Ivan Alekseevich Bunin. Temnye allei
---------------------------------------------------------------
Original etogo teksta raspolozhen v biblioteke Olega Aristova
http://www.chat.ru/~ellib/
---------------------------------------------------------------
I
Temnye allei
Kavkaz
Ballada
Stepa
Muza
Pozdnij chas
II
Rusya
Krasavica
Durochka
Antigona
Smaragd
Volki
Vizitnye kartochki
Zojka i Valeriya
Tanya
V Parizhe
Galya Ganskaya
Genrih
Natali
III
V odnoj znakomoj ulice
Rechnoj traktir
Kuma
Nachalo
"Dubki"
"Madrid"
Vtoroj kofejnik
Holodnaya osen'
Parohod "Saratov"
Voron
Kamarg
Sto rupij
Mest'
Kacheli
CHistyj ponedel'nik
CHasovnya
Vesnoj, v Iudee
Nochleg
V holodnoe osennee nenast'e, na odnoj iz bol'shih tul'skih
dorog, zalitoj dozhdyami i izrezannoj mnogimi chernymi koleyami, k
dlinnoj izbe, v odnoj svyazi kotoroj byla kazennaya pochtovaya
stanciya, a v drugoj chastnaya gornica, gde mozhno bylo otdohnut'
ili perenochevat', poobedat' ili sprosit' samovar, podkatil
zakidannyj gryaz'yu tarantas s polupodnyatym verhom, trojka
dovol'no prostyh loshadej s podvyazannymi ot slyakoti hvostami. Na
kozlah tarantasa sidel krepkij muzhik v tugo podpoyasannom
armyake, ser'eznyj i temnolikij, s redkoj smolyanoj borodoj,
pohozhij na starinnogo razbojnika, a v tarantase strojnyj starik
voennyj v bol'shom kartuze i v nikolaevskoj seroj shineli s
bobrovym stoyachim vorotnikom, eshche chernobrovyj, no s belymi
usami, kotorye soedinyalis' s takimi zhe bakenbardami; podborodok
u nego byl probrit i vsya naruzhnost' imela to shodstvo s
Aleksandrom II, kotoroe stol' rasprostraneno bylo sredi voennyh
v poru ego carstvovaniya; vzglyad byl tozhe voproshayushchij, strogij i
vmeste s tem ustalyj.
Kogda loshadi stali, on vykinul iz tarantasa nogu v voennom
sapoge s rovnym golenishchem i, priderzhivaya rukami v zamshevyh
perchatkah poly shineli, vzbezhal na kryl'co izby.
-- Nalevo, vashe prevoshoditel'stvo, -- grubo kriknul s
kozel kucher, i on, slegka nagnuvshis' na poroge ot svoego
vysokogo rosta, voshel v sency, potom v gornicu nalevo.
V gornice bylo teplo, suho i opryatno: novyj zolotistyj
obraz v levom uglu, pod nim pokrytyj chistoj surovoj skatert'yu
stol, za stolom chisto vymytye lavki; kuhonnaya pech', zanimavshaya
dal'nij pravyj ugol, novo belela melom; blizhe stoyalo nechto
vrode tahty, pokrytoj pegimi poponami, upiravshejsya otvalom v
bok pechi; iz-za pechnoj zaslonki sladko pahlo shchami --
razvarivshejsya kapustoj, govyadinoj i lavrovym listom.
Priezzhij sbrosil na lavku shinel' i okazalsya eshche strojnee v
odnom mundire i v sapogah, potom snyal perchatki i kartuz i s
ustalym vidom provel blednoj hudoj rukoj po golove -- sedye
volosy ego s nachesami na viskah k uglam glaz slegka
kurchavilis', krasivoe udlinennoe lico s temnymi glazami hranilo
koe-gde melkie sledy ospy. V gornice nikogo ne bylo, i on
nepriyaznenno kriknul, priotvoriv dver' v sency:
-- |j, kto tam!
Totchas vsled za tem v gornicu voshla temnovolosaya, tozhe
chernobrovaya i tozhe eshche krasivaya ne po vozrastu zhenshchina, pohozhaya
na pozhiluyu cyganku, s temnym pushkom na verhnej gube i vdol'
shchek, legkaya na hodu, no polnaya, s bol'shimi grudyami pod krasnoj
koftochkoj, s treugol'nym, kak u gusyni, zhivotom pod chernoj
sherstyanoj yubkoj.
-- Dobro pozhalovat', vashe prevoshoditel'stvo, -- skazala
ona. -- Pokushat' izvolite ili samovar prikazhete?
Priezzhij mel'kom glyanul na ee okruglye plechi i na legkie
nogi v krasnyh ponoshennyh tatarskih tuflyah i otryvisto,
nevnimatel'no otvetil:
-- Samovar. Hozyajka tut ili sluzhish'?
-- Hozyajka, vashe prevoshoditel'stvo.
-- Sama, znachit, derzhish'?
-- Tak tochno. Sama.
-- CHto zh tak? Vdova, chto li, chto sama vedesh' delo?
-- Ne vdova, vashe prevoshoditel'stvo, a nado zhe chem-nibud'
zhit'. I hozyajstvovat' ya lyublyu.
-- Tak, tak. |to horosho. I kak chisto, priyatno u tebya.
ZHenshchina vse vremya pytlivo smotrela na nego, slegka shchuryas'.
-- I chistotu lyublyu, -- otvetila ona. -- Ved' pri gospodah
vyrosla, kak ne umet' prilichno sebya derzhat', Nikolaj
Alekseevich.
On bystro vypryamilsya, raskryl glaza i pokrasnel.
-- Nadezhda! Ty? -- skazal on toroplivo.
-- YA, Nikolaj Alekseevich, -- otvetila ona.
-- Bozhe moj, bozhe moj, -- skazal on, sadyas' na lavku i v
upor glyadya na nee. -- Kto by mog podumat'! Skol'ko let my ne
vidalis'? Let tridcat' pyat'?
-- Tridcat', Nikolaj Alekseevich. Mne sejchas sorok vosem',
a vam pod shest'desyat, dumayu?
-- Vrode etogo... Bozhe moj, kak stranno!
-- CHto stranno, sudar'?
-- No vse, vse... Kak ty ne ponimaesh'!
Ustalost' i rasseyannost' ego ischezli, on vstal i
reshitel'no zahodil po gornice, glyadya v pol. Potom ostanovilsya
i, krasneya skvoz' sedinu, stal govorit':
-- Nichego ne znayu o tebe s teh samyh por. Kak ty syuda
popala? Pochemu ne ostalas' pri gospodah?
-- Mne gospoda vskore posle vas vol'nuyu dali.
-- A gde zhila potom?
-- Dolgo rasskazyvat', sudar'.
-- Zamuzhem, govorish', ne byla?
-- Net, ne byla.
-- Pochemu? Pri takoj krasote, kotoruyu ty imela?
-- Ne mogla ya etogo sdelat'.
-- Otchego ne mogla? CHto ty hochesh' skazat'?
-- CHto zh tut ob座asnyat'. Nebos', pomnite, kak ya vas lyubila.
On pokrasnel do slez i, nahmuryas', opyat' zashagal.
-- Vse prohodit, moj drug, -- zabormotal on. -- Lyubov',
molodost' -- vse, vse. Istoriya poshlaya, obyknovennaya. S godami
vse prohodit. Kak eto skazano v knige Iova? "Kak o vode
protekshej budesh' vspominat'".
-- CHto komu bog daet, Nikolaj Alekseevich. Molodost' u
vsyakogo prohodit, a lyubov' -- drugoe delo.
On podnyal golovu i, ostanovyas', boleznenno usmehnulsya:
-- Ved' ne mogla zhe ty lyubit' menya ves' vek!
-- Znachit, mogla. Skol'ko ni prohodilo vremeni, vse odnim
zhila. Znala, chto davno vas net prezhnego, chto dlya vas slovno
nichego i ne bylo, a vot... Pozdno teper' ukoryat', a ved'
pravda, ochen' besserdechno vy menya brosili, -- skol'ko raz ya
hotela ruki na sebya nalozhit' ot obidy ot odnoj, uzh ne govorya
obo vsem prochem. Ved' bylo vremya, Nikolaj Alekseevich, kogda ya
vas Nikolen'koj zvala, a vy menya -- pomnite kak? I vse stihi
mne izvolili chitat' pro vsyakie "temnye allei", -- pribavila ona
s nedobroj ulybkoj.
-- Ah, kak horosha ty byla! -- skazal on, kachaya golovoj. --
Kak goryacha, kak prekrasna! Kakoj stan, kakie glaza! Pomnish',
kak na tebya vse zaglyadyvalis'?
-- Pomnyu, sudar'. Byli i vy otmenno horoshi. I ved' eto vam
otdala ya svoyu krasotu, svoyu goryachku. Kak zhe mozhno takoe zabyt'.
-- A! Vse prohodit. Vse zabyvaetsya.
-- Vse prohodit, da ne vse zabyvaetsya.
-- Uhodi, -- skazal on, otvorachivayas' i podhodya k oknu. --
Uhodi, pozhalujsta.
I, vynuv platok i prizhav ego k glazam, skorogovorkoj
pribavil:
-- Lish' by bog menya prostil. A ty, vidno, prostila.
Ona podoshla k dveri i priostanovilas':
-- Net, Nikolaj Alekseevich, ne prostila. Raz razgovor nash
kosnulsya do nashih chuvstv, skazhu pryamo: prostit' ya vas nikogda
ne mogla. Kak ne bylo u menya nichego dorozhe vas na svete v tu
poru, tak i potom ne bylo. Ottogo-to i prostit' mne vas nel'zya.
Nu, da chto vspominat', mertvyh s pogosta ne nosyat.
-- Da, da, ne k chemu, prikazhi podavat' loshadej, -- otvetil
on, othodya ot okna uzhe so strogim licom. -- Odno tebe skazhu:
nikogda ya ne byl schastliv v zhizni, ne dumaj, pozhalujsta.
Izvini, chto, mozhet byt', zadevayu tvoe samolyubie, no skazhu
otkrovenno, -- zhenu ya bez pamyati lyubil. A izmenila, brosila
menya eshche oskorbitel'nej, chem ya tebya. Syna obozhal, -- poka ros,
kakih tol'ko nadezhd na nego ne vozlagal! A vyshel negodyaj, mot,
naglec, bez serdca, bez chesti, bez sovesti... Vprochem, vse eto
tozhe samaya obyknovennaya, poshlaya istoriya. Bud' zdorova, milyj
drug. Dumayu, chto i ya poteryal v tebe samoe dorogoe, chto imel v
zhizni.
Ona podoshla i pocelovala u pego ruku, on poceloval u nee.
-- Prikazhi podavat'...
Kogda poehali dal'she, on hmuro dumal: "Da, kak prelestna
byla! Volshebno prekrasna!" So stydom vspominal svoi poslednie
slova i to, chto poceloval u nej ruku, i totchas stydilsya svoego
styda. "Razve nepravda, chto ona dala mne luchshie minuty zhizni?"
K zakatu proglyanulo blednoe solnce. Kucher gnal ryscoj, vse
menyaya chernye kolei, vybiraya menee gryaznye i tozhe chto-to dumal.
Nakonec skazal s ser'eznoj grubost'yu:
-- A ona, vashe prevoshoditel'stvo, vse glyadela v okno, kak
my uezzhali. Verno, davno izvolite znat' ee?
-- Davno, Klim.
-- Baba -- uma palata. I vse, govoryat, bogateet. Den'gi v
rost daet.
-- |to nichego ne znachit.
-- Kak ne znachit! Komu zh ne hochetsya poluchshe pozhit'! Esli s
sovest'yu davat', hudogo malo. I ona, govoryat, spravedliva na
eto. No kruta! Ne otdal vovremya -- penyaj na sebya.
-- Da, da, penyaj na sebya... Pogonyaj, pozhalujsta, kak by ne
opozdat' nam k poezdu...
Nizkoe solnce zhelto svetilo na pustye polya, loshadi rovno
shlepali po luzham. On glyadel na mel'kavshie podkovy, sdvinuv
chernye brovi, i dumal:
"Da, penyaj na sebya. Da, konechno, luchshie minuty. I ne
luchshie, a istinno volshebnye! "Krugom shipovnik alyj cvel, stoyali
temnyh lip allei..." No, bozhe moj, chto zhe bylo by dal'she? CHto,
esli by ya ne brosil ee? Kakoj vzdor! |ta samaya Nadezhda ne
soderzhatel'nica postoyaloj gornicy, a moya zhena, hozyajka moego
peterburgskogo doma, mat' moih detej?"
I, zakryvaya glaza, kachal golovoj.
20 oktyabrya 1938
Priehav v Moskvu, ya vorovski ostanovilsya v nezametnyh
nomerah v pereulke vozle Arbata i zhil tomitel'no, zatvornikom
-- ot svidaniya do svidaniya s neyu. Byla ona u menya za eti dni
vsego tri raza i kazhdyj raz vhodila pospeshno, so slovami:
-- YA tol'ko na odnu minutu...
Ona byla bledna prekrasnoj blednost'yu lyubyashchej
vzvolnovannoj zhenshchiny, golos u nee sryvalsya, i to, kak ona,
brosiv kuda popalo zontik, speshila podnyat' vual'ku i obnyat'
menya, potryasalo menya zhalost'yu i vostorgom.
-- Mne kazhetsya, -- govorila ona, -- chto on chto-to
podozrevaet, chto on dazhe znaet chto-to, -- mozhet byt', prochital
kakoe-nibud' vashe pis'mo, podobral klyuch k moemu stolu... YA
dumayu, chto on na vse sposoben pri ego zhestokom, samolyubivom
haraktere. Raz on mne pryamo skazal: "YA ni pered chem ne
ostanovlyus', zashchishchaya svoyu chest', chest' muzha i oficera!" Teper'
on pochemu-to sledit bukval'no za kazhdym moim shagom, i, chtoby
nash plan udalsya, ya dolzhna byt' strashno ostorozhna. On uzhe
soglasen otpustit' menya, tak vnushila ya emu, chto umru, esli ne
uvizhu yuga, morya, no, radi boga, bud'te terpelivy!
Plan nash byl derzok: uehat' v odnom i tom zhe poezde na
kavkazskoe poberezh'e i prozhit' tam v kakom-nibud' sovsem dikom
meste tri-chetyre nedeli. YA znal eto poberezh'e, zhil kogda-to
nekotoroe vremya vozle Sochi, -- molodoj, odinokij, -- na vsyu
zhizn' zapomnil te osennie vechera sredi chernyh kiparisov, u
holodnyh seryh voln... I ona blednela, kogda ya govoril: "A
teper' ya tam budu s toboj, v gornyh dzhunglyah, u tropicheskogo
morya..." V osushchestvlenie nashego plana my ne verili do poslednej
minuty -- slishkom velikim schast'em kazalos' nam eto.
V Moskve shli holodnye dozhdi, pohozhe bylo na to, chto leto
uzhe proshlo i ne vernetsya, bylo gryazno, sumrachno, ulicy mokro i
cherno blesteli raskrytymi zontami prohozhih i podnyatymi,
drozhashchimi na begu verhami izvozchich'ih proletok. I byl temnyj,
otvratitel'nyj vecher, kogda ya ehal na vokzal, vse vnutri u menya
zamiralo ot trevogi i holoda. Po vokzalu i po platforme ya
probezhal begom, nadvinuv na glaza shlyapu i utknuv lico v
vorotnik pal'to.
V malen'kom kupe pervogo klassa, kotoroe ya zakazal
zaranee, shumno lil dozhd' po kryshe. YA nemedlya opustil okonnuyu
zanavesku i, kak tol'ko nosil'shchik, obtiraya mokruyu ruku o svoj
belyj fartuk, vzyal na chaj i vyshel, na zamok zaper dver'. Potom
chut' priotkryl zanavesku i zamer, ne svodya glaz s raznoobraznoj
tolpy, vzad i vpered snovavshej s veshchami vdol' vagona v temnom
svete vokzal'nyh fonarej. My uslovilis', chto ya priedu na vokzal
kak mozhno ran'she, a ona kak mozhno pozzhe, chtoby mne kak-nibud'
ne stolknut'sya s nej i s nim na platforme. Teper' im uzhe pora
bylo byt'. YA smotrel vse napryazhennee -- ih vse ne bylo. Udaril
vtoroj zvonok -- ya poholodel ot straha: opozdala ili on v
poslednyuyu minutu vdrug ne pustil ee! No totchas vsled za tem byl
porazhen ego vysokoj figuroj, oficerskim kartuzom, uzkoj shinel'yu
i rukoj v zamshevoj perchatke, kotoroj on, shiroko shagaya, derzhal
ee pod ruku. YA otshatnulsya ot okna, upal v ugol divana. Ryadom
byl vagon vtorogo klassa -- ya myslenno videl, kak on
hozyajstvenno voshel v nego vmeste s neyu, oglyanulsya, -- horosho li
ustroil ee nosil'shchik, -- i snyal perchatku, snyal kartuz, celuyas'
s nej, krestya ee... Tretij zvonok oglushil menya, tronuvshijsya
poezd poverg v ocepenenie... Poezd rashodilsya, motayas',
kachayas', potom stal nesti rovno, na vseh parah... Konduktoru,
kotoryj provodil ee ko mne i perenes ee veshchi, ya ledyanoj rukoj
sunul desyatirublevuyu bumazhku...
Vojdya, ona dazhe ne pocelovala menya, tol'ko zhalostno
ulybnulas', sadyas' na divan i snimaya, otceplyaya ot volos shlyapku.
-- YA sovsem ne mogla obedat', -- skazala ona. -- YA dumala,
chto ne vyderzhu etu strashnuyu rol' do konca. I uzhasno hochu pit'.
Daj mne narzanu, -- skazala ona, v pervyj raz govorya mne "ty".
-- YA ubezhdena, chto on poedet vsled za mnoyu. YA dala emu dva
adresa, Gelendzhik i Gagry. Nu vot, on i budet dnya cherez
tri-chetyre v Gelendzhike... No Bog s nim, luchshe smert', chem eti
muki...
Utrom, kogda ya vyshel v koridor, v nem bylo solnechno,
dushno, iz ubornyh pahlo mylom, odekolonom i vsem, chem pahnet
lyudnyj vagon utrom. Za mutnymi ot pyli i nagretymi oknami shla
rovnaya vyzhzhennaya step', vidny byli pyl'nye shirokie dorogi,
arby, vlekomye volami, mel'kali zheleznodorozhnye budki s
kanareechnymi krugami podsolnechnikov i alymi mal'vami v
palisadnikah... Dal'she poshel bezgranichnyj prostor nagih ravnin
s kurganami i mogil'nikami, nesterpimoe suhoe solnce, nebo,
podobnoe pyl'noj tuche, potom prizraki pervyh gor na
gorizonte...
Iz Gelendzhika i Gagr ona poslala emu po otkrytke,
napisala, chto eshche ne znaet, gde ostanetsya.
Potom my spustilis' vdol' berega k yugu.
My nashli mesto pervobytnoe, zarosshee chinarovymi lesami,
cvetushchimi kustarnikami, krasnym derevom, magnoliyami, granatami,
sredi kotoryh podnimalis' veernye pal'my, cherneli kiparisy...
YA prosypalsya rano i, poka ona spala, do chaya, kotoryj my
pili chasov v sem', shel po holmam v lesnye chashchi. Goryachee solnce
bylo uzhe sil'no, chisto i radostno. V lesah lazurno svetilsya,
rashodilsya i tayal dushistyj tuman, za dal'nimi lesistymi
vershinami siyala predvechnaya belizna snezhnyh gor... Nazad ya
prohodil po znojnomu i pahnushchemu iz trub goryashchim kizyakom bazaru
nashej derevni: tam kipela torgovlya, bylo tesno ot naroda, ot
verhovyh loshadej i oslikov, -- po utram s容zzhalos' tuda na
bazar mnozhestvo raznoplemennyh gorcev, -- plavno hodili
cherkeshenki v chernyh dlinnyh do zemli odezhdah, v krasnyh
chuvyakah, s zakutannymi vo chto-to chernoe golovami, s bystrymi
ptich'imi vzglyadami, mel'kavshimi poroj iz etoj traurnoj
zakutannosti.
Potom my uhodili na bereg, vsegda sovsem pustoj, kupalis'
i lezhali na solnce do samogo zavtraka. Posle zavtraka -- vse
zharennaya na shkare ryba, beloe vino, orehi i frukty -- v znojnom
sumrake nashej hizhiny pod cherepichnoj kryshej tyanulis' cherez
skvoznye stavni goryachie, veselye polosy sveta.
Kogda zhar spadal i my otkryvali okno, chast' morya, vidnaya
iz nego mezhdu kiparisov, stoyavshih na skate pod nami, imela cvet
fialki i lezhala tak rovno, mirno, chto, kazalos', nikogda ne
budet konca etomu pokoyu, etoj krasote.
Na zakate chasto gromozdilis' za morem udivitel'nye oblaka;
oni pylali tak velikolepno, chto ona poroj lozhilas' na tahtu,
zakryvala lico gazovym sharfom i plakala: eshche dve, tri nedeli --
i opyat' Moskva!
Nochi byli teply i neproglyadny, v chernoj t'me plyli,
mercali, svetili topazovym svetom ognennye muhi, steklyannymi
kolokol'chikami zveneli drevesnye lyagushki. Kogda glaz privykal k
temnote, vystupali vverhu zvezdy i grebni gor, nad derevnej
vyrisovyvalis' derev'ya, kotoryh my ne zamechali dnem. I vsyu noch'
slyshalsya ottuda, iz duhana, gluhoj stuk v baraban i gorlovoj,
zaunyvnyj, beznadezhno-schastlivyj vopl' kak budto vse odnoj i
toj zhe beskonechnoj pesni.
Nedaleko ot nas, v pribrezhnom ovrage, spuskavshemsya iz lesu
k moryu, bystro prygala po kamenistomu lozhu melkaya, prozrachnaya
rechka. Kak chudesno drobilsya, kipel ee blesk v tot tainstvennyj
chas, kogda iz-za gor i lesov, tochno kakoe-to divnoe sushchestvo,
pristal'no smotrela pozdnyaya luna!
Inogda po nocham nadvigalis' s gor strashnye tuchi, shla
zlobnaya burya, v shumnoj grobovoj chernote lesov to i delo
razverzalis' volshebnye zelenye bezdny i raskalyvalis' v
nebesnyh vysotah dopotopnye udary groma. Togda v lesah
prosypalis' i myaukali orlyata, revel bars, tyavkali chekalki...
Raz k nashemu osveshchennomu oknu sbezhalas' celaya staya ih, -- oni
vsegda sbegayutsya v takie nochi k zhil'yu, -- my otkryli okno i
smotreli na nih sverhu, a oni stoyali pod blestyashchim livnem i
tyavkali, prosilis' k nam... Ona radostno plakala, glyadya na nih.
On iskal ee v Gelendzhike, v Gagrah, v Sochi. Na drugoj den'
po priezde v Sochi, on kupalsya utrom v more, potom brilsya, nadel
chistoe bel'e, belosnezhnyj kitel', pozavtrakal v svoej gostinice
na terrase restorana, vypil butylku shampanskogo, pil kofe s
shartrezom, ne spesha vykuril sigaru. Vozvratyas' v svoj nomer, on
leg na divan i vystrelil sebe v viski iz dvuh revol'verov.
12 noyabrya 1937
Pod bol'shie zimnie prazdniki byl vsegda, kak banya,
natoplen derevenskij dom i yavlyal kartinu strannuyu, ibo sostoyala
ona iz prostornyh i nizkih komnat, dveri kotoryh vse byli
raskryty naprolet, -- ot prihozhej do divannoj, nahodivshejsya v
samom konce doma, -- i blistala v krasnyh uglah voskovymi
svechami i lampadami pered ikonami.
Pod eti prazdniki v dome vsyudu myli gladkie dubovye poly,
ot topki skoro sohnuvshie, a potom zastilali ih chistymi
poponami, v nailuchshem poryadke rasstavlyali po svoim mestam
sdvinutye na vremya raboty mebeli, a v uglah, pered zolochenymi i
serebryanymi okladami ikon, zazhigali lampady i svechi, vse zhe
prochie ogni tushili. K etomu chasu uzhe temno sinela zimnyaya noch'
za oknami i vse rashodilis' po svoim spal'nym gornicam. V dome
vodvoryalas' togda polnaya tishina, blagogovejnyj i kak by zhdushchij
chego-to pokoj, kak nel'zya bolee podobayushchij nochnomu svyashchennomu
vidu ikon, ozarennyh skorbno i umilitel'no.
Zimoj gostila inogda v usad'be strannica Mashen'ka,
seden'kaya, suhen'kaya i drobnaya, kak devochka. I vot tol'ko ona
odna vo vsem dome ne spala v takie nochi: pridya posle uzhina iz
lyudskoj v prihozhuyu i snyav s svoih malen'kih nog v sherstyanyh
chulkah valenki, ona besshumno obhodila po myagkim poponam vse eti
zharkie, tainstvenno osveshchennye komnaty, vsyudu stanovilas' na
koleni, krestilas', klanyalas' pered ikonami, a tam opyat' shla v
prihozhuyu, sadilas' na chernyj lar', spokon veku stoyavshij v nej,
i vpolgolosa chitala molitvy, psalmy ili zhe prosto govorila sama
s soboj. Tak i uznal ya odnazhdy pro etogo "bozh'ego zverya,
gospodnya volka": uslyhal, kak molilas' emu Mashen'ka.
Mne ne spalos', ya vyshel pozdnej noch'yu v zal, chtoby projti
v divannuyu i vzyat' tam chto-nibud' pochitat' iz knizhnyh shkapov.
Mashen'ka ne slyhala menya. Ona chto-to govorila, sidya v temnoj
prihozhej. YA priostanovyas', prislushalsya. Ona naizust' chitala
psalmy.
-- Uslysh', gospodi, molitvu moyu i vnemli voplyu moemu, --
govorila ona bez vsyakogo vyrazheniya. -- Ne bud' bezmolven k
slezam moim, ibo strannik ya u tebya i prishlec na zemle, kak i
vse otcy moi...
Skazhite bogu: kak strashen ty v delah tvoih!
ZHivushchij pod krovom vsevyshnego pod sen'yu vsemogushchego
pokoitsya... Na aspida i vasiliska nastupish', popresh' l'va i
drakona...
Na poslednih slovah ona tiho, no tverdo povysila golos,
proiznesla ih ubezhdenno: popresh' l'va i drakona. Potom
pomolchala i, medlenno vzdohnuv, skazala tak, tochno
razgovarivala s kem-to:
-- Ibo ego vse zveri v lesu i skot na tysyache gor...
YA zaglyanul v prihozhuyu: ona sidela na lare, rovno spustiv s
nego malen'kie nogi v sherstyanyh chulkah i krestom derzha ruki na
grudi. Ona smotrela pered soboj, ne vidya menya. Potom podnyala
glaza k potolku i razdel'no promolvila:
-- I ty, bozhij zver', gospoden' volk, moli za nas caricu
nebesnuyu.
YA podoshel i negromko skazal:
-- Mashen'ka, ne bojsya, eto ya.
Ona uronila ruki, vstala, nizko poklonilas':
-- Zdravstvujte, sudar'. Net-s, ya ne boyus'. CHego zh mne
boyat'sya teper'? |to v mladosti glupa byla, vsego boyalas'.
Temnozrachnij bes smushchal.
-- Syad', pozhalujsta, -- skazal ya.
-- Nikak net, -- otvetila ona. -- YA postoyu-s.
YA polozhil ruku na ee kostlyavoe plechiko s bol'shoj klyuchicej,
zastavil ee sest' i sel s nej ryadom.
-- Sidi, a to ya ujdu. Skazhi, komu eto ty molilas'? Razve
est' takoj svyatoj -- gospodnij volk?
Ona opyat' hotela vstat'. YA opyat' uderzhal ee:
-- Ah kakaya ty! A eshche govorish', chto ne boish'sya nichego! YA
tebya sprashivayu: pravda, chto est' takoj svyatoj?
Ona podumala. Potom ser'ezno otvetila:
-- Stalo byt', est', sudar'. Est' zhe zver' Tigr-Efrat. Raz
v cerkvi napisan, stalo byt', est'. YA sama ego videla-s.
-- Kak videla? Gde? Kogda?
-- Davno, sudar', v nezapamyatnyj srok. A gde -- i skazat'
ne umeyu: pomnyu odno -- my tuda troe sutok ehali. Bylo tam selo
Krutye Gory. YA i sama dal'nyaya, -- mozhet, izvolili slyshat':
ryazanskaya, -- a tot kraj eshche nizhe budet, v Zadonshchine, i uzh
kakaya tam mestnost' grubaya, tomu i slova ne najdesh'. Tam-to i
byla zaglaznaya derevnya nashih knyazej, ihnego dedushki lyubimaya.,
-- celaya, mozhet, tysyacha glinyanyh izb po golym bugram-kosogoram,
a na samoj vysokoj gore, na vence ee, nad rekoj Kamennoj,
gospodskij dom, tozhe golyj ves', treh座arusnyj, i cerkov'
zheltaya, kolonnaya, a v toj cerkvi etot samyj bozhij volk:
posered', stalo byt', plita chugunnaya nad mogiloj knyazya, im
zarezannogo, a na pravom stolpe -- on sam, etot volk, vo ves'
svoj rost i sklad napisannyj: sidit v seroj shube na gustom
hvostu i ves' tyanetsya vverh, upiraetsya perednimi lapami v zem'
-- tak i zarit v glaza: ozherelok sedoj, ostistyj, tolstyj,
golova bol'shaya, ostrouhaya, klykami oskalennaya, glaza yarye,
krovavye, okrug zhe golovy zolotoe siyanie, kak u svyatyh i
ugodnikov. Strashno dazhe vspomnit' takoe divo divnoe! Do togo
zhivoj sidit glyadit, budto vot-vot na tebya kinetsya!
-- Postoj, Mashen'ka, -- skazal ya, -- ya nichego ne ponimayu,
zachem zhe i kto etogo strashnogo volka v cerkvi napisal? Govorish'
-- on zarezal knyazya: tak pochemu zh on svyatoj i zachem emu byt'
nado knyazheskoj mogiloj? I kak ty popala tuda, v eto uzhasnoe
selo? Rasskazhi vse tolkom.
I Mashen'ka stala rasskazyvat':
-- Popala ya, sudar', tuda po toj prichine, chto byla togda
krepostnoj devushkoj, pri dome nashih knyazej prisluzhivala. Byla ya
sirota, roditel' moj, bayali, kakoj-to prohozhij byl, -- beglyj,
skoree vsego, -- nezakonno obol'stil moyu matushku, da i skrylsya
bog vest' kuda, a matushka, rodivshi menya, vskorosti skonchalas'.
Nu i pozhaleli menya gospoda, vzyali s dvorni v dom, kak tol'ko
sravnyalos' mne trinadcat' let i pristavili na pobegushki k
molodoj baryne, i ya tak chem-to polyubilas' ej, chto ona menya ni
na chas ne otpuskala ot svoej milosti. Vot ona-to i vzyala menya s
soboj v vojyazh, kak zadumal molodoj knyaz' s容zdit' s nej v svoe
dedovskoe nasledie, v etu samuyu zaglaznuyu derevnyu, v Krutye
Gory. Byla ta votchina v davnem zapustenii, v bezlyudii, -- tak i
stoyal dom zabityj, zabroshennyj s samoj smerti dedushki, -- nu i
zahoteli nashi molodye gospoda provedat' ee. A kakoj strashnoj
smert'yu pomer dedushka, o tom vsem nam bylo vedomo po predaniyu.
V zale chto-to slegka tresnulo i potom upalo, chut'
stuknulo. Mashen'ka skinula nogi s larya i pobezhala v zal: tam
uzhe pahlo gar'yu ot upavshej svechi. Ona zamyala eshche chadivshij
svechnoj fitil', zatoptala zatlevshij vors popony i, vskochiv na
stul, opyat' zazhgla svechu ot prochih gorevshih svechej, votknutyh v
serebryanye lunki pod ikonoj, i priladila ee v tu, iz kotoroj
ona vypala: perevernula yarkim plamenem vniz, pokapala v lunku
potekshim, kak goryachij med, voskom, potom vstavila, lovko snyala
tonkimi pal'cami nagar s drugih svechej i opyat' soskochila na
pol.
-- Ish' kak veselo zateplilos', -- skazala ona, krestyas' i
glyadya na ozhivshee zoloto svechnyh ogon'kov. -- I kakoj duh-to
cerkovnyj poshel!
Pahlo sladkim chadom, ogon'ki trepetali, lik obraza drevne
glyadel iz-za nih v pustom kruzhke serebryanogo oklada. V verhnie,
chistye stekla okon, gusto obmerzshih snizu serym ineem, chernela
noch' i blizko beleli otyagoshchennye snezhnymi plastami lapy vetvej
v palisadnike. Mashen'ka posmotrela na nih, eshche raz
perekrestilas' i voshla opyat' v prihozhuyu.
-- Pochivat' vam pora, sudar', -- skazala ona, sadyas' na
lar' i sderzhivaya zevotu, prikryvaya rot svoej suhoj ruchkoj. --
Noch'-to uzh groznaya stala.
-- Pochemu groznaya?
-- A potomu, chto potaennaya, kogda lish' alektor, petuh,
po-nashemu, da eshche noshchnoj vran, sova, mozhet ne spat'. Tut sam
gospod' zemlyu slushaet, samye glavnye zvezdy nachinayut igrat',
prorubi merznut po moryam i rekam.
-- A chto zh ty sama ne spish' po nocham?
-- I ya, sudar', skol'ko nadobno splyu. Staromu cheloveku
mnogo li sna polagaetsya? Kak ptice na vetke.
-- Nu, lozhis', tol'ko doskazhi mne pro etogo volka.
-- Da ved' eto delo temnoe, davnee, sudar', -- mozhet,
ballada odna.
-- Kak ty skazala?
-- Ballada, sudar'. Tak-to vse nashi gospoda govorili,
lyubili eti ballady chitat'. YA, byvalo, slushayu -- moroz po golove
idet:
Voet syr-bor za goroyu,
Metet v belom pole,
Stala v'yuga-nepogoda,
Zapala doroga...
Do chego horosho, gospodi!
-- CHem horosho, Mashen'ka?
-- Tem i horosho-s, chto sam ne znaesh' chem. ZHutko.
-- V starinu, Mashen'ka, vse zhutko bylo.
-- Kak skazat', sudar'? Mozhet, i pravda, chto zhutko, da
teper'-to vse milo kazhetsya. Ved' kogda eto bylo? Uzh tak-to
davno, -- vse carstva-gosudarstva proshli, vse duby ot drevnosti
rassypalis', vse mogilki srovnyalis' s zemlej. Vot i eto delo,
-- na dvorne ego slovo v slovo skazyvali, a pravda li? Delo eto
budto eshche pri velikoj carice bylo i budto ottogo knyaz' v Krutyh
Gorah sidel, chto ona na nego za chto-to razgnevalas', zatochila
ego vdal' ot sebya, i on ochen' lyut sdelalsya -- pushche vsego na
kazn' rabov svoih i na lyubovnyj blud. Ochen' eshche v sile byl, a
kasatel'no naruzhnosti otlichno krasiv i budto by ne bylo ni na
dvorne u nego, ni po derevnyam ego ni odnoj devushki, kakuyu by on
k sebe, v svoyu seral', na pervuyu noch' ne treboval. Nu vot i
vpal on v samyj strashnyj greh: pol'stilsya dazhe na novobrachnuyu
syna svoego rodnogo. Tot v Peterburge v carskoj voennoj sluzhbe
byl, a kogda nashel sebe suzhenuyu, poluchil ot roditelya razreshenie
na brak i zhenilsya, to, stalo byt', priehal s novobrachnoj k nemu
na poklon, v eti samye Krutye Gory. A on i prel'stis' na nee.
Pro lyubov', sudar', nedarom poetsya:
ZHar lyubvi vo vsyakom carstve,
Lyubitsya zemnoj ves' krug...
I kakoj zhe mozhet byt' greh, esli hot' i staryj chelovek
myshlit o lyubimoj, vzdyhaet o nej? Da ved' tut-to delo sovsem
inoe bylo, tut vrode kak rodnaya doch' byla, a on na blud
prostiral alchnye svoi namereniya.
-- Nu i chto zhe?
-- A to, sudar', chto, zametivshi takoj roditel'skij umysel,
reshil molodoj knyaz' tajkom bezhat'. Podgovoril konyuhov, zadaril
ih vsyacheski, prikazal k polnochi zapryach' trojku porezvej, vyshel,
kraduchis', kak tol'ko zasnul staryj knyaz', iz rodnogo doma,
vyvel moloduyu zhenu -- i byl takov. Tol'ko staryj knyaz' i ne
dumal spat': on eshche s vechera vse uznal ot svoih naushnikov i
nemedlya v pogonyu poshel. Noch', moroz neskazannyj, azh kol'co
okrug mesyaca lezhit, snegov v stepi vyshe rosta chelovecheskogo, a
emu vse nipochem: letit, ves' uveshannyj sablyami i pistoletami,
verhom na kone, ryadom so svoim lyubimym doezzhachim, i uzh vidit
vperedi trojku s synom. Krichit, kak orel: stoj, strelyat' budu!
A tam ne slushayut, gonyat trojku vo ves' duh i pyl. Stal togda
staryj knyaz' strelyat' v loshadej i ubil na skaku sperva odnu
pristyazhnuyu, pravuyu, potom druguyu, levuyu, i uzh hotel korennika
svalit', da glyanul vbok i vidit: nesetsya na nego po snegam, pod
mesyacem, velikij, nebyvalyj volk, s glazami, kak ogon',
krasnymi i s siyan'em okrug golovy! Knyaz' davaj palit' i v nego,
a on dazhe glazom ne morgnul: vihrem nanessya na knyazya, pryanul k
nemu na grud' -- i v edinyj mig peresek emu kadyk klykom.
-- Ah, kakie strasti, Mashen'ka, -- skazal ya. -- Istinno
ballada!
-- Greh, ne smejtes', sudar', -- otvetila ona. -- U boga
vsego mnogo.
-- Ne sporyu, Mashen'ka. Tol'ko stranno vse-taki, chto
napisali etogo volka kak raz vozle mogily knyazya, zarezannogo
im.
-- Ego napisali, sudar', po sobstvennomu zhelaniyu knyazya:
ego domoj eshche zhivogo privezli, i on uspel pered smert'yu
pokayat'sya i prichast'e prinyat', a v poslednij svoj mig prikazal
napisat' togo volka v cerkvi nad svoej mogiloj: v nazidanie,
stalo byt', vsemu potomstvu knyazheskomu. Kto zh ego mog po tem
vremenam oslushat'sya? Da i cerkov'-to byla ego domashnyaya, im
samim stroennaya.
3 fevralya 1938
Pered vecherom, po doroge v CHern', molodogo kupca
Krasil'shchikova zahvatil liven' s grozoj.
On, v chujke s podnyatym vorotom i gluboko nadvinutom
kartuze, s kotorogo teklo struyami, shibko ehal na begovyh
drozhkah, sidya verhom vozle samogo shchitka, krepko upershis' nogami
v vysokih sapogah v perednyuyu os', dergaya mokrymi, zastyvshimi
rukami mokrye, skol'zkie remennye vozhzhi, toropya i bez togo
rezvuyu loshad'; sleva ot nego, vozle perednego kolesa,
krutivshegosya v celom fontane zhidkoj gryazi, rovno bezhal, dlinno
vysunuv yazyk, korichnevyj pojnter.
Sperva Krasil'shchikov gnal po chernozemnoj kolee vdol' shosse,
potom, kogda ona prevratilas' v sploshnoj seryj potok s
puzyryami, svernul na shosse, zadrebezzhal po ego melkomu shchebnyu.
Ni okrestnyh polej, ni neba uzhe davno ne bylo vidno za etim
potopom, pahnushchim ogurechnoj svezhest'yu i fosforom; pered glazami
to i delo, tochno znamenie konca mira, osleplyayushchim rubinovym
ognem izvilisto zhgla sverhu vniz po velikoj stene tuch rezkaya,
vetvistaya molniya, a nad golovoj s treskom letel shipyashchij hvost,
razryvavshijsya vsled zatem neobyknovennymi po svoej sokrushayushchej
sile udarami. Loshad' kazhdyj raz vsya dergalas' ot nih vpered,
prizhimaya ushi, sobaka shla uzhe skokom... Krasil'shchikov ros i
uchilsya v Moskve, konchil tam universitet, no, kogda priezzhal
letom v svoyu tul'skuyu usad'bu, pohozhuyu na bogatuyu dachu, lyubil
chuvstvovat' sebya pomeshchikom-kupcom, vyshedshim iz muzhikov, pil
lafit i kuril iz zolotogo portsigara, a nosil smaznye sapogi,
kosovorotku i poddevku, gordilsya svoej russkoj stat'yu, i
teper', v livne i grohote, chuvstvuya, kak u nego holodno l'et s
kozyr'ka i nosa, polon byl energichnogo udovol'stviya derevenskoj
zhizni. V eto leto on chasto vspominal leto v proshlom godu, kogda
on, iz-za svyazi s odnoj izvestnoj aktrisoj, promuchilsya v Moskve
do samogo iyulya, do ot容zda ee v Kislovodsk: bezdel'e, zhara,
goryachaya von' i zelenyj dym ot pylayushchego v zheleznyh chanah
asfal'ta v razvorochennyh ulicah, zavtraki v Troickom nizke s
akterami Malogo teatra, tozhe sobiravshimisya na Kavkaz, potom
sidenie v kofejne Tramble, vecherom ozhidan'e ee u sebya v
kvartire s mebel'yu v chehlah, s lyustrami i kartinami v kisee, s
zapahom naftalina... Letnie moskovskie vechera beskonechny,
temneet tol'ko k odinnadcati, i vot zhdesh', zhdesh' -- ee vse net.
Potom nakonec zvonok -- i ona, vo vsej svoej letnej naryadnosti,
i ee zadyhayushchijsya golos: "Prosti, pozhalujsta, ves' den' plastom
lezhala ot golovnoj boli, sovsem zavyala tvoya chajnaya roza, tak
speshila, chto lihacha vzyala, golodna uzhasno..."
Kogda liven' i sotryasayushchiesya perekaty groma stali stihat',
othodit' i krugom stalo proyasnyat'sya, vperedi, vlevo ot shosse,
pokazalsya znakomyj postoyalyj dvor starika-vdovca, meshchanina
Pronina. Do goroda ostavalos' eshche dvadcat' verst, -- nado
peregodit', podumal Krasil'shchikov, loshad' vsya v myle i eshche
neizvestno, chto budet opyat', ish' kakaya chernota v tu storonu i
vse eshche zagoraetsya... Na pereezde k postoyalomu dvoru on na
rysyah svernul i osadil vozle derevyannogo kryl'ca.
-- Ded! -- gromko kriknul on. -- Prinimaj gostya!
No okna v brevenchatom dome pod zheleznoj rzhavoj kryshej byli
temny, na krik nikto ne otozvalsya. Krasil'shchikov zamotal na
shchitok vozhzhi, podnyalsya na kryl'co vsled za vskochivshej tuda
gryaznoj i mokroj sobakoj, -- vid u nee byl beshenyj, glaza
blesteli yarko i bessmyslenno, -- sdvinul s potnogo lba kartuz,
snyal otyazhelevshuyu ot vody chujku, kinul ee na perila kryl'ca i,
ostavshis' v odnoj poddevke s remennym poyasom v serebryanom
nabore, vyter pestroe ot gryaznyh bryzg lico i stal schishchat'
knutovishchem gryaz' s golenishch. Dver' v sency byla otvorena, no
chuvstvovalos', chto dom pust. Verno, skotinu ubirayut, podumal on
i, razognuvshis', posmotrel v pole: ne ehat' li dal'she? Vechernij
vozduh byl nepodvizhen i syr, s raznyh storon bodro bili vdali
perepela v otyagchennyh vlagoj hlebah, dozhd' perestal, no
nadvigalas' noch', nebo i zemlya ugryumo temneli, za shosse, za
nizkoj chernil'noj gryadoj lesa, eshche gushche i mrachnej chernela tucha,
shiroko i zloveshche vspyhivalo krasnoe plamya -- i Krasil'shchikov
shagnul v sency, nasharil v temnote dver' v gornicu. No gornica
byla temna i tiha, tol'ko gde-to postukivali rublevye chasy na
stene. On hlopnul dver'yu, povernul nalevo, nasharil i otvoril
druguyu, v izbu: opyat' nikogo, odni muhi sonno i nedovol'no
zagudeli v zharkoj temnote na potolke.
-- Kak podohli! -- vsluh skazal on -- i totchas uslyhal
skoryj i pevuchij, poludetskij golos soskol'znuvshej v temnote s
nar Stepy, docheri hozyaina:
-- |to vy, Vasil' Likseich? A ya tut odna, stryapuha
porugalas' s palashej i ushla domoj, a papasha vzyali rabotnika i
uehali po delu v gorod, vryad li i vernutsya nynche... Napugalas'
grozy do smerti, a tut, slyshu, kto-j-to pod容hal, eshche pushche
ispugalas'... Zdravstvujte, izvinite menya, pozhalujsta...
Krasil'shchikov chirknul spichkoj, osvetil ee chernye glaza i
smugloe lichiko:
-- Zdravstvuj, durochka. YA tozhe edu v gorod, da, vish', chto
delaetsya, zaehal perezhdat'... A ty, znachit, dumala, razbojniki
pod容hali?
Spichka stala dogorat', no eshche vidno bylo eto smushchenno
ulybayushcheesya lichiko, korallovoe ozherel'e na shejke, malen'kie
grudi pod zhelten'kim sitcevym plat'em... Ona byla chut' ne vdvoe
men'she ego rostom i kazalas' sovsem devochkoj.
-- YA sejchas lampu zazhgu, -- pospeshno zagovorila ona,
smutyas' eshche bol'she ot zorkogo vzglyada Krasil'shchikova, i kinulas'
k lampochke nad stolom. -- Vas sam Bog poslal, chto by ya tut
delala odna, -- pevuche govorila ona, podnyavshis' na cypochki i
nelovko vytyagivaya iz zubchatoj reshetki lampochki, iz ee zhestyanogo
kruzhka, steklo.
Krasil'shchikov zazheg druguyu spichku, glyadya na ee vytyanuvshuyusya
i izognuvshuyusya figurku.
-- Pogodi, ne nado, -- vdrug skazal on, brosaya spichku, i
vzyal ee za taliyu. -- Postoj, povernis'-ka na minutku ko mne...
Ona so strahom glyanula na nego cherez plecho, uronila ruki i
povernulas'. On prityanul ee k sebe, -- ona ne vyryvalas',
tol'ko diko i udivlenno otkinula golovu nazad. On sverhu, pryamo
i tverdo zaglyanul skvoz' sumrak v glaza ej i zasmeyalsya:
-- Eshche pushche ispugalas'?
-- Vasil' Likseich... -- probormotala ona umolyayushche i
potyanulas' iz ego ruk.
-- Pogodi. Razve ya tebe ne nravlyus'? Ved' znayu, vsegda
rada, kogda ya zaezzhayu.
-- Luchshe vas na svete netu, -- vygovorila ona tiho i
goryacho.
-- Nu vot vidish'...
On dlitel'no poceloval ee v guby, i ruki ego skol'znuli
nizhe.
-- Vasil' Likseich... za-radi Hrista... Vy zabyli, vasha
loshad' tak i ostalas' pod kryl'com... papasha zaedut... Ah, ne
nado!
CHerez polchasa on vyshel iz izby, otvel loshad' vo dvor,
postavil ee pod naves, snyal s nee uzdechku, zadal ej mokroj
nakoshennoj travy iz telegi, stoyavshej posredi dvora, i vernulsya,
glyadya na spokojnye zvezdy v raschistivshemsya nebe. V zharkuyu
temnotu tihoj izby vse eshche zaglyadyvali s raznyh storon slabye,
dalekie zarnicy. Ona lezhala na narah, vsya szhavshis', utknuv
golovu v grud', goryacho naplakavshis' ot uzhasa, vostorga i
vnezapnosti togo, chto sluchilos'. On poceloval ee mokruyu,
solenuyu ot slez shcheku, leg navznich' i polozhil ee golovu k sebe
na plecho, pravoj rukoj derzha papirosu. Ona lezhala smirno,
molcha, on, kurya, laskovo i rasseyanno priglazhival levoj rukoj ee
volosy, shchekotavshie emu podborodok... Potom ona srazu zasnula.
On lezhal, glyadya v temnotu, i samodovol'no usmehalsya: "A papasha
v gorod uehali..." Vot tebe i uehali! Skverno, on vse srazu
pojmet -- takoj suhen'kij i bystryj starichok v seren'koj
poddevochke, boroda belosnezhnaya, a gustye brovi eshche sovsem
chernye, vzglyad neobyknovenno zhivoj, govorit, kogda p'yan, bez
umolku, a vse vidit naskvoz'...
On bez sna slezhal do togo chasa, kogda temnota izby stala
slabo svetlet' poseredine, mezhdu potolkom i polom. Povernuv
golovu, on videl zelenovato beleyushchij za oknami vostok i uzhe
razlichal v sumrake ugla nad stolom bol'shoj obraz ugodnika v
cerkovnom oblachenii, ego podnyatuyu blagoslovlyayushchuyu ruku i
nepreklonno groznyj vzglyad. On posmotrel na nee: lezhit, vse tak
zhe svernuvshis', podzhav nogi, vse zabyla vo sne! Milaya i zhalkaya
devchonka...
Kogda v nebe stalo sovsem svetlo i petuh na raznye golosa
stal orat' za stenoj, on sdelal dvizhenie podnyat'sya. Ona
vskochila i, polusidya bokom, s rasstegnutoj grud'yu, so
sputannymi volosami, ustavilas' na nego nichego ne ponimayushchimi
glazami.
-- Stepa, -- skazal on ostorozhno. -- Mne pora.
-- Uzh edete? -- prosheptala ona bessmyslenno.
I vdrug prishla v sebya i krest-nakrest udarila sebya v grud'
rukami:
-- Kuda zh vy edete? Kak zhe ya teper' budu bez vas? CHto zh
mne teper' delat'?
-- Stepa, ya opyat' skoro priedu...
-- Da ved' papasha budut doma, -- kak zhe ya vas uvizhu! YA by
v les za shosse prishla, da kak zhe mne otluchit'sya iz domu?
On, stisnuv zuby, oprokinul ee navznich'. Ona shiroko
razbrosila ruki, voskliknula v sladkom, kak by predsmertnom
otchayanii: "Ah!"
Potom on stoyal pered narami, uzhe v poddevke, v kartuze, s
knutom v ruke, spinoj k oknam, k gustomu blesku tol'ko chto
pokazavshegosya solnca, a ona stoyala na narah na kolenyah i,
rydaya, po-detski i nekrasivo raskryvaya rot, otryvisto
vygovarivala:
-- Vasil' Likseich... za-radi Hrista... za-radi samogo carya
nebesnogo, voz'mite menya zamuzh! YA vam samoj poslednej raboj
budu! U poroga vashego budu spat' -- voz'mite! YA by i tak k vam
ushla, da kto zh menya tak pustit! Vasil' Likseich...
-- Zamolchi, -- strogo skazal Krasil'shchikov. -- Na dnyah
priedu k tvoemu otcu i skazhu, chto zhenyus' na tebe. Slyshala?
Ona sela na nogi, srazu oborvav rydaniya, tupo raskryla
mokrye luchistye glaza:
-- Pravda?
-- Konechno, pravda.
-- Mne na Kreshchen'e uzh shestnadcatyj poshel, -- pospeshno
skazala ona.
-- Nu vot, znachit, cherez polgoda i venchat'sya mozhno...
Vorotyas' domoj, on totchas stal sobirat'sya i k vecheru uehal
na trojke na zheleznuyu dorogu. CHerez dva dnya on byl uzhe v
Kislovodske.
5 oktyabrya 1938
YA byl togda uzhe ne pervoj molodosti, no vzdumal uchit'sya
zhivopisi, -- u menya vsegda byla strast' k nej, -- i, brosiv
svoe imenie v Tambovskoj gubernii, provel zimu v Moskve: bral
uroki u odnogo bezdarnogo, no dovol'no izvestnogo hudozhnika,
neopryatnogo tolstyaka, otlichno usvoivshego sebe vse, chto
polagaetsya: dlinnye volosy, krupnymi sal'nymi kudryami zakinutye
nazad, trubka v zubah, barhatnaya granatovaya kurtka, na bashmakah
gryazno-serye getry, -- ya ih osobenno nenavidel, -- nebrezhnost'
v obrashchenii, snishoditel'noe poglyadyvanie prishchurennymi glazami
na rabotu uchenika i eto kak by pro sebya:
-- Zanyatno, zanyatno... Nesomnennye uspehi...
ZHil ya na Arbate, ryadom s restoranom "Praga", v nomerah
"Stolica". Dnem rabotal u hudozhnika i doma, vechera neredko
provodil v deshevyh restoranah s raznymi novymi znakomymi iz
bogemy, i molodymi i potrepannymi, no odinakovo priverzhennymi
bil'yardu i rakam s pivom... Nepriyatno i skuchno ya zhil! |tot
zhenopodobnyj, nechistoplotnyj hudozhnik, ego "artisticheski"
zapushchennaya, zavalennaya vsyakoj pyl'noj butaforiej masterskaya,
eta sumrachnaya "Stolica"... V pamyati ostalos': neprestanno valit
za oknami sneg, gluho gremyat, zvonyat po Arbatu konki, vecherom
kislo vonyaet pivom i gazom v tusklo osveshchennom restorane... Ne
ponimayu, pochemu ya vel takoe zhalkoe sushchestvovanie, -- byl ya
togda daleko ne beden.
No vot odnazhdy v marte, kogda ya sidel doma, rabotaya
karandashami, i v otvorennye fortki dvojnyh ram neslo uzhe ne
zimnej syrost'yu mokrogo snega i dozhdya, ne po-zimnemu cokali po
mostovoj podkovy i kak budto muzykal'nee zvonili konki, kto-to
postuchal v dver' moej prihozhej. YA kriknul: kto tam? -- no
otveta ne posledovalo. YA podozhdal, opyat' kriknul -- opyat'
molchanie, potom novyj stuk. YA vstal, otvoril: u poroga stoit
vysokaya devushka v seroj zimnej shlyapke, v serom pryamom pal'to, v
seryh botikah, smotrit v upor, glaza cveta zheludya, na dlinnyh
resnicah, na lice i na volosah pod shlyapkoj blestyat kapli dozhdya
i snega; smotrit i govorit:
-- YA konservatorka, Muza Graf. Slyshala, chto vy interesnyj
chelovek, i prishla poznakomit'sya. Nichego ne imeete protiv?
Dovol'no udivlennyj, ya otvetil, konechno, lyubeznost'yu:
-- Ochen' pol'shchen, milosti proshu. Tol'ko dolzhen
predupredit', chto sluhi, doshedshie do vas, vryad li pravil'ny:
nichego interesnogo vo mne, kazhetsya, net.
-- Vo vsyakom sluchae, dajte mne vojti, ne derzhite menya
pered dver'yu, -- skazala ona, vse tak zhe pryamo smotrya na menya.
-- Pol'shcheny, tak prinimajte.
I, vojdya, stala, kak doma, snimat' pered moim
sero-serebristym, mestami pochernevshim zerkalom shlyapku,
popravlyat' rzhavye volosy, skinula i brosila na stul pal'to,
ostavshis' v kletchatom flanelevom plat'e, sela na divan, shmygaya
mokrym ot snega i dozhdya nosom, i prikazala:
-- Snimite s menya botiki i dajte iz pal'to nosovoj platok.
YA podal platok, ona uterlas' i protyanula mne nogi.
-- YA vas videla vchera na koncerte SHora, -- bezrazlichno
skazala ona.
Sderzhivaya glupuyu ulybku udovol'stviya i nedoumeniya, -- chto
za strannaya gost'ya! -- ya pokorno snyal odin za drugim botiki. Ot
nee eshche svezho pahlo vozduhom, i menya volnoval etot zapah,
volnovalo soedinenie ee muzhestvennosti so vsem tem
zhenstvenno-molodym, chto bylo v ee lice, v pryamyh glazah, v
krupnoj i krasivoj ruke, -- vo vsem, chto oglyanul i pochuvstvoval
ya, staskivaya botiki iz-pod ee plat'ya, pod kotorym okruglo i
polnovesno lezhali ee koleni, vidya vypuklye ikry v tonkih seryh
chulkah i udlinennye stupni v otkrytyh lakovyh tuflyah.
Zatem ona udobno uselas' na divane, sobirayas', vidimo,
uhodit' ne skoro. Ne znaya, chto govorit', ya stal rassprashivat',
ot kogo i chto ona slyshala pro menya i kto ona, gde i s kem
zhivet. Ona otvetila.
-- Ot kogo i chto slyshala, nevazhno. Poshla bol'she potomu,
chto uvidela na koncerte. Vy dovol'no krasivy. A ya doch' doktora,
zhivu ot vas nedaleko, na Prechistenskom bul'vare.
Govorila ona kak-to neozhidanno i kratko. YA, opyat' ne znaya,
chto skazat', sprosil:
-- CHayu hotite?
-- Hochu, -- skazala ona. -- I prikazhite, esli u vas est'
den'gi, kupit' u Belova yablok ranet, -- tut, na Arbate. Tol'ko
potoropite koridornogo, ya neterpeliva.
-- A kazhetes' takoj spokojnoj.
-- Malo li chto kazhetsya...
Kogda koridornyj prines samovar i meshochek s yablokami, ona
zavarila chaj, pereterla chashki, lozhechki...
A s容vshi yabloko i vypiv chashku chayu, glubzhe podvinulas' na
divane i pohlopala rukoj vozle sebya:
-- Teper' syad'te ko mne.
YA sel, ona obnyala menya, ne spesha pocelovala v guby,
otstranilas', posmotrela i, kak budto ubedivshis', chto ya dostoin
togo, zakryla glaza i opyat' pocelovala -- staratel'no, dolgo.
-- Nu vot, -- skazala ona kak budto oblegchenno. -- Bol'she
poka nichego nel'zya. Poslezavtra.
V nomere bylo uzhe sovsem temno, -- tol'ko pechal'nyj
polusvet ot fonarej s ulicy. CHto ya chuvstvoval, legko sebe
predstavit'. Otkuda vdrug takoe schast'e! Molodaya, sil'naya, vkus
i forma gub neobyknovennye... YA kak vo sne slyshal odnoobraznyj
zvon konok, cokan'e kopyt...
-- YA hochu poslezavtra poobedat' s vami v "Prage", --
skazala ona. -- Nikogda tam ne byla i voobshche ochen' neopytna.
Voobrazhayu, chto vy obo mne dumaete. A na samom dele vy moya
pervaya lyubov'.
-- Lyubov'?
-- A kak zhe eto inache nazyvaetsya?
Uchen'e svoe ya, konechno, vskore brosil, ona svoe prodolzhala
koe-kak. My ne rasstavalis', zhili, kak molodozheny, hodili po
kartinnym galereyam, po vystavkam, slushali koncerty i dazhe
zachem-to publichnye lekcii... V mae ya pereselilsya, po ee
zhelaniyu, v starinnuyu podmoskovnuyu usad'bu, gde byli nastroeny i
sdavalis' nebol'shie dachi, i ona stala ezdit' ko mne,
vozvrashchayas' v Moskvu v chas nochi. Nikak ne ozhidal ya i etogo --
dachi pod Moskvoj: nikogda eshche ne zhil dachnikom, bez vsyakogo
dela, v usad'be, stol' ne pohozhej na nashi stepnye usad'by, i v
takom klimate.
Vse vremya dozhdi, krugom sosnovye lesa. To i delo v yarkoj
sineve nad nimi skoplyayutsya belye oblaka, vysoko perekatyvaetsya
grom, potom nachinaet sypat' skvoz' solnce blestyashchij dozhd',
bystro prevrashchayushchijsya ot znoya v dushistyj sosnovyj par... Vse
mokro, zhirno, zerkal'no... V parke usad'by derev'ya byli tak
veliki, chto dachi, koe-gde postroennye v nem, kazalis' pod nimi
maly, kak zhilishcha pod derev'yami v tropicheskih stranah. Prud
stoyal gromadnym chernym zerkalom, napolovinu zatyanut byl zelenoj
ryaskoj... YA zhil na okraine parka, v lesu. Brevenchataya dacha moya
byla ne sovsem dostroena, -- nekonopachenye steny, nestruganye
poly, pechi bez zaslonok, mebeli pochti nikakoj. I ot postoyannoj
syrosti moi sapogi, valyavshiesya pod krovat'yu, obrosli barhatom
pleseni.
Temnelo po vecheram tol'ko k polunochi: stoit i stoit
polusvet zapada po nepodvizhnym, tihim lesam. V lunnye nochi etot
polusvet stranno meshalsya s lunnym svetom, tozhe nepodvizhnym,
zakoldovannym. I po tomu spokojstviyu, chto carilo vsyudu, po
chistote neba i vozduha, vse kazalos', chto dozhdya uzhe bol'she ne
budet. No vot ya zasypal, provodiv ee na stanciyu, -- i vdrug
slyshal: na kryshu opyat' rushitsya liven' s gromovymi raskatami,
krugom t'ma i v otves padayushchie molnii... Utrom na lilovoj zemle
v syryh alleyah pestreli teni i oslepitel'nye pyatna solnca,
cokali ptichki, nazyvaemye muholovkami, hriplo treshchali drozdy. K
poludnyu opyat' parilo, nahodili oblaka i nachinal sypat' dozhd'.
Pered zakatom stanovilos' yasno, na moih brevenchatyh stenah
drozhala, padaya v okna skvoz' listvu, hrustal'no-zolotaya setka
nizkogo solnca. Tut ya shel na stanciyu vstrechat' ee. Podhodil
poezd, vyvalivalis' na platformu nesmetnye dachniki, pahlo
kamennym uglem parovoza i syroj svezhest'yu lesa, pokazyvalas' v
tolpe ona, s setkoj, obremenennoj paketami zakusok, fruktami,
butylkoj madery... My druzhno obedali glaz na glaz. Pered ee
pozdnim ot容zdom brodili po parku. Ona stanovilas'
somnambulichna, shla, klonya golovu na moe plecho. CHernyj prud,
vekovye derev'ya, uhodyashchie v zvezdnoe nebo...
Zakoldovanno-svetlaya noch', beskonechno-bezmolvnaya, s
beskonechno-dlinnymi tenyami derev'ev na serebryanyh polyanah,
pohozhih na ozera.
V iyune ona uehala so mnoj v moyu derevnyu, -- ne venchayas',
stala zhit' so mnoj, kak zhena, stala hozyajstvovat'. Dolguyu osen'
provela ne skuchaya, v budnichnyh zabotah, za chteniem. Iz sosedej
chashche vsego byval u nas nekto Zavistovskij, odinokij, bednyj
pomeshchik, zhivshij ot nas verstah v dvuh, shchuplyj, ryzhen'kij,
nesmelyj, nedalekij -- i nedurnoj muzykant. Zimoj on stal
poyavlyat'sya u nas chut' ne kazhdyj vecher. YA znal ego s detstva,
teper' zhe tak privyk k nemu, chto vecher bez nego byl mne
stranen. My igrali s nim v shashki ili zhe on igral s nej v chetyre
ruki na royali.
Pered Rozhdestvom ya kak-to poehal v gorod. Vozvratilsya uzhe
pri lune. I, vojdya v dom, nigde ne nashel ee. Sel za samovar
odin.
-- A gde barynya, Dunya? Gulyat' ushla?
-- Ne znayu-s. Ih netu doma s samogo zavtraka.
-- Odelis' i ushli, -- sumrachno skazala, prohodya po
stolovoj i ne podnimaya golovy, moya staraya nyan'ka.
"Verno, k Zavistovskomu poshla, -- podumal ya, -- verno,
skoro pridet vmeste s nim -- uzhe sem' chasov..." I ya poshel i
prileg v kabinete i vnezapno zasnul -- ves' den' merz v doroge.
I tak zhe vnezapno ochnulsya cherez chas -- s yasnoj i dikoj mysl'yu:
"Da ved' ona brosila menya! Nanyala na derevne muzhika i uehala na
stanciyu, v Moskvu, -- ot nee vse stanetsya! No, mozhet byt',
vernulas'?" Proshel po domu -- net, ne vernulas'. Stydno
prislugi...
CHasov v desyat', ne znaya, chto delat', ya nadel polushubok,
vzyal zachem-to ruzh'e i poshel po bol'shoj doroge k Zavistovskomu,
dumaya: "Kak narochno, i on ne prishel nynche, a u menya eshche celaya
strashnaya noch' vperedi! Neuzheli pravda uehala, brosila? Da net,
ne mozhet byt'!" Idu, skripya po naezzhennomu sredi snegov puti,
blestyat sleva snezhnye polya pod nizkoj, bednoj lunoj... Svernul
s bol'shoj dorogi, poshel k usad'be Zavistovskogo: alleya golyh
derev'ev, vedushchaya k nej po polyu, potom v容zd vo dvor, sleva
staryj, nishchij dom, v dome temno... Podnyalsya na obledeneloe
kryl'co, s trudom otvoril tyazheluyu dver' v klokah obivki, -- v
prihozhej krasneet otkrytaya progorevshaya pechka, teplo i
temnota... No temno i v zale.
-- Vikentij Vikentich!
I on besshumno, v valenkah, poyavilsya na poroge kabineta,
osveshchennogo tozhe tol'ko lunoj v trojnoe okno.
-- Ah, eto vy... Vhodite, vhodite, pozhalujsta... A ya, kak
vidite, sumernichayu, korotayu vecher bez ognya...
YA voshel i sel na bugristyj divan.
-- Predstav'te sebe. Muza kuda-to ischezla...
On promolchal. Potom pochti neslyshnym golosom:
-- Da, da, ya vas ponimayu...
-- To est', chto vy ponimaete?
I totchas, tozhe besshumno, tozhe v valenkah, s shal'yu na
plechah, vyshla iz spal'ni, prilegavshej k kabinetu, Muza.
-- Vy s ruzh'em, -- skazala ona. -- Esli hotite strelyat',
to strelyajte ne v nego, a v menya.
I sela na drugoj divan, naprotiv.
YA posmotrel na ee valenki, na koleni pod seroj yubkoj, --
vse horosho bylo vidno v zolotistom svete, padavshem iz okna, --
hotel kriknut': "YA ne mogu zhit' bez tebya, za odni eti koleni,
za yubku, za valenki gotov otdat' zhizn'!"
-- Delo yasno i koncheno, -- skazala ona. -- Sceny
bespolezny.
-- Vy chudovishchno zhestoki, -- s trudom vygovoril ya.
-- Daj mne papirosu, -- skazala ona Zavistovskomu.
On truslivo sunulsya k nej, protyanul portsigar, stal po
karmanam sharit' spichek...
-- Vy so mnoj govorite uzhe na "vy", -- zadyhayas', skazal
ya, -- vy mogli by hot' pri mne ne govorit' s nim na "ty".
-- Pochemu? -- sprosila ona, podnyav brovi, derzha na otlete
papirosu.
Serdce u menya kolotilos' uzhe v samom gorle, bilo v viski.
YA podnyalsya i, shatayas', poshel von.
17 oktyabrya 1938
Ah, kak davno ya ne byl tam, skazal ya sebe. S devyatnadcati
let. ZHil kogda-to v Rossii, chuvstvoval ee svoej, imel polnuyu
svobodu raz容zzhat' kuda ugodno, i ne velik byl trud proehat'
kakih-nibud' trista verst. A vse ne ehal, vse otkladyval. I shli
i prohodili gody, desyatiletiya. No vot uzhe nel'zya bol'she
otkladyvat': ili teper', ili nikogda. Nado pol'zovat'sya
edinstvennym i poslednim sluchaem, blago chas pozdnij i nikto ne
vstretit menya.
I ya poshel po mostu cherez reku, daleko vidya vse vokrug v
mesyachnom svete iyul'skoj nochi.
Most byl takoj znakomyj, prezhnij, tochno ya ego videl vchera:
grubo-drevnij, gorbatyj i kak budto dazhe ne kamennyj, a
kakoj-to okamenevshij ot vremeni do vechnoj nesokrushimosti, --
gimnazistom ya dumal, chto on byl eshche pri Batye. Odnako o
drevnosti goroda govoryat tol'ko koe-kakie sledy gorodskih sten
na obryve pod soborom da etot most. Vse prochee staro,
provincial'no, ne bolee. Odno bylo stranno, odno ukazyvalo, chto
vse-taki koe-chto izmenilos' na svete s teh por, kogda ya byl
mal'chikom, yunoshej: prezhde reka byla ne sudohodnaya, a teper' ee,
verno, uglubili, raschistili; mesyac byl sleva ot menya, dovol'no
daleko nad rekoj, i v ego zybkom svete i v mercayushchem, drozhashchem
bleske vody belel kolesnyj parohod, kotoryj kazalsya pustym, --
tak molchaliv on byl, -- hotya vse ego illyuminatory byli
osveshcheny, pohozhi na nepodvizhnye zolotye glaza i vse otrazhalis'
v vode struistymi zolotymi stolbami: parohod tochno na nih i
stoyal. |to bylo i v YAroslavle, i v Sueckom kanale, i na Nile. V
Parizhe nochi syrye, temnye, rozoveet mglistoe zarevo na
neproglyadnom nebe, Sena techet pod mostami chernoj smoloj, no pod
nimi tozhe visyat struistye stolby otrazhenij ot fonarej na
mostah, tol'ko oni trehcvetnye: beloe, sinee i krasnoe --
russkie nacional'nye flagi. Tut na mostu fonarej net, i on
suhoj i pyl'nyj. A vperedi, na vzgor'e, temneet sadami gorod,
nad sadami torchit pozharnaya kalancha. Bozhe moj, kakoe eto bylo
neskazannoe schast'e! |to vo vremya nochnogo pozhara ya vpervye
poceloval tvoyu ruku i ty szhala v otvet moyu -- ya tebe nikogda ne
zabudu etogo tajnogo soglasiya. Vsya ulica chernela ot naroda v
zloveshchem, neobychnom ozarenii. YA byl u vas v gostyah, kogda vdrug
zabil nabat i vse brosilis' k oknam, a potom za kalitku. Gorelo
daleko, za rekoj, no strashno zharko, zhadno, speshno. Tam gusto
valili cherno-bagrovym runom kluby dyma, vysoko vyryvalis' iz
nih kumachnye polotnishcha plameni, poblizosti ot nas oni, drozha,
medno otsvechivali v kupole Mihaila Arhangela. I v tesnote, v
tolpe, sredi trevozhnogo, to zhalostlivogo, to radostnogo govora
otovsyudu sbezhavshegosya prostonarod'ya, ya slyshal zapah tvoih
devich'ih volos, shei, holstinkovogo plat'ya -- i vot vdrug
reshilsya, vzyal, ves' zamiraya, tvoyu ruku...
Za mostom ya podnyalsya na vzgor'e, poshel v gorod moshchenoj
dorogoj.
V gorode ne bylo nigde ni edinogo ognya, ni odnoj zhivoj
dushi. Vse bylo nemo i prostorno, spokojno i pechal'no -- pechal'yu
russkoj stepnoj nochi, spyashchego stepnogo goroda. Odni sady chut'
slyshno, ostorozhno trepetali listvoj ot rovnogo toka slabogo
iyul'skogo vetra, kotoryj tyanul otkuda-to s polej, laskovo dul
na menya. YA shel -- bol'shoj mesyac tozhe shel, katyas' i skvozya v
chernote vetvej zerkal'nym krugom; shirokie ulicy lezhali v teni
-- tol'ko v domah napravo, do kotoryh ten' ne dostigala,
osveshcheny byli belye steny i traurnym glyancem perelivalis'
chernye stekla; a ya shel v teni, stupal po pyatnistomu trotuaru,
-- on skvozisto ustlan byl chernymi shelkovymi kruzhevami. U nee
bylo takoe vechernee plat'e, ochen' naryadnoe, dlinnoe i strojnoe.
Ono neobyknovenno shlo k ee tonkomu stanu i chernym molodym
glazam. Ona v nem byla tainstvenna i oskorbitel'no ne obrashchala
na menya vnimaniya. Gde eto bylo? V gostyah u kogo?
Cel' moya sostoyala v tom, chtoby pobyvat' na Staroj ulice. I
ya mog projti tuda drugim, blizhnim putem. No ya ottogo svernul v
eti prostornye ulicy v sadah, chto hotel vzglyanut' na gimnaziyu.
I, dojdya do nee, opyat' podivilsya: i tut vse ostalos' takim, kak
polveka nazad; kamennaya ograda, kamennyj dvor, bol'shoe kamennoe
zdanie vo dvore -- vse tak zhe kazenno, skuchno, kak bylo
kogda-to, pri mne. YA pomedlil u vorot, hotel vyzvat' v sebe
grust', zhalost' vospominanij -- i ne mog: da, vhodil v eti
voroga sperva strizhennyj pod grebenku pervoklassnik v noven'kom
sinem kartuze s serebryanymi pal'mochkami nad kozyr'kom i v novoj
shinel'ke s serebryanymi pugovicami, potom hudoj yunosha v seroj
kurtke i v shchegol'skih pantalonah so shtripkami; no razve eto ya?
Staraya ulica pokazalas' mne tol'ko nemnogo uzhe, chem
kazalas' prezhde. Vse prochee bylo neizmenno. Uhabistaya mostovaya,
ni odnogo derevca, po obe storony zapylennye kupecheskie doma,
trotuary tozhe uhabistye, takie, chto luchshe idti sredinoj ulicy,
v polnom mesyachnom svete... I noch' byla pochti takaya zhe, kak ta.
Tol'ko ta byla v konce avgusta, kogda ves' gorod pahnet
yablokami, kotorye gorami lezhat na bazarah, i tak tepla, chto
naslazhdeniem bylo idti v odnoj kosovorotke, podpoyasannoj
kavkazskim remeshkom... Mozhno li pomnit' etu noch' gde-to tam,
budto by v nebe?
YA vse-taki ne reshilsya dojti do vashego doma. I on, verno,
ne izmenilsya, no tem strashnee uvidat' ego. Kakie-to chuzhie,
novye lyudi zhivut v nem teper'. Tvoj otec, tvoya mat', tvoj brat
-- vse perezhili tebya, moloduyu, no v svoj srok tozhe umerli. Da i
u menya vse umerli; i ne tol'ko rodnye, no i mnogie, mnogie, s
kem ya, v druzhbe ili priyatel'stve, nachinal zhizn'; davno li
nachinali i oni, uverennye, chto ej i konca ne budet, a vse
nachalos', proteklo i zavershilos' na moih glazah, -- tak bystro
i na moih glazah! I ya sel na tumbu vozle kakogo-to kupecheskogo
doma, nepristupnogo za svoimi zamkami i vorotami, i stal
dumat', kakoj ona byla v te dalekie, nashi s nej vremena: prosto
ubrannye temnye volosy, yasnyj vzglyad, legkij zagar yunogo lica,
legkoe letnee plat'e, pod kotorym neporochnost', krepost' i
svoboda molodogo tela... |to bylo nachalo nashej lyubvi, vremya eshche
nichem ne omrachennogo schast'ya, blizosti, doverchivosti,
vostorzhennoj nezhnosti, radosti...
Est' nechto sovsem osoboe v teplyh i svetlyh nochah russkih
uezdnyh gorodov v konce leta. Kakoj mir, kakoe blagopoluchie!
Brodit po nochnomu veselomu gorodu starik s kolotushkoj, no
tol'ko dlya sobstvennogo udovol'stviya: nechego sterech', spite
spokojno, dobrye lyudi, vas sterezhet Bozh'e blagovolenie, eto
vysokoe siyayushchee nebo, na kotoroe bezzabotno poglyadyvaet starik,
brodya po nagretoj za den' mostovoj i tol'ko izredka, dlya
zabavy, zapuskaya kolotushkoj plyasovuyu trel'. I vot v takuyu noch',
v tot pozdnij chas, kogda v gorode ne spal tol'ko on odin, ty
zhdala menya v vashem uzhe podsohshem k oseni sadu, i ya tajkom
proskol'znul v nego: tiho otvoril kalitku, zaranee otpertuyu
toboj, tiho i bystro probezhal po dvoru i za saraem v glubine
dvora voshel v pestryj sumrak sada, gde slabo belelo vdali, na
skam'e pod yablonyami, tvoe plat'e, i, bystro podojdya, s
radostnym ispugom vstretil blesk tvoih zhdushchih glaz.
I my sideli, sideli v kakom-to nedoumenii schast'ya. Odnoj
rukoj ya obnimal tebya, slysha bienie tvoego serdca, v drugoj
derzhal tvoyu ruku, chuvstvuya cherez nee vsyu tebya. I bylo uzhe tak
pozdno, chto dazhe i kolotushki ne bylo slyshno, -- leg gde-nibud'
na skam'e i zadremal s trubkoj v zubah starik, greyas' v
mesyachnom svete. Kogda ya glyadel vpravo, ya videl, kak vysoko i
bezgreshno siyaet nad dvorom mesyac i ryb'im bleskom blestit krysha
doma. Kogda glyadel vlevo, videl zarosshuyu suhimi travami
dorozhku, propadavshuyu pod drugimi yablonyami, a za nimi nizko
vyglyadyvavshuyu iz-za kakogo-to drugogo sada odinokuyu zelenuyu
zvezdu, teplivshuyusya besstrastno i vmeste s tem vyzhidatel'no,
chto-to bezzvuchno govorivshuyu. No i dvor i zvezdu ya videl tol'ko
mel'kom -- odno bylo v mire: legkij sumrak i luchistoe mercanie
tvoih glaz v sumrake.
A potom ty provodila menya do kalitki, i ya skazal:
-- Esli est' budushchaya zhizn' i my vstretimsya v nej, ya stanu
tam na koleni i poceluyu tvoi nogi za vse, chto ty dala mne na
zemle.
YA vyshel na seredinu svetloj ulicy i poshel na svoe
podvor'e. Obernuvshis', videl, chto vse eshche beleet v kalitke.
Teper', podnyavshis' s tumby, ya poshel nazad tem zhe putem,
kakim prishel. Net, u menya byla, krome Staroj ulicy, i drugaya
cel', v kotoroj mne bylo strashno priznat'sya sebe, no ispolnenie
kotoroj, ya znal, bylo neminuemo. I ya poshel -- vzglyanut' i ujti
uzhe navsegda.
Doroga byla opyat' znakoma. Vse pryamo, potom vlevo, po
bazaru, a s bazara -- po Monastyrskoj -- k vyezdu iz goroda.
Bazar kak by drugoj gorod v gorode. Ochen' pahuchie ryady. V
Obzhornom ryadu, pod navesami nad dlinnymi stolami i skam'yami,
sumrachno. V Skobyanom visit na cepi nad sredinoj prohoda ikona
bol'sheglazogo Spasa v rzhavom oklade. V Muchnom po utram vsegda
begali, klevali po mostovoj celoj staej golubi. Idesh' v
gimnaziyu -- skol'ko ih! I vse tolstye, s raduzhnymi zobami --
klyuyut i begut, zhenstvenno, shchepotko vilyayas', pokachivayas',
odnoobrazno podergivaya golovkami, budto ne zamechaya tebya:
vzletayut, svistya kryl'yami, tol'ko togda, kogda chut' ne
nastupish' na kakogo-nibud' iz nih. A noch'yu tut bystro i
ozabochenno nosilis' krupnye temnye krysy, gadkie i strashnye.
Monastyrskaya ulica -- prolet v polya i doroga: odnim iz
goroda domoj, v derevnyu, drugim -- v gorod mertvyh. V Parizhe
dvoe sutok vydelyaetsya dom nomer takoj-to na takoj-to ulice izo
vseh prochih domov chumnoj butaforiej pod容zda, ego traurnogo s
serebrom obramleniya, dvoe sutok lezhit v pod容zde na traurnom
pokrove stolika list bumagi v traurnoj kajme -- na nem
raspisyvayutsya v znak sochuvstviya vezhlivye posetiteli; potom, v
nekij poslednij srok, ostanavlivaetsya u pod容zda ogromnaya, s
traurnym baldahinom, kolesnica, derevo kotoroj cherno-smolisto,
kak chumnoj grob, zakruglenno vyrezannye poly baldahina
svidetel'stvuyut o nebesah krupnymi belymi zvezdami, a ugly
kryshi uvenchany kudrevatymi chernymi sultanami -- per'yami strausa
iz preispodnej; v kolesnicu vpryazheny roslye chudovishcha v ugol'nyh
rogatyh poponah s belymi kol'cami glaznic; na beskonechno
vysokih kozlah sidit i zhdet vynosa staryj propojca, tozhe
simvolicheski naryazhennyj v butaforskij grobnyj mundir i takuyu zhe
treugol'nuyu shlyapu, vnutrenne, dolzhno byt', vsegda uhmylyayushchijsya
na eti torzhestvennye slova! "Requiem aeternam dona eis, Domine,
et lux perpetua luceat eis"1. -- Tut vse drugoe. Duet s polej
po Monastyrskoj veterok, i nesut navstrechu emu na polotencah
otkrytyj grob, pokachivaetsya risovoe lico s pestrym venchikom na
lbu, nad zakrytymi vypuklymi vekami. Tak nesli i ee.
Na vyezde, sleva ot shosse, monastyr' vremen Alekseya
Mihajlovicha, krepostnye, vsegda zakrytye vorota i krepostnye
steny, iz-za kotoryh blestyat zolochenye repy sobora. Dal'she,
sovsem v pole, ochen' prostrannyj kvadrat drugih sten, no
nevysokih: v nih zaklyuchena celaya roshcha, razbitaya peresekayushchimisya
dolgimi prospektam, po storonam kotoryh, pod starymi vyazami,
lipami i berezami, vse useyano raznoobraznymi krestami i
pamyatnikami. Tut vorota byli raskryty nastezh', i ya uvidel
glavnyj prospekt, rovnyj, beskonechnyj. YA nesmelo snyal shlyapu i
voshel. Kak pozdno i kak nemo! Mesyac stoyal za derev'yami uzhe
nizko, no vse vokrug, naskol'ko hvatal glaz, bylo eshche yasno
vidno. Vse prostranstvo etoj roshchi mertvyh, krestov i pamyatnikov
ee uzorno pestrelo v prozrachnoj teni. Veter stih k
predrassvetnomu chasu -- svetlye i temnye pyatna, vse pestrivshie
pod derev'yami, spali. V dali roshchi, iz-za kladbishchenskoj cerkvi,
vdrug chto-to mel'knulo i s beshenoj bystrotoj, temnym klubkom
poneslos' na menya -- ya, vne sebya, sharahnulsya v storonu, vsya
golova u menya srazu oledenela i styanulas', serdce rvanulos' i
zamerlo... CHto eto bylo? Proneslos' i skrylos'. No serdce v
grudi tak i ostalos' stoyat'. I tak, s ostanovivshimsya serdcem,
nesya ego v sebe, kak tyazhkuyu chashu, ya dvinulsya dal'she. YA znal,
kuda nado idti, ya shel vse pryamo po prospektu -- i v samom konce
ego, uzhe v neskol'kih shagah ot zadnej steny, ostanovilsya:
peredo mnoj, na rovnom meste, sredi suhih trav, odinoko lezhal
udlinennyj i dovol'no uzkij kamen', vozglaviem k stene. Iz-za
steny zhe divnym samocvetom glyadela nevysokaya zelenaya zvezda,
luchistaya, kak ta, prezhnyaya, no nemaya, nepodvizhnaya.
19 oktyabrya 1938
V odinnadcatom chasu vechera skoryj poezd Moskva --
Sevastopol' ostanovilsya na malen'koj stancii za Podol'skom, gde
emu ostanovki ne polagalos', i chego-to zhdal na vtorom puti. V
poezde, k opushchennomu oknu vagona pervogo klassa, podoshli
gospodin i dama. CHerez rel'sy perehodil konduktor s krasnym
fonarem v visyashchej ruke, i dama sprosila:
-- Poslushajte, pochemu my stoim?
Konduktor otvetil, chto opazdyvaet vstrechnyj kur'erskij.
Na stancii bylo temno i pechal'no. Davno nastupili sumerki,
no na zapade, za stanciej, za cherneyushchimi lesistymi polyami, vse
eshche mertvenno svetila dolgaya letnyaya moskovskaya zarya. V okno
syro pahlo bolotom. V tishine slyshen byl otkuda-to ravnomernyj i
kak budto tozhe syroj skrip dergacha.
On oblokotilsya na okno, ona na ego plecho.
-- Odnazhdy ya zhil v etoj mestnosti na kanikulah, -- skazal
on. -- Byl repetitorom v odnoj dachnoj usad'be, verstah v pyati
otsyuda. Skuchnaya mestnost'. Melkij les, soroki, komary i
strekozy. Vida nigde nikakogo. V usad'be lyubovat'sya gorizontom
mozhno bylo tol'ko s mezonina, Dom, konechno, v russkom dachnom
stile i ochen' zapushchennyj, -- hozyaeva byli lyudi obednevshie, --
za domom nekotoroe podobie sada, za sadom ne to ozero, ne to
boloto, zarosshee kugoj i kuvshinkami, i neizbezhnaya ploskodonka
vozle topkogo berega.
-- I, konechno, skuchayushchaya dachnaya devica, kotoruyu ty katal
po etomu bolotu.
-- Da, vse, kak polagaetsya. Tol'ko devica byla sovsem ne
skuchayushchaya. Katal ya ee vse bol'she po nocham, i vyhodilo dazhe
poetichno. Na zapade nebo vsyu noch' zelenovatoe, prozrachnoe, i
tam, na gorizonte, vot kak sejchas, vse chto-to tleet i tleet...
Veslo nashlos' tol'ko odno i to vrode lopaty, i ya greb im, kak
dikar', -- to napravo, to nalevo. Na protivopolozhnom beregu
bylo temno ot melkogo lesa, no za nim vsyu noch' stoyal etot
strannyj polusvet. I vezde nevoobrazimaya tishina -- tol'ko
komary noyut i strekozy letayut. Nikogda ne dumal, chto oni letayut
po nocham, -- okazalos', chto zachem-to letayut. Pryamo strashno.
Zashumel nakonec vstrechnyj poezd, naletel s grohotom i
vetrom, slivshis' v odnu zolotuyu polosu osveshchennyh okon, i
pronessya mimo. Vagon totchas tronulsya. Provodnik voshel v kupe,
osvetil ego i stal gotovit' posteli,
-- Nu i chto zhe u vas s etoj devicej bylo? Nastoyashchij roman?
Ty pochemu-to nikogda ne rasskazyval mne o nej. Kakaya ona byla?
-- Hudaya, vysokaya. Nosila zheltyj sitcevyj sarafan i
krest'yanskie chun'ki na bosu nogu, pletennye iz kakoj-to
raznocvetnoj shersti.
-- Tozhe, znachit, v russkom stile?
-- Dumayu, chto bol'she vsego v stile bednosti. Ne vo chto
odet'sya, nu i sarafan. Krome togo, ona byla hudozhnica, uchilas'
v Stroganovskom uchilishche zhivopisi. Da ona i sama byla zhivopisna,
dazhe ikonopisna. Dlinnaya chernaya kosa na spine, smugloe lico s
malen'kimi temnymi rodinkami, uzkij pravil'nyj nos, chernye
glaza, chernye brovi... Volosy suhie i zhestkie slegka
kurchavilis'. Vse eto, pri zheltom sarafane i belyh kisejnyh
rukavah sorochki, vydelyalos' ochen' krasivo. Lodyzhki i nachalo
stupni v chun'kah -- vse suhoe, s vystupayushchimi pod tonkoj
smugloj kozhej kostyami.
-- YA znayu etot tip. U menya na kursah takaya podruga byla.
Isterichka, dolzhno byt'.
-- Vozmozhno. Tem bolee, chto licom byla pohozha na mat', a
mat', rodom kakaya-to knyazhna s vostochnoj krov'yu, stradala chem-to
vrode chernoj melanholii. Vyhodila tol'ko k stolu. Vyjdet, syadet
i molchit, pokashlivaet, ne podnimaya glaz, i vse perekladyvaet to
nozh, to vilku. Esli zhe vdrug zagovorit, to tak neozhidanno i
gromko, chto vzdrognesh'.
-- A otec?
-- Tozhe molchalivyj i suhoj, vysokij; otstavnoj voennyj.
Prost i mil byl tol'ko ih mal'chik, kotorogo ya repetiroval.
Provodnik vyshel iz kupe, skazal, chto posteli gotovy, i
pozhelal pokojnoj nochi.
-- A kak ee zvali?
-- Rusya.
-- |to chto zhe za imya?
-- Ochen' prostoe -- Marusya.
-- Nu i chto zhe, ty byl ochen' vlyublen v nee?
-- Konechno, kazalos', chto uzhasno,
-- A ona?
On pomolchal i suho otvetil:
-- Veroyatno, i ej tak kazalos'. No pojdem spat'. YA uzhasno
ustal za den'.
-- Ochen' milo! Tol'ko darom zainteresoval. Nu, rasskazhi
hot' v dvuh slovah, chem i kak vash roman konchilsya.
-- Da nichem. Uehal, i delu konec.
-- Pochemu zhe ty ne zhenilsya na nej?
-- Ochevidno, predchuvstvoval, chto vstrechu tebya.
-- Net, ser'ezno?
-- Nu, potomu, chto ya zastrelilsya, a ona zakololas'
kinzhalom...
I, umyvshis' i pochistiv zuby, oni zatvorilis' v
obrazovavshejsya tesnote kupe, razdelis' i s dorozhnoj otradoj
legli pod svezhee glyancevitoe polotno prostyn' i na takie zhe
podushki, vse skol'zivshie s pripodnyatogo izgolov'ya.
Sine-lilovyj glazok nad dver'yu tiho glyadel v temnotu. Ona
skoro zasnula, on ne spal, lezhal, kuril i myslenno smotrel v to
leto...
Na tele u nee tozhe bylo mnogo malen'kih temnyh rodinok --
eta osobennost' byla prelestna. Ottogo, chto ona hodila v myagkoj
obuvi, bez kablukov, vse telo ee volnovalos' pod zheltym
sarafanom. Sarafan byl shirokij, legkij, i v nem tak svobodno
bylo ee dolgomu devich'emu telu. Odnazhdy ona promochila v dozhd'
nogi, vbezhala iz sada v gostinuyu, i on kinulsya razuvat' i
celovat' ee mokrye uzkie stupni -- podobnogo schast'ya ne bylo vo
vsej ego zhizni. Svezhij, pahuchij dozhd' shumel vse bystree i gushche
za otkrytymi na balkon dveryami, v potemnevshem dome vse spali
posle obeda -- i kak strashno ispugal ego i ee kakoj-to chernyj s
metallicheski-zelenym otlivom petuh v bol'shoj ognennoj korone,
vdrug tozhe vbezhavshij iz sada so stukom kogotkov po polu v tu
samuyu goryachuyu minutu, kogda oni zabyli vsyakuyu ostorozhnost'.
Uvidav, kak oni vskochili s divana, on toroplivo i sognuvshis',
tochno iz delikatnosti, pobezhal nazad pod dozhd' s opushchennym
blestyashchim hvostom...
Pervoe vremya ona vse priglyadyvalas' k nemu; kogda on
zagovarival s nej, temno krasnela i otvechala nasmeshlivym
bormotaniem; za stolom chasto zadevala ego, gromko obrashchayas' k
otcu:
-- Ne ugoshchajte ego, papa, naprasno. On varenikov ne lyubit.
Vprochem, on i okroshki ne lyubit, i lapshi ne lyubit, i prostokvashu
preziraet, i tvorog nenavidit.
Po utram on byl zanyat s mal'chikom, ona po hozyajstvu --
ves' dom byl na nej. Obedali v chas, i posle obeda ona uhodila k
sebe v mezonin ili, esli ne bylo dozhdya, v sad, gde stoyal pod
berezoj ee mol'bert, i, otmahivayas' ot komarov, pisala s
natury. Potom stala vyhodit' na balkon, gde on posle obeda
sidel s knigoj v kosom kamyshovom kresle, stoyala, zalozhiv ruki
za spinu, i posmatrivala na nego s neopredelennoj usmeshkoj:
-- Mozhno uznat', kakie premudrosti vy izvolite
shtudirovat'?
-- Istoriyu francuzskoj revolyucii.
-- Ah, bog moj! YA i ne znala, chto u nas v dome okazalsya
revolyucioner!
-- A chto zh vy svoyu zhivopis' zabrosili?
-- Vot-vot i sovsem zabroshu. Ubedilas' v svoej
bezdarnosti.
-- A vy pokazhite mne chto-nibud' iz vashih pisanij.
-- A vy dumaete, chto vy chto-nibud' smyslite v zhivopisi?
-- Vy strashno samolyubivy.
-- Est' tot greh...
Nakonec predlozhila emu odnazhdy pokatat'sya po ozeru, vdrug
reshitel'no skazala:
-- Kazhetsya, dozhdlivyj period nashih tropicheskih mest
konchilsya. Davajte razvlekat'sya. Dushegubka nasha, pravda,
dovol'no gnilaya i s dyryavym dnom, no my s Petej vse dyry zabili
kugoj...
Den' byl zharkij, parilo, pribrezhnye travy, ispeshchrennye
zheltymi cvetochkami kurinoj slepoty, byli dushno nagrety vlazhnym
teplom, i nad nimi nizko vilis' nesmetnye bledno-zelenye
motyl'ki.
On usvoil sebe ee postoyannyj nasmeshlivyj ton i, podhodya k
lodke, skazal:
-- Nakonec-to vy snizoshli do menya!
-- Nakonec-to vy sobralis' s myslyami otvetit' mne! --
bojko otvetila ona i prygnula na nos lodki, raspugav lyagushek,
so vseh storon zashlepavshih v vodu, no vdrug diko vzvizgnula i
podhvatila sarafan do samyh kolen, topaya nogami:
-- Uzh! Uzh!
On mel'kom uvidal blestyashchuyu smuglost' ee golyh nog,
shvatil s nosa veslo, stuknul im izvivavshegosya po dnu lodki uzha
i, poddev ego, daleko otbrosil v vodu.
Ona byla bledna kakoj-to indusskoj blednost'yu, rodinki na
ee lice stali temnej, chernota volos i glaz kak budto eshche
chernee. Ona oblegchenno peredohnula:
-- Oh, kakaya gadost'. Nedarom slovo uzhas proishodit ot
uzha. Oni u nas tut povsyudu, i v sadu, i pod domom... I Petya,
predstav'te, beret ih v ruki!
Vpervye zagovorila ona s nim prosto, i vpervye vzglyanuli
oni drug drugu v glaza pryamo.
-- No kakoj vy molodec! Kak vy ego zdorovo stuknuli!
Ona sovsem prishla v sebya, ulybnulas' i, perebezhav s nosa
na kormu, veselo sela. V svoem ispuge ona porazila ego
krasotoj, sejchas on s nezhnost'yu podumal: da, ona sovsem eshche
devchonka! No, sdelav ravnodushnyj vid, ozabochenno pereshagnul v
lodku, i, upiraya veslom v studenistoe dno, povernul ee vpered
nosom i potyanul po sputannoj gushche podvodnyh trav na zelenye
shchetki kugi i cvetushchie kuvshinki, vse vperedi pokryvavshie
sploshnym sloem svoej tolstoj, krugloj listvy, vyvel ee na vodu
i sel na lavochku poseredine, grebya napravo i nalevo.
-- Pravda, horosho? -- kriknula ona.
-- Ochen'! -- otvetil on, snimaya kartuz, i obernulsya k nej:
-- Bud'te dobry kinut' vozle sebya, a to ya smahnu ego v eto
koryto, kotoroe, izvinite, vse-taki protekaet i polno p'yavok.
Ona polozhila kartuz k sebe na koleni.
-- Da ne bespokojtes', kin'te kuda popalo.
Ona prizhala kartuz k grudi:
-- Net, ya ego budu berech'!
U nego opyat' nezhno drognulo serdce, no on opyat' otvernulsya
i stal usilenno zapuskat' veslo v blestevshuyu sredi kugi i
kuvshinok vodu.
K licu i rukam lipli komary, krugom vse slepilo teplym
serebrom: parnoj vozduh, zybkij solnechnyj svet, kurchavaya
belizna oblakov, myagko siyavshih v nebe i v progalinah vody sredi
ostrovov iz kugi i kuvshinok; vezde bylo tak melko, chto vidno
bylo dno s podvodnymi travami, no ono kak-to ne meshalo toj
bezdonnoj glubine, v kotoruyu uhodilo otrazhennoe nebo s
oblakami. Vdrug ona opyat' vzvizgnula -- i lodka povalilas' na
bok: ona sunula s kormy ruku v vodu i, pojmav stebel' kuvshinki,
tak rvanula ego k sebe, chto zavalilas' vmeste s lodkoj -- on
edva uspel vskochit' i pojmat' ee podmyshki. Ona zahohotala i,
upav na kormu spinoj, bryznula s mokroj ruki pryamo emu v glaza.
Togda on opyat' shvatil ee i, ne ponimaya, chto delaet, poceloval
v hohochushchie guby. Ona bystro obnyala ego za sheyu i nelovko
pocelovala v shcheku...
S teh por oni stali plavat' po nocham. Na drugoj den' ona
vyzvala ego posle obeda v sad i sprosila:
-- Ty menya lyubish'?
On goryacho otvetil, pomnya vcherashnie pocelui v lodke:
-- S pervogo dnya nashej vstrechi!
-- I ya, -- skazala ona. -- Net, snachala nenavidela -- mne
kazalos', chto ty sovsem ne zamechaesh' menya. No, slava bogu, vse
eto uzhe proshloe. Nynche vecherom, kak vse ulyagutsya, stupaj opyat'
tuda i zhdi menya. Tol'ko vyjdi iz domu kak mozhno ostorozhnee --
mama za kazhdym shagom moim sledit, revniva do bezumiya.
Noch'yu ona prishla na bereg s pledom na ruke. Ot radosti on
vstretil ee rasteryanno, tol'ko sprosil:
-- A pled zachem?
-- Kakoj glupyj. Nam zhe budet holodno. Nu, skorej sadis' i
grebi k tomu beregu...
Vsyu dorogu oni molchali. Kogda podplyli k lesu na toj
storone, ona skazala:
-- Nu vot. Teper' idi ko mne. Gde pled? Ah, on podo mnoj.
Prikroj menya, ya ozyabla, i sadis'. Vot tak... Net, pogodi, vchera
my celovalis' kak-to bestolkovo, teper' ya snachala sama poceluyu
tebya, tol'ko tiho, tiho. A ty obnimi menya... vezde...
Pod sarafanom u nee byla tol'ko sorochka. Ona nezhno, edva
kasayas', celovala ego v kraya gub. On, s pomutivshejsya golovoj,
kinul ee na kormu. Ona isstuplenno obnyala ego...
Polezhav v iznemozhenii, ona pripodnyalas' i s ulybkoj
schastlivoj ustalosti i eshche ne utihshej boli skazala:
-- Teper' my muzh s zhenoj. Mama govorit, chto ona ne
perezhivet moego zamuzhestva, no ya sejchas ne hochu ob etom
dumat'... Znaesh', ya hochu iskupat'sya, strashno lyublyu po nocham...
CHerez golovu ona razdelas', zabelela v sumrake vsem svoim
dolgim telom i stala obvyazyvat' golovu kosoj, podnyav ruki,
pokazyvaya temnye myshki i podnyavshiesya grudi, ne stydyas' svoej
nagoty i temnogo myska pod zhivotom. Obvyazav, bystro pocelovala
ego, vskochila na nogi, plashmya upala v vodu, zakinula golovu
nazad i shumno zakolotila nogami.
Potom on, spesha, pomog ej odet'sya i zakutat'sya v pled. V
sumrake skazochno byli vidny ee chernye glaza i chernye volosy,
obvyazannye kosoj. On bol'she ne smel kasat'sya ee, tol'ko celoval
ee ruki i molchal ot nesterpimogo schast'ya. Vse kazalos', chto
kto-to est' v temnote pribrezhnogo lesa, molcha tleyushchego koe-gde
svetlyakami, -- stoit i slushaet. Inogda tam chto-to ostorozhno
shurshalo. Ona podnimala golovu:
-- Postoj, chto eto?
-- Ne bojsya, eto, verno, lyagushka vypolzaet na bereg. Ili
ezh v lesu...
-- A esli kozerog?
-- Kakoj kozerog?
-- YA ne znayu. No ty tol'ko podumaj: vyhodit iz lesu
kakoj-to kozerog, stoit i smotrit... Mne tak horosho, mne
hochetsya boltat' strashnye gluposti!
I on opyat' prizhimal k gubam ee ruki, inogda kak chto-to
svyashchennoe celoval holodnuyu grud'. Kakim sovsem novym sushchestvom
stala ona dlya nego! I stoyal i ne gas za chernotoj nizkogo lesa
zelenovatyj polusvet, slabo otrazhavshijsya v plosko beleyushchej vode
vdali, rezko, sel'dereem, pahli rosistye pribrezhnye rasteniya,
tainstvenno, prositel'no nyli nevidimye komary -- i letali,
letali s tihim treskom nad lodkoj i dal'she, nad etoj po-nochnomu
svetyashchejsya vodoj, strashnye, bessonnye strekozy. I vse gde-to
chto-to shurshalo, polzlo, probiralos'...
CHerez nedelyu on byl bezobrazno, s pozorom, oshelomlennyj
uzhasom sovershenno vnezapnoj razluki, vygnan iz domu.
Kak-to posle obeda oni sideli v gostinoj i, kasayas'
golovami, smotreli kartinki v staryh nomerah "Nivy".
-- Ty menya eshche ne razlyubila? -- tiho sprashival on, delaya
vid, chto vnimatel'no smotrit.
-- Glupyj. Uzhasno glupyj! -- sheptala ona.
Vdrug poslyshalis' myagko begushchie shagi -- i na poroge vstala
v chernom shelkovom istrepannom halate i istertyh saf'yanovyh
tuflyah ee poloumnaya mat'. CHernye glaza ee tragicheski sverkali.
Ona vbezhala, kak na scenu, i kriknula:
-- YA vse ponyala! YA chuvstvovala, ya sledila! Negodyaj, ej ne
byt' tvoeyu!
I, vskinuv ruku v dlinnom rukave, oglushitel'no vystrelila
iz starinnogo pistoleta, kotorym Petya pugal vorob'ev, zaryazhaya
ego tol'ko porohom. On, v dymu, brosilsya k nej, shvatil ee
cepkuyu ruku. Ona vyrvalas', udarila ego pistoletom v lob, v
krov' rassekla emu brov', shvyrnula im v nego i, slysha, chto po
domu begut na krik i vystrel, stala krichat' s penoj na sizyh
gubah eshche teatral'nee:
-- Tol'ko cherez moj trup pereshagnet ona k tebe! Esli
sbezhit s toboj, v tot zhe den' poveshus', broshus' s kryshi!
Negodyaj, von iz moego doma! Mar'ya Viktorovna, vybirajte: mat'
ili on!
Ona prosheptala:
-- Vy, vy, mama...
On ochnulsya, otkryl glaza -- vse tak zhe neuklonno,
zagadochno, mogil'no smotrel na nego iz chernoj temnoty
sine-lilovyj glazok nad dver'yu, i vse s toj zhe neuklonno
rvushchejsya vpered bystrotoj nessya, pruzhinya, kachayas', vagon. Uzhe
daleko, daleko ostalsya tot pechal'nyj polustanok. I uzh celyh
dvadcat' let tomu nazad bylo vse eto -- pereleski, soroki,
bolota, kuvshinki, uzhi, zhuravli... Da, ved' byli eshche zhuravli --
kak zhe on zabyl o nih! Vse bylo stranno v to udivitel'noe leto,
stranna i para kakih-to zhuravlej, otkuda-to priletavshih ot
vremeni do vremeni na pribrezh'e bolota, i to, chto oni tol'ko ee
odnu podpuskali k sebe i, vygibaya tonkie, dlinnye shei s ochen'
strogim, no blagosklonnym lyubopytstvom smotreli na nee sverhu,
kogda ona, myagko i legko razbezhavshis' k nim v svoih
raznocvetnyh chun'kah, vdrug sadilas' pered nimi na kortochki,
raspustivshi na vlazhnoj i teploj zeleni pribrezh'ya svoj zheltyj
sarafan, i s detskim zadorom zaglyadyvala v ih prekrasnye i
groznye chernye zrachki, uzko shvachennye kol'com temno-serogo
rajka. On smotrel na nee i na nih izdali, v binokl', i chetko
videl ih malen'kie blestyashchie golovki, -- dazhe ih kostyanye
nozdri, skvazhiny krepkih, bol'shih klyuvov, kotorymi oni s odnogo
udara ubivali uzhej. Kurguzye tulovishcha ih s pushistymi puchkami
hvostov byli tugo pokryty stal'nym operen'em, cheshujchatye trosti
nog ne v meru dlinny i tonki -- u odnogo sovsem chernye, u
drugogo zelenovatye. Inogda oni oba celymi chasami stoyali na
odnoj noge v neponyatnoj nepodvizhnosti, inogda ni s togo ni s
sego podprygivali, raskryvaya ogromnye kryl'ya; a ne to vazhno
progulivalis', vystupali medlenno, merno, podnimali lapy, v
komok szhimaya tri ih pal'ca, a stavili razlato, razdvigaya
pal'cy, kak hishchnye kogti, i vse vremya kachali golovkami...
Vprochem, kogda ona podbegala k nim, on uzhe ni o chem ne dumal i
nichego ne videl -- videl tol'ko ee raspustivshijsya sarafan,
smertnoj istomoj sodrogayas' pri mysli o ee smuglom tele pod
nim, o temnyh rodinkah na nem. A v tot poslednij ih den', v to
poslednee ih sidenie ryadom v gostinoj na divane, nad tomom
staroj "Nivy", ona tozhe derzhala v rukah ego kartuz, prizhimala
ego k grudi, kak togda, v lodke, i govorila, blestya emu v glaza
radostnymi cherno-zerkal'nymi glazami:
-- A ya tak lyublyu tebya teper', chto mne net nichego milee
dazhe vot etogo zapaha vnutri kartuza, zapaha tvoej golovy i
tvoego gadkogo odekolona!
Za Kurskom, v vagone-restorane, kogda posle zavtraka on
pil kofe s kon'yakom, zhena skazala emu:
-- CHto eto ty stol'ko p'esh'? |to uzhe, kazhetsya pyataya ryumka.
Vse eshche grustish', vspominaesh' svoyu dachnuyu devicu s kostlyavymi
stupnyami?
-- Grushchu, grushchu, -- otvetil on, nepriyatno usmehayas'. --
Dachnaya devica... Amata nobis quantum arnabitur nulla!2
-- |to po-latyni? CHto eto znachit?
-- |togo tebe ne nuzhno znat'.
-- Kak ty grub, -- skazala ona, nebrezhno vzdohnuv, i stala
smotret' v solnechnoe okno.
27 sentyabrya 1940
CHinovnik kazennoj palaty, vdovec, pozhiloj, zhenilsya na
moloden'koj, na krasavice, docheri voinskogo nachal'nika. On byl
molchaliv i skromen, a ona znala sebe cenu. On byl hudoj,
vysokij, chahotochnogo slozheniya nosil ochki cveta joda, govoril
neskol'ko siplo i, esli hotel skazat' chto-nibud' pogromche,
sryvalsya v fistulu. A ona byla nevelika, otlichno i krepko
slozhena, vsegda horosho odeta, ochen' vnimatel'na i hozyajstvenna
po domu, vzglyad imela zorkij. On kazalsya stol' zhe neinteresen
vo vseh otnosheniyah, kak mnozhestvo gubernskih chinovnikov, no i
pervym brakom byl zhenat na krasavice -- vse tol'ko rukami
razvodili: za chto i pochemu shli za nego takie?
I vot vtoraya krasavica spokojno voznenavidela ego
semiletnego mal'chika ot pervoj, sdelala vid, chto sovershenno ne
zamechaet ego. Togda i otec, ot straha pered nej, tozhe
pritvorilsya, budto u nego net i nikogda ne bylo syna. I
mal'chik, ot prirody zhivoj, laskovyj, stal v ih prisutstvii
boyat'sya slovo skazat', a tam i sovsem zatailsya, sdelalsya kak by
nesushchestvuyushchim v dome.
Totchas posle svad'by ego pereveli spat' iz otcovskoj
spal'ni na divanchik v gostinuyu, nebol'shuyu komnatu vozle
stolovoj, ubrannuyu sinej barhatnoj mebel'yu. No son u nego byl
bespokojnyj, on kazhduyu noch' sbival prostynyu i odeyalo na pol. I
vskore krasavica skazala gornichnoj:
-- |to bezobrazie, on ves' barhat na divane izotret.
Stelite emu, Nastya, na polu, na tom tyufyachke, kotoryj ya velela
vam spryatat' v bol'shoj sunduk pokojnoj baryni v koridore.
I mal'chik, v svoem kruglom odinochestve na vsem svete,
zazhil sovershenno samostoyatel'noj, sovershenno obosoblennoj ot
vsego doma zhizn'yu, -- neslyshnoj, nezametnoj, odinakovoj izo dnya
v den': smirenno sidit sebe v ugolke gostinoj, risuet na
grifel'noj doske domiki ili shepotom chitaet po skladam vse odnu
i tu zhe knizhechku s kartinkami, kuplennuyu eshche pri pokojnoj mame,
smotrit v okna... Spit on na polu mezhdu divanom i kadkoj s
pal'moj. On sam stelet sebe postel'ku vecherom i sam prilezhno
ubiraet, svertyvaet ee utrom i unosit v koridor v mamin sunduk.
Tam spryatano i vse ostal'noe dobrishko ego.
28 sentyabrya 1940
D'yakonov syn, seminarist, priehavshij v selo k roditelyam na
kanikuly, prosnulsya odnazhdy v temnuyu zharkuyu noch' ot zhestokogo
telesnogo vozbuzhdeniya i, polezhav, raspalil sebya eshche bol'she
voobrazheniem: dnem, pered obedom, podsmatrival iz pribrezhnogo
loznyaka nad zavod'yu rechki, kak prihodili tuda s raboty devki i,
sbrasyvaya s potnyh belyh tel cherez golovu rubashki, s shumom i
hohotom, zadiraya lica, vygibaya spiny, kidalis' v goryacho
blestevshuyu vodu; potom, ne vladeya soboj, vstal, prokralsya v
temnote cherez sency v kuhnyu, gde bylo cherno i zharko, kak v
toplenoj pechi, nasharil, protyagivaya vpered ruki, nary, na
kotoryh spala kuharka, nishchaya, bezrodnaya devka, slyvshaya
durochkoj, i ona, ot straha, dazhe ne kriknula. ZHil on s nej s
teh por vse leto i prizhil mal'chika, kotoryj i stal rasti pri
materi v kuhne. D'yakon, d'yakonica, sam batyushka i ves' ego dom,
vsya sem'ya lavochnika i uryadnik s zhenoj, vse znali, ot kogo etot
mal'chik, i seminarist, priezzhaya na kanikuly, videt' ne mog ego
ot zlobnogo styda za svoyu proshloe: zhil s durochkoj!
Kogda on konchil kurs, -- "blestyashche!", kak vsem rasskazyval
d'yakon, -- i opyat' priehal k roditelyam na leto pered
postupleniem v akademiyu, oni v pervyj zhe prazdnik nazvali k chayu
gostej, chtoby pogordit'sya pered nimi budushchim akademikom. Gosti
tozhe govorili o ego blestyashchej budushchnosti, pili chaj, eli raznye
varen'ya, i schastlivyj d'yakon zavel sredi ih ozhivlennoj besedy
zashipevshij i potom gromko zakrichavshij grammofon.
Vse smolkli i s ulybkami udovol'stviya stali slushat'
podmyvayushchie zvuki "Po ulice mostovoj", kak vdrug v komnatu
vletel i nelovko, ne v lad zaplyasal, zatopal kuharkin mal'chik,
kotoromu mat', dumaya vseh umilit' im, sduru shepnula: "Begi,
poplyashi, detochka". Vse rasteryalis' ot neozhidannosti, a d'yakonov
syn, pobagrovev, kinulsya na nego podobno tigru i s takoj siloj
shvyrnul von iz komnaty, chto mal'chik kubarem pokatilsya v
prihozhuyu.
Na drugoj den' d'yakon i d'yakonica, po ego trebovaniyu,
kuharku prognali. Oni byli lyudi dobrye i zhalostlivye, ochen'
privykli k nej, polyubili ee za ee bezotvetnost', poslushanie i
vsyacheski prosili syna smilostivit'sya. No on ostalsya
nepreklonen, i ego ne posmeli oslushat'sya. K vecheru kuharka,
tiho placha i derzha v odnoj ruke svoj uzelok, a v drugoj ruchku
mal'chika, ushla so dvora.
Vse leto posle togo ona hodila s nim po derevnyam i selam,
pobirayas' Hrista radi. Ona obnosilas', obtrepalas', speklas' na
vetru i na solnce, ishudala do kostej i kozhi, no byla
neutomima. Ona shla bosaya, s deryuzhnoj sumoj cherez plecho,
podpirayas' vysokoj palkoj, i v derevnyah i selah molcha klanyalas'
pered kazhdoj izboj. Mal'chik shel za nej szadi, tozhe s meshkom
cherez plechiko v staryh bashmakah ee, razbityh i zatverdevshih,
kak te oporki, chto valyayutsya gde-nibud' v ovrage.
On byl urod. U nego bylo bol'shoe, ploskoe temya v kaban'ej
krasnoj sherstke, nosik rasplyushchennyj, s shirokimi nozdryami,
glazki orehovye i ochen' blestyashchie. No kogda on ulybalsya, on byl
ochen' mil.
28 sentyabrya 1940
V iyune, iz imeniya materi, student poehal k dyade i tete, --
nuzhno bylo provedat' ih, uznat', kak oni pozhivayut, kak zdorov'e
dyadi, lishivshegosya nog generala. Student otbyval etu povinnost'
kazhdoe leto i teper' ehal s pokornym spokojstviem, ne spesha
chital v vagone vtorogo klassa, polozhiv moloduyu krugluyu lyazhku na
otval divana, novuyu knizhku Averchenki, rasseyanno smotrel v okno,
kak opuskalis' i podymalis' telegrafnye stolby s belymi
farforovymi chashechkami v vide landyshej. On pohozh byl na
moloden'kogo oficera -- tol'ko belyj kartuz s golubym okolyshem
byl u nego studencheskij, vse prochee na voennyj obrazec: belyj
kitel', zelenovatye rejtuzy, sapogi s lakirovannymi golenishchami,
portsigar s zazhigatel'nym oranzhevym zhgutom.
Dyadya i tetya byli bogaty. Kogda on priezzhal iz Moskvy
domoj, za nim vysylali na stanciyu tyazhelyj tarantas, paru
rabochih loshadej i ne kuchera, a rabotnika. A na stancii dyadi on
vsegda vstupal na nekotoroe vremya v zhizn' sovsem inuyu, v
udovol'stvie bol'shogo dostatka, nachinal chuvstvovat' sebya
krasivym, bodrym, manernym. Tak bylo i teper'. On s nevol'nym
fatovstvom sel v legkuyu kolyasku na rezinovom hodu, zapryazhennuyu
rezvoj karakovoj trojkoj, kotoroj pravil molodoj kucher v sinej
poddevke-bezrukavke i shelkovoj zheltoj rubahe.
CHerez chetvert' chasa trojka vletela, myagko igraya rossyp'yu
bubenchikov i shipya po pesku vokrug cvetnika shinami, na kruglyj
dvor obshirnoj usad'by, k perronu prostornogo novogo doma v dva
etazha. Na perron vyshel vzyat' veshchi roslyj sluga v polubachkah, v
krasnom s chernymi polosami zhilete i shtibletah. Student sdelal
lovkij i neveroyatno shirokij pryzhok iz kolyaski: ulybayas' i
raskachivayas' na hodu, na poroge vestibyulya pokazalas' tetya --
shirokij chesuchovyj balahon na bol'shom dryablom tele, krupnoe
obvisshee lico, nos yakorem i pod korichnevymi glazami zheltye
podpaliny. Ona rodstvenno rascelovala ego v shcheki, on s
pritvornoj radost'yu pripal k ee myagkoj temnoj ruke, bystro
podumav: celyh tri dnya vrat' vot tak, a v svobodnoe vremya ne
znat', chto s soboj delat'! Pritvorno i pospeshno otvechaya na ee
pritvorno-zabotlivye rassprosy o mame, on voshel za nej v
bol'shoj vestibyul', s veseloj nenavist'yu vzglyanul na neskol'ko
sgorblennoe chuchelo burogo medvedya s blestyashchimi steklyannymi
glazami, kosolapo stoyavshego vo ves' rost u vhoda na shirokuyu
lestnicu v verhnij etazh i usluzhlivo derzhavshego v kogtistyh
perednih lapah bronzovoe blyudo dlya vizitnyh kartochek, i vdrug
dazhe priostanovilsya ot otradnogo udivleniya: kreslo s polnym,
blednym, goluboglazym generalom rovno katila navstrechu k nemu
vysokaya, statnaya krasavica v serom holstinkovom plat'e, v belom
perednike i beloj kosynke, s bol'shimi serymi glazami, vsya
siyayushchaya molodost'yu, krepost'yu, chistotoj, bleskom holenyh ruk,
matovoj beliznoj lica. Celuya ruku dyadi, on uspel vzglyanut' na
neobyknovennuyu strojnost' ee plat'ya, nog. General poshutil:
-- A vot eto moya Antigona, moya dobraya putevoditel'nica,
hotya ya i ne slep, kak |dip, i osobenno na horoshen'kih zhenshchin.
Poznakom'tes', molodye lyudi.
Ona slegka ulybnulas', tol'ko poklonom otvetila na poklon
studenta.
Roslyj sluga v polubachkah i v krasnom zhilete provel ego
mimo medvedya naverh, po blestyashchej temno-zheltym derevom lestnice
s krasnym kovrom posredine i po takomu zhe koridoru, vvel v
bol'shuyu spal'nyu s mramornoj tualetnoj komnatoj ryadom -- na etot
raz v kakuyu-to druguyu, chem prezhde, i oknami v park, a ne vo
dvor. No on shel, nichego ne vidya. V golove vse eshche vertelas'
veselaya chepuha, s kotoroj on v容hal v usad'bu, -- "moj dyadya
samyh chestnyh pravil", -- no stoyalo uzhe i drugoe: vot tak
zhenshchina!
Napevaya, on stal brit'sya, myt'sya i pereodevat'sya, nadel
shtany so shtripkami, dumaya:
"Byvayut zhe takie zhenshchiny! I chto mozhno otdat' za lyubov'
takoj zhenshchiny! I kak zhe eto pri takoj krasote katat' starikov i
staruh v kreslah na kolesikah!"
I v golovu shli nelepye mysli: vot vzyat' i ostat'sya tut na
mesyac, na dva, vtajne oto vseh vojti s nej v druzhbu, v
blizost', vyzvat' ee lyubov', potom skazat': bud'te moej zhenoj,
ya ves' i naveki vash. Mama, tetya, dyadya, ih izumlenie, kogda ya
zayavlyu im o nashej lyubvi i nashem reshenii soedinit' nashi zhizni,
ih negodovanie, potom ugovory, kriki, slezy, proklyatiya, lishenie
nasledstva -- vse dlya menya nichto radi vas...
Sbegaya s lestnicy k tete i dyade, -- ih pokoi byli vnizu,
-- on dumal:
"Kakoj, odnako, vzdor lezet mne v golovu! Ostat'sya tut pod
kakim-nibud' predlogom, razumeetsya, mozhno... mozhno nachat'
nezametno uhazhivat', prikinut'sya bezumno vlyublennym... No
dob'esh'sya li chego-nibud'? A esli i dob'esh'sya, chto dal'she? Kak
razvyazat'sya s etoj istoriej? Pravda, chto li, zhenit'sya?"
S chas on sidel s tetej i dyadej v ego ogromnom kabinete s
ogromnym pis'mennym stolom, s ogromnoj tahtoj, pokrytoj
turkestanskimi tkanyami, s kovrom na stene nad nej,
krest-nakrest uveshannym vostochnym oruzhiem, s inkrustirovannymi
stolikami dlya kureniya, a na kamine s bol'shim fotograficheskim
portretom v palisandrovoj ramke pod zolotoj koronkoj, na
kotorom byl sobstvennoruchnyj vol'nyj roscherk: Aleksandr.
-- Kak ya rad, dyadya i tetya, chto ya opyat' s vami, -- skazal
on pod konec, dumaya o sestre. -- I kak tut chudesno u vas!
Uzhasno budet zhal' uezzhat'.
-- A kto zh tebya gonit? -- otvetil dyadya. -- Kuda tebe
speshit'? ZHivi sebe, pokuda ne naskuchit.
-- Razumeetsya, -- skazala tetya rasseyanno.
Sidya i beseduya, on neprestanno zhdal: vot-vot vojdet ona --
ob座avit gornichnaya, chto gotov chaj v stolovoj, i ona pridet
katit' dyadyu. No chaj podali v kabinet -- vkatili stol s
serebryanym chajnikom na spirtovke, i tetya razlivala sama. Potom
on vse nadeyalsya, chto ona prineset kakoe-nibud' lekarstvo
dyade... No ona tak i ne prishla.
-- Nu i chert s nej, -- podumal on, vyhodya iz kabineta,
voshel v stolovuyu, gde prisluga spuskala shtory na vysokih
solnechnyh oknah, zaglyanul zachem-to napravo, v dveri zala, gde v
predvechernem svete otsvechivali v parkete steklyannye stakanchiki
na nozhkah royalya, potom proshel nalevo, v gostinuyu, za kotoroj
byla divannaya; iz gostinoj vyshel na balkon, spustilsya k
raznocvetnoyarkomu cvetniku, oboshel ego i pobrel po vysokoj
tenistoj allee... Na solnce bylo eshche zharko, i do obeda
ostavalos' eshche dva chasa.
V sem' s polovinoj v vestibyule zavyl gong. On pervyj voshel
v prazdnichno sverkayushchuyu lyustroj stolovuyu, gde uzhe stoyali vozle
stolika u steny zhirnyj brityj povar vo vsem belom i
podkrahmalennom, hudoshchekij lakej vo frake i belyh vyazanyh
perchatkah i malen'kaya gornichnaya, po-francuzski subtil'naya.
CHerez minutu molochno-sedoj korolevoj, pokachivayas', voshla tetya v
palevom shelkovom plat'e s kremovymi kruzhevami, s naplyvami na
shchikolkah, nad tesnymi shelkovymi tuflyami, i nakonec-to ona. No,
podkativ dyadyu k stolu, ona totchas, ne oborachivayas', plavno
vyshla, -- student uspel tol'ko zametit' strannost' ee glaz: oni
ne morgali. Dyadya pokrestil grud' svetlo-seroj general'skoj
tuzhurki melkimi krestikami, tetya i student istovo
perekrestilis' stoya, potom imeninno seli, razvernuli blestyashchie
salfetki. Razmytyj, blednyj, s prichesannymi mokrymi zhidkimi
volosami, dyadya osobenno yavno pokazyval svoyu beznadezhnuyu
bolezn', no govoril i el mnogo i so vkusom, pozhimal plechami,
govorya o vojne, -- eto bylo vremya russko-yaponskoj vojny: za
koim chertom my zateyali ee! Lakej sluzhil
oskorbitel'no-bezuchastno, gornichnaya, pomogaya emu, semenila
izyashchnymi nozhkami, povar otpuskal blyuda s vazhnost'yu istukana.
Eli goryachuyu, kak ogon', nalim'yu uhu, krovavyj rostbif, molodoj
kartofel', posypannyj ukropom. Pili beloe i krasnoe vino knyazya
Golicyna, starogo druga dyadi. Student govoril, otvechal,
poddakival s veselymi ulybkami, no, kak popugaj, s tem vzdorom
v golove, s kotorym davecha pereodevalsya, dumal: a gde zhe
obedaet ona, neuzheli s prislugoj? i zhdal minuty, kogda ona
opyat' pridet, uvezet dyadyu i potom gde-nibud' vstretitsya s nim,
i on perekinetsya s nej hot' neskol'kimi slovami. No ona prishla,
ukatila kreslo i opyat' gde-to skrylas'.
Noch'yu ostorozhno i staratel'no peli v parke solov'i,
vhodila v otkrytye okna spal'ni svezhest' vozduha, rosy i
polityh na klumbam cvetov, holodilo postel'noe bel'e
gollandskogo polotna. Student polezhal v temnote i uzhe reshil
perevernut'sya k stene i zasnut', no vdrug podnyal golovu,
privstal: razdevayas', on uvidal v stene u izgolov'ya krovati
nebol'shuyu dver', iz lyubopytstva povernul v nej klyuch i nashel za
nej vtoruyu, poproboval ee, no okazalos', chto ona zaperta
snaruzhi; teper' za etimi dveryami kto-to myagko hodil, chto-to
tainstvenno delal; i on zatail dyhanie, soskol'znul s krovati,
otvoril pervuyu dver', prislushalsya: chto-to tiho zazvenelo na
polu za vtoroj dver'yu... On poholodel: neuzheli eto ee komnata!
On prinik k zamochnoj skvazhine, -- klyucha v nej, k schast'yu, ne
bylo, -- uvidal svet, kraj tualetnogo zhenskogo stola, potom
chto-to beloe, vdrug vstavshee i vse zakryvshee... Bylo
nesomnenno, chto eto ee komnata, -- ch'ya zhe inache? Ne pomestyat zhe
tut gornichnuyu, a Mar'ya Il'inishna, staraya gornichnaya teti, spit
vnizu vozle tetinoj spal'ni. I on tochno zabolel srazu ee nochnoj
blizost'yu vot tut, za stenoyu, i ee nedostupnost'yu. On dolgo ne
spal, prosnulsya pozdno i totchas opyat' pochuvstvoval, myslenno
uvidal, predstavil sebe ee nochnuyu prozrachnuyu sorochku, bosye
nogi v tuflyah...
"Vporu nynche zhe uehat'!" -- podumal on, zakurivaya. Utrom
pili kofe kazhdyj u sebya. On pil, sidya v shirokoj nochnoj rubahe
dyadi, v ego shelkovom halate, i s grust'yu bespoleznosti
rassmatrival sebya, raspahnuv halat.
Za zavtrakom v stolovoj bylo sumrachno i skuchno. On
zavtrakal tol'ko s tetej, pogoda byla plohaya, -- za oknami
motalis' ot vetra derev'ya, nad nimi sgushchalis' oblaka i tuchi...
-- Nu, milyj, ya tebya pokidayu, -- skazala tetya, vstavaya i
krestyas'. -- Razvlekajsya, kak mozhesh', a menya i dyadyu uzh izvini
po nashim nemoshcham, my do chayu sidim po svoim uglam. Verno, dozhd'
budet, a to by ty mog prokatit'sya verhom...
On bodro otvetil:
-- Ne bespokojtes', tetya, ya zajmus' chteniem...
I poshel v divannuyu, gde vse steny byli v polkah s knigami.
Projdya tuda po gostinoj, on podumal, chto, mozhet byt',
vse-taki sleduet prikazat' osedlat' loshad'. No v okna byli
vidny raznoobraznye dozhdevye oblaka i nepriyatnaya metallicheskaya
lazur' sredi lilovatyh tuch nad kachayushchimisya vershinami derev'ev.
On voshel v uyutnuyu, pahnushchuyu sigarnym dymom divannuyu, gde pod
polkami s knigami kozhanye divany zanimali celyh tri steny,
posmotrel nekotorye koreshki chudesno perepletennyh knig -- i
bespomoshchno sel, utonul v divane. Da, adova skuka. Hot' by
prosto tak uvidat' ee, poboltat' s nej... uznat', kakoj u nej
golos, kakoj harakter, glupa li ona ili, naprotiv, ochen' sebe
na ume, skromno vedet svoyu rol' do kakoj-nibud' blagopriyatnoj
pory. Veroyatno, ochen' blyudushchaya sebya i znayushchaya sebe cenu sterva.
I skoree vsego glupa... No do chego horosha! I opyat' nochevat'
ryadom s nej! -- On vstal, otvoril steklyannuyu dver' na kamennye
stupeni v park, uslyhal shchelkan'e solov'ev za ego shumom, no tut
tak poneslo prohladnym vetrom po kakim-to molodym derev'yam
vlevo, chto on vskochil v komnatu. Komnata potemnela, veter letel
po etim derev'yam, prignuv ih svezhuyu zelen', i stekla dveri i
okon zaiskrilis' ostrymi bryzgami melkogo dozhdya.
-- A im vse nipochem! -- gromko skazal on, slushaya
doletayushchee so vseh storon iz-za vetra, to otdalennoe, to
blizkoe, shchelkan'e solov'ev. I v tu zhe minutu uslyhal rovnyj
golos:
-- Dobyli den'.
On vzglyanul i otoropel: v komnate stoyala ona.
-- Prishla obmenyat' knigu, -- skazala ona s privetlivym
besstrastiem. -- Tol'ko i radosti, chto knigi, -- pribavila ona
s legkoj ulybkoj i podoshla k polkam.
On probormotal:
-- Dobryj den'. YA i ne slyhal, kak vy voshli...
-- Ochen' myagkie kovry, -- otvetila ona i, obernuvshis', uzhe
dlitel'no posmotrela na nego svoimi nemorgayushchimi serymi
glazami.
-- A chto vy lyubite chitat'? -- sprosil on, nemnogo smelee
vstrechaya ee vzglyad.
-- Sejchas chitayu Mopassana, Oktava Mirbo...
-- Nu da, eto ponyatno. Mopassan vsem zhenshchinam nravitsya. U
nego vse o lyubvi.
-- A chto zhe mozhet byt' luchshe lyubvi?
Golos ee byl skromen, glaza tiho ulybalis'.
-- Lyubov', lyubov'! -- skazal on, vzdyhaya. -- Byvayut
udivitel'nye vstrechi, no... Vashe imya-otchestvo, sestra?
-- Katerina Nikolaevna. A vashe?
-- Zovite menya prosto Pavlik, -- otvetil on, vse bol'she
smeleya.
-- Vy dumaete, chto ya vam tozhe v teti gozhus'?
-- Dorogo by ya dal imet' takuyu tetyu! Poka ya tol'ko vash
neschastnyj sosed.
-- Neuzheli eto neschastie?
-- YA slyshal vas nynche noch'yu. Vasha komnata, okazyvaetsya,
ryadom s moej.
Ona bezrazlichno zasmeyalas':
-- I ya vas slyshala. Nehorosho podslushivat' i podsmatrivat'.
-- Kak vy nepozvolitel'no krasivy! -- skazal on, v upor
rassmatrivaya seruyu pestrotu ee glaz, matovuyu beliznu lica i
losk temnyh volos pod beloj kosynkoj.
-- Vy nahodite? I hotite ne pozvolit' mne byt' takoj?
-- Da. Odni vashi ruki mogut s uma svesti...
I on s veseloj derzost'yu shvatil levoj rukoj ee pravuyu
ruku. Ona, stoya spinoj k polkam, vzglyanula cherez ego plecho v
gostinuyu i ne otnyala ruki, glyadya na nego so strannoj usmeshkoj,
tochno ozhidaya: nu, a dal'she chto? On, ne vypuskaya ee ruki, krepko
szhal ee, ottyagivaya knizu, pravoj rukoj ohvatil ee poyasnicu. Ona
opyat' vzglyanula cherez ego plecho i slegka otkinula golovu, kak
by zashchishchaya lico ot poceluya, no prizhalas' k nemu vygnutym
stanom. On, s trudom perevodya dyhanie, potyanulsya k ee
poluraskrytym gubam i dvinul ee k divanu. Ona, nahmuryas',
zakachala golovoj, shepcha: "Net, net, nel'zya, lezha my nichego ne
uvidim i ne uslyshim..." -- i s potusknevshimi glazami medlenno
razdvinula nogi... CHerez minutu on upal licom k ee plechu. Ona
eshche postoyala, stisnuv zuby, potom tiho osvobodilas' ot nego i
strojno poshla po gostinoj, gromko i bezrazlichno govorya pod shum
dozhdya:
-- O, kakoj dozhd'! A naverhu vse okna otkryty...
Na drugoe utro on prosnulsya v ee posteli -- ona
povernulas' v nagretom za noch', sbitom postel'nom bel'e na
spinu, zakinuv goluyu ruku za golovu. On otkryl glaza i radostno
vstretil ee nemorgayushchij vzglyad, s obmorochnym golovokruzheniem
pochuvstvoval terpkij zapah ee podmyshki...
V dver' kto-to toroplivo postuchalsya.
-- Kto tam? -- spokojno sprosila ona, ne otstranyaya ego. --
|to vy, Mar'ya Il'inishna?
-- YA, Katerina Nikolaevna.
-- V chem delo?
-- Pozvol'te vojti, boyus', kto-nibud' menya uslyshit,
pobezhit i napugaet general'shu...
Kogda on vyskochil v svoyu komnatu, ona ne spesha povernula
klyuch v zamke.
-- Ego prevoshoditel'stvu chto-to nehorosho, nado, dumayu,
pikyur sdelat', -- zasheptala, vhodya, Mar'ya Il'inishna, -- slava
Bogu, general'sha eshche spit, idite skoree...
Glaza Mar'i Il'inishny uzhe kruglilis', kak u zmei: govorya,
ona vdrug uvidala vozle krovati muzhskie tufli, -- student
ubezhal bosikom. I ona tozhe uvidala tufli i glaza Mar'i
Il'inishny.
Pered zavtrakom ona poshla k general'she i skazala, chto
dolzhna vnezapno uehat': stala spokojno vrat', chto poluchila
pis'mo ot otca, -- izvestie, chto ee brat tyazhelo ranen v
Man'chzhurii, chto otec, po svoemu vdovstvu, sovsem odin v takom
gore...
-- Ah, kak ya ponimayu vas! -- skazala general'sha, uzhe vse
znavshaya ot Mar'i Il'inishny. -- Nu chto zh delat', poezzhajte.
Tol'ko poshlite so stancii depeshu doktoru Krivcovu, chtoby on
nemedlenno priehal i pobyl u nas, poka my najdem druguyu
sestru...
Potom ona postuchalas' k studentu i sunula emu zapisochku:
"Vse propalo, ya uezzhayu. Staruha uvidala vozle krovati vashi
tufli. Ne pominajte lihom".
Za zavtrakom tetya byla tol'ko nemnogo pechal'na, no
govorila s nim kak ni v chem ne byvalo.
-- Ty slyshal? Sestra uezzhaet k otcu, on odin, brat ee
strashno ranen...
-- Slyshal, tetya. Vot neschast'e eta vojna, skol'ko gorya
povsyudu. A chto vse-taki bylo s dyadej?
-- Ah, slava Bogu, nichego ser'eznogo. On uzhasno mnitelen.
Serdce budto, no vse eto ot zheludka...
V tri chasa Antigonu uvezli na trojke na stanciyu. On, ne
podnimaya glaz, prostilsya s nej na perrone, budto sluchajno
vybezhav, chtoby velet' osedlat' loshad'. On gotov byl krichat' ot
otchayaniya. Ona pomahala emu iz kolyaski perchatkoj, sidya uzhe ne v
kosynke, a v horoshen'koj shlyapke.
2 oktyabrya 1940
Nochnaya sinyaya chernota neba v tiho plyvushchih oblakah, vezde
belyh, a vozle vysokoj luny golubyh. Priglyadish'sya -- ne oblaka
plyvut -- luna plyvet, i bliz nee, vmeste s nej, l'etsya zolotaya
sleza zvezdy: luna plavno uhodit v vysotu, kotoroj net dna, i
unosit s soboj vse vyshe i vyshe zvezdu.
Ona bokom sidit na podokonnike raskrytogo okna i, otkloniv
golovu, smotrit vverh -- golova u nee nemnogo kruzhitsya ot
dvizheniya neba. On stoit u ee kolen.
-- Kakoj eto cvet? Ne mogu opredelit'! A vy, Tolya, mozhete?
-- Cvet chego, Kisa?
-- Ne zovite menya tak, ya uzh tysyachu raz govorila vam...
-- Slushayu-s, Kseniya Andreevna.
-- YA govoryu pro eto nebo sredi oblakov. Kakoj divnyj cvet!
I strashnyj i divnyj. Vot uzhe pravda nebesnyj, na zemle takih
net. Smaragd kakoj-to.
-- Raz on v nebe, tak, konechno, nebesnyj. Tol'ko pochemu
smaragd? I chto takoe smaragd? YA ego v zhizni nikogda ne vidal.
Vam prosto eto slovo nravitsya.
-- Da. Nu, ya ne znayu, -- mozhet, ne smaragd, a yahont...
Tol'ko takoj, chto, verno, tol'ko v rayu byvaet. I kogda vot tak
smotrish' na vse eto, kak zhe ne verit', chto est' raj, angely.
Bozhij prestol...
-- I zolotye grushi na verbe...
-- Kakoj vy isporchennyj. Tolya. Pravdu govorit Mar'ya
Sergeevna, chto samaya durnaya devushka vse-taki luchshe vsyakogo
molodogo cheloveka.
-- Sama istina glagolet ee ustami. Kisa.
Plat'ice na nej sitcevoe, ryaben'koe, bashmaki deshevye; ikry
i koleni polnye, devich'i, kruglaya golovka s nebol'shoj kosoj
vokrug nee tak milo otkinuta nazad... On kladet ruku na ee
koleno, drugoj obnimaet ee za plechi i polushutya celuet v
priotkrytye guby. Ona tiho osvobozhdaetsya, snimaet ego ruku s
kolena.
-- CHto takoe? My obidelis'?
Ona prizhimaetsya zatylkom k kosyaku okna, i on vidit, chto
ona, prikusiv gubu, uderzhivaet slezy.
-- Da v chem delo?
-- Ah, ostav'te menya...
-- Da chto sluchilos'?
Ona shepchet:
-- Nichego...
I, soskochiv s podokonnika, ubegaet.
On pozhimaet plechami:
-- Glupa do svyatosti!
3 oktyabrya 1940
T'ma teploj avgustovskoj nochi, ele vidny tusklye zvezdy,
koe-gde mercayushchie v oblachnom nebe. Myagkaya, neslyshnaya ot
glubokoj pyli doroga v pole, po kotoroj katitsya telezhka s dvumya
molodymi sedokami -- melkopomestnoj baryshnej i yunoshej
gimnazistom. Pasmurnye zarnicy osveshchayut inogda paru rovno
begushchih rabochih loshadej so sputannymi grivami, v prostoj
upryazhi, i kartuz i plechi malogo v zamashnoj rubahe na kozlah, na
mgnovenie otkryvayut vperedi polya, opustevshie posle rabochej
pory, i dal'nij pechal'nyj lesok. Vchera vecherom na derevne byl
shum, krik, truslivyj laj i vizg sobak: s udivitel'noj
derzost'yu, kogda po izbam uzhe uzhinali, volk zarezal v odnom
dvore ovcu i edva ne unes ee -- vovremya vyskochili na sobachij
gam muzhiki s dubinami i otbili ee, uzhe okolevshuyu, s razorvannym
bokom. Teper' baryshnya nervno hohochet, zazhigaet i brosaet v
temnotu spichki, veselo kricha:
-- Volkov boyus'!
Spichki osveshchayut udlinennoe, grubovatoe lico yunoshi i ee
vozbuzhdennoe shirokoskuloe lichiko. Ona kruglo, po-malorusski,
povyazana krasnym platochkom, svobodnyj vyrez krasnogo sitcevogo
plat'ya otkryvaet ee krugluyu, krepkuyu sheyu. Kachayas' na begu
telezhki, ona zhzhet i brosaet v temnotu spichki, budto ne zamechaya,
chto gimnazist obnimaet ee i celuet to v sheyu, to v shcheku, ishchet ee
guby. Ona otodvigaet ego loktem, on namerenie gromko i prosto,
imeya v vidu malogo na kozlah, govorit ej:
-- Otdajte spichki. Mne zakurit' nechem budet.
-- Sejchas, sejchas! -- krichit ona, i opyat' vspyhivaet
spichka, potom zarnica, i t'ma eshche gushche slepit teploj chernotoj,
v kotoroj vse kazhetsya, chto telezhka katitsya nazad. Nakonec ona
ustupaet emu dolgim poceluem v guby, kak vdrug, tolchkom motnuv
ih oboih, telezhka tochno natykaetsya na chto-to -- malyj kruto
osazhivaet loshadej.
-- Volki! -- vskrikivaet on.
V glaza b'et zarevo pozhara vdali napravo. Telezhka stoit
protiv togo leska, chto otkryvalsya pri zarnicah. Lesok ot zareva
stal teper' chernym i ves' zybko drozhit, kak drozhit i vse pole
pered nim v sumrachno-krasnom trepete ot togo zhadno nesushchegosya v
nebe plameni, kotoroe, nesmotrya na dal', polyhaet s begushchimi v
nem tenyami dyma tochno v verste ot telezhki, raz座aryaetsya vse
zharche i groznee, ohvatyvaet gorizont vse vyshe i shire, --
kazhetsya, chto zhar ego uzhe dohodit do lica, do ruk, viden dazhe
nad chernotoj zemli krasnyj pereplet kakoj-to sgorevshej kryshi. A
pod stenoj lesa stoyat, bagrovo sereya, tri bol'shih volka, i v
glazah u nih mel'kaet to skvoznoj zelenyj blesk, to krasnyj, --
prozrachnyj i yarkij, kak goryachij sirop varen'ya iz krasnoj
smorodiny. I loshadi, shumno vshrapnuv, vdrug dikim galopom
udaryayut vbok, vlevo, po pashne, malyj, na vozhzhah, valitsya nazad,
a telezhka, so stukom i treskom, motayas', b'etsya po vzmetam...
Gde-to nad ovragom loshadi eshche raz vzmetnulis', no ona,
vskochiv, uspela vyrvat' vozhzhi iz ruk oshalevshego malogo. Tut ona
s razmahu poletela v kozly i rassekla shcheku ob chto-to zheleznoe.
Tak i ostalsya na vsyu zhizn' legkij shram v ugolke ee gub, i,
kogda u nej sprashivali, otchego eto, ona s udovol'stviem
ulybalas':
-- Dela davno minuvshih dnej! -- govorila ona, vspominaya to
davnee leto, avgustovskie suhie dni i temnye nochi, molot'bu na
gumne, omety novoj pahuchej solomy i nebritogo gimnazista, s
kotorym ona lezhala v nih vecherami, glyadya na yarko-mgnovennye
dugi padayushchih zvezd. -- Volki ispugali, loshadi ponesli, --
govorila ona. -- A ya byla goryachaya, otchayannaya, brosilas'
ostanavlivat' ih...
Te, kogo ona eshche ne raz lyubila v zhizni, govorili, chto net
nichego milee etogo shrama, pohozhego na tonkuyu postoyannuyu ulybku.
7 oktyabrya 1940
Bylo nachalo oseni, bezhal po opustevshej Volge parohod
"Goncharov". Zavernuli rannie holoda, tugo i bystro dul
navstrechu, po serym razlivam ee aziatskogo prostora, s ee
vostochnyh, uzhe poryzhevshih beregov, studenyj veter, trepavshij
flag na korme, shlyapy, kartuzy i odezhdy hodivshih po palube,
morshchivshij im lica, bivshij v rukava i poly. I bescel'no i skuchno
provozhala parohod edinstvennaya chajka -- to letela, vypuklo
krenyas' na ostryh kryl'yah, za samoj kormoj, to koso smyvalas'
vdal', v storonu, tochno ne znaya, chto s soboj delat' v etoj
pustyne velikoj reki i osennego serogo neba.
I parohod byl pochti pust, -- tol'ko artel' muzhikov na
nizhnej palube, a po verhnej hodili vzad i vpered, vstrechayas' i
rashodyas', vsego troe: te dva iz vtorogo klassa, chto oba plyli
kuda-to v odno i to zhe mesto i byli nerazluchny, gulyali vsegda
vmeste, vse o chem-to delovito govorya, i byli pohozhi drug na
druga nezametnost'yu, i passazhir pervogo klassa, chelovek let
tridcati, nedavno proslavivshijsya pisatel', zametnyj svoej ne to
pechal'noj, ne to serditoj ser'eznost'yu i otchasti naruzhnost'yu:
on byl vysok, krepok, -- dazhe slegka gnulsya, kak nekotorye
sil'nye lyudi, -- horosho odet i v svoem rode krasiv: bryunet togo
vostochnogo tipa, chto vstrechaetsya v Moskve sredi ee starinnogo
torgovogo lyuda; on i vyshel iz etogo lyuda, hotya nichego obshchego s
nim uzhe ne imel.
On odinoko hodil tverdoj postup'yu, v dorogoj i prochnoj
obuvi, v chernom sheviotovom pal'to i kletchatoj anglijskoj
kasketke, shagal vzad i vpered, to navstrechu vetru, to pod
veter, dysha etim sil'nym vozduhom oseni i Volgi. On dohodil do
kormy, stoyal na nej, glyadya na rasstilavshuyusya i begushchuyu seroj
zyb'yu szadi parohoda reku i opyat', rezko povernuvshis', shel k
nosu, na veter, nagibaya golovu v naduvavshejsya kasketke i slushaya
mernyj stuk kolesnyh plic, s kotoryh steklyannym holstom
katilas' shumyashchaya voda. Nakonec on vdrug priostanovilsya i hmuro
ulybnulsya: pokazalas' podnimavshayasya iz proleta lestnicy, s
nizhnej paluby, iz tret'ego klassa, chernaya desheven'kaya, shlyapka i
pod nej ispitoe, miloe lico toj, s kotoroj on sluchajno
poznakomilsya vchera vecherom. On poshel k nej navstrechu shirokimi
shagami. Vsya podnyavshis' na palubu, nelovko poshla i ona na nego i
tozhe s ulybkoj, podgonyaemaya vetrom, vsya kosyas' ot vetra,
priderzhivaya hudoj rukoj shlyapku, v legkom pal'tishke, pod kotorym
vidny byli tonkie nogi.
-- Kak izvolili pochivat'? -- gromko i muzhestvenno skazal
on na hodu.
-- Otlichno! -- otvetila ona neumerenno veselo. -- YA vsegda
splyu, kak surok...
On zaderzhal ee ruku v svoej bol'shoj ruke i posmotrel ej v
glaza. Ona s radostnym usiliem vstretila ego vzglyad.
-- CHto zh vy tak zaspalis', angel moj, -- skazal on
famil'yarno. -- Dobrye lyudi uzhe zavtrakayut.
-- Vse mechtala! -- otvetila ona bojko, sovsem
nesootvetstvenno vsemu svoemu vidu.
-- O chem zhe eto?
-- Malo li o chem?
-- Oj, smotrite! "Tak tonut malen'kie deti, kupayas' letneyu
poroj, chechenec hodit za rekoj".
-- Vot chechenca-to ya i zhdu! -- otvetila ona s toj zhe
veseloj bojkost'yu.
-- Pojdem luchshe vodku pit' i uhu est', -- skazal on,
dumaya: ej i zavtrakat'-to, verno, ne na chto.
Ona koketlivo zatopala nogami:
-- Da, da, vodki, vodki! CHertov holod!
I oni skorym shagom poshli v stolovuyu pervogo klassa, ona
vperedi, on za neyu, uzhe s nekotoroj zhadnost'yu osmatrivaya ee.
On vspominal o nej noch'yu. Vchera, sluchajno zagovoriv s nej
i poznakomivshis' u borta parohoda, podhodivshego v sumerki k
kakomu-to chernomu vysokomu beregu, pod kotorym uzhe rassypany
byli ogni, on potom posidel s nej na palube, na dlinnoj lavke,
idushchej vdol' kayut pervogo klassa, pod ih oknami s belymi
skvoznymi stavnyami, no posidel malo i noch'yu zhalel ob etom. K
udivleniyu svoemu, on noch'yu ponyal, chto uzhe hotel ee. Pochemu? Po
privychke dorozhnogo vlecheniya k sluchajnym i neizvestnym
sputnicam? Teper', sidya s nej v stolovoj, chokayas' ryumkami pod
holodnuyu zernistuyu ikru s goryachim kalachom, on uzhe znal, pochemu
tak vlechet ego ona, i neterpelivo zhdal dovedeniya dela do konca.
Ottogo, chto vse eto -- i vodka i ee razvyaznost' -- bylo v
udivitel'nom protivorechii s nej, on vnutrenne volnovalsya vse
bol'she.
-- Nu-s, eshche po edinoj, i shabash! -- govorit on.
-- I pravda shabash, -- otvechaet ona v ton emu. -- A
zamechatel'naya vodka!
Konechno, ona tronula ego tem, chto tak rasteryalas' vchera,
kogda on nazval ej svoe imya, porazhena byla neozhidannym
znakomstvom s izvestnym pisatelem, -- chuvstvovat' i videt' etu
rasteryannost' bylo, kak vsegda, priyatno, eto vsegda raspolagaet
k zhenshchine, esli ona ne sovsem durna i glupa, srazu sozdaet
nekotoruyu intimnost' mezhdu toboj i eyu, daet smelost' v
obrashchenii s neyu i uzhe kak by nekotoroe pravo na nee. No ne odno
eto vozbuzhdalo ego: on, vidimo, porazil ee i kak muzhchina, a ona
ego tronula imenno vsej svoej bednost'yu i prostoserdechnost'yu.
On uzhe usvoil sebe besceremonnost' s poklonnicami, legkij i
skoryj perehod ot pervyh minut znakomstva s nimi k vol'nosti
obrashcheniya, yakoby artisticheskogo, i etu naigrannuyu prostotu
rassprosov: kto vy takaya? otkuda? zamuzhnyaya ili net? Tak
rassprashival on i vchera -- glyadel v sumrak vechera na
raznocvetnye ogni na bakenah, dlinno otrazhavshiesya v temneyushchej
vode vokrug parohoda na krasno gorevshij koster na plotah,
chuvstvoval granah dymka ottuda, dumaya: "|to nado zapomnit' -- v
etom dymke totchas chuditsya zapah uhi", -- i rassprashival:
-- Mozhno uznat', kak zovut?
Ona bystro skazala svoe imya-otchestvo.
-- Vozvrashchaetes' otkuda-nibud' domoj?
-- Byla v Sviyazhske u sestry, u nee vnezapno umer muzh, i
ona, ponimaete, ostalas' v uzhasnom polozhenii...
Ona sperva tak smushchalas', chto vse smotrela kuda-to vdal'.
Potom stala otvechat' smelee.
-- A vy tozhe zamuzhem?
Ona nachala stranno usmehat'sya:
-- Zamuzhem. I, uvy, uzhe ne pervyj god...
-- Pochemu uvy?
-- Vyskochila po gluposti chereschur rano. Ne uspeesh'
oglyanut'sya, kak zhizn' projdet!
-- Nu, do etogo eshche daleko.
-- Uvy, nedaleko! A ya eshche nichego, nichego ne ispytala v
zhizni!
-- Eshche ne pozdno ispytat'.
I tut ona vdrug s usmeshkoj tryahnula golovoj:
-- I ispytayu!
-- A kto vash muzh? CHinovnik?
Ona mahnula ruchkoj:
-- Ah, ochen' horoshij i dobryj, no, k sozhaleniyu, sovsem ne
interesnyj chelovek... Sekretar' nashej zemskoj uezdnoj upravy...
"Kakaya milaya i neschastnaya!" -- podumal on i vynul
portsigar:
-- Hotite papirosu?
-- Ochen'!
I ona neumelo, no otvazhno zakurila, bystro, po-zhenski
zatyagivayas'. I v nem eshche raz drognula zhalost' k nej, k ee
razvyaznosti, a vmeste s zhalost'yu -- nezhnost' i sladostrastnoe
zhelanie vospol'zovat'sya ee naivnost'yu i zapozdaloj
neopytnost'yu, kotoraya, on uzhe chuvstvoval, nepremenno soedinitsya
s krajnej smelost'yu. Teper', sidya v stolovoj, on s neterpeniem
smotrel na ee hudye ruki, na uvyadshee i ottogo eshche bolee
trogatel'noe lichiko, na obil'nye, koe-kak ubrannye temnye
volosy, kotorymi ona vse vstryahivala, snyav chernuyu shlyapku i
skinuv s plech, s bumazejnogo plat'ya seroe pal'tishko. Ego
umilyala i vozbuzhdala ta otkrovennost', s kotoroj ona govorila s
nim vchera o svoej semejnoj zhizni, o svoem nemolodom vozraste, i
to, chto ona vdrug tak rashrabrilas' teper', delaet i govorit
kak raz to, chto tak udivitel'no ne idet k nej. Ona slegka
raskrasnelas' ot vodki, dazhe blednye guby ee porozoveli, glaza
nalilis' sonno-nasmeshlivym bleskom.
-- Znaete, -- skazala ona vdrug, -- vot my govorili o
mechtah: znaete, o chem ya bol'she vsego mechtala gimnazistkoj?
Zakazat' sebe vizitnye kartochki! My sovsem obedneli togda,
prodali ostatki imeniya i pereehali v gorod, i mne sovershenno
nekomu bylo davat' ih, a kak ya mechtala! Uzhasno glupo...
On szhal zuby i krepko vzyal ee ruchku, pod tonkoj kozhej
kotoroj chuvstvovalis' vse kostochki, no ona, sovsem ne ponyav
ego, sama, kak opytnaya obol'stitel'nica, podnesla ee k ego
gubam i tomno posmotrela na nego.
-- Pojdem ko mne...
-- Pojdem... Zdes', pravda, chto-to dushno, nakureno!
I, vstryahnuv volosami, vzyala shlyapku.
On v koridore obnyal ee. Ona gordo, s negoj posmotrela na
nego cherez plecho. On s nenavist'yu strasti i lyubvi chut' ne
ukusil ee v shcheku. Ona, cherez plecho, vakhicheski podstavila emu
guby.
V polusvete kayuty s opushchennoj na okne skvoznoj reshetkoj
ona totchas zhe, spesha ugodit' emu i do konca derzko ispol'zovat'
vse to neozhidannoe schast'e, kotoroe vdrug vypalo na ee dolyu s
etim krasivym, sil'nym i izvestnym chelovekom, rasstegnula i
stoptala s sebya upavshee na pol plat'e, ostalas', strojnaya, kak
mal'chik, v legon'koj sorochke, s golymi plechami i rukami i v
belyh pantalonchikah, i ego muchitel'no pronzila nevinnost' vsego
etogo.
-- Vse snyat'? -- shepotom sprosila ona, sovsem, kak
devochka.
-- Vse, vse, -- skazal on, mrachneya vse bolee.
Ona pokorno i bystro perestupila iz vsego sbroshennogo na
pol bel'ya, ostalas' vsya golaya, sero-sirenevaya, s toj
osobennost'yu zhenskogo tela, kogda ono nervno zyabnet, stanovitsya
tugo i prohladno, pokryvayas' gusinoj kozhej, v odnih deshevyh
seryh chulkah s prostymi podvyazkami, v deshevyh chernyh tufel'kah,
i pobedonosno p'yano vzglyanula na nego, beryas' za volosy i
vynimaya iz nih shpil'ki. On, holodeya, sledil za nej. Telom ona
okazalas' luchshe, molozhe, chem mozhno bylo dumat'. Hudye klyuchicy i
rebra vydelyalis' v sootvetstvii s hudym licom i tonkimi
golenyami. No bedra byli dazhe krupny. ZHivot s malen'kim glubokim
pupkom byl vpalyj, vypuklyj treugol'nik temnyh krasivyh volos
pod nim sootvetstvoval obiliyu temnyh volos na golove. Ona
vynula shpil'ki, volosy gusto upali na ee huduyu spinu v
vystupayushchih pozvonkah. Ona naklonilas', chtoby podnyat' spadayushchie
chulki, -- malen'kie grudi s ozyabshimi, smorshchivshimisya korichnevymi
soskami povisli toshchimi grushkami, prelestnymi v svoej bednosti.
I on zastavil ee ispytat' to krajnee besstydstvo, kotoroe tak
ne k licu bylo ej i potomu tak vozbuzhdalo ego zhalost'yu,
nezhnost'yu, strast'yu... Mezhdu planok okonnoj reshetki, koso
torchavshih vverh, nichego ne moglo byt' vidno, no ona s
vostorzhennym uzhasom kosilas' na nih, slyshala bespechnyj govor i
shagi prohodyashchih po palube pod samym oknom, i eto eshche strashnee
uvelichivalo vostorg ee razvratnosti. O, kak blizko govoryat i
idut -- i nikomu i v golovu ne prihodit, chto delaetsya na shag ot
nih, v etoj beloj kayute!
Potom on ee, kak mertvuyu, polozhil na kojku. Szhav zuby, ona
lezhala s zakrytymi glazami i uzhe so skorbnym uspokoeniem na
poblednevshem i sovsem molodom lice.
Pered vecherom, kogda parohod prichalil tam, gde ej nuzhno
bylo shodit', ona stoyala vozle nego tihaya, s opushchennymi
resnicami. On poceloval ee holodnuyu ruchku s toj lyubov'yu, chto
ostaetsya gde-to v serdce na vsyu zhizn', i ona, ne oglyadyvayas',
pobezhala vniz po shodnyam v grubuyu tolpu na pristani.
5 oktyabrya 1940
Zimoj Levickij provodil vse svoe svobodnoe vremya v
moskovskoj kvartire Danilevskih, letom stal priezzhat' k nim na
dachu v sosnovyh lesah po Kazanskoj doroge.
On pereshel na pyatyj kurs, emu bylo dvadcat' chetyre goda,
no u Danilevskih tol'ko sam doktor govoril emu "kollega", a vse
ostal'nye zvali ego ZHorzhem i ZHorzhikom. Po prichine odinochestva i
vlyubchivosti, on postoyanno privyazyvalsya k kakomu-nibud'
znakomomu domu, skoro stanovilsya v nem svoim chelovekom, gostem
izo dnya v den' i dazhe s utra do vechera, esli pozvolyali zanyatiya,
-- teper' stal on takim u Danilevskih. I tut ne tol'ko hozyajka,
no dazhe deti, ochen' polnaya Zojka i ushastyj Grishka, obrashchalis' s
nim, kak s kakim-nibud' dal'nim i bezdomnym rodstvennikom. Byl
on s vidu prost i dobr, usluzhliv i nerazgovorchiv, hotya s
bol'shoj gotovnost'yu otzyvalsya na vsyakoe slovo, obrashchennoe k
nemu.
Pacientam Danilevskogo otvoryala dver' pozhilaya zhenshchina v
bol'nichnom plat'e, oni vhodili v prostornuyu prihozhuyu, ustlannuyu
kovrami i obstavlennuyu tyazheloj starinnoj mebel'yu, i zhenshchina
nadevala ochki, s karandashom v ruke strogo smotrela v svoj
dnevnik i odnim naznachala den' i chas budushchego priema, a drugih
vvodila v vysokie dveri priemnoj, i tam oni dolgo zhdali vyzova
v sosednij kabinet, na dopros i osmotr k molodomu assistentu v
saharno-belom halate, i tol'ko uzhe posle etogo popadali k
samomu Danilevskomu, v ego bol'shoj kabinet s vysokim odrom u
zadnej steny, na kotoryj on zastavlyal nekotoryh iz nih vlezat'
i lozhit'sya v samoj zhalkoj i nelovkoj ot straha poze: pacientov
vse smushchalo -- ne tol'ko assistent i zhenshchina v prihozhej, gde s
takoj grobovoj medlitel'nost'yu, blistaya, hodil iz storony v
storonu mednyj disk mayatnika v starinnyh stoyachih chasah, no i
ves' vazhnyj poryadok etoj bogatoj, prostornoj kvartiry, eto
vyzhidatel'noe molchanie priemnoj, gde nikto ne smel sdelat'
lishnego vzdoha, i vse oni dumali, chto eto kakaya-to sovsem
osobennaya, vechno bezzhiznennaya kvartira i chto sam Danilevskij,
vysokij, plotnyj, grubovatyj, vryad li hot' raz v godu
ulybaetsya. No oni oshibalis': v toj zhiloj chasti kvartiry, kuda
veli dvojnye dveri iz prihozhej napravo, pochti vsegda bylo shumno
ot gostej, so stola v stolovoj ne shodil samovar, begala
gornichnaya, dobavlyaya k stolu to chashek i stakanov, to vazochek s
varen'em, to suharej i bulochek, i Danilevskij dazhe v chasy
priema neredko probegal tuda po prihozhej na cypochkah i, poka
pacienty zhdali ego, dumaya, chto on strashno zanyat kakim-nibud'
tyazhelobol'nym, sidel, pil chaj, govoril pro nih gostyam: "Haj
troshki podozhdut, materi ih chert!" Odnazhdy, sidya tak i s
usmeshkoj poglyadyvaya na Levickogo, na suhuyu hudobu i nekotoruyu
gnutost' ego tela, na ego slegka krivye nogi i vpalyj zhivot, na
obtyanutoe tonkoj kozhej lico v vesnushkah, yastrebinye glaza i
ryzhie, kruto v'yushchiesya volosy, Danilevskij skazal:
-- A priznajtes', kollega: ved' est' v vas kakaya-nibud'
vostochnaya krov', zhidovskaya, naprimer, ili kavkazskaya?
Levickij otvetil so svoej neizmennoj gotovnost'yu k
otvetam:
-- Nikak net, Nikolaj Grigor'evich, zhidovskoj net. Est'
pol'skaya, est', mozhet byt', vasha ukrainskaya, -- ved' Levickie
est' i ukraincy, -- slyshal ot deda, budto est' i tureckaya, no
pravda li, odin allah vedaet.
I Danilevskij s udovol'stviem rashohotalsya:
-- Nu vot, ya vse-taki ugadal! Tak chto bud'te ostorozhny,
damy i devicy, on turok i vovse ne takoj skromnik, kak vy
dumaete. Da i vlyubchiv on, kak vam izvestno, po-turecki. CHej
teper' chered, kollega? Kto teper' dama vashego shchirogo serdca?
-- Dariya Tadievna, -- bystro zalivshis' tonkim ognem,
otvetil Levickij s prostoserdechnoj ulybkoj -- on chasto tak
krasnel i ulybalsya.
Ocharovatel'no smutilas', tak chto dazhe ee smorodinnye glaza
kak budto na mig kuda-to propali, i sama Dariya Tadievna,
milovidnaya, s sinevatym pushkom na verhnej gube i vdol' shchek, v
chernom shelkovom chepchike posle tifa, polulezhavshaya v kresle.
-- CHto zh, eto ni dlya kogo ne sekret i vpolne ponyatno, --
skazala ona, -- ved' vo mne tozhe vostochnaya krov'...
I Grisha sladostrastno zaoral: "A, popalis', popalis'!", a
Zojka vybezhala v sosednyuyu komnatu i s razbega upala spinoj k
otvalu divana s raskosivshimisya glazami.
Dejstvitel'no, zimoj Levickij byl skrytno vlyublen v Dariyu
Tadievnu, a do nee ispytyval nekotorye chuvstva i k Zojke. Ej
bylo vsego chetyrnadcat' let, no ona uzhe byla ochen' razvita
telesno, szadi osobenno, hotya eshche po-detski byli nezhny i krugly
ee sizye golye koleni pod korotkoj shotlandskoj yubochkoj. God
tomu nazad ee vzyali iz gimnazii, ne uchili i doma, --
Danilevskij nashel v nej zachatki kakoj-to mozgovoj bolezni, -- i
ona zhila v bespechnom bezdel'e, nikogda ne skuchaya. Ona tak byla
so vsemi laskova, chto dazhe oblizyvalas'. Ona byla krutoloba, u
nee byl naivno-radostnyj, kak budto vsegda chemu-to udivlennyj
vzglyad maslyanistyh sinih glaz i vsegda vlazhnye guby. Pri vsej
polnote ee tela, v nem bylo gracioznoe koketstvo dvizhenij.
Krasnyj bant, zavyazannyj v ee orehom perelivayushchihsya volosah,
delal ee osobenno soblaznitel'noj. Ona svobodno sadilas' na
koleni k Levickomu -- kak by nevinno, rebyacheski -- i, verno,
chuvstvovala, chto vtajne ispytyvaet on, derzha ee polnotu,
myagkost' i tyazhest' i otvodya glaza ot ee golyh kolen pod
kletchatoj yubochkoj. Inogda on ne vyderzhival, kak by shutya celoval
ee v shcheku, i ona zakryvala glaza, tomno i nasmeshlivo ulybalas'.
Ona odnazhdy shepotom skazala emu pod strashnym sekretom to, chto
tol'ko ona odna v mire znala pro mamu: mama vlyublena v molodogo
doktora Titova! Mame sorok let, no ved' ona strojna, kak
baryshnya, i strashno molozhava, i oba oni, i mama i doktor, takie
krasivye i vysokie rostom! Potom Levickij stal nevnimatelen k
nej -- stala poyavlyat'sya v dome Dariya Tadievna. Zojka sdelalas'
eshche kak budto veselee, bespechnee, no ne svodila glaz ni s nee,
ni s Levickogo, chasto s krikom kidalas' celovat' ee, no tak
nenavidela, chto, kogda ta zabolela tifom, kazhdyj den' zhdala
radostnoj vesti iz bol'nicy o ee smerti. A potom ona zhdala ee
ot容zda -- i leta, kogda Levickij, osvobodivshis' ot zanyatij,
nachnet ezdit' k nim na dachu po Kazanskoj doroge, gde
Danilevskie zhili letom uzhe tretij god: ona tajkom vela
nekotoruyu ohotu na nego.
I vot leto prishlo, i on stal priezzhat' kazhduyu nedelyu na
dva, na tri dnya. No tut vskore priehala gostit' plemyannica papy
iz Har'kova, Valeriya Ostrogradskaya, kotoroj ni Zojka, ni Grishka
nikogda eshche ne vidali. Levickogo poslali rano utrom v Moskvu
vstrechat' ee na Kurskom vokzale, i so stancii on priehal ne na
velosipede, a sidya s nej v telezhke stancionnogo izvozchika,
ustalyj, s provalivshimisya glazami, radostno vzvolnovannyj.
Vidno bylo, chto on eshche na Kurskom vokzale vlyubilsya v nee, i ona
obrashchalas' s nim uzhe povelitel'no, kogda on vytaskival iz
telezhki ee veshchi. Vprochem, vzbezhav na kryl'co navstrechu mame,
ona totchas zabyla o nem i potom ne zamechala ego ves' den'. Ona
pokazalas' Zojke neponyatnoj, -- razbiraya veshchi v svoej komnate i
sidya potom na balkone za zavtrakom, ona to ochen' mnogo
govorila, to neozhidanno smolkala, dumala chto-to svoe.
No ona byla nastoyashchaya malorossijskaya krasavica! I Zojka
pristavala k nej s neugomonnoj nastojchivost'yu:
-- A vy privezli s soboj saf'yannye sapozhki i plahtu? Vy
nadenete ih? Vy pozvolite nazyvat' vas Valechkoj?
No i bez malorossijskogo naryada ona byla ochen' horosha:
krepkaya, ladnaya, s gustymi temnymi volosami, s barhatnymi
brovyami, pochti srosshimisya, s groznymi glazami cveta chernoj
krovi, s goryachim temnym rumyancem na zagorelom lice, s yarkim
bleskom zubov i polnymi vishnevymi gubami. Ruki u nee byli
malen'kie, no tozhe krepkie, rovno zagorelye, tochno slegka
prokopchennye. A kakie plechi! I kak skvozili na nih pod tonkoj
beloj bluzkoj shelkovye rozovye lentochki, derzhavshie sorochku!
YUbka byla dovol'na korotkaya, sovsem prostaya, no udivitel'no
sidela na nej. Zojka tak voshishchalas', chto dazhe ne revnovala
Levickogo, kotoryj perestal uezzhat' v Moskvu i ne othodil ot
Valerii, schastlivyj tem, chto ona priblizila ego k sebe, tozhe
stala nazyvat' ZHorzhem i to i delo chto-nibud' prikazyvala emu.
Dal'she dni poshli sovsem letnie, zharkie, gosti vse chashche
priezzhali iz Moskvy, i Zojka zametila, chto Levickij poluchil
otstavku, sidit vse bol'she vozle mamy, pomogaet ej chistit'
malinu, chto Valeriya vlyubilas' v doktora Titova, v kotorogo
tajno vlyublena mama. S Valeriej voobshche chto-to sdelalos' --
kogda ne bylo gostej, ona perestala menyat' naryadnye bluzki, kak
delala prezhde, inogda s utra do vechera hodila v maminom
pen'yuare i vid imela brezglivyj. Bylo strashno interesno:
celovalas' ona s Levickim do svoej vlyublennosti v Titova ili
net? Grishka klyalsya, chto videl, kak ona s Levickim shla raz pered
obedom s kupan'ya po elovoj allee, povyazannaya, kak chalmoj,
polotencem, kak Levickij tashchil, spotykayas', ee mokruyu prostynyu
i chto-to chasto, chasto govoril i kak ona priostanovilas', a on
vdrug shvatil ee za plecho i poceloval v guby.
-- YA prizhalsya za el'yu, i oni ne vidali menya, -- goryacho
govoril Grishka, vykatyvaya glaza, -- a ya vse videl. Ona byla
strashno krasivaya, tol'ko vsya krasnaya, bylo eshche strashno zharko, i
ona, konechno, perekupalas', ved' ona vsegda po dva chasa sidit v
vode i plavaet, ya eto tozhe podsmotrel, ona golaya pryamo nayada, a
on govoril, govoril, vot uzh pravda kak turok...
Grishka klyalsya, no on lyubil vydumyvat' vsyakie gluposti, i
Zojka verila i ne verila.
Po subbotam i voskresen'yam poezda, prihodivshie na stanciyu
iz Moskvy, dazhe utrom byli perepolneny narodom, prazdnichnymi
gostyami dachnikov. Inogda shel tot prelestnyj dozhd' skvoz'
solnce, kogda zelenye vagony, obmytye im, blesteli, kak
noven'kie, belye kluby dyma iz parovoza kazalis' osobenno
myagkimi, a zelenye vershiny sosen, strojno i chasto stoyavshih za
poezdom, kruglilis' neobyknovenno vysoko v yarkom nebe. Priezzhie
napereboj hvatali na izrytom goryachem peske za stanciej
izvozchich'i telezhki i s dachnoj otradoj katili po peschanym
dorogam v prosekah bora, pod nebesnymi lentami nad nimi.
Nastupilo polnoe dachnoe schast'e v boru, kotoryj bez konca
pokryval okrest suhuyu, slegka volnistuyu mestnost'. Dachniki,
vodivshie moskovskih gostej gulyat', govorili, chto tut nedostaet
tol'ko medvedej, deklamirovali "i smoloj i zemlyanikoj pahnet
temnyj bor" i aukalis', naslazhdalis' svoim letnim
blagopoluchiem, prazdnost'yu i vol'nost'yu odezhdy -- kosovorotkami
navypusk s rasshitymi podolami, dlinnymi zhgutami cvetnyh poyasov,
holshchovymi kartuzami: inogo moskovskogo znakomogo, kakogo-nibud'
professora ili redaktora zhurnala, borodatogo, v ochkah, ne srazu
mozhno bylo i uznat' v takoj kosovorotke i v takom kartuze.
Sredi vsego etogo dachnogo schast'ya Levickij byl vdvojne
neschasten, chuvstvuya sebya s utra do vechera zhalkim, obmanutym,
lishnim. Den' i noch' on dumal odno i to zhe: zachem, zachem tak
skoro i bezzhalostno priblizila ona ego k sebe, sdelala ne to
svoim drugom, ne to rabom, potom lyubovnikom, kotoryj dolzhen byl
dovol'stvovat'sya redkim i vsegda neozhidannym schast'em tol'ko
poceluev, zachem govorila emu to "ty", to "vy", i kak u nej
hvatilo zhestokosti tak prosto, tak legko vdrug perestat' dazhe
zamechat' ego v pervyj zhe den' znakomstva s Titovym? On sgoral
stydom i ot svoego bessovestnogo torchaniya v usad'be. Zavtra zhe
nado ischeznut', bezhat' v Moskvu, skryt'sya ot vseh s etim
pozornym neschast'em obmanutoj dachnoj lyubvi, stol' yavnym dazhe
dlya prislugi v dome! No pri etoj mysli tak pronzalo
vospominan'e o barhatistosti ee vishnevyh gub, chto otnimalis'
ruki i nogi. Esli on sidel na balkone odin i ona sluchajno
prohodila mimo, ona s neumerennoj prostotoj govorila emu na
hodu chto-nibud' osobenno neznachitel'noe -- "a gde zhe eto tetya?
vy ee ne vidali?" -- i on speshil otvetit' ej v ton, gotovyj
zarydat' ot boli. Raz, prohodya, ona uvidala u nego na kolenyah
Zojku, -- kakoe ej bylo do etogo delo? No ona vdrug besheno
sverknula glazami, kriknula: "Ne smej, gadkaya devchonka, lazit'
po kolenyam muzhchin!" -- i ego ohvatil vostorg: eto revnost',
revnost'! A Zojka uluchala kazhduyu minutu, kogda mozhno bylo
gde-nibud' v pustoj komnate na begu shvatit' ego za sheyu i
zasheptat', blestya glazami i oblizyvaya guby: "Milen'kij,
milen'kij, milen'kij!" Ona tak lovko pojmala odnazhdy ego guby
svoim vlazhnym rtom, chto on celyj den' ne mog vspomnit' ee bez
sladostrastnogo sodroganiya -- i uzhasa: chto zhe eto takoe so
mnoj! kak mne teper' glyadet' v glaza Nikolayu Grigor'evichu i
Klavdii Aleksandrovne!
Dvor dachi, pohozhij na usad'bu, byl bol'shoj. Sprava ot
v容zda stoyala pustaya staraya konyushnya s senovalom v nadstrojke,
potom dlinnyj fligel' dlya prislugi, soedinennyj s kuhnej, iz-za
kotoroj glyadeli berezy i lipy, sleva, na tverdoj, bugristoj
zemle, prostorno rosli starye sosny, na luzhajkah mezhdu nimi
podnimalis' gigantskie shagi i kacheli, dal'she, uzhe u steny lesa,
byla rovnaya kroketnaya ploshchadka. Dom, tozhe bol'shoj, stoyal kak
raz protiv v容zda, za nim bol'shoe prostranstvo zanimalo
smeshenie lesa i sada s mrachno-velichavoj alleej drevnih elej,
shedshej posredi etogo smesheniya ot zadnego balkona k kupal'ne na
prudu. I hozyaeva, odni ili s gostyami, sideli vsegda na perednem
balkone, vdavavshemsya v dom i zashchishchennom ot solnca. V to
voskresnoe zharkoe utro na etom balkone sideli tol'ko hozyajka i
Levickij. Utro, kak vsegda pri gostyah, kazalos' osobenno
prazdnichnym, a gostej priehalo mnogo, i gornichnye, blestya
novymi plat'yami, to i delo pribegali po dvoru iz kuhni v dom i
iz doma v kuhnyu, gde shla speshnaya rabota k zavtraku. Priehalo
pyatero: temnolikij, zhelchnyj pisatel', vsegda ne v meru
ser'eznyj i strogij, no strastnyj lyubitel' vsyakih igr,
korotkonogij i pohozhij na Sokrata professor, v pyat'desyat let
tol'ko chto zhenivshijsya na svoej dvadcatiletnej uchenice i
priehavshij vmeste s nej, tonen'koj blondinkoj, ochen' naryadnaya
malen'kaya dama, prozvannaya Osoj za svoj rost i hudobu, zlost' i
obidchivost', i Titov, kotorogo Danilevskij prozval naglym
dzhentl'menom. Teper' vse gosti, Valeriya i sam Danilevskij byli
pod sosnami vozle lesa, v ih skvoznoj teni, -- Danilevskij
kuril v kresle sigaru, deti s pisatelem i zhenoj professora
nosilis' na gigantskih shagah, a professor, Titov, Valeriya i Osa
begali, stuchali molotkami v kroketnye shary, pereklikalis',
sporili, ssorilis'. I Levickij s hozyajkoj slushali ih. Levickij
poshel bylo tuda -- Valeriya totchas prognala ego: "Tetya odna
chistit vishni, izvol'te idti pomogat' ej!" On nelovko ulybnulsya,
postoyal, posmotrel, kak ona, s molotkom v rukah, nagibaetsya k
kroketnomu sharu, kak visit ee chesuchovaya yubka nad tugimi ikrami
v tonkih chulkah palevogo shelka, kak polno i tyazhelo natyagivayut
ee grudi prozrachnuyu bluzku, pod kotoroj skvozit zagoreloe telo
kruglyh plechej, kazhushcheesya rozovatym ot rozovyh peremychek
sorochki, -- i pobrel na balkon. On byl osobenno zhalok v eto
utro, i hozyajka, kak vsegda, rovnaya, spokojnaya, yasnaya molozhavym
licom i vzglyadom chistyh glaz, tozhe slushaya s tajnoj bol'yu v
serdce golosa pod sosnami, iskosa posmatrivala na nego.
-- Teper' ruki i ne otmoesh', -- govorila ona,
okrovavlennymi pal'cami zapuskaya zolochenuyu vilochku v vishnyu, --
a vy, ZHorzh, vsegda umeete kak-to osobenno ispachkat'sya... Milyj,
otchego vy vse v kitele, ved' zharko, mogli by otlichno hodit' v
odnoj rubashke s poyasom. I ne brilis' desyat' dnej...
On znal, chto vpalye shcheki ego zarosli krasnovatoj shchetinoj,
chto on uzhasno zataskal svoj edinstvennyj belyj kitel', chto
studencheskie shtany ego losnyatsya i botinki ne chishcheny, znal, kak
sutulo sidit on s svoej uzkoj grud'yu i vpalym zhivotom, i
otvechal, krasneya:
-- Pravda, pravda, Klavdiya Aleksandrovna, ya ne brit, kak
beglyj katorzhnik, voobshche sovsem opustilsya, bessovestno
pol'zuyas' vashej dobrotoj, prostite, Boga radi. Nynche zhe privedu
sebya v poryadok, tem bolee, chto davnym-davno pora mne v Moskvu,
ya uzh tak zagostilsya u vas, chto vsem glaza namozolil. YA tverdo
reshil zavtra zhe ehat'. Menya odin tovarishch zovet k sebe v
Mogilev, -- pishet, udivitel'no zhivopisnyj gorod...
I nagnulsya eshche nizhe nad stolom, uslyhav s kroketa
povelitel'nyj krik Titova na Valeriyu:
-- Net, net, sudarynya, eto ne po pravilam! Ne umeete nozhku
na shar stavit', b'ete po nej molotkom -- vasha vina. A dva raza
krokirovat' ne polagaetsya...
Za zavtrakom emu kazalos', chto vse sidyashchie za stolom
vselilis' v nego, -- edyat, govoryat, ostryat i hohochut v nem.
Posle zavtraka vse poshli otdyhat' v teni elovoj allei, gusto
usypannoj skol'zkimi hvojnymi igolkami, gornichnye potashchili tuda
kovry i podushki. On proshel po zharkomu dvoru k pustoj konyushne,
podnyalsya po stennoj lestnice na ee polutemnyj cherdak, gde
lezhalo staroe seno, i povalilsya v nego, starayas' chto-to reshit',
stal pristal'no smotret', lezha na zhivote, na muhu, kotoraya
sidela na sene pered samymi ego glazami i sperva bystro suchila
krest-nakrest perednimi nozhkami, tochno umyvalas', a potom
kak-to protivoestestvenno, s usiliem stala zadirat' zadnie.
Vdrug kto-to bystro vbezhal na cherdak, raspahnul i zapahnul
dver', -- i, obernuvshis', on uvidal v svete sluhovogo okna
Zojku. Ona prygnula k nemu, utonula v sene i, zadyhayas',
zasheptala, tozhe lezha na zhivote i budto ispuganno glyadya emu v
glaza:
-- ZHorzhik, milen'kij, ya chto-to dolzhna vam skazat' --
strashno dlya vas interesnoe, zamechatel'noe!
-- CHto takoe, Zoechka? -- sprosil on, pripodnimayas'.
-- A vot uvidite! Tol'ko snachala pocelujte menya za eto --
nepremenno!
I zabila nogami po senu, obnazhaya polnye lyazhki.
-- Zoechka, -- nachal on, ne v silah ot dushevnoj
izmuchennosti uderzhat' v sebe boleznennoe umilenie, -- Zoechka,
vy odna menya lyubite, i ya vas tozhe ochen' lyublyu... No ne nado, ne
nado...
Ona pushche zabila nogami:
-- Nado, nado, nepremenno!
I upala golovoj emu na grud'. On uvidal pod krasnym bantom
molodoj blesk ee orehovyh volos, uslyhal ih zapah i prizhalsya k
nim licom. Vdrug ona tiho i pronzitel'no vskriknula "aj!" i
shvatila sebya za yubku szadi.
On vskochil:
-- CHto takoe?
Ona, upav golovoj v seno, zarydala:
-- Menya chto-to strashno ukusilo tam... Posmotrite,
posmotrite skoree!
I otkinula yubku na spinu, sdernula s svoego polnogo tela
pantalonchiki:
-- CHto tam? Krov'?
-- Da rovno nichego net, Zoechka!
-- Kak net? -- kriknula ona, opyat' zarydav. Podujte,
podujte, mne strashno bol'no!
I on, dunuv, zhadno poceloval neskol'ko raz v nezhnyj holod
shirokoj polnoty ee zada. Ona vskochila v sumasshedshem vostorge,
blestya glazami i slezami:
-- Obmanula, obmanula, obmanula! I vot vam za eto strashnyj
sekret: Titov dal ej otstavku! Polnuyu otstavku! My s Grishkoj
vse slyshali v gostinoj: oni idut po balkonu, my seli na pol za
kreslami, a on ej i govorit, strashno oskorbitel'no: "Sudarynya,
ya ne iz teh, kogo mozhno vodit' za nos. I pritom ya vas ne lyublyu.
Polyublyu, esli zasluzhite, a poka nikakih ob座asnenij". Zdorovo?
Tak ej i nado!
I, vskochiv, kinulas' v dver' i vniz po lestnice.
On posmotrel ej vsled:
-- YA negodyaj, kotorogo malo povesit'! -- skazal on gromko,
eshche chuvstvuya na svoih gubah ee telo.
Vecherom v usad'be bylo tiho, nastupilo uspokoenie, chuvstvo
semejstvennosti, -- gosti v shest' chasov uehali... Teplye
sumerki, lekarstvennyj zapah cvetushchih lip za kuhnej. Sladkij
zapah dyma i kushanij iz kuhni, gde gotovyat uzhin. I mirnoe
schast'e vsego etogo -- sumerek, zapahov -- i vse eshche chto-to
obeshchayushchaya muka ee prisutstviya, ee sushchestvovaniya vozle nego...
razryvayushchaya dushu muka lyubvi k nej -- i ee besposhchadnoe
ravnodushie, otsutstvie... Gde ona? On soshel s perednego
balkona, slushaya mernyj, s promezhutkami, vizg i skrip kachelej
pod sosnami, proshel k nim -- da, eto ona. On ostanovilsya,
glyadya, kak ona shiroko letaet vverh i vniz, vse tuzhe natyagivaya
verevki, silyas' vzletet' do poslednej vysoty, i delaet vid, chto
ne zamechaet ego. S vizgom kolec zhutko letit kverhu, ischezaet v
vetvyah i, kak podstrelennaya, stremitel'no nesetsya vniz,
prisedaya i razvevaya podol. Vot by pojmat'! Pojmat' i zadushit',
iznasilovat'!
-- Valeriya Andreevna! Ostorozhnee!
Tochno ne slysha, naddaet eshche krepche...
Za uzhinom na balkone, pod goryachej yarkoj lampoj, smeyalis'
nad gostyami, sporili o nih. Neestestvenno i zlo smeyalas' i ona,
zhadno ela tvorog so smetanoj, opyat' bez edinogo vzglyada v ego
storonu. Odna Zojka molchala i vse kosilas' na nego, blestya
glazami, znayushchimi chto-to vmeste s nim odnim.
Vse razoshlis' i legli rano, v, dome ne ostalos' ni odnogo
ognya. Vsyudu stalo temno i mertvo. Nezametno uskol'znuv totchas
posle uzhina v svoyu komnatu, dver' kotoroj vyhodila na perednij
balkon, on stal sovat' svoe bel'ishko v svoj zaplechnyj meshok,
dumaya: vyvedu potihon'ku velosiped, syadu -- i na stanciyu. Vozle
stancii lyagu gde-nibud' na pesok v lesu do pervogo utrennego
poezda... Hotya net, tak nel'zya. Vyjdet Bog znaet chto, --
sbezhal, kak mal'chishka, noch'yu, ni s kem ne prostyas'! Nado zhdat'
do zavtra -- i uehat' bespechno, kak ni v chem ne byvalo: "Do
svidan'ya, dorogoj Nikolaj Grigor'evich, do svidan'ya, dorogaya
Klavdiya Aleksandrovna! Spasibo, spasibo za vse! Da, da, v
Mogilev, udivitel'no, govoryat, krasivyj gorod... Zoechka, bud'te
zdorovy, milaya, rastite i veselites'! Grisha, daj pozhat' tvoyu
"chestnuyu" ruku! Valeriya Andreevna, vseh blag, ne pominajte
lihom..." Net, ne pominajte lihom ni k chemu, glupo i bestaktno,
budto kakoj-to namek na chto-to...
CHuvstvuya, chto net ni malejshej nadezhdy zasnut', on tiho
spustilsya s balkona, reshiv vyjti na dorogu k stancii i promayat'
sebya, proshagat' versty tri. No vo dvore ostanovilsya: teplyj
sumrak, sladkaya tishina, mlechnaya belizna neba ot nesmetnyh
melkih zvezd... On poshel po dvoru, opyat' ostanovilsya, podnyal
golovu: uhodyashchaya vse glubzhe i glubzhe vvys' zvezdnost' i tam
kakaya-to strashnaya cherno-sinyaya temnota, provaly kuda-to... i
spokojstvie, molchanie, neponyatnaya, velikaya pustynya,
bezzhiznennaya i bescel'naya krasota mira... bezmolvnaya, vechnaya
religioznost' nochi... i on odin, licom k licu so vsem etim, v
bezdne mezhdu nebom i zemlej... On stal vnutrenne, bez slov
molit'sya o kakoj-to nebesnoj milosti, o ch'ej-to zhalosti k sebe,
s gor'koj radost'yu chuvstvuya svoe soedinenie s nebom i uzhe
nekotoroe otreshenie ot sebya, ot svoego tela... Potom, starayas'
uderzhat' v sebe eti chuvstva, posmotrel na dom: zvezdy
otrazhayutsya rasplyushchennym bleskom v chernyh steklah okon -- iv
steklah ee okna... Spit ili lezhit, v tupom ocepenenii vse odnoj
i toj zhe mysli o Titove! Da, vot i ee chered...
On oboshel bol'shoj, neopredelennyj v sumrake dom, poshel k
zadnemu balkonu, k polyane mezhdu nim i dvumya strashnymi svoej
nochnoj vysotoj i chernotoj ryadami nepodvizhnyh elej s ostrymi
verhushkami v zvezdah. V temnote pod elyami rassypany nepodvizhnye
zeleno-zheltye ogon'ki svetlyakov. I chto-to smutno beleet na
balkone...
On priostanovilsya, vglyadyvayas', i vdrug drognul ot straha
i neozhidannosti: s balkona razdalsya negromkij i rovnyj, bez
vyrazheniya golos:
-- CHto eto vy brodite po nocham?
On, v izumlenii, dvinulsya i totchas razlichil: ona lezhit v
kachalke, v starinnoj serebristoj shali, kotoruyu vse gost'i
Danilevskih nakidyvali na sebya po vecheram, esli ostavalis'
nochevat'. Ot rasteryannosti on tozhe sprosil:
-- A vy pochemu ne spite?
Ona ne otvetila, pomolchala, podnyalas' i neslyshno soshla k
nemu, popravlyaya spolzavshuyu shal' plechom:
-- Projdemsya...
On poshel za nej, sperva szadi, potom ryadom, v temnotu
allei, budto chto-to taivshej v svoej mrachnoj nepodvizhnosti. CHto
eto? On opyat' s nej, naedine, vdvoem, v etoj allee, v takoj
chas? I opyat' eta shal', vsegda skol'zivshaya s ee plech i kolovshaya
konchiki ego pal'cev svoimi shelkovymi vorsinkami, kogda on
popravlyal ee na nej... Peresilivaya sudorogu v gorle, on
vygovoril:
-- Za chto, zachem vy tak strashno muchite menya?
Ona zakachala golovoj:
-- Ne znayu. Molchi.
On osmelel, vozvysil golos:
-- Da, za chto i zachem? Zachem bylo vam...
Ona pojmala ego visyashchuyu ruku i stisnula ee:
-- Molchi...
-- Valya, ya nichego ne ponimayu...
Ona otbrosila ego ruku, vzglyanula vlevo, na el' v konce
allei, shiroko chernevshuyu treugol'nikom svoej mantii:
-- Pomnish' eto mesto? Tut ya tebya v pervyj raz pocelovala.
Poceluj menya tut v poslednij raz...
I, bystro projdya pod vetvi eli, poryvisto kinula na zemlyu
shal'.
-- Idi ko mne!
Totchas vsled za poslednej minutoj ona rezko i gadlivo
ottolknula ego i ostalas' lezhat', kak byla, tol'ko opustila
podnyatye i raskinutye koleni i uronila ruki vdol' tela. On
plastom lezhal ryadom s nej, pril'nuv shchekoj k hvojnym iglam, na
kotorye tekli ego goryachie slezy. V zastyvshej tishine nochi i
lesov nepodvizhnym lomtem dyni krasnela vdali, nevysoko nad
smutnym polem, pozdnyaya luna.
V svoej komnate on vzglyanul zapuhshimi ot slez glazami na
chasy i ispugalsya: dva bez dvadcati minut! Toropyas' i starayas'
ne shumet', on svel velosiped s balkona, tiho i skoro povel ego
po dvoru. Za vorotami vskochil v sedlo i, kruto sognuvshis',
besheno zarabotal nogami, prygaya po peschanym uhabam proseki,
sredi begushchej na nego s dvuh storon i skvozyashchej na
predrassvetnom nebe chastoj chernoty stvolov. "Opozdayu!" I on
rabotal vse goryachee, vytiraya potnyj lob sgibom ruki: kur'erskij
iz Moskvy proletel mimo stancii -- bez ostanovki -- v dva
pyatnadcat', -- emu ostavalos' vsego neskol'ko minut. Vdrug, v
polusvete zari, eshche pohozhem na sumerki, glyanul v konce proseki
temnyj vokzal stancii. Vot ono! On reshitel'no vil'nul po doroge
vlevo, vdol' zheleznodorozhnogo puti, vil'nul vpravo, na pereezd,
pod shlagbaum, potom opyat' vlevo, mezhdu rel'sami, i ponessya,
kolotyas' po shpalam, pod uklon, navstrechu vyrvavshemusya iz-pod
nego, grohochushchemu i slepyashchemu ognyami parovozu.
13 oktyabrya 1940
Ona sluzhila gornichnoj u ego rodstvennicy, melkoj pomeshchicy
Kazakovoj, ej shel semnadcatyj god, ona byla nevelika rostom,
chto osobenno bylo zametno, kogda ona, myagko vilyaya yubkoj i
slegka podnyav pod koftochkoj malen'kie grudi, hodila bosaya ili,
zimoj, v valenkah, ee prostoe lichiko bylo tol'ko milovidno, a
serye krest'yanskie glaza prekrasny tol'ko molodost'yu. V tu
dalekuyu poru on tratil sebya osobenno bezrassudno, zhizn' vel
skital'cheskuyu, imel mnogo sluchajnyh lyubovnyh vstrech i svyazej --
i kak k sluchajnoj otnessya i k svyazi s nej...
Ona skoro primirilas' s tem rokovym, udivitel'nym, chto
kak-to vdrug sluchilos' s nej v osennyuyu noch', neskol'ko dnej
plakala, no s kazhdym dnem vse bol'she ubezhdalas', chto sluchilos'
ne gore, a schast'e, chto stanovitsya on ej vse milee i dorozhe; v
minuty blizosti, kotorye vskore stali povtoryat'sya vse chashche, uzhe
nazyvala ego Petrushej i govorila o toj nochi kak ob ih obshchem
zavetnom proshlom.
On sperva i veril i ne veril:
-- Neuzhto pravda ty ne pritvoryalas' togda, chto spish'?
No ona tol'ko raskryvala glaza:
-- Da razve vy ne chuvstvovali, chto ya splyu, razve ne
znaete, kak rebyata i devki spyat?
-- Esli by ya znal, chto ty pravda spish', ya by tebya ni za
chto ne tronul.
-- Nu, a ya nichego, nichego ne chuyala, pochti do samoj
poslednej minutochki! Tol'ko kak eto vam vzdumalos' prijti ko
mne? Priehali i dazhe ne vzglyanuli na menya, tol'ko uzh vecherom
sprosili: ty, verno, nedavno nanyalas', tebya, kazhetsya, Tanej
zovut? i potom skol'ko vremeni smotreli budto bez vsyakogo
vnimaniya. Znachit, pritvoryalis'?
On otvechal, chto, konechno, pritvoryalsya, no govoril
nepravdu: vse vyshlo i dlya nego sovsem neozhidanno.
On provel nachalo oseni v Krymu i po puti v Moskvu zaehal k
Kazakovoj, prozhil nedeli dve v uspokoitel'noj prostote ee
usad'by i skudnyh dnej nachala noyabrya i sobralsya bylo uezzhat'. V
tot den', na proshchan'e s derevnej, on s utra do vechera ezdil
verhom s ruzh'em za plechami i s gonchej sobakoj po pustym polyam i
golym pereleskam, nichego ne nashel i vernulsya v usad'bu ustalyj
i golodnyj, s容l za uzhinom skovorodku bitkov v smetane, vypil
grafinchik vodki i neskol'ko stakanov chayu, poka Kazakova, kak
vsegda, govorila o svoem pokojnom muzhe i o svoih dvuh synov'yah,
sluzhivshih v Orle. CHasov v desyat' dom, kak vsegda, byl uzhe
temen, tol'ko gorela svecha v kabinete za gostinoj, gde on zhil,
priezzhaya. Kogda on voshel v kabinet, ona so svechoj v ruke stoyala
na ego posteli na tahte na kolenyah, vodya goryashchej svechoj po
brevenchatoj stene. Uvidav ego, ona sunula svechu na nochnoj
stolik i, soskochiv, kinulas' von.
-- CHto takoe? -- skazal on, otoropev. -- Postoj, chto ty
tut delala?
-- Klopa zhgla, -- otvetila ona bystrym shepotom. -- Stala
opravlyat' vam postel', glyazhu, a na stene klop...
I so smehom ubezhala.
On posmotrel ej vsled i, ne razdevayas', snyav tol'ko
sapogi, prileg na steganoe odeyalo na tahte, nadeyas' eshche
pokurit' i chto-to podumat', -- zasypat' v desyat' chasov bylo
neprivychno, -- i totchas zasnul. Na minutu ochnulsya, bespokoyas'
skvoz' son ot drozhashchego ognya svechi, dunul na nee i opyat'
zasnul. Kogda zhe opyat' otkryl glaza, za dvumya oknami vo dvor i
za bokovym oknom v sad, polnym sveta, stoyala osennyaya lunnaya
noch'; pustaya i odinoko prekrasnaya. On nashel v sumrake vozle
tahty tufli i poshel v sosednyuyu s kabinetom prihozhuyu, chtoby
vyjti na zadnee kryl'co, -- postavit' emu na noch', chto nuzhno,
zabyli. No dver' prihozhej okazalas' zaperta na zasov snaruzhi, i
on poshel po tainstvenno osveshchennomu so dvora domu na paradnoe
kryl'co. Tuda vyhodili cherez glavnuyu prihozhuyu i bol'shie
brevenchatye sency, etoj prihozhej, protiv vysokogo okna nad
starym rundukom, byla peregorodka, a za nej komnata bez okon,
gde vsegda zhili gornichnye. Dver' v peregorodke byla
priotvorena, za nej bylo temno. On zazheg spichku i uvidal ee
spyashchuyu. Ona navznich' lezhala na derevyannoj krovati, v odnoj
rubashke i v bumazejnoj yubchonke, -- pod rubashkoj kruglilis' ee
malen'kie grudi, bosye nogi byli zagoleny do kolen, pravaya
ruka, otkinutaya k stene, i lico na podushke kazalis' mertvymi...
Spichka pogasla. On postoyal -- i ostorozhno podoshel k krovati...
Vyhodya cherez temnye sency na kryl'co, on lihoradochno
dumal:
-- Kak stranno, kak neozhidanno! I neuzhto ona pravda spala?
On postoyal na kryl'ce, poshel po dvoru... I noch' kakaya-to
strannaya. SHirokij, pustoj, svetlo osveshchennyj vysokoj lunoj
dvor. Naprotiv saraya, krytye staroj okamenevshej solomoj, --
skotnyj dvor, karetnyj saraj, konyushni. Za ih kryshami, na
severnom nebosklone, medlenno rashodyatsya tainstvennye nochnye
oblaka -- snegovye mertvye gory. Nad golovoj tol'ko legkie
belye, i vysokaya luna almazno slezitsya v nih, to i delo vyhodit
na temno-sinie progaliny, na zvezdnye glubiny neba, i budto eshche
yarche ozaryaet kryshi i dvor. I vse vokrug kak-to stranno v svoem
nochnom sushchestvovanii, otreshennom ot vsego chelovecheskogo,
bescel'no siyayushchee. I stranoyu eshche potomu, chto budto v pervyj raz
vidit on ves' etot nochnoj, lunnyj osennij mir...
On sel vozle karetnogo saraya na podnozhku tarantasa,
zakidannogo zasohshej gryaz'yu. Bylo po-osennemu teplo, pahlo
osennim sadom, noch' byla torzhestvenna, besstrastna i blagostna
i kak-to udivitel'no soedinyalas' s temi chuvstvami, chto unes on
ot etogo neozhidannogo soedineniya s poludetskim zhenskim
sushchestvom...
Ona tiho zarydala, pridya v sebya i budto by tol'ko v etu
minutu ponyav to, chto sluchilos'. No mozhet byt', ne budto by, a
dejstvitel'no? Vse telo ee poddavalos' emu, kak bezzhiznennoe.
On sperva shepotom pobudil ee: "Poslushaj, ne bojsya..." Ona ne
slyhala ili pritvoryalas', chto ne slyshit. On ostorozhno poceloval
ee v goryachuyu shcheku -- ona nikak ne otozvalas' na poceluj, i on
podumal, chto ona molcha dala emu soglasie na vse, chto za etim
mozhet posledovat'. On raz容dinil ee nogi, ih nezhnoe, goryachee
teplo, -- ona tol'ko vzdohnula vo sne, slabo potyanulas' i
zakinula ruku za golovu...
-- A esli pritvorstva ne bylo? -- podumal on, vstavaya s
podnozhki i vzvolnovanno glyadya na noch'. Kogda ona zarydala,
sladko i gorestno, on s chuvstvom ne tol'ko zhivotnoj
blagodarnosti za to neozhidannoe schast'e, kotoroe ona
bessoznatel'no dala emu, no i vostorga, lyubvi stal celovat' ee
v sheyu, v grud', vse upoitel'no pahnushchee chem-to derevenskim,
devich'im. I ona, rydaya, vdrug otvetila emu zhenskim
bessoznatel'nym poryvom -- krepko i tozhe budto blagodarno
obnyala i prizhala k sebe ego golovu. Kto on, ona eshche ne ponimala
v polusne, no vse ravno -- eto byl tot, s kem ona, v nekij
srok, vpervye dolzhna byla soedinit'sya v samoj tajnoj i
blazhenno-smertnoj blizosti. |ta blizost', oboyudnaya, sovershilas'
i uzhe nichem v mire rastorgnuta byt' ne mozhet, i on naveki unes
ee v sebe, i vot eta neobyknovennaya noch' prinimaet ego v svoe
nepostizhimoe svetloe carstvo vmeste s neyu, s etoj blizost'yu...
Kak on mog, uezzhaya, vspominat' ee tol'ko sluchajno,
zabyvat' ee milyj prostoserdechnyj golosok, ee to radostnye, to
grustnye, no vsegda lyubyashchie, predannye glaza, kak on mog lyubit'
drugih i nekotorym iz nih pridavat' gorazdo bol'she znacheniya,
chem ej!
Na drugoj den' ona sluzhila, ne podnimaya glaz. Kazakova
sprosila:
-- CHto eto ty takaya, Tanya?
Ona pokorno otvetila:
-- Malo li u menya gorya, barynya...
Kazakova skazala emu, kogda ona vyshla:
-- Da, konechno: sirota, bez materi, otec nishchij, besputnyj
muzhik...
Pered vecherom, kogda ona stavila na kryl'ce samovar, on,
prohodya, skazal ej:
-- Ty ne dumaj, ya tebya davno polyubil. Bros' plakat',
ubivat'sya, etim nichemu ne pomozhesh'...
Ona tiho otvetila, smargivaya slezy i suya v samovar
pylayushchie shchepki:
-- Kaby pravda polyubili, vse by legche bylo...
Potom ona stala inogda vzglyadyvat' na nego, kak by nesmelo
sprashivat' vzglyadom: pravda?
Raz vecherom, kogda ona voshla opravlyat' emu postel', on
podoshel k nej i obnyal ee za plecho. Ona s ispugom vzglyanula na
nego i, vsya pokrasnev, prosheptala:
-- Otojdite za-radi Gospoda. Togo glyadi staruha zajdet...
-- Kakaya staruha?
-- Da staraya gornichnaya, budto ne znaete!
-- YA k tebe nynche noch'yu pridu...
Ee tochno obozhglo, -- pervoe vremya staruha privodila ee v
uzhas:
-- Oh, chto vy, chto vy! YA s uma ot straha sojdu!
-- Nu, ne nado, ne bojsya, ne pridu, -- skazal on pospeshno.
Ona sluzhila teper' uzhe po-prezhnemu, skoro i zabotlivo,
opyat' stala vihrem nosit'sya cherez dvor v kuhnyu, kak nosilas'
prezhde, i poroj, uluchiv udobnuyu minutu, tajkom brosala na nego
vzglyady uzhe smushchenno-radostnye. I vot odnazhdy utrom, chem svet,
kogda on eshche spal, ee otpravili v gorod za pokupkami. Za obedom
Kazakova skazala:
-- CHto delat', starostu s rabotnikom ya otoslala na
mel'nicu, nekogo poslat' za Tanej na stanciyu. Mozhet, ty by
s容zdil?
On, sderzhav radost', otvetil s pritvornoj nebrezhnost'yu:
-- CHto zh, ohotno proedus'.
Staraya gornichnaya, podavavshaya na stol, nahmurilas':
-- Za chto zh vy, sudarynya, hotite devku navek osramit'? CHto
zh posle etogo nachnut govorit' pro nee po vsemu selu?
-- Nu, poezzhaj sama, -- skazala Kazakova. -- CHto zh ej,
peshkom, chto li, so stancii idti?
Okolo chetyreh on vyehal, v sharabane, na staroj vysokoj
chernoj kobyle i, boyas' opozdat' k poezdu, pognal ee za selom
shibko, podskakivaya po maslyanistoj, kolchevatoj, podmerzshej i
potom otsyrevshej doroge, -- poslednie dni byli vlazhnye,
tumannye, a v tot den' tuman byl osobenno gust: eshche kogda on
ehal po selu, kazalos', chto nastupaet noch', i v izbah uzhe vidny
byli dymno-krasnye ogni, kakie-to dikie za sizost'yu tumana.
Dal'she, v pole, stalo sovsem pochti temno i ot tumana uzhe
neproglyadno. Navstrechu tyanulo holodnym vetrom i mokroj mgloj.
No veter ne razgonyal tumana, naprotiv, nagonyal vse gushche ego
holodnyj, temno-sizyj dym, dushil im, ego pahuchej syrost'yu, i
kazalos', chto za ego neproglyadnost'yu net nichego -- konec mira i
vsego zhivogo. Kartuz, chujka, resnicy, usy, vse bylo v
mel'chajshem mokrom bisere. CHernaya kobyla razmashisto neslas'
vpered, sharaban, podskakivaya po skol'zkim kolcham, bil emu v
grud'. On prilovchilsya i zakuril -- sladkij, dushistyj, teplyj,
chelovecheskij dym papirosy smeshalsya s pervobytnym zapahom
tumana, pozdnej oseni, mokrogo gologo polya. I vse temnelo, vse
mrachnelo vokrug, vverhu i vnizu, -- pochti ne stalo vidno smutno
temneyushchej dlinnoj shei loshadi, ee nastorozhennyh ushej. I vse
usilivalos' chuvstvo blizosti k loshadi -- edinstvennomu zhivomu
sushchestvu v etoj pustyne, v mertvoj vrazhdebnosti vsego togo, chto
sprava i sleva, vperedi i szadi, vsego togo nevedomogo, chto tak
zloveshche skryto v etoj vse gushche i chernee begushchej na nego dymnoj
t'me...
Kogda on v容hal v derevnyu pri stancii, ego ohvatila otrada
zhil'ya, zhalkih ognej v ubogih okoshechkah, ih laskovogo uyuta, a na
stancii vse vokzal'noe pokazalos' sovsem inym mirom, zhivym,
bodrym, gorodskim. I ne uspel on privyazat' loshad', kak, gremya,
zasverkal k vokzalu svetlymi oknami poezd, obdav sernym zapahom
kamennogo uglya. On pobezhal v vokzal s takim chuvstvom, tochno
zhdal moloduyu zhenu, i totchas uvidel, kak voshla ona,
po-gorodskomu odetaya, iz protivopolozhnyh dverej vsled za
vokzal'nym storozhem, tashchivshim dva kul'ka pokupok: vokzal byl
gryazen, vonyal kerosinom lamp, tusklo osveshchavshih ego, a ona vsya
siyala vozbuzhdennymi glazami, yunost'yu vzvolnovannogo neobychnym
puteshestviem lica, i storozh chto-to govoril ej na "vy". I ona
vdrug vstretilas' s nim vzglyadom i dazhe ostanovilas' ot
rasteryannosti: chto takoe, pochemu on tut?
-- Tanya, -- pospeshno skazal on, -- zdravstvuj, ya za toboj,
nekogo bylo poslat'...
Byl li kogda-nibud' v zhizni u nee stol' schastlivyj vecher!
On sam priehal za mnoj, a ya iz goroda, k naryazhena i tak horosha,
kak on i predstavit' sebe ne mog, vidya menya vsegda tol'ko v
staroj yubchonke, v sitcevoj bednoj koftochke, u menya lico, kak u
modistki, pod etim shelkovym belym platochkom, ya v novom garusnom
korichnevom plat'e pod sukonnoj zhaketkoj, na mne belye bumazhnye
chulki i novye polsapozhki s mednymi podkopkami! Vsya vnutrenne
drozha, ona zagovorila s nim takim tonom, kakim govoryat v
gostyah, i, pripodnyav podol, poshla za nim damskimi shazhkami,
snishoditel'no divyas': "Oh, Gospodi, kak tut sklizko, kak
natoptali muzhiki!" Vsya zamiraya ot radostnogo straha, vysoko
podnyala ona plat'e nad beloj kolenkorovoj yubkoj, chtoby sest' na
yubku, a ne na plat'e, voshla v sharaban i sela ryadom s nim, budto
ravnaya emu, i nelovko podobralas' ot kul'kov v nogah.
On molcha tronul loshad' i pognal ee v ledyanuyu t'mu nochi i
tumana, mimo koe-gde nizko mel'kavshih ogon'kov v izbah, po
uhabam etoj muchitel'noj derevenskoj noyabr'skoj dorogi, i ona ne
smela slova proronit', uzhasayas' ego molchaniyu: uzh ne rasserdilsya
li on na chto-nibud'? On eto ponimal i narochno molchal. I vdrug,
vyehav za derevnyu i pogruzivshis' uzhe v podlyj mrak, perevel
loshad' na shag, vzyal vozhzhi v levuyu ruku i szhal pravoj ee plechi v
osypannoj holodnym mokrym biserom zhaketke, bormocha i smeyas':
-- Tanya, Tanechka...
I ona vsya rvanulas' k nemu, prizhalas' k ego shcheke shelkovym
platkom, nezhnym pylayushchim licom, polnymi goryachih slez resnicami.
On nashel ee mokrye ot radostnyh slez guby i, ostanoviv loshad',
dolgo ne mog otorvat'sya ot nih. Potom, kak slepoj, ne vidya ni
zgi v tumane i mrake, vyshel iz sharabana, brosil chujku na zemlyu
i potyanul ee k sebe za rukav. Vse srazu ponyav, ona totchas
soskochila k nemu i, s bystroj zabotlivost'yu podnyav ves' svoj
zavetnyj naryad, novoe plat'e i yubku, oshchup'yu legla na chujku,
naveki otdavaya emu ne tol'ko vse svoe telo, teper' uzhe polnuyu
sobstvennost' ego, no i vsyu svoyu dushu.
On opyat' otlozhil svoj ot容zd.
Ona znala, chto eto radi nee, ona videla, kak on laskov s
nej, govorit uzhe kak s blizkoj, svoim tajnym drugom v dome, i
perestala boyat'sya, trepetat', kogda on podhodil k nej, kak
trepetala pervoe vremya. On stal spokojnee i proshche v lyubovnye
minuty -- ona bystro priladilas' k nemu. Ona vsya izmenilas' s
toj bystrotoj, na kakuyu sposobna molodost', sdelalas' rovna,
bezzabotno-schastliva, uzhe legko nazyvala ego Petrushej i poroj
dazhe pritvoryalas', budto on dokuchaet ej svoimi poceluyami: "Ah,
Gospodi, prohodu mne ot vas netu! CHut' zavidit menya odnu --
sejchas ko mne!" -- i eto dostavlyalo ej osobennuyu radost':
znachit, on lyubit menya, znachit, on sovsem moj, esli ya mogu
govorit' s nim tak! I eshche bylo schast'e: vyskazyvat' emu svoyu
revnost', svoe pravo na nego:
-- Slava Bogu, netu nikakih rabot na gumne, a to, byli by
devki, ya by vam pokazala, kak hodit' k nim! -- govorila ona.
I pribavlyala, vdrug smutivshis', s trogatel'noj popytkoj
ulybki:
-- Aj vam malo menya odnoj?
Zima nastupila rano. Posle tumanov zavernul moroznyj
severnyj veter, skoval maslyanistye kolchi dorog, okamenil zemlyu,
szheg poslednyuyu travu v sadu i na dvore. Poshli beleso-svincovye
tuchi, sovsem obnazhivshijsya sad shumel bespokojno, toroplivo,
tochno ubegal kuda-to, noch'yu belaya luna tak i nyryala v klubah
tuch. Usad'ba i derevnya kazalis' beznadezhno bedny i gruby. Potom
stal poroshit' sneg, ubelyaya merzluyu gryaz' tochno saharnoj pudroj,
i usad'ba i vidnye iz nee polya stali sizo-bely i prostorny. Na
derevne konchali poslednyuyu rabotu -- ssypali v pogreba na zimu
kartoshki, perebiraya ih, otbrasyvaya gnilye. Kak-to on poshel
projtis' po derevne, nadev poddevku na lis'em mehu i nadvinuv
mehovuyu shapku. Severnyj veter trepal emu usy, zheg shcheki. Nado
vsem viselo ugryumoe nebo, sizo-beloe pokatoe pole za rechkoj
kazalos' ochen' blizkim. V derevne lezhali na zemle vozle porogov
veret'ya s vorohami kartoshek. Na veret'yah sideli, rabotaya, baby
i devki, zakutannye v pen'kovye shali, v rvanyh kurtkah, v
razbityh valenkah, s posinevshimi licami i rukami, -- on s
uzhasom dumal: a pod podolami u nih sovsem golye nogi!
Kogda on prishel domoj, ona stoyala v prihozhej, obtiraya
tryapkoj kipyashchij samovar, chtoby nesti ego na stol, i totchas
skazala vpolgolosa:
-- |to vy, verno, na derevnyu hodili, tam devki kartoshki
perebirayut... CHto zh, gulyajte, gulyajte, vysmatrivajte sebe kakuyu
poluchshe!
I, sderzhivaya slezy, vyskochila v sency. K vecheru gusto,
gusto povalil sneg, i, probegaya mimo nego po zalu, ona
vzglyanula na nego s neuderzhimym detskim vesel'em i, draznya,
shepnula:
-- CHto, mnogo teper' nagulyaetes'? Da to li eshche budet --
sobaki po vsemu dvoru katayutsya -- poneset takaya kura, chto i
nosu iz domu ne vysunete!
"Gospodi, -- podumal on, -- kak zhe ya soberus' s duhom
skazat' ej, chto vot-vot uedu!"
I emu strastno zahotelos' byt' kak mozhno skoree v Moskve.
Moroz, metel', na ploshchadi, protiv Iverskoj, parnye golubki s
bormochushchimi bubenchikami, na Tverskoj vysokij elektricheskij svet
fonarej v snezhnyh vihryah... V Bol'shom Moskovskom bleshchut lyustry,
razlivaetsya strunnaya muzyka, i vot on, kinuv mehovoe osnezhennoe
pal'to na ruki shvejcaram, vytiraya platkom mokrye ot snega usy,
privychno, bodro vhodit po krasnomu kovru v nagretuyu lyudnuyu
zalu, v govor, v zapah kushanij i papiros, v suetu lakeev i vse
pokryvayushchie, to rasputno-tomnye, to zalihvatski-burnye strunnye
volny...
Ves' uzhin on ne mog podnyat' glaz na ee bezzabotnuyu
begotnyu, na ee uspokoivsheesya lico.
Pozdno vecherom on nadel valenki, staruyu enotovuyu shubu
pokojnogo Kazakova, nadvinul shapku i cherez zadnee kryl'co vyshel
na v'yugu -- dohnut' vozduhom, posmotret' na nee. No pod naves
kryl'ca uzhe naneslo celyj sugrob, on spotknulsya v nem i nabral
celye rukava snega, dal'she byl sushchij ad, beloe nesushcheesya
beshenstvo. On s trudom, utopaya, oboshel dom, dobralsya do
perednego kryl'ca i, topaya, otryahivayas', vbezhal v temnye sency,
gudevshie ot buri, potom v tepluyu prihozhuyu, gde na runduke
gorela svecha. Ona vyskochila iz-za peregorodki bosaya, v toj zhe
bumazejnoj yubchonke, vsplesnula rukami:
-- Gospodi! Da otkuda zh eto vy!
On sbrosil na runduk shubu i shapku, osypav ego snegom, i v
sumasshedshem vostorge nezhnosti shvatil ee na ruki. Ona v takom
zhe vostorge vyrvalas', shvatila venik i stala obivat' ego belye
ot snega valenki i tashchit' ih s nog:
-- Gospodi, i tam polno snegu! Vy nasmert' prostudites'!
Noch'yu, skvoz' son, on inogda slyshal: odnoobrazno shumit s
odnoobraznym naporom na dom, potom burno naletaet, syplet
strekochushchim snegom v stavni, potryasaya ih, -- i padaet,
otdalyaetsya, shumit usypitel'no... Noch' kazhetsya beskonechnoj i
sladkoj -- teplo posteli, teplo starogo doma, odinokogo v beloj
t'me nesushchegosya snezhnogo morya...
Utrom pokazalos', chto eto nochnoj veter so stukom
raspahivaet stavni, b'et imi v steny -- otkryl glaza -- net,
uzhe svetlo, i otovsyudu glyadit v zaleplennye snegom okna belaya,
belaya belizna, nanesennaya do samyh podokonnikov, a na potolke
lezhit ee belyj otsvet. Vse eshche shumit, neset, no tishe i uzhe
po-dnevnomu. S izgolov'ya tahty vidny naprotiv dva okna s
dvojnymi pochernevshimi ot vremeni ramami v melkuyu kletku,
tret'e, vlevo ot izgolov'ya, belee i svetlee vsego. Na potolke
etot belyj otsvet, a v uglu drozhit, gudit i postukivaet
vtyagivaemaya razgorayushchimsya ognem zaslonka pechki -- kak horosho,
on spal, nichego ne slyhal, a Tanya, Tanechka, vernaya, lyubimaya,
rastvorila stavni, potom tiho voshla v valenkah, vsya holodnaya, v
snegu na plechah i na golove, zakutannoj pen'kovym platkom, i,
stav na koleni, zatopila. I ne uspel on podumat', kak ona
voshla, nesya podnos s chaem, uzhe bez platka. S chut' zametnoj
ulybkoj vzglyanula, stavya podnos na stolik u izgolov'ya, v ego
po-utrennemu yasnye, so sna tochno udivlennye glaza:
-- CHto zh vy tak zaspalis'?
-- A kotoryj chas?
Posmotrela na chasy na stolike i ne srazu otvetila -- do
sih por ne srazu razbiraet, kotoryj chas:
-- Desyat'... Bez desyati minut devyat'...
Vzglyanuv na dver', on potyanul ee k sebe za yubku. Ona
otklonilas', otstranyaya ego ruku:
-- Nikak nel'zya, vse prosnulis'...
-- Nu, na odnu minutu!
-- Staruha zajdet...
-- Nikto ne zajdet -- na odnu minutu!
-- Ah, nakazan'e mne s vami!
Bystro vynuv odnu za drugoj nogi v sherstyanyh chulkah iz
valenok, legla, ozirayas' na dver'... Ah, etot krest'yanskij
zapah ee golovy, dyhaniya, yablochnyj holodok shcheki! On serdito
zasheptal:
-- Opyat' ty celuesh'sya so szhatymi gubami! Kogda ya tebya
otuchu!
-- YA ne baryshnya... Pogodite, ya ponizhe lyazhu... Nu, skoree,
boyus' do smerti.
I oni ustavilis' drug drugu v glaza -- pristal'no i
bessmyslenno, vyzhidatel'no.
-- Petrusha...
-- Molchi. Zachem ty govorish' vsegda v eto vremya!
-- Da kogda zh mne i pogovorit' s vami, kak ne v eto vremya!
YA ne budu bol'she guby szhimat'... Poklyanites', chto u vas nikogo
netu v Moskve...
-- Ne tiskaj menya tak za sheyu.
-- Nikto v zhizni ne budet tak lyubit' vas. Vot vy v menya
vlyubilis', a ya budto i sama v sebya vlyubilas', ne naraduyus' na
sebya... A esli vy menya brosite...
Vyskochiv s goryachim licom pod naves zadnego kryl'ca na
v'yugu, ona, stoya, prisela na mgnoven'e, potom kinulas'
navstrechu belym vihryam na perednee kryl'co, utopaya vyshe golyh
kolen.
V prihozhej pahlo samovarom. Staraya gornichnaya, sidya na
runduke pod vysokim oknom v snegu, shlebyvala s blyudechka i, ne
otryvayas' ot nego, pokosilas':
-- Kuda eto tebya nosilo? Vsya v snegu vyvalyalas'.
-- Petru Nikolaichu chaj podavala.
-- CHto zh ty emu v lyudskuyu, chto l', podavala? -- Znaem my
tvoj chaj!
-- Nu, znaete, i na zdorov'e. Barynya vstali?
-- Hvatilas'! Poran'she tebya.
-- I vse-to vy serdites'!
I, schastlivo vzdohnuv, ona poshla za peregorodku, za svoej
chashkoj, i chut' slyshno zapela tam:
Uzh kak vyjdu ya v sad,
Vo zelenyj sad,
Vo zelenyj sad gulyat',
Svovo milova vstrechat'...
Dnem, sidya v kabinete za knigoj, slushaya vse tot zhe to
slabeyushchij, to ugrozhayushche rastushchij shum vokrug doma, vse bol'she
tonuvshego v snegah sredi so vseh storon nesushchejsya molochnoj
belizny, on dumal: kak stihnet, tak uedu.
Vecherom on uluchil minutu skazat' ej, chtoby ona prishla k
nemu noch'yu popozdnee, kogda dom krepche vsego spit, -- na vsyu
noch', do utra. Ona pokachala golovoj, podumala i skazala:
horosho. |to bylo ochen' strashno, no tem slashche.
To zhe chuvstvoval i on. I volnovala eshche zhalost' k nej: i ne
znaet, chto eto ih poslednyaya noch'!
Noch'yu on to zasypal, to v trevoge prosypalsya: reshitsya li
prijti? T'ma doma, shum vokrug etoj t'my, tryasutsya stavni, v
pechke to i delo zavyvaet... Vdrug on v strahe ochnulsya: ne
uslyhal, -- uslyhat' ee v toj prestupnoj ostorozhnosti, s
kotoroj ona probiralas' v gustoj temnote po domu, nel'zya bylo,
-- ne uslyhal, a pochuvstvoval, chto ona, nevidimaya, uzhe stoit u
tahty. On protyanul ruki. Ona molcha nyrnula pod odeyalo k nemu.
On slyshal, kak stuchit ee serdce, chuvstvoval ee ozyabshie bosye
nogi i sheptal samye goryachie slova, kakie tol'ko mog najti i
vygovorit'.
Oni dolgo lezhali tak, grud' s grud'yu, celuyas' s takoj
krepost'yu, chto bol'no bylo zubam. Ona pomnila, chto on ne velel
ej szhimat' rot, i, starayas' ugodit' emu, raskryvala ego, kak
galchonok.
-- Ty, nebos', sovsem ne spala?
Ona otvetila radostnym shepotom:
-- Ni minutochki. Vse zhdala...
Nashariv na stolike spichki, on zazheg svechu. Ona v strahe
ahnula:
-- Petrusha, chto zh eto vy sdelali? A nu-ka staruha
prosnetsya, uvidit svet...
-- CHert s nej, -- skazal on, glyadya na ee raskrasnevsheesya
lichiko. -- CHert s nej, ya hochu videt' tebya...
Vzyav ee, on ne spuskal s nee glaz. Ona prosheptala:
-- YA boyus', -- chto eto vy na menya tak smotrite?
-- Da to, chto luchshe tebya na svete net. |ta golovka s etoj
malen'koj kosoj vokrug nee, kak u moloden'koj Venery...
Glaza ee zasiyali smehom, schast'em:
-- Kakaya eto Vinera?
-- Da uzh takaya... I eta rubashonka...
-- A vy kupite mne mitkalevuyu... Verno, vy pravda menya
ochen' lyubite?
-- Niskol'ko ne lyublyu. I opyat' ty pahnesh' ne to perepelom,
ne to suhoj konoplej...
-- Otchego zh vam eto nravitsya? Vot vy govorili, chto ya
vsegda govoryu v eto vremya... a teper'... sami govorite...
Ona nachala vse krepche prizhimat' ego k sebe, hotela eshche
chto-to skazat' i uzhe ne mogla...
Potom on potushil svechu i dolgo lezhal molcha, kuril i dumal:
a vse-taki nado skazat', uzhasno, no nado! I chut' slyshno nachal:
-- Tanechka...
-- CHto? -- tak zhe tainstvenno sprosila ona.
-- Ved' mne nado uezzhat'...
Ona dazhe podnyalas':
-- Kogda?
-- Vse-taki skoro... ochen' skoro... U menya est' neotlozhnye
dela...
Ona upala na podushku:
-- Gospodi!
Ego kakie-to dela gde-to tam, v kakoj-to Moskve, vnushali
ej nechto vrode blagogoveniya. No kak zhe vse-taki rasstat'sya s
nim radi etih del? I ona zamolchala, bystro i bespomoshchno ishcha v
ume vyhoda iz etogo nerazreshimogo uzhasa. Vyhoda ne bylo.
Hotelos' kriknut': "Voz'mite menya s soboj!" No ona ne smela --
razve eto vozmozhno?
-- Ne mogu zhe ya vek tut zhit'...
Ona slushala i soglashalas': da, da...
-- Ne mogu zhe ya vzyat' tebya s soboj... Ona vdrug otchayanno
vygovorila:
-- Pochemu?
On bystro podumal: "Da, pochemu, pochemu?" I pospeshno
otvetil:
-- U menya net doma, Tanya, ya vsyu zhizn' ezzhu s mesta na
mesto... V Moskve zhivu v nomerah... I ni na kom nikogda ne
zhenyus'...
-- Otchego?
-- Ottogo, chto uzh takoj ya rodilsya.
-- I ni na kom nikogda ne zhenites'?
-- Ni na kom, nikogda! I dayu tebe chestnoe slovo, mne,
ej-Bogu, neobhodimo, ochen' vazhnye i neotlozhnye dela. K
Rozhdestvu nepremenno priedu!
Ona pripala golovoj k nemu, polezhala, kapaya na ego ruki
teplymi slezami, i prosheptala:
-- Nu, ya pojdu... Skoro svetat' nachnet... I, podnyavshis',
stala v temnote krestit' ego:
-- Sohrani vas Carica Nebesnaya, sohrani Mater' Bozhiya!
Pribezhav k sebe za peregorodku, ona sela na postel' i,
prizhav k grudi ruki, slizyvaya s gub slezy, stala sheptat' pod
gul meteli v sencah:
-- Gospodi batyushka! Carica Nebesnaya! Daj, Gospodi, chtob ne
utihalo hot' eshche dnya dva!
CHerez dva dnya on uehal, -- eshche pronosilis' po dvoru
utihayushchie vihri, no on ne mog bol'she dlit' tajnoe muchenie ee i
svoe i ne sdalsya na ugovory Kazakovoj podozhdat' hot' do zavtra.
I dom i vsya usad'ba opusteli, umerli. I predstavit' sebe
Moskvu i ego v nej, ego zhizn' tam, ego kakie-to dela, ne bylo
nikakoj vozmozhnosti.
Na Rozhdestvo on ne priehal. CHto eto byli za dni! V kakoj
muke nerazreshayushchegosya ozhidaniya, v kakom zhalkom pritvorstve
pered samoj soboj, budto i net nikakogo ozhidaniya, shlo vremya s
utra do vechera! I vse Svyatki ona hodila v samom luchshem svoem
naryade -- v tom plat'e i v teh polsapozhkah, v kotoryh on
vstretil ee togda osen'yu, na vokzale, v tot nezabvennyj vecher.
Na Kreshchen'e ona pochemu-to zhadno verila, chto vot-vot
pokazhutsya iz-pod gory muzhickie sanki, kotorye on najmet na
stancii, ne prislav pis'ma, chtoby za nim vyslali loshadej, ves'
den' ne vstavala s runduka v prihozhej, glyadya vo dvor do boli v
glazah. Dom byl pust, -- Kazakova uehala v gosti k sosedyam,
staruha obedala v lyudskoj, sidela tam i posle obeda,
naslazhdayas' zlosloviem pered kuharkoj. A ona dazhe i obedat' ne
hodila, skazala, chto zhivot bolit...
No vot stalo vecheret'. Ona vzglyanula eshche raz na pustoj
dvor v blestyashchem naste i podnyalas', tverdo skazav sebe: konec,
nikogo mne bol'she ne nuzhno, nichego ne zhelayu ya zhdat'! -- i
poshla, naryazhennaya, gulyayushchim shagom po zalu, po gostinoj, v svete
zimnej, zheltoj zari iz okon, gromko i bezzabotno zapela -- s
oblegcheniem konchenoj zhizni:
Uzh kak vyjdu ya v sad,
Vo zelenyj sad,
Vo zelenyj sad gulyat',
Svovo milova vstrechat'!
I kak raz na slovah o milom voshla v kabinet, uvidala ego
pustuyu tahtu, pustoe kreslo vozle pis'mennogo stola, gde
kogda-to sidel on s knigoj v rukah, i upala v kreslo, golovoj
na stol, rydaya i kricha: "Carica Nebesnaya, poshli mne smert'!"
On priehal v fevrale -- kogda ona uzhe sovsem pohoronila v
sebe vsyakuyu nadezhdu uvidat' ego hot' eshche odin raz v zhizni.
I kak budto vozvratilos' vse prezhnee.
On byl porazhen, uvidya ee, -- tak pohudela i poblekla ona
vsya, tak nesmely i grustny byli ee glaza. Porazilas' i ona v
pervuyu minutu: i on pokazalsya ej kak budto drugim, postarevshim,
chuzhim i dazhe nepriyatnym -- usy u nego stali kak budto bol'she,
golos grubej, ego smeh i razgovor, poka on razdevalsya v
prihozhej, byli ne v meru gromki i neestestvenny, ej nelovko
bylo vzglyanut' emu v glaza... No oba postaralis' skryt' vse eto
drug ot druga, i vskore vse poshlo kak budto po-prezhnemu.
Potom opyat' stalo podhodit' strashnoe vremya -- vremya ego
novogo ot容zda. On poklyalsya ej na obraz, chto priedet k Svyatoj i
uzhe na celoe leto. Ona poverila; no podumala: "A letom chto
budet? Opyat' to zhe, chto teper'?" |togo teper' ej bylo uzhe malo
-- nuzhno bylo ili sovsem, sovsem prezhnee, a ne povtorenie, ili
nerazdel'naya zhizn' s nim, bez razluk, bez novyh muchenij, bez
styda naprasnyh ozhidanij. No ona staralas' gnat' ot sebya etu
mysl', staralas' predstavit' sebe vse to letnee schast'e, kogda
stol'ko budet im svobody vezde... -- noch'yu i dnem, v sadu, v
pole, na gumne, i on budet dolgo, dolgo vozle nee...
Nakanune ego novogo ot容zda noch' byla uzhe predvesennyaya,
svetlaya i vetrenaya. Za domom volnovalsya sad, i vse doletal
ottuda raznosimyj vetrom zloj i bespomoshchnyj, otryvistyj laj
sobak nad yamoj v elkah: tam sidela lisica, kotoruyu pojmal v
kapkan i prines na barskij dvor lesnik Kazakovoj.
On lezhal na tahte na spine s zakrytymi glazami. Ona ryadom
s nim na boku, podlozhiv ladon' pod grustnuyu golovku. Oba
molchali. Nakonec ona prosheptala:
-- Petrusha, vy spite?
On otkryl glaza, posmotrel v legkij sumrak komnaty, sleva
ozarennyj zolotistym svetom iz bokovogo okna:
-- Net. A chto?
-- A ved' vy menya bol'she ne lyubite, darom pogubili, --
spokojno skazala ona.
-- Pochemu zhe darom? Ne govori glupostej.
-- Greh vam budet. Kuda zh ya teper' denus'?
-- A zachem tebe kuda-nibud' devat'sya?
-- Vot vy opyat', opyat' uedete v etu svoyu Moskvu, a chto zh ya
odna tut budu delat'!
-- Da vse to zhe, chto i prezhde delala. A potom -- ved' ya
tebe tverdo skazal: na Svyatoj na celoe leto priedu.
-- Da, mozhet, i priedete... Tol'ko prezhde vy mne ne
govorili takih slov: "A zachem tebe kuda-nibud' devat'sya?" Vy
menya pravda lyubili, govorili, chto milej menya ne vidali. Da i
takaya ya razve byla?
Da, ne takaya, podumal on. Uzhasno izmenilas'.
-- Proshlo moe vremechko, -- skazala ona. -- Vskochu, byvalo,
k vam -- i boyus' do smerti i raduyus': nu, slava Bogu, staruha
zasnula. A teper' i ee ne boyus'...
On pozhal plechami:
-- YA tebya ne ponimayu. Daj-ka mne papirosy so stolika...
Ona podala. On zakuril:
-- Ne ponimayu, chto s toboj. Ty prosto nezdorova...
-- Vot ottogo-to, verno, i ne mila ya vam stala. A chem zhe ya
bol'na?
-- Ty menya ne ponimaesh'. YA govoryu, chto ty dushevno
nezdorova. Potomu chto podumaj, pozhalujsta, chto takoe sluchilos',
otkuda ty vzyala, chto ya tebya bol'she ne lyublyu? I chto zh vse odno i
to zhe tverdit': byvalo, byvalo...
Ona ne otvetila. Svetilo okno, shumel sad, doletal
otryvistyj laj, zloj, beznadezhnyj, plachushchij... Ona tihon'ko
slezla s tahty i, prizhav rukav k glazam, podergivaya golovoj,
myagko poshla v svoih sherstyanyh chulkah k dveryam v gostinuyu. On
negromko i strogo okliknul ee:
-- Tanya.
Ona obernulas', otvetila chut' slyshno:
-- CHego vam?
-- Podi ko mne.
-- Zachem?
-- Govoryu, podi.
Ona pokorno podoshla, skloniv golovu, chtoby on ne vidal,
chto vse lico u nee v slezah.
-- Nu, chto vam?
-- Syad' i ne plach'. Poceluj menya, -- nu? On sel, ona sela
ryadom i obnyala ego, tiho rydaya. "Bozhe moj, chto zhe mne delat'!
-- s otchayaniem podumal on. -- Opyat' eti teplye detskie slezy na
detskom goryachem lice... Ona dazhe i ne podozrevaet vsej sily
moej lyubvi k nej! A chto ya mogu? Uvezti ee s soboj? Kuda? Na
kakuyu zhizn'? I chto iz etogo vyjdet? Svyazat', pogubit' sebya
naveki?" I stal bystro sheptat', chuvstvuya, kak i ego slezy
shchekochut emu nos i guby:
-- Tanechka, radost' moya, ne plach', poslushaj: ya priedu
vesnoj na vse leto, i vot pravda pojdem my s toboj "vo zelenyj
sad" -- ya slyshal etu tvoyu pesenku i voveki ne zabudu ee, --
poedem na sharabane v les -- pomnish', kak my ehali na sharabane
so stancii?
-- Nikto menya s toboj ne pustit! -- gor'ko prosheptala ona,
motaya na ego grudi golovoj, v pervyj raz govorya emu "ty". -- I
nikuda ty so mnoj ne poedesh'...
No on uzhe slyshal v ee golose robkuyu radost', nadezhdu.
-- Poedu, poedu, Tanechka! I ne smej mne bol'she govorit'
"vy". I plakat' ne smej...
On vzyal ee pod nogi v sherstyanyh chulkah i peresadil ee,
legon'kuyu, k sebe na koleni:
-- Nu skazhi: "Petrusha, ya tebya ochen' lyublyu!"
Ona tupo povtorila, iknuv ot slez:
-- YA tebya ochen' lyublyu...
|to bylo v fevrale strashnogo semnadcatogo goda. On byl
togda v derevne v poslednij raz v zhizni.
22 oktyabrya 1940
Kogda on byl v shlyape, -- shel po ulice ili stoyal v vagone
metro, -- i ne vidno bylo, chto ego korotko strizhennye
krasnovatye volosy ostro serebryatsya, po svezhesti ego hudogo,
britogo lica, po pryamoj vypravke hudoj, vysokoj figury v
dlinnom nepromokaemom pal'to, emu mozhno bylo dat' ne bol'she
soroka let. Tol'ko svetlye glaza ego smotreli s suhoj grust'yu i
govoril i derzhalsya on kak chelovek, mnogo ispytavshij v zhizni.
Odno vremya on arendoval fermu v Provanse, naslyshalsya edkih
provansal'skih shutok i v Parizhe lyubil inogda vstavlyat' ih s
usmeshkoj v svoyu vsegda szhatuyu rech'. Mnogie znali, chto eshche v
Konstantinopole ego brosila zhena i chto zhivet on s teh por s
postoyannoj ranoj v dushe. On nikogda i nikomu ne otkryval tajny
etoj rany, no inogda nevol'no namekal na nee, -- nepriyatno
shutil, esli razgovor kasalsya zhenshchin:
-- Rien n'est plus difficile que de reconnaitre un bon
melon et une femme de bien3.
Odnazhdy, v syroj parizhskij vecher pozdnej osen'yu, on zashel
poobedat' v nebol'shuyu russkuyu stolovuyu v odnom iz temnyh
pereulkov vozle ulicy Passi. Pri stolovoj bylo nechto vrode
gastronomicheskogo magazina -- on bessoznatel'no ostanovilsya
pered ego shirokim oknom, za kotorym byli vidny na podokonnike
rozovye butylki konusom s ryabinovkoj i zheltye kubastye s
zubrovkoj, blyudo s zasohshimi zharenymi pirozhkami, blyudo s
poserevshimi rublenymi kotletami, korobka halvy, korobka
shprotov, dal'she stojka, ustavlennaya zakuskami, za stojkoj
hozyajka s nepriyaznennym russkim licom. V magazine bylo svetlo,
i ego potyanulo na etot svet iz temnogo pereulka s holodnoj i
tochno sal'noj mostovoj. On voshel, poklonilsya hozyajke i proshel v
eshche pustuyu, slabo osveshchennuyu komnatu, prilegavshuyu k magazinu,
gde beleli nakrytye bumagoj stoliki. Tam on ne spesha povesil
svoyu seruyu shlyapu i dlinnoe pal'to na roga stoyachej veshalki, sel
za stolik v samom dal'nem uglu i, rasseyanno potiraya ruki s
ryzhimi volosatymi kistyami, stal chitat' beskonechnoe perechislenie
zakusok i kushanij, chast'yu napechatannoe, chast'yu napisannoe
rasplyvshimisya lilovymi chernilami na prosalennom liste. Vdrug
ego ugol osvetilsya, i on uvidal bezuchastno-vezhlivo podhodyashchuyu
zhenshchinu let tridcati, s chernymi volosami na pryamoj probor i
chernymi glazami, v belom perednike s proshivkami i v chernom
plat'e.
-- Bonsoir, monsieur4, -- skazala ona priyatnym golosom.
Ona pokazalas' emu tak horosha, chto on smutilsya i nelovko
otvetil:
-- Bonsoir... No vy ved' russkaya?
-- Russkaya. Izvinite, obrazovalas' privychka govorit' s
gostyami po-francuzski.
-- Da razve u vas mnogo byvaet francuzov?
-- Dovol'no mnogo, i vse sprashivayut nepremenno zubrovku,
bliny, dazhe borshch. Vy chto-nibud' uzhe vybrali?
-- Net, tut stol'ko vsego... Vy uzh sami posovetujte
chto-nibud'.
Ona stala perechislyat' zauchennym tonom:
-- Nynche u nas shchi flotskie, bitki po-kazacki... mozhno
imet' otbivnuyu telyach'yu kotletku ili, esli zhelaete, shashlyk
po-karski...
-- Prekrasno. Bud'te dobry dat' shchi i bitki.
Ona podnyala visevshij u nee na poyase bloknot i zapisala na
nem kusochkom karandasha. Ruki u nee byli ochen' belye i
blagorodnoj formy, plat'e ponoshennoe, no, vidno, iz horoshego
doma.
-- Vodochki zhelaete?
-- Ohotno. Syrost' na dvore uzhasnaya.
-- Zakusit' chto prikazhete? Est' chudnaya dunajskaya sel'd',
krasnaya ikra nedavnej poluchki, korkunovskie ogurchiki
malosol'nye...
On opyat' vzglyanul na nee: ochen' krasiv belyj perednik s
proshivkami na chernom plat'e, krasivo vydayutsya pod nim grudi
sil'noj molodoj zhenshchiny... polnye guby ne nakrasheny, no svezhi,
na golove prosto svernutaya chernaya kosa, no kozha na beloj ruke
holenaya, nogti blestyashchie i chut' rozovye, -- viden manikyur...
-- CHto ya prikazhu zakusit'? -- skazal on, ulybayas'. -- Esli
pozvolite, tol'ko seledku s goryachim kartofelem.
-- A vino kakoe prikazhete?
-- Krasnoe. Obyknovennoe, -- kakoe u vas vsegda dayut k
stolu.
Ona otmetila na bloknote i perestavila s sosednego stola
na ego stol grafin s vodoj. On zakachal golovoj:
-- Net, mersi, ni vody, ni vina s vodoj nikogda ne p'yu.
L'eau gate le vin comme la charette le chemin et la femme --
I'ame5.
-- Horoshego zhe vy mneniya o nas! -- bezrazlichno otvetila
ona i poshla za vodkoj i seledkoj. On posmotrel ej vsled -- na
to, kak rovno ona derzhalas', kak kolebalos' na hodu ee chernoe
plat'e... Da, vezhlivost' i bezrazlichie, vse povadki i dvizheniya
skromnoj i dostojnoj sluzhashchej. No dorogie horoshie tufli.
Otkuda? Est', veroyatno, pozhiloj, sostoyatel'nyj "ami"...6 On
davno ne byl tak ozhivlen, kak v etot vecher, blagodarya ej, i
poslednyaya mysl' vozbudila v nem nekotoroe razdrazhenie. Da, iz
godu v god, izo dnya v den', vtajne zhdesh' tol'ko odnogo, --
schastlivoj lyubovnoj vstrechi, zhivesh', v sushchnosti, tol'ko
nadezhdoj na etu vstrechu -- i vse naprasno...
Na drugoj den' on opyat' prishel i sel za svoj stolik. Ona
byla sperva zanyata, prinimala zakaz dvuh francuzov i vsluh
povtoryala, otmechaya na bloknote:
-- Cavair rouge, salade russe... Deux chachlyks..7
Potom vyshla, vernulas' i poshla k nemu s legkoj ulybkoj,
uzhe kak k znakomomu:
-- Dobryj vecher. Priyatno, chto vam u nas ponravilos'.
On veselo pripodnyalsya:
-- Dobrogo zdorov'ya. Ochen' ponravilos'. Kak vas velichat'
prikazhete?
-- Ol'ga Aleksandrovna. A vas, pozvol'te uznat'?
-- Nikolaj Platonych.
Oni pozhali drug drugu ruki, i ona podnyala bloknot:
-- Nynche u nas chudnyj rassol'nik. Povar u nas
zamechatel'nyj, na yahte u velikogo knyazya Aleksandra Mihajlovicha
sluzhil.
-- Prekrasno, rassol'nik tak rassol'nik... A vy davno tut
rabotaete?
-- Tretij mesyac.
-- A ran'she gde?
-- Ran'she byla prodavshchicej v Printemps.
-- Verno, iz-za sokrashchenij lishilis' mesta?
-- Da, po dobroj vole ne ushla by.
On s udovol'stviem podumal, chto, znachit, delo ne v "ami",
-- i sprosil:
-- Vy zamuzhnyaya?
-- Da.
-- A muzh vash chto delaet?
-- Rabotaet v YUgoslavii. Byvshij uchastnik belogo dvizheniya.
Vy, veroyatno, tozhe?
-- Da, uchastvoval i v velikoj i v grazhdanskoj vojne.
-- |to srazu vidno. I, veroyatno, general, -- skazala ona,
ulybayas'.
-- Byvshij. Teper' pishu istorii etih vojn po zakazam raznyh
inostrannyh izdatel'stv... Kak zhe eto vy odna?
-- Tak vot i odna...
Na tretij vecher on sprosil:
-- Vy lyubite sinema?
Ona otvetila, stavya na stol misochku s borshchom:
-- Inogda byvaet interesno.
-- Vot teper' idet v sinema "Etoile" kakoj-to, govoryat,
zamechatel'nyj fil'm. Hotite pojdem posmotrim? U vas est',
konechno, vyhodnye dni?
-- Mersi. YA svobodna po ponedel'nikam.
-- Nu vot i pojdem v ponedel'nik. Nynche chto? Subbota?
Znachit poslezavtra. Idet?
-- Idet. Zavtra vy, ochevidno, ne pridete?
-- Net, edu za gorod, k znakomym. A pochemu vy sprashivaete?
-- Ne znayu... |to stranno, no ya uzh kak-to privykla k vam.
On blagodarno vzglyanul na nee i pokrasnel:
-- I ya k vam. Znaete, na svete tak malo schastlivyh
vstrech...
I pospeshil peremenit' razgovor:
-- Itak, poslezavtra. Gde zhe nam vstretit'sya? Vy gde
zhivete?
-- Vozle metro Motte-Picquet.
-- Vidite, kak udobno, -- pryamoj put' do Etoile. YA budu
zhdat' vas tam pri vyhode iz metro rovno v vosem' s polovinoj.
-- Mersi.
On shutlivo poklonilsya:
-- C'est moi qui vous remercie8. Ulozhite detej, --
ulybayas', skazal on, chtoby uznat', net li u nee rebenka, -- i
priezzhajte.
-- Slava Bogu, etogo dobra u menya net, -- otvetila ona i
plavno ponesla ot nego tarelki.
On byl i rastrogan i hmurilsya, idya domoj. "YA uzhe privykla
k vam..." Da, mozhet byt', eto i est' dolgozhdannaya schastlivaya
vstrecha. Tol'ko pozdno, pozdno. Le bon Dieu envoie toujours des
culottes a ceux qui n'ont pas de derriere...9
Vecherom v ponedel'nik shel dozhd', mglistoe nebo nad Parizhem
mutno krasnelo. Nadeyas' pouzhinat' s nej na Monparnasse, on ne
obedal, zashel v kafe na Chauss~e de la Muette, s容l sandvich s
vetchinoj, vypil kruzhku piva i, zakuriv, sel v taksi. U vhoda v
metro Etoile ostanovil shofera i vyshel pod dozhd' na trotuar --
tolstyj, s bagrovymi shchekami shofer doverchivo stal zhdat' ego. Iz
metro neslo bannym vetrom, gusto i cherno podnimalsya po
lestnicam narod, raskryvaya na hodu zontiki, gazetchik rezko
vykrikival vozle nego nizkim utinym kryakan'em nazvaniya vechernih
vypuskov. Vnezapno v podymavshejsya tolpe pokazalas' ona. On
radostno dvinulsya k nej navstrechu:
-- Ol'ga Aleksandrovna...
Naryadno i modno odetaya, ona svobodno, ne tak, kak v
stolovoj, podnyala na nego cherno-podvedennye glaza, damskim
dvizheniem podala ruku, na kotoroj visel zontik, podhvativ
drugoj podol dlinnogo vechernego plat'ya, -- on obradovalsya eshche
bol'she: "Vechernee plat'e, -- znachit, tozhe dumala, chto posle
sinema poedem kuda-nibud'", -- i otvernul kraj ee perchatki,
poceloval kist' beloj ruki.
-- Bednyj, vy dolgo zhdali?
-- Net, ya tol'ko chto priehal. Idem skorej v taksi...
I s davno ne ispytannym volneniem on voshel za nej v
polutemnuyu pahnushchuyu syrym suknom karetu. Na povorote karetu
sil'no kachnulo, vnutrennost' ee na mgnovenie osvetil fonar', --
on nevol'no podderzhal ee za taliyu, pochuvstvoval zapah pudry ot
ee shcheki, uvidal ee krupnye koleni pod vechernim chernym plat'em,
blesk chernogo glaza i polnye v krasnoj pomade guby: sovsem
drugaya zhenshchina sidela teper' vozle nego.
V temnom zale, glyadya na siyayushchuyu beliznu ekrana, po kotoroj
koso letali i padali v oblakah gulko zhuzhzhashchie rasplastannye
aeroplany, oni tiho peregovarivalis':
-- Vy odna ili s kakoj-nibud' podrugoj zhivete?
-- Odna. V sushchnosti, uzhasno. Otel'chik chistyj, teplyj, no,
znaete, iz teh, kuda mozhno zajti na noch' ili na chasy s
devicej... SHestoj etazh, lifta, konechno, net, na chetvertom etazhe
krasnyj kovrik na lestnice konchaetsya... Noch'yu, v dozhd' strashnaya
toska. Raskroesh' okno -- ni dushi nigde, sovsem mertvyj gorod,
Bog znaet gde-to vnizu odin fonar' pod dozhdem... A vy, konechno,
holostoj i tozhe v otele zhivete?
-- U menya nebol'shaya kvartirka v Passi. ZHivu tozhe odin.
Davnij parizhanin. Odno vremya zhil v Provanse, snyal fermu, hotel
udalit'sya ot vseh i oto vsego, zhit' trudami ruk svoih -- i ne
vynes etih trudov. Vzyal v pomoshchniki odnogo kazachka, okazalsya
p'yanica, mrachnyj, strashnyj vo hmelyu chelovek, zavel kur,
krolikov -- dohnut, mul odnazhdy chut' ne zagryz menya, -- ochen'
zloe i umnoe zhivotnoe... I, glavnoe, polnoe odinochestvo. ZHena
menya eshche v Konstantinopole brosila.
-- Vy shutite?
-- Nichut'. Istoriya ochen' obyknovennaya. Qui se marie par
amour a bonne nuits et mauvais jours10. A u menya dazhe i togo i
drugogo bylo ochen' malo. Brosila na vtoroj god zamuzhestva.
-- Gde zhe ona teper'?
-- Ne znayu...
Ona dolgo molchala. Po ekranu duracki begal na raskinutyh
stupnyah v nelepo ogromnyh razbityh bashmakah i v kotelke nabok
kakoj-to podrazhatel' CHaplina.
-- Da, vam, verno, ochen' odinoko, -- skazala ona.
-- Da. No chto zh, nado terpet'. Patience -- medecine des
pauvres11.
-- Ochen' grustnaya medecine.
-- Da, neveselaya. Do togo, -- skazal on, usmehayas', -- chto
ya inogda dazhe v "Illyustrirovannuyu Rossiyu" zaglyadyval, -- tam,
znaete, est' takoj otdel, gde pechataetsya nechto vrode brachnyh i
lyubovnyh ob座avlenij: "Russkaya devushka iz Latvii skuchaet i
zhelala by perepisyvat'sya s chutkim russkim parizhaninom, prosya
pri etom prislat' fotograficheskuyu kartochku... Ser'eznaya dama
shatenka, ne modern, no simpatichnaya, vdova s devyatiletnim synom,
ishchet perepiski s ser'eznoj cel'yu s trezvym gospodinom ne molozhe
soroka let, material'no obespechennym shoferskoj ili kakoj-libo
drugoj rabotoj, lyubyashchim semejnyj uyut. Intelligentnost' ne
obyazatel'na..." Vpolne ee ponimayu -- ne obyazatel'na.
-- No razve u vas net druzej, znakomyh?
-- Druzej net. A znakomstva plohaya uteha.
-- Kto zhe vashe hozyajstvo vedet?
-- Hozyajstvo u menya skromnoe. Kofe varyu sebe sam, zavtrak
gotovlyu tozhe sam. K vecheru prihodit femme de menage12.
-- Bednyj! -- skazala ona, szhav ego ruku.
I oni dolgo sideli tak, ruka s rukoj, soedinennye
sumrakom, blizost'yu mest, delaya vid, chto smotryat na ekran, k
kotoromu dymnoj sinevato-melovoj polosoj shel nad ih golovami
svet iz kabinki na zadnej stene. Podrazhatel' CHaplina, u
kotorogo ot uzhasa otdelilsya ot golovy prolomlennyj kotelok,
besheno letel na telegrafnyj stolb v oblomkah dopotopnogo
avtomobilya s dymyashchejsya samovarnoj truboj. Gromkogovoritel'
muzykal'no revel na vse golosa, snizu, iz provala dymnogo ot
papiros zala, -- oni sideli na balkone, -- gremel vmeste s
rukopleskaniyami otchayanno-radostnyj hohot. On naklonilsya k nej:
-- Znaete chto? Poedemte kuda-nibud' na Monparnas,
naprimer, tut uzhasno skuchno i dyshat' nechem...
Ona kivnula golovoj i stala nadevat' perchatki.
Snova sev v polutemnuyu karetu i glyadya na iskristye ot
dozhdya stekla, to i delo zagoravshiesya raznocvetnymi almazami ot
fonarnyh ognej i perelivavshihsya v chernoj vyshine to krov'yu, to
rtut'yu reklam, on opyat' otvernul kraj ee perchatki i
prodolzhitel'no poceloval ruku. Ona posmotrela na nego tozhe
stranno iskryashchimisya glazami s ugol'no-krupnymi resnicami i
lyubovno-grustno potyanulas' k nemu licom, polnymi, s sladkim
pomadnym vkusom gubami.
V kafe "Coupole" nachali s ustric i anzhu, potom zakazali
kuropatok i krasnogo bordo. Za kofe s zheltym shartrezom oba
slegka ohmeleli. Mnogo kurili, pepel'nica byla polna ee
okrovavlennymi okurkami. On sredi razgovora smotrel na ee
razgorevsheesya lico i dumal, chto ona vpolne krasavica.
-- No skazhite pravdu, -- govorila ona, shchepotkami snimaya s
konchika yazyka kroshki tabaku, -- ved' byli zhe u vas vstrechi za
eti gody?
-- Byli. No vy dogadyvaetes', kakogo roda. Nochnye oteli...
A u vas?
Ona pomolchala:
-- Byla odna ochen' tyazhelaya istoriya... Net, ya ne hochu
govorit' ob etom. Mal'chishka, sutener v sushchnosti... No kak vy
razoshlis' s zhenoj?
-- Postydno. Tozhe byl mal'chishka, krasavec grechonok,
chrezvychajno bogatyj. I v mesyac, dva ne ostalos' i sleda ot
chistoj, trogatel'noj devochki, kotoraya prosto molilas' na beluyu
armiyu, na vseh na nas. Stala uzhinat' s nim v samom dorogom
kabake v Pera, poluchat' ot nego gigantskie korziny cvetov...
"Ne ponimayu, neuzheli ty mozhesh' revnovat' menya k nemu? Ty ves'
den' zanyat, mne s nim veselo, on dlya menya prosto milyj mal'chik
i bol'she nichego..." Milyj mal'chik! A samoj dvadcat' let.
Nelegko bylo zabyt' ee, -- prezhnyuyu, ekaterinodarskuyu...
Kogda podali schet, ona vnimatel'no prosmotrela ego i ne
velela davat' bol'she desyati procentov na prislugu. Posle etogo
im oboim pokazalos' eshche strannee rasstat'sya cherez polchasa.
-- Poedemte ko mne, -- skazal on pechal'no. -- Posidim,
pogovorim eshche...
-- Da, da, -- otvetila ona, vstavaya, berya ego pod ruku i
prizhimaya ee k sebe.
Nochnoj shofer, russkij, privez ih v odinokij pereulok, k
pod容zdu vysokogo doma, vozle kotorogo v metallicheskom svete
gazovogo fonarya, sypalsya dozhd' na zhestyanoj chan s otbrosami.
Voshli v osvetivshijsya vestibyul', potom v tesnyj lift i medlenno
potyanulis' vverh, obnyavshis' i tiho celuyas'. On uspel popast'
klyuchom v zamok svoej dveri, poka ne pogaslo elektrichestvo, i
vvel ee v prihozhuyu, potom v malen'kuyu stolovuyu, gde v lyustre
skuchno zazhglas' tol'ko odna lampochka. Lica u nih byli uzhe
ustalye. On predlozhil eshche vypit' vina.
-- Net, dorogoj moj, -- skazala ona, -- ya bol'she ne mogu.
On stal prosit':
-- Vyp'em tol'ko po bokalu belogo, u menya stoit za oknom
otlichnoe pui.
-- Pejte, milyj, a ya pojdu razdenus' i pomoyus'. I spat',
spat'. My ne deti, vy, ya dumayu, otlichno znali, chto raz ya
soglasilas' ehat' k vam... I voobshche, zachem nam rasstavat'sya?
On ot volneniya ne mog otvetit', molcha provel ee v spal'nyu,
osvetil ee i vannuyu komnatu, dver' v kotoruyu byla iz spal'ni
otkryta. Tut lampochki goreli yarko, vsyudu shlo teplo ot topok,
mezh tem kak po kryshe beglo i merno stuchal dozhd'. Ona totchas
stala snimat' cherez golovu dlinnoe plat'e.
On vyshel, vypil podryad dva bokala ledyanogo, gor'kogo vina
i ne mog uderzhat' sebya, opyat' poshel v spal'nyu. V spal'ne, v
bol'shom zerkale na stene naprotiv, yarko otrazhalas' osveshchennaya
vannaya komnata. Ona stoyala spinoj k nemu, vsya golaya, belaya,
krepkaya, naklonivshis' nad umyval'nikom, moya sheyu i grudi.
-- Nel'zya syuda! -- skazala ona i, nakinuv kupal'nyj halat,
ne zakryv nalitye grudi, belyj sil'nyj zhivot i belye tugie
bedra, podoshla i kak zhena obnyala ego. I kak zhenu obnyal i on ee,
vse ee prohladnoe telo, celuya eshche vlazhnuyu grud', pahnushchuyu
tualetnym mylom, glaza i guby, s kotoryh ona uzhe vyterla
krasku...
CHerez den', ostaviv sluzhbu, ona pereehala k nemu.
Odnazhdy zimoj on ugovoril ee vzyat' na svoe imya sejf v
Lionskom kredite i polozhit' tuda vse, chto im bylo zarabotano:
-- Predostorozhnost' nikogda ne meshaet, -- govoril on. --
L'amour fail danser les anes13, i ya chuvstvuyu sebya tak, tochno
mne dvadcat' let. No malo li chto mozhet byt'...
Na tretij den' Pashi on umer v vagone metro, -- chitaya
gazetu, vdrug otkinul k spinke siden'ya golovu, zavel glaza...
Kogda ona, v traure, vozvrashchalas' s kladbishcha, byl milyj
vesennij den', koe-gde plyli v myagkom parizhskom nebe vesennie
oblaka, i vse govorilo o zhizni yunoj, vechnoj -- i o ee,
konchenoj.
Doma ona stala ubirat' kvartiru. V koridore, v plakare,
uvidala ego davnyuyu letnyuyu shinel', seruyu, na krasnoj podkladke.
Ona snyala ee s veshalki, prizhala k licu i, prizhimaya, sela na
pol, vsya dergayas' ot rydanij i vskrikivaya, molya kogo-to o
poshchade.
26 oktyabrya 1940
Hudozhnik i byvshij moryak sideli na terrase parizhskogo kafe.
Byl aprel', i hudozhnik voshishchalsya: kak prekrasen Parizh vesnoj i
kak ocharovatel'ny parizhanki v pervyh vesennih kostyumah.
-- A v moi zolotye vremena Parizh vesnoj byl, konechno, eshche
prekrasnee, -- govoril on. -- I ne potomu tol'ko, chto ya byl
molod, -- sam Parizh byl sovsem drugoj. Podumaj: ni odnogo
avtomobilya. I razve tak, kak teper', zhil Parizh!
-- A mne pochemu-to vspomnilas' odesskaya vesna, -- skazal
moryak. -- Ty, kak odessit, eshche luchshe menya znaesh' vsyu ee
sovershenno osobennuyu prelest' -- eto smeshenie uzhe goryachego
solnca i morskoj eshche zimnej svezhesti, yarkogo neba i vesennih
morskih oblakov. I v takie dni vesennyaya zhenskaya naryadnost' na
Deribasovskoj...
Hudozhnik, raskurivaya trubku, kriknul: "Garcon, un demi!"14
-- i zhivo obernulsya k nemu:
-- Izvini, ya tebya perebil. Predstav' sebe -- govorya o
Parizhe, ya tozhe dumal ob Odesse. Ty sovershenno prav, -- odesskaya
vesna dejstvitel'no nechto osobennoe. Tol'ko ya vsegda vspominayu
kak-to nerazdel'no parizhskie vesny i odesskie, oni u menya
cheredovalis', ty ved' znaesh', kak chasto ezdil ya v te vremena v
Parizh vesnoj... Pomnish' Galyu Ganskuyu? Ty videl ee gde-to i
govoril mne, chto nikogda ne vstrechal prelestnej devochki. Ne
pomnish'? No vse ravno. YA sejchas, zagovoriv o togdashnem Parizhe,
dumal kak raz i o nej, i o toj vesne v Odesse, kogda ona
vpervye zashla ko mne v masterskuyu. Veroyatno, u kazhdogo iz nas
najdetsya kakoe-nibud' osobenno dorogoe lyubovnoe vospominanie
ili kakoj-nibud' osobenno tyazhkij lyubovnyj greh. Tak vot Galya
est', kazhetsya, samoe prekrasnoe moe vospominanie i moj samyj
tyazhkij greh, hotya, vidit Bog, vse-taki nevol'nyj. Teper' eto
delo stol' davnee, chto ya mogu rasskazat' tebe ego s polnoj
otkrovennost'yu...
YA znal ee eshche podrostkom. Rosla ona bez materi, pri otce,
kotorogo mat' uzhe davno brosila. Byl on ochen' sostoyatel'nyj
chelovek, a po professii neudavshijsya hudozhnik, lyubitel', kak
govoritsya, no takoj strastnyj, chto, krome zhivopisi, ne
interesovalsya nichem v mire i vsyu zhizn' zanimalsya tol'ko tem,
chto stoyal za mol'bertom i zagromozhdal svoj dom -- u nego byla
usad'ba v Otrade -- starymi i novymi kartinami, skupaya vse, chto
emu nravilos', vsyudu, gde vozmozhno. Ochen' krasivyj byl chelovek,
dorodnyj, vysokij, s chudesnoj bronzovoj borodoj, polupolyak,
poluhohol, s povadkami bol'shogo barina, gordyj i
izyskanno-vezhlivyj, vnutrenne ochen' zamknutyj, no delavshij vid
ochen' otkrytogo cheloveka, osobenno s nami: odno vremya vse my,
molodye odesskie hudozhniki, gur'boj hodili k nemu kazhdoe
voskresen'e goda dva podryad, i on vsegda vstrechal nas s
rasprostertymi ob座atiyami, derzhalsya s nami, pri vsej raznice
nashih let, sovsem po-tovarishcheski, bez konca govoril o zhivopisi,
ugoshchal na slavu. Gale bylo togda let trinadcat' --
chetyrnadcat', i my voshishchalis' eyu, konechno, tol'ko kak
devochkoj: mila, rezva, graciozna byla ona na redkost', lichiko s
rusymi lokonami vdol' shchek, kak u angela, no tak koketliva, chto
otec odnazhdy skazal nam, kogda ona vbezhala zachem-to k nemu v
masterskuyu, chto-to shepnula emu v uho i totchas vyskochila von:
-- Oj, oj, chto za devchonka rastet u menya, druz'ya moi!
Boyus' ya za nee!
Potom, s grubost'yu molodosti, my kak-to srazu i vse do
edinogo, tochno sgovorivshis', brosili hodit' k nemu, chto-to
nadoelo nam v Otrade -- verno, ego neprestannye razgovory ob
iskusstve i o tom, chto on nakonec otkryl eshche odin zamechatel'nyj
sekret togo, kak nado pisat'. YA kak raz v tu poru provel dve
vesny v Parizhe, voobrazil sebya vtorym Mopassanom po chasti
lyubovnyh del i, vozvrashchayas' v Odessu, hodil poshlejshim shchegolem:
cilindr, gorohovoe pal'to do kolen, kremovye perchatki,
polulakovye botinki s pugovkami, udivitel'naya trostochka, a k
etomu pribav' volnistye usy, tozhe pod Mopassana, i obrashchenie s
zhenshchinami sovershenno podloe po bezotvetstvennosti. I vot idu ya
odnazhdy v chudesnyj aprel'skij den' po Deribasovskoj, perehozhu
Preobrazhenskuyu i na uglu, vozle kofejni Libmana, vstrechayus'
vdrug s Galej. Pomnish' pyatietazhnyj uglovoj dom, gde byla eta
kofejnya, -- na uglu Preobrazhenskoj i Sobornoj ploshchadi,
znamenityj tem, chto vesnoj, v solnechnye dni, on pochemu-to
vsegda byval unizan po karnizam skvorcami i ih shchebetom? Milo i
veselo bylo eto chrezvychajno. I vot predstav' sebe: vesna, vsyudu
mnozhestvo naryadnogo, bezzabotnogo i privetlivogo naroda, eti
skvorcy, syplyushchie nemolchnym shchebetom, tochno kakim-to solnechnym
dozhdem, -- i Galya. I uzhe ne podrostok, ne angel, a udivitel'no
horoshen'kaya tonen'kaya devushka vo vsem noven'kom, svetlo-serom,
vesennem. Lichiko pod seroj shlyapkoj napolovinu zakryto pepel'noj
vual'koj, i skvoz' nee siyayut akvamarinovye glaza. Nu, konechno,
vosklicaniya, rassprosy i upreki: kak vy vse zabyli papu, kak
davno ne byli u nas! Ah, da, govoryu, tak davno, chto vy uspeli
vyrasti. Totchas kupil ej u oborvannoj devchonki buketik fialok,
ona s bystroj blagodarnoj ulybkoj glazami totchas, kak
polagaetsya u vseh zhenshchin, suet ego k licu sebe. -- Hotite
prisyadem, hotite shokoladu? -- S udovol'stviem. -- Podnyala
vual'ku, p'et shokolad, prazdnichno poglyadyvaet i vse
rassprashivaet o Parizhe, a ya vse glyazhu na nee. -- Papa rabotaet
s utra do vechera, a vy mnogo rabotaete ili vse parizhankami
uvlekaetes'? -- Net, bol'she ne uvlekayus', rabotayu i napisal
neskol'ko poryadochnyh veshchic. Hotite zajti ko mne v masterskuyu?
Vam mozhno, vy zhe doch' hudozhnika, i zhivu ya v dvuh shagah otsyuda.
-- Uzhasno obradovalas': -- Konechno, mozhno! I potom, ya nikogda
ne byla ni v odnoj masterskoj, krome papinoj! -- Opustila
vual'ku, shvatila zontik, ya beru ee pod ruku, ona na hodu
popadaet mne v nogu i smeetsya. -- Galya, -- govoryu, -- ved' mne
mozhno nazyvat' vas Galej? -- Bystro i ser'ezno otvechaet: vam
mozhno. -- Galya, chto s vami sdelalos'? -- A chto? -- Vy i vsegda
byli prelestny, a teper' prelestny prosto na udivlenie! --
Opyat' popadaet v nogu i govorit ne to shutya, ne to ser'ezno: --
|to eshche chto, to li budet! -- Ty pomnish' temnuyu, uzkuyu lestnicu
na moyu vyshku so dvora? Tut ona vdrug pritihla, idet, shursha
nizhnej shelkovoj yubochkoj, i vse oglyadyvaetsya. V masterskuyu voshla
dazhe s nekotorym blagogoveniem, nachala shepotom: ka-ak u vas tut
horosho, tainstvenno, kakoj strashno bol'shoj divan! i skol'ko
kartin vy napisali, i vse Parizh... I stala hodit' ot kartiny k
kartine s tihim voshishcheniem, zastavlyaya sebya byt' dazhe ne v meru
netoroplivoj, vnimatel'noj. Nasmotrelas', vzdohnula: da,
skol'ko prekrasnyh veshchej vy sozdali! -- Hotite ryumochku
portvejna i pechenij? -- Ne znayu... -- YA vzyal u nej zontik,
brosil ego na divan, vzyal ee ruchku v lajkovoj beloj perchatke:
mozhno pocelovat'? -- No ya zhe v perchatke... -- Rasstegnul
perchatku, poceloval nachalo malen'koj ladoni. Opustila vual'ku,
bez vyrazheniya smotrit skvoz' nee akvamarinovymi glazami, tiho
govorit: nu, mne pora. -- Net, govoryu, sperva posidim nemnogo,
ya vas eshche ne rassmotrel horoshen'ko. Sel i posadil ee k sebe na
koleni, -- znaesh' etu voshititel'nuyu zhenskuyu tyazhest' dazhe
legon'kih? Ona kak-to zagadochno sprashivaet: ya vam nravlyus'?
Posmotrel ya na nee na vsyu, posmotrel na fialki, kotorye ona
prikolola k svoej noven'koj zhaketke, i dazhe zasmeyalsya ot
umileniya: a vam, govoryu, vot eti fialki nravyatsya? -- YA ne
ponimayu. -- CHto zh tut ne ponimat'? Vot i vy vsya takaya zhe, kak
eti fialki. -- Opustiv glaza, smeetsya: -- U nas v gimnazii
takie sravneniya baryshen' s raznymi cvetami nazyvali pisarskimi.
-- Pust' tak, no kak zhe inache skazat'? -- Ne znayu... -- I
slegka boltaet visyashchimi naryadnymi nozhkami, detskie gubki
poluotkryty, pobleskivayut... Podnyal vual'ku, otklonil golovku,
poceloval -- eshche nemnogo otklonila. Poshel po skol'zkomu
shelkovomu zelenovatomu chulku vverh, do zastezhki na nem, do
rezinki, otstegnul ee, poceloval teploe rozovoe telo nachala
bedra, potom opyat' v poluotkrytyj rotik -- stala chut'-chut'
kusat' mne guby...
Moryak s usmeshkoj pokachal golovoj:
-- Vieux satyre!15
-- Ne govori glupostej, -- skazal hudozhnik. -- Mne vse eto
ochen' bol'no vspominat'.
-- Nu, horosho, rasskazyvaj dal'she.
-- Dal'she bylo to, chto ya ne vidal ee celyj god. Odnazhdy,
tozhe vesnoj, poshel nakonec v Otradu i byl vstrechen Ganskim s
takoj trogatel'noj radost'yu, chto sgorel ot styda, kak
po-svinski my ego brosili. Ochen' postarel, v borode serebritsya,
no vse ta zhe odushevlennost' v razgovorah o zhivopisi. S
gordost'yu stal pokazyvat' mne svoi novye raboty -- letyat nad
kakimi-to golubymi dyunami ogromnye zolotye lebedi -- staraetsya,
bednyak, ne otstat' ot veka. YA vru napropaluyu: chudesno, chudesno,
bol'shoj shag vpered vy sdelali! Krepitsya, no siyaet, kak mal'chik.
-- Nu, ochen' rad, ochen' rad, a teper' zavtrakat'! -- A gde
dochka? -- Uehala v gorod. Vy ee ne uznaete! Ne devochka, a uzhe
devushka i, glavnoe, sovsem, sovsem drugaya: vyrosla, vytyanulas',
yak ta topolya! -- Vot ne povezlo, dumayu, ya i poshel-to k stariku
tol'ko potomu, chto uzhasno zahotelos' videt' ee, i vot, kak
narochno, ona v gorode. Pozavtrakal, rasceloval myagkuyu, dushistuyu
borodu, naobeshchal byt' nepremenno v sleduyushchee voskresen'e, vyshel
-- a navstrechu mne ona. Radostno ostanovilas': vy? kakimi
sud'bami? byli u papy? ah, kak ya rada! -- A ya eshche bol'she,
govoryu, papa mne skazal, chto vas teper' i uznat' nel'zya, uzhe ne
topolek, a celyj topol', -- tak ono i est'. -- I dejstvitel'no
tak: dazhe kak budto i ne baryshnya, a moloden'kaya zhenshchina.
Ulybaetsya i vertit na pleche raskrytym zontikom. Zontik belyj,
kruzhevnoj, plat'e i bol'shaya shlyapa tozhe belye, kruzhevnye, volosy
sboku shlyapki s prelestnejshim ryzhim ottenkom, v glazah uzhe net
prezhnej naivnosti, lichiko udlinilos'... -- Da, ya rostom dazhe
nemnozhko vyshe vas. -- YA tol'ko kachayu golovoj: pravda, pravda...
Projdemsya, govoryu, k moryu. -- Projdemsya. -- Poshli mezhdu sadami
pereulkom, vizhu, vse vremya chuvstvuet, chto, govorya, chto popalo,
ya ne svozhu s nee glaz. Idet, strojno povodya plechami, zontik
zakryla, levoj rukoj derzhit kruzhevnuyu yubku. Vyshli na obryv --
podulo svezhim vetrom. Sady uzhe odevayutsya, mleyut pod solncem, a
more tochno severnoe, nizkoe, ledyanoe, zavorachivaet krutoj
zelenoj volnoj, vse v barashkah, vdali tonet v sizoj muti, odnim
slovom, Pont |vksinskij. Zamolchali, stoim, smotrim i budto
chego-to zhdem, ona, ochevidno, dumaet to zhe, chto i ya, -- kak ona
sidela u menya na kolenyah god tomu nazad. YA vzyal ee za taliyu i
tak sil'no prizhal vsyu k sebe, chto ona vygnulas', lovlyu guby --
staraetsya vysvobodit'sya, vertit golovoj, uklonyaetsya i vdrug
sdaetsya, daet mne ih. I vse eto molcha -- ni ya, ni ona ni zvuka.
Potom vdrug vyrvalas' i, popravlyaya shlyapku, prosto i ubezhdenno
govorit:
-- Ah, kakoj vy negodyaj. Kakoj negodyaj. Povernulas' i, ne
oborachivayas', skoro poshla po pereulku.
-- Da bylo u vas togda v masterskoj chto-nibud' ili net? --
sprosil moryak.
-- Do konca ne bylo. Celovalis' uzhasno, nu i vse prochee,
no togda menya zhalost' vzyala: vsya raskrasnelas', kak ogon', vsya
rastrepalas', i vizhu, chto uzhe ne vladeet soboj sovsem po-detski
-- i strashno i uzhasno hochetsya etogo strashnogo. Sdelal vid, chto
obidelsya: nu ne nado, ne nado, ne hotite, tak ne nado... Stal
nezhno celovat' ruchki, uspokoilas'...
-- No kak zhe posle etogo ty celyj god ne vidal ee?
-- A chert ego znaet kak. Boyalsya, chto vtoroj raz ne
pozhaleyu.
-- Plohoj zhe ty byl Mopassan.
-- Mozhet byt'. No pogodi, daj uzh do konca rasskazhu. Ne
vidal ya ee eshche s polgoda. Proshlo leto, stali vse vozvrashchat'sya s
dach, hotya tut-to by i zhit' na dache -- eta bessarabskaya osen'
nechto bozhestvennoe po spokojstviyu odnoobraznyh zharkih dnej, po
yasnosti vozduha, do krasote rovnoj sinevy morya i suhoj zheltizny
kukuruznyh polej. Vernulsya s dachi i ya, idu raz opyat' mimo
Libmana -- i, predstav' sebe, opyat' navstrechu ona. Podhodit ko
mne kak ni v chem ne byvalo i nachinaet hohotat', ocharovatel'no
krivya rot: "Vot rokovoe mesto, opyat' Libman!"
-- CHto eto vy takaya veselaya? Strashno rad vas videt', no
chto s vami?
-- Ne znayu. Posle morya vse vremya nog pod soboj ne chuyu ot
udovol'stviya begat' po gorodu. Zagorela i eshche vytyanulas' --
pravda?
Smotryu -- pravda, i, glavnoe, takaya veselost' i svoboda v
razgovore, v smehe i vo vsem obrashchenii, tochno zamuzh vyshla. I
vdrug govorit:
-- U vas eshche est' portvejn i pechen'ya?
-- Est'.
-- YA opyat' hochu smotret' vashu masterskuyu. Mozhno?
-- Gospodi Bozhe moj! Eshche by!
-- Nu, tak idem. I bystro, bystro!
Na lestnice ya ee pojmal, ona opyat' vygnulas', opyat'
zamotala golovoj, no bez bol'shogo soprotivleniya. YA dovel ee do
masterskoj, celuya v zakinutoe lico. V masterskoj tainstvenno
zasheptala:
-- No poslushajte, ved' eto zhe bezumie... YA s uma soshla...
A sama uzhe sdernula solomennuyu shlyapku i brosila ee v
kreslo. Ryzhevatye volosy podnyaty na makushku i zakoloty
cherepahovym stoyachim grebnem, na lbu podvitaya chelka, lico v
legkom rovnom zagare, glaza glyadyat bessmyslenno-radostno... YA
stal kak popalo razdevat' ee, ona pospeshno stala pomogat' mne.
YA v odnu minutu skinul s nee shelkovuyu beluyu bluzku, i u menya,
ponimaesh', prosto potemnelo v glazah pri vide ee rozovatogo
tela s zagarom na blestyashchih plechah i mlechnosti pripodnyatyh
korsetom grudej s alymi torchashchimi soskami, potom ot togo, kak
ona bystro vydernula iz upavshih yubok odna za drugoj strojnye
nozhki v zolotistyh tufel'kah, v azhurnyh kremovyh chulkah, v
etih, znaesh', batistovyh shirokih pantalonah s razrezom v shagu,
kak nosili v to vremya. Kogda ya zverski kinul ee na podushki
divana, glaza u nej pocherneli i eshche bol'she rasshirilis', guby
goryachechno raskrylis', -- kak sejchas vse eto vizhu, strastna ona
byla neobyknovenno... No ostavim eto. Vot chto sluchilos' nedeli
cherez dve, v techenie kotoryh ona chut' ne kazhdyj den' byvala u
menya. Neozhidanno vbegaet ona odnazhdy ko mne utrom i pryamo s
poroga:
-- Ty, govoryat, na dnyah v Italiyu uezzhaesh'?
-- Da. Tak chto zh s togo?
-- Pochemu zhe ty ne skazal mne ob etom ni slova? Hotel
tajkom uehat'?
-- Bog s toboj. Kak raz nynche sobiralsya pojti k vam i
skazat'.
-- Pri pape? Pochemu ne mne naedine? Net, ty nikuda ne
poedesh'!
YA po-duracki vspyhnul:
-- Net, poedu.
-- Net, ne poedesh'.
-- A ya tebe govoryu, chto poedu.
-- |to tvoe poslednee slovo?
-- Poslednee. No pojmi, chto ya vernus' cherez kakoj-nibud'
mesyac, mnogo cherez poltora. I voobshche, poslushaj, Galya...
-- YA vam ne Galya. YA vas teper' ponyala -- vse, vse ponyala!
I esli by vy sejchas stali klyast'sya mne, chto vy nikuda i nikogda
voveki ne poedete, mne teper' vse ravno. Delo uzhe ne v tom!
I, raspahnuv dver', s razmahu hlopnula eyu i zachastila
kabluchkami vniz po lestnice. YA hotel kinut'sya za nej, no
uderzhalsya: net, pust' pridet v sebya, vecherom otpravlyus' v
Otradu, skazhu, chto ne hochu ogorchat' ee, v Italiyu ne edu, i my
pomirimsya. No chasov v pyat' vdrug vhodit ko mne s dikimi glazami
hudozhnik Sinani:
-- Ty znaesh' -- u Ganskogo doch' otravilas'! Nasmert'!
CHem-to, chert ego znaet, redkim, molnienosnym, stashchila chto-to u
otca -- pomnish', etot staryj idiot pokazyval nam celyj shkapchik
s yadami, voobrazhaya sebya Leonardo da Vinchi. Vot sumasshedshij
narod eti proklyatye polyaki i pol'ki! CHto s nej vdrug sluchilos'
-- nepostizhimo!
-- YA hotel zastrelit'sya, -- tiho skazal hudozhnik, pomolchav
i nabivaya trubku. -- CHut' s uma ne soshel...
28 oktyabrya 1940
V skazochnyj moroznyj vecher s sirenevym ineem v sadah lihach
Kasatkin mchal Glebova na vysokih, uzkih sankah vniz po Tverskoj
v Loskutnuyu gostinicu -- zaezzhali k Eliseevu za fruktami i
vinom. Nad Moskvoj bylo eshche svetlo, zelenelo k zapadu chistoe i
prozrachnoe nebo, tonko skvozili proletami verhi kolokolen, no
vnizu, v sizoj moroznoj dymke, uzhe temnelo i nepodvizhno i nezhno
siyali ogni tol'ko chto zazhzhennyh fonarej.
U pod容zda Loskutnoj, otkidyvaya volch'yu polost', Glebov
prikazal zasypannomu snezhnoj pyl'yu Kasatkinu priehat' za nim
cherez chas:
-- Otvezesh' menya na Brestskij.
-- Slushayu-s, -- otvetil Kasatkin. -- Za granicu, znachit,
otpravlyaetes'.
-- Za granicu.
Kruto povorachivaya vysokogo starogo rysaka, skrebya
podrezami, Kasatkin neodobritel'no kachnul shapkoj:
-- Ohota pushche nevoli!
Bol'shoj i neskol'ko zapushchennyj vestibyul', prostornyj lift
i pestroglazyj, v rzhavyh vesnushkah, mal'chik Vasya, vezhlivo
stoyavshij v svoem mundirchike, poka lift medlenno tyanulsya vverh,
-- vdrug stalo zhalko pokidat' vse eto, davno znakomoe,
privychnoe. "I pravda, zachem ya edu?" On posmotrel na sebya v
zerkalo: molod, bodr, suho-porodist, glaza blestyat, inej na
krasivyh usah, horosho i legko odet... v Nicce teper' chudesno,
Genrih otlichnyj tovarishch... a glavnoe, vsegda kazhetsya, chto
gde-to tam budet chto-to osobenno schastlivoe, kakaya-nibud'
vstrecha... ostanovish'sya gde-nibud' v puti, -- kto tut zhil pered
toboyu, chto viselo i lezhalo v etom garderobe, ch'i eto zabytye v
nochnom stolike zhenskie shpil'ki? Opyat' budet zapah gaza, kofe i
piva na venskom vokzale, yarlyki na butylkah avstrijskih i
ital'yanskih vin na stolikah v solnechnom vagone-restorane v
snegah Zemmeringa, lica i odezhdy evropejskih muzhchin i zhenshchin,
napolnyayushchih etot vagon k zavtraku... Potom noch', Italiya...
Utrom, po doroge vdol' morya k Nicce, to prolety v grohochushchej i
dymyashchej temnote tunnelej i slabo goryashchie lampochki na potolke
kupe, to ostanovki i chto-to nezhno i nepreryvno zvenyashchee na
malen'kih stanciyah v cvetushchih rozah, vozle mleyushchego v zharkom
solnce, kak splav dragocennyh kamnej, zalivchike... I on bystro
poshel po kovram teplyh koridorov Loskutnoj.
V nomere bylo tozhe teplo, priyatno. V okna eshche svetila
vechernyaya zarya, prozrachnoe vognutoe nebo. Vse bylo pribrano,
chemodany gotovy. I opyat' stalo nemnogo grustno -- zhal' pokidat'
privychnuyu komnatu i vsyu moskovskuyu zimnyuyu zhizn', i Nadyu, i
Li...
Nadya dolzhna byla vot-vot zabezhat' prostit'sya. On pospeshno
spryatal v chemodan vino i frukty, brosil pal'to i shapku na divan
za kruglym stolom i totchas uslyhal skoryj stuk v dver'. Ne
uspel otvorit', kak ona voshla i obnyala ego, vsya holodnaya i
nezhno-dushistaya, v belich'ej shubke, v belich'ej shapochke, vo vsej
svezhesti svoih shestnadcati let, moroza, raskrasnevshegosya lichika
i yarkih zelenyh glaz.
-- Edesh'?
-- Edu, Nadyusha...
Ona vzdohnula i upala v kreslo, rasstegivaya shubku.
-- Znaesh', ya, slava Bogu, noch'yu zabolela... Ah, kak by ya
hotela provodit' tebya na vokzal! Pochemu ty mne ne pozvolyaesh'?
-- Nadyusha, ty zhe sama znaesh', chto eto nevozmozhno, menya
budut provozhat' sovsem neznakomye tebe lyudi, ty budesh'
chuvstvovat' sebya lishnej, odinokoj...
-- A za to, chtoby poehat' s toboj, ya by, kazhetsya, zhizn'
otdala!
-- A ya? No ty zhe znaesh', chto eto nevozmozhno...
On tesno sel k nej v kreslo, celuya ee v tepluyu shejku, i
pochuvstvoval na svoej shcheke ee slezy.
-- Nadyusha, chto zhe eto?
Ona podnyala lico i s usiliem ulybnulas':
-- Net, net, ya ne budu... YA ne hochu po-zhenski stesnyat'
tebya, ty poet, tebe neobhodima svoboda.
-- Ty u menya umnica, -- skazal on, umilyayas' ee
ser'eznost'yu i ee detskim profilem -- chistotoj, nezhnost'yu i
goryachim rumyancem shcheki, treugol'nym razrezom poluraskrytyh gub,
voproshayushchej nevinnost'yu podnyatoj resnicy v slezah. -- Ty u menya
ne takaya, kak drugie zhenshchiny, ty sama poetessa.
Ona topnula v pol:
-- Ne smej mne govorit' o drugih zhenshchinah!
I s umirayushchimi glazami zasheptala emu v uho, laskaya mehom i
dyhaniem:
-- Na minutku... Nynche eshche mozhno...
Pod容zd Brestskogo vokzala svetil v sinej t'me moroznoj
nochi. Vojdya v gulkij vokzal vsled za toropyashchimsya nosil'shchikom,
on totchas uvidal Li: tonkaya, dlinnaya, v pryamoj
cherno-maslyanistoj karakulevoj shubke i chernom barhatnom bol'shom
berete, iz-pod kotorogo dlinnymi zavitkami viseli vdol' shchek
chernye bukli, derzha ruki v bol'shoj karakulevoj mufte, ona zlo
smotrela na nego svoimi strashnymi v svoem velikolepii chernymi
glazami.
-- Vse-taki uezzhaesh', negodyaj, -- bezrazlichno skazala ona,
berya ego pod ruku i spesha vmeste s nim svoimi vysokimi serymi
botikami vsled za nosil'shchikom. -- Pogodi, pozhaleesh', drugoj
takoj ne nazhivesh', ostanesh'sya so svoej durochkoj poetessoj.
-- |ta durochka eshche sovsem rebenok, Li, -- kak tebe ne greh
dumat' Bog znaet chto.
-- Molchi. YA-to ne durochka. I esli pravda est' eto Bog
znaet chto, ya tebya sernoj kislotoj obol'yu.
Iz-pod gotovogo poezda, sverhu osveshchennogo matovymi
elektricheskimi sharami, valil goryacho shipyashchij seryj par, pahnushchij
kauchukom. Mezhdunarodnyj vagon vydelyalsya svoej zheltovatoj
derevyannoj obshivkoj. Vnutri, v ego uzkom koridore pod krasnym
kovrom, v pestrom bleske sten, obityh tisnenoj kozhej, i
tolstyh, zernistyh dvernyh stekol, byla uzhe zagranica.
Provodnik-polyak v formennoj korichnevoj kurtke otvoril dver' v
malen'koe kupe, ochen' zharkoe, s tugoj, uzhe gotovoj postel'yu,
myagko osveshchennoe nastol'noj lampochkoj pod shelkovym krasnym
abazhurom.
-- Kakoj ty schastlivyj! -- skazala Li. -- Tut u tebya dazhe
sobstvennyj nuzhnik est'. A ryadom kto? Mozhet, kakaya-nibud'
sterva-sputnica?
I ona podergala dver' v sosednee kupe:
-- Net, tut zaperto. Nu, schastliv tvoj Bog! Celuj menya
skorej, sejchas budet tretij zvonok...
Ona vynula iz mufty ruku, golubovato-blednuyu,
izyskanno-huduyu, s dlinnymi, ostrymi nogtyami, i, izvivayas',
poryvisto obnyala ego, neumerenno sverkaya glazami, celuya i kusaya
to v guby, to v shcheki i shepcha:
-- YA tebya obozhayu, obozhayu, negodyaj!
Za chernym oknom ognennoj ved'moj neslis' nazad krupnye
oranzhevye iskry, mel'kali osveshchaemye poezdom belye snezhnye
skaty i chernye chashchi sosnovogo lesa, tainstvennye i ugryumye v
svoej nepodvizhnosti, v zagadochnosti svoej zimnej nochnoj zhizni.
On zakryl pod stolikom raskalennuyu topku, opustil na holodnoe
steklo plotnuyu shtoru i postuchal v dver' vozle umyval'nika,
soedinyavshuyu ego i sosednee kupe. Dver' ottuda otvorilas', i,
smeyas', voshla Genrih, ochen' vysokaya, v serom plat'e, s
grecheskoj pricheskoj ryzhe-limonnyh volos, s tonkimi, kak u
anglichanki, chertami lica, s zhivymi yantarno-korichnevymi glazami.
-- Nu chto, naproshchalsya? YA vse slyshala. Mne bol'she vsego
ponravilos', kak ona lomilas' ko mne i oblozhila menya stervoj.
-- Nachinaesh' revnovat', Genrih?
-- Ne nachinayu, a prodolzhayu. Ne bud' ona tak opasna, ya
davno by potrebovala ee polnoj otstavki.
-- Vot v tom-to i delo, chto opasna, poprobuj-ka srazu
otstavit' takuyu! A potom, ved' perenoshu zhe ya tvoego avstrijca i
to, chto poslezavtra ty budesh' nochevat' s nim.
-- Net, nochevat' ya s nim ne budu. Ty otlichno znaesh', chto ya
edu prezhde vsego zatem, chtoby razvyazat'sya s nim.
-- Mogla by sdelat' eto pis'menno. I otlichno mogla by
ehat' pryamo so mnoj.
Ona vzdohnula i sela, popravlyaya blestyashchimi pal'cami
volosy, myagko kasayas' ih, polozhiv noga na nogu v seryh zamshevyh
tuflyah s serebryanymi pryazhkami:
-- Net, moj drug, ya hochu rasstat'sya s nim tak, chtoby imet'
vozmozhnost' prodolzhat' rabotat' u nego. On chelovek raschetlivyj
i pojdet na mirnyj razryv. Kogo on najdet, kto by mog, kak ya,
snabzhat' ego zhurnal vsemi teatral'nymi, literaturnymi,
hudozhestvennymi skandalami Moskvy i Peterburga? Kto budet
perevodit' i ustraivat' ego genial'nye novelly? Nynche
pyatnadcatoe. Ty, znachit, budesh' v Nicce vosemnadcatogo, a ya ne
pozdnee dvadcatogo, dvadcat' pervogo. I dovol'no ob etom, my
ved' s toboj prezhde vsego dobrye druz'ya i tovarishchi.
-- Tovarishchi... -- skazal on, radostno glyadya na ee tonkoe
lico v alyh prozrachnyh pyatnah na shchekah. -- Konechno, luchshego
tovarishcha, chem ty, Genrih, u menya nikogda ne budet. Tol'ko s
toboj odnoj mne vsegda legko, svobodno, mozhno govorit' obo vsem
dejstvitel'no kak s drugom, no, znaesh', kakaya beda? YA vse
bol'she vlyublyayus' v tebya.
-- A gde ty byl vchera vecherom?
-- Vecherom? Doma.
-- A s kem? Nu da Bog s toboj. A noch'yu tebya videli v
"Strel'ne", ty byl v kakoj-to bol'shoj kompanii v otdel'nom
kabinete, s cyganami. Vot eto uzhe durnoj ton -- Stepy, Grushi,
ih rokovye ochi...
-- A venskie propojcy, vrode Pshibyshevskogo?
-- Oni, moj drug, sluchajnost' i sovsem ne po moej chasti.
Ona pravda tak horosha, kak govoryat, eta Masha?
-- Cyganshchina tozhe ne po moej chasti, Genrih. A Masha...
-- Nu, nu, opishi mne ee.
-- Net, vy polozhitel'no stanovites' revnivy, Elena
Genrihovna. CHto zh tut opisyvat', ne vidala ty, chto li, cyganok?
Ochen' huda i dazhe ne horosha -- ploskie degtyarnye volosy,
dovol'no gruboe kofejnoe lico, bessmyslennye sinevatye belki,
loshadinye klyuchicy v kakom-to zheltom krupnom ozherel'e, ploskij
zhivot... eto-to, vprochem, ochen' horosho vmeste s dlinnym
shelkovym plat'em cveta zolotistoj lukovoj sheluhi. I znaesh' --
kak podberet na ruki shal' iz tyazhelogo starogo shelka i pojdet
pod bubny mel'kat' iz-pod podola malen'kimi bashmachkami, motaya
dlinnymi serebryanymi ser'gami, -- prosto neschast'e! No idem
obedat'.
Ona vstala, legon'ko usmehnuvshis':
-- Idem. Ty neispravim, drug moj. No budem dovol'ny tem,
chto Bog daet. Smotri, kak u nas horosho. Dve chudesnyh komnatki!
-- I odna sovsem lishnyaya...
Ona nakinula na volosy vyazanyj orenburgskij platok, on
nadel dorozhnuyu kasketku, i oni, kachayas', poshli po beskonechnym
tunnelyam vagonov, perehodya zheleznye lyazgayushchie mostiki v
holodnyh, skvozyashchih i syplyushchih snezhnoj pyl'yu garmonikah mezhdu
vagonami.
On vernulsya odin, -- sidel v restorane, kuril, -- ona ushla
vpered. Kogda vernulsya, pochuvstvoval v teplom kupe schast'e
sovsem semejnoj nochi. Ona otkinula na posteli ugol odeyala i
prostyni, vynula ego nochnoe bel'e, postavila na stolik vino,
polozhila pletennuyu iz dranok korobku s grushami i stoyala, derzha
shpil'ki v gubah, podnyav golye ruki k volosam i vystaviv polnye
grudi, pered zerkalom nad umyval'nikom, uzhe v odnoj rubashke i
na bosu nogu v nochnyh tuflyah, otorochennyh pescom. Taliya u nee
byla tonkaya, bedra polnovesnye, shchikolki legkie, tochenye. On
dolgo celoval ee stoya, potom oni seli na postel' i stali pit'
rejnskoe vino, opyat' celuyas' holodnymi ot vina gubami.
-- A Li? -- skazala ona. -- A Masha?
Noch'yu, lezha s nej ryadom v temnote, on govoril s shutlivoj
grust'yu:
-- Ax, Genrih, kak lyublyu ya vot takie vagonnye nochi, etu
temnotu v motayushchemsya vagone, mel'kayushchie za shtoroj ogni stancii
-- i vas, vas, "zheny chelovecheskie, set' prel'shcheniya chelovekom"!
|ta "set'" nechto poistine neiz座asnimoe, Bozhestvennoe i
d'yavol'skoe, i kogda ya pishu ob etom, pytayus' vyrazit' ego, menya
uprekayut v besstydstve, v nizkih pobuzhdeniyah... Podlye dushi!
Horosho skazano v odnoj starinnoj knige: "Sochinitel' imeet takoe
zhe polnoe pravo byt' smelym v svoih slovesnyh izobrazheniyah
lyubvi i lic ee, kakovoe vo vse vremena predostavleno bylo v
etom sluchae zhivopiscam i vayatelyam: tol'ko podlye dushi vidyat
podloe dazhe v prekrasnom ili uzhasnom".
-- A u Li, -- sprosila Genrih, -- grudi, konechno, ostrye,
malen'kie, torchashchie v raznye storony? Vernyj priznak isterichek.
-- Da.
-- Ona glupa?
-- Net... Vprochem, ne znayu. Inogda kak budto ochen' umna,
razumna, prosta, legka i vesela, vse shvatyvaet s pervogo
slova, a inogda neset takoj vysokoparnyj, poshlyj ili zloj,
zapal'chivyj vzdor, chto ya sizhu i slushayu ee s napryazheniem i
tupost'yu idiota, kak gluhonemoj... No ty mne nadoela s Li.
-- Nadoela, potomu chto ne hochu bol'she byt' tovarishchem tebe.
-- I ya etogo bol'she ne hochu. I eshche raz govoryu: napishi
etomu venskomu prohvostu, chto ty uvidish'sya s nim na vozvratnom
puti, a sejchas nezdorova, dolzhna otdohnut' posle influencii v
Nicce. I poedem, ne rasstavayas', i ne v Niccu, a kuda-nibud' v
Italiyu...
-- A pochemu ne v Niccu?
-- Ne znayu. Vdrug pochemu-to rashotelos'. Glavnoe -- poedem
vmeste!
-- Milyj, my ob etom uzhe govorili. I pochemu Italiya? Ty zhe
uveryal menya, chto voznenavidel Italiyu.
-- Da, pravda. YA zol na nee iz-za nashih estetstvuyushchih
bolvanov. "YA lyublyu vo Florencii tol'ko trechento..." A sam
rodilsya v Beleve i vo Florencii byl vsego odnu nedelyu za vsyu
zhizn'. Trechento, kvatrochento... I ya voznenavidel vseh etih Fra
Anzheliko, Girlyandajo, trechento, kvatrochento i dazhe Beatriche i
suholikogo Dante v bab'em shlyke i lavrovom venke... Nu, esli ne
v Italiyu, to poedem kuda-nibud' v Tirol', v SHvejcariyu, voobshche v
gory, kakuyu-nibud' kamennuyu derevushku sredi etih torchashchih v
nebe pestryh ot snega granitnyh d'yavolov... Predstav' sebe
tol'ko: ostryj, syroj vozduh, eti dikie kamennye hizhiny, krutye
kryshi, sbitye v kuchu vozle gorbatogo kamennogo mosta, pod nim
bystryj shum molochno-zelenoj rechki, bryakan'e kolokol'cev tesno,
tesno idushchego ovech'ego stada, tut zhe apteka i magazin s
al'penshtokami, strashno teplyj otel'chik s vetvistymi olen'imi
rogami nad dver'yu, slovno narochno vyrezannymi iz pemzy...
slovom, dno ushchel'ya, gde tysyachu let zhivet eta chuzhdaya vsemu miru
gornaya dikost', rodit, venchaet, horonit, i veka vekov vysoko
glyadit iz-za granitov nad neyu kakaya-nibud' vechno belaya gora,
kak ispolinskij mertvyj angel... A kakie tam devki, Genrih!
Tugie, krasnoshchekie, v chernyh korsazhah, v krasnyh sherstyanyh
chulkah...
-- Oh, uzh mne eti poety! -- skazala ona s laskovym zevkom.
-- I opyat' devki, devki... Net, v derevushke holodno, milyj. I
nikakih devok ya bol'she ne zhelayu...
V Varshave, pod vecher, kogda pereezzhali na Venskij vokzal,
dul navstrechu mokryj veter s redkim i krupnym holodnym dozhdem,
u morshchinistogo izvozchika, sidevshego na kozlah prostornoj
kolyaski i serdito gnavshego paru loshadej, trepalis' litovskie
usy i teklo s kozhanogo kartuza, ulicy kazalis' provincial'nymi.
Na rassvete, podnyav shtoru, on uvidal blednuyu ot zhidkogo
snega ravninu, na kotoroj koe-gde krasneli kirpichnye domiki.
Totchas posle togo ostanovilis' i dovol'no dolgo stoyali na
bol'shoj stancii, gde, posle Rossii, vse kazalos' ochen' malo, --
vagonchiki na putyah, uzkie rel'sy, zheleznye stolbiki fonarej, --
i vsyudu cherneli voroha kamennogo uglya; malen'kij soldat s
vintovkoj, v vysokom kepi, usechennym konusom, i v korotkoj
myshino-goluboj shineli shel, perehodya puti, ot parovoznogo depo;
po derevyannoj nastilke pod oknami hodil dolgovyazyj usatyj
chelovek v kletchatoj kurtke s vorotnikom iz zayach'ego meha i
zelenoj tirol'skoj shlyape s pestrym peryshkom szadi. Genrih
prosnulas' i shepotom poprosila opustit' shtoru. On opustil i leg
v ee teplo, pod odeyalo. Ona polozhila golovu na ego plecho i
zaplakala.
-- Genrih, chto ty? -- skazal on.
-- Ne znayu, milyj, -- otvetila ona tiho. -- YA na rassvete
chasto plachu. Prosnesh'sya, i tak vdrug stanet zhalko sebya... CHerez
neskol'ko chasov ty uedesh', a ya ostanus' odna, pojdu v kafe
zhdat' svoego avstrijca... A vecherom opyat' kafe i vengerskij
orkestr, eti rezhushchie dushu skripki...
-- Da, da, i pronzitel'nye cimbaly... Vot ya i govoryu:
poshli avstriyaka k chertu i poedem dal'she.
-- Net, milyj, nel'zya. CHem zhe ya budu zhit', possorivshis' s
nim? No klyanus' tebe, nichego u menya s nim ne budet. Znaesh', v
poslednij raz, kogda ya uezzhala iz Veny, my s nim uzhe vyyasnyali,
kak govoritsya, otnosheniya -- noch'yu, na ulice, pod gazovym
fonarem. I ty ne mozhesh' sebe predstavit', kakaya nenavist' byla
u nego v lice! Lico ot gaza i zloby bledno-zelenoe, olivkovoe,
fistashkovoe... No, glavnoe, kak ya mogu teper', posle tebya,
posle etogo kupe, kotoroe sdelalo nas uzh takimi blizkimi...
-- Slushaj, pravda?
Ona prizhala ego k sebe i stala celovat' tak krepko, chto u
nego perehvatyvalo dyhanie.
-- Genrih, ya ne uznayu tebya.
-- I ya sebya. No idi, idi ko mne.
-- Pogodi...
-- Net, net, siyu minutu!
-- Tol'ko odno slovo: skazhi tochno, kogda ty vyedesh' iz
Veny?
-- Nynche vecherom, nynche zhe vecherom!
Poezd uzhe dvigalsya, mimo dveri myagko shli i zveneli po
kovru shpory pogranichnikov.
I byl venskij vokzal, i zapah gaza, kofe i piva, i uehala
Genrih, naryadnaya, grustno ulybayushchayasya, na nervnoj, delikatnoj
evropejskoj klyache, v otkrytom lando s krasnonosym izvozchikom v
pelerine i lakirovannom cilindre na vysokih kozlah, snyavshim s
etoj klyachi odeyal'ce i zagukavshim i zahlopavshim dlinnym bichom,
kogda ona zadergala svoimi aristokraticheskimi, dlinnymi,
razbitymi nogami i koso pobezhala s svoim korotko obrezannym
hvostom vsled za zheltym tramvaem. Byl Zemmering i vsya
zagranichnaya prazdnichnost' gornogo poldnya, levoe zharkoe okno v
vagone-restorane, buketik cvetov, apollinaris i krasnoe vino
"Feslau" na oslepitel'no-belom stolike vozle okna i
oslepitel'no-belyj poludennyj blesk snegovyh vershin,
vosstavavshih v svoem torzhestvenno-radostnom oblachenii v rajskoe
indigo neba, rukoj podat' ot poezda, izvivavshegosya po obryvam
nad uzkoj bezdnoj, gde holodno sinela zimnyaya, eshche utrennyaya
ten'. Byl moroznyj, pervozdanno-neporochnyj, chistyj, mertvenno
alevshij i sinevshij k nochi vecher na kakom-to perevale, tonuvshem
so vsemi svoimi zelenymi elyami v velikom obilii svezhih puhlyh
snegov. Potom byla dolgaya stoyanka v temnoj tesnine, vozle
ital'yanskoj granicy, sredi chernogo Dantova ada gor, i kakoj-to
vospalenno-krasnyj, dymyashchij ogon' pri vhode v zakopchennuyu past'
tunnelya. Potom -- vse uzhe sovsem drugoe, ni na chto prezhnee ne
pohozhee: staryj, oblezlo-rozovyj ital'yanskij vokzal i petushinaya
gordost' i petushinye per'ya na kaskah korotkonogih vokzal'nyh
soldatikov, i vmesto bufeta na vokzale -- odinokij mal'chishka,
lenivo kativshij mimo poezda telezhku, na kotoroj byli tol'ko
apel'siny i fiaski. A dal'she uzhe vol'nyj, vse uskoryayushchijsya beg
poezda vniz, vniz i vse myagche, vse teplee b'yushchij iz temnoty v
otkrytye okna veter Lombardskoj ravniny, useyannoj vdali
laskovymi ognyami miloj Italii. I pered vecherom sleduyushchego,
sovsem letnego dnya -- vokzal Niccy, sezonnoe mnogolyudstvo na
ego platformah...
V sinie sumerki, kogda do samogo Antibskogo mysa,
pepel'nym prizrakom tayavshego na zapade, protyanulis' izognutoj
almaznoj cep'yu neschetnye beregovye ogni, on stoyal v odnom frake
na balkone svoej komnaty v otele na naberezhnoj, dumal o tom,
chto v Moskve teper' dvadcat' gradusov morozu, i zhdal, chto
sejchas postuchat k nemu v dver' i podadut telegrammu ot Genriha.
Obedaya v stolovoj otelya, pod sverkayushchimi lyustrami, v tesnote
frakov i vechernih zhenskih plat'ev, opyat' zhdal, chto vot-vot
mal'chik v goluboj formennoj kurtochke do poyasa i v belyh vyazanyh
perchatkah pochtitel'no podneset emu na podnose telegrammu;
rasseyanno el zhidkij sup s koren'yami, pil krasnoe bordo i zhdal;
pil kofe, kuril v vestibyule i opyat' zhdal, vse bol'she volnuyas' i
udivlyayas': chto eto so mnoyu, s samoj rannej molodosti ne
ispytyval nichego podobnogo! No telegrammy vse ne bylo. Blestya,
mel'kaya, skol'zili vverh i vniz lifty, begali vzad i vpered
mal'chiki, raznosya papirosy, sigary i vechernie gazety, udaril s
estrady strunnyj orkestr -- telegrammy vse ne bylo, a byl uzhe
odinnadcatyj chas, a poezd iz Veny dolzhen byl privezti ee v
dvenadcat'. On vypil za kofe pyat' ryumok kon'yaku i, utomlennyj,
brezglivyj, poehal v lifte k sebe, zlobno glyadya na mal'chika v
forme: "Ah, kakaya kanal'ya vyrastet iz etogo hitrogo,
usluzhlivogo, uzhe naskvoz' razvrashchennogo mal'chishki! I kto eto
vydumyvaet vsem etim mal'chishkam kakie-to durackie shapochki i
kurtochki, to golubye, to korichnevye, s pogonchikami, kantikami!"
Ne bylo telegrammy i utrom. On pozvonil, moloden'kij lakei
vo frake, ital'yanskij krasavchik s gazel'imi glazami, prines emu
kofe: "Pas de lettres, monsieur, pas de telegrammes"16. On
postoyal v pizhame vozle otkrytoj na balkon dveri, shchuryas' ot
solnca i plyashushchego zolotymi iglami morya, glyadya na naberezhnuyu,
na gustuyu tolpu gulyayushchih, slushaya donosyashcheesya snizu, iz-pod
balkona, ital'yanskoe penie, iznemogayushchee ot schast'ya, i s
naslazhdeniem dumal:
"Nu i chert s nej. Vse ponyatno".
On poehal v Monte-Karlo, dolgo igral, proigral dvesti
frankov, poehal nazad, chtoby ubit' vremya, na izvozchike -- ehal
chut' ne tri chasa: top-top, top-top, ui! i krutoj vystrel bicha v
vozduhe... Port'e radostno osklabilsya:
-- Pas de telegrammes, monsieur!
On tupo odevalsya k obedu, dumaya vse odno i to zhe.
"Esli by sejchas vdrug postuchali v dver' i ona vdrug voshla,
spesha, volnuyas', na hodu ob座asnyaya, pochemu ona ne
telegrafirovala, pochemu ne priehala vchera, ya by, kazhetsya, umer
ot schast'ya! YA skazal by ej, chto nikogda v zhizni, nikogo na
svete tak ne lyubil, kak ee, chto Bog mnogoe prostit mne za takuyu
lyubov', prostit dazhe Nadyu, -- voz'mi menya vsego, vsego, Genrih!
Da, a Genrih obedaet sejchas so svoim avstriyakom. Uh, kakoe eto
bylo by upoenie -- dat' ej samuyu zverskuyu poshchechinu i prolomit'
emu golovu butylkoj shampanskogo, kotoroe oni raspivayut sejchas
vmeste!"
Posle obeda on hodil v gustoj tolpe po ulicam, v teplom
vozduhe, v sladkoj voni kopeechnyh ital'yanskih sigar, vyhodil na
naberezhnuyu, k smolyanoj chernote morya, glyadel na dragocennoe
ozherel'e ego chernogo izgiba, pechal'no propadayushchego vdali
napravo, zahodil v bary i vse pil, to kon'yak, to dzhin, to
viski. Vozvratyas' v otel', on, belyj kak mel, v belom galstuke,
v belom zhilete, v cilindre, vazhno i nebrezhno podoshel k port'e,
bormocha mertveyushchimi gubami:
-- Pas de telegrammes?
I port'e, delaya vid, chto nichego ne zamechaet, otvetil s
radostnoj gotovnost'yu:
-- Pas de telegrammes, monsieur!
On byl tak p'yan, chto zasnul, sbrosiv s sebya tol'ko
cilindr, pal'to i frak, -- upal navznich' i totchas
golovokruzhitel'no poletel v bezdonnuyu temnotu, ispeshchrennuyu
ognennymi zvezdami.
Na tretij den' on krepko zasnul posle zavtraka i,
prosnuvshis', vdrug vzglyanul na vse svoe zhalkoe i postydnoe
povedenie trezvo i tverdo. On potreboval k sebe v komnatu chayu i
stal ubirat' iz garderoba veshchi v chemodany, starayas' bol'she ne
dumat' o nej i ne zhalet' o svoej bessmyslennoj, isporchennoj
poezdke. Pered vecherom spustilsya v vestibyul', zakazal
prigotovit' schet, spokojnym shagom poshel k Kuku i vzyal bilet v
Moskvu cherez Veneciyu v vechernem poezde: probudu v Venecii den'
i v tri nochi pryamym putem, bez ostanovok, domoj, v Loskutnuyu...
Kakoj on, etot avstriyak? Po portretam i po rasskazam Genriha,
roslyj, zhilistyj, s mrachnym i reshitel'nym -- konechno,
naigrannym, -- vzglyadom koso-sklonennogo iz-pod shirokopoloj
shlyapy lica... No chto o nem dumat'! I malo li chto budet eshche v
zhizni! Zavtra Veneciya. Opyat' penie i gitary ulichnyh pevcov na
naberezhnoj pod otelem, -- vydelyaetsya rezkij i bezuchastnyj golos
chernoj prostovolosoj zhenshchiny, s shal'yu na plechah, vtoryashchej
razlivayushchemusya korotkonogomu, kazhushchemusya s vysoty karlikom,
tenoru v shlyape nishchego... starichok v lohmot'yah, pomogayushchij
vhodit' v gondolu -- proshlyj god pomogal vhodit' s ogneglazoj
siciliankoj v hrustal'nyh kachayushchihsya ser'gah, s zheltoj kist'yu
cvetushchej mimozy v volosah cveta masliny... zapah gniyushchej vody
kanala, pogrebal'no lakirovannaya vnutri gondola s zubchatoj,
hishchnoj sekiroj na nosu, ee pokachivanie i vysoko stoyashchij na
korme molodoj grebec s tonkoj, perepoyasannoj krasnym sharfom
taliej, odnoobrazno podayushchijsya vpered, nalegaya na dlinnoe
veslo, klassicheski otstavivshi levuyu nogu nazad...
Vecherelo, vechernee blednoe more lezhalo spokojno i plosko,
zelenovatym splavom s opalovym glyancem, nad nim zlo i zhalostno
nadryvalis' chajki, chuya na zavtra nepogodu, dymchato-sizyj zapad
za Antibskim mysom byl muten, v nem stoyal i merk disk
malen'kogo solnca, apel'sina-korol'ka. On dolgo glyadel na nego,
podavlennyj rovnoj beznadezhnoj toskoj, potom ochnulsya i bodro
poshel k svoemu otelyu. "Journaux etrangers!"17 -- kriknul
bezhavshij navstrechu gazetchik i na begu sunul emu "Novoe vremya".
On sel na skam'yu i pri gasnushchem svete zari stal rasseyanno
razvertyvat' i prosmatrivat' eshche svezhie stranicy gazety. I
vdrug vskochil, oglushennyj i osleplennyj kak by vzryvom magniya:
"Vena. 17 dekabrya. Segodnya, v restorane "Franzensring"
izvestnyj avstrijskij pisatel' Artur SHpigler ubil vystrelom iz
revol'vera russkuyu zhurnalistku i perevodchicu mnogih sovremennyh
avstrijskih i nemeckih novellistov, rabotavshuyu pod psevdonimom
"Genrih"".
10 noyabrya 1940
V to leto ya vpervye nadel studencheskij kartuz i byl
schastliv tem osobym schast'em nachala molodoj svobodnoj zhizni,
chto byvaet tol'ko v etu poru. YA vyros v strogoj dvoryanskoj
sem'e, v derevne, i yunoshej, goryacho mechtaya o lyubvi, byl eshche chist
dushoj i telom, krasnel pri vol'nyh razgovorah gimnazicheskih
tovarishchej, i oni morshchilis': "SHel by ty, Meshcherskij, v monahi!" V
to leto ya uzhe ne krasnel by. Priehav domoj na kanikuly, ya
reshil, chto nastalo i dlya menya vremya byt', kak vse, narushit'
svoyu chistotu, iskat' lyubvi bez romantiki i, v silu etogo
resheniya da i zhelaniya pokazat' svoj goluboj okolysh, stal ezdit'
v poiskah lyubovnyh vstrech po sosednim imeniyam, po rodnym i
znakomym. Tak popal ya v imenie moego dyadi po materi, otstavnogo
i davno ovdovevshego ulana CHerkasova, otca edinstvennoj docheri,
a moej dvoyurodnoj sestry Soni...
YA priehal pozdno, i v dome vstretila menya tol'ko Sonya.
Kogda ya vyskochil iz tarantasa i vbezhal v temnuyu prihozhuyu, ona
vyshla tuda v nochnom flanelevom halatike, vysoko derzha v levoj
ruke svechku, podstavila mne dlya poceluya shcheku i skazala, kachaya
golovoj so svoej obychnoj nasmeshlivost'yu:
-- Ah, vechno i vsyudu opazdyvayushchij molodoj chelovek!
-- Nu, uzh na etot raz nikak ne po svoej vine, -- otvetil
ya. -- Opozdal ne molodoj chelovek, a poezd.
-- Tishe, vse spyat. Celyj vecher umirali ot neterpeniya,
ozhidaniya i nakonec mahnuli na tebya rukoj. Papa ushel spat'
rasserzhennyj, obrugav tebya vertoprahom, a Efrema, ochevidno
ostavshegosya na stancii do utrennego poezda, starym durakom.
Natali ushla obizhennaya, prisluga tozhe razoshlas', odna ya
okazalas' terpeliva i verna tebe. Nu, razdevajsya i pojdem
uzhinat'.
YA otvetil, lyubuyas' ee sinimi glazami i podnyatoj, otkrytoj
do plecha rukoj:
-- Spasibo, milyj drug. Ubedit'sya v tvoej vernosti mne
teper' osobenno priyatno -- ty stala sovershennoj krasavicej, i ya
imeyu na tebya samye ser'eznye vidy. Kakaya ruka, sheya i kak
soblaznitelen etot myagkij halatik, pod kotorym, verno, nichego
net!
Ona zasmeyalas':
-- Pochti nichego. No i ty stal hot' kuda i ochen' vozmuzhal.
ZHivoj vzglyad i poshlye chernye usiki... Tol'ko chto eto s toboj?
Ty za eti dva goda, chto ya ne vidala tebya, prevratilsya iz vechno
vspyhivayushchego ot zastenchivosti mal'chishki v negaa, interesnogo
nahala. I eto sulilo by nam mnogo lyubovnyh uteh, kak govorili
nashi babushki, esli by ne Natali, v kotoruyu ty zavtra zhe utrom
vlyubish'sya do groba.
-- Da kto eto Natali? -- sprosil ya, vhodya za nej v
osveshchennuyu yarkoj visyachej lampoj stolovuyu s otkrytymi v chernotu
teploj i tihoj letnej nochi oknami.
-- |to Natasha Stankevich, moya podruga po gimnazii,
priehavshaya pogostit' u menya. I vot eto uzh dejstvitel'no
krasavica, ne to chto ya. Predstav' sebe: prelestnaya golovka, tak
nazyvaemye "zolotye" volosy i chernye glaza. I dazhe ne glaza, a
chernye solnca, vyrazhayas' po-persidski. Resnicy, konechno,
ogromnye i tozhe chernye, i udivitel'nyj zolotistyj cvet lica,
plechej i vsego prochego.
-- CHego prochego? -- sprosil ya, vse bol'she voshishchayas' tonom
nashego razgovora.
-- A vot my zavtra utrom pojdem s nej kupat'sya -- sovetuyu
tebe zalezt' v kusty, togda uvidish' chego. I slozhena, kak
moloden'kaya nimfa...
Na stole v stolovoj byli holodnye kotlety, kusok syru i
butylka krasnogo krymskogo vina.
-- Ne prognevajsya, bol'she nichego net, -- skazala ona,
sadyas' i nalivaya vina mne i sebe. -- I vodki net. Nu, daj yug,
choknemsya hot' vinom.
-- A chto imenno daj bog?
-- Najti mne poskorej takogo zheniha, chto poshel by k nam
"vo dvor". Ved' mne uzhe dvadcat' pervyj god, a vyjti
kuda-nibud' zamuzh na storonu ya nikak ne mogu: s kem zhe
ostanetsya papa?
-- Nu, daj bog!
I my choknulis', i, medlenno vypiv ves' bokal, ona opyat' so
strannoj usmeshkoj stala glyadet' na menya, na to, kak ya rabotayu
vilkoj, stala kak by pro sebya govorit':
-- Da, ty nichego sebe, pohozh na gruzina i dovol'no krasiv,
prezhde byl uzh ochen' toshch i zelen licom. Voobshche ochen' izmenilsya,
stal legkij, priyatnyj. Tol'ko vot glaza begayut.
-- |to potomu, chto ty menya smushchaesh' svoimi prelestyami. Ty
ved' tozhe ne sovsem takaya byla prezhde...
I ya veselo osmotrel ee. Ona sidela s drugoj storony stola,
vsya vzobravshis' na stul, podzhav pod sebya nogu, polozhiv polnoe
koleno na koleno, nemnogo bokom ko mne, pod lampoj blestel
rovnyj zagar ee ruki, siyali sine-lilovye usmehayushchiesya glaza i
krasnovato otlivali kashtanom gustye i myagkie volosy,
zapletennye na noch' v bol'shuyu kosu; vorot raspahnuvshegosya
halatika otkryval krugluyu zagoreluyu sheyu i nachalo polneyushchej
grudi, na kotoroj tozhe lezhal treugol'nik zagara: na levoj shcheke
u nee byla rodinka s krasivym zavitkom chernyh volos.
-- Nu, a chto papa?
Ona, prodolzhaya glyadet' vse s toj zhe usmeshkoj, vynula iz
karmana malen'kij serebryanyj portsigar i serebryanuyu korobochku
so spichkami i zakurila s nekotoroj dazhe izlishnej lovkost'yu,
popravlyaya pod soboj podzhatoe bedro:
-- Papa, slava bogu, molodcom. Po-prezhnemu pryam, tverd,
postukivaet kostylem, vzbivaet sedoj kok, tajkom podkrashivaet
chem-to burym usy i baki, molodecki posmatrivaet na Hristyu...
Tol'ko eshche bol'she prezhnego i eshche nastojchivee tryaset, kachaet
golovoj. Pohozhe, chto nikogda ni s kem ne soglashaetsya, --
skazala ona i zasmeyalas'.
-- Hochesh' papirosu?
YA zakuril, hotya eshche ne kuril togda, ona opyat' nalila mne
sebe i posmotrela v temnotu za otkrytym oknom:
-- Da, poka vse slava bogu. I prekrasnoe leto, -- noch'-to
kakaya, a? Tol'ko solov'i uzh zamolchali. I ya pravda ochen' tebe
rada. Poslala za toboj eshche v shest' chasov, boyalas', kak by ne
opozdal vyzhivshij iz uma Efrem k poezdu. ZHdala tebya neterpelivee
vseh. A potom dazhe dovol'na byla, chto vse razoshlis', i chto ty
opazdyvaesh', chto my, esli ty priedesh', posidim naedine. YA
pochemu-to tak i dumala, chto ty ochen' izmenilsya, s takimi, kak
ty, vsegda byvaet tak. I znaesh', to takoe udovol'stvie --
sidet' odnoj vo vsem dome v letnyuyu noch', kogda zhdesh'
kogo-nibud' s poezda, i nakonec slyhat', chto edut,
pogromyhivayut bubenchiki, podkatyvaet k kryl'cu...
YA krepko vzyal cherez stol ee ruku i poderzhal v svoej, tozhe
chuvstvuya tyagu ko vsemu ee telu. Ona s veselym spokojstviem
puskala iz gub kolechki dyma. YA brosil ruku i budto shutya skazal:
-- Vot ty govorish' Natali... Nikakaya Natali s toboj ne
sravnitsya... Kstati, kto ona, -- otkuda?
-- Nasha voronezhskaya, iz prekrasnoj sem'i, ochen' bogatoj
kogda-to, teper' zhe prosto nishchej. V dome govoryat po-anglijski i
po-francuzski, a est' nechego... Ochen' trogatel'naya devochka,
strojnen'kaya, eshche hrupkaya. Umnica, tol'ko ochen' skrytnaya, ne
srazu razberesh', umna ili glupa... |ti Stankevichi nedalekie
sosedi tvoego milejshego kuzena Alekseya Meshcherskogo, i Natali
govorit, chto on chto-to chasten'ko stal zaezzhat' k nim i
zhalovat'sya na svoyu holostuyu zhizn'. No on ej ne nravitsya. A
potom -- bogat, podumayut, chto vyshla iz-za deneg, pozhertvovala
soboj dlya roditelej.
-- Tak, -- skazal ya. -- No vernemsya k delu. Natali,
Natali, a kak zhe nash-to s toboj roman?
-- Natali nashemu romanu vse-taki ne pomeshaet, -- otvetila
ona. -- Ty budesh' shodit' s uma ot lyubvi k nej, a celovat'sya
budesh' so mnoj. Budesh' plakat' u menya na grudi ot ee
zhestokosti, a ya budu tebya uteshat'.
-- No ved' ty zhe znaesh', chto ya davnym-davno vlyublen v
tebya.
-- Da, no ved' eto byla obychnaya vlyublennost' v kuzinu i
pritom uzh slishkom podkolodnaya, ty togda tol'ko smeshon i skuchen
byl. No bog s toboj, proshchayu tebe tvoyu prezhnyuyu glupost' i gotova
nachat' nash roman zavtra zhe, nesmotrya na Natali. A poka idem
spat', mne zavtra rano vstavat' po hozyajstvu.
I ona vstala, zapahivaya halatik, vzyala v prihozhej pochti
dogorevshuyu svechu i povela menya v moyu komnatu. I na poroge etoj
komnaty, raduyas' i divyas' tomu, chemu ya v dushe divilsya i
radovalsya ves' uzhin, -- takoj schastlivoj udache svoih lyubovnyh
nadezhd, kotoraya vdrug vypala na moyu dolyu u CHerkasovyh, -- ya
dolgo i zhadno celoval i prizhimal ee k pritoloke, a ona sumrachno
zakryvala glaza, vse nizhe opuskaya kapayushchuyu svechu. Uhodya ot menya
s puncovym licom, ona pogrozila mne pal'cem i tiho skazala:
-- Tol'ko smotri teper': zavtra, pri vseh, ne smet'
pozhirat' menya "strastnymi vzorami"! Izbav' bog, esli zametit
chto-nibud' papa. On menya boitsya uzhasno, a ya ego eshche bol'she. Da
i ne hochu, chtoby Natali zametila chto-nibud'. YA ved' ochen'
stydliva, ne sudi, pozhalujsta, po tomu, kak ya vedu sebya s
toboj. A ne ispolnish' moego prikazaniya, srazu stanesh' protiven
mne...
YA razdelsya i upal v postel' s golovokruzheniem, no usnul
sladko i mgnovenno, razbityj schast'em i ustalost'yu, sovsem ne
podozrevaya, kakoe velikoe neschast'e zhdet menya vperedi, chto
shutki Soni okazhutsya ne shutkami.
Vposledstvii ya ne raz vspominal, kak nekoe zloveshchee
predznamenovanie, chto, kogda ya voshel v svoyu komnatu i yurknul
spichkoj, chtoby zazhech' svechu, na menya metnulas' krupnaya letuchaya
mysh'. Ona metnulas' k moemu licu, tak blizko, chto ya dazhe pri
svete spichki yasno uvidal ee merzkuyu temnuyu barhatistost' i
ushastuyu, kurnosuyu, pohozhuyu na smert', hishchnuyu mordochku, potom s
gladkim trepetaniem, izlamyvayas', nyrnula v chernotu otkrytogo
okna. No togda ya totchas zabyl o nej.
V pervyj raz ya videl Natali da drugoj den' utrom tol'ko
mel'kom: ona vdrug vskochila iz prihozhej v stolovuyu, glyanula, --
byla eshche ne prichesana i v odnoj legkoj raspashonke iz chego-to
oranzhevogo, -- i, sverknuv etim oranzhevym, zolotistoj yarkost'yu
volos i chernymi glazami, ischezla. YA byl tu minutu v stolovoj
odin, tol'ko chto konchil pit' kofe, -- ulan konchil ran'she i
ushel, -- i, vstav iz-za stola, sluchajno obernulsya...
YA prosnulsya v to utro dovol'no rano, v eshche polnoj tishine
vsego doma. V dome bylo stol'ko komnat, chto ya inogda nuzhdalsya v
nih. YA prosnulsya v kakoj-to dal'nej komnate, oknami v tenevuyu
chast' sada, krepko vyspavshis', s udovol'stviem vymylsya, odelsya
vo vse chistoe, -- osobenno priyatno bylo nadet' novuyu
kosovorotku krasnogo shelka, -- pokrasivee prichesal svoi chernye
mokrye volosy, podstrizhennye vchera v Voronezhe, vyshel v koridor,
povernul v drugoj i okazalsya pered dver'yu v kabinet i vmeste
spal'nyu ulana. Znaya, chto on vstaet letom chasov v pyat',
postuchalsya. Nikto ne otvetil, i ya otvoril dver', zaglyanul i s
udovol'stviem ubedilsya neizmennosti etoj staroj prostornoj
komnaty s trojnym ital'yanskim oknom pod stoletnij serebristyj
topol': nalevo vsya stena v dubovyh knizhnyh shkalah, mezhdu nimi v
odnom meste vysyatsya chasy krasnogo dereva s mednym diskom
nepodvizhnogo mayatnika, v drugom stoit celaya kucha trubok s
bisernymi chubukami, a nad nimi visit barometr, v tret'em
vdvinuto byuro dedovskih vremen s poryzhevshim suknom otkinutoj
doski orehovogo dereva, a na sukne kleshi, molotki, gvozdi,
mednaya podzornaya truba, na stene vozle dveri, nad stopudovym
derevyannym divanom, celaya galereya vycvetshih portretov v
oval'nyh ramkah; pod oknom pis'mennyj stol, glubokoe kreslo --
to i drugoe tozhe ogromnyh razmerov; pravee, nad shirochajshej
dubovoj krovat'yu kartina vo vsyu stenu: pochernevshij lakovyj fon,
na nem ele vidnye kluby smuglo-dymchatyh oblakov i
zelenovato-golubyh poeticheskih derev'ev, a na perednem plane
bleshchet tochno okamenevshim yaichnym belkom golaya dorodnaya
krasavica, chut' ne v natural'nuyu velichinu, stoyashchaya vpoluoborot
k zritelyu gordym licom i vsemi vypuklostyami polnovesnoj spiny,
krutogo zada i tyla moguchih nog, soblaznitel'no prikryvaya
udlinennymi rasstavlennymi pal'cami odnoj ruki sosok grudi, a
drugoj niz zhivota v zhirnyh skladkah. Oglyanuv vse eto, ya uslyhal
szadi sebya sil'nyj golos ulana, s kostylem podhodivshego ko mne
iz prihozhej:
-- Net, bratec, menya v etu poru v spal'ne ne najdesh'. |to
ved' vy valyaetes' po krovatyam do treh dubov.
YA poceloval ego shirokuyu suhuyu ruku i sprosil:
-- Kakih dubov, dyadya?
-- Tak muzhiki govoryat, -- otvetil on, motaya sedym kokom i
oglyadyvaya menya zheltymi glazami, eshche zorkimi i umnymi. -- Solnce
na tri duba podnyalos', a ty vse eshche mordoj na podushke, govoryat
muzhiki. Nu, pojdem pit' kofe...
"CHudesnyj starik, chudesnyj dom", -- dumal ya, vhodya za nim
v stolovuyu, v otkrytye okna kotoroj glyadela zelen' brennogo
sada i vse letnee blagopoluchie derevenskoj usad'by. Sluzhila
staraya nyan'ka, malen'kaya i gorbataya, ulan pil iz tolstogo
stakana v serebryanom podstakannike krepkij chaj so slivkami,
priderzhivaya v stakane shirokim pal'cem tonkoe i dlinnoe, vitoe
steblo krugloj zolotoj starinnoj lozhechki, ya el lomot' za lomtem
chernyj hleb s maslom i vse podlival sebe iz goryachego
serebryanogo kofejnika; ulan, interesuyas' tol'ko soboj, ni o chem
ne sprosiv menya, rasskazyval o sosedyah-pomeshchikah, na vse lady
branya i vysmeivaya ih, ya pritvoryalsya, chto slushayu, glyadel na ego
usy, baki, na krupnye volosy na konce nosa, a sam tak zhdal
Natali i Sonyu, chto ne sidelos' na meste: chto eto za Natali i
kak my vstretimsya s Sonej posle vcherashnego? CHuvstvoval k nej
vostorg, blagodarnost', porochno dumal o spal'nyah ee i Natali,
obo vsem tom, chto delaetsya v utrennem besporyadke zhenskoj
spal'ni... Mozhet, Sonya vse-taki skazala Natali chto-nibud' o
nashej nachavshejsya vchera lyubvi? Esli tak, to ya chuvstvuyu nechto
vrode lyubvi i k Natali, i ne potomu, chto ona budto by
krasavica, a potomu, chto ona uzhe stala nashej s Sonej tajnoj
souchastnicej, -- otchego zhe nel'zya lyubit' dvuh? Vot oni sejchas
vojdut vo vsej svoej utrennej svezhesti, uvidyat menya, moyu
gruzinskuyu krasotu i krasnuyu kosovorotku, zagovoryat, zasmeyutsya,
syadut za stol, krasivo nalivaya iz etogo goryachego kofejnika, --
molodoj utrennij appetit, molodoe utrennee vozbuzhdenie, blesk
vyspavshihsya glaz, legkij nalet pudry na kak budto eshche
pomolodevshih posle sna shchekah i etot smeh za kazhdym slovom, ne
sovsem estestvennyj i tem bolee ocharovatel'nyj... A pered
zavtrakom oni pojdut po sadu k reke, budut razdevat'sya v
kupal'ne, osveshchaemye po golomu telu sverhu sinevoj neba, a
snizu otbleskom prozrachnoj vody... Voobrazhenie vsegda bylo zhivo
u menya, ya myslenno videl, kak Sonya i Natali stanut, derzhas' za
perila lesenki v kupal'nyu, nelovko shodit' po ee stupen'kam,
pogruzhennym v vodu, mokrym, holodnym i skol'zkim ot protivnogo
zelenogo barhata slizi, narosshej na nih, kak Sonya, otkinuv
nazad gustovolosuyu golovu, reshitel'no upadet vdrug na vodu
podnyatymi grudyami -- i, vsya stranno vidnaya v vode
golubovato-lilovym telom, koso razvedet v raznye storony ugly
ruk i nog, sovsem kak lyagushka...
-- Nu, do obeda, ty ved' pomnish': obed v dvenadcat', --
otricatel'no kachaya golovoj, skazal ulan i vstal so svoim
vybritym podborodkom, v buryh usah, soedinennyh s takimi zhe
bakami, vysokij, starcheski tverdyj, v prostornom chesuchovom
kostyume i tuponosyh bashmakah, s kostylem v shirokoj ruke,
pokrytoj grechkoyu, potrepal menya po plechu i skorym shagom ushel. I
vot tut-to, kogda ya tozhe vstal, chtob vyjti cherez sosednyuyu
komnatu na balkon, ona i vskochila, mel'knula i skrylas', srazu
poraziv menya radostnym voshishcheniem. YA vyshel na balkon
izumlennyj: v samom dele, krasavica! -- i dolgo stoyal tak, kak
by sobirayas' s myslyami. YA tak zhdal ih v stolovuyu, no kogda
nakonec uslyhal ih v stolovoj s balkona, vdrug sbezhal v sad, --
ohvatil kakoj-to strah ne to pered obeