos'!
   Kogda opali strui vody, bivshie iz brandspojtov; nizhnij lyuk  otkrylsya  -
slovno chernyj glaz na fone ploskogo lica s serebristoj kozhej. Dva cheloveka
provorno spustilis' vniz po stupen'kam  passazhirskogo  trapa  i  ogromnymi
pryzhkami peresekli kol'co  vyzhzhennoj  zemli.  Hu  SHi  toroplivo  probralsya
skvoz' tolpu  kolonistov,  sgrudivshihsya  na  krayu  zony  bezopasnosti.  On
pomahal rukoj zhenshchinam, zapolnivshim proem lyuka.
   Kapitan  korablya,  smuglolicyj,  gorbonosyj,  s   borodkoj   klinyshkom,
nahmurilsya, uvidev hrubanov, - eshche do togo, kak Hu SHi protyanul  emu  ruku.
On nachal chto-to govorit', no ne uslyshal sobstvennogo  golosa  -  kolonisty
staralis' dokrichat'sya do svoih zhen, i shum stoyal strashnyj.
   - Ujmite vy ih! - vo vsyu silu legkih prorevel kapitan, na mig  perekryv
gvalt. - YA mogu perekrichat' vseh, no k chemu zrya drat' glotku? |j, parni! -
on mahnul rukoj, chtoby privlech' vnimanie vozbuzhdennyh muzhchin. - Poka ya  ne
sdam dokumenty vashemu nachal'niku, nikto ne vyjdet iz korablya i ne vojdet v
nego! - On  skol'znul  vzglyadom  po  licam  kolonistov  i  prodolzhal,  uzhe
ponizhennym tonom: - I ya nichego ne budu delat' v takom bedlame.
   Povorchav,  muzhchiny  postepenno  uspokoilis'.  Kapitan  kosnulsya   dvumya
pal'cami kozyr'ka furazhki i protyanul Hu SHi svernutye v trubku bumagi.
   -  Ali  Kiachi,   ser,   kapitan   transporta   "Astrid",   Kolonial'nyj
departament. Pozvol'te vruchit' vam  passazhirskuyu  i  gruzovuyu  deklaraciyu.
Nadeyus', vy pomozhete s razgruzkoj - mne hotelos' by startovat'  zavtra  na
voshode. - On govoril gromkim, no monotonnym golosom. - A eto eshche  kto?  -
kapitan, poniziv golos, glazami pokazal na tuzemcev.
   - Kapitan  Kiachi,  voznikla  chrezvychajnaya  situaciya,  -  nachal  Hu  SHi,
predvaritel'no otkashlyavshis', - kotoraya, veroyatno, zaderzhit vas...
   - O, net, -  vozrazil  Kiachi,  protestuyushche  vystaviv  vpered  ladoni  i
namorshchiv lob. - YA ne mogu provesti na planete dazhe lishnego  chasa.  Korabl'
zabit srochnymi gruzami, grafik poleta ochen' zhestkij. YA otbyvayu  zavtra,  -
on obvel kolonistov hmurym vzglyadom, - hotya  by  vsya  treklyataya  galaktika
razletelas' v pyl'!
   - Syuda, pozhalujsta, kapitan Kiachi, - reshiv  ne  ustraivat'  razborok  v
prisutstvii tuzemcev, Hu SHi vezhlivo, no tverdo ottesnil komandira "Astrid"
k kryl'cu stolovoj. Tam, odnako, vozvyshalas'  massivnaya  figura  Adzheya,  i
obojti veterinara bylo neprosto.
   - My ne mozhem vygruzhat' zhivotnyh, Hu, - progudel on.
   - CHto eto znachit - vy ne mozhete razgruzhat'  skot?  -  sprosil  kapitan,
grozno nahmuryas'. - Vy obyazany! Mne nado osvobodit' tryum! I  zabrat'  gruz
redkih metallov s toj zabytoj bogom dyry, kotoraya stoit sleduyushchej  v  moem
raspisanii!
   - YA zhe  govoryu  vam,  slozhilas'  chrezvychajnaya  situaciya,  -  nastojchivo
povtoril Hu  SHi.  -  YA  uveren,  chto  cherez  neskol'ko  chasov  my  poluchim
instrukcii  ot  departamenta.  I  nesomnenno,  tam  budet  prikaz   bystro
evakuirovat'sya s planety.
   Kapitan okinul mrachnym  vzglyadom  svoj  korabl',  ugryumo  posmotrel  na
tuzemcev i zatem potryas pered metropologom svoimi bumagami.
   - Polozhim, takoj prikaz postupit. I chto zhe ya  dolzhen  delat'?  Ostavit'
vas zdes' ili vysadit' na tu dyru, pod  kupol  shahty,  v  mire  s  hlornoj
atmosferoj? Vy predstavlyaete, skol'ko mesta pod etim kupolom i chto za lyudi
tam zhivut? U vas est' vybor, a u menya - u menya ego net! YA  dolzhen  zabrat'
metall i dostavit' ego na |perel-6!
   Ne  ostavalos'  nikakih  somnenij,  chto  etot  upryamyj  chelovek   budet
dejstvovat' imenno tak, kak opisyvaet, nesmotrya na sozdavsheesya  polozhenie,
kotoroe bessporno bylo chrezvychajnym. Tak chto  kolonistam  prishlos'  nachat'
razgruzku. V nej prinyali uchastie vse, ne isklyuchaya detej. ZHadnye  rassprosy
priletevshih, kotoryh porazil vid tuzemcev, poka ostavalis' bez otveta.
   Ken vel  vniz  po  trapu  kobylu,  kotoraya  posle  dolgogo  puteshestviya
pokachivalas', kak posle horoshej vypivki. On razmyshlyal nad tem, chto nikogda
v svoej zhizni ne dotragivalsya do zhivoj loshadi. Ee gladkaya barhatistaya  sheya
byla teploj i priyatnoj na oshchup'; ot zhivotnogo  shel  ostryj  zapah,  chem-to
neulovimo otlichavshijsya ot uzhe  znakomyh  Kenu  zapahov  mestnyh  zhivotnyh.
Kobyla zhmurila glaza, boka ee melko drozhali, kogda ona ostorozhno probovala
kopytom metallicheskuyu poverhnost' trapa. Odnako, nesmotrya  na  strah,  ona
vyglyadela sredotochiem takogo  neprinuzhdennogo  izyashchestva,  chto  sovershenno
ocharovala Kena. Kobyla fyrkala, nervno pryadala  ushami,  i  Ken,  ne  ochen'
ponimaya, chto emu nuzhno delat', laskovo ugovarival ee, ostorozhno pohlopyvaya
po gladkoj shee.
   - Tyani ee vpered, priyatel', ona ne budet lyagat'sya, - kriknul u nego  za
spinoj Mak-Ki. Oni s Ben byli edinstvennymi, kto eshche na Zemle poluchil opyt
obrashcheniya s zhivotnymi. - Nno, malyshka! - Mejsi podhlestnul  kobylu  koncom
verevki, namotannoj na ruku.
   Negoduyushche  zarzhav,  loshad'  rvanulas'  vpered,  i   Ken,   instinktivno
uhvativshis' za uzdechku, vsled za nej pticej sletel s trapa.
   - YA eshche sdelayu iz tebya otlichnogo konyuha, - s  shirokoj  uhmylkoj  skazal
Mak-Ki, na rysyah spuskaya s pandusa svoego zherebca. On ostanovilsya ryadom  s
Kenom, opytnym vzglyadom ocenivaya stati ego kobylki.
   - Riv, mozhno ya pomogu? - myagko proshelestel Hrul u Kena za spinoj.
   Golos ego kak vsegda byl spokoen i uchtiv, no  glaza  pri  vide  loshadej
zagorelis'.  S  kakoj-to   neob®yasnimoj   uverennost'yu   hruban   pozvolil
nervnichayushchemu zhivotnomu ponyuhat' svoyu ladon', pri etom  pohlopyvaya  kobylu
po myagkomu boku. Ken vdrug osoznal, chto peredaet  povod'ya  Hrulu;  loshad',
teper' sovershenno spokojnaya, pokorno dvinulas' za tuzemcem k  plastikovomu
navesu, kotoryj dolzhen byl sluzhit' vremennoj konyushnej.
   - |j, Riv, tut koe-kto tebya razyskivaet! - Uslyshal Ken okrik Lorensa i,
obernuvshis', uvidel Pat. Ona mchalas' k nemu ne razbiraya dorogi.
   Mezhdu poceluyami i bessvyaznym lepetom Ken ponyal lish' to, chto puteshestvie
bylo uzhasnym; pravda, on ne smog razobrat',  pochemu  imenno.  Oshchushchaya  vsem
telom prizhavshuyusya k nemu Pat, kasayas' ee  gub,  vdyhaya  pryanyj  aromat  ee
volos, on ne  mog  sosredotochit'sya  na  tom,  chto  ona  govorila.  U  Kena
zakruzhilas' golova, vse poplylo pered glazami.
   - Ty dolzhen menya vyslushat'! - zayavila Pat, uvertyvayas' ot ego  ob®yatij.
Ona raskryla rot, no golos ee vdrug zaglushil pronzitel'nyj vizg.
   Vzdrognuv, Ken rezko povernulsya. Ogromnyj voronoj zherebec  stremitel'no
vyrvalsya iz temnoty lyuka i, vskidyvaya krupom, letel vniz po  trapu.  Pryamo
na nih! Ottolknuv Pat v storonu, Ken prygnul, pytayas' shvatit' uzdechku. On
promahnulsya i ruhnul v gustuyu pyl', podnyatuyu kopytami loshadi. Kraem  glaza
Ken uspel zametit', kak ch'e-to telo s nepostizhimoj bystrotoj  promel'knulo
mimo.
   Hrul! On rinulsya vsled za zhivotnym s takoj skorost'yu,  kotoruyu  Ken  ne
mog i voobrazit'. Pojmav volochivshiesya po zemle  povod'ya,  hruban  vnezapno
ostanovilsya, zastavlyaya zherebca prignut' sheyu. Kon' yarostno zarzhal i  pryanul
nazad, vstav na  dyby.  Molodoj  hruban,  chto-to  tiho  shepcha,  podobralsya
poblizhe; ego ruka ostorozhno skol'znula k morde zhivotnogo, i zherebec  vdrug
uspokoilsya. Ken byl uzhe na nogah. V izumlenii okrugliv  rot,  on  smotrel,
kak hruban usmiryaet buntovshchika.
   Ben Adzhej vstretil Hrula, kogda tot vel zherebca v konyushnyu. Obstoyatel'no
potolkovav s tuzemcem, veterinar dogovorilsya, chto tot pomozhet s razgruzkoj
skota.
   Pat, otryahivaya s Kena pyl', nakonec vypalila  to,  chto  volnovalo  vseh
zhenshchin.
   - Otkuda zdes' eti mohnatiki? Vy ne upominali pro nih  ni  v  odnom  iz
soobshchenij...  CHto  sluchilos',  Ken?  -  v  ee  glazah  goreli  trevoga   i
lyubopytstvo.
   - Vopros ne v tom, chto sluchilos', a chto  delat'  teper',  -  s  gorech'yu
probormotal Ken. - CHto delat' zdes' nam, esli na D'yune est' svoya  razumnaya
zhizn'?
   - O, Ken! - voskliknula Pat, vzdrognuv ot takoj uzhasnoj perspektivy.  -
My ne dolzhny vozvrashchat'sya na Zemlyu! YA ne mogu tam zhit', - i ona  prizhalas'
k muzhu.
   - Derzhis', rodnaya moya, ty ved' uzhe zdes' - po krajnej mere, segodnya,  -
popytalsya uspokoit' i obodrit' ee Ken. On laskovo provel ladon'yu  po  shcheke
Pat, slovno stiraya vyrazhenie uzhasa s ee lica.
   - Ken! - neterpelivo pozval Viktor, - perevedi, pozhalujsta!
   - Ken, ne ostavlyaj menya. Ne sejchas... - na glazah Pat vystupili slezy.
   - Potom, dorogaya. My  smozhem  pogovorit'  popozzhe,  -  i  on  otoshel  k
Solinari, chtoby pomoch'  emu  ob®yasnit'sya  s  tremya  hrubanami.  Vik  hotel
slozhit' yashchiki s markirovkoj v opredelennom poryadke.
   |tim utrom u Kena ne nashlos' vremeni dazhe na  to,  chtoby  peremolvit'sya
slovom s Il'zoj; on tol'ko uspel na begu  krepko  obnyat'  devchushku.  Il'za
tozhe vozilas' s yashchikami, sveryaya ih nomera.
   V celom, Ken byl gord za ih sem'i, i za zhenshchin, i za detej.  Mimoletnyj
obmen frazami malo chto ob®yasnil im, no oni, vzvolnovannye, nedoumevayushchie i
sovershenno neuverennye  v  svoem  budushchem,  rabotali  ryadom  s  hrubanami,
ulybayas' i zhestikuliruya,  kogda  ne  hvatalo  slova.  Deti  izo  vseh  sil
staralis'  ne  kosit'sya  lyubopytnymi  glazami  na  hvosty,   to   i   delo
popadavshiesya im pod nogi  v  tesnote  skladov  i,  vstrechaya  hrubanov,  ne
vykazyvali nikakih priznakov straha ili rasteryannosti.
   Poslednie yashchiki i lichnyj bagazh uzhe byli vytashcheny  iz  gruzovogo  tryuma,
kogda Riv, stoyavshij okolo pod®emnika, uvidel, chto po trapu spuskaetsya Kejt
Moudi, pediatr kolonii. Ona tashchila na rukah  vyryvavshegosya  mal'chishku  let
shesti. Pochemu by, podumal Riv, ej ne otpustit' rebenka? CHto, on  ne  mozhet
idti sam? Tut on zametil u trapa Il'zu; kazalos' ona  podzhidaet  Kejt.  Na
lice devochki zastylo strannoe vyrazhenie.
   Kejt spustilas' na zemlyu, po-prezhnemu krepko prizhimaya k sebe  mal'chika,
i chto-to sprosila u Il'zy.  Devochka  pokazala  v  storonu  Kena,  i  vrach,
ulybnuvshis',  napravilas'  pryamo   k   nemu.   Lico   ee   bylo   etalonom
professional'noj nevozmutimosti, no svobodnaya ruka metalas'  to  tuda,  to
syuda v bezuspeshnyh popytkah  zashchitit'  naibolee  uyazvimye  chasti  tela  ot
kulakov i nog  mal'chishki.  Sunuv  ego  Kenu,  ona  s  vidimym  oblegcheniem
skazala:
   - Prinimaj svoego naslednika, Ken Riv. My vse zanimalis' im po ocheredi,
a teper' on tvoj, polnost'yu tvoj. I sovetuyu tebe ne  svalivat'  zabotu  ob
etom parne na zhenu. Edinstvennoe, chto sejchas nuzhno Pat, tak eto  otdohnut'
ot nego.
   - Nichego ne ponimayu! - voskliknul Riv, derzha v rukah napryazhennoe tel'ce
synishki.
   - V takom sostoyanii ty budesh' prebyvat' nedolgo, pover' mne, - zametila
Kejt, sverknuv karimi glazami.
   V izumlenii  Ken  ustavilsya  na  lichiko  Toda.  Bol'shie  golubye  glaza
smotreli na nego s neponyatnym  vyrazheniem  to  li  straha,  to  li  uzhasa.
Podborodok, odnako, byl upryamo vystavlen vpered, guby plotno szhaty.
   - Synok, ty pomnish' menya? - nachal Ken; nastorozhennost',  svetivshayasya  v
glazah Toda, smushchala ego. On zametil, chto Kejt s Il'zoj pospeshno otoshli  v
storonu.
   - Ty - moj papa! Oni govorili, - kivok v storonu Kejt i  Il'zy,  -  chto
otdadut menya tebe srazu posle posadki! - Golosok u mal'chishki byl  dovol'no
vyzyvayushchij.
   Glubokaya tishina, kotoraya posledovala za etim zayavleniem,  byla  chrevata
ser'eznymi problemami. Ken uzhe  ne  somnevalsya,  chto  ves'  poslednij  god
zaochno vystupal v kachestve pugala  dlya  svoego  synishki.  On  pochuvstvoval
zlost'.
   - Nu, vot tebya i otdali, - skazal on, starayas' govorit' spokojno.  -  I
chto ya dolzhen s toboj delat'?
   - Sledit',  chtoby  ya  vel  sebya  horosho,  -  Tod  voinstvenno  vzdernul
podborodok.
   - Vidish' li, - nachal Riv, nadeyas' hot' kak-to  spasti  polozhenie,  -  ya
ponimayu, chto korabl' slishkom mal i puteshestvovat' v nem bylo  nelegko.  No
teper' - teper' u tebya est' celaya planeta, chtoby begat', i prygat', i... -
tut on sbilsya, potomu chto glaza Toda vdrug izumlenno okruglilis'.
   Ken opustil ego na zemlyu i povernulsya, zhelaya posmotret', chto  privleklo
takoe pristal'noe vnimanie synishki. Vzglyad Toda byl  ustremlen  na  Hrala,
kotoryj besedoval s Hrulom vozle zagona. Vnezapno mal'chik sorvalsya s mesta
i rinulsya k hrubanam; bezhal on stol' celenapravlenno, chto u Kena  ne  bylo
somnenij v ego namereniyah. Pat popytalas' perehvatit' syna,  no  mal'chugan
vyskol'znul u nee iz-pod ruk.
   - Ostanovi ego, Ken! - zakrichala ona. - Ostanovi, poka  on  chego-nibud'
ne natvoril!
   Ken, udivlennyj bespokojstvom zheny, brosilsya za mal'chishkoj, no bylo uzhe
pozdno: tot podskochil k Hralu i izo vseh silenok dernul  pozhilogo  hrubana
za  hvost.  Vidimo,  eto   ukrashenie   tuzemcev   kazalos'   emu   bezumno
privlekatel'nym.
   Pat, v uzhase  zakryv  lico  rukami,  gluho  zastonala.  Pojmav  syna  v
roditel'skie ob®yatiya, Ken otvesil emu  zvuchnyj  shlepok,  chto,  odnako,  ne
proizvelo zhelaemogo dejstviya  -  mal'chishka  besheno  izvivalsya,  molotya  po
vozduhu rukami i nogami.
   Pat podskochila k Hralu.
   - O, Ken, ob®yasni emu, chto my  prinosim  izvineniya...  -  v  ee  golose
slyshalis' slezy. - Toddi eshche tak mal...
   - My s zhenoj prosim tebya ne obrashchat' vnimaniya na vyhodku nashego syna, -
skazal Ken, zazhav svoego otpryska pod myshkoj. Tot s  neistoshchimoj  energiej
prodolzhal rvat'sya k vozhdelennomu hvostu.
   - Lyubopytstvo - v  prirode  malyshej,  -  snishoditel'no  zametil  Hral,
stegnuv hvostom po nogam. Kraeshkom glaza Ken zametil,  chto  Hrul  povtoril
tot zhe zhest. - Vasha rasa ne imeet hvostovyh pridatkov, veroyatno, tvoj  syn
reshil proverit', chto moj hvost - nastoyashchij.
   - CHto on skazal, Ken? - nervno sprosila Patriciya. - My oskorbili ego.
   - Net k schast'yu, on ponimaet, chto rebenok ochen'  mal,  -  uspokoil  Ken
zhenu. Zatem on vyrazil  glubokuyu  blagodarnost'  Hralu,  kotoryj  s  takim
filosofskim spokojstviem otnessya k proisshestviyu, i vmeste s Pat otpravilsya
v svoj domik.
   - Spokojnej, milaya, - uveshcheval on  po  doroge  zhenu.  -  Toddi  eshche  ne
ponimaet, chto postupil durno. Detskie shalosti, ne bol'she... - Syn dernulsya
u nego pod myshkoj.
   - O, ya v etom ne uverena, - gor'ko vozrazila Pat. - Esli by  Toddi  tak
ne byl pohozh na tebya, ya mogla by poklyast'sya, chto  rodilos'  eto  malen'koe
chudovishche ot kakogo-to zlogo kolduna!
   - Pat! - voskliknul Ken, izumlennyj ee strastnost'yu.
   Ona ostanovilas', povernuvshis' licom k nemu, i prizhala ladon' k shcheke.
   - YA dumala, on pridet v normu, kak tol'ko soobrazit,  chto  my  pokidaem
Zemlyu navsegda. I poka my prohodili podgotovku, on vel sebya  spokojno.  No
stoilo nam vzojti na bort... - Patriciya zamolchala,  glaza  ee  napolnilis'
slezami. - Nash rebenok stal proklyatiem dlya vseh - i  dlya  komandy,  i  dlya
passazhirov.  Kapitanu  prishlos'  naznachit'  dopolnitel'nyh  dezhurnyh  -  v
motornom otseke,  v  rubke  upravleniya  i  sekcii  gidroponiki...  Mehanik
postavil zamok na dver' nashej kayuty... my ne mogli vyjti  iz  nee  s  semi
vechera do samogo zavtraka!  Celyj  den'  kto-nibud'  iz  vzroslyh  ili  iz
starshih rebyat sledil za Toddi - po chetyre  chasa  vahty  na  kazhdogo.  I  v
luchshem sluchae oni otdelyvalis' sinyakami i carapinami.  Znaesh',  Kejt  dazhe
pytalas' lechit' ego  -  trankvilizatorami,  snom,  gipnozom...  vsem,  chem
mogla. On... on neispravim! - i Pat,  v  otchayanii  zakryv  lico,  zalilas'
slezami.
   - No Kejt - psiholog, - nereshitel'no probormotal Ken, prizhimaya  k  sebe
istochnik vseh perechislennyh neschastij. - Razve ona...
   - Kejt prishlos' sdat'sya! - glotaya slezy, voskliknula Pat. - Kak i  vsem
ostal'nym,  ot  kapitana  do   styuarda!   O,   Ken!   On   prosto-naprosto
terroriziroval ves' ekipazh!
   Posle dolgih sporov Ken zaper Toddi v svoej komnate. Pravda, on do  sih
por ne byl uveren, chto takie predostorozhnosti i v samom  dele  neobhodimy.
Zatem on vernulsya k rabote.
   - Ty uveren, chto on ne smozhet razbit'  okno?  -  vstrevozhenno  sprosila
Pat.
   - No, dorogaya, ono zhe otlito iz prochnejshego plastika! I ya  kak  sleduet
otshlepal mal'chishku, tak chto vryad li on risknet snova bezobraznichat'!
   Pat, uspokoennaya lish'  napolovinu,  otpravilas'  k  Kejt  Moudi,  chtoby
pomoch' ej s medicinskim oborudovaniem. Neskol'ko minut Ken  nablyudal,  kak
sredi yashchikov i tyukov mel'kaet ee izyashchnaya strojnaya figura, potom napravilsya
k otkrytomu lyuku.
   Nado udelyat'  pobol'she  vnimaniya  mal'chuganu,  skazal  on  sebe,  vnov'
prinimayas' pereschityvat' beskonechnye yashchiki. Paren' rastet  i  nuzhdaetsya  v
krepkoj  muzhskoj  ruke.  Vot  s  Il'zoj  vse  bylo  v  poryadke  -  devochka
prevoshodno orientirovalas'  v  lyuboj  kompanii.  Ken  ne  mog  pripomnit'
sluchaya, chtoby ona kogda-nibud' dostavlyala hlopoty emu ili Pat.
   Zatem Kenu prishlos' sveryat' dlinnejshie opisi gruzov.  Proklinaya  Kiachi,
vtravivshego ego v eto zanyatie, on dumal o bespolezno  poteryannom  vremeni,
kotoroe mog by provesti s Pat. Nakonec, otmetiv  poslednij  yashchik  v  svoem
spiske, Ken s bumagami v  rukah  otpravilsya  v  stolovuyu,  gde  kapitan  i
superkargo ustroili vremennuyu kontoru.
   Vokrug stola sgrudilas' celaya  kompaniya  -  sam  Kiachi,  ego  pomoshchnik,
otvechavshij za gruz, Hu SHi, Ben Adzhej, Gejnor i Mak-Ki. Superkargo,  nervno
barabanya pal'cami, skazal:
   - Glupejshaya situaciya! Delaem bespoleznuyu rabotu.  Ved'  vse  eto  dobro
pridetsya unichtozhit', kogda vy pokinete D'yunu. - On protyanul ruki i  prinyal
u Kena spiski.
   - Nu, tak k chemu vozit'sya s razgruzkoj? - razdrazhenno sprosil Gejnor. -
Ved' nash nachal'nik predlagal podozhdat' instrukcij!
   - Da, eto bylo by samym razumnym, - kivnul Kiachi, - dozhdat'sya  pochtovoj
kapsuly. Odnako, druz'ya moi, ya svyazan raspisaniem. I  mne  kazhetsya,  -  on
obvel kolonistov pristal'nym vzglyadom, - ne v  vashih  interesah,  chtoby  ya
sejchas narushal grafik.
   - Vy imeete v vidu, kapitan, chto mogli by prihvatit'  nas  na  obratnom
puti? - pripodnyal brovi Mak-Ki.
   - YA skazal to, chto skazal, - na lice  kapitana  bluzhdala  zagovorshchickaya
usmeshka.
   - No, ser... - nachal administrator kolonii.
   - Hu, - prerval metropologa  Mak-Ki,  otkashlyavshis',  -  vse  sovershenno
yasno. Esli kapitan budet zhdat' prikaza - i prikaz postupit - emu  pridetsya
vzyat' nas na bort. No esli "Astrid" uzhe ujdet, to za nami budut  vynuzhdeny
poslat' drugoj korabl'. I my provedem tut pobol'she vremeni, - Mejsi veselo
ulybnulsya svoim kompan'onam.
   -  Imenno  eto  i  bespokoit  menya,  dzhentl'meny,  -  skazal  Hu  SHi  s
nepreklonnoj surovost'yu. - My mozhem  nanesti  ogromnyj  vred  tuzemcam.  V
konce koncov, nikto iz nas ne yavlyaetsya specialistom po kontaktam.
   - Vy vse sdelali pravil'no, - zametil Kiachi,  mahnuv  rukoj  v  storonu
okna; v pyatidesyati yardah ot stolovoj  lyudi  i  hrubany  druzhno  trudilis',
pokryvaya plastikovymi chehlami shtabelya yashchikov.
   - Da, nam udalos' ustanovit' horoshie otnosheniya s tuzemcami, - ostorozhno
zametil Hu SHi, - no delo ne v etom. Kontakt  s  bolee  razvitoj  kul'turoj
mozhet okazat'sya fatal'nym dlya ih obshchestva.
   - Poprobujte vzglyanut' inache  na  situaciyu,  Hu,  -  kapitan  zadumchivo
pogladil borodku. - Vsyu zimu, trista dnej, vy so svoimi parnyami  vkalyvali
kak proklyatye, chtoby  postavit'  koloniyu  na  nogi.  Teper'  pribyli  vashi
sem'i... - on s ulybkoj skol'znul vzglyadom po licam muzhchin. - Nu, polozhim.
Kolonial'nyj departament oploshal, zaslav vas na  obitaemuyu  planetu...  No
vy-to zdes' pri chem? Vy zhazhdete vernut'sya na  Zemlyu?  Vam  malo  mesta  na
D'yune? - on mnogoznachitel'no kivnul na prostornuyu ravninu,  vidnevshuyusya  v
okno.
   - O, net, net! - voskliknul Hu SHi, soobraziv, nakonec, k kakomu resheniyu
podtalkivaet ego kapitan. - My obyazany pokinut' planetu! |to nash dolg!
   - Dolg? No pochemu?
   - Princip Razdel'nogo...
   - Zabud'te o nem, priyatel', - nebrezhno otmahnulsya Kiachi.
   - Mozhno li zabyt' o tragedii Sivanny? - nahmurilsya Mak-Ki. - O tom, chto
sluchilos' dvesti let nazad?
   Kapitan podtyanul rukava tuzhurki i usmehnulsya s neprikrytoj ironiej.
   - Dvesti let nazad my stolknulis' s rasoj paranoikov i s teh por  vedem
sebya, slovno bezuteshnaya vdova... Nu, a esli my  vstretim  narod,  vo  vsem
ravnyj nam - ili dazhe  bolee  razvityj?  CHto,  togda  nastupit  nash  chered
sovershat' ritual'noe samoubijstvo?
   - Vspomnite, kapitan,  chto  glasit  zakon.  -  Hu  SHi,  scepiv  pal'cy,
medlenno pokachal golovoj. - Tragediya na  Sivanne  dolzhna  stat'  poslednim
prestupleniem protiv slabyh... poslednim v istorii nashej civilizacii! A ej
i tak est' chem  gordit'sya...  Vspomnite  o  pochti  pogolovnom  unichtozhenii
amerikanskih indejcev, o  genocide  nad  chernokozhimi,  o  rezne  evreev  v
Germanii,  o  beskonechnyh  vojnah...  I  tak  prodolzhalos'  do  vsemirnogo
ob®edineniya v 2010 godu, kotoroe tozhe  potrebovalo  nemalo  krovi!  I  vot
pered vami rezul'tat, - Hu SHi izyashchnym zhestom obvel sidevshih za  stolom.  -
Vse my proishodim ot raznyh narodov, no eto  predstavlyaet  dlya  nas  chisto
akademicheskij interes. My - lyudi! No esli my narushim glavnyj princip,  kto
znaet, k kakim uzhasnym posledstviyam eto mozhet privesti?
   - Erunda! - kapitan vytyanul v storonu metropologa  palec,  peremazannyj
kakoj-to kraskoj. - Principy polezny, poka ih ne nachinayut tolkovat'  samym
durackim obrazom. Vy dumaete, chto  eti  koty,  -  on  kivnul  na  okno,  -
poznakomivshis' s vami, otryahnut  svoi  shkurki  i  ulyagutsya  umirat'?  Net!
Uveren v etom! - vnezapno vzglyad kapitana zastyl; teper' ego temnye zrachki
napominali  dva  bezdonnyh  kolodca,  obramlennyh  chastokolom  resnic.   -
Kto-nibud' iz vas chital zapisi sivancev? Vy znaete, kak nachalas'  vsya  eta
istoriya, kotoroj nas potchuyut teper'? Net? - Razdrazhenno  vzmahnuv  rukami,
Kiachi opustil ih na koleni; lico ego vyrazhalo krajnee otvrashchenie.  -  Tam,
na Zemle, vy prevratilis' v bezdumnye avtomaty! Vy nenavidite ogranicheniya,
kalechashchie vashu zhizn', no ne  sposobny  dazhe  zadumat'sya  nad  tem,  pochemu
terpite ih... Vas ugnetaet bessmyslennost' sushchestvovaniya, no vy  priznaete
lish' odin vyhod... - kapitan polosnul sebya po gorlu rebrom  ladoni.  -  No
eta doroga vedet v tupik! V mire dolzhny proishodit' izmeneniya -  ya  govoryu
ne o poletah v kosmos, ne  o  novyh  mashinah  i  priborah,  a  o  razvitii
chelovechestva. Neuzheli my obrecheny zadyhat'sya na perenaselennoj  planete  -
iz goda v god, iz veka v vek?
   - YA ponimayu, o chem vy govorite, i  ya  chital  knigi  sivancev,  -  myagko
proiznes  Hu  SHi.  -  No  predlozhennyj  vami  put'  tozhe  vedet  v  tupik.
Beskonechnaya ekspansiya, zahvat planet, unichtozhenie desyatkov  razumnyh  ras,
beshenaya industrializaciya - do polnogo istoshcheniya kazhdogo novogo mira... Vse
eto uzhe bylo na Zemle, tak chto ne  stoit  povtoryat'  proshlye  oshibki.  Vot
pochemu, - golos rukovoditelya kolonii stal tverdym, - my  ne  sovershim  eshche
odnogo prestupleniya! Pust' D'yunoj vladeet ee narod.
   Nastupilo dolgoe molchanie.
   - No poka nam pridetsya zhit'  ryadom  s  nimi,  -  narushil  tishinu  golos
Mak-Ki. - Kapitan obyazan vyderzhivat' grafik poleta, a znachit, my  ostaemsya
zdes'.
   - Esli tol'ko zavtra ne pridet  rasporyazhenie  ob  evakuacii,  -  strogo
zametil glava kolonii.
   - Esli... - nasmeshlivo protyanul  kapitan  Ali  Kiachi.  Na  ego  smugloj
fizionomii bylo napisano to, chto ostalos'  nedogovorennym:  -  "Bez  moego
prikaza ni odin chelovek ne podymetsya na bort".





   Ogromnyj koster pylal, s treskom vybrasyvaya sine-fioletovye i oranzhevye
yazyki plameni. Stoly i improvizirovannye skamejki, vtoropyah  sobrannye  iz
raznokalibernyh detalej, obrazovyvali nerovnyj krug.  Kolonisty,  otvykshie
ot zhenshchin i teper' vzvolnovannye ih blizost'yu, slonyalis' vzad-vpered mezhdu
stolovoj, kostrom i zapolnennoj rdeyushchimi  uglyami  yamoj  dlya  prigotovleniya
zharkogo. Tam rasporyazhalsya Ramazan; s dyuzhinoj pomoshchnikov  on  nasazhival  na
vertel ogromnogo olenya - urfa, kak nazyvali  ego  hrubany.  Pologij  sklon
gory za rekoj useivali ogon'ki fakelov - vse novye i novye gruppy tuzemcev
speshili  prisoedinit'sya  k  torzhestvu.  Vglyadyvayas'  v  prichudlivye  teni,
otbrasyvaemye  gostyami  v  svete  kostra,  Ken  vse  bol'she   prihodil   v
nedoumenie; on ne ozhidal, chto v  etoj  nebol'shoj  derevushke  okazhetsya  tak
mnogo naroda.
   ZHenshchiny s takim entuziazmom vzyalis'  za  prigotovleniya,  slovno  hoteli
pokazat', chto mysli o neradostnom budushchem ne isportyat prazdnik. Ken, kak i
ostal'naya  chast'  muzhskogo  naseleniya  kolonii,  byl  blagodaren   im   za
molchalivuyu podderzhku. Kazalos', ih  podrugi  reshili  sdelat'  etu  noch'  -
vozmozhno, poslednyuyu na D'yune - nezabyvaemoj.
   Ori Gejnor, slovno izvinyayas' za allergiyu, kotoruyu ispytyval k  hrubanam
ee muzh, stoyala na mostu, privetstvuya gostej. Lorens  popytalsya  predlozhit'
ej svoyu pomoshch', no byl reshitel'no otvergnut.
   - YA poka chto ne umeyu murlykat', kak eti koshki, zato eshche  ne  razuchilis'
ulybat'sya, - zayavila Ori.
   Fillis Hu, krasavica s hrupkoj izyashchnoj figurkoj, prishla  v  vostorg  ot
bogatogo assortimenta mestnyh produktov i  zayavila  Ramazanu,  chto  gotova
smenit' ego na postu shef-povara kolonii. Mariya Adzhej i Anni |kerd vzyali na
sebya zabotu po servirovke stola, Salli Lorens raspakovala svoyu dragocennuyu
gitaru, a |zra Moudi proveril, godyatsya li olen'i zhily v kachestve strun dlya
ego  skripki.  Dot  Mak-Ki  so  svoimi  desyatiletnimi  dochkami-dvojnyashkami
vyzvalis' myt' posudu.
   Ori Gejnor prislala Kenu zapisku, soobshchaya, chto zhenshchiny  hrubanov  tashchat
podnosy s raznoj sned'yu, veroyatno, ee smutil vid nekotoryh yastv.
   - Pokazhi im, kuda mozhno vse slozhit', - skazal Riv yunomu Billu Moudi.  -
Za isklyucheniem dvuh vidov klubnej i nekotoryh  mestnyh  gribov,  my  mozhem
est' vse. Kstati, Bill, eti bol'shie temno-krasnye orehi ochen' vkusny.
   Ken uselsya s Dotrishem i Hu SHi; vskore k nim prisoedinilsya kapitan Kiachi
so svoim pomoshchnikom.
   - Kak v dobrom starom devyatnadcatom veke, vo  vremena  pionerov  Dikogo
Zapada, - dovol'no skazal kapitan, nablyudaya za carivshej vokrug  suetoj.  -
Skazhite-ka, mister botanik, - obratilsya on k Dotrishu, vytyagivaya iz karmana
trubku, - nashli vy tut chto-nibud' vrode tabaka?
   - Da, est' rasteniya, soderzhashchie nikotin, - kivnul |jb Dotrish. - Hrubany
ispol'zuyut ih v lechebnyh celyah.
   Hu SHi potyanul nosom vozduh, napolnennyj aromatami zharenogo myasa.
   - Kakoj priyatnyj vecher, - zametil on. - Otlichnyj uzhin,  kompaniya  novyh
druzej i nashi zheny, kotoryh my  ne  videli  celyj  god...  CHto  eshche  nuzhno
cheloveku? Vot tol'ko... - on ne dogovoril, grustno pokachav golovoj.
   - Nu, ser, vse ostal'noe - v vashih  rukah,  -  glaza  Kiachi  nasmeshlivo
blesnuli.
   Iz gustoj teni, chto otbrasyvali kusty, vystupili dve hvostatye  figury.
Hrestan i Hral! Ken podnyalsya, predstavil oboih  hrubanov  kapitanu  i  ego
superkargo. Gosti uselis'. Zametiv, kak Hral akkuratno  raspolagaet  hvost
pod skamejkoj, Ken vdrug hlopnul sebya po lbu.
   - Bozhe moj, ya ved' sovsem zabyl pro  Toda!  Rebenok  sidit  zapertyj  v
komnate! - voskliknul on s vinovatym vidom.
   Rot Hrala rastyanulsya v ulybke.
   - Ne bespokojsya, on uzhe vyyasnil, chto hvosty u nashih rebyatishek  tozhe  ne
otryvayutsya. Tvoj syn provodil eti opyty na mostu. Po krajnej mere, mne tak
skazali.
   Ken vnezapno pochuvstvoval golovokruzhenie.
   - Kak zhe ya... - nachal on sdavlennym golosom.
   Hrestan ulybnulsya, a Hral vezhlivym zhestom ostanovil potryasennogo otca.
   - On nikomu  ne  sdelal  bol'no.  Znaesh',  nashi  mal'chishki  tozhe  ochen'
udivlyalis' - tomu, chto u nego net hvosta.
   - CHto, u molodogo  mastera  Toda  opyat'  nepriyatnosti?  -  s  interesom
sprosil kapitan, ne ponimavshij etogo obmena frazami. On,  odnako,  zametil
smushchenie Kena.
   - Ne ponimayu, kak on uhitrilsya vybrat'sya iz  zapertoj  komnaty,  -  Ken
nedoumenno podnyal brovi.
   - Mozhet, Pat ego vypustila? - predpolozhil Dotrish.
   Kapitan gulko rashohotalsya.
   - |togo molodogo cheloveka ne uderzhat nikakie zamki,  -  soobshchil  on.  -
SHustryj parenek, - Kiachi tknul v storonu Kena trubkoj, - i emu nuzhna celaya
planeta, chtoby rezvit'sya na svobode. Ona  nuzhna  emu,  i  ona  nuzhna  vsem
ostal'nym, esli vy ponimaete, chto ya imeyu v vidu.
   - Nu, Toddi skoro pojmet, chto imel v vidu  ya,  -  mrachno  zametil  Ken,
reshiv, chto ne pozvolit svoemu shustromu otprysku tiranit' vsyu koloniyu.
   Nasmeshlivoe fyrkan'e superkargo yasnee  vsyakih  slov  pokazalo,  chto  on
dumaet naschet namerenij Kena.
   - Poglyadite-ka! - vdrug voskliknul pomoshchnik, pokazyvaya na dve malen'kie
figurki, poyavivshiesya iz temnoty.
   Ken vskochil, uznav malysha-hrubana, odnogo iz  teh,  kto  igral  v  myach,
kogda on vpervye posetil  derevnyu.  Parenek  byl  na  golovu  vyshe  svoego
zemnogo tovarishcha; ego pushistyj hvost  obvival  taliyu  Toddi.  Pochuvstvovav
slabost' v nogah, Ken opustilsya na lavku, a  rebyata  napravilis'  pryamo  k
Hrestanu.
   - Moj novyj drug ochen' rasstroen, otec, - skazal malen'kij hruban. -  U
nego net hvosta, i on hochet moj. YA ob®yasnil emu, chto ne mogu  otdat'  svoj
hvost. Togda on stal prosit', chtoby  ya  otvel  ego  k  tebe  -  mozhet,  ty
sdelaesh' emu hvost.
   Vidimo,  nelepost'  etoj  detskoj  pros'by  ne  uskol'znula   ot   syna
starejshiny, no izlozhil on ee ves'ma torzhestvenno.
   - Hriss, syn moj, ty  ochen'  dobr,  -  otvetil  Hrestan  s  ne  men'shej
torzhestvennost'yu i obnyal syna za plechi. - No ob®yasni  mne,  kak  ty  ponyal
svoego druga? Ved' vy govorite na raznyh yazykah, ne tak li?
   Parenek vyglyadel udivlennym.
   - On takoj soobrazitel'nyj, - nakonec, otvetil malen'kij hruban,  pozhav
uzkimi plechikami.
   - YA hochu hvost! - zayavil Tod neozhidanno gromko.
   - Malysh, my ne vsegda mozhem imet'  to,  chto  nam  hochetsya,  -  proiznes
Hrestan, priobnimaya Toda za plecho svobodnoj rukoj.
   - Hrestan skazal... - nachal perevodit' Ken.
   - YA vse ponyal, - rezko prerval ego synishka.
   - No kakim zhe obrazom? Ved' ty ne znaesh' ih yazyka, - sprosil Ken, v ego
golose zazvenelo razdrazhenie.
   Tod povernul golovu, vzglyanuv na otca chut' li  ne  s  otvrashcheniem.  |ti
vzroslye takie bestolkovye!
   - Nado prosto ego slushat', - on kivnul na starejshinu tuzemnoj  derevni.
- Slushaj, i vse pojmesh'.
   Kapitan zahohotal tak, chto poperhnulsya dymom; pomoshchnik hlopnul  ego  po
spine, i Kiachi nachal kashlyat', poka na glazah u nego ne vystupili slezy.
   - Vse... chto... nuzhno... delat'... eto... slushat'... Nu i nu! - nakonec
uhitrilsya vygovorit' kapitan.
   - Hriss, - skazal Hrestan, otpustiv oboih mal'chikov, voz'mi  Ruoda  (on
ne  mog  pravil'no  vygovorit'  imya  Toddi)  i  otpravlyajtes'  igrat'.  Da
vnimatel'no slushajte drug druga! Slushat' i ponimat' - vot vse,  chto  nuzhno
druz'yam.
   Mal'chishki, nichego ne otvetiv, povernulis' i poshli proch';  hvost  Hrissa
po-prezhnemu obvival Toda za poyas.
   -  Imet'  takogo  syna  -  chest'  dlya  roditelej,  -  zametil  Hrestan,
povernuvshis' k Kenu.
   Tot postaralsya spravit'sya s razdrazheniem i revnost'yu. S kakoj legkost'yu
Toddi predpochel kompaniyu tuzemcev, prodemonstrirovav prenebrezhenie k otcu!
   - Hriss obladaet mudrost'yu vzroslogo, - vernul on kompliment.
   - Na vashem meste, - skazal Kiachi, otkashlyavshis' i vyterev s glaz  slezy,
- ya byl by tol'ko rad, chto parnishka podruzhilsya s etim kotenkom.  Vse,  chto
nuzhno Toddi - pobol'she mesta dlya begotni da horoshaya kompaniya.
   - Vy polagaete, chto ya sam ne mogu vospityvat' svoego syna?
   Kapitan  hriplo  rashohotalsya,  pomoshchnik  izdal   nasmeshlivyj   smeshok.
Vnezapno Ken pochuvstvoval na pleche ch'yu-to ruku; obernuvshis', on vstretilsya
s ispugannymi glazami Pat.
   - O, Ken,  Toddi  vybralsya  iz  komnaty!  YA  ne  shuchu  -  dejstvitel'no
vybralsya! Razvintil i snyal okonnuyu ramu!
   Laskovo szhav ruku zheny, Ken popytalsya ee uspokoit':
   - On tol'ko chto byl zdes', milaya, i s nim vse v poryadke. Pohozhe,  Toddi
nashel to, chto emu trebovalos'...
   - Hvost,  hotite  vy  skazat'?  -  vypalil  kapitan,  i  snova  zashelsya
gomericheskim hohotom v vostorge ot sobstvennogo ostroumiya.
   Rezkij otvet zamer na gubah Kena, kogda nad nimi vdrug razdalsya svist i
treskotnya;  zatem  Fillis  Hu   cherez   gromkogovoritel'   ob®yavila,   chto
prazdnichnyj stol gotov.
   Pod zvuki  odobritel'nyh  aplodismentov  Pat  prityanula  Kena  k  sebe,
zastaviv pozabyt' o vseh nepriyatnostyah etogo dnya.





   - Papa, papochka! - zvuchal v ushah Kena vstrevozhennyj  golosok.  Vynyrnuv
iz glubin sna, on pochuvstvoval,  kak  ego  nastojchivo  tyanut  za  ruku.  -
Papochka, vstavaj, pozhalujsta, - v golose Il'zy slyshalos' otchayanie.
   - CHto sluchilos', malyshka?  -  sprosil  on,  morgaya  glazami  i  pytayas'
sbrosit' sonnuyu odur'.
   - Toddi propal, - skazala devochka. V ee glazah metalas' trevoga, tonkie
pal'cy sudorozhno szhimalis' i razzhimalis'  -  privychka,  unasledovannaya  ot
Pat.
   Ken zastonal i sel. Zatem sdernul so spinki krovati kombinezon i  nachal
s trudom ego natyagivat'.
   - Spokojnee, dochka, - on pogladil shelkovistye lokony  Il'zy.  -  Pozovi
mamu.
   Natyanuv sapogi i kurtku - utrennij vozduh byl eshche prohladen -  on  vzyal
ruzh'e i vyskochil iz domika. Solnce edva podnyalos'; nad poselkom, vmeste  s
kloch'yami poluprozrachnogo tumana,  plyla  sploshnaya  smes'  zapahov;  aromat
vcherashnego zharkogo, kotoryj perebival edkij dym ot kostra; svezhest' rechnoj
vody, blestevshej v pervyh solnechnyh luchah; zapashok koricy i  eshche  kakih-to
nevedomyh pryanostej - im tyanulo iz blizhnego  leska.  Ken  proter  kulakami
glaza, progonyaya ostatki sna, i oglyadel territoriyu kolonii.
   Stoly  na  kozlah  eshche  pestreli  kozhuroj  ot   fruktov   i   orehovymi
skorlupkami, no posuda uzhe byla pribrana. Neskol'ko predmetov servirovki -
plastmassovoe  blyudo,  kuvshin,  para  stakanov  -  valyalis'  pod  lavkami,
skrytye,  veroyatno,  nochnoj  temnotoj  ot  glaz   vcherashnih   dobrovol'nyh
dezhurnyh. Poselok vyglyadel sejchas neprivychno  tihim  i  zabroshennym,  i  v
pamyati Kena vsplyla shumnaya tolpa, zapolnyavshaya ego proshlym  vecherom.  Kakoj
razitel'nyj kontrast so  vcherashnim  prazdnikom,  podumal  on.  A  prazdnik
udalsya   na   slavu   -   radost'   dolgozhdannoj   vstrechi   i   druzheskaya
neprinuzhdennost' vpolne zamenili otsutstvuyushchie goryachitel'nye napitki.
   Toda nigde ne bylo vidno. Ken neskol'ko raz  gromko  chihnul,  poka  shel
cherez ploshchadku k skladu.  Prihvativ  tam  neskol'ko  upakovok  patronov  i
binokl', on napravilsya pryamikom k mostu.
   Net nuzhdy napryagat' voobrazhenie, chtoby  soobrazit',  kuda  sbezhal  etot
malen'kij chertenok, dumal on. Vchera hrubany dolgo  sideli  za  stolami,  i
vryad li ih obraduet stol' rannij vizit.
   Proshlym vecherom Toddi razdobyl gde-to kusok tolstoj verevki i rastrepal
ee konec, poka on ne stal  pohozh  na  kistochku  na  hvoste  hrubanov.  |to
verevka, trogatel'naya imitaciya vozhdelennogo hvostika,  volochilas'  za  nim
povsyudu.
   Kogda Ken razyskal synishku v polnoch', tot sladko spal ryadom s  Hrissom.
Mal'chishki derzhalis' za ruki, i  hvost  malen'kogo  hrubana  obnimal  taliyu
priyatelya. |to zrelishche vyzvalo u Kena nevol'nyj vzdoh. Vpervye za proshedshij
den' on uvidel lico Toddi spokojnym  i  bezzashchitnym;  brovi  ego  ne  byli
nasupleny, rot chut' priotkrylsya, dlinnye temnye resnicy lezhali  na  puhlyh
shchekah... Ne bozh'e nakazanie, a shestiletnij mal'chugan, sovsem  malen'kij  i
ochen' milyj... Otcovskoe serdce Kena drognulo. Pokachivaya na  rukah  myagkoe
teploe tel'ce, on otnes Toda v krovat', ulozhil, podotknul odeyalo  i  nezhno
tronul gubami prozrachnyj visok. Toddi poshevelilsya, umashchivayas' poudobnee  i
ulybayas' vo sne.
   Ken minoval most. V pyli na drugoj storone vydelyalas' otchetlivaya liniya,
ostavlennaya verevochnym hvostom; ona vela v  storonu  tuzemnoj  derevni  za
goroj. Znachit, on vse-taki otpravilsya tuda! Odin!
   Vnezapno  holodnyj  pot  vystupil  na  lbu  Kena.  Lesnaya  doroga  byla
nebezopasnoj. Tut vstrechalis' mady -  medvedepodobnye  tvari  s  ogromnymi
kogtyami,  kotorye  mogli   rasterzat'   rebenka   v   odnu   minutu...   I
podkradyvalis' oni k svoej zhertve sovershenno  besshumno!  Ken  uteshal  sebya
mysl'yu, chto s teh por, kak byl postroen most, madov ni razu ne zamechali  v
doline. Tropa mezhdu poselkami prevrashchalas' v trakt s ozhivlennym dvizheniem,
chto raspugalo olenej - urfov, obychnuyu dobychu madov. Travoyadnye ushli  -  i,
vozmozhno, hishchniki posledovali za nimi.
   No na D'yune hvatalo i drugih lovushek, vrode liany roamal ili  kustov  s
yadovitymi krasnymi shipami,  kotorye  ispuskali  takoj  obmanchivyj  sladkij
zapah. V spiskah opasnoj flory i  fauny  takzhe  figurirovali  zmei,  pauki
razmerom s  tarelku,  i  pohozhie  na  ulitok  sushchestva,  vydelyavshie  edkuyu
maslyanistuyu substanciyu. Vpolne dostatochno, chtoby  prikonchit'  shestiletnego
malysha.
   Ne na shutku vstrevozhennyj, Ken zabralsya vverh  po  pribrezhnomu  otkosu,
starayas' proizvodit' pobol'she shuma, chtoby otpugnut' hishchnikov. Sled verevki
i otpechatki botinok Toda yasno vidnelis' v pyli. No potom - potom on  vdrug
svernul s tropinki i dvinulsya po trave vdol' berega  -  pryamikom  k  lesu.
CHertyhnuvshis', Ken ostanovilsya, razyskivaya sled; nakonec,  primyataya  trava
podskazala emu marshrut Toddi.
   Znachit, malysh ne stal lezt' v goru, a poshel v obhod. Konechno, gora  dlya
nego - ser'eznoe prepyatstvie; i on ne znal,  chto  po  ee  sklonu  prohodit
samyj korotkij put' v derevnyu hrubanov. I samyj bezopasnyj!
   Ken begom napravilsya k lesu. Naverno, stoilo vzyat' eshche kogo-nibud'  dlya
pomoshchi v rozyskah... on ne ozhidal, chto rebenok uspeet ujti tak daleko.  No
pochemu mal'chik tak stremitsya k hrubanam? Neuzheli tol'ko iz-za hvosta?  CHto
za nelepyj kapriz!
   Vchera vecherom bylo tak zabavno  nablyudat'  za  sosredotochennym  lichikom
Toda, vpityvayushchim mnogoslovnye ob®yasneniya Hrissa. Tod, ne snimaya ladoshki s
hvosta  malen'kogo  hrubana,  ser'ezno  kival   golovoj.   Zatem   oba   s
udovol'stviem vklyuchilis' v igry i voznyu, zateyannuyu drugimi  det'mi...  No,
chert poberi, razve iz-za etogo stoilo podnimat'sya za dva chasa  do  voshoda
solnca i udirat' iz doma?
   Ken  zastavil  sebya  zamedlit'  shagi,  kogda  priblizilsya  k   zaroslyam
kustarnika na opushke lesa. Emu sovsem ne hotelos' popast' v  odnu  iz  teh
lovushek,    kotorye    mogli    podsteregat'    Toda.    Primyataya    trava
svidetel'stvovala, chto mal'chik hodil tut vzad-vpered,  pytayas'  probrat'sya
skvoz' kusty. Bresh', kotoruyu on nashel, okazalas' nedostatochno shirokoj  dlya
Kena. Tshchatel'no obsledovav obe storony prohoda, on ne zametil ni lian,  ni
kolyuchih  kustov.  Razdvinuv  vetvi  prikladom  vintovki,  on  vstupil   na
tropinku, no tut zhe ostanovilsya. Zemlya, pokrytaya suhimi uprugimi  igolkami
gubchatyh derev'ev, ne sohranyala sledov, kak pyl' ili trava. Da, zdes'  Tod
voshel v zarosli... No kuda on napravilsya potom?
   Nado postavit' sebya na mesto shestiletnego mal'chugana, skazal sebe  Ken.
No dast li eto chto-nibud'? Tod byl sovsem ne  takim,  kak  drugie  deti...
Ladno, reshil on nakonec, pojdem po linii naimen'shego  soprotivleniya  -  to
est' pryamikom k derevne.
   Mestnost' spuskalas' vniz, k  reke,  kotoraya  vidnelas'  mezh  derev'ev.
Mozhet byt', Toddi poshel k beregu? Ken v nereshitel'nosti ostanovilsya, potom
soobrazil, chto razglyadit pribrezhnyj sklon iz  lesa.  Udvoiv  vnimanie,  on
zashagal vpered.
   Vskore reka povernula k severu, i Ken posledoval za nej. On  znal,  chto
vperedi budet eshche odin povorot, a za nim -  ozerco  i  vodopad  u  derevni
hrubanov. Teplye solnechnye luchi zalivali  les,  napolnivshijsya  shorohami  i
trelyami ptic.  Esli  zdes'  i  byli  hishchniki,  ih  prisutstvie  ostavalos'
nezametnym. Ken, odnako, derzhal palec na predohranitele svoej vintovki.
   Vnezapnyj krik potrevozhennoj pticy  privlek  ego  vnimanie.  Gromkij  i
rezkij, on razdalsya sprava, blizhe k reke. Szhimaya obeimi  rukami  vintovku,
Ken pobezhal tuda, proryvayas' skvoz' gustoj podlesok. CHerez pyat'  minut  on
vyskochil na kamenistyj vysokij  bereg  reki,  kotoraya  penilas'  pod  nim,
perekatyvayas' cherez valuny. Tam, gde potok svorachival k derevne,  u  samoj
vody metalos' kakoe-to pyatnyshko. Toroplivo nastroiv  binokl',  Ken  uvidel
lohmatuyu korichnevuyu tushu  ogromnogo  mada.  Kazalos',  zver'  nahoditsya  v
strashnom vozbuzhdenii; on to  brosalsya  vverh  po  pribrezhnomu  sklonu,  to
podbegal k samoj vode - tuda, gde yardah v treh ot  berega  torchal  vysokij
valun. Na vershine ego skorchilas' krohotnaya figurka. Tod! Mal'chishka  sidel,
podzhav koleni k podborodku, slovno nadeyalsya,  chto  chem  men'she  on  zajmet
mesta, tem nezametnee stanet idya ryskavshego po beregu hishchnika.
   Ken prikinul rasstoyanie. Slishkom veliko dlya tochnogo vystrela... A  mada
nuzhno prikonchit' navernyaka; nel'zya ostavlyat' ranenogo  raz®yarennogo  zverya
vblizi derevni hrubanov. Pozhaluj, u nego eshche est' vremya. Tod  nahodilsya  v
otnositel'noj bezopasnosti -  hotya  to,  kak  on  popal  na  etot  kamen',
torchavshij v bushuyushchem potoke, ostavalos' dlya Kena zagadkoj.
   Spotykayas' i skol'zya  po  sklonu,  pereprygivaya  cherez  gniyushchie  stvoly
derev'ev i kamni, on  rinulsya  k  synu.  Hriploe  rychanie  golodnogo  mada
stanovilos'  gromche.  Ken  blagodaril  sud'bu  za  to,  chto  nahoditsya   s
podvetrennoj storony ot zverya; k tomu zhe, beshenyj  grohot  potoka  skryval
shum ego shagov. On slegka pritormozil, starayas' uspokoit' dyhanie; ruki ego
tryaslis'. Strah i napryazhenie peresilivali ostorozhnost', zastavlyaya Kena vse
uvelichivat' skorost'.
   Teper' on uzhe otchetlivo videl mada. Kazhetsya, zver' byl gotov prygnut' -
on stoyal v vode perednimi lapami, zadnie byli podzhaty. Hriplo rycha,  motaya
golovoj iz  storony  v  storonu,  hishchnik  v  nereshitel'nosti  zamer  pered
valunom. Ken zametil poluzatoplennyj stvol dereva, zazhatyj mezhdu kamnyami u
podnozhiya valuna. Vot, znachit, kak Toddi perebralsya cherez  potok...  Proshel
po brevnu, a potom ottolknul ego v storonu! Vnezapno mad zastyl,  povernuv
lobastuyu golovu k lesu; rychanie bol'she ne klokotalo v ego  glotke.  Kto-to
priblizhalsya so storony derevni, i zver' ulovil zapah.  Pripadaya  k  zemle,
hishchnik kraduchis' otoshel ot vody. Ken napravil binokl' na opushku, no nichego
ne uvidel. Bol'she ne pytayas' soblyudat' tishinu, on brosilsya vpered, na hodu
shchelknuv predohranitelem. Derevnya byla gde-to ryadom, i  primitivnoe  oruzhie
hrubanov  kazalos'  ne  slishkom  nadezhnoj  zashchitoj  ot  hishchnika.  Sudya  po
rasskazam Hrula, ego soplemenniki vsegda  ohotilis'  nebol'shimi  gruppami,
izbegaya madov i drugih opasnyh plotoyadnyh, kotoryh oni nazyvali  sorasami.
No kto znaet, idut li sejchas k reke ohotniki... |to mogla byt' zhenshchina ili
rebenok - stol' zhe legkaya dobycha dlya golodnogo mada, kak i Toddi.
   Starayas' uderzhat' ravnovesie na  ocherednom  povorote,  Ken  vyletel  na
opushku lesa pryamo naprotiv valuna.  Mal'chik  vskochil  na  nogi,  kricha  ot
radosti i  oblegcheniya;  tonen'kij  golosok,  v  kotorom  slyshalis'  slezy,
rezanul serdce Kena. On pomahal synu rukoj i kinulsya tuda, gde razdavalos'
groznoe rychanie atakuyushchego zverya. Vdrug torzhestvuyushchij rev smenilsya  voplem
yarosti i  boli.  Ken  vyskochil  na  nebol'shuyu  polyanu,  ohvativ  ee  odnim
vzglyadom. Mad, korchas'  ot  boli,  katalsya  v  trave,  starayas'  vydernut'
zastryavshee v pleche kop'e. Ryadom, podnyav vtoroe  kop'e,  zastyl  gotovyj  k
shvatke Hrul.
   Ken vskinul ruzh'e, gluboko vzdohnul i, s chuvstvom  oblegcheniya  razryadil
obojmu v zatylok zverya.
   Potom oba  ohotnika  stoyali  ryadom  i  smotreli  na  podergivayushcheesya  v
sudorogah telo: odin - s dlinnym kop'em, drugoj - s dymyashchejsya vintovkoj  v
rukah.
   - YA uslyshal rev mada i dogadalsya, chto on zagnal kogo-to  v  lovushku,  -
proiznes, nakonec, Hrul. - Udivitel'noe delo! |to byl tvoj Ruod!
   Ken, vse eshche drozha, slabo kivnul.
   - Ty riskoval zhizn'yu radi moego syna, - vydavil on, pytayas' unyat' drozh'
v golose. - Radi kapriznogo mal'chishki!
   Hrul udivlenno poglyadel na nego.
   -  Razve  v  tvoem  mire  ne  umeyut  raspoznat'  v   rebenke   budushchego
predvoditelya?
   -  Predvoditel'?  Kto?  Tod?  Da  on  skoree  istochnik  poloviny  nashih
nepriyatnostej!
   Hrul ulybnulsya i opersya na kop'e.
   - Moj ded, Hral, i Hrestan govorili mnogo horoshego o tvoem malyshe.
   Ken fyrknul, razdrazhennyj tem, chto tuzemcy sumeli razglyadet' v ego syne
to, chego on sam ne zametil.
   Tonen'kij krik "Papochka!", neuverennyj i ispugannyj, doletel so storony
reki. I Ken s Hrulom brosilis' spasat' mal'chishku, o kotorom  hrubany  byli
takogo vysokogo mneniya.





   K tomu vremeni, kogda Ken s Hrulom nashli podhodyashchee brevno  i  polozhili
ego na kamni, chtoby dobrat'sya do Toda,  k  nim  prisoedinilis'  Hrestan  i
drugie tuzemcy, razbuzhennye revom mada i vystrelami.
   Poblednevshij Tod perelez po brevnu na  bereg,  vymochiv  pri  etom  svoj
verevochnyj  hvost.  Ken  shvatil  ego  za  hrupkie  plechi  i  kak  sleduet
vstryahnul.  Soblazn  otshlepat'  mal'chishku  byl  ochen'  velik,   no   ryadom
nahodilos' slishkom mnogo hrubanov.
   - Radujsya, chto ostalsya v zhivyh, glupysh, - burknul on,  starayas',  chtoby
golos zvuchal spokojno.
   - YA ne strusil, - zayavil Tod s gordost'yu. - YA ispugalsya za Hrula.  Ved'
u nego bylo tol'ko kop'e.
   - Esli by on pogib, malysh, - Ken  pochuvstvoval,  kak  vzdrognuli  plechi
synishki, - esli by  on  pogib,  ty  ponimaesh',  chto  togda  by  sluchilos'?
Ponimaesh'?
   - Nas prognali by  s  D'yuny?  No  ya...  ya  ne  hochu!  -  zaplakal  Tod,
razmazyvaya po shchekam slezy.
   - Da, nam prishlos' by uletet', - podtverdil Ken. -  I  esli  ty  budesh'
vesti sebya ploho... - on sdelal mnogoznachitel'nuyu pauzu.
   - YA tol'ko hotel uvidet'sya s Hrissom, - Tod plakal, zhalobno vshlipyvaya.
   Daj mne Bog terpeniya, podumal Ken, ved' on vsego lish' rebenok!
   Tod chihnul. On vyglyadel  zamerzshim  i  takim  malen'kim  sredi  vysokih
tuzemcev. Ken zabespokoilsya - kak by parnishka ne prostyl.
   - Nado ego sogret'. Pojdem k kostru, poesh'te vmeste s nami,  -  vezhlivo
predlozhil Hrestan.
   Tod sdelal paru shazhkov i ochutilsya pryamo  pered  Hrulom.  On  zaprokinul
golovu, poglyadyvaya na molodogo hrubana  so  smes'yu  voshishcheniya  i  straha,
potom dernul ego za ruku, chtoby privlech' vnimanie.
   - Hrul, prosti... Iz-za menya ty chut' ne pogib... Ne vygonyaj nas otsyuda,
pozhalujsta, - zhalobno skazal on, stucha zubami ot holoda i volneniya.
   Prisev pered mal'chikom, Hrul vzyal ego za podborodok.
   - Prezhde vsego, poobeshchaj nikogda ne hodit' v les odin, - potreboval on.
   - Obeshchayu! CHestnoe slovo! - ohotno soglasilsya Tod, shmygnuv nosom.
   - Otlichno, - pomurlykal Hrul i pohlopal mal'chika po plechu.
   Kogda oni tronulis' k derevne, Ken, bayukaya zavernutogo v kurtochku Toda,
vdrug soobrazil, chto slova molodogo  hrubana  prozvuchali  na  yazyke  Zemli
sovsem chisto, pochti bez akcenta.  Ran'she  Hrul  govoril  sil'no  shepelyavya,
slovno malen'kij rebenok. Da, idet vremya, i s kazhdym dnem lyudi  i  hrubany
vse luchshe ponimayut drug druga...


   Ken s udovol'stviem  sidel  pered  kostrom,  pozvolyaya  laskovomu  teplu
rastopit'  napryazhenie  i  ustalost'.  On  ne  sobiralsya  vozrazhat'  protiv
zaderzhki. ZHenshchiny schitali, chto Todu neobhodima  teplaya  vanna;  potom  emu
prishlos' natyanut' chto-to pohozhee na mehovoj  kombinezonchik.  Tem  vremenem
Ken naslazhdalsya  gustym,  napominayushchim  sup,  napitkom,  vdyhaya  aromatnyj
parok, i chuvstvuya, kak po telu razlivaetsya priyatnoe teplo.
   Ogromnaya tusha mada  byla  uzhe  razdelana,  i  Hrul,  narezav  neskol'ko
uvesistyh lomtej, zavernul  ih  v  list'ya  -  to  byla  dolya  Kena.  SHkura
prednaznachalas' v podarok Toddi - posle  nadlezhashchej  vydelki,  razumeetsya.
|ta novost' privela mal'chika v vostorg, a  Ken  mrachno  podumal,  chto  ona
obespechit neplohuyu zvukoizolyaciyu v ih kvartire na Zemle.
   Emu tak ne hotelos' pokidat' etot  mirnyj  i  uyutnyj  ugolok,  on  dazhe
zadremal v teple u kostra. Odnako, vskore razdalsya  otdalennyj  grohot,  i
Ken priotkryl glaza. Rev startovyh dvigatelej! On  ulybnulsya  s  vnezapnym
oblegcheniem; itak, upryamyj kapitan  Kiachi  uletel,  a  kolonisty  poluchili
otsrochku.
   - Toddi, my dolzhny idti domoj. Korabl' uletel.
   Tod vazhno kivnul, no ucepilsya za hvost Hrissa.  Slovno  ozhidaya  soveta,
tot povernulsya k  Hrestanu.  Hruban  chto-to  korotko  provorchal,  i  malysh
pechal'no ponuril golovu. Laskovo, no tverdo on razzhal pal'cy  Toda,  zatem
shchelknul hvostom po zemle pryamo pered nim.
   - Zavtra? - sprosil Tod so smireniem.
   Hriss strel'nul glazami v storonu otca i, kogda tot kivnul, rasplylsya v
ulybke. Lico Toda ozarilos' radost'yu, i on prizhalsya k Kenu.
   - YA obeshchal bol'shomu cheloveku (tak hrubany nazyvali roslogo Bena) pomoch'
s loshad'mi, - skazal na proshchanie Hrul, provozhaya  gostej  soglasno  etiketu
hrubanov.
   Ken ulybnulsya tuzemcu. Pohozhe, loshadi pokorili  serdce  Hrula.  CHto  zh,
esli pridetsya ostavit' ih zdes', za zhivotnymi budut horosho  prismatrivat'.
Mozhet byt', dazhe... Ken otbrosil promel'knuvshuyu v golove  mysl'.  Oni  shli
dal'she v spokojnom molchanii; vzroslye staralis' ne toropit'sya, chtoby malysh
pospel za nimi.
   Kogda putniki perevalili cherez goru, Ken ponyal, chto  v  kolonii  chto-to
sluchilos'. Ni na polyane u roshchi, ni vozle domov ne  bylo  vidno  ni  odnogo
cheloveka. V binokl' on zametil nebol'shuyu gruppu muzhchin  -  oni  sideli  za
stolom okolo kostra i, pohozhe, soveshchalis'.
   Vozmozhno, Hu SHi ustroil den' otdyha posle vcherashnej utomitel'noj raboty
i prazdnika, zatyanuvshegosya  do  polunochi?  No  lyudi  za  stolom  vyglyadeli
dovol'no mrachnymi.
   - Nebesnyj korabl' uletel, - razdalsya szadi golos Hrula.
   - Da... I slava Bogu! - Ken opustil binokl'. No my vsego lish'  poluchili
otsrochku, napomnil on sebe. Vremennuyu peredyshku,  blagodarit'  za  kotoruyu
nado kapitana Kiachi.
   On obernulsya, brosiv tosklivyj vzglyad na holmy  za  derevnej  hrubanov.
Gospodi, ved' on mog by otlichno ustroit'sya tam vmeste s sem'ej... Nashli by
peshcheru... Da, takaya zhizn' trudna  i  opasna,  no  on  predpochital  trud  i
opasnost' vozvrashcheniyu v zemnoj  muravejnik.  Snova  zaperet'sya  v  komnate
desyat' na dvenadcat' futov... Emu, povidavshemu beskrajnie prostory  D'yuny!
ZHit' v obshchestve, gde svoboda peredvizheniya schitalas' prestupleniem...
   Da, prestupleniem! Vse social'noe ustrojstvo Zemli  bylo  orientirovano
na to, chtoby obespechit' prozhitochnyj minimum svoim beschislennym obitatelyam.
Tam pravili zakony muravejnika.
   Vozmozhno, kapitan Kiachi  byl  prav.  Vozmozhno,  to,  chto  sluchilos'  na
Sivanne, bylo komediej, raskrashennoj zatem v  chernyj  tragicheskij  cvet...
Vozmozhno, Princip Razdel'nogo Sushchestvovaniya - izzhivshaya  sebya  nelepost'...
Istoriya dala mnogo primerov togo, kak  novye  pokoleniya  otvergali  starye
zakony, lomali tradicii, otodvigali granicy. Kazhdomu vremeni - svoi celi i
svoi zadachi.
   Ken brosil vzglyad na dolinu, v kotoroj mechtal provesti svoyu  zhizn',  na
zelenye polya, serebristuyu glad' reki i voznosivshijsya nad nej most. Tyazhelyj
vozduh vyrvalsya u nego iz grudi, i v sleduyushchij mig  on  pochuvstvoval,  kak
barhatistaya ladon' Hrula legla na  ego  lokot'.  Slovno  probudivshis',  on
obernulsya.
   Dovol'naya mordashka Toda torchala nad grivoj hrubana - malysh vossedal  na
ego plechah. Ken protyanul ruki.
   - Davaj ego mne, Hrul. On tyazhelyj, i ty, naverno, ustal...
   Hruban pokachal golovoj.
   - Ne takoj on tyazhelyj, kak tot gruz, chto lezhit  u  tebya  na  dushe,  moj
drug. Ty pechalish'sya potomu, chto uletel korabl'?
   - Korabl' vernetsya... Vernetsya, chtoby zabrat' nas s D'yuny.
   - Zabrat' s D'yuny? No zachem vam pokidat' D'yunu?
   - |to vash mir, - ustalo proiznes Ken. On opustilsya na zemlyu,  prisloniv
vintovku k kamennoj glybe.
   Hrul, obhvativ hvostom nogu Toddi, prisel ryadom na kortochki;  kazalos',
on zhdal prodolzheniya. Tod vazhno poglyadyval  na  otca  poverh  pyshnoj  grivy
hrubana.
   - Pover' mne, Hrul, my nikogda ne poyavilis' by zdes', esli by  znali  o
vas... |to bylo nastoyashchee potryasenie!
   Vypustiv kogot', hruban pochesal u sebya za uhom. On ulybalsya,  hotya  Ken
ne mog ponyat', chto razveselilo ego priyatelya.
   - Znal by ty, kakoe vyzval potryasenie, kogda vpervye poyavilsya u  nas  v
derevne... - teper' Hrul prosto raskachivalsya ot smeha. -  My  proveli  tut
nemalo vremeni i ni razu ne vstrechali takih... gladkokozhih!  -  ego  hvost
nezhno shlepnul Toddi po spine.
   - Prosti, Hrul, my do  sih  por  mnogogo  ne  ponimaem,  -  nachal  Ken.
Vozmozhno, prishlo vremya zadat' pryamoj vopros -  no  kakim  budet  otvet?  -
Udivitel'no, chto nashi razvedchiki ne nashli ni odnoj derevni  hrubanov.  Gde
vy provodite zimu? Spite v peshcherah?
   - Kakoe eto imeet znachenie? My ne vozrazhaem, chtoby tvoj  narod  ostalsya
na D'yune. Zachem vam uhodit'?
   Opyat' uklonchivyj otvet, vzdohnul pro  sebya  Ken.  Kak  ob®yasnit'  Hrulu
slozhnye filosofskie ponyatiya - da eshche  na  yazyke,  kotoryj  on  sam  osvoil
daleko ne v sovershenstve?
   - Posmotri na etu reku, - Ken tknul pal'cem vniz. - Na  toj  storone  u
nas est' vse, chto nuzhno dlya zhizni -  doma,  skot,  polya...  No  moj  narod
nenasyten! Rano ili pozdno  nashlos'  by  takoe,  chto  nahoditsya  na  vashem
beregu, i chem my pozhelali by zavladet'. I togda etot most...
   - Most postroili vmeste hrubany i lyudi, - perebil ego Hrul. - Prichem po
nashemu nastoyaniyu. Da-da, ya prekrasno ponyal vas togda... ya ponyal,  chto  vam
ne nuzhen most. My, - ego palec  kosnulsya  mohnatoj  grudi,  -  hoteli  ego
stroit'. Most gorazdo nadezhnej malen'koj lodki ili plota.
   Ken pokachal golovoj.
   - Nu, togda ty znaesh', chto ya tozhe vozrazhal protiv stroitel'stva. No vot
pochemu... U menya ne hvataet slov, chtoby eto ob®yasnite.
   Rot  Hrula  priotkrylsya  v  ulybke,  potom  on   pohlopal   po   kolenu
pril'nuvshego k ego spine mal'chika.
   - Govori na svoem yazyke. YA budu slushat'  vnimatel'no,  kak  eto  delaet
Ruod. Mozhet byt', pojmu.
   - Horosho, ya poprobuyu, - Ken reshitel'no podalsya vpered. -  Nash  narod  -
ochen' drevnij,  Hrul.  I  my  pomnim  o  tom,  chto  proishodilo  v  davnie
vremena... my umeem sohranyat' slova - tak,  chto  oni  zhivut  ochen'  dolgo,
tysyachi let, i rasskazyvayut nam o deyaniyah predkov. Sluchalos' tak, chto  odno
plemya vladelo bogatstvom -  plodorodnoj  zemlej,  skotom  ili  seleniem  s
udobnymi domami - v drugom bylo mnogo krepkih molodyh muzhchin. I togda  eti
muzhchiny brali kop'ya i nozhi  s  dlinnymi  lezviyami,  otpravlyalis'  v  zemlyu
sosedej i zabirali vse, chto hoteli.
   - Ochen' glupo, - probormotal Toddi. - Sejchas kazhdyj poluchaet to zhe, chto
i vse ostal'nye...
   - Tak bylo ne vsegda, synok... i postarajsya bol'she ne perebivat'  menya.
- Ken poter podborodok, pytayas' sosredotochit'sya. -  Da,  sejchas  na  Zemle
kazhdyj poluchaet vse neobhodimoe dlya zhizni - pishchu, krov, odezhdu... -  krome
svobody, dobavil on pro sebya. - Odnako nashemu narodu ne hvataet glavnogo -
mesta... I my ishchem drugie planety, takie miry, kak D'yuna,  chtoby  zaselit'
ih. - Ken sudorozhno vzdohnul i  podnyal  golovu,  vzglyanuv  pryamo  v  glaza
hrubana. - Sluchilos' tak, Hrul, chto  my  nashli  prekrasnyj  mir  s  dobrym
narodom, naselyavshim ego. U nih bylo vse, chto  nuzhno  dlya  zhizni...  I  oni
vstretili nas kak druzej. No my - my po nevedeniyu svoemu  pokazali,  skol'
nichtozhny  ih  dostizheniya  po  sravneniyu  s  nashimi.  Ponimaesh',  Hrul?  My
hvastalis' svoim znaniem i siloj... I tot narod pogib! Vse  pogibli!  Ushli
iz zhizni!
   On sdelal pauzu, plechi ego sgorbilis' pod  gruzom  davnej  viny,  glaza
potuhli.
   - Togda nashi starejshiny prinyali zakon, kotoryj zapreshchaet nam ostavat'sya
v mire, gde uzhe est' myslyashchie sushchestva... - golos Kena  prervalsya,  ostraya
bol' razryvala serdce. - Vot pochemu, Hrul, my ne mozhem ostat'sya na  D'yune.
My dolzhny ujti!
   Hruban pokachal golovoj.
   - Ne ponimayu. Nam nichego  ne  nado  ot  vas  -  krome  druzhby.  My  tak
pohozhi... My vmeste eli i rabotali. Nashi zhenshchiny ponravilis'  drug  drugu.
My rastim detej v uvazhenii k tradiciyam. My lyubim uznavat' novoe... Da,  my
pohozhi! Zachem zhe vam uhodit'?
   Ken sudorozhno szhal vintovku.
   - Smotri! - vykriknul on. -  Segodnya  ya  ubil  iz  etogo  oruzhiya  mada.
Zavtra, cherez mesyac ili cherez god kto-to iz nas  mozhet  ubit'  tebya!  I  ya
predpochitayu pokinut' D'yunu do togo, kak eto sluchitsya!
   Rot Hrula priotkrylsya v ulybke.
   - Govorya po pravde, mada prikonchilo moe kop'e...
   |to zayavlenie bylo sdelano s  nekotoroj  dolej  ironii  i  vyzova.  Ken
nevol'no ulybnulsya,  podumav  o  tom,  chto  molodoj  hruban  ne  lishen  ni
ohotnich'ego tshcheslaviya, ni chuvstva yumora.
   - Ty otkryl mne svoe serdce, - tiho prodolzhal Hrul;  sejchas  ego  golos
pohodil na murlykan'e ogromnogo kota. Ne glyadya  na  Kena,  hruban  risoval
chto-to v pyli - zamyslovatyj chertezh, sostoyashchij iz mnozhestva okruzhnostej  i
pryamyh linij. - YA zapomnyu to, chto ty skazal. - Rezkim  dvizheniem  on  ster
svoj risunok i podnyalsya. - Idem! Pridet vremya, i my prodolzhim razgovor.
   Hruban poudobnee usadil na plechah Toddi i reshitel'no napravilsya vniz po
sklonu. Ken mrachno zashagal sledom. Tak oni i spustilis' k mostu.
   Veroyatno, Pat zametila ih iz poselka i vybezhala navstrechu; lico ee bylo
vstrevozhennym. Ona popytalas' osvobodit' Hrula ot  ego  noshi,  no  molodoj
hruban zaprotestoval, a Tod lish' krepche  vcepilsya  v  zhestkuyu  grivu.  Pat
otstupila, v rasteryannosti opustiv ruki.
   - CHto on eshche natvoril, Ken? - ee tihij golos byl pechalen.
   - Hotel povidat'sya s Hrissom, - lakonichno otvetil Ken, zatem kivnul  na
sidevshih vokrug stola kolonistov: - CHto sluchilos'?  Pochemu  u  vseh  takoj
pohoronnyj vid?
   - O! - na gubah Pat  vdrug  promel'knula  ulybka.  -  Pribyla  pochtovaya
kapsula, i Hu SHi s Lorensom zakrylis' v kabinete... chitayut pis'mo! I  zhdut
tebya.
   - No korabl' ved' uzhe uletel?
   Pat molcha kivnula, ee ulybka sdelalas' eshche shire. Obnyav zhenu  za  plechi,
Ken privlek ee k sebe.
   - CHto zhe tak tebya nasmeshilo, rodnaya?
   Kapitan dopytyvalsya u |jba Dotrisha naschet  tabachnyh  list'ev,  i  vdrug
podbezhal odin iz ego lyudej, vypalil kakie-to cifry, i oni tut zhe pomchalis'
na korabl'. Dazhe ne uspeli poproshchat'sya! Kapitan tol'ko kriknul  |jbu,  chto
on ne vyderzhit eshche tri mesyaca s etim rebenkom. - Pat strel'nula glazami  v
storonu Toda. - CHerez pyat' minut posle otleta  "Astrid"  pribyla  pochtovaya
raketa, - ona ne vyderzhala i razulybalas', glyadya  na  obeskurazhennoe  lico
muzha. - Mejsi Mak-Ki govorit, chto kapitan provernul  vse  eto  delo  ochen'
lovko!
   Smeh Pat byl takim zarazitel'nym, chto Ken ne vyderzhal i tozhe zahohotal.
Pokachav golovoj, ona skazala:
   - Mozhno schitat', chto na etot raz  nas  vyruchil  Toddi.  Nikogda  by  ne
podumala... - ee vzglyad skol'znul po oval'nomu lichiku malysha, vossedavshego
na plechah Hrula. - Nu, milyj, idi! Tebya zhdut.
   Kogda Ken pereshagnul porog kabineta metropologa,  Hu  SHi  i  Li  Lorens
sideli za pis'mennym stolom,  izumlenno  razglyadyvaya  apparat  dlya  chteniya
mikrofil'mov. |kran stoyavshego pered nimi pribora mercal slabym zelenovatym
siyaniem.
   - Nakonec-to, Ken! - Li vskochil i podtolknul k nemu apparat. - Vzglyani!
Mozhet, ty najdesh' v etom kakoj-to smysl.
   Ken  bystro  prosmotrel  direktivy  Kolonial'nogo  departamenta.  Potom
prochital eshche raz, medlenno, slovo za slovom. Brovi ego polezli vverh.
   - Oni eto ser'ezno?
   - Vidish'! - torzhestvuyushche voskliknul Lorens, povorachivayas' k  Hu  SHi.  -
Ken tozhe slegka ozadachen!
   Postukivaya  pal'cem  po  ekranu,  sociolog  monotonnym  golosom   nachal
perechislyat':
   - Oni utverzhdayut, chto  planetu  obsledovali  v  polnom  sootvetstvii  s
pravilami, i  nikakih  aborigenov  zdes'  byt'  ne  mozhet.  Oni  zapreshchayut
vstupat' v kontakt s etimi nesushchestvuyushchimi aborigenami, poka  ne  pribudut
podgotovlennye specialisty. Oni trebuyut, chtoby proizvodilis' zapisi  yazyka
dlya posleduyushchego semanticheskogo analiza - bez vstupleniya v kontakt,  a?  -
Lorens opersya kulakami o stol,  vozmushchenno  glyadya  na  sobesednikov.  -  I
poslednee: oni prikazyvayut, chtoby my  ohranyali  poselok,  mashiny,  skot  i
polya, ne dopuskaya proniknoveniya kul'turnoj i tehnologicheskoj informacii  v
tuzemnuyu sredu! Razrazi menya grom, kak vam eto ponravitsya?
   Hu SHi vyglyadel sovershenno podavlennym.
   - Kak ya dolzhen ponimat' eti instrukcii? - probormotal on.  -  I  chto  ya
mogu skazat' teper' v opravdanie nashih dejstvij?
   - SHi, - Lorens pohlopal ozadachennogo metropologa po plechu, -  ty  delal
to, chto i lyuboj razumnyj chelovek na tvoem meste. A eto chush',  -  on  tknul
pal'cem v ekran, - vyglyadit tak, slovno  ee  sostryapala  komanda  idiotov,
zhelayushchih opravdat'sya vo chto by to ni stalo. K tomu  zhe,  bifshteks  uzhe  na
skovorodke i dazhe obzharen s dvuh storon,  -  sociolog  uhmyl'nulsya.  -  My
sdelali vse, chto nam zapreshcheno, i prakticheski ne  vypolnili  ni  odnoj  ih
rekomendacii. Da, my vstupili v  kontakt  s  razumnymi  sushchestvami!  No  ya
nikogda ne slyshal o rase, na kotoruyu podobnyj kontakt  okazal  by  men'shee
vliyanie. Oni vstretili nas  kak  ravnye  partnery  i  yavno  ne  sobirayutsya
konchat' samoubijstvom. - Li povernulsya k administratoru kolonii i,  sdelav
effektnuyu pauzu, zavershil svoyu rech': - Na vashem meste, uvazhaemyj doktor, ya
ne stal by posypat' glavu peplom... I uzh  tem  bolee  -  rukovodstvovat'sya
takimi durackimi instrukciyami!
   - Kapitanu Kiachi sledovalo zaderzhat'sya, - probormotal Hu SHi.  -  YA  byl
obyazan ego ugovorit', nastoyat'...
   Lorens uhmyl'nulsya, vzglyanuv na Kena.
   - Somnevayus', chtoby kto-nibud' iz nas mog ego  ugovorit',  kogda  radar
"Astrid" zafiksiroval priblizhenie kapsuly.
   Komnatu  napolnilo  basovitoe  gudenie  priemnika,  ulovivshego  signaly
pochtovoj kapsuly.
   - Neuzheli eshche odna? - voskliknul Lorens i vyskochil za dver'.  On  zamer
na kryl'ce, pristaviv ladon' kozyr'kom ko lbu  i  vglyadyvayas'  v  priemnuyu
machtu, torchavshuyu v centre posadochnoj ploshchadki. Ken prisoedinilsya  k  nemu,
podnimaya binokl'.  Tak  i  est'!  V  solnechnyh  luchah  posverkival  korpus
krohotnoj raketki.
   |to poslanie prishlo iz departamenta Vneshnih Snoshenij;  po  sravneniyu  s
instrukciyami  kolonial'nogo  vedomstva  ono  kazalos'  bolee   svyaznym   i
soderzhalo  trebovanie  otpravit'  podrobnyj  doklad  o   tuzemcah   D'yuny.
Kolonistam  eshche  raz  napominali  ob   uzhasnyh   posledstviyah   nezakonnyh
kontaktov, a takzhe o nakazaniyah, predusmotrennyh za podobnye dejstviya. Oni
byli ne menee uzhasny.
   - Itak, sidite i  ne  vysovyvajte  nosa,  -  prokommentiroval  poslanie
Lorens. - A  kak  byt',  esli  iniciativoj  zavladeet  protivnaya  storona?
Skazhi-ka, Ken, kto kogo uvidel pervym?
   Porazmysliv, Ken pripomnil, kak dvoe malen'kih  hrubanov  naskochili  na
nego v pogone za myachom.
   - Nu, esli ne schitat' samogo pervogo vizita... - nereshitel'no nachal on.
   - Vot imenno! - s entuziazmom voskliknul Lorens. - Budem  schitat',  chto
oni nas nashli. Nyuans, konechno, no nemalovazhnyj. YA prav?
   - Mozhet byt'... - Hu SHi vstal i medlenno  podoshel  k  oknu.  Beskrajnyj
prostor  raskinulsya  pered  nim  -  lesa  v  zelenom  vesennem  ubranstve,
golubovatye kontury dalekih gor, yarkoe bezdonnoe nebo... Takogo  na  Zemle
ne uvidish',  dazhe  esli  sobrat'  voedino  vse  eti  tshchatel'no  ohranyaemye
Kvadratnye Mili zapovednikov! Ostraya bol' sozhaleniya kol'nula ego. Oni  tak
horosho nachali... Stol'ko sil, stol'ko truda i nadezhd - i vse poshlo prahom!
   Hu SHi povernulsya k svoim pomoshchnikam i pechal'no pokachal golovoj.
   - Mozhet byt', - povtoril on. - No stol' uzh vazhno, kto  kogo  nashel?  My
dolzhny ujti, dzhentl'meny! My obyazany eto sdelat' vo  imya  teh  blagorodnyh
principov, kotorye poklyalis' uvazhat'! Pervyj raz posle sinajskoj  tragedii
my stolknulis' s drugoj razumnoj rasoj... I nashi dejstviya zdes', na D'yune,
sposobny mnogoe opredelit'...
   Riv  i  Lorens  molcha  stoyali  pered  nevysokim  hrupkim  rukovoditelem
kolonii. Za tri goda znakomstva im ni razu ne prishlos' somnevat'sya  v  ego
kompetentnosti ili ne vypolnit' prikaz, otdannyj myagkim vezhlivym  golosom.
Odnako doverie, kotoroe oni  pitali  k  Hu  SHi,  vo  mnogom  opiralos'  na
avtoritet posta; on byl predstavitelem vlasti,  rukoj  i  golosom  dalekoj
Zemli. Teper' zhe pered nimi stoyal chelovek - prosto  chelovek,  s  takim  zhe
isterzannym serdcem, kak u ih zhen i tovarishchej, kak u nih samih. No on  byl
tverd v svoej vere, i eto davalo emu pravo prikazyvat'.
   - YA ponimayu, druz'ya,  vseh  nas  zhdet  uzhasnoe  razocharovanie,  -  tiho
proiznes  Hu  SHi.  -  Sohranim  zhe  muzhestvo!  -  On  stisnul  ruki  svoih
pomoshchnikov. -  YA  rasschityvayu  na  vashu  podderzhku,  Ken,  Li!  My  dolzhny
vypolnit' svoj dolg, kakim by tyagostnym on ne okazalsya.
   Lorens, chto-to nedovol'no burknuv, pozhal protyanutuyu metropologom ruku.
   - Ne nravitsya mne vse eto, - nahmurivshis', zayavil on. -  Bylo  by  kuda
devat'sya...
   Ken tosklivo vzdohnul. Devat'sya,  pozhaluj,  bylo  nekuda.  On  soglasno
kivnul, zametiv, kak slabaya ulybka skol'znula po gubam Hu SHi. V  tyagostnom
molchanii vse troe napravilis' k dveryam.





   Oni voshli v stolovuyu, okazavshis' licom k  licu  s  molchalivymi  lyud'mi,
vyzhidatel'no smotrevshimi na nih.  Hu  SHi  podtolknul  svoih  pomoshchnikov  k
skamejkam, na kotoryh ustroilis' ih sem'i.  Sam  on  ostanovilsya  ryadom  s
Fillis, po-prezhnemu molchalivyj i pogruzhennyj v razdum'ya. Ken sel na  lavku
okolo Pat, pogladil ee po ruke i kivnul Hrulu, Toddi  svernulsya  kalachikom
na kolenyah hrubana.
   - Kak vy uzhe znaete, segodnya opustilis' dve pochtovye kapsuly,  -  nachal
Hu SHi; golos ego, kak vsegda, byl rovnym i spokojnym. -  Nado  priznat'sya,
oni slegka zapozdali... my uzhe narushili vse instrukcii dvuh departamentov.
   |ti slova vyzvali volnu nervnyh smeshkov i negoduyushchee fyrkan'e  Lorensa.
Skosiv glaza Ken zametil, chto Hrul glyadit na  nego;  kazalos',  soobshchennye
metropologom novosti ne slishkom interesovali molodogo hrubana.
   - Kak by to ni bylo, my naladili svyazi s nashimi novymi druz'yami.  -  SHi
poklonilsya v storonu Hrula, - hotya glavnuyu problemu reshit' ne smogli...
   - |to kakuyu zhe? - razdalsya golos Mak-Ki.
   - Vidite li, nam rekomenduetsya kak  mozhno  skoree  pokinut'  planetu...
zhelatel'no - na transporte "Astrid". - V komnate povislo mrachnoe molchanie.
- Pravda, doblestnyj kapitan Kiachi predostavil nam nebol'shuyu peredyshku...
   - Peredyshka - ona i est' peredyshka, - vysokaya figura Mak-Ki navisla nad
stolom. - Rano ili pozdno - cherez mesyac  ili  cherez  god  -  nam  pridetsya
uletet' otsyuda. I, chert voz'mi, eto mne sovsem ne po dushe!
   Sredi kolonistov prokatilsya odobritel'nyj gul. Slovno po komande, Riv i
Lorens vstali i podoshli k metropologu. Li podnyal ruku, prizyvaya k tishine.
   - Pover'te, SHi, Ken i ya ispytyvaem takie zhe chuvstva, takuyu zhe gorech'  i
obidu... No chto podelaesh'! Dazhe v nashem mire, s ego chetkoj reglamentaciej,
sluchayutsya oshibki. Ih posledstviya legli na nas... CHto zhe delat'! Muzhat'sya i
terpet' - drugogo puti net! A poka, - sociolog ozorno podmignul priunyvshim
kollegam,  -  my  poluchili  otsrochku  i  vozmozhnost'   naslazhdat'sya   etim
prekrasnym i prostornym mirom! Davajte zhe ispol'zuem ee s  tolkom  -  komu
kak nravitsya.  Tut  mozhno  nabrat'  ves'ma  cennyh  suvenirov,  prodolzhit'
kontakty s nashimi druz'yami s togo berega reki ili  prosto  otdohnut'...  I
kto znaet, - na  gubah  Lorensa  zaigrala  hitraya  usmeshka,  -  vdrug  tri
departamenta na Zemle perederutsya, vyyasnyaya, kto bol'she vinovat, i  zabudut
o nas...
   Vpolne vozmozhnaya  situaciya,  prishlo  v  golovu  Kena,  no  rukovoditel'
kolonii rezko zaprotestoval.
   - Druz'ya, ya iskrenne rad, chto ne vse iz  nas  poteryali  chuvstvo  yumora,
odnako ne budem obol'shchat'sya. My poklyalis' soblyudat' zakony Zemli, i potomu
ne mozhem zhit' na planete, naselennoj drugimi  razumnymi  sushchestvami.  A  v
tom, - SHi poklonilsya v storonu Hrula, - chto nashi druz'ya  hrubany  razumny,
net somnenij. Znachit,  my  dolzhny  ujti...  dolzhny  prinesti  etu  zhertvu.
Velikuyu zhertvu  -  dlya  teh,  kto  videl  D'yunu!  -  zakonchil  metropolog,
sudorozhno vzdohnuv.
   |ta pateticheskaya rech' proizvela bol'shee vpechatlenie na muzhskuyu polovinu
gruppy; zhenshchinam mysl' o  zhertvah  pohozhe  ne  slishkom  imponirovala.  Ken
zametil, kak Pat, naklonivshis' k Salli Lorens,  chto-to  prosheptala  ej  na
uho. Ta okinula Patriciyu vnimatel'nym vzglyadom, potom slabo  ulybnulas'  i
kivnula. Lyubopytno, o chem  oni  sheptalis'?  Ken  reshil,  chto  tozhe  obyazan
skazat' paru slov v podderzhku zakonnoj vlasti.
   - Kstati, doktor SHi... - nachal on.
   - Kstati, doktor SHi eshche ne zavtrakal, - peredraznila ego Fillis. -  Kak
i vse ostal'nye! Nu-ka, zhivo za  stol!  Ne  mogu  smotret',  kak  ostyvaet
yaichnica!
   Kolonisty zashumeli; zdorovyj appetit zastavil  na  vremya  pozabyt'  pro
unynie.  Poslyshalis'  golosa  detej,  zvon  posudy  i  stolovyh  priborov;
raskrasnevshayasya Fillis s udovol'stviem sledila, kak bystro pusteyut podnosy
i tarelki.
   - CHto ty skazala Salli Lorens? - sprosil Ken zhenu, vozvrashchayas' na  svoe
mesto.
   Na lice Pat poyavilos' nevinnoe izumlenie.
   - O, nichego  ser'eznogo,  dorogoj!  Obychnaya  zhenskaya  boltovnya,  -  ona
otpravila v rot kusok yaichnicy. - Mmm... Kak vkusno!
   Toddi prerval dal'nejshie rassprosy, oprokinuv na stol chashku s kompotom.
K sozhaleniyu, dazhe teper' emu ne udalos' dobrat'sya do varen'ya, tak chto  vsya
posuda v yarde  ot  nego  podvergalas'  opasnosti.  Ken  voznamerilsya  bylo
otchitat' syna, no tut v uglu stolovoj zagudel priemnik.
   - Novye instrukcii? - voskliknul Lorens, brosivshis' k oknu.  -  Pohozhe,
segodnya oni syplyutsya s neba gradom! Ot kogo zhe na etot raz?
   - Ot Obshchestva Lyubitelej Koshek i Ohrany Hvostatyh Tuzemcev, - Ori Gejnor
zahihikala.
   - Ori! - prikriknula na nee Kejt Moudi, pokazav glazami na Hrula.
   Ori, odnako, ne smutilas'. Sunuv muzhu v rot grenku, ona  vytolkala  ego
za dver':
   - S®esh' eto i mchis' so vseh nog, Sem. My zhazhdem novostej!
   - Klyanus' vechnym blazhenstvom, eto Kosmodep, - zayavil |kerd.
   - Net, Soyuz Druzej Inoplanetnogo Razuma, - Mak-Ki,  podcepiv  na  vilku
yaichnicu, uhmylyalsya vo ves' rot.
   - YA zhe vam skazala - Obshchestvo Lyubitelej... - nachala  Ori,  no,  zametiv
strogij vzglyad Hu SHi, oseklas'.
   CHerez neskol'ko minut Sem polozhil pered metropologom kapsulu i  apparat
vosproizvedeniya. Grud' Gejnora tyazhelo vzdymalas' posle probezhki, odnako on
ostalsya stoyat' ryadom s Hu SHi, poka tot ne raspechatal kontejner. Perevernuv
ego,  rukovoditel'  kolonii  vytryahnul  na  skatert'  goluboj   cilindrik,
okol'covannyj serebryanymi zvezdami.
   - Kosmodep, chto ya govoril! - v golose |kerda zvuchala skoree zlost', chem
torzhestvo.
   Hu SHi bystro prosmotrel poslanie, potom peredvinul ekran Lorensu.
   - Parni, konchajte sekretnichat' i prochtite etu shutku  vsluh!  -  serdito
skazal Mak-Ki. - CHego eshche  ot  nas  hotyat?  CHtoby  my  ne  pustili  shkurki
tuzemcev na prikrovatnye kovriki?
   Lorens rassmeyalsya i podnyal glaza ot ekrana.
   - YA zhe vam predskazyval, chto tri nashih hozyaina scepyatsya! Vot i Kosmodep
vvyazalsya v draku! Nam prikazano "obsledovat' mesta obitaniya  aborigenov  i
sobrat' obrazcy"! Kak, Hrul, ne vozrazhaesh'? - Li s usmeshkoj  povernulsya  k
molodomu hrubanu, lico kotorogo ostavalos' nepronicaemym.
   - |j, a stoit li emu slushat' o vseh etih sekretah Kosmodepa? -  sprosil
Gejnor.
   - Pochemu by i net? |ti instrukcii imeyut pryamoe otnoshenie k ego  narodu,
- pozhal plechami Lorens. - Vprochem, ya somnevayus', chto on dostatochno  osvoil
yazyk... dazhe nam slozhno razobrat' byurokraticheskuyu tarabarshchinu.
   Sociolog nachal zachityvat' poslanie.  Prislushivayas'  k  ego  monotonnomu
golosu, Ken ukradkoj nablyudal za hrubanom. Ponimaet li on chto-nibud'? Lico
Hrula po-prezhnemu ostavalos' bezmyatezhnym; Ken ne mog zametit' ni volneniya,
ni kakih-libo probleskov interesa. No slushal gost' ochen' vnimatel'no.
   Lorens otlozhil schityvayushchij pribor.
   - Obsledovat' mesta obitaniya! Vse! - on vozdel ruki k  potolku.  -  |ti
tipy dumayut, chto my uzhe postroili kosmicheskij  flot!  Bazz,  -  on  brosil
vzglyad na |kerda, -  skol'ko  vremeni  zajmet  poverhnostnyj  osmotr  vseh
kontinentov s pomoshch'yu nashego edinstvennogo vertoleta?
   Pilot, nahmurivshis', ustavilsya v ugol.
   - Tak... Pri skorosti poltorasta mil' v chas... Kak minimum, polgoda,  -
|kerd vozmushchenno podnyal brovi. - Da u  nas  goryuchego  ne  hvatit!  Nelepaya
zateya!
   - A chto eshche ostaetsya delat'?
   - Nu, obratit'sya za pomoshch'yu k tuzemcam... YA  dumayu,  u  nih  sushchestvuet
chto-to vrode magii... - |kerd nasmeshlivo pokosilsya v storonu Hrula.
   Hu SHi zadumchivo poter lob tonkimi pal'cami.
   - Itak, my poluchili instrukcii ot treh departamentov, - proiznes on.  -
Kolonial'noe upravlenie informirovalo nas, chto tuzemcev  ne  sushchestvuet  v
prirode, a koli uzh oni est', to nam sleduet ubirat'sya -  i  pobystree!  No
transport ushel, i my ne  mozhem  vypolnit'  eto  rasporyazhenie.  Departament
Vneshnih  Snoshenij  predlagaet  nam  ostorozhno  sobirat'   informaciyu,   ne
pokazyvayas' na glaza aborigenam, - on  usmehnulsya  Hrulu,  i  tot  otvetil
metropologu bezmyatezhnoj ulybkoj. - Nakonec,  Kosmodep  trebuet,  chtoby  my
obsledovali  vsyu  planetu  na  predmet   vyyavleniya   arealov,   zaselennyh
tuzemcami... I  vse  druzhno  predosteregayut  nas  otnositel'no  nezakonnyh
kontaktov.
   - Ladno, chto zhe nam teper' delat'? - sprosil Sem Gejnor.
   - Razojtis' po domam  i  nachat'  zanimat'sya  hozyajstvom,  -  reshitel'no
zayavila ego supruga.
   |to predlozhenie bylo podderzhano vsemi zhenshchinami.
   - Poleznoe delo, - kivnul Sem. - No eto ne reshaet vopros s hrubanami  i
nezakonnymi kontaktami.
   - CHto zh, prodolzhim to, chto uzhe nachato, - Hu SHi podnyalsya. - Ne  zabyvaya,
konechno,  chto  my  zdes'  -  tol'ko  gosti  i  ne  dolzhny   zloupotreblyat'
gostepriimstvom hozyaev.
   Ben Adzhej tozhe vstal iz-za stola.
   - SHi, nado zapasti korm dlya zhivotnyh. Pozhaluj, nam pridetsya ostavit' ih
zdes' - v vide kompensacii za postoj. Hrulu ochen'  nravyatsya  loshadi,  i  ya
postarayus'  nauchit'  ego  vsemu,  chemu  smogu.  On   stanet   prevoshodnym
konevodom! Nadeyus', eto ne povredit hrubanam?
   - YA tozhe tak dumayu. CHto skazhesh', Li?
   - Nu, u nih ved' uzhe est' domashnij skot... eti samye urfy. Pochemu by im
ne spravit'sya i s korovami i loshad'mi? YA ne vizhu tut prichin dlya  poval'nyh
samoubijstv.
   - Krome Hrula, mne eshche  ponadobyatsya  pomoshchniki,  -  zychno  provozglasil
Adzhej, obvodya glazami komnatu. -  Ken,  Mejsi,  davajte-ka  na  vyhod!  So
skotom mnogo vozni.
   - A mne nuzhen krepkij parenek dlya myt'ya posudy, - propela Fillis. - Nu,
kak, dobrovol'cy najdutsya?





   Ken toroplivo vstal, chtoby posledovat' za Adzheem,  no  Patriciya  krepko
vzyala ego za ruku. Na gubah ee igrala ulybka, glaza kovarno pobleskivali.
   Vy nichego ne zabyli, mister Riv? - laskovo osvedomilas' ona.
   Ken v nedoumenii posmotrel na zhenu.
   - Tvoj syn, - napomnila ona, teatral'nym zhestom pokazyvaya na Toddi.
   - On mozhet pomoch' s posudoj, - tverdo otvetil Ken.
   - Ne uvilivajte, ser, - skazala Kejt Moudi; ee palec utknulsya  pryamo  v
grud' Kena. - Teper' ty otvechaesh' za mal'chishku! |tomu sorvancu  neobhodima
muzhskaya ruka.
   Hrul s Todom ponablyudali za etoj scenoj, molcha vstali i  prisoedinilis'
k  Kenu.  Tot,  pamyatuya  ob  utrennih  fokusah,   serdito   posmotrel   na
sosredotochennoe, ser'eznoe lichiko synishki. Nichego  pohozhego  na  izvinenie
tam napisano ne bylo; nikakih ugryzenij sovesti Toddi yavno ne ispytyval.
   CHto bylo, to proshlo; dlya shestiletnego rebenka  tol'ko  nastoyashchee  imeet
znachenie i smysl, napomnil sebe Ken.
   Ostal'nye  deti  nachali  vytirat'  stoly,   negromko   peregovarivayas'.
Privychka ponizhat' golos v lyubom meste, gde sobralos' bolee  treh  chelovek,
stala pochti vrozhdennoj.  I  devochki,  i  mal'chishki  dvigalis'  ostorozhnymi
shazhkami; malen'kie sushchestva, neznakomye s prostorom,  uchivshiesya  hodit'  v
krohotnyh komnatushkah i na perepolnennyh  trotuarah,  zhertvy  beschislennyh
ogranichenij zemnogo muravejnika.
   Vnezapno Kenu prishlo v golovu, chto Toddi  nachisto  lishen  etih  stadnyh
instinktov. Vchera vecherom, vo vremya shumnogo prazdnika, ego golosok  zvuchal
edva li ne gromche vseh. Utrom on prodelal bol'shuyu chast'  puti  do  derevni
hrubanov; i na obratnoj doroge, poka Hrul ne vzyal ego na plechi,  uhitryalsya
ne otstavat' ot muzhchin. Zemnoe  vospitanie  ne  ostavilo  na  nem  nikakih
sledov, ne prevratilo  ego  v  nichtozhnyj  vintik  vseplanetnogo  mehanizma
vyzhivaniya. I Ken sodrognulsya, predstaviv sebe sud'bu syna. Razve on smozhet
zhit' v labirintah blokov, koridorov  i  tupikov,  zabityh  miriadami  tel?
SHeptat', a ne govorit', peredvigat'sya v polshaga, ne obgonyat', ne  krichat',
ne podnimat' golovy...
   Vzdohnuv, Ken protyanul synishke ruku.  Lico  mal'chika  vdrug  osvetilos'
robkoj ulybkoj, i tonkie pal'chiki doverchivo legli  v  ego  ladon'.  Odnako
drugoj rukoj Toddi krepko derzhal za Hrula.
   Vtroem oni napravilis' k hlevu.
   Iz vseh kolonistov tol'ko Ben Adzhej i Mejsi Mak-Ki imeli opyt obrashcheniya
s domashnim skotom. Popav v spisok kandidatov, kotorym predstoyalo osvaivat'
D'yunu, Mak-Ki nachal specializirovat'sya v oblasti zhivotnovodstva; teper' on
vzyal na sebya zabotu o nebol'shom stade  korov.  Proshedshej  zimoj  on  mnogo
vozilsya s urfami - krupnymi travoyadnymi, pohodivshimi na olenej. Ih  moloko
okazalos' bogatym kal'ciem i zhirami, a  takzhe  ves'ma  priyatnym  na  vkus;
hrubany ispol'zovali ego dlya prigotovleniya masla i syra. No vryad li  urfov
mozhno bylo ispol'zovat' v kachestve verhovyh zhivotnyh  -  svoimi  korotkimi
kurguzymi tulovishchami oni napominali davno vymershih  na  Zemle  zebr  i  ne
godilis' pod sedlo.
   Vprochem, urfy ne yavlyalis'  pervoocherednoj  problemoj;  glavnoj  zadachej
kolonii bylo vosstanovlenie pogolov'ya zemnyh domashnih zhivotnyh -  loshadej,
korov, svinej.
   Ken Riv eshche na zemle nachal zanimat'sya konevodstvom - v teorii, konechno.
Vmeste s nim po etoj special'nosti obuchalsya Vik Solinari, no sejchas on byl
slishkom zanyat sortirovkoj gruzov, razborkoj vsevozmozhnogo  oborudovaniya  i
razmeshcheniem zapasov na sklade. Dejstvitel'no,  kogda  Ken,  Hrul  i  Toddi
podoshli k plastikovomu navesu, Vik uzhe  trudilsya  na  pod®emnike,  poputno
otdavaya komandy svoim pomoshchnikam.
   - Hriss! - vdrug radostno zavopil Toddi i, vyrvav ladoshku iz ruki otca,
vo vsyu pryt' pustilsya k beregu.
   Ken povernul golovu. Bol'shaya gruppa tuzemcev, vozglavlyaemaya  Hristanom,
poyavilas' na mostu. Hriss brosilsya navstrechu priyatelyu.
   - Tvoj narod ochen' dobr, - skazal on Hrulu.  -  Vy  sovsem  ne  obyazany
pomogat' nam.
   - Tut mnogo raboty, a u nas v derevne pochti nechego delat', -  ulybnulsya
molodoj hruban.
   Oni podoshli k sarayu, sluzhivshemu hlevom, kogda  dvoe  mal'chishek  nagnali
ih. Za Toddi volochilsya v pyli verevochnyj hvost - raza v  poltora  dlinnee,
chem u malen'kogo tuzemca. Ben Adzhej vstretil svoih pomoshchnikov na poroge.
   - YA uzhe nakormil ih zernom iz nashih zapasov, -  veterinar  pohlopal  po
gladkomu krupu voronogo zherebca. - Teper' ne  hudo  by  vykupat'  loshadej.
Sejchas ya pokazhu vam, kak nadevat' uzdechku, i otpravlyajtes' k reke.  Tol'ko
ne speshite - zhivotnye eshche ne prishli v sebya.
   Vspomniv, kak vchera bujstvoval  na  trape  zherebec,  Ken  podozritel'no
ustavilsya na loshadej.
   - |tot bol'soj losad'... -  Hrul  pokazal  na  voronogo.  -  YA  uchit'sya
uhazhivat' za nim? - ot volneniya on sil'no shepelyavil. Ben kivnul,  i  glaza
hrubana radostno sverknuli.
   - On dovolen? - shepnul veterinar Kenu.
   - Ne somnevayus'.
   - Pust' luchshe ih poluchat hrubany... - Ben ogorchenno nasupil brovi. -  YA
ne smog by pristrelit' loshadej.
   - Pristrelit'?
   - A chto eshche ostaetsya? Oni ne privykli k svobode...  Legkaya  dobycha  dlya
madov!
   Oni podoshli k blizhajshemu stojlu, i Ben,  snyav  s  kolyshka  uzdu,  nachal
ob®yasneniya. Veterinar staralsya govorit'  poproshche,  chtoby  ego  slova  byli
ponyatny hrubanu. Pochemu-to ego lekciya vyzvala u Hrissa pristup smeha; Hrul
strogo poglyadel na nego, i mal'chik  skonfuzhenno  zamolk.  No  tut  k  delu
podklyuchilsya Toddi. On nachal chto-to  sheptat'  na  uho  priyatelyu,  i  teper'
zahihikali uzhe oba.
   - |j, sorvancy! - prikriknul na nih Ken. - Nu-ka, sadites' syuda!  -  on
pokazal na shtabel' meshkov  s  kormom.  -  I  vedite  sebya  potishe.  Loshadi
nervnichayut... ne hvatalo tol'ko, chtoby odin iz vas ugodil pod kopyta!
   Mal'chishki, udivlenno priotkryv rty, zabralis' na shtabel'. Veroyatno, oni
ne ponimali, v chem provinilis', no Ken ne stal vdavat'sya  v  ob®yasneniya  i
povernulsya k nim spinoj.
   Ben Adzhej protyanul Kenu i Hrulu po uzdechke.
   - K loshadi podhodite s levoj storony, - prodolzhal on svoi  nastavleniya.
- Pohlopajte po  krupu,  pogovorite  s  nej.  Koni  lyubyat,  kogda  s  nimi
razgovarivayut... tol'ko  tiho,  laskovo.  -  Ben  shagnul  v  stojlo  seroj
kobylki, i ona  poslushno  postoronilas'.  -  Teper'  nakin'te  povod'ya  na
golovu... nedouzdok dolzhen prohodit' za ushami... mundshtuk voz'mite v levuyu
ruku... zastav'te razzhat' zuby... - on prodemonstriroval vse  operacii.  -
Vot tak! Teper' mozhno vyvodit' loshad' iz stojla.
   Delo pokazalos' Kenu dovol'no prostym. Ne somnevayas', chto  spravitsya  s
pervogo raza, on podoshel k  svoej  izbrannice,  ryzhej  kobylke  po  klichke
Soksa. On lyubovalsya eyu eshche vchera, kogda vygruzhali zhivotnyh.  SHerst'  Soksy
byla gladkoj, blestyashchej; na kolenyah perednih nog svetilis' belye otmetiny.
   Ken  pohlopal  loshadku  po  krupu,  starayas'  vtisnut'sya  mezhdu  nej  i
peregorodkoj stojla. Soksa fyrknula i chut' podalas' v storonu.  Pripomniv,
kak Adzhej nakidyval povod'ya, Ken poproboval  povtorit'  ego  dvizheniya,  no
remni pereputalis'. So vtoroj popytki emu  udalos'  pravil'no  raspolozhit'
povod'ya na shee kobyly, odnako nedouzdok vse vremya lez ej  v  glaza.  Soksa
terpelivo morgala, ne pytayas' sbrosit' uzdu. Teper' Ken zapustil pal'cy ej
v rot, chtoby razzhat' chelyusti. On porazilsya, kakie ogromnye zuby u loshadi -
kazalos', ej nichego ne stoit perekusit' popolam ego  ruku!  Ken  podnes  k
gubam Soksy mundshtuk, no ona  snova  fyrknula,  zamotala  golovoj  i  uzda
svalilas' na pol.
   Nakonec, posle neskol'kih popytok uzdechka  byla  nadeta,  i  Ken  vyvel
kobylu naruzhu. Hrul, derzhavshij pod uzdcy  voronogo  zherebca,  byl  uzhe  na
polputi k reke; na spine konya ustroilis' oba mal'chika. Ben s seroj kobyloj
vozvrashchalsya s berega, shkura loshadi potemnela ot vody.
   - Podozhdi, paren', - burknul on, -  ya  pomogu  tebe  vzobrat'sya  ej  na
spinu.
   Ken davno mechtal proehat'sya verhom, no loshad' byla takaya ogromnaya... On
robko pohlopal kobylu po spine, i ona skosila na Kena bol'shoj karij  glaz.
Emu pokazalos', chto v ee vzglyade zastylo nedoumenie  -  mol,  chego  zhe  ty
zhdesh'? Bok Soksy byl teplym i barhatistym na oshchup', a  ishodivshij  ot  nee
sil'nyj zapah trevozhnym i stranno priyatnym.
   Adzhej podsadil ego, i Ken vzgromozdilsya na loshad',  svesil  vniz  vdrug
stavshie nenuzhnymi nogi. Soksa i uhom ne  povela.  Hrebet  u  nee  okazalsya
strashno ostrym, sidet' bylo neudobno, u Kena vozniklo  oshchushchenie,  chto  ego
raspilivayut popolam. Ladno,  podumal  on,  budem  schitat',  chto  vse  idet
normal'nym poryadkom.
   - Molodec! - Ben pohlopal ego po kolenu. -  Nastoyashchij  kovboj!  Teper',
znachit, tak: hochesh' svernut' nalevo, potyani za levyj povod, napravo  -  za
pravyj. Potyanesh' za oba -  ona  ostanovitsya.  A  chtoby  skakat'  daleko  i
bystro, oslab' povod'ya i stukni ee kablukami po  bokam.  Smotri,  kak  eto
delaetsya!
   Adzhej uhvatil Kena za sapog i stuknul im loshad'. Soksa prygnula vpered,
i Ken rasplastalsya u nee na shee, ceplyayas' za grivu.
   - |j, Ben, povtori-ka, kak ee ostanovit'! -  zavopil  on,  instinktivno
natyagivaya povod. Kobyla poslushno zamerla na meste.
   - Vot eto samoe i delaj, - uhmyl'nulsya  Adzhej  i  povel  svoyu  seruyu  v
saraj.
   Ken obnaruzhil, chto izo vseh sil szhimaet kolenyami holku  Soksy;  pohozhe,
ej eto ne nravilos'. On sel porovnee, otpustil povod'ya, i kobyla dvinulas'
vpered v plavnom netoroplivom ritme.  Perevedya  duh,  Ken  chut'  rasslabil
myshcy, no tut zhe snova vcepilsya v povod -  loshad'  pochuyala  zapah  vody  i
pereshla na rys'.
   - Papa, papa, posmotri na nas! - razdalsya vperedi  golosok  Toddi.  Ken
vzdrognul i podnyal golovu. Tod i Hriss sideli na  spine  voronogo,  svesiv
nogi s odnogo boka; Tod ceplyalsya za chernuyu grivu, a Hriss  obnyal  priyatelya
rukami i hvostom. Na lice malen'kogo hrubana zastylo vostorzhenno-boyazlivoe
vyrazhenie.
   - Bystree, Hrul, bystree! - zavopil Toddi. Ulybnuvshis',  hruban  pustil
zherebca rys'yu. Ken, zabespokoivshis', mahnul rukoj, otpustiv povod - i  tut
Soksa skaknula vpered. V sleduyushchij mig  on  ponyal,  chto  sidit  na  zemle,
otplevyvayas' ot popavshej v rot pyli i travy.
   Ken posmotrel vverh. Ego vzglyad  skol'znul  po  pravoj  ruke,  vse  eshche
szhimavshej povod'ya, k morde loshadi,  temnym  siluetom  vyrisovyvayushchejsya  na
fone zelenovatogo neba. Ona izdala  slaboe  rzhanie  i,  slovno  izvinyayas',
dunula emu v lico.
   Podskakal Ben na gnedoj kobyle i sprygnul na zemlyu.
   - U tebya talant, paren', - skazal on ser'ezno, kogda Ken,  poshatyvayas',
vstal na nogi. - Budesh' klassnym naezdnikom!
   Zatem, bez lishnih slov, veterinar splel ruki v zamok, podstavil  kulaki
Kenu i tot snova ochutilsya na spine Soksy. Ben teper' ehal  ryadom,  tolkuya,
chto nachinayushchie naezdniki valyatsya s loshadi po pyat' raz v den'  i  etogo  ne
nado boyat'sya.
   Posle kupan'ya, na obratnom puti  k  sluzhivshemu  konyushnej  sarayu,  Adzhej
rasskazyval svoim pomoshchnikam, kak nado uhazhivat' za loshad'mi.
   - Toddi eshche slishkom mal, chtoby chistit'  loshadej,  -  ozabochenno  skazal
Ken. - Emu i do spiny ne dostat'.
   - Zato ya s nee ne svalilsya, -  napomnil  otcu  mal'chik.  -  I  potom...
potom... ya mogu vstat' na yashchik!
   - Esli paren' ne boitsya loshadej, to i nam ne stoit za nego trevozhit'sya,
- zametil Ken. - Oni horosho otnosyatsya k detyam.  -  Veterinar  obmenyalsya  s
Toddi i Hrissom lukavoj ulybkoj.
   Zatem pervye konyuhi na D'yune  prinyalis'  za  rabotu,  i  Tod  nenamnogo
otstal ot vzroslyh. Nebol'shaya seraya kobylka,  k  kotoroj  ego  pristavili,
poslushno stoyala na meste, poka on chistil shchetkoj ee boka. Hrulu  s  Hrissom
prihodilos' trudnee, chem lyudyam  -  loshadi,  perestupaya  s  nogi  na  nogu,
neskol'ko raz otdavlivali im hvosty.
   V dveryah saraya poyavilis' dva podrostka - Bill Moudi i Al'fred  Ramazan.
Oni stoyali, s nekotoroj opaskoj poglyadyvaya na loshadej.
   - Mister Adzhej... - nachal, nakonec, Bill. Ben, pogloshchennyj rabotoj,  ne
povernul golovy. - Mister Adzhej, -  povtoril  mal'chik,  starayas'  govorit'
pogromche, - nas prislali k vam na pomoshch'.
   Veterinar oglyanulsya.
   - S loshad'mi my uzhe zakonchili, rebyata, - skazal on. -  Teper'  zajmemsya
korovami.
   CHerez chetvert'  chasa  komanda  skotovodov  opyat'  sokratilas'  do  pyati
chelovek.  Al'fred  povredil  palec  i  otpravilsya  v  lazaret,  a  Bill  s
udovol'stviem vyzvalsya ego soprovozhdat'.
   Provodiv ih toskuyushchim vzglyadom, Ken otstavil  vily  i  razognul  noyushchuyu
spinu.
   - Net, Ben, ty  nikogda  ne  sdelaesh'  iz  menya  horoshego  skotnika,  -
vzdohnul on. -  Mozhet,  ya  i  nauchus'  ezdit'  verhom,  no  imet'  delo  s
korovami...
   Adzhej uhmyl'nulsya.
   - Dumaesh', ya rodilsya v sedle i so skrebkom vo rtu? Znaesh', skol'ko  raz
ya padal s konya? Da chut' pal'ca  ne  lishilsya,  potomu  chto  slishkom  daleko
zasunul ego korove v rot! Net, druzhishche, ty vsemu nauchish'sya,  i  dlya  etogo
nado sovsem nemnogo vremeni.
   Poglyadev na Toddi, sgrebavshego v kuchki solomu i navoz, Ken  vzdohnul  i
snova vzyalsya za vily.





   K obedu vse gruzy byli rassortirovany i razlozheny po  mestam;  to,  chto
kolonisty predpolagali ostavit' hrubanam, bylo slozheno v otdel'nom  sarae.
Zatem detej i zhenshchin sobrali na instruktazh,  kotoryj  prodlilsya  do  konca
dnya. Hotya im predstoyalo probyt' na D'yune ne tak mnogo  vremeni,  opasnosti
devstvennoj  planety  ne  stanovilis'  ot  etogo  menee  real'nymi.  Vnov'
pribyvshim prodemonstrirovali fotografii  madov,  obrazchiki  liany  roamal,
vetvi  i  yadovitye  krasnye  shipy  kustarnika,  kotoryj   dovol'no   chasto
vstrechalsya v lesah. Predpolagalos', chto deti ne budut pokidat'  territorii
kolonii,  no  liana,  parazitirovavshaya,  na  mnogih   mestnyh   rasteniyah,
pronikala vsyudu.
   |to pervoe sobranie  Ken  zavershil  lekciej  o  hrubanah.  On  zastavil
kazhdogo vyuchit' neskol'ko fraz, podcherknuv, chto  vezhlivost'  i  druzhelyubie
obyazatel'ny v obrashchenii s tuzemcami.
   - Oni ponimayut yumor i znachenie ulybki! - zakonchil on svoyu rech'.
   - Poetomu, esli vy ne znaete, chto delat'  -  ulybajtes'!  Posle  uzhina,
kogda deti razoshlis' po domam, vzroslye kolonisty pristupili k  obsuzhdeniyu
planov na sleduyushchij den'.
   - YA dumayu, chto korabl' za nami prishlyut ne ran'she, chem cherez  nedelyu,  -
skazal Hu SHi.
   - Esli tol'ko Kosmodep ne reshit predostavit' nam pobol'she  vremeni  dlya
poiskov tuzemcev na vseh materikah D'yuny,  -  v  glazah  |kerda  sverknula
nasmeshka. - Mozhet byt', oni dazhe podbrosyat nam eshche  paru-druguyu  takih  zhe
prosten'kih zadanij.
   - CHto kasaetsya Kiachi, to on vernetsya v luchshem  sluchae  cherez  mesyac,  -
soobshchil Mak-Ki.  -  Ego  lyudi  utverzhdali,  chto  "Astrid"  -  edinstvennyj
transport v etom sektore. Del u nih hvataet.
   Hu SHi podnyal ruku, trebuya vnimaniya.
   - Druz'ya, ne mogu podderzhivat' v vas nadezhdu, chto my  zaderzhimsya  zdes'
bol'she, chem na nedelyu. Li s Kenom razdelyayut  moyu  ocenku  otpushchennogo  nam
vremeni. Veroyatno, prednaznachennyj dlya evakuacii korabl' ne smozhet zabrat'
domashnih zhivotnyh... da i korma ne hvatit na obratnyj put', kak skazal mne
Ben. Razumnee vsego ostavit' ih hrubanam, - SHi slabo usmehnulsya.  -  Itak,
nasha koloniya sposobna reshit' hotya by odnu iz svoih zadach - prodlit'  zdes'
rod prekrasnyh i poleznyh  sozdanij,  vymirayushchih  na  Zemle...  Metropolog
opustil golovu, potom, skrestiv ruki, nachal prohazhivat'sya  vdol'  dlinnogo
obedennogo stola, za kotorym sideli dva desyatka kolonistov.
   - Kto znaet, - vdrug pochti veselo  proiznes  on,  -  mozhet  byt',  nashi
pravnuki budut vyvozit' s D'yuny konej - na Zemlyu  i  drugie  planety,  gde
lyudyam udalos' zakrepit'sya... YA polagayu, nado ne tol'ko  ostavit'  hrubanam
loshadej i skot, no i pomoch' s ih razmeshcheniem. Saraj iz plastmassovyh shchitov
- ne mesto dlya zhivotnyh. Nuzhno postroit' nechto bolee kapital'noe - skotnyj
dvor s konyushnej. Nashi specialisty,  Sem  i  Mejsi,  schitayut,  chto  s  etoj
rabotoj my spravimsya za dva-tri  dnya.  Konechno,  s  pomoshch'yu  hrubanov.  My
ispol'zuem ih tehnologiyu propitki breven, togda zdanie budet isklyuchitel'no
prochnym... Zatem ustanovim v nem obogrevateli...
   - Ty imeesh' v vidu teplovye  konverty?  Slishkom  slozhnye  agregaty  dlya
tuzemcev, - zaprotestoval Lorens. - My ne  imeem  prava  ostavlyat'  ih  na
D'yune.
   - Predpolagaetsya, chto oni budut upryatany gluboko pod zemlyu, -  vozrazil
sociologu Sem Gejnor. - Hrubany nikogda  ne  dogadayutsya,  pochemu  v  samye
svirepye morozy v konyushne teplo.
   - Kstati, - opyat' vstrepenulsya Li, - otkuda my znaem, chto tuzemcy zimoj
ne vpadayut v spyachku? Togda nash dragocennyj skot  peredohnet  ot  goloda  v
svoem teplom sarae!
   Hu SHi vzglyanul na Kena, voprositel'no pripodnyav brovi,  i  tot  ne  bez
udovol'stviya ponyal,  chto  stanovitsya  priznannym  ekspertom  po  hrubanam.
Pravda, na vopros Lorensa u nego ne bylo otveta.
   - Trudno skazat', - promyamlil Ken, polnyj somnenij. - No ya  dumayu,  chto
na yuge materika tozhe est'  derevni,  i  v  holodnyj  sezon  tuzemcy  mogut
migrirovat'.
   - Togda zachem zdes' stroit' etu konyushnyu? - rezonno sprosila Ori Gejnor.
   Adzhej vskochil s mesta, ustremiv na nee ukoriznennyj vzglyad.
   - Razve ty ne zametila, kak tut holodno po nocham? Eshche vesna i sluchayutsya
dazhe zamorozki! A zhivotnye privykli k  teplu!  Krome  togo,  korovy  skoro
nachnut telit'sya, u svinej tozhe ozhidaetsya priplod... da, i  eshche  kury!  Oni
syadut na yajca, i u nas budet polno cyplyat! A molodnyak  nuzhdaetsya  v  teple
i...
   Tut Mariya dernula Bena za ruku, i on, poglyadev  na  zhenu,  srazu  uvyal.
Vozmozhno, kogda-nibud' D'yunu zapolnyat telyata, porosyata i cyplyata. No lyudej
zdes' ne budet...
   - CHto za chert!  -  voskliknul  Gejnor,  preryvaya  mrachnoe  molchanie.  -
Stroit' tak stroit'! Pravda, ya nikogda ne proektiroval skotnyh dvorov,  no
postarayus' spravit'sya.
   Vytashchiv iz-za spiny gitaru, Salli Lorens udarila po strunam i zapela:

   CHto ya delayu na D'yune,
   Na prekrasnoj dobroj D'yune?
   Stroyu ptichnik i ambar
   Pod veselyj zvon gitar.
   CHto ya delayu na D'yune,
   Na zelenoj miloj D'yune?
   Loshadej v stepi pasu,
   Sobiraya s trav rosu.
   CHto ya delayu na D'yune...

   Kolonisty druzhno podhvatili pripev.


   Dazhe s pomoshch'yu hrubanov im ponadobilos' tri dnya, chtoby svalit' derev'ya,
oshkurit' ih i razmetit' brevna. ZHenshchiny zagotavlivali  sok,  i  etot  trud
tozhe okazalsya nelegkim.
   - Nasha rabota prevratilas' v odin bol'shoj dolgij urok yazyka, - zametila
Ori Gejnor v pervyj vecher, kogda u kolonistov  eshche  hvatilo  sil  ostat'sya
posle uzhina v stolovoj.
   - Kogda urok prepodnosyat v takom  druzheskom  tone,  ya  nichego  ne  imeyu
protiv, - usmehnulsya Adzhej.
   Gejnor chto-to promychal, rassmatrivaya voldyri  na  ladonyah.  |zra  Moudi
vkatil emu gigantskuyu dozu protivoallergennoj syvorotki, tak chto  on  smog
rabotat' vmeste s hrubanami, odnako lekarstvo sdelalo ego vyalym i sonnym.
   Sidya na lavke, Ken opersya spinoj o stenu i vytyanul nogi. Ves'  den'  on
skladyval v  shtabelya  tyazhelye  stvoly,  i  teper'  myshcy  u  nego  svodilo
sudorogoj. CHerez chas takoj raboty v golovu emu prishla spasitel'naya  mysl',
chto k nej luchshe by pristavit' loshadej. Ben Adzhej, odnako, vysmeyal ego.
   - Nashi loshadi - nezhenki, Ken! ZHivotnye iz zooparka, a ne s  fermy!  Vot
ih potomstvo, vozmozhno, sgoditsya dlya lyubogo truda. A poka chto -  gni  svoyu
spinu, paren'!
   Teper' Ken, obessilennyj, sidel na skam'e, soobrazhaya, kak by  dobrat'sya
do posteli. On posmotrel na zhenu - Pat o chem-to tolkovala s Kejt Moudi  i,
pohozhe, vpolne v  mirnyh  tonah.  Vidimo,  beseda  ne  kasalas'  ocherednoj
vyhodki Toda.
   -  Utrom  pribezhali  rebyatishki  iz  derevni   hrubanov   i   priglasili
sverstnikov s Zemli k sebe. Poskol'ku Tod pervym podruzhilsya s Hrissom, to,
nesmotrya na yunyj vozrast, on stal organizatorom etoj zatei.  Sobrav  Billa
Moudi, Al'freda Ramazana i drugih mal'chishek, Tod povel ih  v  les,  vblizi
tuzemnogo poseleniya. Predpolagalos', chto malen'kie  hrubany  obuchat  novyh
priyatelej mestnym igram.
   K obedu mat' Hrissa, Mrva, privela Billa obratno -  s  razbitoj  guboj,
sinyakom pod glazom i tryasushchegosya ot rydanij. Za etoj paroj gordo  sledoval
Tod, na lice kotorogo ne bylo zametno kakih-libo sledov draki. On ni v chem
ne raskaivalsya i, s  otvrashcheniem  poglyadyvaya  na  Billa,  slushal  opisanie
sobstvennyh podvigov na dvuh yazykah.
   - YA ne vinyu Toddi, Pat, - skazala Kejt  Moudi,  -  no  sorevnovaniya  po
bor'be on zateyal neskol'ko prezhdevremenno. Bill dlya nih ne  podgotovlen  -
ved' za vsyu zhizn' ego nikto i pal'cem ne tronul. No on ne trus!
   - Konechno zhe, net! - goryacho soglasilas' Patriciya, vzglyanuv na Kena. Tot
pospeshno kivnul.
   - Toddi prosto slishkom energichno vzyalsya za  delo,  -  prodolzhala  Kejt,
brosiv na vinovnika sobytiya surovyj vzglyad.
   Ken snova kivnul, vzdyhaya pro sebya. Toddi  byl  vdvoe  mladshe  Billa  i
Moudi i funtov na sorok legche.
   - Ne predstavlyayu, iz-za chego nachalas' draka, - rasteryanno skazala  Pat.
- Ved' mal'chishki vsego lish' hoteli poigrat' s novymi priyatelyami...
   - V igrah mal'chishek sorevnovanie i bor'ba -  obychnoe  delo,  -  zametil
Ken. Obe zhenshchiny vozmushchenno  ustavilis'  na  nego,  i  on  s  pospeshnost'yu
dobavil: - Konechno, ne stoit perehodit' granic...
   - CHestno govorya, ne hotelos' by mne voobshche vypuskat' detej s territorii
kolonii,  -  zadumchivo  skazala  Kejt,  izuchaya  fizionomiyu  syna.  -   Tut
dostatochno mesta, chtoby porezvit'sya i privyknut' k tomu, chto  oni  nikogda
ne videli doma. Ved' nikto iz nih dazhe ne  byl  v  zapovednike  Kvadratnoj
Mili!
   Ken podumal, chto rezvit'sya rebyatam ostalos' nedolgo. Nastroenie u  nego
isportilos', i do samogo  vechera  on  serdito  hmurilsya,  vorochaya  tyazhelye
brevna.
   V nekotoryh otnosheniyah vtoroj den' okazalsya eshche huzhe i tyazhelee pervogo.
U vseh kolonistov boleli myshcy, rabotali oni  cherez  silu.  Ken  obvyazyval
kanatom shtabelya ochishchennyh ot kory derev'ev i na traktore perevozil k mestu
budushchej strojki. Kogda on ehal s poslednim gruzom breven, edva ne  zasypaya
ot utomleniya, navstrechu  emu  popalsya  Hrul.  Molodoj  tuzemec  ves'  den'
userdno obrubal such'ya i ustal ne men'she ostal'nyh. No on, pohozhe,  eshche  ne
sobiralsya domoj; on shel k loshadyam, chto paslis' za  okolicej  poselka.  Ken
videl,  kak  hruban  priblizilsya  k  voronomu  zherebcu  i  poglazhivaya  sheyu
zhivotnogo, chto-to zasheptal emu. Ulybnuvshis', Ken podumal, chto  voshishchenie,
s kotorym Hrul otnosilsya k loshadyam, srodni navyazchivomu zhelaniyu Toddi imet'
hvost.
   On nadeyalsya, chto segodnya Tod ne vlip v kakuyu-nibud'  novuyu  istoriyu;  u
nego prosto, ne bylo sil, chtoby razbirat'sya s nepriyatnostyami. Ken ne hotel
ob etom dumat'. Mozhno li vinit' ego synishku za to, chto  on  otlichaetsya  ot
drugih detej? On ne zhelaet sheptat' i zhat'sya v uglu, emu nuzhno prostranstvo
- dlya igr, dlya zhizni... CHto budet Tod delat' na Zemle -  sejchas  i  potom?
|ta mysl' vse chashche muchila Kena.
   Ustaloj pohodkoj on poshel k domu. Toddi  vozilsya  v  peske  u  kryl'ca,
vozdvigaya gorod iz konicheskih bashenok  so  shpilyami-palochkami,  prokladyvaya
dorozhki i kanaly. Ego ruki i nogi splosh' pokryvali carapiny, levyj lokotok
byl obodran, v volosah zastryali list'ya i suhaya proshlogodnyaya trava.  Uvidev
otca, on prishlepal ladoshkami peschanyj kulichik i podnyalsya  s  kolen,  gordo
demonstriruya svoyu rabotu. Gorod, dejstvitel'no, vyglyadel monumental'nym.
   - Nu, kak dela, Tod? Kazhetsya, segodnya ty  hodil  k  hrubanam  vmeste  s
Patrikom |kerdom? On eshche zhiv?
   Opaslivyj vzglyad synishki, posluzhivshij  otvetom,  vselil  v  Kena  samye
mrachnye podozreniya. On povernulsya k Patricii, stoyavshej na kryl'ce.
   - Vyyasnilos', chto parenek |kerdov ne umeet plavat', - zayavila emu zhena.
   - Da? A ty schitaesh', chto Toddi umeet?
   - Po-vidimomu, - Pat pozhala plechami s izryadnoj dolej sarkazma. -  Hriss
i drugie rebyatishki uveli Toddi k sebe, na ozero za  ih  derevnej.  S  nimi
otpravili Patrika - on pochti vzroslyj paren',  i  dolzhen  byl  sledit'  za
malyshami. A potom...
   Ken vzdohnul, obnyal zhenu i voshel v komnatu.
   - Znaesh', milaya, ya snachala luchshe syadu.
   On opustilsya na stul u kamina i prigotovilsya  vyslushat'  samoe  hudshee.
Pered ego myslennym vzorom pronosilis' uzhasnye  videniya  -  holodnyj  trup
yunogo |kerda, sobstvennoruchno utoplennyj Todom.
   - V obshchem, Toddi pojmal bol'shuyu rybu... predstavlyaesh',  golymi  rukami!
Potom on uhvatil eshche odnu, no ta vyrvalas', i Tod svalilsya v vodu.  Patrik
brosilsya ego  spasat'...  pravda,  Tod  govorit,  chto  vody  tam  bylo  po
koleno... no poteryal botinok i ego samogo prishlos' vylavlivat' iz ozera.
   Ken zatryassya v pristupe neuderzhimogo hohota. Hvala vsem bogam D'yuny, na
etot raz postradal tol'ko botinok! Golos zheny vozvratil ego k real'nosti.
   - Ne smejsya, Ken, mal'chik dejstvitel'no mog utonut'! I ya ne  znayu,  kto
soglasitsya prismatrivat' za Toddi zavtra. Dazhe starshie rebyata boyatsya ego!
   Bylo yasno, chto eta problema predlagalas' dlya resheniya Kenu. Toddi nel'zya
ostavlyat' odnogo, no na  lesopovale  emu  tozhe  delat'  nechego  -  slishkom
opasnoe mesto dlya shustrogo mal'chugana. Porazmysliv, Ken vynes verdikt:
   - Ladno, zavtra Toddi ne pojdet k hrubanam,  raz  nikto  ne  hochet  ego
soprovozhdat'. Pust' igraet s ostal'nymi rebyatishkami u poselka.
   Todu eto ochen' ne ponravilos',  no  on,  vidimo,  eshche  pomnil  nedavnee
priklyuchenie s madom. Ken nadeyalsya, chto strah uderzhit ego ot popytki udrat'
na  drugoj  bereg.  Utrom  bliznyashek  Mak-Ki,  Ket  i   Lejzi,   naznachili
prismatrivat' za Todom - v  nadezhde,  chto  vdvoem  oni  upravyatsya  s  etoj
zadachej.
   Tol'ko k koncu sleduyushchego dnya brigada lesorubov - hrubanov i  zemlyan  -
zakonchila valku derev'ev  i  obrabotku  stvolov.  Ken,  mechtaya  ob  uzhine,
napravilsya domoj na podgibavshihsya ot  ustalosti  nogah,  odnako  iz  kuhni
nikakih vkusnyh zapahov  ne  donosilos'.  Uslyshav  ego  shagi,  na  kryl'co
vyskochila Il'za; vzglyad ee byl rasteryannym.
   - Mama s Toddi u Mak-Ki... - nachala ona.
   - Gospodi, chto sluchilos' na etot raz? Tod skormil devochek madu?
   - Net, net, papochka! My poshli v blizhnij les... ty zhe govoril,  chto  tam
mozhno gulyat'... I tam chto-to ukusilo Ket... ochen' sil'no! U  nee  raspuhla
ruka i...
   Ne doslushav, Ken  brosilsya  k  domiku  Mak-Ki.  Serdce  u  nego  besheno
kolotilos', i na begu on popytalsya soobrazit', kakoj zver' - ili  yadovitoe
rastenie? - napal na devochku. Nesomnenno, Tod zameshan i v etoj istorii. Ne
mal'chishka, a stihijnoe bedstvie!
   Patriciya s Toddi, blednye i nepodvizhnye, sideli za kuhonnym stolom. Ken
metnul na syna yarostnyj vzglyad, potom prislushalsya -  iz  sosednej  komnaty
donosilsya golos Moudi i tihij shepot Ket.
   - Pochemu ran'she ne poslali za |zroj?  -  sprosil  on  zhenu,  bespokojno
poglyadyvaya na dver'.
   - Tod pritashchil domoj Ket desyat' minut nazad... My srazu zhe  pobezhali  v
lazaret...
   Pripodnyav brovi, Ken vzglyanul na syna.
   - Tod, chto sluchilos'? Kakoe zhivotnoe ukusilo ee?
   - Ne zver', papa, a takaya dlinnaya shtuka, vrode verevki... roamal,  vot!
- on proiznes slovo na yazyke hrubanov sovershenno pravil'no.  -  YA  govoril
Ket, chto ee nel'zya trogat', no ona ne  poslushalas'.  Kak  ona  krichala!  -
Toddi okruglil  glaza.  -  Vse  ostal'nye  devchonki  razbezhalis'...  Takie
trusishki! - prezritel'nyj ton syna ne ostavlyal  somnenij,  chto  on  o  nih
dumaet. - A potom Ket stalo sovsem ploho, i ona zaplakala. I ya potashchil  ee
domoj. Papa, ona takaya tyazhelaya!
   Pat vzdohnula, pokachav golovoj.
   V komnatu bystro voshli Moudi i Mak-Ki; lico Moudi bylo blednym.
   - YA vvel ej antibiotik i sdelal kompress, - skazal vrach, - no  yazva  na
lokte prosto ogromnaya! Nikogda by ne podumal... - on razvel rukami. - Nashi
deti ne ochen'-to prisposobyatsya k takim opasnostyam. Nuzhny vremya i privychka.
   Vzglyad Mejsi Mak-Ki ostanovilsya na ozabochennom lichike Todda.
   - Ket skazala, chto ty preduprezhdal ee, malysh. V tom, chto sluchilos', net
tvoej viny.
   - YA staralsya dotashchit' ee domoj pobystree, mister Mak-Ki, - tiho otvetil
mal'chik.
   - YA znayu, synok. Ostal'nye rebyata ispugalis' i  brosili  vas.  Protyanuv
ruku, Ken stisnul plecho Mak-Ki zhestom molchalivogo sochuvstviya. On byl ochen'
rasstroen.
   -  CHto  podelaesh',  Mejsi...  Kak  skazal  |zra,  nashi  deti  poka   ne
prisposobleny k usloviyam D'yuny.  Da,  my  predupredili  ih  ob  opasnosti,
pokazali fil'my i fotografii... No devochke, kotoraya za vsyu zhizn'  ni  razu
ne videla zelenogo listka, trudno poverit', chto kto-to ili chto-to sposobno
prichinit' bol'... Na Zemle ponyatie o  takih  veshchah  sohranilos'  tol'ko  v
istoricheskih knizhkah.
   - Doktor! - razdalsya golos Dot Mak-Ki. Uloviv v nem notku paniki,  |zra
rinulsya obratno v spal'nyu.
   - YA prigotovlyu chto-nibud' poest',  -  predlozhila  Pat,  vstavaya.  CHerez
minutu ona uzhe hlopotala na kuhne.
   Oni uzhe sadilis' za stol, kogda Ken zametil, chto Toddi  kuda-to  ischez.
Bylo uzhe sovsem temno.
   Razdalsya robkij stuk v dver'; eto prishla Il'za, ozyabshaya i golodnaya.
   - YA vse zhdala i zhdala, mamochka... - v ee golose slyshalis' slezy. -  Kak
chuvstvuet sebya Ket?
   - Bog moj, ya zhe sovsem  zabyla,  chto  zdes'  net  linii  avtomaticheskoj
dostavki pishchi! -  Pat,  polnaya  otchayaniya,  obnyala  doch'.  -  Ty  golodnaya,
malyshka? A Toddi s toboj?
   - Net, mama... On zhe byl s vami.
   Ken vskochil i, chertyhayas', pobezhal domoj za vintovkoj i moshchnym fonarem.
On ne uspel dobrat'sya do kryl'ca, kogda zametil  na  mostu  svet  fakelov.
Poka Ken, prishchurivshis', pytalsya razglyadet' idushchih,  oni  minovali  most  i
napravilis' k domiku Mak-Ki. Hrubany! Troe vzroslyh hrubanov i  s  nimi  -
malen'kaya figurka, Toddi!
   - Papa, ya, konechno, narushil slovo ne hodit' v  derevnyu,  -  skazal  on,
kogda Ken vstretil gostej na okraine poselka.  -  No  u  mamy  Hrula  est'
lekarstva ot ozhoga roamal, - mal'chik kivnul  na  Mrva,  kotoraya  ostorozhno
derzhala v rukah glinyanuyu chashku. - Tol'ko ego nado  poskoree  ispol'zovat'.
My ego proverili - na mne! - gordo dobavil on.
   Iz t'my vystupil Hrul, ego barhatnaya ladon' kosnulas' ruki Kena.
   - Ne serdis' na nego. Rcod skazal nam, chto devochke ochen' ploho i proshlo
uzhe mnogo vremeni s teh por, kak yad roamal pronik v  krov'.  My  srazu  zhe
otpravilis' syuda. Pozvolit li vash lekar' osmotret' rebenka?
   "Nu i nu!  -  podumal  Ken,  -  oni  dazhe  znakomy  s  professional'noj
vrachebnoj etikoj!"
   On toroplivo vvel tuzemcev v gostinuyu domika Mak-Ki, a zatem v spal'nyu,
gde lezhala Ket, brosiv na hodu neskol'ko slov Moudi.  Sidevshaya  u  posteli
devochki Dot podprygnula i tut zhe potashchila Mrva k bol'noj.
   - Delaj  vse,  chto  ugodno!  Vse,  chto  ugodno!  Bozhe  moj!  Vy  tol'ko
posmotrite na ee ruchku! - prichitala ona. - CHto vam nuzhno? Vodu, binty?
   Mrva pokazala na kuvshin, potom pal'cami otmerila  primerno  ego  tret'.
Dot, bormocha slova blagodarnosti, pomchalas' na kuhnyu za vodoj.
   Sklonivshis' nad postel'yu, Mrva laskovo  potrogala  shcheku  Ket  barhatnym
pal'cem. Devochka, pohozhe, ee ne zamechala; ona metalas'  v  zharu,  stonala,
zvala mat'. U zapyast'ya bagrovel bol'shoj otkrytyj ozhog, napominavshij  yazvu,
opuhol' podnyalas' uzhe do plecha.
   Mrva prinyala iz ruk Dot tazik s vodoj, smochila chistyj  kusok  tkani  i,
tshchatel'no ego otzhav,  pogruzila  v  glinyanuyu  chashu.  Zatem  ona  prinyalas'
pokryvat' ruku  devochki  tolstym  sloem  zheltoj  mazi,  zhestom  velev  Dot
pomogat' ej.  Dve  zhenshchiny,  naklonivshis'  nad  krovat'yu,  s  lihoradochnoj
pospeshnost'yu vtirali bal'zam v vospalennuyu ruku. Zatem oni  povtorili  etu
proceduru - ot plecha do konchikov pal'cev. Pervyj sloj mazi uzhe vpitalsya  i
ugrozhayushchee rasprostranenie opuholi kak budto ostanovilos'.
   - CHudesnoe sredstvo! - Moudi byl v voshishchenii. - Nashi lekarstva ne dali
i desyatoj chasti takogo effekta! Mrva voprositel'no posmotrela na  nego,  i
vrach, povernuvshis' k Hrulu, toroplivo dobavil:  -  Skazhi  ej,  chto  vse  v
poryadke. My ochen' blagodarny!
   Tonkogubyj rot Mrva rastyanulsya v ulybke, ona kivnula golovoj -  vidimo,
ponyala skazannoe po tonu, bez vsyakogo perevoda, - potom snova  povernulas'
k svoej malen'koj pacientke.
   Riv s Mejsi Mak-Ki i Hrulom vernulis' v gostinuyu, gde za stolom  sideli
deti i Hrestan. Tod, utknuvshijsya nosom v tarelku, podnyal golovu i trevozhno
vzglyanul na otca.
   - Toddi, synok, - golos Mak-Ki byl napryazhen, -  spasibo  tebe.  Ty  vse
sdelal pravil'no.
   On protyanul nad stolom ruku,  i  tonkie  pal'cy  mal'chugana  utonuli  v
muzhskoj  ladoni.  Toddi  zardelsya,  bystro  kivnul  i,  uhvativ  vilku,  s
udvoennoj energiej prinyalsya za edu.
   Kogda Ken sel za  stol  naprotiv.  Hrestana,  tuzemec  vdrug  otodvinul
tarelku i proiznes:
   - YA hochu prosit' tebya, Rriv, o milosti... ochen' bol'shoj milosti,  -  on
polozhil ruku na hrupkoe plecho Toda.
   Mal'chik shiroko  ulybnulsya  hrubanu,  i  Kena  na  mig  kol'nula  ostraya
zavist'. Toddi nikogda ne  glyadel  na  nego  takimi  glazami,  nikogda  ne
ulybalsya emu s takoj lyubov'yu! Ken opustil glaza.
   - Mne ochen' zhal', chto Tod tak nadoedaet vam...  -  nereshitel'no  skazal
on.
   Hrestan podnyal ruku, vezhlivo, no tverdo prervav ego izvineniya.
   - Net, on nas sovsem ne bespokoit. - Tonkij rot  hrubana  rastyanulsya  v
ulybke. - No ya zametil, chto u vashih starshih detej,  kotorye  prismatrivayut
za malyshom, proishodyat nepriyatnosti. Odin mal'chik vvyazalsya v  sorevnovaniya
po rran d'rat, - Ken ne znal etih slov, no ponyal, chto oni oznachayut bor'bu,
- i otdelalsya sinyakami. Na drugoj den' mal'chik postarshe  reshil,  chto  Rcod
mozhet utonut', kogda bol'shaya ryba sbrosila ego v vodu. V rezul'tate on sam
chut' ne zahlebnulsya. Segodnya devochka, priglyadyvavshaya za  Rcodom,  zahotela
sorvat' cvetok roamal... I vot chem  eto  konchilos'!  -  Hristan  kivnul  v
storonu spal'ni. - YA vse pripomnil?
   Vzroslye zemlyane kivnuli; na lice Pat bylo napisano smushchenie.
   - Rcod uzhe govorit  na  nashem  yazyke  -  ochen'  neprostom  dlya  vas,  -
prodolzhal hruban. On sdelal pauzu, vnimatel'no posmotrev na Kena, potom  -
na Patriciyu. Moj syn, Hriss, ochen' grustil ves' etot den'. Utrom  on  zhdal
Rcoda, potom leg v postel' i vzdyhal tak, slovno u nego vot-vot razorvetsya
serdce, - sovershenno chelovecheskim zhestom  Hrestan  pokachal  golovoj.  -  YA
boyus', chto Rcodu bol'she ne pozvolyat hodit' k nam, i Hriss stanet  grustit'
i toskovat'. Moj syn byl ochen' odinok - takoe sluchaetsya u  nashih  detej...
No serdce Rcoda potyanulos' k nemu... oni  ponimayut  drug  druga,  ponimayut
mnogoe, chto nel'zya vyrazit' slovami. |to sluchaetsya redko...  ochen'  redko.
Nel'zya razryvat' takuyu svyaz'! - Hrestan snova podnyal spokojnyj  vzglyad  na
Kena i sklonil golovu v znak pros'by. - Razreshite Rcodu  prihodit'  k  nam
kazhdyj den'. |togo zhelaet i Mrva, i ona budet smotret' za vashim mal'chikom.
U nas est' uchitel', ochen' umnyj i dobryj, kotoryj  nastavlyaet  molodezh'...
Rcod mozhet slushat' ego vmeste  s  Hrissom.  YA  uveren,  chto  eto  prineset
ogromnuyu pol'zu i vam, i  nam.  Deti  bystree  ponimayut  drug  druga,  chem
vzroslye.
   - Ken zametil, chto Hrul pristal'no  nablyudaet  za  nim.  Zelenye  glaza
molodogo  hrubana  sverkali,  on  yavno  byl  vzvolnovan.  Hrestan  zhe  byl
sovershenno spokoen. On posmatrival  na  roditelej  Rcoda,  blagozhelatel'no
ulybayas'.
   V glazah Pat zasvetilas' robkaya nadezhda.
   Ken zametil, chto Hrul pristal'no nablyudal za ona kosnulas' ruki muzha.
   - Bezuslovno! - zayavil Mak-Ki. - Na vashem meste ya by  ne  kolebalsya.  I
potom, podumajte - kogda tut  poyavyatsya  specialisty  po  kontaktam,  Toddi
budet luchshim specialistom  po  hrubanam!  Kto  znaet,  mal'chik,  vozmozhno,
vyruchit vsyu koloniyu!
   - Pri chem tut koloniya? - serdito proiznes Ken. - Toddi - moj syn,  i  ya
ne sobirayus' torgovat' raspolozheniem, kotoroe chuvstvuyut k nemu hrubany.
   - A ty hochesh' snova ochutit'sya v svoem bloke, v svoem tupike? Vmeste  so
vsej sem'ej? Pod bditel'nym okom proktora? - Mak-Ki yarostno  ustavilsya  na
Kena.
   Tot pozhal plechami i vzglyanul na Toddi. Mal'chik dremal,  privalivshis'  k
plechu Hrula; lico ego bylo utomlennym i  blednym.  Snova  zaperet'  ego  v
koridorah gigantskogo zemnogo muravejnika? CHto ugodno, tol'ko ne eto!
   Iz spal'ni vyglyanul Moudi  i  s  yavnym  oblegcheniem  soobshchil,  chto  Ket
gorazdo luchshe i ona zasnula. Podnyavshis', Ken oboshel stol,  ostorozhno  vzyal
Toddi na  ruki,  starayas'  ne  razbudit'  synishku.  Hrestan  voprositel'no
posmotrel na nego i chut' zametno ulybnulsya; veroyatno, tot  otvet,  kotoryj
on prochel v glazah Kena, ego ustraival.
   Kogda oni vozvrashchalis' domoj, Pat, prizhimaya k sebe Il'zu  i  bespokojno
poglyadyvaya na Toddi, mirno posapyvavshego na rukah otca, skazala:
   - Ty ne dumaesh', chto nam sledovalo by posovetovat'sya s Hu SHi?
   Ken pokachal golovoj.
   - Mal'chishka nadoel emu ne men'she, chem vsem ostal'nym. Vryad li SHi  budet
vozrazhat'... - on poglyadel na  iscarapannoe  gryaznoe  lichiko  Toddi  i  so
vzdohom zakonchil: - Konechno, hrubany -  ne  lyudi...  No  esli  oni  gotovy
priglyadet' za sorvancom, ne vizhu prichin otkazyvat'sya.
   Pat molcha kivnula, no vzglyad ee ostavalsya pechal'nym.





   Na sleduyushchee utro sredi kolonistov rasprostranilos' izvestie o tom, chto
hrubany gotovy vzyat' na sebya zaboty o Toddi. Novost' eta byla vosprinyata s
yavnym oblegcheniem. Pat, ogorchennaya  takim  edinodushiem,  reshila,  chto  ono
vyglyadit pochti neprilichnym. Razve ee syn byl kakim-to chudovishchem?  V  konce
koncov, on vsego  lish'  shestiletnij  mal'chishka!  Ej  kazalos',  chto  Toddi
otpravlyayut k hrubanam slovno v ssylku, a ne kak pochetnogo gostya.
   - On takoj malen'kij, - zhalobno skazala ona Kenu.  -  A  my  kak  budto
progonyaem ego k chuzhim...
   - Nu, milaya, perestan', - serdce Kena szhalos'  pri  vide  rasstroennogo
lica zheny. - Ego tam nikto ne obidit.
   - No ved' eto nash syn! - ona serdito posmotrela na Kena.
   - YA ot nego ne sobirayus' otkazyvat'sya. No razve ty sama  ne  chuvstvuesh'
oblegcheniya?
   Pat rasplakalas'.
   - |to protivoestestvenno... - bormotala ona skvoz' slezy.
   Ken nezhno privlek ee k sebe i poceloval v konchik nosa.
   - Toddi byl i ostaetsya nashim synom, - tverdo skazal on.  -  I  ne  nado
chuvstvovat' sebya vinovatoj, moya rodnaya.
   Odnako k koncu dnya on sam byl, slovno raskalennyj utyug: bryzgi vodoj  -
zashipit. Lesoruby razvlekalis' vovsyu, i  Kenu  prishlos'  vyslushat'  nemalo
shutochek. V konce koncov on prigrozil, chto zavtra voz'met  Toddi  s  soboj;
eto vozymelo zhelatel'noe dejstvie, i potok ostrot prekratilsya.
   Zato vecherom ego zhdala kompensaciya za vse dnevnye  muki.  Toddi  yavilsya
domoj s dvumya novymi carapinami - na pleche i shcheke - i  gordo  peredal  Pat
poldyuzhiny nebol'shih ptichek, kotoryh hrubany schitali lakomstvom. On  pojmal
ih golymi rukami.
   - Videl by ty ego rozhicu, kogda on prepodnes mne svoyu dobychu, - skazala
Pat, podkladyvaya muzhu na tarelku  kuski  posochnee.  Glaza  ee  napolnilis'
slezami.
   - Luchshe na sebya poglyadi, - uhmyl'nulsya Ken,  obgryzaya  ptich'yu  nozhku  -
nichego podobnogo emu est' ne dovodilos'. - Syn  prines  tebe  svoyu  pervuyu
dobychu, a ty plachesh'.
   On  protyanul  ruku   i   ushchipnul   Pat   -   dostojnoe   vozdayanie   za
sentimental'nost'. Ona vzvizgnula i shlepnula ego po ladoni.
   - CHto vy sebe pozvolyaete, Ken Riv!
   -  Poslezavtra  my  razdelaemsya  s  etoj  konyushnej,  -  ne  zamechaya  ee
pritvornogo vozmushcheniya, skazal Ken. - Mozhno bylo by i otprazdnovat'... |j,
Toddi! - pozval on syna. - Sumeete vy s Hrissom  nalovit'  pobol'she  takih
ptichek?
   - Brnasov? Konechno! - |tu ideyu Tod yavno vosprinyal s entuziazmom.  Il'za
smotrela na bratishku s blagogovejnym strahom.
   - A kak zhe vy ih lovite? - sprosila Pat.
   Toddi  prinyalsya  s  zharom  ob®yasnyat',  ne  skupyas'   na   dramaticheskie
podrobnosti. Ken shiroko raskryl glaza, na lice Pat byl napisan uzhas. Il'za
zhe rasplakalas'.
   - No ved' eto zhe zhestoko! - voskliknula ona  i  vyskochila  iz  komnaty.
Pat, serdito vzglyanuv na Toda, brosilas' za nej.
   Mal'chik s udivleniem posmotrel na otca. Tot pozhal plechami, i na  minutu
mezhdu muzhchinami ustanovilos' polnoe vzaimoponimanie. O, eti  zhenshchiny!  Oni
ne vozrazhayut protiv vkusnogo uzhina, no ne zhelayut znat', kakimi trudami  on
zarabotan!
   Kogda deti legli spat'. Patriciya podsela na divan, prizhavshis'  k  muzhu.
Ot ee volos ishodil strannyj zapah. Ken prinyuhalsya.
   - O,  dorogoj,  eto  ot  soka  rlba,  kotoryj  my  sobiraem.  Nikak  ne
vyvetritsya... - vinovato skazala ona. -  Znaesh',  hrubany  propityvayut  im
svoyu glinyanuyu posudu pered obzhigom.  Vot  pochemu  ona  tak  blestit  i  ne
b'etsya.
   - Hmm... - udovletvorenno probormotal Ken, prizhimayas' shchekoj k ee myagkim
volosam. Bolee, kakoe schast'e, chto Pat snova s nim!
   - Znaesh', mne by hotelos' chto-nibud' podarit' Mrva...
   - Hmm...
   - Predstavlyayu, skol'ko ej prihoditsya hlopotat' okolo Toddi...
   - Da?
   - No ya nichego ne mogu pridumat'. Pohozhe, u hrubanov est' vse... gorazdo
bol'she, chem u nas.
   - Ty tak dumaesh'? - guby Kena laskali nezhnuyu sheyu zheny.
   - Podozhdite-ka, mister Riv! YA govoryu ob ochen' vazhnyh veshchah!
   - Ladno, dorogaya, podari chto-nibud' Mrva, esli tebe  tak  hochetsya...  -
Ken zadumalsya na minutu, ne vypuskaya Patriciyu iz ob®yatij. - Znaesh', chto  ya
tebe posovetuyu? Ty ved' prekrasnaya portniha! A kakaya zhenshchina otkazhetsya  ot
krasivogo naryada?
   - Nu, konechno! - vypryamivshis', Pat vsplesnula  rukami.  -  Velikolepnaya
ideya! Ken, ty takoj umnyj... - ee ruki legli na plechi muzha.
   - A ty somnevalas',  malyshka?  -  Ken  prityanul  ee  k  sebe  i  krepko
poceloval v guby.


   Vecherom sleduyushchego dnya, kogda Ken vozvratilsya posle zakladki fundamenta
konyushni, emu pokazalos', chto ih domik skryt zavesoj iz  per'ev.  S  vetvej
derev'ev svisali girlyandy ptich'ih tushek,  nanizannyh  na  kakie-to  gibkie
stebli. Tod, Hriss i  eshche  dva  malen'kih  hrubana,  pritashchivshie  vse  eto
izobilie, sideli na kortochkah u kryl'ca, s ogromnym appetitom poedaya pirog
s nachinkoj iz yagod. Vid u nih byl ochen' dovol'nyj.
   - Pohozhe, Toddi ustroil celuyu oblavu, - usmehnuvshis', skazal Ken.
   - Tak ono i bylo, - Patriciya vstretila ego na poroge, ulybayas' v otvet.
- I eshche Toddi prines soobshchenie ot hrubanov.  Zavtra  u  nas  poyavitsya  vsya
derevnya, da eshche gosti s yuga. Muzhchiny pomogut zakonchit' konyushnyu, a  zhenshchiny
- gotovit'.
   - Otlichno, - kivnul Ken, rastyanuvshis' na divane.
   - Uzhin budet cherez neskol'ko minut, milyj. Poka otdohni,  -  golos  Pat
donessya uzhe iz kuhni.
   Ken smezhil veki, i zvuki vokrug slovno  obreli  chetkost',  usililis'  i
obostrilis'. Do nego doletali zvon posudy i bul'kan'e vody na plite, shoroh
legkih shagov Pat, penie ptic, boltovnya detej. Malen'kie hrubany zalivalis'
murlykayushchim smehom, kogda Toddi koverkal nekotorye slova. Oni povtoryali ih
snova i snova, poka mal'chik ne  proiznosil  ih  pravil'no.  Postepenno  ih
golosa stanovilis' vse tishe, perehodya v edva zametnyj gul. Ken  pogruzilsya
v dremotu.
   Utrom razrazilas' groza, zaderzhavshaya nachalo raboty. Nesmotrya na sil'nyj
dozhd', hrubany vse zhe prishli v poselok i otpravilis' sushit'sya v  stolovuyu.
Po ih slovam, liven' dolzhen byl skoro konchit'sya. I pravda, skoro vyglyanulo
solnce, nebo ochistilos' ot tuch, nad bystro prosyhayushchej  pochvoj  zaklubilsya
legkij parok.
   K poludnyu byli vozdvignuty dve steny, i karkasy ostal'nyh tol'ko zhdali,
chtoby ih obshili doskami.  ZHenshchiny  pozvali  rabotnikov  k  stolam,  gde  v
glinyanyh blyudah i  na  plastmassovyh  podnosah  dymilis'  gorki  appetitno
zazharennyh brnasov. Kolonisty i  hrubany  druzhnoj  gur'boj  napravilis'  k
ploshchadke pered stolovoj.
   Vnezapno, ne projdya i poloviny puti, tuzemcy otdelilis'  ot  izumlennyh
zemlyan, brosilis' k mostu  i,  stremitel'no  perebezhav  na  drugoj  bereg,
ischezli v lesu. Ischezli vse - i muzhchiny, i zhenshchiny, i deti!
   - Nu, kak vam eto ponravilos'? - probormotal Sem Gejnor, kogda k  lyudyam
vernulsya dar rechi.
   - Ochen' stranno... - Dot Mak-Ki pokachala golovoj. - Ne dumayu,  chto  oni
reshili ustroit' zabastovku pered obedom.
   Ken pokosilsya  na  lukavuyu  rozhicu  Toddi,  podbiravshegosya  k  blyudu  s
pirogom.
   - Mozhet ty, synok, znaesh' otvet?
   Lico Toddi prinyalo nevinnoe vyrazhenie, no kusok piroga uzhe lezhal na ego
tarelke. On podnyal glaza na otca.
   - Pochemu oni ushli, Tod?
   - Ty, papa,  slyshish'  huzhe,  chem  oni...  chem  Hrul  i  ostal'nye...  -
mal'chishka prozheval pirog i tknul vverh ispachkannym v  nachinke  pal'cem.  -
CHto-to spuskaetsya s neba. Ochen' bol'shoe... I gromkoe!
   Kak udivlenno pripodnyal brovi, i tut, slovno podtverzhdaya  slova  Toddi,
iz stolovoj razdalsya gudok priemnika.
   - Eshche odna pochtovaya kapsula? - probormotal Lorens. - Ot kogo zhe na etot
raz?
   Prikonchiv pirog, Toddi vyter ob shtany perepachkannye varen'em ladoshki  i
udivlenno zayavil:
   - Net. CHto-to bol'shoe. YA slyshu! - on energichno potyanulsya  za  sleduyushchim
kuskom, ne obrashchaya  vnimaniya  na  vocarivshuyusya  vokrug  tishinu.  Kolonisty
podavleno molchali.
   - Kak skoro! O, kak  skoro!  -  vymolvila  nakonec  Pat;  v  golose  ee
slyshalos' sderzhannoe rydanie.
   - Kontaktery iz departamenta Vneshnih Snoshenij? - predpolozhil |kerd.
   U Mak-Ki hvatilo hladnokroviya  sbegat'  za  binoklem,  odnako  k  etomu
vremeni blesk metallicheskogo korpusa v luchah poludennogo  solnca  byl  uzhe
horosho viden.
   - Ty mozhesh' razglyadet' opoznavatel'nye znaki? - sprosil Gejnor.
   - Bliki meshayut. No, pohozhe, korabl' ne slishkom velik. Razvedchik,  a  ne
transport. - Mejsi protyanul inzheneru binokl'. - Vzglyani sam.
   - Da, na transport ne pohozhe, -  zametil  Gejnor  posle  dolgoj  pauzy.
Stolpivshiesya vokrug nego kolonisty druzhno i  s  oblegcheniem  vzdohnuli.  -
Skoree vsego, korabl' Kosmodepa. CHto skazhesh', Bazz? - binokl'  perekocheval
v ruki |kerda.
   - Net, eto  ne  transportnoe  sudno,  -  zaklyuchil  pilot.  -  Razvedchik
Kosmodepa, sudya po razmeram.
   - Kto by eto ne byl, dlya nas eto  oznachaet  nepriyatnosti,  -  provorchal
Gejnor.
   Korabl' prizemlilsya s dolgim protyazhnym gulom, napominavshim rev ranenogo
zverya.  Kogda  Hu  SHi  s  Gejnorom  zabralis'  v  traktor  i   otpravilis'
privetstvovat' nezhdannyh gostej, Pat, prizhavshis' k muzhu, trevozhno shepnula:
   - Kak ty dumaesh', pochemu ushli hrubany? My ih chem-to obideli?
   -  Sprosi  u  nashego  eksperta,  -  Ken  vzglyadom  pokazal  na   Toddi,
raspravlyavshegosya s tret'im kuskom piroga. Vid u nego byl  sosredotochennyj,
i zaboty vzroslyh ego yavno ne interesovali.
   Kogda traktor zatormozil pered kryl'com stolovoj, vozbuzhdenie, strah  i
neuverennost' kolonistov dostigli kriticheskoj cherty. V pricepe podnyalsya vo
ves'  rost  nevysokij  korenastyj  chelovek,  s   korotko   podstrizhennymi,
nachinavshimi sedet' volosami. Ego pronzitel'nyj  vzglyad  mgnovenno  shvatil
vsyu kartinu: nakrytye stoly s ostyvayushchim obedom, gruppu muzhchin i zhenshchin  s
mrachnymi licami, i Toddi, flegmatichno doedavshego pirog.
   - Ne hotite li perekusit', komandor Landryu? - s  vezhlivym  polupoklonom
predlozhil Hu SHi.
   - Net, blagodaryu vas, - posledoval chetkij  otvet.  -  Dazhe  radi  takoj
roskoshi, - on kivnul na stoly, - ya  ne  mogu  otkazyvat'sya  ot  privychnogo
raciona.
   V etom suhovatom zamechanii ne bylo nasmeshki; prostaya konstataciya fakta,
ne bolee. Ken, odnako, sodrognulsya, predstaviv, chto  vskore  im  predstoit
vernut'sya k ubogoj zemnoj pishche.
   - Komandor Landryu pribyl na D'yunu, chtoby  vyyavit'  fakty  posyagatel'stv
chuzhakov na prava zemnyh kolonistov, - oficial'nym tonom zayavil Hu SHi.
   - Imenno tak, - podtverdil komandor. - I mne budet  neobhodim  pomoshchnik
iz mestnogo naseleniya. - Vzglyad ego skol'znul po licam kolonistov,  slovno
vyiskivaya podhodyashchuyu zhertvu.
   - Sleduet utochnit' ponyatie  mestnogo  naseleniya,  ser,  -  proiznes  Li
Lorens s edva zametnoj  nasmeshkoj.  -  My  schitaem  takovym  hrubanov.  Ne
somnevayus', oni s gotovnost'yu okazhut vam pomoshch'.
   Vzmahom ruki Landryu prerval sociologa.
   - Kosmodep schitaet, chto mestnym naseleniem etoj planety yavlyaetes' vy, i
tol'ko vy.
   - No my s etim ne soglasny, - zayavil  Ken,  podrazhaya  bezapellyacionnomu
tonu komandora.
   Vzglyad Landryu upersya v nego, slovno stal'noj klinok. Ken vypryamilsya,  i
ne otvodya glaz, povtoril:
   - Da, my ne  soglasny  s  takoj  poziciej  Kosmodepa,  i  vam,  Landryu,
pridetsya eto uchest'! - Samouverennost' komandora vyvodila Kena iz sebya, no
on postaralsya sderzhat' chuvstva. - Hrubany naselyayut  ves'  etot  materik  -
dostatochnoe dokazatel'stvo togo, chto oni  yavlyayutsya  iskonnymi  obitatelyami
planety. My ustanovili s nimi druzheskie otnosheniya i znaem, chto oni vladeyut
mestnymi resursami i svedeniyami o flore i faune D'yuny.
   - V takom sluchae, - holodno proiznes Landryu, -  vy  podlezhite  strogomu
nakazaniyu za nesankcionirovannyj kontakt s aborigenami.
   - Vot kak? A chto, nado bylo rasstrelyat' ih  iz  blasterov  i  vintovok,
kogda oni na nas natknulis'? - razdalsya gromkij golos Gejnora.
   - Vash departament slishkom poverhnostno obsledoval planetu, komandor,  -
dobavil Ken. Vy rekomendovali ee  dlya  kolonizacii,  kak  neobitaemuyu,  ne
zametiv ni odnoj derevni hrubanov. Neveroyatno! Na kontinente,  ya  polagayu,
sotni ih poselenij!
   - Pokazhite hotya by odno, - golos komandora ostavalsya nevozmutimym, no v
glazah blesnulo razdrazhenie.
   - S udovol'stviem! - Ken pristal'no posmotrel na  stoyavshego  pered  nim
upryamca i mahnul rukoj v storonu mosta. - Idemte!
   - Ne vizhu prichiny tashchit'sya peshkom, - dovol'no rezko zayavil Landryu. -  U
vas zhe est' vertolet!
   Ken smeril ego prezritel'nym vzglyadom - stol' zhe holodnym, kak  i  tot,
kotoryj podaril emu komandor.
   - Derevnya tuzemcev raspolozhena v gustom lesu,  vertolet  ne  mozhet  tam
prizemlit'sya, - skazal on. - My pojdem peshkom.
   Landryu pozhal plechami i zhestom predlozhil Kenu pokazyvat' dorogu. Lorens,
chut' zametno kivnuv golovoj Hu SHi, otpravilsya sledom za  nimi.  Kogda  vse
troe peresekli most, ih nagnal  Sem  Gejnor.  V  otvet  na  voprositel'nyj
vzglyad Kena on mahnul rukoj i burknul:
   - Da, da, ponimayu... My otryvaem vremya ot raboty, no odin  chert  znaet,
pridetsya li ee voobshche zakonchit'.
   Za mostom Ken pribavil shagu, ne obrashchaya  vnimaniya  na  predosteregayushchie
znaki Lorensa, i polez v goru. Komandor, odnako, ne  otstaval.  Kogda  oni
preodoleli polovinu kamenistogo sklona, lob  Landryu  pokrylsya  biserinkami
pota. Lorens i Gejnor, privykshie k peshim progulkam,  shli  bez  napryazheniya.
Komandor, tyazhelo dysha, staralsya vyderzhat' predlozhennyj temp.
   Nakonec, putniki perevalili sedlovinu i cherez neskol'ko minut okunulis'
v priyatnuyu lesnuyu  prohladu.  Drevesnye  stvoly  i  torchavshie  tam  i  tut
kamennye glyby zastavili Kena zamedlit' shag. Vnachale on ne pridal znacheniya
tomu, chto ne oshchushchaet zapaha dyma - hrubany, sobiravshiesya obedat' v  zemnom
poselke, mogli zagasit' svoi kotly. No kogda oni pochti dostigli polyany,  i
Ken ne uvidel sredi derev'ev privychnyh ochertanij tuzemnyh domov, v dushe  u
nego zashevelilos' nepriyatnoe chuvstvo.
   - CHto za d'yavol'shchina? - voskliknul Lorens, nedoumenno oglyadyvayas'.
   - Na opushke - tam, gde Hrul chertil na zemle plan mosta, - sejchas zheltel
netronutyj plotnyj sloj suhih igl. Nikakih sledov ne ostalos' ot dobrotnyh
domov i  tyazhelyh  derevyannyh  lavok  u  central'noj  ploshchadki.  Ni  odnogo
vyzhzhennogo kruga  v  teh  mestah,  gde  pylali  kostry...  Polyana  prinyala
pervozdannyj vid; carivshuyu vokrug tishinu narushal tol'ko shelest  vetvej  da
toroplivye shagi Kena i  Lorensa,  metavshihsya  v  poiskah  hotya  by  odnogo
iskusstvennogo predmeta.
   Landryu s ironiej, granichivshej so zloradstvom, nablyudal za nimi.
   - Nu,  hvatit  rozygryshej,  na  konej,  -  gromko  proiznes  on.  -  My
vozvrashchaemsya, i teper' ya sam zajmus' etim delom!
   Polagaya, chto protesty bespolezny, Ken tol'ko pozhal plechami i napravilsya
k komandoru i Gejnoru, stoyavshim pod derev'yami. Vnezapno  iz-za  kustov  na
polyanu vyskochila malen'kaya figurka. Toddi brosilsya tuda, gde  eshche  nedavno
stoyal dom Hrissa i, zahlebyvayas' slezami, upal na koleni.
   - Oni ushli! Ushli! - rydal on. - Papa, papochka, gde zhe oni? YA ne hochu...
ne hochu!
   Ken prisel ryadom, polozhiv ruku na hrupkoe plecho malysha.
   - Ne znayu, synok... YA ne mogu nichego ponyat'... -  on  povernul  golovu,
starayas' ne vstrechat'sya so stradal'cheskim vzglyadom Toddi.
   Vnezapno mal'chik sbrosil ego ruku, podnyalsya i shagnul k Landryu,  kotoryj
s nasmeshlivoj ulybkoj  poglyadyval  na  etu  scenu.  Huden'koe  telo  Toddi
napryaglos' i, so vsej nenavist'yu, porozhdennoj razocharovaniem i  gorem,  on
obrushil svoj gnev na komandora.
   - Ty! Ty vinovat, chto moi druz'ya ushli!
   I sila, prozvuchavshaya v etom obvinenii, zastavila Landryu otshatnut'sya.





   Ken minoval  nedostroennuyu  konyushnyu,  opornye  stolby  kotoroj  torchali
vverh, slovno ukoriznenno grozyashchie pal'cy. On shel, chtoby dolozhit' Landryu o
rezul'tatah eshche odnogo dnya besplodnyh poiskov. Bol'shaya chast' zhukov-robotov
eshche ne vernulas'; te, chto vernulis',  byli  perezaryazheny  i  otpravleny  v
polet. Ken nes komandoru otsnyatye im plenki i nadeyalsya,  chto  ih  izuchenie
zajmet gostya na ves' vecher.
   Do sih por tol'ko odin raz oni nashli sledy ognya. S triumfal'nym bleskom
v glazah Landryu brosilsya k vertoletu, no vozvratilsya v  mrachnom  molchanii.
Po  slovam  |kerda  nichego  tainstvennogo  ili  podozritel'nogo   oni   ne
obnaruzhili - obychnyj lesnoj pozhar ot udara molnii. Plamya uzhe ugaslo,  lish'
obozhzhennaya trava da neskol'ko obuglennyh pnej eshche prodolzhali dymit'sya.
   Proslyshav o peshcherah v gorah, Landryu organizoval tuda celuyu  ekspediciyu.
Odnako v processe poiskov byli obnaruzheny tol'ko oblomki kamnej,  pyl'  da
ogromnyj  yadovityj  pauk,  atakovavshij  Bena  Adzheya.  Veterinara  prishlos'
nemedlenno vyvesti v poselok,  gde  Moudi  s  uspehom  isproboval  na  ego
lodyzhke  zheltuyu  maz'  Mrva.  |tot  fakt  ne  zainteresoval  Landryu,  hotya
rezul'taty himicheskogo analiza  dokazyvali,  chto  on  sostoyal  iz  mestnyh
rastitel'nyh preparatov.
   Ken nevol'no voshishchalsya tverdokamennym upryamstvom komandora. Ostavalos'
reshitel'no neponyatnym, kak hrubany mogli ostat'sya nezamechennymi pri  takih
energichnyh poiskah.
   On podnyalsya na kryl'co stolovoj, perestupil porog i, shagnuv k stolu, za
kotorym sidel Landryu, vyvalil pered nim kassety s plenkoj.
   -  Poslednie  zapisi,  -  soobshchil  on,  razglyadyvaya  besstrastnoe  lico
komandora. - Nashej vozdushnoj razvedke  prihodit  konec.  Batarei  v  zhukah
sadyatsya, ih zapas ischerpan.
   Landryu fyrknul, okativ Kena ledyanym vzglyadom.
   - Ne ponimayu ya vas, Riv. CHto, zhelaete vernut'sya na  Zemlyu?  Net?  Togda
kogo  zhe  schitat'  obitatelyami  planety  -  vas  ili  etu  vashu   massovuyu
gallyucinaciyu?
   Ken nichego ne otvetil.  Pokinuv  stolovuyu,  on  ustalo  brel  k  svoemu
domiku, razmyshlyaya nad slovami komandora. Soblaznitel'nyj namek... Ne  bylo
nikakih tuzemcev, nikto ne narushal Princip  Razdel'nogo  Sushchestvovaniya,  i
net prepyatstvij dlya zaseleniya D'yuny... Prekrasnoe  reshenie!  Ken  pechal'no
pokachal golovoj. On-to znal - kak i vse ostal'nye kolonisty - chto  hrubany
byli iskonnymi obitatelyami planety. Znachit, lyudi dolzhny ujti.
   Hrubany ne byli gallyucinaciej. I to, chto  oni  sumeli  ischeznut'  stol'
tainstvenno  i  bessledno,  dostavlyalo  Kenu  strannoe  udovletvorenie   -
osobenno, kogda on zamechal rasteryannost', izredka  vspyhivayushchuyu  v  glazah
Landryu. Emu bylo izvestno, gde nahodyatsya dve drugie derevni,  a  Dotrish  s
Gejnorom znali raspolozhenie eshche treh.  I  nigde  -  ni  odnogo  sleda,  ni
primyatoj travy, ni ugolka ot kostrov. Da, etot narod umel dovodit' delo do
konca! No chuvstvo nedoumeniya i poteri prodolzhalo terzat' Kena.
   Pohozhie oshchushcheniya ispytyvali i ostal'nye kolonisty.
   - Hotel by ya znat', kak teper' budut  istolkovany  te  fil'my,  chto  my
poslali s pervoj kapsuloj, -  zametil  Lorens  vo  vremya  soveshchaniya  posle
celogo  dnya  besplodnyh  poiskov.  -  Mozhno  schest'   nas   idiotami   ili
dushevnobol'nymi, no  krome  plenok  sushchestvuyut  i  drugie  dokazatel'stva.
Fotografii, zvukovye zapisi, posuda tuzemcev...
   - Landryu ishchet ne  tuzemcev,  a  chuzhih,  inoplanetnuyu  rasu,  -  prerval
sociologa Mak-Ki.
   - |to ego delo, - pokachal golovoj Ken.  -  No  kuda,  milostivyj  Bozhe,
podevalis' nashi hrubany?
   Podobnye  mysli  prodolzhali  krutit'sya  u  nego  v  golove,  kogda   on
ostanovilsya, chtoby posmotret' most. Ego real'nost' ne  vyzyvala  somnenij.
Veterok s  gor  oveval  lico  Kena;  on  gluboko  vtyanul  vozduh,  pytayas'
razlichit'  slabyj  zapah  dyma.  Net,  nichego...  Tol'ko  korichnyj  aromat
gubchatyh derev'ev, smeshannyj  s  zapahami  vody  i  svezhej  travy.  Tyazhelo
vzdohnuv, on pobrel k svoemu domu.
   Zdes', pod  nizko  navisshimi  hvojnymi  lapami,  u  kuchi  peska  stoyala
skamejka. Na nej, szhav mezhdu kolen bezvol'nye ruki, sgorbilsya  Toddi;  ego
nemigayushchij vzglyad byl ustremlen na most. U ego nog sidelo neskol'ko  detej
postarshe, mal'chishek i devochek, zanyatyh svoimi tihimi robkimi igrami. Vremya
ot vremeni to odin, to drugoj poglyadyval na skorbnoe lico malysha.
   - Nikakih peremen? - negromko sprosil Ken  u  zheny,  brosiv  vzglyad  na
synishku.
   Pat toroplivo vyterla ruki, chtoby obnyat' ego, i pokachala golovoj.
   - Devochki ugovorili ego nemnogo poest'... dazhe ne znayu, kak...  -  guby
Patricii zadrozhali i, kogda oni s Kenom pereshagnuli porog,  ona  utknulas'
licom v grud' muzha i tiho zaplakala. On molcha gladil ee  volosy,  ponimaya,
chto slezy mogut prinesti Pat oblegchenie.
   - O, Ken, kogda ya dumayu, kak ploho obrashchalas' s nim...  i  vizhu  nashego
mal'chika sidyashchim na etoj skamejke... chas za chasom... I noch'yu... on ved' ne
spit noch'yu... Prosto lezhit, ustavivshis' v potolok...
   - Uspokojsya, dorogaya, eto ne mozhet prodolzhat'sya vechno, - Ken postaralsya
pridat' svoemu golosu bodrost'. - Landryu ne vyderzhit...
   - Ty dejstvitel'no tak dumaesh'? - slezy katilis' po shchekam Pat.
   - Nu, v nekotorom smysle nash upryamyj komandor  zaderzhalsya  zdes'  iz-za
Toddi.
   - Ken, ty fantaziruesh'...
   - Net, malyshka. U nas, vzroslyh, mogli  sushchestvovat'  prichiny,  te  ili
drugie, chtoby obmanut' Kosmodep. No  ne  u  shestiletnego  rebenka!  Landryu
horosho zapomnil ego lico... tam, na polyane hrubanov, kogda Toddi  brosilsya
na nego s kulakami.
   - Ken, my vernemsya nazad? - v zaplakannyh glazah Patricii stoyala toska.
- YA imeyu v vidu, pridet li za nami transport...  posle  togo,  kak  uletit
Landryu?
   - Sejchas eto ne samyj glavnyj vopros.  Snachala  nado  vyyasnit',  pochemu
ushli hrubany.
   Toddi vse eshche sidel na skamejke, kogda ostal'nye  chleny  sem'i  konchili
uzhinat'. Nakonec Pat vstala i ponesla emu tarelku  s  kuskom  piroga.  Ken
povernulsya.  Kazhdyj  vecher  na  etoj  nedele  ona  pytalas'  nakormit'  ih
bezuteshnogo syna i kazhdyj raz terpela  neudachu.  I  teper',  posle  dolgih
ugovorov, ona vernulas' v komnatu iskat' utesheniya u Kena.
   Odnako na etom dnevnye peredryagi eshche ne zavershilis'. Ken uslyshal  shagi,
zatem razdalsya rezkovatyj golos Kejt Moudi,  i  spustya  minutu  ona  vyshla
iz-za derev'ev. S nej byl komandor Landryu. Oni podoshli k sgorbivshemusya  na
skam'e Toddi, i chto-to  v  lice  vracha  podskazalo  Kenu,  chto  emu  luchshe
prisoedinit'sya k nim. On vstal i, vzyav Pat za ruku, vyshel vo dvor.
   - Mne plevat' na vashi polnomochiya, komandor, - serdito skazala Kejt,  ne
glyadya na svoego sputnika. - Vot malysh, kotoryj poruchen moim zabotam,  i  ya
ne pozvolyu, chtoby vashe glupoe upryamstvo prichinilo emu vred!
   - I poetomu vy schitaete, chto ya, predstavitel' odnogo iz gosudarstvennyh
departamentov, dolzhen prekratit' rassledovanie? -  Landryu  s  voinstvennym
vidom ustavilsya na Kejt, vypyativ chelyust'.
   Vrach nasmeshlivo fyrknula.
   - Ne bud'te smeshnym, komandor! I ne smotrite na menya tak  ugrozhayushche!  YA
ne sobirayus' ni oblegchat' vashu sovest', ni spasat' reputaciyu!
   Landryu  brosil  vzglyad  na  mal'chika,  potom  posmotrel  na  lica   ego
roditelej, izbegaya vstrechat'sya glazami s Kejt. CHto-to proburchav, on  rezko
povernulsya na kablukah i zashagal obratno k stolovoj.
   Glubokoj noch'yu mirnuyu tishinu kolonii razorval rev startovyh dvigatelej.
Ken, nabrosiv odeyalo, vyskochil na kryl'co,  uspev  zametit'  oslepitel'nyj
snop ognya, metnuvshijsya k vostochnomu gorizontu.
   - Vzdumalos' zhe emu vzletet' posredi nochi, - nedovol'no  proburchal  on,
provozhaya vzglyadom yarkoe pyatnyshko. - Nadeyus',  on  ne  vernetsya  prodolzhat'
poiski.
   Probirayas' v temnote po koridoru, on  zaglyanul  v  komnatu  Toddi.  Pri
slabom svete zvezd, struivshemsya iz okna,  Ken  razlichil  svernuvsheesya  pod
odeyalom telo mal'chika. Malysh poshevelilsya,  tyazhelo  vzdohnul  i  cherez  mig
rovnoe sopenie napolnilo komnatu. Ken  postoyal  s  minutu,  prislushivayas',
potom napravilsya k sebe.
   - Landryu uletel, a Toddi spit, -  skazal  on  Pat,  glyadevshej  na  nego
shiroko raskrytymi glazami.
   - Spit? - ona vstrepenulas', no Ken laskovo pogladil ee po plechu.
   - Uspokojsya, malyshka. Gotov derzhat' pari, chto zavtra hrubany vernutsya.
   - No, Ken, kak ty mozhesh' byt' tak uveren?
   Prezhde, chem otvetit', on vzbil podushku i vytyanulsya na posteli.
   - YA ni v chem ne uveren, milaya. No davaj obozhdem do zavtra.





   - Kejt Moudi, ya ne pozvolyu nakachivat' moego rebenka etimi  lekarstvami!
- dlya vyashchej ubeditel'nosti Ken stuknul kulakom po stolu.
   - Kennet Riv, ty takoj zhe upryamec, kak i tvoj syn! - vspylila Kejt.
   - Nu i otlichno! I nikakih doprosov pod gipnozom! Moj mal'chik - ne shpion
v stane  vragov!  Nechego  ispol'zovat'  ego  dlya  udovletvoreniya  zhenskogo
lyubopytstva!
   S minutu oni s Kejt prozhigali drug druga  vzglyadami.  Zatem  vrach  suho
proiznesla:
   - Ochen' harakterno dlya muzhchin ssylat'sya na zhenskoe  lyubopytstvo,  kogda
im nechego skazat'. Ty prekrasno znaesh', chto rech' idet  o  bolee  ser'eznyh
veshchah.
   -  I  tem  ne  menee,  ya  ne  hochu,  chtoby  Toddi  vypytyval  u  Hrissa
kakie-nibud' tajny hrubanov! |to oskvernit ih druzhbu!
   - No ty by mog sprosit' u mal'chika...
   - Podozhdite, vy, dvoe, - skazala Pat, vklinivayas' mezhdu  sporshchikami.  -
Boyus', Kejt, ty pereocenivaesh' nashi vozmozhnosti.
   Vrach s udivleniem ustavilas' na nee.
   - CHto ty imeesh' v vidu, Patriciya?
   - Toddi - master odnoslozhnyh otvetov. Dumaesh', ya ne sprashivala u  nego?
Vot poslushaj, - Pat milo ulybnulas':  "Synok,  ty  horosho  provel  den'  s
Hrissom?" - "Da", - golos ee stal tonkim, pochti kak u  Toddi.  -  "CHto  vy
delali?" - "Nichego". - "A chto  Mrva  davala  vam  na  obed?"  -  "Orehovuyu
pastu". - "CHto ty govorish'! Vkusnuyu?" - "Da".
   Pat vzglyanula na muzha i Kejt, v ee glazah plyasali veselye iskorki.
   - Ne dumayu, chto takie razgovory dali by nam mnogo poleznogo. YA pytalas'
vyyasnit' u nego naschet etogo tainstvennogo ischeznoveniya.  Znaete,  chto  on
skazal?
   - CHto? - Kejt priotkryla rot v neterpelivom ozhidanii.
   - "Oni byli v drugom meste, mama". Vot tak! Byli v drugom meste, i vse!
   Kejt, rasstroennaya, podnyalas' so skam'i - toj samoj, na  kotoroj  Toddi
otsidel ne odin chas, - i ustremila vzglyad na most.
   - Zabavnaya situaciya, - proiznesla ona, potiraya ladon'yu visok. - Pohozhe,
Landryu byl prav. Oni - ne tuzemcy D'yuny; oni - chuzhie.
   Ken naklonilsya vpered, opirayas' loktyami o koleni.
   - Dumayu, v etom ne stoit somnevat'sya, - neohotno soglasilsya on.  -  Kak
primitivnaya rasa mozhet v schitannye minuty demontirovat' poldyuzhiny poselkov
i nadezhno spryatat' ih? I gde? Ukryt' v lesu  ili  v  peshcherah?  Zatopit'  v
reke? Neveroyatno! - on  pokachal  golovoj.  -  Dazhe  s  nashej  tehnologiej,
podobnaya zadacha nevypolnima.
   On vstal i podoshel k Kejt, kosnuvshis' ee ruki, budto  prosil  izvineniya
za svoyu nedavnyuyu rezkost'. Vmeste oni glyadeli na most,  kogda  na  dal'nem
ego konce voznikla figurka Toddi. Mal'chugan  ele  volochil  nogi  -  dolzhno
byt', nabegalsya za den', podumal Ken. Vdrug on zamer, povernulsya k lesu  i
pomahal komu-to rukoj. Pereshel most, pnul kameshek na doroge i  netoroplivo
zashagal k domu.
   - Ne ponimayu, zadumchivo proiznesla, Kejt, - pochemu oni  ischezli?  Zachem
reshili spryatat'sya ot Landryu? Ved' im otlichno izvestno, chto my snyali  fil'm
v ih derevne, sdelali zvukovye zapisi...
   Ken molcha razvel rukami. Sluchivsheesya bylo dlya nego takoj  zhe  zagadkoj,
kak i dlya Kejt. S minutu oni molchali.
   - Kakuyu opasnost' mog predstavlyat' dlya nih odin  chelovek  na  malen'kom
korable? - vrach sledila za priblizhayushchimsya k domu Todom. -  Pochemu  oni  ne
pozhelali vstretit'sya s nim?
   Toddi ostanovilsya i poglyadel na vzroslyh.
   - Hriss govorit, chto ne vse veshchi gotovy, - vdrug zayavil on.
   - Da? - medlenno proiznesla  Pat,  brosiv  predosteregayushchij  vzglyad  na
Kena. - Kakie zhe veshchi, synok?
   Toddi pozhal hrupkimi plechikami.
   - Nu, raznye veshchi, - on opustil glaza na svoi gryaznye bosye nogi, zatem
posmotrel v storonu mosta, nad kotorym  visel  oranzhevyj  disk  zahodyashchego
solnca.
   - Znachit, im prishlos' ujti, chtoby podgotovit' eti veshchi?  -  ravnodushnym
tonom sprosila. Kejt; kazalos', etot razgovor  sovershenno  ne  interesoval
ee.
   - Navernoe, - Toddi snova pozhal plechami. - Mama,  ya  est'  hochu.  My  s
Hrissom ne uspeli pouzhinat'.
   - Sejchas, moj horoshij. Tol'ko umojsya snachala. - Pat povela  synishku  na
kuhnyu.
   Ostavshis' v odinochestve, Ken i Kejt obmenyalis' nedoumennymi vzglyadami.
   - CHto eto za veshchi? - skazal Ken. - I chto oni gotovyat? -  v  ego  golose
prozvuchalo podozrenie.
   - Nu, esli vzyat' v  kachestve  primera  nashu  Zemlyu  i  caryashchij  na  nej
besporyadok, u nih moglo proizojti chto ugodno, - zametila vrach. - Pereryv v
svyazi, sboj v rabote komp'yuterov, avariya  sudna  -  lyuboe  obstoyatel'stvo,
narushivshee ih sobstvennuyu programmu kolonizacii D'yuny.
   - Ty dumaesh', spravedlivo ekstrapolirovat' nashi  sobstvennye  neuryadicy
na sovershenno chuzhdoe obshchestvo? |to ved' drugaya rasa, Kejt! I  my  dazhe  ne
predstavlyaem, na kakom urovne tehnologicheskogo razvitiya oni nahodyatsya.
   Vnezapno Ken zamolchal, pytayas'  pojmat'  mel'knuvshuyu  v  golove  mysl'.
CHto-to neobychnoe proizoshlo v to utro, kogda Toddi vpervye sbezhal v derevnyu
hrubanov... Na obratnom puti ih soprovozhdal Hrul...  oni  ostanovilis'  na
perevale... Pered myslennym vzorom Kena  vdrug  vsplyla  figurka  molodogo
hrubana... on sidit na kortochkah i chto-to mehanicheski chertit  na  zemle...
na plechah - Toddi, spryatavshij lichiko v gustoj grive... Risunok! CHto imenno
pytalsya izobrazit' Hrul? Ken poluzakryl  glaza,  vosstanavlivaya  v  pamyati
chertezh. Koncentricheskie okruzhnosti, na nih - malen'kie  kruzhki,  nekotorye
soedineny pryamymi liniyami... Shema atoma? Ili solnechnoj sistemy? CHto hotel
skazat' emu Hrul? I pochemu eto nel'zya bylo proiznesti vsluh?
   - CHto s toboj? -  rasteryanno  sprosila  Kejt,  ozadachennaya  ego  dolgim
molchaniem.
   - Ne mogu vspomnit' odnu veshch'... Ona mozhet okazat'sya  ochen'  vazhnoj,  -
probormotal Ken s sokrushennym vidom. Ne hvatalo tol'ko, chtoby Kejt prinyala
ego za sumasshedshego!
   I vnezapno Ken ponyal, v chem  zaklyuchalas'  prichina  strannogo  povedeniya
molodogo hrubana. Hrul ne imel prava skazat'  pravdu,  no  on  dal  namek!
Molchalivyj namek, ibo navernyaka u nego byl s soboj magnitofon, fiksiruyushchij
vse ih razgovory... kroshechnyj pribor, kotoryj legko  spryatat'  na  tele  v
gustoj shersti ili rukoyatke nozha... Neslozhnaya zadacha  dlya  naroda,  kotoryj
umeet mgnovenno peremeshchat' celye poseleniya! Ken gluboko vzdohnul.  No  eto
znachit... znachit, chto takie zhe  podslushivayushchie  ustrojstva  hrubany  mogli
ustanovit' v stolovoj, na sklade, v kazhdom dome, gde oni pobyvali...
   Ego  ohvatila  panika,  kogda  on  vspomnil  otkrovennye  razgovory  na
sobraniyah kolonistov. CHto iz skazannogo  moglo  by  nastorozhit'  hrubanov,
postavit' pod udar dobrye otnosheniya s lyud'mi?
   Vnezapno mysli ego obreli inoe napravlenie. Kto zhe ran'she  poyavilsya  na
D'yune - lyudi ili hrubany? Ih koloniya sushchestvuet zdes'  uzhe  celyj  god  po
zemnomu vremeni... Net,  ne  stoit  teshit'  sebya  nadezhdoj  na  prioritet!
Konechno, hrubany byli pervymi. Ih znanie flory i  fauny  planety  kazalos'
vseob®emlyushchim. Da i sami masshtaby kolonizacii! SHest'  poselkov,  izvestnyh
zemlyanam, - i skol'ko eshche  mozhet  skryvat'sya  v  lesnyh  debryah  ogromnogo
kontinenta?
   Da, no pochemu zhe stol' primitiven ih byt? Kop'ya, nozhi, kostry, glinyanaya
posuda... Gde mashiny i mehanizmy, avtomatika  i  komp'yutery  -  dostizheniya
vysokorazvitoj  civilizacii.  Vprochem,  podumal  Ken,  i  zemnaya   koloniya
osnashchena ne tak uzh bogato. Poka u nih est' tol'ko vertolet  da  traktor  s
pod®emnikom i  telezhkoj...  nu  i  teplovye  konvertory...  oruzhie...  dva
desyatka robotov-zhukov dlya vozdushnoj razvedki... Pozhaluj, i vse.
   Kejt dernula ego za rukav, i Ken, ochnuvshis', proburchal chto-to v  otvet,
otodvinuv zagadku v samyj dal'nij ugolok pamyati. Luchshe porazmyshlyat' na eti
temy, kogda on ostanetsya odin i vnov' obresti yasnuyu golovu.
   Takoj sluchaj predstavilsya emu lish' pozdno vecherom, kogda Kejt  ushla,  i
on smog pogruzit'sya v reshenie glavnoj problemy. Tak kto zhe takie hrubany -
iskrennie druz'ya  Ili  kovarnye  vragi?  Naskol'ko  razvitoj  yavlyaetsya  ih
civilizaciya? Sposobny li oni unichtozhit' Zemlyu - i stavyat  li  pered  soboj
takuyu zadachu? Ne razdelit li Zemlya cherez sotnyu-druguyu let uchast'  Sivanny?
I, nakonec, zachem hrubany vydayut sebya za prostodushnyh tuzemcev-kochevnikov?
   |ti voprosy vnov' i vnov' krutilis' v golove Kena, poka on  ne  zabylsya
bespokojnym snom. No son ne prines zhelannogo otdyha; koshmary  muchili  ego.
Ken brodil po ogromnomu bezlyudnomu gorodu, po ulicam, podobnym ushchel'yam,  v
kotorye ne popadaet luch  solnca.  Vokrug  gromozdilis'  gigantskie  bashni,
uhodya rovnymi ryadami v beskrajnyuyu dal', teryayas' gde-to za  gorizontom.  On
skitalsya v etih  tesninah  goda,  desyatiletiya,  veka.  On  zhazhdal  uvidet'
solnce! |to zhelanie stanovilos' vse nesterpimej, vse neistovej... Nakonec,
on ponyal, chto nikogda ne vyberetsya iz etogo mrachnogo serogo labirinta.  On
brosilsya k shershavoj kamennoj stene blizhajshej bashni i obnaruzhil, chto  mozhet
podnyat'sya naverh. Stranno, ved' steny kazalis' takimi otvesnymi... On  lez
k nebu i solncu, iznemogaya ot ustalosti i straha,  i  vdrug  bashnya  nachala
stremitel'no  rasti,  vytyagivat'sya  vverh;  sosednie,   kak   po   komande
s®ezhilis', uhodya pod zemlyu. Vspyshka solnechnogo sveta udarila emu v  glaza,
i Ken prosnulsya.
   Pozvyakivanie  tarelok  okonchatel'no  probudilo  ego.  Poshatyvayas',   on
otpravilsya na kuhnyu, gde Pat myla posudu.
   - Dobroe utro, - hriplo proiznes Ken i otkashlyalsya. - Toddi uzhe ushel?
   - Konechno, sonya, - otvetila Pat, nalivaya emu kofe.
   - ZHal'. YA hotel s nim pogovorit'.
   - Nu, dlya etogo prishlos' by podnimat'sya  do  rassveta,  dorogoj.  YA  ne
stala tebya budit'... ty spal tak bespokojno.
   Kivnuv,  Ken  sklonilsya  nad  chashkoj,  potyagivaya  malen'kimi   glotkami
aromatnyj napitok. Pat hlopotala  u  plity,  chto-to  otmeryala,  smeshivala,
vzbivala. On podumal, chto nikogda s takim udovol'stviem ne nablyudal za  ee
dvizheniyami.
   - YA prigotovlyu segodnya tort - po  staromu  receptu,  kotoryj  raskopala
gde-to Il'za... - ruki zheny letali nad miskoj. - Tak... muka, maslo,  yajca
- eto u nas est'... No vot sladkij klenovyj sirop... ya dazhe ne  znayu,  kak
on vyglyadit... - ona rassmeyalas'. - Znaesh', Il'za dumaet, chto sirop  pohozh
na sok dereva rlba, no ya v etom sil'no somnevayus'...  -  Ken  razdelyal  ee
somneniya. - Pridetsya vzyat' pastu iz yagod,  kotoruyu  prislala  Mrva...  Vot
tak!  Tort  budet  prosto  ob®eden'e!  -  ona  vylozhila  smes'  v  bol'shuyu
skovorodu.
   - Pat, skazhi mne, ty schastliva? - neozhidanno sprosil Ken, prervav  zhenu
na poluslove. Pat opustila skovorodu na  plitu,  udivlenno  posmotrela  na
nego, zadumalas'.
   - Da, milyj, - reshitel'no otvetila ona. - YA schastliva, kogda ne dumayu o
tom, chto nam pridetsya uletat' otsyuda. Tol'ko  sejchas  ya  nachala  ponimat',
kakoj pustoj i bespoleznoj byla moya zhizn' na Zemle... |ti mashiny,  kotorye
delayut za tebya  vsyu  rabotu...  i  vechno  lomayutsya!  |ti  vechnye  ozhidaniya
remonta... - ona usmehnulas'. - Zdes' ne nado zhdat'.  Zdes'  ya  vse  delayu
sama. Ne nado tolkat'sya v koridorah i liftah, ne nado...
   - Gorit! - perebil ee Ken, pokazyvaya na plitu.
   - O, Bozhe! - vsplesnuv rukami, Pat ustremilas' spasat' svoj tort.
   Razdalsya ostorozhnyj stuk v dver', i na poroge kuhni voznikla  hudoshchavaya
figurka Billa Moudi.
   - Zdravstvujte, mister Riv!  Menya  poslal  mister  Adzhej...  emu  nuzhna
pomoshch', i poskoree. Nepriyatnosti!
   Nichego bol'she ne ob®yasniv, mal'chik ischez. Vskochiv, Ken sbrosil pizhamu i
nachal natyagivat' kombinezon, potom - sapogi. Mahnuv rukoj Pat, on vyskochil
na kryl'co.
   U konyushni ego uzhe dozhidalis' Ben, Hrul,  Vik  Solinari  i  Mak-Ki;  vse
chetvero - verhom. Veterinar derzhal povod'ya uzhe  osedlannoj  Soksy,  i  Ken
edinym mahom vzletel ej na spinu.
   - Urfy, - korotko ob®yasnil Ben prichinu trevogi. - Bol'shoe stado, mchitsya
k reke pryamo po nashim polyam, Hrul zametil ih s perevala, kogda shel k nam.
   Volnenie  vsadnikov  peredalos'  zhivotnym;  loshadi  nervno   perebirali
nogami, oglashaya dvor konyushni zalivistym rzhaniem. Adzhej,  udariv  kablukami
svoego zherebca, pustil ego v galop. Ken edva ne prikusil yazyk,  kogda  ego
kobyla rvanulas' sledom kak  oderzhimaya.  Ryadom  s  nim,  nasupiv  brovi  i
uhvativshis' odnoj rukoj za perednyuyu luku sedla, skakal Solinari -  vsadnik
stol' zhe neopytnyj, kak i on sam. Adzhej i Mak-Ki  vyrvalis'  vpered;  Hrul
pochti ne otstaval ot nih. Rot ego priotkrylsya v  ulybke,  i  Ken  ponyal  -
molodoj hruban naslazhdalsya etoj beshenoj skachkoj.
   Vdali vyroslo oblako pyli, v  ego  razryvah  vidnelis'  chernye  rogatye
golovy i moshchnye shei urfov, vozhakov stada. Oni neslis' pryamo po  zaseyannomu
polyu k reke; pyaterka vsadnikov kazalas'  nichtozhnym  prepyatstviem,  kotoroe
etot grohochushchij tysyachami kopyt  potok  mog  oprokinut'  v  mgnovenie  oka.
Serdce Kena gotovo bylo vyprygnut' iz grudi,  i  on  edva  uspel  natyanut'
povod, kogda Adzhej ostanovil svoego zherebca.  Ostal'nye  sobralis'  vokrug
nego.
   - Nado zastavit' vozhakov  povernut',  -  skazal  Ben,  vytyanuv  ruku  v
storonu stada. - My otgonim ih k  severu,  za  granicu  zaseyannyh  zemel'.
Dumayu, eto budet ne trudno  -  urfy  nikogda  ne  videli  loshadej,  a  vse
neizvestnoe pugaet. Tak chto, krichite  parni,  pogromche,  i  starajtes'  ne
svalit'sya s sedla. Poshli!
   Ego zherebec rvanulsya vpered i cherez  minutu  vsadniki  okazalis'  pered
stenoj ostrokonechnyh rogov i nalityh krov'yu glaz. Urfy,  konechno,  nikogda
ne videli loshadej, no uvlechennye  stremitel'nym  begom  ne  sobiralis'  ih
zamechat'. A loshadi... Oni tozhe ne videli ran'she urfov,  osobenno  v  takom
kolichestve.  Neizvestnoe  pugaet!  Ken  vdrug  pochuvstvoval,   kak   Soksa
povernula, ne obrashchaya  vnimaniya  na  ego  popytki  ovladet'  situaciej,  i
udarilas' v pozornoe begstvo. Oglyanuvshis', on uvidel Bena, Hrula i  Mak-Ki
- oni sumeli spravit'sya s loshad'mi i teper' skakali v klubah pyli ryadom  s
peredovymi zhivotnymi, diko ulyulyukaya i razmahivaya rukami.
   Rugayas' ot negodovaniya i styda, Ken rezko dernul povod. Soksa,  odnako,
ne zhelala ostanavlivat'sya, i poka  on  yavno  proigryval  ih  edinoborstvo.
YArostno natyanuv povod'ya, Ken edva ne vyrval izo rta loshadi  mundshtuk;  ona
vstala na dyby, drozha  i  ronyaya  hlop'ya  okrovavlennoj  peny.  Ne  obrashchaya
vnimaniya na bol' v sodrannyh kolenyah, Ken stisnul ee boka, ceplyayas'  odnoj
rukoj za sedlo. On prilagal neimovernye usiliya, chtoby ne grohnut'sya  ozem'
i, pohozhe, eto emu udalos'. Vnezapno Ken obnaruzhil, chto vse eshche  sidit  na
spine loshadi, uhvativshis' za perednyuyu luku. Soksa povernula k nemu golovu,
ukoriznenno pokosilas' bespokojnym glazom - mol, za chto ty menya muchaesh'?
   On  perevel  duh  i  pustil  kobylu  legkim  galopom.  Pripodnyavshis'  v
stremenah i prishchuriv glaza, Ken uvidel treh  vsadnikov  na  fone  kosmatyh
tel; pohozhe, im udalos' povernut' stado. No gde  zhe  Solinari?  On  vertel
golovoj, poka ne zametil u sklona holma v  dal'nem  konce  doliny  oblachko
pyli. Daleko zhe uneslo Vika! Esli, konechno, on  uderzhalsya  v  sedle...  Na
takom rasstoyanii Ken ne mog razglyadet' ni loshadi, ni vsadnika.
   Tronuv kablukami boka Soksy, on povernul ee  k  holmam.  Kobyla,  ochen'
dovol'naya, potrusila vpered; etot marshrut  uvodil  ee  podal'she  ot  stada
strashnyh rogatyh zverej. Kazhdyj tolchok  bol'no  otzyvalsya  v  krovotochashchih
kolenyah Kena; ego bedra i yagodicy  prevratilis'  v  odin  ogromnyj  sinyak.
Sklon holma, tem ne menee, priblizhalsya, i Ken, polnyj mrachnyh predchuvstvij
nachet sud'by Solinari, potoropil  loshad'.  Teper'  on  yasno  videl  polosu
primyatoj  travy  -  tam,  gde  promchalsya  skakun  Vika.  Sled  vel  vverh,
perevalivaya za greben' holma.
   Vnezapno veter dones ispugannoe  rzhanie,  potom  -  rezko  oborvavshijsya
predsmertnyj vopl'. Ken poholodel. Poterya loshadi byla by  nebol'shoj  bedoj
po sravneniyu s gibel'yu Vika... Mozhet, on vse-taki svalilsya ran'she?
   Soksa vnov' zanervnichala, pereshla  na  shag,  zatem  stala,  drozha  vsem
telom. Ken hlestnul ee povod'ya; k ego udivleniyu, kobyla,  zhalobno  zarzhav,
podchinilas'. Ona rezko poskakala vpered, pofyrkivaya i motaya golovoj, v  to
vremya kak Ken pytalsya soobrazit', chej zhe krik on slyshal  -  zhivotnogo  ili
cheloveka. Net, konechno, chelovek ne mog tak krichat'... Znachit - loshad'? CHto
zhe sluchilos'? Napal raz®yarennyj mad? Ili staya sorasov?
   Soksa rezvo vynesla ego na greben', otkuda otkryvalsya vid  na  sosednyuyu
dolinu, i vdrug vstala na dyby, molotya perednimi nogami vozduh. Zatem  ona
razvernulas'  i  s  panicheskim  vizgom,  tak  napominavshim  vopl'   loshadi
Solinari, brosilis'  vniz  po  sklonu.  Ken  ne  pytalsya  ostanovit'  etot
sumasshedshij  galop.  CHudovishche,  osedlavshee   trup   kobyly   Vika,   moglo
prigrezit'sya tol'ko v koshmarnom sne  -  ogromnyj  krokodil  ili  drakon  s
past'yu, v kotoroj by pomestilas' polovina loshadi... Tak, vo vsyakom sluchae,
reshil Ken - i on ne ispytyval zhelaniya utochnyat' detali.  Pravda,  on  uspel
zametit', chto poblizosti ot strashnoj reptilii ne bylo tela Solinari.
   Postepenno emu udalos' uspokoit' Soksu, i kobyla pereshla  na  nespeshnuyu
ryscu, ne stol' boleznenno otdavavshuyusya v yagodicah Kena. Laskovye ugovory,
adresovannye loshadi, on peremezhal so strashnymi proklyatiyami  kosmodepovskim
specam, obsledovavshim planetu. Ladno, hrubanov, masterov igrat' v  pryatki,
oni prosmotreli. No monstrov, sposobnyh spravit'sya s loshad'yu! Gde byli  ih
glaza!
   Soksa, ustavshaya ot beshenoj skachki i volnenij etogo  bespokojnogo  utra,
edva plelas', i nikakimi ponukaniyami nel'zya bylo  zastavit'  ee  dvigat'sya
bystree. Ken vozvrashchalsya po svoim  sledam.  Posmotrev  nalevo,  on  uvidel
stado urfov, kotorye mirno paslis' na beregu, milyah  v  dvuh  ot  poselka.
Potom  vzglyad  ego  skol'znul  k  mostu;  tam,  na  fone  golubogo   neba,
vyrisovyvalsya siluet odinokogo vsadnika. CHut' otkinuvshis' v sedle, opustiv
povod'ya, on uehal navstrechu, spokojnyj i bezmyatezhnyj,  kak  prostiravshayasya
vokrug dolina. CHuvstvo bezvozvratnoj utraty vdrug zatopilo  Kena.  Neuzheli
on  dolzhen  pokinut'  etot  mir,  velikolepnoe,  neobozrimoe  sosredotochie
opasnosti i schast'ya?
   Ken rezko ostanovil loshad' ryadom s kobyloj Mejsi Mak-Ki.
   - Solinari? - vydohnul on, v silah zadat' svyaznyj vopros.
   - Slomal nogu, vyletev iz sedla. Ty nashel ego loshad'?
   - Mmm... V kakom-to smysle... - On ispytal ogromnoe oblegchenie,  uznav,
chto Vik zhiv.
   Mak-Ki pripodnyal brovi.
   - V kakom-to smysle? CHto eto znachit?
   - V nashem aktive krome tuzemcev  teper'  imeyutsya  gigantskie  reptilii.
Lyubopytno, chto eshche proglyadeli razvedchiki  Kosmodepa?  Mozhet,  tut  vodyatsya
mamonty i sablezubye tigry?
   - Reptilii? Kakie eshche reptilii?
   - Ochen' vpechatlyayushchego vida... Sposobny proglotit' loshad' celikom.
   Ostaviv Mak-Ki porazmyshlyat' nad etim zamechaniem, Ken povernul v storonu
konyushni. Solnce uzhe stoyalo v zenite, kogda  on,  nakonec,  pokinul  sedlo.
Soksa, poshatyvayas', sdelala neskol'ko shagov i pripala k korytu s vodoj. Iz
saraya vyskochili Adzhej i Hrul, na ih licah yasno chitalos' oblegchenie.
   - Kuda ty propal? - sprosil veterinar, oglazhivaya loshad'.
   - Iskal Solinari, - tol'ko sejchas Ken zametil, chto eshche szhimaet v  rukah
povod.
   - U nego perelom goleni, - Adzhej  popytalsya  vydernut'  remen'  iz  ego
kulaka. - Ty videl, kak on svalilsya?
   Ken pokachal golovoj. Vnutrennyaya poverhnost' beder gorela, ikry  svodilo
sudorogoj. Opershis'  na  ruku  Adzheya,  on  shagnul  k  kryl'cu,  reshitel'no
otodvinul v storonu mordu Soksy i pogruzil lico v vodu.  Prohladnaya  vlaga
otrezvila ego.
   Vypryamivshis', on ustavilsya na Bena.
   - Urfy nikogda ne videli  loshadej,  govorish'?  A  neizvestnoe,  znachit,
pugaet?
   - Vinovat, Ken, - s iskrennim sozhaleniem razvel  rukami  Adzhej.  -  Mne
kak-to ne prishlo v golovu, chto na, eto delo mozhno posmotret'  i  s  drugoj
storony...
   - Ladno... Vse konchilos' by horosho, esli by ne etot krokodil...
   - Krokodil?  -  veterinar,  snimavshij  s  Soksy  propotevshee  sedlo,  v
izumlenii ustavilsya na Kena.
   - Tochnee - reptiliya... s ogromnoj past'yu... - Ken  brosil  vnimatel'nyj
vzglyad na Hrula. - Ona sejchas zavtrakaet  loshad'yu  Solinari.  YA  ne  uspel
rassmotret' drugih podrobnostej, ved' my dazhe ne prihvatili vintovki.
   - No v otchete razvedchikov ne upominalis' reptilii  ili  yashchery  podobnyh
razmerov!
   - Tam ne upominalos' i o hrubanah,  -  napomnil  Ken,  vytiraya  ladon'yu
lico. On snova oglyanulsya na Hrula.  Molodoj  hruban  stoyal,  podnyav  glaza
vverh, i k chemu-to prislushivalsya.
   Ken shagnul k nemu i krepko shvatil za ruku.
   - CHto, k nam snova gosti? - ego ton byl rezkim, pochti grubym, i on dazhe
ne podumal ispol'zovat' yazyk tuzemcev. - A vy - vy opyat' ischezaete?
   - Nichego ne podelaesh', Rriv, - Hrul s ulybkoj osvobodil ruku.  -  YA  by
ostalsya - s ogromnym zhelaniem. Do vstrechi.  -  On  kivnul  na  proshchanie  i
bystrym shagom napravilsya k mostu.
   - CHto  eto  znachit,  Ken?  -  oshelomlennyj  veterinar  ustavilsya  vsled
hrubanu. - CHto ty imel v vidu? I pochemu Hrul umchalsya slomya golovu?
   - Skoro pojmesh', druzhishche, skoro ty vse pojmesh', - zaveril  ego  Ken  i,
poshatyvayas', pobrel k domu.





   - Ken, - za  dver'yu  vannoj  razdalsya  zhalobnyj  golos  Pat,  -  Hu  SHi
sprashivaet, kogda ty poyavish'sya na sobranii.
   - CHert poberi! Kogda pridu v sebya! - ryavknul Ken, potiraya otmokavshie  v
goryachej vode yagodicy. Kusok l'da, prilozhennyj  k  zatylku,  soskol'znul  v
vannu i  rastvorilsya  prezhde,  chem.  Ken  smog  nasharit'  ego  na  gladkom
plastikovom dne. On nemnogo podozhdal. Pohozhe, golova perestala  kruzhit'sya,
i krov' bol'she ne strelyala v viskah.
   - Tebe luchshe? - robko sprosila Pat.
   - Net! Ostav' menya v pokoe!
   On ne sobiralsya tak skoro pokidat' svoe uyutnoe ubezhishche, no kogda Hu  SHi
yavilsya sam i vezhlivo postuchal v dver', Ken, kryahtya, vylez iz  poluostyvshej
vanny. Vytiralsya on s prevelikoj ostorozhnost'yu.
   - Prosti, Ken, no ty nam nuzhen, - skazal Hu  SHi,  kogda  ego  pomoshchnik,
zakutannyj v mahrovuyu prostynyu, vyshel v koridor. - Hrubany snova  ischezli.
Esli by ne fotografii i fil'my, vse obitateli kolonii  byli  by  ob®yavleny
dushevnobol'nymi.
   - I otlichno! - voskliknul raz®yarennyj Ken, tut zhe izdav zhalobnyj vopl',
ibo v zapale hlopnul sebya ladon'yu - po bedru.  -  Vo  imya  ran  Hristovyh,
Poshlite za |zroj Moudi i ego chudodejstvennymi mazyami!
   Pat podnyala na rukovoditelya kolonii ispugannyj vzglyad.
   - Znachit, oni opyat' ushli. No... no...
   - Da, ischezli. Kogda Li poproboval... - vdrug metropolog,  ne  zakonchiv
frazy, nachal oglyadyvat'sya po storonam. - Kstati, gde Tod?
   V otvet u Patricii vyrvalsya krik  uzhasa.  Ken  brosilsya  k  detskoj,  i
ryvkom raspahnul dver', obodrav o pritoloku palec. Komnata byla pusta.
   - Nikakih priznakov Toda! - soobshchil on i  sunul  krovotochashchij  palec  v
rot.
   - O, Ken, tvoi koleni! - Pat  edva  ne  rasplakalas',  uvidev  pokrytuyu
sinyakami i carapinami kozhu.
   - CHert s nimi, s kolenyami! - Ken tryassya ot gneva. - Nu, Hrul,  doberus'
ya do tebya! Budesh' begat' bez hvosta!
   - Ken, ty... ty ved' ne dumaesh', chto  oni  prichinyat  kakoj-nibud'  vred
Toddi?
   Ken zamer, glyadya na Pat i tol'ko sejchas soobraziv, chto  slishkom  mnogoe
skazal pri zhene. Lico ee poblednelo, osunulos', v glazah stoyali slezy.
   - Toddi v  bezopasnosti,  -  skazal  on.  -  Hrubany  pridayut  ogromnoe
znachenie svoej reputacii. No vse eto smeshno i  nelepo!  Nelepo!  -  Ken  s
siloj udaril kulakom po stene. - I esli ty, moj dorogoj  nachal'nik,  -  on
povernulsya k Hu SHi, - zhelaesh', chtoby ya vystupil  pered  etimi  nedoumkami,
etimi sevshimi v luzhu ksenofobami, ya skazhu vse, chto ya dumayu ob  ih  vonyuchem
departamente.
   - Kennet Riv! - vzvizgnula Patriciya. - CHto ty sebe pozvolya...
   Ken vzglyanul na zhenu s takoj yarost'yu, chto ona otpryanula nazad, zamolchav
na poluslove. Brosiv ne menee yarostnyj vzglyad na  administratora  kolonii,
on vyskochil iz gostinoj.
   - Ken, Ken! - dognal ego zhalobnyj vozglas Pat. - CHto ty hochesh' delat'?
   - Vsego lish' lech' v postel' i ostavat'sya tam kak mozhno dol'she!
   - A Toddi? - s drozh'yu v golose sprosila Pat, podskochiv k dveri spal'ni.
   - Toddi -  edinstvennyj  chelovek  na  etoj  planete,  kotoryj  sposoben
pozabotit'sya o sebe sam!
   S etimi slovami Ken zahlopnul dver' pered  nosom  zheny  i  plyuhnulsya  v
krovat', shipya ot boli. Gde zhe etot Moudi? Vrach on ili net? Gde  ego  cherti
nosyat? Bozhe! Koleni tak i goryat! A yagodicy... Luchshe ne dumat' ob etom!
   On vertelsya v posteli, starayas'  ustroit'sya  poudobnee  i  odnovremenno
prislushivayas' k shepotu za dver'yu - Pat soveshchalas' s Hu SHi. Zatem nastupila
tishina. Proglotiv eshche paru tabletok boleutolyayushchego, Ken  lezhal  na  spine,
ustavivshis' glazami v potolok i risuya kartiny strashnoj  raspravy,  kotoruyu
on uchinit nad |zroj Moudi. Konechno, esli emu  suzhdeno  podnyat'sya  zhivym  s
etogo odra stradanij.
   V dver' tiho postuchali.
   - Vojdite! - prorychal Ken.
   Na poroge poyavilsya Moudi s chemodanchikom. Pri vide  ego  lica,  Ken,  ne
vziraya na bol', ne smog uderzhat'sya ot smeha. Pohozhe,  vrach  sam  gotovilsya
stat' pacientom.
   - Ladno, |zra, zahodi! I ne obrashchaj vnimaniya na to, chto  tebe  govorila
Pat. Tol'ko sdelaj chto-nibud'... i poskoree!
   Moudi  otkinul  odeyalo  i,  obsledovav  nizhnie   konechnosti   bol'nogo,
prisvistnul. Vytashchiv  flakonchik,  on,  s  neozhidannoj  lovkost'yu  dejstvuya
raspylitelem, nachal pokryvat' emul'siej bedra i koleni Kena. Rezkoe zhzhenie
i bol' utihli, i cherez paru minut vrach velel emu perevernut'sya na zhivot.
   Posledovalo dolgoe molchanie. Utknuvshis' licom v podushku, Ken  razmyshlyal
o tom, kakie zamechatel'nye otkrytiya sdelal Moudi, obozrevaya  nizhnyuyu  chast'
ego tela. Nakonec, vrach hihiknul i probormotal:
   - Hotel by ya vzglyanut' na spinu toj neschastnoj loshadi...
   - Na nej bylo sedlo! - skripnul zubami Ken. - A na mne - tol'ko  shtany!
I eta proklyataya tvar', merzkaya, truslivaya, tupaya, upryamaya...
   - Net, do Vika tebe daleko, - zayavil  Moudi,  shchedro  polivaya  emul'siej
yagodicy Kena. - Poslushal  by  ty,  chto  on  poet!  I  gde  tol'ko  chelovek
podnabralsya takih vyrazhenij!
   Zakonchiv rabotu, vrach kosnulsya paru raz potertyh mest. Oshchushchenie bylo ne
iz priyatnyh, no ostroj boli Ken uzhe ne chuvstvoval.
   - Nu, vot, ty pochti v poryadke. A sejchas, - golos Moudi stal  ser'eznym,
- shel by ty v stolovuyu, Ken. SHi srazhaetsya, kak lev... kak  ochen'  vezhlivyj
lev, ya hochu skazat'. Pora by prodemonstrirovat' i kogti.
   - Delo tak ploho? - Ken potyanulsya k kombinezonu.
   Moudi ugryumo kivnul, pomogaya emu vlezt'  v  shtany  i  natyanut'  sapogi.
Kogda  oni  shli  k   stolovoj,   Ken   uvidel   na   posadochnoj   ploshchadke
kolonnopodobnye ochertaniya korablya. On byl bol'she  odnomestnogo  razvedchika
Landryu, ibo predstaviteli Kolonial'nogo departamenta predpochitali nanosit'
vizity celymi delegaciyami.
   - |ti tipy schitayut, chto my izobreli hrubanov  -  special'no  dlya  togo,
chtoby poizdevat'sya nad rukovodstvom ih departamenta, - zametil Moudi.
   Ken skripnul zubami i uskoril shagi.  CHuvstvoval  on  sebya  nevazhno,  no
golova byla yasnoj.
   - S drugoj storony, - prodolzhal Moudi, - oni utverzhdayut,  chto  my  dali
tuzemcam skryt'sya i ne prodemonstrirovali ih predstavitelyu Kosmodepa - kak
dokazatel'stvo viny pervootkryvatelej D'yuny. Tol'ko predstav'  sebe  -  my
dali tuzemcam skryt'sya! O chem dumayut chinovniki na Zemle!  Tol'ko  gryzutsya
drug s drugom!
   - Dubolomy! - probormotal Ken. - Im ne ponyat', kakovo nam sejchas!
   Rezkim udarom on raspahnul dver' i ostanovilsya  na  poroge,  osmatrivaya
prostornoe pomeshchenie.
   Hu SHi  stoyal,  opirayas'  obeimi  ladonyami  o  dlinnyj  obedennyj  stol;
vyglyadel on sovershenno izmozhdennym. Ryadom  sideli  Gejnor  i  Lorens,  oba
blednye ot yarosti.  Naprotiv  razvalilis'  chetyre  chinovnika  Kosmicheskogo
departamenta, v pol-uha slushaya  |jba  Dotrisha,  s  naigrannym  entuziazmom
demonstrirovavshego im  kollekciyu  izdelij  hrubanov.  Ostal'nye  kolonisty
zhalis' po uglam.
   Zametiv Kena, Patriciya privstala s mesta, i  Dotrish,  povernuv  golovu,
zamolk, na seredine frazy. Poslancy  Zemli  prekratili  peresheptyvat'sya  i
podnyali glaza na voshedshego.
   - Ken! Nakonec-to! - s oblegcheniem  proiznes  Hu  SHi.  -  Kak  ty  sebya
chuvstvuesh'?
   - Nichego, vyzhivu, - zayavil ego pomoshchnik i,  prihramyvaya,  napravilsya  k
delegacii.
   - Gospoda, pozvol'te predstavit' vam Kenneta Riva, nashego  lingvista  i
eksperta po tuzemnym problemam, - nachal Hu SHi, - Ken, u nas v gostyah...
   - |to tot samyj  paren',  kotoryj  yakoby  videl  ogromnuyu  reptiliyu?  -
besceremonno prerval metropologa odin iz chinovnikov, nizen'kij i  tolstyj.
Ne obrashchaya vnimaniya ni na Hu SHi, ni na botanika, rasteryanno  perebiravshego
svoi eksponaty, tolstyak ustavilsya na Kena ispytuyushchim vzglyadom.
   - Dolzhen zametit', Haminejd, - nachal drugoj chlen delegacii,  vysokij  i
suhoparyj, - chto ya znakom s testem  mistera  Riva.  Pomnite  Massarika  iz
Komiteta po obespecheniyu? Tak vot, on...
   - Da, Haminejd, -  prerval  suhoparogo  Ken,  -  eto  ya  videl  mestnuyu
raznovidnost' drakona. K schast'yu, on mnoj  ne  zainteresovalsya,  poskol'ku
doedal loshad'.
   - Na etoj loshadi ehal odin iz vashih mificheskih kotov-tuzemcev?
   - Net. Hrul - ne nam cheta, on - prirozhdennyj naezdnik.  Pogibla  loshad'
Solinari, odnogo iz teh bedolag, kotoryh vy poslali  na  etu  planetu  bez
dolzhnoj podgotovki, snabdiv lozhnoj informaciej. I teper' my rasschityvaemsya
za eto krovavym potom, slomannymi konechnostyami i mozolyami na zadnice.
   Raspalivshis', Ken ne obrashchal vnimaniya ni  na  predupreditel'nye  znaki,
kotorye delala emu Pat, ni na otchayannye zhesty Hu  SHi.  Sejchas  on  pokazhet
etim chinovnym lbam vse prelesti D'yuny!
   - YA gotov  prodemonstrirovat'  vam  etu  gigantskuyu  reptiliyu,  kotoruyu
pochemu-to  proglyadeli  razvedchiki  pervoj  fazy.  Konechno,  i  ona   mozhet
ischeznut' podobno nashim mificheskim tuzemcam i moemu shestiletnemu synu.  No
esli povezet i my ee razyshchem, mogu garantirovat', chto vam uzhe ne zahochetsya
ulybat'sya... - Ken povernulsya k pilotu. - |kerd, gotov' vertolet!  YA  hochu
pokazat'  dorogim  gostyam,  -  on  yadovito  usmehnulsya,  -  nashi   mestnye
dostoprimechatel'nosti!
   Rezko povernuvshis', on vyshel iz komnaty, ne zabotyas' o  tom,  posleduet
li za nim delegaciya. Za spinoj razdalsya shum golosov i topot nog. CHinovniki
zhelali polyubovat'sya ekzoticheskim zrelishchem.


   Nesmotrya na peregruzku, na vertolete oni dobralis' do mesta znachitel'no
bystree, chem Ken prodelal eto puteshestvie  utrom  na  loshadi.  K  schast'yu,
drakon nikuda ne sobiralsya ischezat'.
   Razduvshijsya, razomlevshij na solnce,  on  lezhal  u  podnozhiya  holma.  Ot
loshadi ne ostalos' dazhe kostej.
   S holodnoj ulybkoj Ken tknul vniz pal'cem, nablyudaya kak perekosilis' ot
straha i otvrashcheniya lica gostej; im, vyrosshim v teplichnyh usloviyah  Zemli,
eta kartina dolzhna byla pokazat'sya uzhasnoj.  Samoobladanie  sohranil  odin
Haminejd. No i on yavno  ne  zhazhdal  zaderzhivat'sya  zdes',  a  posemu  Bazz
razvernul mashinu i napravil ee k poselku.
   - Ne ponimayu, - prervav molchanie, zametil tolstyak, -  pochemu  vy,  Riv,
pozvolyaete svoemu synu brodit' po okrestnostyam, esli zdes'  vodyatsya  takie
tvari. Podvergat' opasnosti malen'kogo rebenka!
   - Toddi ne iz teh lyudej, kotorye cepeneyut ot straha, -  skazal  Bazz  s
nervnym smeshkom. - Popadis' emu etot  drakon,  neizvestno,  kto  vyzhil  by
posle vstrechi...
   Ken uhmyl'nulsya, oziraya pozelenevshie lica gostej.
   - Vo-pervyh, Haminejd, - nachal on, - my ne znali, chto na D'yune  obitayut
podobnye monstry. A vo-vtoryh,  esli  kto  i  predstavlyaet  opasnost'  dlya
kolonii, tak eto vizitery vrode vas. Vy nichego ne hotite zamechat'! Nichego,
chto ugrozhaet vashemu  uyutnomu  i  sytomu  sushchestvovaniyu,  vashim  teoriyam  i
instrukciyam, vashim vysokim postam. Nu, ya nadeyus', teper' vy poverili svoim
glazam, uvidev, kak etot krokodil perevarivaet loshad'? Ili  polyubuemsya  na
nego eshche raz?
   - Mister Riv, v etom net neobhodimosti, - vstavil  suhoparyj  chinovnik,
prikryvaya platkom rot; lico ego iskazilos' ot uzhasa.
   -  Kak  pozhelaete,  -  Ken  razvel  rukami.  -  Esli   vid   zhivotnogo,
perevarivayushchego pishchu, otvratitelen dlya vas...
   Suhoparyj  dernulsya.  Haminejd  vyglyadel  nevozmutimym,  no  glaza  ego
suzilis' i lico  prinyalo  sonnoe  vyrazhenie;  sejchas  on  sam  pohodil  na
ob®evshuyusya reptiliyu, dremavshuyu gde-to vnizu na ravnine.
   - Dolzhen zametit', Haminejd, -  bezzhalostno  prodolzhal  Ken,  teper'  ya
ponimayu,  pochemu  Kolonial'nyj  departament  tak   derzhitsya   za   Princip
Razdel'nogo Sushchestvovaniya. Tol'ko ne nado rasskazyvat' mne skazok o vechnoj
vine Zemli pered Sivannoj! Vy-to sami znaete, v chem delo?
   - Hotelos' by poslushat' vashu versiyu, Riv, - tiho proiznes Haminejd.
   - Nu chto zh... My, sovremennye  zemlyane,  vyglyadim  stol'  nichtozhnymi  i
neumelymi  po  sravneniyu  s  lyud'mi  proshlogo...  my  tak  ustupaem  samym
varvarskim  plemenam...  Da  zhivi  my  ryadom   s   nimi,   mif   o   nashej
isklyuchitel'nosti byl by razrushen  v  schitannye  dni!  -  on  perevel  duh,
vsmatrivayas' v lico tolstyaka. - Voz'mite hotya by nashu  koloniyu.  Ved'  nas
special'no gotovili - gotovili mnogo let! Tem ne menee, troe iz  nas  edva
ne zamerzli proshloj zimoj, popav v buran. A skol'ko bylo  travm,  poka  my
nauchilis' pol'zovat'sya prostejshimi instrumentami! My zhili vprogolod', poka
ne  nauchilis'  ohotit'sya,  ubivat'...  poka  ne  preodoleli  otvrashcheniya  k
natural'nym produktam...
   - Ubijstvo! |to uzhasno! - voskliknul hudoj chinovnik. - Neuzheli ya dolzhen
skazat' vashemu testyu, chto...
   - Mozhete govorit' emu, chto ugodno, - prerval ego Ken, ne spuskaya glaz s
Haminejda. - On vas vyslushaet. A ya ne sobirayus'!
   - Vy obyazany, - zametil Haminejd s legkoj ulybkoj.
   - Hotite skazat', chto koloniya i vse my podchineny  vashemu  departamentu?
Oshibaetes', ser! Hrubany ne  yavlyayutsya  korennymi  zhitelyami  D'yuny.  A  eto
znachit,  chto  planeta  okazhetsya  pod  yurisdikciej   departamenta   Vneshnih
Snoshenij. Nadeyus', ih specialisty skoro pribudut syuda  i  voz'mut  delo  v
svoi ruki.
   Otpustiv  etu  poslednyuyu  shpil'ku,  Ken  vyskochil  iz   prizemlivshegosya
vertoleta,  minoval  vstrevozhennyh  kolonistov,  stolpivshihsya  u   kryl'ca
stolovoj, i napravilsya k mostu.





   Ken mashinal'no shagal k derevne, hotya ponimal, chto poiski  ego  okazhutsya
tshchetnymi. CHerez neskol'ko minut stoya  na  tom  meste,  gde  nahodilsya  dom
Hrestana,  on  s  gorech'yu  priznal:  ischeznovenie  hrubanov  bylo  polnym,
absolyutnym i po-prezhnemu neob®yasnimym. So zlost'yu pnuv nogoj myagkuyu zemlyu,
on popytalsya vzyat' sebya v ruki. Kakovy by ni byli motivy lzhe-tuzemcev, Ken
polagal,  chto  oni  ne  prichinyat  Toddi  vreda.  Mal'chishka   nahodilsya   v
bezopasnosti i, pozhaluj, chuvstvoval sebya bolee schastlivym,  chem  v  rodnom
dome. |ta mysl' nedolgo muchila Kena; on ponimal, chto  dolzhen  zhdat',  poka
Toddi ne odarit ego svoim raspolozheniem i druzhboj. Ne  sledovalo  toropit'
sobytiya; pridet vremya, i on sumeet vernut' doverie syna.
   Ken ostorozhno  opustilsya  v  travu.  Itak,  hrubany  snova  spryatalis',
ischezli, rastvorilis'. Pochemu zhe  oni  vzyali  Toddi  s  soboj?  Ne  uspeli
provodit'  rebenka  k  mostu?  Slishkom  toropilis'?  V  lyubom  sluchae,  ih
tehnologiya byla chrezvychajno vysoka - veroyatno, vyshe zemnoj. Ischeznut',  ne
ostaviv  nikakih  sledov...  |to  ne  prosto!  Ken  nahmurilsya,   vspomniv
kollekciyu, kotoruyu Dotrish demonstriroval  gostyam.  Navernoe,  hrubanam  ne
trebovalos' mnogo vremeni, chtoby izgotovit' eti primitivnye artefakty!
   On uspokoilsya.  Na  polyane  carila  tishina,  sladkij  korichnevyj  zapah
gubchatyh derev'ev shchekotal nozdri. Rasslabivshis', Ken  zadremal  i  ochnulsya
lish' togda, kogda oranzhevyj  apel'sin  solnca  povis  nad  samymi  kronami
lesnyh velikanov. CHuvstvuya sebya posvezhevshim, on vstal i napravilsya obratno
k poselku.
   Vidimo, Pat ne svodila glaz s mosta; Ken eshche ne uspel perejti na drugoj
bereg, kak ona vybezhala navstrechu. Sovest' ego byla nechista - provalyalsya v
trave, otpravivshis' na poiski Toddi! On podnyal ruki i kriknul:
   -  Mal'chik  s  nimi,  Pat!  Ne  volnujsya!  YA  uveren,  Toddi  v  polnoj
bezopasnosti!
   Patriciya s razbega utknulas' licom emu v grud' i zarydala. Ken  laskovo
obnyal ee,  davaya  vyplakat'sya.  CHerez  minutu  ona  otstranilas'  i  stala
vytirat' slezy rukavom kurtki.
   - B-bozhe, Ken, - ona zaikalas' i shmygala  nosom,  razmazyvaya  slezy  po
shchekam, - vernulsya etot Landryu... I hochet tebya videt'.
   - Hmm... Ne udivitel'no! On ne mog ubrat'sya nadolgo.
   - Navernoe, ty prav, -  Pat  grustno  kivnula.  -  Znaesh',  chem  sejchas
zanimayutsya  eti  chetvero  iz  Kolonial'nogo  departamenta?  Proveryayut  nash
bagazh... vse, chto my sobralis' uvezti s soboj. Nam nichego ne udastsya vzyat'
otsyuda na Zemlyu, Ken... Oni zapreshchayut...  A  u  Mejsi  Mak-Ki  propal  ego
sapfir... tot kamen', chto on shlifoval celyj mesyac.
   Ken pochuvstvoval, kak gorech' novogo unizheniya sdavila serdce.
   - Oni dazhe ne stesnyayutsya nas obkradyvat'. Da,  chem  skoree  my  pokinem
D'yunu, tem luchshe, - probormotal on. - My ne dostojny ee shchedrosti.
   Vzdoh Pat byl bolee pohozhim na rydanie. On obnyal zhenu za plechi, oshchushchaya,
kak telo ee sotryasaet drozh'.
   - Landryu v stolovoj, Ken, - skazala Pat, kogda  on  minoval  kryl'co  i
povel ee v storonu ih domika.
   - CHto s togo? Esli ya emu nuzhen, on menya najdet.
   - No, Ken...
   - Milaya, po-moemu, pora uzhinat'. Pojdem domoj. I zabud' ob etih tipah.
   - Ken!
   Ostanovivshis', on povernul Pat licom k sebe, chuvstvuya, kak  slabeet  ee
soprotivlenie.
   - Poslushaj, malyshka... Mne nadoeli  ustupki  i  unizheniya.  Mne  nadoelo
izvinyat'sya za to, chto ya sushchestvuyu, za to, chto ya vizhu i ponimayu, za to, chto
ya - eto ya! Esli u Landryu est' ko mne  delo,  on  znaet,  gde  menya  najti.
Segodnya utrom, Pat, ya poslednij  raz  toropilsya  kuda-to  po  oficial'nomu
vyzovu.
   Ken  raspahnul  dver'  i  posmotrel  na  zhenu,  vse  eshche  ispugannuyu  i
nedoumevayushchuyu, potom obnyal ee za plechi i podtolknul vpered.
   - Ty ne ponimaesh', Pat? Obshchenie s nimi - bol'she ne  vopros  vezhlivosti;
eto vopros sobstvennogo dostoinstva. YA bol'she ne sobirayus' podchinyat'sya  ni
etim chinovnikam iz Kolonial'nogo departamenta, ni Landryu.  Oni  ne  zhelayut
nam verit' - chto zh, ih delo... - on vzdohnul. - YA by mnogoe  otdal,  chtoby
imet' uverennost', chto v nashem tret'em departamente est' golovy poumnee...
   - Departament Vneshnih Snoshenij ne predstavlyaet situaciyu na D'yune,  Riv,
- proiznes Landryu, podnimayas' na kryl'co.
   - Predstavit. YA uveren, chto hrubany - ne korennye obitateli planety.
   Komandor prenebrezhitel'no fyrknul.
   - Ne vydumyvajte, Riv! Vashih tuzemcev prosto ne sushchestvuet! I ya poluchil
dokazatel'stva. YA ustanovil sputnikovoe nablyudenie nad  vsej  planetoj,  i
gotov prozakladyvat' golovu, chto zdes' net chuzhih korablej!
   - Ne sobirayus' sporit', Landryu.
   - Eshche by! - s prezritel'no-nasmeshlivoj minoj voskliknul komandor. - Tem
bolee, chto ya soobrazil, kak vy sdelali etu  fal'shivku,  etot  svoj  fil'm!
Lovko, nechego skazat'!
   - O chem vy?
   - Da vse o tom zhe! Vy strusili! Vy vse mechtaete vernut'sya na  Zemlyu,  k
teplym klozetam i pivu iz hlorelly. Nu,  ya  vam  pomogu,  rebyata...  Ochishchu
planetu ot vas, chtoby na nee popali nastoyashchie muzhchiny!
   Vskochiv, Ken sgreb komandora za vorotnik i tryahnul, edva ne otorvav  ot
pola.
   - Slushaj, Landryu, ya segodnya po gorlo syt oskorbleniyami! Ili ty voz'mesh'
svoi slova obratno, ili... - kulak Kena nedvusmyslenno nacelilsya v chelyust'
komandora!
   - Ken, ne nado! - Pat povisla na  ruke  muzha.  -  Ved'  nam  vse  ravno
pridetsya ujti. Princip Razdel'nogo...
   - Zamolchi, Pat! Ne pominaj etot chertov zakon!
   - Uspokojsya,  Riv,  -  usmehnulsya  Landryu,  neozhidanno  sil'nym  ryvkom
osvobodiv svoj vorotnik. Ken shagnul k nemu,  no  Patriciya  obhvatila  muzha
obeimi rukami.
   - Ostanovis', Ken!
   - Gde vash syn, Riv? - spokojno sprosil Landryu. - Na etot raz ni vy,  ni
missis Moudi ne pomeshaete mne kak sleduet ego rassprosit'. YA  dokazhu,  chto
vse eti fokusy - sploshnoe moshennichestvo! I cel' odna - sbezhat' obratno  na
Zemlyu!
   Ken vdrug ostanovilsya, otkinul nazad golovu i zahohotal.
   - Nu, Landryu, poishchite ego! Najdete - mozhete rassprashivat'!
   Komandor s serditoj grimasoj vyskochil v koridor, chto vel k spal'nyam,  i
nachal raspahivat' odnu dver' za drugoj, zaglyadyvaya v pustye spal'ni.
   - Gde zhe on? V stolovoj ya ego ne videl!
   - Kogda pribyl korabl' Kolonial'nogo departamenta,  on  byl  v  derevne
hrubanov. On s nimi i ostalsya, Landryu. Gde hrubany, tam i nash Toddi.
   Komandor ustavilsya na Kena dolgim pronizyvayushchim vzglyadom, slovno  hotel
prochest' ego tajnye mysli.
   - YA ego najdu! Mozhete byt' uvereny, ya ego najdu! I togda  my  doberemsya
do istiny.
   On hlopnul dver'yu i bystro sbezhal s kryl'ca?
   - Ken, Ken, zachem ty eto delaesh'? - vshlipnula Pat. - Ty  razrugalsya  s
Haminejdom, teper' possorilsya s  Landryu...  CHto  my  budem  delat',  kogda
vernemsya na Zemlyu? My stanem izgoyami, pariyami...
   - Hvatit! Esli ne dat' otpor etim tipam, to oni,  vo  imya  sobstvennogo
spokojstviya, dokazhut, chto chernoe - eto beloe i naoborot.
   - No my-to znaem, chto hrubany - ne mistifikaciya... I Toddi s  nimi!  O,
Ken, esli Landryu doberetsya do nego...
   - Tol'ko cherez moj trup, - tverdo zayavil Ken.  Ego  soobrazheniya  naschet
hrubanov i prichin, po kotorym oni  pryatalis'  ot  zemnyh  vlastej,  nachali
obretat' opredelennuyu formu. No on ne sobiralsya delit'sya imi s Pat; ona  i
tak byla na grani isteriki.
   Za oknom razdalsya topot, i Patriciya vzdrognula. Ken vyglyanul naruzhu.
   - |to Bill Moudi, - soobshchil on, - ne volnujsya.
   CHerez mgnovenie oni uslyshali tonkij golos mal'chishki.
   - Mister Riv, mister Haminejd hochet srochno povidat'sya s vami!
   - Spasibo, Bill. Peredaj emu privet i skazhi, chto ya zhdu ego doma.
   Pat ispuganno  ahnula,  a  za  oknom  nastupilo  nedoumennoe  molchanie.
Nakonec Bill opyat' povtoril:
   - No on hochet vas videt'!
   - Da, ya ponyal. On mozhet uvidet' menya zdes'.
   Neskol'ko sekund Bill pereminalsya s nogi na nogu, zatem pripustil  tak,
budto za nim gnalsya raz®yarennyj mad.
   - So vremenem etot parenek stanet  prevoshodnym  begunom,  -  zadumchivo
proiznes Ken.
   -  Kennet  Riv,  -  strogo  skazala  Patriciya  -  kazhetsya,  ona  nachala
uspokaivat'sya, - vy predstavlyaete, chto sdelaet s mal'chikom etot  Haminejd,
kogda uslyshit vashe lyubeznoe priglashenie?
   - Da nichego on s nim ne sdelaet! I  moe  priglashenie  gorazdo  vezhlivej
prikaza etogo tolstogo chinushi! Net, hvatit! Segodnya mne tak uzhe dostalos',
chto ya nosa iz doma ne pokazhu!
   V glazah Pat mel'knulo raskayanie.
   - O, ya sovsem zabyla o tvoih ranah...
   - Ssadinah i potertostyah, - popravil Ken, ostorozhno opuskayas' na divan.
   Edva on uspel ustroit'sya poudobnee, kak na kryl'ce poslyshalos' sharkan'e
nog i priglushennoe bormotanie. Ken  pokorno  vzdohnul.  Ladno,  nuzhno  eto
perezhit', skazal on sebe. Budem nadeyat'sya,  chto  beseda  ne  zajmet  mnogo
vremeni.
   - Kak lyubezno s vashej storony posetit'  nash  dom,  mister  Haminejd,  -
razdalsya  na  kryl'ce  robkij  golos  Pat.  Zatem  chinovnik  Kolonial'nogo
departamenta v soprovozhdenii svoej svity poyavilsya v gostinoj. - My s muzhem
ochen' rady... - prodolzhal Pat.
   - Hvatit, milaya, - dovol'no rezko oborval ee Ken.  Ego  zhena  ne  budet
unizhat'sya pered etimi nedoumkami!
   - Mne peredali vashe priglashenie, - kislo zametil Haminejd.  Ego  vzglyad
skol'znul po napryazhennoj figurke Patricii - tak, slovno  ona  byla  pustym
mestom. Ostal'nye troe chinovnikov  podpirali  ego  szadi.  Za  nimi  voshel
Landryu; on ostanovilsya k poroga, nasmeshlivo poglyadyvaya  na  predstavitelej
Kolonial'noj sluzhby.
   Poslednimi poyavilis' Hu SHi  i  Lorens;  oba  -  s  mrachnymi  zastyvshimi
licami. Kivnuv Pat, ona vstali ryadom s divanom, na kotorom vossedal Ken  -
budto  chasovye,  ohranyayushchie  krajne  cennyj  ob®ekt.  Snaruzhi  v  sumerkah
tolpilis' ostal'nye kolonisty; ottuda donosilsya tihij gul golosov.
   - Sadites', proshu Vas, -  Pat  ukazala  na  stul'ya  v  tshchetnoj  popytke
pridat' vstreche nekij oreol gostepriimstva.
   - My ne zaderzhimsya, - otrubil Haminejd, sverlya  Kena  zaplyvshimi  zhirom
glazkami. - My i tak uzhe prosrochili start, dozhidayas' mistera  Riva.  Mozhet
byt', on skazhet nam, gde provel poldnya?
   - V derevne hrubanov, - spokojno otvetil Ken.
   - Ha, v derevne! - tolstyak prezritel'no otmahnulsya.
   - Da, imenno tam, - s olimpijskim spokojstviem povtoril Ken.  -  Vidite
li, v nej ostalsya moj syn, Toddi...
   - YA uzhe naslushalsya i o vashem syne i ob etoj derevne...
   - I o reptilii? - ton Kena stal yazvitel'nym.
   Ne vyderzhav, Haminejd vzorvalsya:
   - Hvatit! Hvatit, yunosha!
   - Da, hvatit, starina, - pariroval Ken, ne pytayas'  skryt'  izdevku.  -
Poslushajte-ka teper' menya! - On podnyalsya na nogi, morshchas' ot  boli,  kogda
bryuchiny kasalis' natertyh mest. - Kak  vy  schitaete,  chto  nam  ostavalos'
delat', kogda my obnaruzhili hrubanov?  Schitat'  ih  gallyucinaciej?  Kak  i
etogo suhoputnogo krokodila? Nu, dlya gallyucinacii u nego slishkom  zdorovye
klychki... CHego vy dobivaetes', Haminejd?
   V kolonii dvadcat' dva vzroslyh i  dyuzhina  detej.  Zabud'te  o  nas!  A
zaodno - o hrubanah, drakonah i prochih nepriyatnostyah. Vycherknite D'yunu  iz
svoih spiskov - vmeste s nami. I ubirajtes' s etoj planety! Ostav'te nas v
pokoe!
   - Vy zakonchili, Riv? - ledyanym tonom pointeresovalsya  Haminejd.  Vid  u
nego byl skuchayushchij, no v malen'kih glazkah sverkala zloba.
   - Pochti. Teper' ya mechtayu  uslyshat'  zvuk  startovyh  dvigatelej  vashego
korablya. Da, i do togo, kak vy uberetes', vernite  sapfir  Mak-Ki.  My  ne
budem zadavat' voprosov, no policiya na Zemle  mozhet  ustroit'  neozhidannyj
obysk.
   Glaza chinovnika nastorozhenno blesnuli, i Ken ponyal, chto krazha byla  dlya
nego nepriyatnoj novost'yu. No prezhde, chem Haminejd uspel  otvetit',  vpered
vystupil Hu SHi.
   - Esli by ne zakon o Razdel'nom Sushchestvovanii, mister Haminejd, ya by  s
chistoj sovest'yu podderzhal Kena, - golos rukovoditelya kolonii byl  tverd  i
spokoen, bez vsyakogo nameka na podobostrastie.  -  Odnako,  v  slozhivshejsya
situacii ya vynuzhden nastaivat' na nashem nezamedlitel'noj ot®ezde.
   - |to my vam obespechim,  -  probormotal  Landryu,  ne  spuskaya  tyazhelogo
vzglyada s lica Kena.
   - Uspokojtes', komandor. Kolonial'nyj Departament mozhet  spravit'sya  so
svoimi problemami bez vas, - osadil ego Haminejd.
   - CHto vy i dokazali, potvorstvuya etoj kompanii moshennikov i simulyantov!
   S yarostnym krikom Ken metnulsya cherez vsyu komnatu  i  udarom  v  chelyust'
sbil  komandora  s  nog.  Na  mgnovenie  v  gostinoj  vocarilas'   tishina;
oshelomlennye lyudi so strahom smotreli na krov', zalivavshuyu guby Landryu.
   - Nu, Riv, nadeyus' uvidet'  vas  v  teh  mestah,  gde  derzhat  podobnyh
merzavcev, - poshatyvayas', Landryu podnyalsya i vyter krov' s razbityh gub.  -
I vseh ostal'nyh - tozhe! Vseh vas! - on vyskochil za dver'; tyazhelye bashmaki
zagrohotali po stupenyam.
   - My eshche pogovorim na etu  temu,  Landryu!  -  kriknul  vsled  komandoru
Haminejd. Zatem nagradiv kolonistov  gnevnym  vzglyadom,  on  kivnul  svoej
svite i napravilsya k dveri.
   Kolonisty sgrudilis' vokrug Kena, molchalivye i vstrevozhennye.
   - O chem eto tolkoval Landryu?  Kuda  oni  sobirayutsya  nas  napravit'?  -
sprosil kto-to napryazhennym golosom.
   - Navernoe, v shahty... Na odnu iz metanovyh planet...  -  Lorens  pozhal
plechami.
   - Prostite, SHi, Lorens, - vnezapno Ken ponyal, chto grozit ego druz'yam. -
YA govoril tol'ko ot svoego imeni...
   - Ty skazal eto za vseh nas, - prerval  ego  Moudi.  -  Ni  u  kogo  ne
hvatilo duhu vylozhit' im vse kak est'... Dazhe kogda my ponyali, chto odin iz
etih napyshchennyh bolvanov ukral u Mejsi sapfir.
   - Nu, esli ya poluchu ego obratno, to mozhet my i otkupimsya ot rudnikov, -
zametil Mak-Ki.
   - Neuzheli nas soshlyut v shahty? - sprosila Pat. -  Za  chto?  Ved'  my  ne
sdelali nichego durnogo!
   V komnate povisla tishina.
   - A pochemu etot Landryu nazval nas moshennikami i simulyantami? - vnezapno
pointeresovalsya Lorens.
   Na gubah Kena zaigrala usmeshka.
   - On schitaet, chto my pridumali tuzemcev, chtoby udrat' s D'yuny na Zemlyu.
My, vidite li, slabaki, trusy  i  lentyai,  predpochitayushchie  teplye  klozety
trudu i svobode.
   Kolonisty razrazilis'  negoduyushchimi  voplyami.  |tot  vzryv  slovno  snyal
napryazhenie, vladevshee imi celyj den';  na  lica  vernulis'  kraski,  glaza
zablesteli.
   Dav im vygovorit'sya, Ken podnyal ruku.
   - Nu, druz'ya, teper' vy ponimaete, chto hrubany  ne  yavlyayutsya  korennymi
obitatelyami D'yuny? - skazal on. - Takie  mgnovennye  ischeznoveniya  trebuyut
vysokorazvitoj tehniki...
   -  No,  Ken,  nikakie  transportnye  sredstva  ne  mogut  ukryt'sya   ot
sputnikov-nablyudatelej  Landryu,  -  nereshitel'no  vozrazil  Gejnor.  -   YA
predstavlyayu ih vozmozhnosti. Kakim zhe obrazom hrubany umudrilis' ischeznut'?
S pomoshch'yu magii?
   - Pochti. Slyshal kogda-nibud' o peredache materii na  rasstoyanie?  -  Ken
byl absolyutno ser'ezen.
   - Teleportaciya, chto li? - usmehnulsya Lorens.
   - Nu, vy shutniki! - Gejnor pokachal golovoj.
   - Pochemu zhe?  Esli  u  nas  poka  net  transmitterov  materii,  eto  ne
oznachaet, chto ih nevozmozhno sozdat'.
   - Ladno, pust' tak, - inzhener brosil na  Kena  skepticheskij  vzglyad.  -
Transmittery, tak transmittery... YA tol'ko ne ponimayu, pochemu oni zhivut  v
krohotnyh derevushkah, ohotyatsya na urfov  s  kop'yami  i  ne  imeyut  nikakih
mashin. Kak-to vse eto ne vyazhetsya...
   - Vozmozhno, -  soglasilsya  Ken,  ne  zhelaya  vdavat'sya  v  spory.  -  No
predpolozhim, chto ya prav... chto hrubany - takie zhe prishel'cy na D'yune,  kak
i my sami. Togda ni Kosmodep, ni Kolonial'naya sluzhba  ne  imeyut  nad  nami
vlasti. My perehodim pod yurisdikciyu departamenta Vneshnih Snoshenij!
   -  I  ty  polagaesh',   eto   oblegchit   nashu   uchast'?   -   ironicheski
pointeresovalsya Lorens.
   - V kakoj-to stepeni. My  ustanovili  s  hrubanami  kontakt  i  otchasti
vladeem ih yazykom... My predstavlyaem nemaluyu cennost'  dlya  diplomatov,  -
Ken gnul svoyu liniyu.
   - No esli hrubany - predstaviteli vysokorazvitoj civilizacii, to my  ne
narushaem  Princip  Razdel'nogo  Sushchestvovaniya!  -  voskliknul  Hu   SHi   s
posvetlevshim licom. - Ty v etom uveren, Ken?
   - Na etoj chertovoj planete nel'zya  byt'  uverennym  ni  v  chem,  -  Ken
razdrazhenno mahnul rukoj. - Odnako moe predpolozhenie  mnogoe  ob®yasnyaet  -
slozhnost' i izoshchrennost' ih yazyka, vysokuyu kul'turu i  dobrozhelatel'nost',
uroven' znanij - vspomnite most i ih chudodejstvennuyu maz'... Net, oni - ne
varvarskoe plemya kochevnikov!
   - Esli ne schitat' ves'ma  primitivnogo  byta,  -  provorchal  Gejnor.  -
Kostry, hizhiny, kop'ya, glinyanaya posuda... nu i vse ostal'noe.
   - V opredelennom smysle nash byt tozhe primitiven, - ne sdavalsya  Ken.  -
Loshadi, korovy, ohota... doma iz plastika -  kstati,  menee  prochnye,  chem
hizhiny hrubanov.
   - Horoshij argument, - soglasilsya Lorens. - No tut zhe  vstaet  sleduyushchij
vopros - naskol'ko oni nas operedili?
   Ken rashohotalsya. Sobytiya na Sivanne oborachivalis' drugoj storonoj.
   - Znaete, - skazal on  otsmeyavshis',  -  vozmozhno,  eta  rasa  nastol'ko
razvita - i v tehnicheskom, i v eticheskom otnosheniyah -  chto  ne  ispytyvaet
nuzhdy poglotit' ili unichtozhit' nas. - Ken zametil,  kak  v  glazah  Hu  SHi
mel'knulo ponimanie; kazalos', metropolog gotov razvit' etu mysl'. - Budem
nadeyat'sya, chto my, - on obvel rukoj sobravshihsya v gostinoj, - tozhe proyavim
mudrost' i ponimanie, chtoby prinyat' ih takimi, kakie oni  est'.  Ne  budem
pytat'sya  obmanut'  ih  ili   voshitit'   svoimi   dostizheniyami...   Uchtem
tragicheskij opyt nashej sobstvennoj istorii - ot drevnih vremen do  vysadki
na Sivannu... Neuzheli my ne smozhem zhit' v mire drug s drugom?
   Vocarilas' pochti blagogovejnaya tishina. Vnezapno Hu SHi shagnul k  Kenu  i
obnyal ego; v temnyh glazah metropologa pobleskivali slezy. |tot zhest budto
posluzhil komandoj - vse vdrug zagovorili, vozbuzhdenno i gromko.
   - Ty dumaesh', chto sami hrubany tozhe etogo hotyat? - sprosil Ben Adzhej, i
ego basovityj nizkij golos perekryl shum. Oni hotyat zhit' s nami v mire?
   - Ne znayu, - chestno otvetil Ken. - Est'  kosvennye  svidetel'stva...  o
prochem mozhno tol'ko stroit' predpolozheniya.
   - No eto zhe ochevidno, druz'ya moi,  -  perebil  ego  Hu  SHi.  -  Oni  ne
vyskazali vrazhdebnosti, hotya nashe poyavlenie na Rale  -  tak  oni  nazyvayut
D'yunu - ih yavno potryaslo. Oni nachali  pomogat'  nam  -  vspomnite  most  i
konyushnyu. Oni izuchali nash yazyk i ne delali tajny iz svoego...  A  sluchaj  s
Toddi! - Metropolog sdelal pauzu  i  mnogoznachitel'no  zakonchil:  -  YA  ne
udivlyus',  esli  my  uchastvovali  v  serii  nekih  tainstv...  testov   na
druzhelyubie  i  sovmestimost'.  Da,  Ken,  tvoya  gipoteza  vyglyadit  ves'ma
pravdopodobno!
   - Vot tol'ko proshli li my eti testy? - probormotal Gejnor.
   Vnezapno  nastupivshuyu  tishinu  razorval  grohot.  Dva   yazyka   plameni
metnulis' v temnoe nochnoe nebo, slovno ognennye  kop'ya,  poslannye  rukami
nevedomyh velikanov. Kolonisty, zastyv u okon,  smotreli  im  vsled,  poka
oranzhevye kolonny ne prevratilis' v pyatna, a potom - v tochki. Nakonec, oni
zateryalis' sredi gorevshih v vyshine zvezd.
   - Dadut li  nam  vremya,  chtoby  reshit'  etu  problemu  s  hrubanami?  -
zadumchivo proiznes Lorens.
   - Nadeyus', chto my uspeem, - otvetil Ken.  V  etot  moment  on  dumal  o
Toddi.





   Prosnuvshis' na sleduyushchee utro, Ken pochuvstvoval,  kak  odereveneli  ego
myshcy. Postepenno on osoznal, chto ego okruzhaet polnaya tishina; s  kuhni  ne
donosilos' ni zvuka. On slez s krovati i poplelsya tuda, derzhat' za  steny.
Za stolom sidela Pat s gorestno ponikshimi plechami.
   Vnezapno Kena ohvatilo sozhalenie iz-za vcherashnego. Ne byl li on slishkom
neterpim s  posetivshimi  D'yunu  lyud'mi?  Ne  okazhutsya  li  vozlagaemye  na
hrubanov nadezhdy pustym zvukom? On pokachal golovoj. Net, vse pravil'no. On
stal by trusom, ustupiv takim tipam, kak Landryu i Haminejd.
   Ken ostorozhno kashlyanul. Pat obernulas', i on s udivleniem uvidel na  ee
lice ulybku. Ona gordilas' im!
   Naklonivshis', chtoby pocelovat' ee, on brosil vzglyad v okno. Po doroge k
kryl'cu speshila znakomaya figurka.
   - Ogo, syuda idet nash malen'kij  posyl'nyj.  Derzhu  pari,  opyat'  chto-to
priklyuchilos'. - On povernulsya k dveri. - Privet Bill! Kakie novosti?
   - Mister Riv, - vydavil Bill, pytayas' otdyshat'sya. - Drakony!
   - Bog moj! A ya dazhe ne uspel vypit' kofe! - prostonal Ken. - Gde oni?
   Pat uzhe prishla v sebya i razvila burnuyu  deyatel'nost'.  V  odin  mig  na
stole poyavilis' hleb, yajca i kruzhka s kofe.
   - Mister |kerd zametil drakonov za holmami v sosednej  doline,  vypalil
Bill, plyuhayas' na stul.
   - Slishkom blizko... Ih zapah mozhet vstrevozhit' urfov...
   - Da... I mister Adzhej reshil peregnat'  vse  stado  na  druguyu  storonu
reki.
   - CHert poberi! |togo nel'zya delat'!
   Ken vskochil i brosilsya k dveryam, szhimaya v odnoj ruke kusok hleba,  a  v
drugoj - kruzhku s kofe. Kazhdyj shag stoil  emu  nastoyashchih  muchenij.  Odnako
minut cherez pyat' on vse-taki dobralsya do konyushni.
   - Ben, ty ser'ezno reshil gnat' urfov na drugoj bereg?
   Adzhej s udivleniem oglyanulsya.
   - A chto zhe delat'? Oni vytopchut posevy!
   - My ne dolzhny vtorgat'sya na zemli hrubanov! Osobenno sejchas!
   - Razve eto vtorzhenie? V konce koncov, urfy - ne nashe imushchestvo.
   - No pogonim-to ih my! |to mozhet byt' istolkovano  kak  nedruzhestvennyj
akt!
   S minutu veterinar razmyshlyal.
   - Ladno! Ty prav, riskovat' ni k chemu. Nado zagnat' stado v samyj konec
nashej doliny, gde urfov ne budet trevozhit' zapah reptilij. Kstati,  tam  i
trava gushche.
   V vorota konyushni zaglyanul Gejnor.
   - |j, poglyadite-ka chto tvoritsya v zagone!
   Ken i Adzhej vyshli naruzhu. Veter dul so  storony  uzkogo  prohoda  mezhdu
holmami, soedinyavshego ih dolinu s sosednej, napolnyaya  okrestnosti  poselka
rezkim smradom. ZHivotnye metalis' v zagone - osobenno Soksa.  Vidimo,  ona
uznala etot zapah - von', ishodivshuyu  ot  tvari,  sozhravshej  vchera  loshad'
Solinari. Soksa vpala pochti v istericheskoe sostoyanie. S dikim  vizgom  ona
nosilas' vdol' vysokoj izgorodi, zarazhaya panikoj korov, bykov i svinej.  I
lyudej tozhe, ibo donosivshayasya iz zagona kakofoniya nervirovala ih.
   Ken popytalsya uspokoit' kobylu i uvesti ee v zakrytuyu konyushnyu, no k nej
dazhe ne udalos' podobrat'sya. Tol'ko k poludnyu, kogda Soksa pokrylas' penoj
i sovsem obessilela, Adzhej zavel ee v stojlo i krepko privyazal.
   Posle obeda, blizhe k vecheru, muzhchiny sobralis' posovetovat'sya.
   - Moya Dot napugana do smerti, - skazal Mejsi Mak-Ki. -  Ej  prisnilos',
chto nas noch'yu sozhrali eti drakony...  a  potom  -  chto  nas  otpravili  na
rudniki.
   - A razve posle krokodilov ostalos', chto otpravlyat'? -  pointeresovalsya
Lorens. - Kakoj-to neposledovatel'nyj son!
   - YA dumayu, chto eto byli dva raznyh koshmara, - podumav, dobavil Mejsi.
   - Von' - vot nastoyashchij koshmar! Prichem nayavu,  -  Gejnor  razdrazhitel'no
podnes k nosu platok. - Ves' poselok smerdit etim drakon'im zapahom.
   - Davajte zavalim prohod v sosednyuyu dolinu, - predlozhil  |kerd.  -  Tam
uzkaya loshchinka, i para horoshih zaryadov na sklonah holmov...
   - Hrubany mogut nepravil'no istolkovat'  eti  vzryvy,  -  zaprotestoval
Ken. - Luchshe obojtis' bez sil'nodejstvuyushchih sredstv.
   - Poslushaj, druzhishche,  -  pripodnyal  brovi  Lorens,  -  ya  ochen'  uvazhayu
hrubanov, no mne sovsem ne hochetsya popast' v zuby drakonu.
   - Mozhet, oni voobshche ne vernutsya,  -  podderzhal  sociologa  Sem  Gejnor,
potom, vzglyanuv na lico Kena, oseksya. - Prosti! YA sovsem zabyl, chto s nimi
Toddi...
   Podnyalsya Hu SHi i razgovory smolkli.
   - YA uveren, chto hrubany  vernutsya,  -  spokojno  proiznes  on.  -  Inye
predpolozheniya nesovmestimy ni s ih moral'nym oblikom,  ni  s  elementarnoj
logikoj. Esli by oni ne hoteli sotrudnichat' s nami, to ne vernulis'  by  v
pervyj raz...
   - A ty mozhesh' ob®yasnit', pochemu oni  voobshche  propadayut  kuda-to,  stoit
prizemlit'sya pravitel'stvennomu korablyu? - osvedomilsya Gejnor.
   - Dumayu, oni ne bol'she nas lyubyat chinovnikov... - hihiknul Lorens.
   - Ken, kak ty schitaesh', oni znayut pro etih ogromnyh reptilij? - sprosil
Adzhej.
   Ken vyrugalsya.
   - Oni ne posvyashchali  menya  vo  vse  svoi  tajny!  Otkuda  mne  znat'?  YA
soobrazil koe-chto, nablyudaya za Hrulom - vot i vse!
   - Hrubany poselis' v lesu,  na  drugom  beregu  reki,  daleko  ot  mest
obitaniya reptilij, - zametil Dotrish. - Veroyatno, oni ne zabirayutsya v  les.
Kak i u madov, u nih dolzhna byt' svoya ohotnich'ya territoriya.
   - I nash poselok kak raz na nej i okazalsya! Nado  zhe  chto-to  delat',  -
Adzhej mahnul rukoj. - No ya by ne stal lupit' po nim iz  blasterov.  Tol'ko
von' razvedem. Luchshe uzh zavalit' prohod.
   - Soglasen, - kivnul Hu SHi. - Samozashchita - vpolne zakonnyj akt. Hrubany
ubivayut madov, ohotyatsya na urfov,  i  eto  ne  protivorechit  ih  moral'nym
normam. Drugoe delo - moshchnyj vzryv ili bombardirovka s vertoleta... Grohot
mozhet ih obespokoit'... - rukovoditel' kolonii na mig zadumalsya. - Ken, ty
by mog shodit' v ih derevnyu, predupredit'? Vozmozhno, oni uzhe vernulis'?
   Kivnuv, Ken napravilsya k dveri.
   Vozmozhno, oni uzhe vernulis'... D'yavol'shchina! |ti slova, proiznesennye  s
notkoj somneniya, presledovali  ego.  Vdrug  i  on  sam,  i  ostal'nye  ego
sootechestvenniki ne proshli proverki, i hrubany dejstvitel'no ne sobirayutsya
vozvrashchat'sya? No Toddi... Ne mogli zhe oni pohitit' mal'chika!
   Ken pereshel most i reshitel'no ustremilsya vverh po sklonu gory.  V  lesu
on pochti bezhal, starayas' vybrosit' iz golovy somneniya i  strahi.  Ot  etih
"esli" i "vozmozhno" ne dolgo sojti s uma!
   Hrubanov ne bylo; lesnaya  polyana  po-prezhnemu  ostavalas'  pustoj.  Ken
razocharovanno vzdohnul, ugovarivaya sebya  ne  teryat'  nadezhdy.  On  pohodil
vzad-vpered, potom emu prishlo v golovu, chto  prisutstvie  zhivogo  sushchestva
mozhet okazat'sya nezhelatel'nym ili dazhe prepyatstvuyushchim rabote transmitterov
materii. Ken vernulsya k opushke, no tut im zavladela  drugaya  mysl',  stol'
soblaznitel'naya, chto on begom vernulsya v centr polyany.  Vozmozhno,  hrubany
ustanovili tut kakie-nibud' sledyashchie sistemy! Togda  on  mog  svyazat'sya  s
nimi - hotya by v odnostoronnem poryadke.
   - Esli kto-nibud' slyshit menya, proshu peredat' eto soobshchenie  Hrulu  ili
Hrestanu, - nachal Ken, chetko vygovarivaya gortannye slova chuzhogo  yazyka.  -
Nasha koloniya stoit pered ugrozoj nashestviya gigantskih  presmykayushchihsya.  My
vynuzhdeny prinyat' zashchitnye mery - veroyatno, ustroit' seriyu vzryvov,  chtoby
zablokirovat' prohod v dolinu. I eshche odno, - on perevel  duh.  -  V  lyuboj
moment nas mogut evakuirovat' s Raly. Peredajte Todu, moemu synu,  chto  my
budem zhdat' ego... tak dolgo, kak sumeem. Esli  vy  prishlete  ego  obratno
pryamo sejchas... - Ken ostanovilsya, zatem reshitel'no zakonchil: - Net, Toddi
luchshe ostavat'sya s vami... S vami, na D'yune! - vykriknuv eto, Ken brosilsya
obratno k mostu.
   On dobralsya do poselka kak raz v tot  moment,  kogda  zhenshchiny  pomogali
Bazzu |kerdu pogruzit' v vertolet plastikovuyu  vzryvchatku.  Pat  vyshla  so
sklada, derzha v rukah neskol'ko pryamougol'nyh briketov, i brosila na  muzha
voprositel'nyj vzglyad. Ken medlenno pokachal golovoj.
   - Ken, milyj, - prosheptala ona, - esli nash malysh...
   On prizhal ee k sebe; brikety vzryvchatki upiralis' emu v grud'.
   - Davaj zabudem pro "esli", rodnaya. Dumaj tol'ko  o  "kogda"  i  "gde".
Esli verit' hrubanam, to verit' vo vsem - vklyuchaya i sud'bu Toddi.
   Ona podnyala na Kena polnye slez glaza.
   - Pat, - strogo skazal on, - ty razreshila Mrva prismatrivat' za  Toddi.
Ona tebe ponravilas', verno? I ty reshila, chto ej mozhno doveryat'. Tak?
   - Da...
   - Togda ver' ej. Ona ved' ne stala huzhe  iz-za  togo,  chto  hrubany  na
vremya ischezli s D'yuny.
   Pat molcha kivnula, slovno pocherpnuv sil v ego uverennosti.
   Vdrug |kerd, gruzivshij  brikety  v  vertolet,  ostanovilsya  i  kriknul,
pokazyvaya na posadochnuyu  ploshchadku  -  na  signal'noj  machte  mercal  yarkij
ogonek.
   - Snova gosti, - vzdohnula Pat. - Kto zhe na etot raz?
   - U nas obshirnyj vybor, - neveselo usmehnulsya Ken. - Hrubany, Kosmodep,
chinovniki kolonial'noj sluzhby i Bog znaet kto eshche.
   - No lyuboj iz nih ne pomozhet nam  spravit'sya  s  drakonami,  -  zametil
Bazz. - Tak chto ty vstrechaj ocherednuyu delegaciyu, Ken,  a  my  s  Hu  SHi  i
ostal'nymi parnyami nachinim prohod vzryvchatkoj.
   Vertolet uzhe prevratilsya v krohotnoe  pyatnyshko,  kogda  vysoko  v  nebe
sverknul korpus kosmicheskogo korablya. |to sudno bylo gorazdo krupnee  dvuh
predydushchih, i serdca kolonistov szhalilis' ot trevozhnogo predchuvstviya.
   - Neuzheli transport? - prosheptala  Kejt  Moudi.  Vzglyad  ee,  slovno  v
poiskah podderzhki, metnulsya k chete Rivov.
   - Vpolne veroyatno, - Ken ugryumo ustavilsya na korabl'.  -  Znachit,  Bazz
oshibalsya. My mozhem ne bespokoit'sya o drakonah.
   - No pochemu my dolzhny uletat' s  D'yuny?  -  voskliknula  Kejt.  -  Ved'
hrubany - takie zhe prishel'cy, kak i my!
   - Vse verno, Kejt. Tol'ko u  nas  net  ni  odnogo  hrubana,  chtoby  eto
podtverdit'.
   -  Mozhet  byt',  eto  korabl'  Diplomaticheskoj  sluzhby?  -  s  nadezhdoj
predpolozhila Pat.
   - Ken prishchuril glaza, no sudno bylo eshche daleko, i on ne mog  razglyadet'
emblemu.
   - Shozhu za binoklem, - brosil on i pospeshil k stolovoj. Plotno zatvoriv
dver', Ken podoshel k  stoyavshej  v  uglu  racii  i  nachal  yarostno  shchelkat'
pereklyuchatelyami,  vyzyvaya  vertolet.  No  Bazz  ne  otvechal.  Libo  on  ne
sobiralsya vozvrashchat'sya obratno, libo prosto ne  slyshal  vyzova  -  oni  ne
pol'zovalis' peredatchikom vsyu zimu i nikto ne mog garantirovat', chto on  v
poryadke.
   - "CHto zhe delat'?" - v panike podumal Ken.  Esli  priblizhaetsya  korabl'
Kosmodepa ili kolonial'noj sluzhby, to nado rassredotochit'  lyudej,  poslat'
kogo-to v les, kogo-to za reku... Poka ih vseh soberesh', projdet  vremya...
Vozmozhno, poyavyatsya hrubany...
   - O, eti hrubany! Ne dumaya o tom, chto ego mogut podslushat' na  korable,
Ken snova vklyuchil peredatchik i yasnym chetkim golosom proiznes:
   - Hrul, Hrestan, priblizhaetsya bol'shoj korabl' s Zemli. Vozmozhno, u  nas
budut problemy. Proshu vas, vernites'! I vernite moego syna!
   On vyskochil na kryl'co i pomchalsya k  konyushne.  Soksa,  odnako,  eshche  ne
prishla v sebya.  Kenu  prishlos'  dolgo  uspokaivat'  kobylu,  i  kogda  on,
nakonec, osedlal ee, to byl pochti gotov razmozzhit' ej golovu.
   - Daleko sobralsya, Riv? - okliknul ego znakomyj golos.
   - Povernuvshis', Ken pojmal holodnyj vzglyad Landryu; za nim stoyal desyatok
soldat iz Voenno-Kosmicheskih sil. Celyj otryad  okruzhil  poselok,  ottesnyaya
detej i zhenshchin k stolovoj.
   - Gde ostal'nye lyudi, Riv?
   - Nechego tut komandovat', Landryu, - proiznes Ken, okinuv soldat bystrym
vzglyadom. V rukah u nih byli "usmiriteli" - tyazhelye  plastikovye  dubinki,
vnushayushchie blagogovejnyj trepet tolpam zemlyan. CHto by eto  znachilo?  To  li
Landryu reshil popugat' kolonistov,  to  li  vyzval  celyj  batal'on,  chtoby
spasti svoyu fizionomiyu ot novoj opleuhi?
   Komandor vysokomerno usmehnulsya.
   - Oshibaetes', Riv. Imenno ya komanduyu sejchas na D'yune. Kosmodep vzyal  na
sebya polnuyu otvetstvennost' za etu planetu. Tak gde zhe ostal'nye lyudi?
   - Otpravilis' v gosti, - ugryumo burknul Ken.
   - SHutish'? - Landryu ugrozhayushche vystavil vpered chelyust'.
   Vnezapno Soksa fyrknula i vskinula golovu - veter dones  do  nee  zapah
drakonov. Smrad byl tak silen,  chto  soldaty  za  spinoj  Landryu  stali  s
trevogoj pereglyadyvat'sya.
   - CHuvstvuesh' von',  Landryu?  |to  drakonij  zapashok.  Vot  k  nim-to  i
otpravilis' v gosti vse ostal'nye.
   - Prekrati boltovnyu, Riv!  YA  sam  delal  pervichnoe  obsledovanie  etoj
planety. Tut net ni drakonov, ni tuzemcev,  ni  prizrakov,  ni  gnomov!  YA
gotov podpisat'sya  pod  kazhdoj  strokoj  svoego  doklada!  Vot  kto  zdes'
dejstvitel'no obitaet, - guby Landryu iskrivilis' v mstitel'noj usmeshke,  -
tak eto kompaniya panikerov i trusov!
   - Vklyuchaya i moyu loshad'? Vidish', kak ee tryaset ot etogo  smrada?  Mozhesh'
ee doprosit', Landryu, - ved' ona videla i drakonov i hrubanov!
   Soksa gromko zarzhala, pryadaya ushami i vyryvayas'; Ken krepko shvatilsya za
uzdu.
   - Gde lyudi, ya sprashivayu? - vzrevel Landryu, perekryvaya  zhalobnoe  rzhanie
loshadi.
   Vnezapno zemlya u nih pod  nogami  sodrognulas'  i,  vsled  za  grohotom
vzryva, v dal'nem konce doliny podnyalos' buroe oblako.
   - |to eshche chto? - komandor bystro obernulsya. - Bombardirovka? Zachem?
   - CHtoby, zablokirovat' dorogu drakonam, Landryu. Tem samym,  kotorye  ne
sushchestvuyut.
   Komandor podnes k  grudi  ruku,  tknul  pal'cem  klavishu  mikrofona  na
zapyast'e.
   - Otpravit' razvedyvatel'nyj kater v rajon vzryva, -  korotko  prikazal
on.
   Stoilo emu otvlech'sya, kak Ken rezko rvanul povod, s  pryt'yu,  udivivshej
ego samogo, vzletel v sedlo i stuknul Soksu kablukami po rebram. Zarzhav ot
boli,  kobyla  otbrosila  v  storonu  Landryu,  zatem  rinulas'  pryamo   na
vskinuvshih dubinki soldat. Ken otpustil povod, polozhivshis' na loshad';  ona
streloj proletela mimo otshatnuvshihsya voyak i pomchalas' k reke, podal'she  ot
strashnogo zapaha.
   Oglyanuvshis',  Ken  uvidel,  chto  komandor  podnes  raciyu  k   gubam   -
nesomnenno, vyzyval podmogu s korablya. Instinkt zastavit ego prignut'sya  k
shee loshadi, i cherez mgnovenie,  volna  goryachego  vozduha  udarila  Kena  v
spinu. Oni zadejstvovali dal'nobojnyj lazer! Ken  poslal  Soksu  v  galop,
dergaya povod, chtoby zastavit' loshad' dvigat'sya zigzagom.
   Kobyla vletela v vodu, v samoe techenie, i tut zhe ryadom opyat' udaril luch
lazera, okutav parom i vsadnika, i loshad'. Ken  svesilsya  s  sedla,  zatem
polnost'yu pogruzilsya v reku, starayas' prikryt'sya korpusom Soksy. On  uspel
zametit' eshche odnu yarkuyu vspyshku, i  tut  zhe  gluboko  nyrnul,  ottolknulsya
nogami ot loshadinogo boka i poplyl po techeniyu.
   Lyudyam Landryu pridetsya za nim pobegat'! Ken byl sovershenno  uveren,  chto
ni odin iz treh departamentov ne reshitsya evakuirovat' kolonistov s  D'yuny,
poka ne nalozhit lapy na nego i na Toddi.
   Legkie zhglo ognem ot udush'ya; Ken vynyrnul, zhadno  hvataya  rtom  vozduh.
Vspyshek bol'she ne bylo, i on  ponyal,  chto  s  berega  ego  ne  razglyadet'.
Techenie neslo i kruzhilo plovca, unosya proch'. Ego protashchilo mimo posadochnoj
ploshchadki, gde vysilas' zloveshchaya bashnya korablya Kosmodepa. Loshadi  nigde  ne
bylo vidno, i Ken nadeyalsya, chto  ona  sumeet  vybrat'sya  na  bereg.  Esli,
konechno, luch lazera ne prevratil ee v zharkoe.
   Voda v reke, tekushchej s zasnezhennyh gornyh vershin, byla  ledyanoj.  Holod
zaglushil bol' v izranennom tele, no vskore Ken pochuvstvoval,  chto  ruki  i
nogi u nego nachali kochenet'. Eshche nemnogo i  konechnosti  svedet  sudorogoj,
sdelav ego bespomoshchnym. Preodolevaya paniku, Ken zarabotal rukami,  pytayas'
dobrat'sya do protivopolozhnogo berega.
   Kogda on vybralsya na melkovod'e i nyrnul potom  v  zarosli  kustarnika,
nogi ego edva sgibalis', pal'cy  zaledeneli.  Ozyabshij  i  izmuchennyj,  Ken
poshel k lesu, razdumyvaya nad tem, kak emu perezhit' holodnuyu vesennyuyu noch'.
   Nachinalo temnet'. Ken ochutilsya v gustom lesu, kotoryj  dlinnoj  polosoj
tyanulsya vdol' rechnogo berega. Teper' ego  bila  pochti  nepreryvnaya  drozh';
golod, holod i trevoga muchili Kena. Pryachas' za derev'yami, on brosil vzglyad
na poselok. V  stolovoj  goreli  ogni,  no  okna  zhilah  domov  ostavalis'
temnymi.  Vidimo,  Landryu  predpochital  derzhat'  kolonistov  vmeste.   Emu
pokazalos', chto v uglu ploshchadki temneet  uglovatyj  siluet  vertoleta,  no
nastupivshie sumerki ne pozvolyali ubedit'sya v etom.
   Ken ponyal, chto dolzhen chto-to delat' - ne  tol'ko  zhdat'  i  molit'sya  o
vozvrashchenii hrubanov. Pervym delom trebovalos' najti mesto dlya  nochlega  i
zashchitu ot holoda. Kuda zhe idti?
   Otvet byl nastol'ko ocheviden, chto Ken sudorozhno rashohotalsya,  nesmotrya
na sotryasavshij ego oznob. Povernuvshis' spinoj k lesu, on bystro napravilsya
k rechnomu beregu.





   V  etot  den'  u  monitorov,  svyazannyh  s  mnogochislennymi   sledyashchimi
sistemami, ustanovlennymi na Rale, dezhuril Hran. Hotya on  ne  otnosilsya  k
klanu  Zashchitnoj  Polosy,  no  pital  glubokoe  uvazhenie  k  otdel'nym  ego
predstavitelyam, osobenno - k Hrulu, s kotorym podderzhival  tesnuyu  druzhbu.
Mol'ba vysokogo  zemlyanina  tronula  ego.  Srazu  zhe  posle  dezhurstva,  v
narushenie vseh pravil, on brosilsya k Hrulu.
   Hran byl nezrimym svidetelem mnogih sobytij, no ponyal daleko ne  vse  -
ego znanie zemnogo yazyka ostavlyalo zhelat' luchshego. Poka on  rasskazyval  o
tom, chto sluchilos' na Rale v poslednie chasy, Hrul,  izognuv  hvost  dugoj,
metalsya po komnate.
   - S etimi ogromnymi zemnovodnymi u nih ne  budet  osobyh  problem.  Oni
otlozhat yajca na rechnom beregu i potom ustremyatsya vniz po reke, k  bolotam.
Esli zemlyane zavalyat prohod v svoyu dolinu,  im  nichego  ne  grozit,  -  on
hlestnul hvostom po polu. - No obshchaya situaciya skladyvaetsya nevazhno.
   - Ty ved' znaesh',  chto  nekotorye  klany  popytayutsya  nazhit'  na  vashih
trudnostyah politicheskij kapital, - sderzhanno zametil Hran.
   Hvost Hrula so svistom rassek vozduh.
   - Zachem ty vydaesh' mne sekrety svoej partii? Ved' svoj post,  Hran,  ty
poluchil blagodarya Tret'emu Konsulu!
   Hran nereshitel'no kivnul.
   - Da, konechno... No ya... ya hochu  skazat'...  eti  sushchestva  vedut  sebya
blagorodno! O, ya ne ponimayu i poloviny ih slov, no kogda  Rriv  govorit  o
svoem rebenke... - Hran vyrazitel'no pozhal plechami. - U menya est' deti!  I
ya videl etogo malysha, Rcoda, s ego verevochnym hvostikom...
   Hrul chto-to burknul; zrachki ego to rasshiryalis', to suzhalis', nos i  ushi
podragivali ot volneniya - chuvstva, redko poseshchavshego sderzhannyh hrubanov.
   - Kogda budut perevedeny poslednie zapisi? - sprosil on druga.
   - Sejchas etim zanimayutsya specialisty... No kto znaet,  kogda  u  chlenov
Soveta najdetsya vremya prosmotret' ih? - v glazah Hrana  mel'knul  i  pogas
ironicheskij ottenok. - U Tret'ego mnogo sposobov zatyanut' delo.
   - |to zhe ne etichno! On  narushaet  tradicii  i  normy  poryadochnosti!  O,
prosti, Hran! - Hrul opomnilsya. - YA  ne  imel  prava  sudit'  predvoditelya
tvoego klana!
   Hran vstal, rot ego rastyanulsya v ulybke. Medlenno pokachivaya hvostom  iz
storony v storonu, on proiznes:
   - Nastupayut vremena, kogda vopros o predannosti takomu vozhdyu mozhet byt'
postavlen pod somnenie. YA polagayu, chto mne udastsya najti sposob  otpravit'
Rcoda k otcu. Bolee togo, ya sdelayu dlya etogo vse vozmozhnoe.
   - Hran, - ostanovil Hrul druga, kogda tot napravilsya k  vyhodu,  -  kto
sejchas na dezhurstve? Kak u nego s yazykom? Smozhet li on ponyat', kogda  rech'
pojdet ob evakuacii lyudej s Raly? My  ved'  ne  mozhem  derzhat'  tut  Rcoda
vechno...
   - Sejchas u monitorov Hrirl...  On  ne  ochen'  soobrazitel'nyj,  no  emu
pomogaet Mrim, kotoraya uzhe uznaet nekotoryh zemlyan v lico.  Mrim  ne  odin
den' provela u ekranov, nablyudaya za nimi.
   Hran ushel. Hrul natyanul  formu  so  znakami  svoego  ranga.  On  prinyal
reshenie. On dolzhen nemedlenno peredat' eti svedeniya pervomu Konsulu - sam,
lichno, ne pol'zuyas' sredstvami svyazi. Slishkom  vazhnoj  i  neotlozhnoj  byla
voznikshaya pered nimi  problema.  Ona  kasalas'  i  bedstvennogo  polozheniya
kolonistov s Zemli, i vozvrashcheniya Rcoda roditelyam.
   Odnako  kak  skoro  Sovet  smozhet  prinyat'   reshenie?   Kogda   Hrestan
vozvratilsya s malen'kim synom Rriva, eto  vyzvalo  izryadnyj  shum.  Pravda,
CHetvertyj  otchasti  spas  situaciyu,  ispol'zovav  stol'   neposredstvennyj
kontakt dlya izucheniya yazyka zemlyan i prochih issledovanij. Malysh protiv  nih
ne vozrazhal. Smelyj parenek! Vytreboval sebe kurtochku iz meha  mada,  hotya
ego sherst' gorazdo temnee, chem u  samyh  staryh  hrubanov.  On  nichemu  ne
udivlyalsya, nichego ne strashilsya i byl gotov murlykat' so  svoimi  userdnymi
uchitelyami dni naprolet. U CHetvertogo slozhilos' ochen' blagopriyatnoe  mnenie
o Rcode.
   Odnako CHetvertyj, kak i prochie chleny Soveta, byl svyazan zakonom.  Zakon
zhe glasil, chto znachitel'nye izmeneniya politiki nuzhdalis' v odobrenii  vseh
Konsulov - vseh bez isklyucheniya. A vstrecha s zemlyanami trebovala ne  prosto
izmeneniya politiki - net,  ona  mogla  privesti  k  glubokomu  social'nomu
perevorotu. V etom-to i zaklyuchalas' problema.
   K  schast'yu  dlya  Hrula,  Pervyj  Konsul  byl  na  meste,  i  sekretar',
dezhurivshij  v  etot  den',  uznal  ego,  chto  pozvolilo  bystro   poluchit'
audienciyu. Pereshagnuv porog  prostornogo  kabineta,  Hrul  s  podcherknutym
uvazheniem nachal vypolnyat' privetstvennyj ritual. Pervyj, odnako, ostanovil
ego neterpelivym zhestom.
   - Ne trat' moe vremya na erundu, molodoj Hrul. Perehodi k delu.
   Neskol'ko sbityj s tolka, Hrul nachal izlagat' poslednie novosti,  osobo
podcherknuv pros'bu  Rriva,  peredannuyu  dvazhdy  -  s  polyany,  gde  ran'she
nahodilas' derevnya, i iz poselka zemlyan. Vyslushav, Pervyj  dolgo  sidel  v
zadumchivosti, opustiv glaza; dazhe hvost ego perestal  dvigat'sya.  Nakonec,
on gluboko vzdohnul.
   - YA opasalsya  imenno  takogo  povorota  sobytij,  -  probormotal  on  s
grustnoj ulybkoj. - |ti zemlyane tak pohozhi na nas! Ta zhe boyazn' izmenenij,
chrezmernoe samolyubie i melochnyj egocentrizm... CHto ya mogu sdelat'? CHto?  -
poslednie slova on proiznes chut'  slyshno;  Hrul,  v  napryazhennom  ozhidanii
zastyvshij u stola, edva razlichil ih.
   Vnezapno, Pervyj podnyalsya iz kresla  i  podoshel  k  ogromnomu,  vo  vsyu
stenu,  oknu.  On  posmotrel  na  raskinuvshijsya  vnizu  gorod,  beskrajnee
skoplenie bashen i piramid, uhodivshih k samomu gorizontu.
   - Esli oni pokinut Ralu, my, vozmozhno, nikogda ne najdem ih planetu,  -
zadumchivo proiznes starik. - Da, nado dejstvovat' bystro, no ostorozhno.  -
On povernulsya k Hrulu, pristal'no razglyadyvaya razvedchika. - Sushchestvuet eshche
odno obstoyatel'stvo, moj molodoj drug. Ves'ma, ves'ma vazhnoe! Sredi zemlyan
ne dolzhno byt' sluchaev nasiliya... |to mozhet isportit' vse delo,  vozrodit'
strahi, sozdat' predubezhdenie... A tvoj priyatel', Rriv, kak ya ponyal,  edva
izbezhal aresta i nahoditsya v begah.
   - Zato my mozhem byt' uverennymi v tom, chto  zemlyane  ne  pokinut  Ralu,
poka ne razyshchut ego i Rcoda.
   - |to ne stol' sushchestvenno. Glavnoe - ne dopustit' nasiliya!
   - No chto vse-taki delat' s rebenkom? - sprosil Hrul. -  YA  uveren,  chto
ego budut zhdat', odnako...
   Pervyj vskinul golovu s posedevshej grivoj; glaza ego sverknuli.
   - Ty prav, molodoj  Hrul!  Vozvrashchenie  Rcoda  -  eto  vtoraya  polovina
problemy. Bolee togo -  eto  vopros  chesti!  Ochen'  delikatnyj  i  tonkij!
Nadeyus', my reshim ego.
   Bez osobyh ceremonij on provodil Hrula do dverej, protyanuv na  proshchanie
ruku. |to bylo nemaloj chest'yu, uchityvaya raznicu v ih vozraste i polozhenii.
   -  Na  Rale  ne  dolzhno  byt'  sluchaev  nasiliya,  -  povtoril   Pervyj,
vglyadyvayas' v lico razvedchika. - Dejstvuj, moj drug, bystro, no ostorozhno.
   Kogda Hrul pokinul rezidenciyu glavy Soveta, eti  slova  eshche  zvuchali  u
nego  v  ushah.  "Dejstvuj  bystro,  no  ostorozhno",  -   probormotal   on.
Dejstvovat' - no kak?
   -  Poslednie  videozapisi  razoblachayut  ih,  -  rezkij  golos  Tret'ego
napolnil ogromnyj koridor. On vazhno shestvoval navstrechu Hrulu,  okruzhennyj
mnogochislennoj svitoj. - |ti  sushchestva  ne  uvazhayut  drug  druga!  Oni  ne
uvazhayut nas! Ih korabli dostavili na Ralu tolpy vooruzhennyh! Pomyanite  moe
slovo - tam budet vspyshka nasiliya!
   Hrul s otvrashcheniem metnulsya k blizhajshej kabine  transmittera  i  naugad
tknul kogtem v klavishu pul'ta. Emu  ne  hotelos'  vstrechat'sya  s  Tret'im.
Kogda razvedchik voznik  iz  mgnovennogo  nebytiya  na  priemno-peredatochnoj
stancii gde-to pod okeanskim dnom, on uzhe znal, chto budet delat'. "Korabli
dostavili  na  Ralu  tolpy  vooruzhennyh",  -  skazal  Tretij.   Da,   nado
toropit'sya! I esli segodnya u monitorov dezhurit Mrim, to  luchshe  sluchaya  ne
pridumaesh'. Udacha sama shla emu v ruki.





   Na dorozhke, chto shla k domiku Rivov,  byla  vystavlena  ohrana,  no  Ken
minoval ee bez truda. I s legkost'yu vynul okonnuyu ramu v komnatushke  Toda.
K schast'yu, v bel'evoj korzine, chto stoyala v koridore, nashlas' chistaya smena
odezhdy, i emu ne prishlos' riskovat', prokradyvayas' v  svoyu  spal'nyu,  okno
kotoroj vyhodilo na dorogu.
   Prihvativ na kuhne neskol'ko pishchevyh paketov i snyav  odeyalo  s  krovati
Toda, Ken vylez naruzhu. Teper' on byl teplo odet i raspolagal zapasom edy.
Po lesu, podstupavshemu k zadnej chasti domika, on probiralsya  s  velichajshej
ostorozhnost'yu; emu sovsem ne hotelos' natknut'sya na lianu  roamal  ili  na
kusty s yadovitymi shipami. Ken shel k proseke, vyrublennoj vo vremya nedavnih
lesozagotovok. Tam byl naves, sluzhivshij mestom otdyha  lyudyam  i  hrubanam;
pod ego zashchitoj  on  i  raspolozhilsya  na  noch'.  Smertel'no  ustalyj,  Ken
zavernulsya v odeyalo i srazu usnul.
   Grohot startovyh dvigatelej vyrval ego iz sna.  Ken  vskochil  na  nogi,
morshchas' i shchuryas'; na mig emu pokazalos', chto donosivshijsya sverhu  voj  byl
prodolzheniem muchivshego ego  koshmara  -  Pat  i  Il'zu  uvozyat  na  korable
Kosmodepa, i on ostaetsya na D'yune  odin,  sovsem  odin,  obrechennyj  vechno
zhdat' vozvrashcheniya hrubanov ili zemlyan. On brosilsya k  posadochnoj  ploshchadke
ne razbiraya dorogi, pochti uverennyj, chto uvidit v nebe vzletevshij  korabl'
Landryu.
   Net, eto bylo drugoe sudno. I ono shlo na posadku! Ken uspel  razglyadet'
massivnuyu sverkayushchuyu kolonnu, potom ee  skryli  vershiny  derev'ev.  Tyazhelo
dysha, on prislonilsya k stvolu. Serdce medlenno uspokaivalos',  vozbuzhdenie
prohodilo. Itak, u  nih  snova  gosti!  Ne  vazhno,  kto  -  diplomaty  ili
predstaviteli kolonial'noj sluzhby;  i  te,  i  drugie  polozhili  by  konec
samoupravstvu Landryu.
   Ken  vskryl  pishchevoj  paket  s  polevym  racionom,  sorval   plombu   s
samorazogrevayushchegosya kontejnera s kofe i zhadno sdelal  neskol'ko  glotkov.
Potom on  s  trudom  nachal  zhevat'  briket  pitatel'noj  smesi,  po  vkusu
napominavshij karton. Odnako pishcha sdelala svoe delo - cherez neskol'ko minut
on pochuvstvoval priliv sil. Bodryj i sytyj, on zashagal k poselku.
   Ustroivshis' sredi gustyh kustov na opushke,  otkuda  otkryvalsya  vid  na
posadochnoe pole i ploshchadku pered stolovoj, Ken izuchil  pribyvshij  korabl'.
Dazhe s takogo rasstoyaniya na nem mozhno bylo razglyadet' emblemu kolonial'noj
sluzhby; samo sudno  bylo  gorazdo  men'she  korablya  Kosmodepa  i  na  rol'
transporta nikak ne podhodilo. On rascenil eto kak polozhitel'nyj fakt.
   Iz stolovoj donessya zvon posudy, potom nozdri  Kena  zashchekotali  zapahi
yaichnicy i svezhego kofe. Nevol'no on sglotnul  slyunu.  Posadochnaya  ploshchadka
kishela lyud'mi  -  kosmodepovcami  v  zelenom,  i  sluzhashchimi  Kolonial'nogo
departamenta v sinej uniforme. Vnezapno dver' stolovoj raspahnulas'  i  po
stupen'kam soshel celyj otryad ohrannikov; za nimi sledovali Hu SHi, Fillis i
dvoe ih detej. Lico metropologa zastylo, Fillis i deti plakali.  Vsled  za
semejstvom SHi na kryl'ce poyavilsya Lorens, obnimaya  odnoj  rukoj  za  plechi
zhenu; ego tosklivyj vzglyad obezhal akkuratnye domiki kolonii.
   Vse strahi vnov' ozhili v golove Kena, i on vyskochil  iz-za  kustov.  Na
lice sociologa promel'knulo izumlenie, i on zamahal svobodnoj rukoj, budto
prikazyvaya Kenu skryt'sya. No bylo pozdno - odin iz soldat uzhe zametil ego.
   - Vot on! - razdalsya krik, i s poldyuzhiny zelenyh mundirov  brosilos'  k
opushke.
   Teper' Ken znal, chto emu delat'. Raz uzh ego zametili, to Landryu nikogda
ne tronetsya s planety, poka ne zahvatit glavnyj priz. On rvanulsya k  reke,
starayas' bezhat' zigzagom. Predostorozhnost' okazalas' ne lishnej -  nad  ego
golovoj proshipel razryad blastera.
   CHerez  chas  Ken  snova  podhodil  k  derevne  hrubanov.  Emu   prishlos'
perebirat'sya cherez reku, zatem on vybral put' vdol' berega - tot,  kotorym
kogda-to hodil Toddi. Gustoj les zatrudnyal presledovanie, a bystraya hod'ba
sogrela ego posle ocherednoj holodnoj vanny.  Uvyazaya  v  ryhloj  pochve,  on
minoval polyanu, na kotoroj Hrul ubil mada, i ochutilsya na opushke.
   Polyana po-prezhnemu byla pusta. Nad travoj, progretoj utrennim  solncem,
vzdymalsya legkij tuman, korichnyj zapah gubchatyh derev'ev  stal  eshche  bolee
terpkim, ih listva tiho shelestela pod vzdohami vesennego veterka. Glyadya na
etu mirnuyu kartinu, Ken postepenno prihodil v otchayanie.  Oni  vse  eshche  ne
vernulis'! Kuda zhe idti? Vozmozhno, za ego plechami uzhe visit pogonya!
   Vnezapno rezkij svist narushil tishinu, i nad zemlej fontanom vzmetnulos'
oblako para, gorazdo bolee gustogo,  chem  redeyushchij  tuman.  Mig  -  i  par
rastayal, ischez, otkryv vzglyadu Kena  rosluyu  figuru  v  alom,  pohozhem  na
hiton, odeyanii. Hrul! No v kakom vide! Ego taliyu styagival poyas, sverkavshij
almaznymi perelivami, chernye sapozhki i perekreshchivayushchiesya  na  grudi  remni
lakovo pobleskivali, zapyast'ya ohvatyvali  braslety  s  rossyp'yu  krohotnyh
ogon'kov - nesomnenno, kakie-to pribory.
   - Rriv, ya probudu zdes' ne bol'she minuty, -  golos  Hrula  vydaval  ego
napryazhenie. - Zaderzhi ih! Zaderzhi, naskol'ko sumeesh'! Tol'ko bez nasiliya!
   - Zaderzhat'? - prohripel  Ken,  zadohnuvshis'  ot  neozhidannosti.  -  No
zachem?
   - Nash pravyashchij Sovet dolzhen prinyat'  edinoglasnoe  reshenie,  a  v  nego
vhodyat  dva  ksenofoba,  kotoryh   ne   prosto   zastavit'   sotrudnichat'.
Rukovoditel' Soveta reshit etu problemu, no emu nuzhno vremya.
   - Vremeni, Hrul, u menya net. Slyshish'? -  Ken  vytyanul  ruku  v  storonu
lesnoj chashchi; ottuda uzhe donosilis' kriki  ego  presledovatelej  i  shipenie
blasterov. - Ostan'sya, Hrul! Dokazhi etim bolvanam, chto hrubany ne  illyuziya
i u nas poyavitsya vremya.
   Vnezapno plotnyj  belyj  tuman  vnov'  nachal  okutyvat'  figuru  Hrula.
Molodoj razvedchik sklonil golovu k plechu, slovno prislushivayas' k  chemu-to;
on byl yavno udivlen.
   - CHto-to sluchilos', Rriv... menya vozvrashchayut obratno. Slushaj! V komnate,
gde vy edite, pod stolom... i tam, gde sidit Hu SHi... ishchi... -  ego  slova
zaglohli v belesom oblake. Razdalsya rezkij hlopok,  slovno  iz  butylki  s
shampanskim vytashchili probku, i vse ischezlo.
   Bozhe, chto on dolzhen iskat' pod stolom i u  kontorki  Hu  SHi?  CHto?  Ken
perebezhal polyanu, yarostno pinaya nogami pochvu  i  travu,  chtoby  oboznachit'
svoj sled, zatem vernulsya i prygnul v kusty. Dal'she on shel edva li  ne  na
cypochkah,  vybiraya  mesta   posushe,   chtoby   ne   ostavlyat'   otpechatkov.
Okonchatel'no zaputav sledy, Ken ostanovilsya peredohnut',  s  udovol'stviem
predstavlyaya ozadachennye fizionomii presledovatelej. On vyvedet ih  obratno
k poselku, no ne srazu, ne srazu... Pust' vnachale pobegayut po lesu!
   No -  nikakogo  nasiliya!  Hmm...  Horosho,  chto  Hrul  predupredil  ego.
Neskol'ko raz Ken byl gotov  prolomit'  golovu  Landryu.  CHto  zh,  pridetsya
polagat'sya na nogi, a ne na kulaki.
   Ken opyat' peresek reku i, nikem ne zamechennyj, uglubilsya v  gustoj  les
ryadom s poselkom. On zaleg v teh zhe kustah, otkuda rano  utrom  sledil  za
kryl'com stolovoj, i nachal razdumyvat', kak by v nee probrat'sya.
   Vskore vernulsya poiskovyj otryad; soldaty, rastrepannye i  iscarapannye,
plelis' s nedovol'nym vidom. Na kryl'co vyshli Landryu  i  Haminejd,  nachali
rassprashivat' rukovodivshego pogonej serzhanta. Ken ponyal, chto razgovor idet
o nem. Vnezapno so storony zagona razdalsya  rev  i  vizg  zhivotnyh,  takoj
sil'nyj, chto lyudi, vidimo, ne slyshali drug druga. Landryu  kivkom  podozval
soldata i velel proverit', chto sluchilos'.
   No sam Ken uzhe dogadalsya, v chem delo. So storony  loshchiny  nad  sklonami
holmov vzdymalis' kluby pyli. Na etot raz shli ne urfy, a  drakony  -  i  v
kolichestve, kotoroe moglo uzhasnut' lyubogo! Kak zhe tak? Libo |kerd ne uspel
perekryt' vchera prohod, libo reptilii smogli prorvat'sya cherez zaval.
   Soldat, poslannyj na razvedku, vernulsya i teper' dokladyval Landryu. Ken
videl reakciyu komandora - ravnodushnoe pozhatie plech. Soldat yavno kolebalsya;
vot on chto-to skazal, no nachal'nik tol'ko ryavknul v otvet.
   Ken pristal'no nablyudal za rastushchim pylevym  frontom,  sozhaleya,  chto  u
nego net binoklya. Zapah stanovilsya vse  sil'nee.  Nakonec,  smrad  dokonal
dazhe Landryu; obmenyavshis' paroj slov s Haminejdom, on podnes k gubam raciyu.
CHerez minutu desyatka tri soldat napravilis' k stolovoj i  nachali  vyvodit'
iz zdaniya kolonistov. Zatem s posadochnoj ploshchadki vzvilsya razvedyvatel'nyj
bot i napravilsya v storonu pyl'noj zavesy.
   Pochemu kolonistov ubrali iz stolovoj? Ken ne videl v  etom  smysla.  On
prolez mezh kustov i, pryachas' za sarayami, podobralsya blizhe.  Soldaty  gnali
lyudej k konyushne, iz kotoroj po-prezhnemu donosilis'  rev,  rzhanie  i  topot
kopyt - loshadi rvalis' naruzhu. Mozhet byt', oni reshili,  chto  Adzhej  smozhet
uspokoit' zhivotnyh? No zachem togda ostal'nye?
   Sverknula vspyshka, prorezav pyl'noe oblako, zatem drugaya, tret'ya. Itak,
vklyuchilsya v delo tyazhelyj lazer, ustanovlennyj na bote  -  pervaya  razumnaya
veshch', kotoruyu mozhno bylo zachislit' na schet  Landryu,  s  teh  por,  kak  on
poyavilsya na planete. Ken orosil vzglyad v storonu  skotnogo  dvora.  Ohrana
prizhala kolonistov k vorotam konyushni, nastaviv  blastery.  On  videl,  kak
Lorens shagnul vpered, protestuyushche podnyav ruku i chto-to kricha; tut zhe pochvu
u ego nog vsporola molniya i sociolog otpryanul nazad.  Nad  dal'nim  koncom
doliny kruzhil bot, sverkali razryady lazera, no tucha  pyli  priblizhalas'  k
poselku.
   Vnezapno Ken  ponyal  dve  veshchi:  to,  chto  lazer  ne  mozhet  ostanovit'
reptilij, i to, chto stolovaya, skoree  vsego,  pusta.  On  metnulsya  k  nej
prignuvshis'  i  starayas'  bezhat'  pobystree,  s   provorstvom,   rozhdennym
otchayaniem. Raspahnuv dver', Ken ponyal, chto oshibsya v  svoih  raschetah  -  v
komnate bylo dva cheloveka v sinih mundirah kolonial'noj sluzhby. Sejchas  on
ne razmyshlyal o nedopustimosti nasiliya.  Prygnuv  vpered,  on  sshib  odnogo
udarom v visok, vtorogo - v chelyust'.
   Rezkim  dvizheniem  on  perevernul  blizhajshij  obedennyj  stol,  pytayas'
sovladat' s tryasushchimisya rukami. Nichego! On shvyrnul na  pol  vtoroj,  no  i
zdes' na vnutrennej storone kryshki nichego ne bylo. Odin  iz  sinemundirnyh
dernulsya, zastonal, i Ken s neozhidannoj zlost'yu  udaril  ego  nogoj.  Zato
tretij stol hranil to, chto on zhazhdal najti: tam,  gde  nozhka  krepilas'  k
stoleshnice, vidnelsya nebol'shoj polusfericheskij predmet.
   Ken otorval ego, uslyshav edva razlichimyj tresk. |ta shtuka byla razmerom
s falangu bol'shogo pal'ca  i  izgotovlena  iz  temnogo  metalla;  s  odnoj
storony nahodilsya vystup v  forme  miniatyurnogo  ekrana,  na  osnovanii  -
kol'co iz chego-to pohozhego na rezinu  ili  plastmassu.  Vidimo,  prisoska,
reshil Ken.
   On vzvesil priborchik na ladoni - tot okazalsya  neozhidanno  tyazhelym  dlya
svoih miniatyurnyh razmerov. Znachit, vot kakovy oni, "zhuchki" -  nablyudateli
hrubanov... Nu i chto zhe emu delat' s etoj shtukoj?
   Vnezapno s ulicy doneslis' pronzitel'nye kriki. Ken brosilsya k  oknu  i
zastyl v uzhase - mutnaya pelena nakatyvalas' na poselok,  nad  nej  torchali
zhutkie golovy s razvernutymi pastyami. Bot pochemu-to  prekratil  obstrel  i
vozvrashchalsya k korablyam. "Hrubany! Gde zhe vy?" - vzmolilsya  pro  sebya  Ken,
potom sunul uvesistuyu polusferu v karman i shagnul k telam v sinem.
   On vzyal sebe oba blastera, zaodno proveriv, chto  poverzhennye  im  vragi
nahodyatsya prosto v glubokom obmoroke, zatem opyat' podoshel k oknu. Situaciya
byla  uzhasnoj.  Vseh  obitatelej  poselka  zagnali  v   konyushnyu;   soldaty
besporyadochno otstupali pered stenoj pyli, strelyaya po nej iz blasterov. Ken
terpelivo zhdal, poka ih nerovnaya sherenga priblizitsya k nemu.
   CHerez minutu-druguyu oni byli uzhe sovsem ryadom. On vypalil neskol'ko raz
v zemlyu u ih nog, potom, pripodnyav blaster, srezal ego luchom stvol  oruzhiya
v ruke odnogo iz soldat. CHelovek vskriknul, kogda mgnovenno  raskalivshijsya
metall obzheg emu ladon'.
   - Brosajte oruzhie! I podnimite ruki! - kriknul Ken. Zatem  on  prorychal
samoe dobrodetel'noe privetstvie na  yazyke  hrubanov,  kak  budto  vyzyvaya
podkreplenie. - |j, Landryu, Haminejd! Ne  pytajtes'  soprotivlyat'sya,  esli
vam doroga zhizn'! I uchtite - izluchateli hrubanov moshchnee vashih pukalok!
   Kto-to iz soldat sorval s plecha vintovku, no  Ken  byl  nastorozhe.  Ego
vystrel obzheg cheloveku bedro; tot upal, i bol'she nikto ne delal popytok  k
soprotivleniyu.
   - Otlichno, Landryu! A teper' prikazhi-ka  etoj  gallyucinacii  rasseyat'sya!
Interesno, poslushayut li tebya drakony! Nu, davaj!
   On uhmyl'nulsya, predstaviv sebe lico  Landryu.  V  etot  moment  soldaty
izdali druzhnyj vopl', pokazyvaya v storonu konyushni. Vorota ee  raspahnulis'
i naruzhu vyletel kavalerijskij otryad na loshadyah  i  bykah,  soprovozhdaemyj
ostal'noj zhivnost'yu. Vperedi na ogromnom byke,  mchalsya  Ben  Adzhej,  derzha
napereves vily slovno rycarskoe kop'e; za  ego  plechi  ceplyalas'  sidevshaya
szadi Mariya. V sarae nashlas' eshche para  vil  da  navoznaya  lopata,  kotoroj
vooruzhilsya  Lorens.  Ostal'nye  kolonisty  s  ugrozoj  potryasali  shestami,
palkami i knutami. S levogo flanga ataku podderzhival vzvod svinej po glave
s raz®yarennym kabanom.
   Soldaty, imeya v tylu celyj otryad hrubanov s tainstvennymi izluchatelyami,
ne  dumali  soprotivlyat'sya.  Ben  sprygnul  na  zemlyu  ryadom   s   Landryu,
povergnutym v sovershennuyu prostraciyu, i sorval s ego zapyast'ya  peredatchik.
Ugrozhaya prolomit' golovu komandoru - chto pri  sile  Adzheya  bylo  pustyachnym
delom - on velel botu prodolzhat' obstrel nadvigavshejsya na poselok stai.
   V vocarivshejsya zatem suete nikto ne zametil,  chto  na  machte  zagorelsya
signal'nyj ogon'. Kolonisty zanyalis' razbezhavshejsya skotinoj, poka  Ken,  s
blasterami v obeih rukah, prismatrival za plennymi. Kejt Moudi rinulas'  v
svoj domik za medikamentami, chtoby okazat' pomoshch' ranenym. K etomu vremeni
mezhdu obitatelyami poselka, zahvativshimi zalozhnikov, i  ostatkami  ekipazhej
obeih korablej ustanovilos' napryazhennoe peremirie.
   - |j, - voskliknula Kejt, vozvrashchayas' so svoim chemodanchikom, -  signal!
Navernoe, uzhe mozhno uvidet' korabl'.
   "Neuzheli diplomaty?" - podumal Ken i tut vspomnil o "zhuchke", tomivshemsya
v ego karmane. On podskochil k komandoru.
   - Posmotri-ka na etu shtuku, Landryu,  -  Ken  povertel  priborchik  pered
nosom eshche ne ochuhavshegosya komandora. -  Vot  tebe  i  dokazatel'stvo,  chto
hrubany - ne mif! |to peredatchik  -  i  oni  slyshali  kazhdoe  tvoe  slovo!
Podumaj, kakim idiotom ty vyglyadel!
   - Gm, - razdalsya szadi golos Haminejda, - ya by tozhe hotel vzglyanut'  na
etot predmet.
   - A stoit li? Posle togo, kak vy sgovorilis' s Landryu  brosit'  nas  na
s®edenie drakonam? - sprosil Li Lorens. Ego  golova  byla  perevyazana,  no
ruki krepko szhimali  napravlennuyu  na  plennyh  vintovku.  Ken  poholodel,
tol'ko sejchas  osoznav  masshtaby  tragedii,  razvorachivavshejsya  pered  ego
glazami. Pat s Il'zoj edva ne pogibli! Vmeste so vsemi ostal'nymi!
   - Nu, - protyanul Haminejd, - chrezvychajnaya situaciya trebuet chrezvychajnyh
mer.
   - Takih zhe, kak dvesti let nazad na Sivanne, - konstatiroval Hu  SHi,  i
ego tverdyj golos perekryl carivshij vokrug shum. - Teper' ya ponyal, chto  tam
proizoshlo. Takie zhe prestupniki, kak vy oba, - on tknul pal'cem v  Landryu,
potom - v Haminejda, - unichtozhili celuyu razumnuyu rasu! No sejchas...
   - |to korabl' diplomaticheskogo korpusa! - prerval ego chej-to krik.
   Ken sbegal  v  stolovuyu,  vklyuchiv  priemnik  na  polnuyu  moshchnost'.  Nad
ploshchadkoj tut zhe zagremelo:
   - Govorit Sumitral! CHto sluchilos'? Pochemu bot vedet obstrel? Gde Hu SHi?
Pochemu korabl' Kosmodepa soobshchaet ob osadnom polozhenii?  Ni  Kosmodep,  ni
kolonial'naya sluzhba ne imeyut prava prikazyvat' na etoj planete!
   Metropolog brosilsya k mikrofonu.
   - Hu SHi na svyazi, admiral. Slozhilas' chrezvychajnaya situaciya...
   - |to ya i sam vizhu. Prishel'cy slyshat nas?
   - YA... ya... nachal Hu  SHi,  zatem  uvidel  "zhuchka"  na  ladoni  Kena.  -
Polagayu, chto tak, ser.
   - Esli vy  vynudili  ih  pokinut'  D'yunu,  my  poteryali  shans,  kotoryj
vypadaet raz  v  tysyacheletie...  -  golos  Sumitrala  byl  perekryt  revom
posadochnyh dvigatelej.
   - Oni ushli sami! - v otchayanii brosil Ken v mikrofon.
   - Vot kak? - v stolovoj poyavilsya Landryu; za nim shli Haminejd i Lorens s
vintovkoj. - Kakim zhe obrazom  oni  ushli,  kogda  nad  planetoj  razveshany
sputniki nablyudeniya? - sprosil komandor.
   - Plevat' im na tvoi sputniki! Oni ispol'zuyut transmittery  materii!  -
Ken s takoj yarost'yu povernulsya k komandoru, chto tot otstupil na shag.  Lico
ego pod sloem zagara poblednelo.
   -  No...  no  eto  zhe  znachit,  chto  oni  v  tehnologicheskom  otnoshenii
prevoshodyat nas... - probormotal Landryu.
   - Vot tut vy pravy, chert poberi! -  razdalsya  novyj  golos,  gromkij  i
chetkij. Vysokij hudoshchavyj chelovek v korichnevom kombinezone s admiral'skimi
pogonami,  poyavilsya  v  dveryah.  Suho  kivnuv  Landryu  i   Haminejdu,   on
pronzitel'no ustavilsya na Hu SHi. - Nu, gde zhe vashi hrubany?
   - Nakonec-to pribyl bol'shoj boss, kotoryj verit v ih  sushchestvovanie,  -
yazvitel'no zametil Ken.
   - Konechno, - admiral slovno ne zametil ironii. - Vy  kto?  Kennet  Riv?
Tak vot, mister Riv, my nashli ih sledy na poludyuzhine  planet,  i  edva  ne
stolknulis' nos k nosu v sisteme 87-SK-24S.  Vam  sledovalo  vspomnit'  ob
etom, Landryu, prezhde chem zanimat'sya samoupravstvom na D'yune.
   Komandor poblednel i opersya rukoj ob stol.
   - No esli vy znali o hrubanah, admiral, - proiznes Ken s  razdrazheniem,
- pochemu vy tak dolgo dobiralis' syuda?
   Sumitral medlenno pokachal golovoj.
   -  Podobnuyu  vstrechu  nado  tshchatel'no  podgotovit'.  Neponimanie  mozhet
obernut'sya tragediej, mister Riv. I ya provel mnogo  chasov  v  lingafonnoj,
izuchaya ih yazyk. Kstati, primite moyu blagodarnost' - vashi zapisi  okazalis'
prevoshodnymi! A teper', - v golose admirala zazvuchali rezkie komandirskie
notki, - provodite menya k hrubanam!
   - Esli by ya mog, - pokachal golovoj Ken. - |ti bandity, -  on  kivnul  v
storonu Landryu i Haminejda, - schitali, chto my morochim im golovu i  pereshli
k  dovol'no  grubym  dejstviyam.  Hrubany  zhe  prosili  nas  ne   dopuskat'
nasiliya... u nih svoi trudnosti v pravitel'stve... Boyus', admiral,  my  ih
bol'she ne uvidim.
   - |j, papa! - razdalsya zvonkij golosok.
   Ken obernulsya, chuvstvuya,  kak  serdce  gulko  udarilo  v  rebra.  Topot
bystryh nog, shum otvorivshejsya dveri - i v komnatu vletel Toddi, v kurtochke
iz shkury mada, s volochivshimsya szadi verevochnym hvostom.
   - O, Toddi! - zakrichala Pat, brosayas' k synu i podhvatyvaya ego na ruki.
   - Privet, mamochka! Oj,  da  otpusti  zhe  menya!  Papa,  papa,  ya  privel
koj-kogo, kto hochet tebya videt'. Posmotri!
   Ken shagnul k porogu i tut zhe ostanovilsya, porazhennyj. V dvernom proeme,
chetko  vyrisovyvayas'  na  fone  golubogo  neba,  poyavilas'  velichestvennaya
figura.
   |tot hruban, s sedoj sherst'yu i dlinnoj temnoj grivoj, byl  vyshe  samogo
vysokogo cheloveka. Vzglyad ego zelenyh  zrachkov,  medlenno  skol'zivshij  po
licam lyudej, byl polon druzhelyubnoj ironii  so  strannoj  primes'yu  grusti.
Nakidka cveta slonovoj kosti so slozhnym  uzorom,  spadavshaya  do  blestyashchej
kozhi bashmakov, kontrastirovala s  shirokim  poyasom,  sverkayushchim  perelivami
krasnyh i zelenyh samocvetov. Da, prishelec zanimal  vysokoe  polozhenie!  I
priznakom etogo sluzhila ne tol'ko bogataya odezhda i  gordaya  velichestvennaya
osanka, no to chuvstvo sobstvennogo dostoinstva, s kotorym on derzhalsya.
   Staryj hruban shagnul k Kenu, i Toddi dernul otca za ruku.
   - Papa, eto Hrun, - soobshchil  on  gromkim  shepotom.  -  On  Pervyj  chlen
Soveta... ochen', ochen' vysokaya dol... - mal'chik zapnulsya na trudnom slove,
- dolzhnost' u  hrubanov.  Hrun  sam  privel  menya  domoj  i  vzyal  s  menya
obeshchanie... Znaesh', kakoe? - lico Toddi rasplylos' v schastlivoj ulybke.  -
CHto my nikogda ne pokinem Ralu... to est', D'yunu! Vot!
   CHuvstvuya suhost' v gorle, Ken vdrug ponyal, chto Pervyj smotrit na  nego,
pronzitel'no i ozhidayushche. No Toddi ne rasteryalsya.
   - Vysokochtimyj gospodin, - proiznes on gromkim, yasnym i chetkim golosom,
-  razreshi  predstavit'  tebe  moego  otca,  Kenneta  Riva,  -  on   nizko
poklonilsya, potom posmotrel na Kena. - Ty  dolzhen  govorit'  s  nim  ochen'
pochtitel'no, papa. On i vpravdu ochen', ochen'  vysokij  hruban.  Ty  tol'ko
vzglyani na nego!
   Ken vzglyanul.
   - Ne tol'ko govorit', - probormotal on, - ya gotov i  vyslushat'  ego  so
vsem pochteniem.
   - Tak i nado, - podtverdil Toddi  i  vypryamilsya,  kogda  staryj  hruban
vazhno kivnul golovoj.
   Snaruzhi doneslis' radostnye vosklicaniya.  Toddi,  sorvavshis'  s  mesta,
podskochil k oknu.
   - |j, papa, mamochka! Syuda idut  Hrul  i  Hrestan!  I  ostal'nye!  -  on
brosilsya k dveryam, slovno meteor.
   Tihoe  shipenie  Hruna  privelo  ego  v  chuvstvo.   Pokrasnev,   mal'chik
promurlykal izvinenie, poklonilsya i podoshel k otcu.
   - Privetstvuyu blagorodnejshego iz chlenov  Soveta,  -  razdalsya  ryadom  s
Kenom chej-to spokojnyj golos. On avtomaticheski otmetil,  chto  proiznoshenie
bylo sovsem neplohim.
   Vpered vystupil Sumitral, protyanuv dlya rukopozhatiya otkrytuyu ladon'.
   - Moe imya Sumitral, admiral i polnomochnyj poslannik Federacii Zemli. My
chrezvychajno rady...
   - Ne tak! - prosheptal za admiral'skoj spinoj Toddi. - Oni  ne  pozhimayut
drug drugu ruki, ser!
   Ken nevol'no voshitilsya, s kakoj  graciej  Sumitral  prevratil  popytku
rukopozhatiya v  shirokij  priglashayushchij  zhest.  Na  lice  admirala  poyavilas'
ulybka, ruka izyashchno poshla v storonu, ukazyvaya na nishu, gde stoyala  rabochaya
kontorka Hu SHi. Zatem on obernulsya i sdelal serditye glaza.
   - Ochistite komnatu ot postoronnih, mister Riv,  -  guby  ego  pochti  ne
shevel'nulis', no Ken yasno rasslyshal prikaz.
   Hrun, velichestvenno kivnuv, napravilsya k nishe.  Po  puti  ego  pokrytye
sedovato-korichnevoj sherst'yu pal'cy legko kosnulis' plecha Toddi.
   - Bud' moim poslannikom, malysh,  -  golos  Pervogo  okazalsya  nizkim  i
zvuchnym. - Priglasi Hrestana i molodogo Hrula prisoedinit'sya k nam.
   Toddi, gordyj porucheniem, ubezhal. ZHestom ruki, ne menee izyashchnym, chem  u
Sumitrala, Pervyj priglasil Hu SHi i Kena posledovat' za nim.  Po-vidimomu,
eto ne ochen' ponravilos' admiralu, no vneshne on byl sama  lyubeznost'.  Ego
pomoshchniki  uzhe  suetilis'  v  komnate,  rasstavlyaya  stoly  i  zapisyvayushchie
pribory.
   Mysli Kena metalis' podobno stadu obezumevshih urfov. Pochemu sam Pervyj,
naibolee pochitaemyj iz pravitelej Hruby, planety hrubanov, poyavilsya v etoj
zabytoj Bogom dyre? Da eshche privel Toda! Vozmozhno,  bylo  prinyato  kakoe-to
vazhnoe reshenie... No razve  stol'  vysokopostavlennoe  lico  obyazano  samo
ob®yavlyat' o chem? Zdes' krylas' nekaya  zagadka,  i  Ken  polagal,  chto  oka
razreshitsya v blizhajshie minuty.
   Hrun velichestvenno opuskalsya v kreslo Hu SHi, ne slishkom prostornoe  dlya
ego bol'shogo tela.
   - YA gluboko sozhaleyu, chto ne mogu otvetit' vam na yazyke Zemli, pochtennyj
Sumitral,  -  proiznes  on,  plavnym  zhestom  presekaya  popytku   admirala
pristupit' k tonkostyam diplomaticheskogo protokola.  -  YA  poyavilsya  zdes',
chtoby soprovodit' etogo mal'chika. Rcoda; k roditelyam. Teper' ya uveren, chto
s nim vse v poryadke.
   Na lice Sumitrala otrazilos' legkoe nedoumenie. On vzglyanul na Kena.
   - Mister Riv, ya pravil'no ponyal nashego blagorodnogo gostya?
   - Nadeyus'. On skazal, chto edinstvennaya prichina poyavleniya ego na Rale  -
Toddi. Emu hotelos' lichno provodit' mal'chika v nash poselok.
   Suhoshchavaya ruka Hu  SHi  kosnulas'  plecha  Kena.  Pribliziv  guby  k  uhu
admirala, rukovoditel' kolonii negromko skazal:
   - Ne predavajte znacheniya vneshnemu smyslu ego slov, ser. YA tozhe  koe-chto
ponyal.  On  prosto  hochet  podcherknut',  chto  vizit  nosit   neoficial'nyj
harakter.
   Ken obliznul peresohshie guby, s  trevogoj  vzglyanuv  na  dver'.  Lorens
ochistil komnatu, no na kryl'ce  stolpilis'  pochti  vse  kolonisty;  ottuda
doletal  vozbuzhdennyj  shum  golosov.  Vnezapno  Li  otstupil  v   storonu,
propuskaya zapyhavshegosya Toddi.  Za  nim  voshli  Hrestan  i  Hrul.  Molodoj
razvedchik vse eshche byl oblachen v svoj alyj  hiton,  no  tol'ko  teper'  Ken
ponyal, naskol'ko velikolepnee vyglyadelo  odeyanie  Pervogo.  Kazalos',  oba
hrubana bezhali; Hrul, otstupiv na shag, propustil Hrestana  vpered.  Oba  s
pochteniem poklonilis' Hrunu, zatem privetstvovali zemlyan.
   Sumitral shagnul  vpered,  yavno  sobirayas'  nachat'  peregovory,  no  ego
operedil Toddi.
   - Papa, - shepnul  on  dostatochno  gromko,  chtoby  ego  mog  uslyshat'  i
polnomochnyj poslannik, - tol'ko ya mogu govorit' s Hrunom. Menya uchili,  kak
nado... Vy ne dolzhny pervymi obrashchat'sya k nemu, - Toddi opaslivo pokosilsya
na Sumitrala, uzhe otkryvshego rot. - Proshu vas, ser...  On  ustal  i  hochet
pit'.
   Mal'chik povernulsya k Hrunu i sprosil, ne hochet li blagorodnyj  gospodin
nemnogo osvezhit'sya. Tol'ko sejchas Ken zametil, chto  rech'  Toddi  v  chem-to
otlichaetsya ot  yazyka,  na  kotorom  govorili  v  derevne  hrubanov.  Zvuki
kazalis' bolee chetko artikulirovannymi, udareniya - chut' smeshchennymi; drugoj
byla i intonaciya.  CHto  by  eto  znachilo?  Mozhet  byt',  oficial'nyj  yazyk
hrubanov otlichalsya ot togo, kotoryj oni izuchali?
   Pervyj kivnul, i Ken toroplivo  otpravilsya  na  kuhnyu,  razmyshlyaya,  chto
mozhno predlozhit' stol' vazhnoj persone. Na glaza emu  popalsya  prevoshodnyj
steklyannyj  kubok,  kotoryj  Mejsi  Mak-Ki  vydul  eshche  zimoj  v   poryadke
eksperimenta. Vodruziv sosud na podnos, Ken napolnil ego holodnym  molokom
urfa.  Solnechnyj  svet,  otrazhennyj  polirovannymi  steklyannymi   granyami,
zastavil iskrit'sya beluyu zhidkost', slovno  ogromnuyu  zhemchuzhinu.  Da,  etot
Mak-Ki - nastoyashchij umelec, podumal Ken,  i  vdrug  hlopnul  sebya  po  lbu.
Sapfir! Sapfir, kotoryj nashel i obrabotal Mejsi!  Vot  dostojnyj  dar  dlya
Pervogo... hrubany,  pohozhe,  neravnodushny  k  samocvetam...  Nado  tol'ko
vytryasti kamen' iz Haminejda. Nu, sejchas eto ne sostavlyalo problemy.
   Prihvativ podnos, Ken vernulsya v stolovuyu. Hrun besedoval  s  Toddi,  i
teper' trenirovannoe uho  lingvista  uzhe  svobodno  ulavlivalo  raznicu  v
proiznoshenii. Zametiv otca, mal'chik poklonilsya Pervomu.
   - Vot moloko urfov, blagorodnyj gospodin. |to  zhivotnye,  obitayushchie  na
Rale. Esli ty zhelaesh'...
   Plavnaya rech' Toddi byla prervana, topotom sapog na kryl'ce. Dver' rezko
raspahnulas', i v komnatu vorvalis' shestero hrubanov - roslyh, zatyanutyh v
remni,  s  metallicheskimi  cilindrami  v  rukah.  Bez  somneniya,  to  byla
zaderzhavshayasya gde-to ohrana Pervogo. Hrun spokojno vzglyanul na svoyu strazhu
i zhestom velel zanyat' ej mesto u steny.
   Glaza Toddi chut' rasshirilis'  pri  vide  soldat,  no  Pervyj  ulybnulsya
mal'chiku i chto-to bystro proiznes.  Tod  pripodnyal  kubok,  otpil  glotok,
zatem protyanul ego Hrunu s vezhlivym poklonom.
   - Vypej, gospodin, i otdohni... Moj  otec  blagodarit  tebya  za  chest',
okazannuyu nashej sem'e.
   - CHert poberi! - rasslyshal Ken shepot  Sumitrala.  -  Kto  nauchil  etogo
mal'chika pravilam etiketa? YA gotov obmenyat' na nego polovinu svoego shtata!
   "Za menya on ne dal by nichego", - podumal Ken, sobiravshijsya  sej  etiket
narushit'. On brosil vzglyad  na  Hrula  i  Hrestana  -  te  s  nepoddel'nym
interesom nablyudali za proishodyashchim.
   - Prekrasnyj napitok! - Hrun do dna osushil kubok. - YA polagayu, eto lish'
odin iz darov etoj prekrasnoj planety?
   - Est'  i  drugie,  blagorodnyj  gospodin,  -  proiznes  Ken,  starayas'
podrazhat'  proiznosheniyu  synishki.  -  Esli  ty  pozvolish',  my  s   Hrulom
predstavim ih tebe.
   Pervyj velichestvenno sklonil golovu, posmotrel na Hrula  i  kivnul  eshche
raz. Oblegchenno vzdohnuv, Ken vyskochil iz  stolovoj  i  metnulsya  za  ugol
blizhajshego domika. Gde zhe etot chertov Haminejd? Aga! Vot  on!  Tomitsya  so
svoimi tremya chinushami pod ohranoj Gejnora!
   Ken rvanulsya k nim, no na ego plecho legla ruka Hrula.
   - Kakie-to problemy, Rriv?
   - Tol'ko odna. CHto proishodit?
   Molodoj hruban ulybnulsya.
   - Nichego osobennogo. Nash Pervyj  Konsul  eshche  raz  dokazal,  chto  mozhet
pereigrat'  vseh.  To,  chto  tvorilos'  zdes'  utrom,   proizvelo   krajne
neblagopriyatnoe  vpechatlenie  na  Sovet.  Vse  nadezhdy  na  sotrudnichestvo
ruhnuli, Rriv! No tvoj Rcod nachal plakat' i prosit'sya domoj... on  skazal,
chto dolzhen zashchitit' mat' i sestrenku. Togda Pervyj podnyalsya, vzyal  ego  za
ruku i zayavil, chto delo ego chesti vernut' mal'chika sem'e. I esli ostal'nye
predpochitayut truslivo vyzhidat', to on vypolnit eto  sam.  CHto  nachalos'  v
Sovete! - Hrul zatryassya v pristupe bezzvuchnogo smeha. -  Poka  shli  spory,
staryj mudryj Hrun byl uzhe tut, v nashej derevne, i shel s Rcodom cherez les.
Ran'she, chem kto-nibud' soobrazil,  chto  proishodit!  Nu,  my  s  Hrestanom
otpravilis' za nim, a sledom - ohranniki... Tol'ko im prishlos'  pobluzhdat'
v lesu. I vse eto videli na Hrube! Celaya planeta sejchas sledit za nami!
   Ken pokachal golovoj; on ne ispytyval zhelaniya poveselit'sya. Zametiv, chto
Haminejd smotrit na  nego,  on  zhestom  velel  chinovniku  podojti.  ZHirnyj
chelovechek poslushno zasemenil k nim, s opaskoj poglyadyvaya na hrubana.
   - Sapfir, zhivo! - proshipel Ken,  dogadyvayas',  chto  kamen'  uzhe  smenil
hozyaina. - Tot, kotoryj tvoi voryugi utashchili u Mak-Ki! -  protyanuv  ladon',
on poyasnil Hrulu: - Budet  dostojnyj  podarok  dlya  Pervogo...  tol'ko  ne
govori, v ch'ih lapah on pobyval.
   Haminejd soshchuril malen'kie glazki.
   - Konechno, konechno! - kamen', slovno po  volshebstvu,  vdrug  voznik  na
ladoni Kena. CHinovnik mahnul rukoj na okna stolovoj. - |ti  koshki  neploho
vooruzheny, Riv. Hotel by ya znat', chto u nih na ume!
   - Tol'ko ohrana Pervogo Konsula - i nichego bol'she, - zaveril  chinovnika
Hrul. - Ot varvarov, kotorye gotovy skormit' hishchnym tvaryam svoih zhe lyudej!
   Haminejd vzdrognul - vidimo  ne  ozhidal,  chto  hruban  pojmet  ego.  Ne
obrashchaya na chinovnika vnimaniya, Hrul povernulsya k Kenu.
   - Poslushaj, Rriv, ya dolzhen  eshche  koe-chto  ob®yasnit'  tebe.  |tot  vizit
Pervogo  -  neoficial'nyj.  Znachit,  nikakih  razgovorov   o   soglashenii,
sotrudnichestve i vsem prochem. Sejchas ne vremya! - hruban nervno kashlyanul. -
Rcod dolzhen ostavat'sya ryadom  s  Hrunom.  On  obuchen  pravilam  etiketa  i
derzhitsya molodcom. |to ochen' vazhno, Rriv! Nash narod poluchit  blagopriyatnoe
vpechatlenie ot vstrechi,  obshchestvennost'  vyskazhetsya  v  vashu  pol'zu,  chto
pridetsya uchest' i politikam... Da, Pervyj znaet, chto delaet! I Rcod...
   - No etot Toddi - shestiletnij rebenok! - voskliknul Haminejd.
   - Rcod - vash luchshij zastupnik! - prerval chinovnika Hrul.  -  Vy  bol'she
nadeetes' na Sumitrala? On dopustil  uzhe  ne  odnu  oshibku!  |ti  proschety
vpolne ponyatny, ved' nikto iz vas ne vladeet pravil'nym yazykom hrubanov...
v svoej derevne my govorili na uproshchennom dialekte. No vryad li  eto  budet
prinyato vo vnimanie mnogimi. Oni sochtut, chto s Pervym obhodilis' nevezhlivo
i nedostojno.
   Haminejd hmyknul;  kazalos',  oshibki  Sumitrala  dostavili  emu  nemalo
udovol'stviya. Hrul zadumchivo glyadel na sverkayushchij sinij kristall na ladoni
Kena.
   - Horoshaya mysl' pokazat' Pervomu bogatstva Raly, -  zadumchivo  protyanul
on. - No stoit vspomnit' i o darah Zemli... Slushaj, Rriv, s  chernym  konem
nichego ne sluchilos'? Pozhalujsta, poprosi Bena privesti ego syuda... i ryzhuyu
kobylu tozhe. |to vazhnye argumenty v vashu pol'zu. Na Hrube  zhivotnyh  davno
uzhe net... o chem sejchas my gor'ko sozhaleem.
   Ken podozval Billa Moudi i otpravil ego  na  konyushnyu  k  Adzheyu.  Zatem,
vsled za Hrulom, on napravilsya k stolovoj.
   - Kamen' peredaj cherez Rcoda, -  napomnil  molodoj  hruban,  kogda  oni
perestupili porog.
   Ken nagradil ego dolgim zadumchivym  vzglyadom,  no  vozrazhat'  ne  stal.
Nizko poklonivshis' Pervomu Konsulu, on pojmal synishku za  plecho  i  shepnul
emu:
   - Toddi, vot nash podarok dostochtimomu Hrunu, - on polozhil zavernutyj  v
chernyj barhat kristall na ladoshku mal'chika. - Prepodnesi ego,  synok,  kak
tebya uchili. I skazhi, chto my delaem etot dar ot vsego serdca.
   Mal'chik shiroko ulybnulsya i raspravil tkan'. Na ee  temnom  fone  sapfir
zasverkal, zaiskrilsya eshche yarche, razbrasyvaya spolohi  sinego  ognya.  Kamen'
byl ogromnym, no ne sovsem chistoj vody; Mejsi prishlos' nemalo potrudit'sya,
chtoby ogranit' ego nailuchshim obrazom. I staraniya  ego  ne  propali  darom;
chudesnyj samocvet v ladonyah mal'chika kazalsya simvolom bogatstv Raly.
   Gordo szhimaya ego obeimi rukami Toddi prosledoval mimo stroya  ohrannikov
k kreslu, v kotorom vossedal Hrun.
   - Vysokochtimyj  gospodin,  -  on  sklonil  golovku,  protyanuv  kristall
Pervomu Konsulu, - moj otec prosit prinyat' tebya etot dar. Kogda ty  budesh'
smotret' na nego - tam, na dalekoj Hrube,  -  vspomni  o  teh,  kto  hochet
druzhit' s tvoim narodom.
   S vozglasom nevol'nogo voshishcheniya Hrun vzyal kamen' i dolgo  smotrel  na
nego, podstavlyaya pod shchedryj svet solnca Raly to odnoj, to drugoj gran'yu.
   - Blagodaryu, - nakonec tiho proiznes on. - Sinij cvet priyaten dlya nashih
glaz... on darit pokoj i otdyh. - On vzglyanul na siyayushchuyu mordashku Toddi. -
Navernoe,  na  Rale  nemalo  bogatstva,  malysh?  Podhodyashchaya  planeta   dlya
hrubanov!
   - I dlya nas tozhe! - bezapellyacionno zayavil mal'chik.
   - V samom dele? - golos Hruna byl polon myagkoj ironii.
   - Eshche kak! Tol'ko... tol'ko ya hochu, chtoby Hriss  tozhe  zhil  zdes'...  i
Hrul, i... razdavshijsya za oknom topot otvlek vnimanie Toddi.  -  Smotrite!
Loshadi! - on brosilsya k dveri i raspahnul ee.
   - Dostochtimyj, - Hrestan sklonil golovu, -  eto  zhivotnye,  privezennye
zemlyanami na Ralu. Ochen' redkie dazhe na ih planete. Prekrasnye sozdaniya!
   - YA hochu ih uvidet', - Pervyj podnyalsya,  ego  izumrudnye  glaza  goreli
nepoddel'nym  interesom.  Hrestan  otstupil  v  storonu,   kivnul   Toddi,
predlagaya idti srazu za starikom. V torzhestvennom molchanii dva  hrubana  i
mal'chik vyshli na kryl'co.
   Sumitral napravilsya k Kenu. Vyglyadel  on  ves'ma  pechal'nym,  v  glazah
zastylo nedoumenie.
   - Prostite, mister Riv, no ya nichego ne ponimayu. Kazhdyj raz,  stoit  mne
tol'ko otkryt' rot, libo nash pochtennyj gost', libo malysh preryvayut menya. V
chem delo?
   Slava Bogu, podumal Ken, u etogo cheloveka hvatilo uma i vyderzhki, chtoby
ne ustroit' skandal.
   - Vidite li, ser, mal'chika special'no obuchili nadlezhashchemu  povedeniyu  i
yazyku. Vse my, ne isklyuchaya vas, govorili ne sovsem pravil'no. A nashi novye
druz'ya,  pohozhe,  pridayut  ceremonialu  ves'ma  bol'shoe   znachenie.   Hrul
predupredil menya, chto vse proishodyashchee zdes' transliruetsya  na  Hrubu.  Za
nami sledyat milliony glaz!
   Sumitral poblednel i sudorozhno sglotnul.
   - O! Znachit, ya ne mogu besedovat' s nim naschet dogovora?
   - Sovershenno verno! Vizit Pervogo - neoficial'nyj... Fakticheski  -  eto
otchayannaya popytka ispravit' polozhenie - posle togo,  chto  natvorili  zdes'
Landryu  i  Haminejd.  V  ih  pravitel'stve,  kak   ya   ponyal,   sushchestvuyut
raznoglasiya, no Hrun stoit za  soyuz  s  nami.  Budem  nadeyat'sya,  chto  vse
zakonchitsya horosho.
   Sumitral raskryl rot,  potom  szhal  guby,  nichego  ne  skazav.  Vidimo,
vspomnil pervyj zakon diplomatii - esli ne znaesh', chto govorit' - molchi  i
ulybajsya. Pravda, na ulybku u nego ne hvatilo samoobladaniya.
   Oni vyshli  na  kryl'co,  kogda  Ben  s  Hrulom  nachali  demonstrirovat'
vysokomu gostyu priemy verhovoj  ezdy.  Kopyta  loshadi  myagko  topotali  po
zemle, potom otdavalis' barabannym boem galopa;  veterok  razveval  grivy,
koni gordo izgibali shei, to  chut'  prisedaya,  to  vzdymayas'  na  dyby.  Na
fizionomii Hrula bluzhdala schastlivaya ulybka, i Ken vdrug  pojmal  sebya  na
tom, chto neproizvol'no ulybaetsya v otvet.
   K tomu vremeni, kogda vystuplenie zavershilos', solnce nachalo sklonyat'sya
k zakatu. Hrun mahnul rukoj ohrannikam, i starshij ih nih prorychal kakoj-to
prikaz. Zatem Pervyj Konsul povernulsya k zemlyanam, skloniv golovu.
   - Spasibo,  moi  druz'ya,  -  na  lice  ego  promel'knulo  sozhalenie.  -
Blagodaryu vas za lyubeznyj priem i etot simvol prekrasnogo novogo  mira,  -
on podnyal sapfir, pylavshij sinim ognem v luchah zahodyashchego  solnca.  -  Mne
pora... boyus', ya i tak slishkom nadolgo prenebreg svoimi obyazannostyami.
   Proshchayas', on obvel vzglyadom kolonistov, slovno hotel zapomnit' ih lica.
On byl dovolen - Ken v etom ne somnevalsya.
   - CHto zhe dal'she, mister glavnyj ekspert?  -  sprosil  Sumitral  s  chut'
zametnoj ulybkoj.
   - Ne znayu, - Ken pozhal plechami. - Vot nastoyashchij specialist po hrubanam,
- on kivnul na Toddi. - Pointeresujtes' u nego.
   Oni molcha nablyudali, kak mal'chik povel processiyu gostej k  mostu.  Hrun
so svoej svitoj pereshel na druguyu storonu,  gde  byla  razostlana  bol'shaya
metallicheskaya set'. Pervyj s dvumya strazhami vstal poseredine,  nad  setkoj
podnyalsya gustoj tuman, vystrelil vverh  belym  spolohom  i  otpal.  Staryj
hruban i ego ohranniki ischezli.
   - Tak eto i est' ih transmitter! - potryasenie vydohnul Sumitral.
   - Veroyatno, - kivnul Ken. - Derzhu pari, chto pod  kazhdym  ih  poseleniem
prolozhena takaya zhe set'. Vot tak oni i ischezali... mgnovenno i bessledno.
   CHetyre soldata podoshli k setke, skatali ee,  vskinuli  tugoj  rulon  na
plechi. Zatem kolonna, vozglavlyaemaya  Hrestanom  i  Hrulom,  bystrym  shagom
napravilas' v storonu derevni. Toddi, glyadya  im  vsled,  stoyal  na  mostu.
Nakonec, on mahnul rukoj na proshchan'e, i vpripryzhku dvinulsya k domu.





   - CHto ne govori, a my tak i ne znaem, ostavat'sya li nam ili uhodit',  -
s krivoj ulybkoj zametil Li Lorens.
   Ustalye, sbitye s tolka  kolonisty  zasypali  voprosami  predstavitelej
treh departamentov. Sobranie bylo burnym i provesti ego  reshili  vne  zony
dejstviya sledyashchih ustrojstv hrubanov.
   - Esli vspomnit' o tehnicheskih aspektah problemy, - proiznes  Sumitral,
- to planetoj, nesomnenno, vladeyut hrubany. My ne mozhem im  protivostoyat'.
Da i smysla ya v etom ne vizhu. Hrubany -  prevoshodnyj  narod  i  zasluzhili
pravo ostat'sya na D'yune, - on brosil vzglyad na Haminejda.
   - Nesomnenno,  -  s  legkost'yu  soglasilsya  predstavitel'  kolonial'noj
sluzhba, brosiv vzglyad na Landryu.
   Komandor tut zhe oshchetinilsya.
   - Kogda ya izuchal etu planetu, zdes' ne bylo ni tuzemcev, ni  gigantskih
reptilij, - bezapellyacionno proiznes on.
   - Nu, s drakonami  vse  yasno,  -  vstavil  Dotrish.  -  |ti  zemnovodnye
nahodilis' v  glubokoj  spyachke  vo  vremya  zimnego  sezona.  Hrubany  tozhe
poyavlyayutsya na Rale tol'ko v teploe vremya.
   Landryu pozhal plechami i  sel.  Ken  nadeyalsya,  chto  Kosmodep  ne  stanet
pretendovat' na vlast' nad D'yunoj; v  konce  koncov,  ni  kolonizaciya,  ni
kontakty s inymi rasami ne vhodyat v zadachi etogo departamenta.
   - Esli  hrubany  osvobodyat  D'yunu  dlya  nashih  kolonistov,  to  planeta
po-prezhnemu  ostanetsya  pod  yurisdikciej  moej  sluzhby,  -  hitrye  glazki
Haminejda oshchupali kazhdogo, slovno napominaya, kto zdes' hozyain.
   Sumitral s negodovaniem vzmahnul rukoj.
   - Ni v koem sluchae! D'yuna -  nash  poligon  dlya  kontakta  s  drevnej  i
vysokorazvitoj rasoj. I eti lyudi, - on shirokim zhestom obvel kolonistov,  -
uzhe vstupili v kontakt s ee predstavitelyami... chrezvychajno udachno,  dolzhen
zametit'! - Vzglyad admirala zaderzhalsya na lice Kena. -  Nado  ispol'zovat'
lyuboj shans dlya ukrepleniya svyazej s hrubanami i, rano  ili  pozdno,  pridet
vremya dlya zaklyucheniya dogovora. A do togo  planeta  dolzhna  nahodit'sya  pod
zashchitoj departamenta Vneshnih Snoshenij. Pover'te,  Haminejd,  pravitel'stvo
ne primet inogo resheniya.
   - Postojte-ka, Sumitral! - snova vskochil na nogi Landryu. - Vashe delo  -
diplomatiya, no za oboronu poka chto otvechaet Kosmodep. I tut...
   - Zatknis', Landryu! - Ken ne sobiralsya ceremonit'sya s etim tipom. -  Ty
uzhe pokazal, kak umeesh' oboronyat' detej i zhenshchin! My uzhe  mogli  podpisat'
soglashenie s hrubanami, esli by ne orda tvoih banditov!
   - Poostorozhnee, Riv! - Landryu s ugrozoj sdelal shag vpered.
   - Hvatit! -  vzrevel  Sumitral,  na  mig  prevrashchayas'  iz  vyderzhannogo
diplomata v byvalogo voyaku. - Govorya otkrovenno, Landryu, esli by ya ne imel
polnuyu uverennost' v tom, chto hrubany sejchas ne nablyudayut za nami, ya by ne
prepyatstvoval Rivu  razobrat'sya  s  vami!  No  vernemsya  k  delu.  Nikakih
oboronnyh problem zdes' ne voznikaet, zarubite sebe na nosu. Hrubany -  ne
krovozhadnye tuzemcy s Mirna i ne perenoschiki chumy s Dzety Al'gejta. I oni,
bessporno, ne sivancy! |to vysokorazvitaya rasa,  i  ya  sdelayu  vse,  chtoby
zaklyuchit' s nimi dogovor.  YA  dazhe  ne  otkazhus'  ot  pomoshchi  shestiletnego
mal'chugana, kotoryj razbiraetsya v ih slozhnom etikete  luchshe,  chem  my  vse
vmeste vzyatye!
   Kolonisty burno  zaaplodirovali,  i  Sumitral  s  nekotorym  udivleniem
vozzrilsya na, nih. Potom, usmehnuvshis', on proiznes:
   - YA poluchil instrukcii ot svoego nachal'stva - vy uznaete o nih  zavtra.
|tot mal'chik, Toddi, prosto schastlivaya nahodka dlya nas.  Prostite,  mister
Riv, - on obernulsya k Kenu, - esli ya  budu  vynuzhden  monopolizirovat'  na
vremya vashego syna. A sejchas ya idu spat'. I buduchi po nature optimistom,  ya
nadeyus', chto hrubany progolosuyut za mirnyj dogovor s Zemlej.
   On udalilsya, velev Landryu i Haminejdu otpravlyat'sya na ih korabli.
   - Pohozhe, nam povezlo s etim Sumitralom, - zametil  Lorens,  kogda  vse
postoronnie vyshli.
   - Ne obol'shchajsya, - Hu SHi podnyalsya iz-za svoej kontorki. -  YA  znakom  s
ego reputaciej. Hitryj opportunist, no chelovek neglupyj.  On  pochuvstvoval
vozmozhnost' vydvinut'sya, i lyazhet kost'mi, chtoby zaklyuchit' etot dogovor,  -
metropolog neozhidanno ulybnulsya. - CHto na ruku i nam, i hrubanam! A sejchas
- spat', vsem spat', druz'ya moi.
   Obnyav zhenu za plechi, Ken povel ee k domu.
   - YA tak vymotalas', - prosheptala Pat. - Oni ne  davali  nam  spat'  vsyu
proshluyu noch', kogda zakryli v stolovoj.
   - I ya edva derzhus' na nogah, dorogaya, -  otvetil  Ken.  -  I  esli  nash
praktichnyj admiral otpravilsya v postel', to nam nado sdelat' to zhe samoe.
   Oni podoshli k kryl'cu. Okna  domika  byli  temnymi,  znachit,  deti  uzhe
usnuli. Ken pochti vtashchil zhenu po stupen'kam i tiho rastvoril dver'.  Vdrug
Pat, oglyanuvshis' na skamejku u kryl'ca, skazala:
   - CHto zhe budet s Toddi, esli hrubany  ne  vernutsya,  Ken?  YA  s  uzhasom
vspominayu, kak on sidel zdes', na skam'e...
   - Oni vernutsya, - uspokoil ee Ken. - I Toddi sdelal  dlya  etogo  bol'she
vseh nas... i eshche sdelaet nemalo.
   - CHto ty imeesh' v vidu?
   Tyazhelo stupaya, Ken dobralsya do posteli, sel i  stashchil  sapogi.  On  tak
ustal, chto yazyk edva vorochalsya.
   - Znaesh', takoj soobrazitel'nyj malysh s zabavnym  verevochnym  hvostikom
vyglyadit ochen' privlekatel'no...
   Ego golova kosnulas' podushki. On eshche uspel zametit', kak  Pat  sbrosila
bashmaki i potyanulas' s glubokim vzdohom. V sleduyushchee mgnovenie Ken zabylsya
besprobudnym snom.
   - Papa, papa, prosnis'! Nu prosnis' zhe!
   On s trudom razlepil zaplyvshie veki. V gorle bylo suho, golova  gudela,
telo ne podchinyalos' emu. Ken s trudom soobrazil, chto kto-to  pytaetsya  ego
razbudit'.
   - Papa!
   Vosklicanie soprovozhdalos' tolchkom malen'koj ladoshki.  On  pochuvstvoval
ee teplo na obnazhennom pleche i neskol'ko raz morgnul.
   - Papa!
   - Malysh, ya by hotel eshche pospat'...
   K udivleniyu Kena, eto  vozymelo  dejstvie  -  tolchki  prekratilis'.  On
slyshal, kak Toddi proshlepal na kuhnyu, potom snova  poyavilsya  v  komnate  s
bol'shoj kruzhkoj goryachego kofe. Bodryashchij aromat zashchekotal  nozdri,  i  Ken,
spustiv nogi na pol, so stonom sel. Oni s Pat zasnuli polurazdetymi,  dazhe
ne razobrav posteli. On prikryl zhenu odeyalom i povernulsya k Toddi.
   Tot byl uzhe odet, prichem v svoj luchshij kombinezonchik. Poverh nego malysh
natyanul kurtku iz shkury  mada  i  zastegnul  sverkayushchij  poyasok  s  bogato
izukrashennym nozhom - navernyaka, podarok hrubanov. Verevochnyj  hvostik  byl
na meste, odnako novyj, iz  kuska  tolstogo  korichnevogo  shnura.  Vyglyadel
Toddi neprivychno chistym i naryadnym.
   - CHto, hrubany vernulis'? - burknul Ken, protyagivaya ruku k kruzhke.
   Lico mal'chika prinyalo stol' vazhnyj i zagadochnyj vid, chto on vse ponyal.
   - Sejchas ya odenus', synok, i my pojdem k mostu,  -  Ken  v  dva  priema
opustoshil kruzhku. - Slushaj, sdelaj-ka mne eshche, ladno? I prihvati  s  soboj
chto-nibud' poest'.
   Solnce  eshche  tol'ko   vstavalo,   okrashivaya   vostochnyj   nebosklon   v
rozovato-lilovye tona, kogda oni toroplivo  zashagali  k  mostu.  Bylo  eshche
svezho, i Ken obradovalsya, chto prihvatil s soboj odeyalo.  Nabrosiv  ego  na
plechi i prikryv odnim kraem Toda, on pristroilsya na beregu.  Vyspat'sya  ne
udalos', no on ne zhalel ob  etom.  S  Toddi  tvorilis'  chudesa;  kapriznyj
rebenok ischez, prevrativshis' v sobrannogo i energichnogo mal'chugana. Byl li
segodnyashnij rannij pod®em dostojnym vykupom za  etu  metamorfozu?  Obnimaya
hrupkie plechi syna, Ken reshil, chto gotov vstat' i na chas ran'she - lish'  by
vernulis' hrubany.
   Oni pristupili k zavtraku - sendvicham s holodnym myasom i kofe,  kotoryj
tod nalil v termos. Prihlebyvaya goryachij napitok, Ken skazal:
   - Ty zdorovo nauchilsya govorit' na ih yazyke, synok. I ty govorish' inache,
chem ran'she.
   - O! - Toddi vyrazitel'no smorshchil nos. -  Hrul  skazal,  chto  ya  dolzhen
govorit' pravil'no. Mne Hriss pomog. I Mrva! YA zhe byl u  nih  doma,  -  on
hihiknul. - Znaesh', papa, u nih takie  zhe  koridory  i  tupiki  v  bol'shih
domah,  kak  na  Zemle...  Tol'ko  nazyvayutsya  "shirokie  tropy"  i  "uzkie
tropinki"! Smeshno! Kak v lesu... - Tod potersya golovoj  o  plecho  otca.  -
Pomnish' togo starika, Hrala? Vazhnyj  hruban!  On  tozhe  chasto  prihodil  i
zastavlyal menya govorit', govorit'...  U  nas  s  Hrissom  sovsem  ne  bylo
vremeni na igry. No ya ob  etom  i  ne  dumal.  Esli  Hriss  vernetsya,  kak
obeshchal... vse leto u nas vperedi.
   Ken ot vsej dushi nadeyalsya, chto malen'kij priyatel'  Toda  vypolnit  svoe
obeshchanie.
   - A chto govoryat starshie? - ostorozhno sprosil on. - Hrestan,  Hrul?  Oni
tozhe hotyat vernut'sya?
   - Samyj vazhnyj iz vseh - Hrun. On ob®yasnil mne, chto nado  delat',  i  ya
vse sdelal pravil'no, papa! I Hrun skazal, chto vse budet v poryadke!
   Myslenno poblagodariv Pervogo Konsula, vnesshego stol' nemaluyu  leptu  v
vospitanie Toddi, Ken pohlopal ego po plechu.
   - Ty otlichno spravilsya, synok. My vse gordimsya toboj - i ya, i  mama,  i
dyadya Ben, i Hu SHi... Sam admiral skazal, chto gotov zachislit' tebya  v  svoj
shtat...
   On  nadeyalsya,  chto  pohvaly  ne  vskruzhat  Toddi  golovu,  no  mal'chika
interesovalo sovsem drugoe. Tod podnyal na otca rasshirivshiesya glaza.
   - My ved' ostanemsya na Rale, papa? Pravda, ostanemsya?
   - Da, synok, - Ken glyadel na  bystroe  techenie  reki,  starayas',  chtoby
golos ne vydal vladevshie im strah i neuverennost'. - Konechno, my ostanemsya
tut.
   Nad grebnem gory na drugom beregu  podnyalos'  solnce,  zalivaya  teplymi
luchami dolinu. Ostrokonechnye nosy treh kosmicheskih korablej na  posadochnoj
ploshchadke  zasverkali  rasplavlennym  serebrom,  zatem  iz  predrassvetnogo
sumraka vystupili yarkie kryshi domikov kolonii. So skotnogo dvora razdalos'
prizyvnoe mychanie, vizg svinej i kudahtan'e kur. V  oknah  Adzheya  vspyhnul
svet i cherez neskol'ko minut veterinar  sbezhal  po  stupen'kam  kryl'ca  i
napravilsya k sarayu, kormit' skotinu. Potom zazhegsya ogonek v dome Hu SHi, no
vse ostal'nye byli eshche tihimi i temnymi.
   Ken  zadumchivo  ustavilsya  na  prozrachnuyu  rechnuyu   glad',   na   most,
soedinivshij dva berega, dva naroda. Da,  tol'ko  zdes',  na  D'yune,  mozhno
najti  reshenie  problemy!  I  delo  ne  v  tom,  chtoby  opravdat'sya  pered
chinovnikami s Zemli ili reshit', kakoj departament budet  rasporyazhat'sya  na
planete. Vse  bylo  gorazdo  slozhnee,  neopredelennee,  ton'she...  No  dva
mal'chugana, deti raznyh  ras,  umevshie  vnimatel'no  slushat'  drug  druga,
hoteli rasti vmeste v etom prostornom mire, gde  hvatalo  mesta  dlya  igr,
begotni i dal'nih stranstvij. Oni uzhe  zaklyuchili  dogovor  -  bez  knizhnyh
slov, klyatv i voroha bespoleznyh bumag.
   Vnezapno telo Toddi pod ego rukoj napryaglos', i v sleduyushchij moment oba,
i syn, i otec, vskochili na nogi. Na dal'nem konce mosta poyavilis'  vysokie
grivastye figury.
   CHto-to ih slishkom mnogo, podumal Ken. Mozhet byt', hrubany na  etot  raz
vyslali ohranu? On krepko stisnul plecho Toda, slovno zhelaya zashchitit' ego ot
razocharovaniya, esli v plotnoj gruppe prishel'cev ne okazhetsya ni  Hrula,  ni
Hrestana.
   - Vse v poryadke, papa! - vdrug razdalsya torzhestvuyushchij krik mal'chika.  -
Vse v poryadke! Smotri, chto oni nesut! Seti! Mnogo-mnogo setej!





   Kogda potom oni vspominali etot den', reshivshij sud'bu D'yuny,  nikto  ne
mog sebe predstavit' kartinu celikom - lish' obryvki, fragmenty sobstvennyh
yarkih vpechatlenij. Odnako, vse  proizoshedshee  bylo  detal'no  zaneseno  na
plenki - i lyud'mi, i hrubanami.
   Ken pomnil, kak emu prinesli ocherednuyu,  navernoe,  uzhe  desyatuyu  chashku
kofe, kotoruyu on ne smog odolet'. On pomnil, kak  teryal  i  snova  nahodil
Toddi, ch'i uslugi trebovalis' srazu v pyati mestah. On pomnil, kak razbudil
Pat, povtoryaya  opyat'  i  opyat',  chto  hrubany  nakonec-to  vernulis'.  CHto
kasaetsya ego zheny, to  ej  v  pamyat'  zapala  Mrva  v  legkom,  sverkayushchem
ukrasheniyami plat'e. Ona poyavilas' u domika  Rivov  v  soprovozhdenii  celoj
tolpy  zhenshchin-hrubanov,  chtoby  soglasovat'  s  podrugoj  s   Zemli   menyu
torzhestvennogo obeda.
   - V tot  den'  ya  prostoyala  u  plity  chetyrnadcat'  chasov,  -  neredko
napominala Pat muzhu; eto bylo ee vtorym samym yarkim vospominaniem.  Ken  v
otvet tol'ko snishoditel'no ulybalsya.
   Esli by pri etom razgovore prisutstvoval Toddi, to on navernyaka mog  by
zayavit':
   - A mne v tot den' dazhe  ne  dali  poigrat'  s  Hrissom!  Vse  vremya  ya
govoril, govoril i govoril!
   Hriss by dobavil:
   - Nu a ya ves' den' molchal.
   - CHto kasaetsya menya, - skazal by Hrul, - ya byl by rad pomolchat', potomu
chto nakanune vecherom mne prishlos' sporit' do hripoty.
   I Ken soglasilsya by s nimi. Kazhdomu svoe!
   Kogda oni s Toddi uvideli utrom gruppu hrubanskih tehnikov,  Ken  srazu
poslal synishku  vklyuchit'  sirenu.  Hrubany,  tashchivshie  svernutye  setchatye
paneli, pereshli most i ostanovilis', poglyadyvaya na Kena so smes'yu opaski i
lyubopytstva; znakomyh sredi nih ne bylo. Imi predvoditel'stvovala  vysokaya
temnogrivaya zhenshchina, soobshchivshaya, chto ee zovut Mrim. Na zemnom ona govorila
nevazhno i srazu zhe pereshla na rodnoj yazyk.
   V rukah  u  nee  byl  golubovatyj  list  s  tekstom,  ukrashennyj  vnizu
mnozhestvom zakoryuchek i strannyh  znachkov  -  kak  dogadalsya  Ken,  reshenie
pravitel'stvennogo Soveta  Hruby  so  vsemi  nadlezhashchimi  podpisyami.  Mrim
staralas' govorit' medlenno i otchetlivo, tak chto  on  ponimal  pochti  vse.
Hrubany hoteli ustanovit' bol'shoj  transmitter  na  ploshchadke  u  stolovoj.
CHerez neskol'ko chasov (k schast'yu, tut pribezhal Tod i pomog  razobrat'sya  s
merami vremeni) ozhidalos' pribytie sanovnikov i specialistov, kotorym bylo
porucheno vesti peregovory  s  zemlyanami.  Mrim  prosila  uvazhaemogo  Rriva
pomoch' ej i ukazat' mesto, gde udobnee ustanovit' priemnuyu setku.
   K mostu uzhe bezhal Hu SHi, za nim - Adzhej i  Lorens.  Rev  sireny  vyzval
trevogu i  na  kosmicheskih  korablyah.  Po  trapu  sudna  Sumitrala  sbezhal
posyl'nyj i  zanyal  mesto  v  mashine  diplomaticheskoj  sluzhby.  Kolonisty,
odnako, ne teryali vremeni; Ken ob®yasnil situaciyu i Li, poklonivshis'  Mrim,
priglasil ee sledovat' za soboj. Ne  proshlo  i  poluchasa,  kak  set'  byla
ustanovlena i nad nej zadrozhal molochnyj tuman.
   S etogo momenta, v poselok nachali pribyvat'  gosti.  Pervymi  poyavilis'
soldaty v blestyashchej amunicii, tashchivshie  kakie-to  ustrojstva,  za  nimi  -
inzhenery. Hrul byl v pervoj gruppe. On srazu otvel Kena i Hu SHi v  storonu
- trebovalos' posoveshchat'sya. Belki glaz molodogo hrubana pokrasneli,  hvost
bespokojno hlestal vozduh. Potom Ken  uznal,  chto  ego  drugu  ne  udalos'
somknut' glaz proshloj noch'yu - on zanimalsya organizaciej vstrechi.
   - Sovet provel vsenarodnyj opros, - vozbuzhdenno soobshchil Hrul. -  Resheno
prodolzhat' osvoenie Raly, no proekt  neskol'ko  vidoizmenen  -  teper'  on
uchityvaet  i  vashe  prisutstvie.  -  Glaza  hrubana  veselo  sverknuli.  -
Blagodarite Rcoda! On ustroil neplohoj tryuk so svoim  verevochnym  hvostom!
Ocharoval vseh! A ego povedenie vchera, kogda vy prinimali  Pervogo...  Vyshe
vsyakih pohval! Prekrasno vospitannyj rebenok!
   - Znachit, nam razresheno ostat'sya? - Hu SHi interesovalo  samoe  glavnoe.
Hrul udovletvorenno kivnul. - Nu, togda vse problemy resheny.
   - Boyus', oni tol'ko  nachinayutsya.  Nam  nado  obgovorit'  eshche  koe-kakie
detali. - Hruban vytashchil golubuyu lentu s tekstom i nachal chitat' - medlenno
i vnyatno, inogda perehodya na zemnoj yazyk. Kogda on konchil,  Ken  i  Hu  SHi
trevozhno pereglyanulis'.
   - Boyus', Sumitralu eto ne ponravitsya, - pokachal golovoj metropolog.
   - Pridetsya emu smirit'sya, - tonkie guby Hrula rastyanulis' v usmeshke.  -
Pover'te, my ne  predpolagali  obremenyat'  Rcoda  takoj  otvetstvennost'yu,
kogda uchili ego yazyku. Konechno, mozhno obuchit' i Sumitrala, no eto  trebuet
vremeni, a ego-to u nas i net. Na segodnyashnij den' Rcod - edinstvennyj  iz
vas, kto znakom s tonkostyami yazyka i etiketa.
   - Da, ty prav, - Ken pozhal plechami. - Vybora u admirala ne ostaetsya.
   Hrul ostorozhno kosnulsya kogtem potrepannogo rukava, kombinezona Kena:
   - YA privez dlya Rcoda ceremonial'nyj detskij naryad...  A  u  vas,  Rriv,
est' kakaya-nibud' podobayushchaya sluchayu odezhda?
   - Hmm... - razdalos' szadi pokashlivanie Sumitrala. - Polagayu,  paradnoj
formy diplomaticheskoj sluzhby hvatit na vseh. Podojdet?
   - Korichnevyj - prevoshodnyj cvet, - zametil Hrul, - priyatnyj dlya  nashih
glaz. Pust' vashi lyudi prinesut odezhdu. A teper',  admiral,  o  teh  veshchah,
kotoryh vam ne sleduet delat'...
   Spisok byl ves'ma obshiren, no Sumitral, morshcha lob  i  zakatyvaya  glaza,
dobrosovestno staralsya zapomnit' kazhduyu meloch'.  Vidimo,  podobnye  detali
etiketa  sluzhili  dlya  nego  neosporimym   dokazatel'stvom   drevnosti   i
izyskannoj slozhnosti civilizacii hrubanov. Ken zhe byl potryasen.
   - YA vizhu, i u vas chinovniki ne dremlyut, - probormotal on.
   - Tut, na Rale, my obhodimsya bez nelegkih ceremonij, no Hruba -  sovsem
drugoe delo, - vzdohnul Hrul. - Esli vse tonkosti etiketa  na  predstoyashchej
vstreche budut soblyudeny, eto nam pomozhet, Rriv.
   - Ladno, - podvel itog Sumitral, - my vypolnim vse, kak nado. No  kakie
usloviya dogovora predlagaet vash Sovet?
   - Ne znayu, - lico hrubana bylo besstrastnym. - Nam nuzhno  vremya,  chtoby
perezhit' etot shok. Ponimaete, moj narod  privyk  schitat'  sebya  unikal'nym
yavleniem v galaktike,  edinstvennoj  vysokorazvitoj  rasoj...  I  vdrug  -
vstrecha s vami! Da, prishlo  vremya...  Tem,  kto  ostalsya  na  Hrube,  nado
privyknut'  k  vashemu  obliku,  k  vashej  goloj  kozhe...  ponyat',  chto  ih
bezopasnosti i sytomu pokoyu nichego ne grozit...
   Skrestiv na grudi  ruki  i  pokachivayas'  s  pyatki  na  nosok,  Sumitral
zadumchivo slushal molodogo hrubana; glaza ego  byli  nepronicaemy.  Bud'  u
nego hvost, prishlo v golovu Kenu, on stoyal  by  sejchas  torchkom.  Nakonec,
admiral soglasno kivnul.
   - I  eshche  odno,  dostochtimyj  drug...  -  lico  Hrula  vyrazhalo  polnuyu
ser'eznost'. - Peregovory pridetsya  vesti  cherez  Rcoda.  On  edinstvennyj
sredi vas, kto mozhet iz®yasnyat'sya pravil'no na nashem yazyke.
   - |to ya ponyal eshche vchera, - unylo soglasilsya Sumitral. - I mne  kazhetsya,
chto  dannoe  obstoyatel'stvo  skoree  oblegchit,  chem  zatrudnit  zaklyuchenie
dogovora. Tol'ko sposoben li rebenok vyderzhat' takoe napryazhenie?
   - Nu, radi vstrechi s Hrissom... - nachal Ken.  -  Kstati,  Hrul,  a  vash
malysh budet zdes'?
   - Navernoe. Syuda otpravlyayut vseh, kto znaet zemnoj yazyk.
   Posle poluchasa intensivnyh rozyskov Toddi obnaruzhili vmeste  s  Hrissom
na senovale. Kombinezonchik ego byl v pyli,  gryaznoe  lichiko  raskrasnelos'
posle veselyh pryzhkov i kuvyrkanij v myagkoj kopne,  v  volosah  zaputalas'
soloma. Glavnogo perevodchika besceremonno sunuli v lohan', vymyli, vyterli
i  oblachili  v  rozovyj  naryad  i  krasnye  sapozhki.   Nesmotrya   na   eti
zhizneradostnye cveta, vyglyadel Toddi ves'ma mrachnym. Shvativ syna za ruku,
Ken potashchil ego k ploshchadke pered stolovoj.
   Tam uzhe vystroilis' drug protiv druga  hrubany  i  zemlyane  -  soldaty,
inzhenery, chinovniki i  kolonisty.  Den'  byl  solnechnym  i  yasnym,  vozduh
blagouhal zapahami  vesny,  s  kuhni  tyanulo  soblaznitel'nymi  aromatami,
veterok razveval yarkie flagi. Vnezapno ogromnuyu set' okutal  uzhe  znakomyj
belesovatyj tuman; oblako sgustilos' i rezko opalo,  otkryv  vzvolnovannym
vzglyadam sobravshihsya gruppu hrubanov.
   Centr metallicheskoj seti pokryval roskoshnyj kover sapfirovogo ottenka s
vozvyshavshimsya na nem stolom  -  dlinnym,  reznym,  iz  strannoj  drevesiny
serebristogo ottenka. S odnoj ego storony v velikolepnyh kreslah vossedala
semerka pozhilyh hrubanov s pyshnymi, tronutymi sedinoj grivami. Na grudi  u
nih pokoilis' ukrashennye samocvetami cepi, plechi zakryvali yarkie  rasshitye
nakidki, sverkayushchie poyasa styagivali dlinnye kil'ty. Naprotiv  stoyalo  sem'
pustyh kresel stol' zhe roskoshnogo vida.
   - Gospodi, -  probormotal  Ken  Hrulu,  -  vashi  parni  postaralis'  na
sovest'! Tuzemcy potryaseny!
   - Kakie imenno? - hvost hrubana izognulsya, glaza smeyalis'.
   - Kto iz nih Tretij Konsul? -  posheptal  Sumitral,  razglyadyvaya  chlenov
Soveta.
   - Vtoroj sleva, ryadom s Hrunom, - otvetil Hrul. - I  on  yavno  napugan!
Posmotrite na ego hvost...
   Ken privstal na cypochki, pytayas' rassmotret' takuyu  vazhnuyu  podrobnost'
i, v to zhe vremya, ne vypustit' iz ruki ladoshku Toddi. Mal'chishka  vertelsya,
kak v'yun. Ne hvatalo tol'ko, chtoby on opyat' sbezhal kuda-nibud'!
   Po znaku rasporyaditelya - roslogo hrubana v golubom -  delegaciya  zemlyan
napravilas' k svoim  mestam.  Pervoe  kreslo  sleva  zanyal  Lorens;  zatem
uselis' bolee vazhnye persony - Landryu, Hu SHi, Haminejd i Sumitral; ryadom s
nim - Toddi i Ken. Hrul vstal za kreslom mal'chika, Hrestan - okolo Hu  SHi,
chtoby pomogat' s perevodom.
   Vo vremya dolgoj netoroplivoj rechi rasporyaditelya, izlagavshego prichiny  i
obstoyatel'stva sej istoricheskoj vstrechi, Toddi izo vseh  sil  staralsya  ne
erzat'. Sejchas ego pomoshch' byla ne nuzhna; kolonisty i Sumitral ponyali pochti
vse.  Diplomat,  derzhavshij  otvetnoe  slovo,  postaralsya  oblegat'  zadachu
malen'kogo  perevodchika.  On  kratko  izlozhil  istoriyu   otkrytiya   D'yuny,
ispol'zuya prostye i YAsnye frazy.
   Ken nachal potihon'ku uspokaivat'sya, kak vdrug soobrazil: chto  Toddi  po
svoemu interpretiruet rechi admirala. Paru raz on dobavil opisaniya naibolee
yarkih epizodov, vrode ohoty na mada i srazheniya s  drakonami,  odnako  eto,
pohozhe ne vyzvalo vozrazhenij u  slushatelej.  CHleny  Soveta  snishoditel'no
ulybalis', pokachivaya grivami; lish'  Tretij  s  zastyvshim  licom  ustavilsya
poverh golovy sidevshego  naprotiv  Hu  SHi.  |togo,  ponyal  Ken,  nichem  ne
udivish', on prosto ne stanet slushat'. Tot zhe Landryu, tol'ko  s  hvostom  i
fizionomiej kota, upustivshego mysh'.
   Admiral zakonchil svoe  soobshchenie,  i  Hrul  predlozhil  obsudit'  proekt
sovmestnogo vladeniya Raloj. Peregovory nachalis'.
   Oni prohodili neprosto - v osnovnom, potomu, chto Tretij Konsul  ochnulsya
ot shoka i nachal vnosit'  beskonechnye  popravki,  izmeneniya  i  dopolneniya.
Kazhdyj raz Hrun i Sumitral sovmestnymi usiliyami nahodili reshenie, i kazhdyj
raz  Toddi,  spotykayas'  na  slozhnyh  frazah,  perevodil  rechi  uchastnikov
soveshchaniya. Mal'chik nachal ustavat'; nekotorye osobo izoshchrennye formulirovki
byli emu prosto neponyatny. V sostyazanii takih  opytnyh  politikov,  kakimi
byli Tretij Konsul i  Sumitral,  Toddi  napominal  kameshek,  popavshij  mezh
tyazhelyh zhernovov. No on derzhalsya, derzhalsya izo vseh  sil,  snova  i  snova
vozvrashchayas' k glavnomu trebovaniyu zemnoj delegacii: hrubany i lyudi  dolzhny
zhit' na Rale vmeste.
   Krome togo, Sumitralu ochen'  hotelos'  imet'  na  Zemle  transmitternuyu
stanciyu, kotoraya znachitel'no oblegchila by svyaz' s D'yunoj.  On  podcherknul,
chto  set'  nuzhna  nebol'shaya,  rasschitannaya  na   pyat'-shest'   chelovek,   i
obsluzhivat' ee budet personal inzhenerov-hrubanov. On dazhe byl soglasen  na
to, chtoby rukovoditel' etoj stancii osushchestvlyal proverku vseh peresylaemyh
gruzov. Tretij soprotivlyalsya otchayanno. Zakonchiv  ocherednuyu  desyatiminutnuyu
rech', polnuyu vozrazhenij i  nedomolvok.  On  svirepo  ustavilsya  na  Toddi,
ozhidaya perevoda. I tut malysh porazil vseh.
   -  Blagorodnyj  gospodin,  -  proiznes  on,  poklonivshis'  Tret'emu,  -
konechno, ya mogu skazat' admiralu, budto  ty  boish'sya,  chto  s  Zemli  syuda
prishlyut kakoe-nibud' strashnoe oruzhie ili soldat. No eto zhe glupo!  I  esli
nashi uchenye uvidyat, kak rabotaet set', oni ne sumeyut za den' sdelat' takuyu
zhe. |to tozhe glupo! Luchshe ya  skazhu,  chto  tebe  prosto  ne  nravitsya  nashe
predlozhenie. Ved' tak?
   Imenno eto i  bylo  kvintessenciej  vystupleniya  Tret'ego,  yasnoj  dazhe
shestiletnemu rebenku.  Po  licu  Hruna  rasplylas'  dovol'naya  ulybka.  On
povernulsya k svoemu sosedu i skazal:
   - Mal'chik prav! Nevozmozhno ponyat' princip raboty transmittera, poglyadev
na  set'.  I,  bezuslovno,  nebol'shaya  stanciya  ne  predstavlyaet   nikakoj
opasnosti.  A  pomoch'  mozhet!  Naprimer,   ee   stoit   ispol'zovat'   dlya
transportirovki na Ralu zemnyh zhivotnyh ili lekarstv.
   Glaza Tret'ego serdito sverknuli, no bol'she vozrazhenij ne posledovalo.
   K seredine dnya byli sformulirovany osnovnye punkty dogovora. On  dolzhen
byl dejstvovat' pyat'desyat zemnyh let ili dvadcat' pyat' let Raly  -  vpolne
dostatochnyj  srok,  chtoby  podgotovit'   pochvu   dlya   bolee   dlitel'nogo
soglasheniya.
   No uzhe sejchas kosmicheskie stancii i korabli  obeih  storon  trebovalos'
osnastit' opoznavatel'nymi sistemami, dogovorit'sya o sferah vliyaniya kazhdoj
iz ras, o vzaimnom nevmeshatel'stve  v  dela  kolonij.  Krome,  razumeetsya,
Raly. Ona ostavalas' edinstvennoj tochkoj soprikosnoveniya lyudej i  hrubanov
- esli ne schitat' transmitternoj stancii na Zemle.
   Na bol'shom materike v yuzhnom polusharii  Raly  budet  sozdan  kontrol'nyj
post nablyudeniya za vsemi tehnicheskimi  ustrojstvami,  kotorye  oba  naroda
stanut vvozit' na planetu i v okruzhayushchee kosmicheskoe prostranstvo. Tuda zhe
vse issledovatel'skie  gruppy  stanut  soobshchat'  o  svoih  marshrutah;  eto
oblegchit okazanie im podderzhki i pomozhet  izbezhat'  stolknovenij.  Voprosy
torgovli  bylo  resheno  otlozhit'  na  budushchee,  kogda  opredelitsya  spisok
tovarov, interesuyushchih kazhduyu iz ras.
   Samoj tyazheloj problemoj okazalsya vopros ob avtonomii  kolonii,  no  tut
Sumitral byl nepreklonen: tol'ko sami  poselency  Raly,  lyudi  i  hrubany,
dolzhny  ustanovit'  zakony,  reguliruyushchie   zhizn'   podobnogo   smeshannogo
obshchestva.   Tretij   schital,    chto    v    kolonii    pridetsya    sozdat'
samoobespechivayushcheesya hozyajstvo, s chem Sumitral polnost'yu soglasilsya - etot
princip  lezhal  v  osnove  vseh  inoplanetnyh  poselenij  zemlyan.   Otsyuda
sledovalo, chto vse zalezhi poleznyh  iskopaemyh,  obnaruzhennye  v  budushchem,
dolzhny ostavat'sya v rasporyazhenii kolonistov. Tretij serdito  burknul,  chto
na sel'skohozyajstvennoj planete net nuzhdy v gornyh  mashinah,  i  Sumitral,
tonko ulybnuvshis', soglasilsya  ogranichit'  moshchnost'  vvozimyh  mehanizmov.
Tretij Konsul, vidimo, zabyl, chto  shahty  mozhno  razrabatyvat'  s  pomoshch'yu
kajla i lopaty.
   Ne oboshlos' bez sporov i  obsuzhdenie  grazhdanskih  prav  zhitelej  Raly.
Dovol'no bystro storony soglasilis', chto kazhdyj dostigshij  sovershennoletiya
podrostok imeet pravo vernut'sya na  svoyu  rodnuyu  planetu.  Odnako,  kogda
Tretij vydvinul trebovanie, chtoby vsyu  molodezh'  obuchali  yazyku  hrubanov,
Sumitral tut zhe  sdelal  takoe  zhe  kontrpredlozhenie,  kasavsheesya  zemnogo
yazyka.
   Nakonec, byl razreshen i vopros o vyravnivanii  sostava  naseleniya,  ibo
hrubany imeli na D'yune pyat' poselkov, a zemlyane -  tol'ko  odin.  K  etomu
chasu  Toddi  nastol'ko  ustal,  chto  chut'  ne   vyvalivalsya   iz   kresla.
Proiznoshenie ego stalo nechetkim, lichiko poblednelo,  i  Hrun  vse  chashche  s
trevogoj  poglyadyval  na  mal'chika.  Vdrug  priemnik  na  zapyast'e  Landryu
pronzitel'no  pisknul,  i  komandor  podnes  ego  k   uhu.   Odnovremenno,
inzhener-hruban  podbezhal  k  odnomu  iz  pomoshchnikov  Hruna  i  chto-to  emu
zasheptal.
   - Kazhetsya, pribyvaet  korabl',  -  ob®yavil  Toddi  s  dovol'nym  vidom,
predvkushaya peredyshku.
   - Razve my zhdem kogo-nibud' eshche? -  pointeresovalsya  Ken  u  Sumitrala,
poglyadyvaya  na  soveshchavshihsya  hrubanov.  Admiral,  pozhav  plechami,  brosil
voprositel'nyj vzglyad na Haminejda.
   - Byl otdan prikaz ob evakuacii kolonii, - zametil tolstyj chinovnik,  -
i  syuda  napravlyaetsya  transportnoe  sudno.  Konechno,  v  svete  poslednih
sobytij, eto rasporyazhenie otmenyaetsya. Esli tol'ko, - dobavil on so zlobnoj
uhmylkoj, - vy ne reshite vozvratit'sya domoj.
   Ken uhmyl'nulsya emu v  otvet,  i  ne  menee  zlobno.  Pohozhe,  Haminejd
vyskol'znet iz etoj istorii nevredimym.  Sumitralu  prednaznachen  lavrovyj
venok geroya, zaklyuchivshego dogovor  s  hrubanami;  Landryu  -  kak  minimum,
oficial'nyj vygovor za prevyshenie vlasti; reputaciya zhe  Haminejda  osobogo
ushcherba ne poterpit. Koloniya, kotoruyu  osnoval  ego  departament,  tak  ili
inache prizhilas' na D'yune.
   - Toddi, - Sumitral naklonilsya k mal'chiku, - skazhi im, chto priblizhaetsya
transport, kotoryj dolzhen  byl  vyvezti  vas  na  Zemlyu.  |to  ne  voennyj
korabl'.
   Tod nahmurilsya.
   - No nam ne nuzhen transport! My zhe ne sobiraemsya uletat'!
   - O, ne bespokojsya! Vy ostanetes' na D'yune. Po  krajnej  mere,  ty  eto
zasluzhil, parenek.
   Lico Toddi rasplylos' v ulybke. I ona ne ischezla dazhe togda,  kogda  on
perevodil slova admirala.
   Vnezapno  Pervyj  Konsul  podnyalsya,  i  ostal'nye   uchastniki   vstrechi
toroplivo vskochili na nogi. Ne obrashchaya vnimaniya na  protestuyushchie  vozglasy
Tret'ego, Hrun ob®yavil  zasedanie  zakrytym.  Menee  vazhnye  detali  mozhno
obsudit' potom, otmetil staryj hruban, a sejchas on  zhdet,  chto  v  techenie
treh dnej tekst soglasheniya budet predstavlen emu i Sumitralu.  Prichem  bez
vsyakih izmenenij i zaderzhek! -  ego  holodnyj  vzglyad  skol'znul  po  licu
Tret'ego.
   Hrun kivnul Toddi, predlagaya sledovat' za nim, i brosil neskol'ko  slov
pomoshchniku. Tot obognul stol i chto-to prosheptal Hrulu.
   - My svobodny, - skazal molodoj hruban Kenu. - Sejchas nachnut otpravlyat'
na Hrubu teh, kto ne imeet zhelaniya uchastvovat' v prazdnike.
   Oni pokinuli set' i medlenno  napravilis'  k  stolovoj,  vdyhaya  zapahi
zharenogo myasa. Ken tol'ko sejchas pochuvstvoval, kak ustal  i  progolodalsya;
skazalos' napryazhenie etogo dnya. Vdrug za ego spinoj razdalis' bystrye shagi
i plecho zanylo ot shlepka moguchej ladoni.
   - Nu, my pospeli pryamo k ugoshcheniyu! - ryavknul Kiachi,  razvorachivaya  Kena
licom k sebe. Za spinoj kapitana mayachil ego superkargo. - No moj  korabl',
kazhetsya, ujdet pustym? Vy dogovorilis' so svoimi  kotami?  -  on  druzheski
tknul v bok Hrula.
   - Haminejd otmenil prikaz ob evakuacii, - zaveril kapitana  Ken.  -  My
podgotovili soglashenie s hrubanami, i my ostaemsya na Rale.
   - Nu, vovremya ya ischez togda,  v  pervyj  raz?  -  podmignul  Kiachi.  On
zadumchivo prinyuhalsya k aromatam, chto tekli s kuhni. - Ne ploho  by  vypit'
pered obedom, ne tak li? Ne najdetsya li chego-nibud'  podhodyashchego  u  nashih
hvostatyh druzej? YA, vo vsyakom sluchae, zasluzhil ryumku-druguyu iz ruk  samoj
horoshen'koj koshechki na D'yune.
   Vnezapno kapitan zamer,  ustavivshis'  na  stol  zasedanij  Soveta.  Tam
ostavalis' vsego troe. Dva Konsula chto-to obsuzhdali, perebiraya golubovatye
listki s tekstom i rulonchiki lent; Tretij sidel s mrachnym vidom, poigryvaya
sverkayushchej cep'yu. Belyj tuman nachal sgushchat'sya, skryvaya etu kartinu;  potom
razdalsya svist i oblako  ischezlo.  Teper'  lish'  odna  metallicheskaya  set'
lezhala v centre utoptannoj ploshchadki.
   Tuman snova vzmetnulsya i opal.  Na  velikolepnom  kovre  stoyala  gruppa
zhenshchin  -  v  nispadayushchih   yarkih   odezhdah,   s   dragocennymi   kamnyami,
perelivavshimisya na plechah,  na  sheyah  i  v  temnyh  grivah.  Izyashchnye,  kak
farforovye statuetki, oni budto sluzhili  illyustraciej  odnomu  iz  glavnyh
pravil etiketa hrubanov: zhenshchiny dolzhny  poyavlyat'sya  v  nuzhnoe  vremya,  ne
ran'she i ne pozzhe.
   - Vot eto da! - Kiachi nervno vcepilsya v svoyu borodku. - S takoj shtukoj,
- on kivnul na set', - ne nuzhno i poloviny korablej kosmoflota!
   Pervyj Konsul vystupil vpered, predlozhiv ruku strojnoj, roskoshno odetoj
zhenshchine - vidimo, supruge.  Oni  napravilis'  k  konyushne,  smotret'  stol'
ocharovavshih hrubanov loshadej. Toddi i neizvestno  otkuda  vzyavshijsya  Hriss
shli s nimi; szadi vyshagivala ohrana -  tri  hvostatyh  soldata  i  troe  v
korichnevoj odezhde diplomaticheskogo korpusa.
   - O, Ken, nakonec-to! - Patriciya brosilas' k muzhu, shvativ ego za ruku.
Ee volosy byli  ulozheny  v  akkuratnuyu  prichesku,  lico  raskrasnelos'  ot
volneniya. - Toddi horosho sebya vel? A gde Pervyj Konsul? Vot etot, vysokij?
Kto s nim, zhena? A pravda,  chto  vas  s  Hrulom  naznachili  otvetstvennymi
predstavitelyami? Ty dovolen?
   - Da, da i eshche raz da, moya dorogaya! - zasmeyalsya Ken obnyal zhenu.  -  Nash
Toddi - molodec! Spas vsyu koloniyu!
   - Slava Bogu!
   - Gde zhe ty byla?
   Pat nahmurilas', na lico ee legla ten' ustalosti.
   - Mne prishlos' ob®yasnyat' sotne zhenshchin s  Hruby,  kak  gotovyat  pishchu  na
Zemle. CHestno govorya, ya ne otkazalas' by sejchas ot kuhonnogo robota...  No
Mrve prishlos' eshche tyazhelej. Ona  vrach,  biohimik,  i  prosidela  vsyu  noch',
sostavlyaya menyu banketa - tak, chtoby blyuda podhodili i nam i hrubanam. My s
Fillis...
   - Rodnaya moya! - Ken prityanul zhenu k sebe, i vdrug ona, utknuvshis' licom
emu v grud', rasplakalas'. - |j, malyshka, chto s toboj? Ty  ustala?  -  oni
zavernuli za ugol stolovoj, podal'she ot chuzhih glaz,  i  tol'ko  zdes'  Pat
podnyala golovu.
   - |to prosto... prosto nervy, - shepnula ona. -  Tak  mnogo  vsego...  v
odin den'... Vchera... eshche vchera ya boyalas', chto nas otpravyat na  rudniki...
i potom eti strashnye drakony... i...
   Ken prizhal zhenu k sebe, poglazhivaya po volosam. Radost'  burlila  v  ego
serdce, vypleskivayas' bezuderzhnym smehom.  Takova  zhizn',  takovy  lyudi...
Odni smeyutsya ot schast'ya, drugie plachut... osobenno - zhenshchiny. Im oboim,  i
emu i Pat, nado uspokoit'sya. Ona prava  -  slishkom  mnogo  vsego.  Slishkom
trudno srazu privyknut' k tomu, chto hrubany vernulis'  s  mirom,  chto  oni
mogut teper' zhit' na D'yune v pokoe i bezopasnosti.
   On posmotrel na zelenuyu ploshchadku pered zagonom. Hrul, garcuya na voronom
zherebce, demonstriroval ego Hrunu s suprugoj. Tod s Hrissom  zabralis'  na
zabor i podbadrivali vsadnika lihimi voplyami. Ohranniki sgrudilis'  vokrug
poilki; odin iz zemlyan protyagival hrubanu kovsh s chistoj vodoj. Za konyushnej
i sarayami na ravnine temnela polosa vyzhzhennoj zemli - tam, gde lazery bota
ostanovili  lavinu  reptilij.  Kogda  veter  zaduval  ottuda,  v   vozduhe
chuvstvovalsya zapah gari. Eshche dal'she, u  samoj  reki,  Ken  mog  razglyadet'
rossyp' temnyh pyatnyshek -  stado  pasushchihsya  urfov.  Solnce  sklonyalos'  k
zakatu i  ego  oranzhevye  luchi  igrali  na  serebristyh  korpusah  chetyreh
korablej na posadochnoj ploshchadke.
   Pat podnyala golovu. V  ee  glazah  eshche  blesteli  slezy,  no  guby  uzhe
ulybalis'. I Ken nezhno  prizhalsya  k  nim,  slovno  k  rodniku,  struivshemu
nadezhdu i obeshchanie schast'ya. Vsya beskrajnyaya neobozrimaya  D'yuna  raskinulas'
pered nimi - planeta, naveki prinadlezhashchaya im i ih detyam.





   Poslednij  iz  gostej,  otpravlyavshijsya  na  Hrubu,   pozhelal   zemlyanam
spokojnoj nochi, mahnuv  rukoj  skvoz'  sgushchayushchijsya  nad  setkoj  tuman.  S
glubokim vzdohom Ken obernulsya i posmotrel na temnye domiki poselka. Ochag,
na kotorom zharili myaso, eshche tlel,  izredka  vystrelivaya  krasnymi  yazykami
plameni; oni osveshchali obedennye stoly i perevernutye skamejki. Nad golovoj
Kena  vzmetnulos'  vysokoe  nebo  Roly,  ustlannoe  zvezdami,   bezlunnoe.
Poslednie zhiteli derevni peresekali most, osveshchaya dorogu uzhe ne  fakelami,
a moshchnymi fonaryami, brosavshimi yarkij zheltyj svet  na  doski  nastila.  Ken
usmehnulsya. Narod, sozdavshij  transmittery  materii,  ispol'zoval  fakely,
chtoby sbit' s tolka drugoj narod, puteshestvuyushchij k zvezdam na  kosmicheskih
korablyah!
   - Rriv, - prozvuchal ustalyj golos,  i  Hrul  poyavilsya  iz  gustoj  teni
vmeste s shagavshim vsled Hrestanom. -  My  ne  mozhem  najti  ni  Rcoda,  ni
Hrissa. U tebya est' kakie-nibud' soobrazheniya po etomu povodu?
   - A gde vy uzhe smotreli?
   - V konyushne i v sarae s senom, pod stolami  na  ploshchadke,  okolo  vashih
korablej i u mosta na reke, - ustalo perechislil  Hrul.  -  Vo  vseh  samyh
soblaznitel'nyh mestah.
   - Ladno. Davajte teper' posmotrim tam, gde soblaznov pomen'she. - I  Ken
povel hrubanov k svoemu domiku.
   Oni nashli mal'chikov krepko spyashchimi v krovati Toda. I  tiho  rassmeyalis'
pri vide etoj sceny. Obnyav drug druga, skloniv golovy, slovno  zahvachennye
dremoj na poluslove,  oni  tiho  posapyvali  v  temnote.  Nesomnenno,  eta
parochka kak sleduet  porabotala  nad  ustanovleniem  dobryh  mezhdunarodnyh
otnoshenij. Toddi byl odet v svoyu lyubimuyu kurtochku iz shkury mada  i  shorty,
ego verevochnyj hvost byl prosunut v odnu iz shtanin. Hriss oboshelsya  tol'ko
nizhnej chast'yu etogo tualeta, i ego hvost tozhe byl prizhat k  noge,  kak  by
uravnivaya oboih druzej.
   Hrestan ulybnulsya Kenu, kivnuv na spyashchih mal'chikov.
   - My ne budem razluchat'  ih  segodnya,  verno?  -  predlozhil  hruban,  i
muzhchiny nabrosili odeyalo na svoih synovej.
   - Pat, navernoe, eshche zakanchivaet svoi dela v stolovoj, - skazal  Ken  i
poshel provodit' gostej do mosta. Oni byli  uzhe  na  polovine  puti,  kogda
gromovoj hohot kapitana Kiachi razorval nochnuyu tishinu. Zatem  sam  kapitan,
pokachivayas', vynyrnul iz temnoty.
   - Teper' ya znayu, Riv, ya znayu! - torzhestvuyushche  prorevel  on,  razmahivaya
nekim predmetom, zazhatym v kulake. - Vidish' etu malen'kuyu butylochku? V nej
otlichnyj napitok... prosto voshititel'nyj! - v  golose  Kiachi  poslyshalis'
likuyushchie notki. - Kazhdaya razumnaya tvar' imeet pishchu, odezhdu i dom, a  takzhe
koe-chto,  pozvolyayushchee  rasslabit'sya  i  zabyt',  kakim  trudom   vse   eto
dostaetsya. I u nashih hvostatyh priyatelej - blagoslovi Gospod' ih barhatnye
shkurki! - delo obstoit tochno tak zhe!
   Kiachi protyanul butylku Kenu, no Hrul, perehvativ ruku kapitana,  podnes
gorlyshko k nosu. Lico ego vyrazilo vysshuyu stepen' otvrashcheniya.
   - Mlejd! - s rezkim prisvistom proiznes molodoj hruban.
   -  Da,  mlejd!  -  podtverdil  Kiachi.   -   Prekrasnoe   nazvanie   dlya
prevoshodnogo  pojla!  YA  by  s  udovol'stviem  posetil  vashu  planetu!  -
pokachivayas' i chto-to bormocha, on napravilsya k svoemu korablyu.
   - Zavtra emu budet ne tak veselo, - zametil Hrul.
   Oni ostanovilis' u  mosta,  provozhaya  vzglyadami  figuru  kapitana;  ego
siluet dolgo eshche vyrisovyvalsya na fone osveshchennoj prozhektorami  posadochnoj
ploshchadki. Razmahivaya butylkoj,  on  netverdymi  shagami  kovylyal  k  trapu,
inogda razrazhayas' vzryvami bujnogo hohota.
   - Pohozhe, ty ne odobryaesh' eto pit'e? - sprosil Ken.
   - U nas ego potreblyayut mnogie i potom spyat chasami,  -  v  golose  Hrula
chuvstvovalis' gorech' i gnev.  -  Sushchestva  bez  celi  v  zhizni,  bezdumnye
iskateli udovol'stvij...
   - Durman mlejda pozvolyaet im zabyt' o bessmyslennosti prozhityh  let,  -
zadumchivo dobavil Hrestan.
   Ken protyanul ruku, ego pal'cy kosnulis' barhatistogo plecha  Hrula.  Tot
molcha kivnul, ponimaya i prinimaya etot zhest druzheskogo  sochuvstviya,  potom,
gluboko vzdohnuv, raskinul ruki, slovno hotel obnyat'  beskrajnie  prostory
D'yuny.
   - Zdes' tak mnogo novogo, neizvedannogo... takogo, chemu stoit posvyatit'
zhizn', - golos Hrula drognul. - Vot luchshee lekarstvo - dlya nas, i dlya vas!
   Obnimaya za plechi molodogo razvedchika, Ken  nashchupal  ladon'  Hrestana  i
somknul pal'cy. Oni stoyali vtroem  pod  kupolom  zvezdnogo  neba  Raly,  i
beskonechnost' predstoyashchih svershenij raskinula pered  nimi  cheredu  dolgih,
trudnyh i neveroyatno zamanchivyh let.
   - My vsegda pojmem drug druga, esli budem vnimatel'no slushat', - slovno
klyatvu proiznes Ken.
   - YA uzhe slushayu, - razdalsya tihij otvet Hrula.

Last-modified: Sat, 21 Jul 2001 03:24:11 GMT

Ocenite etot tekst: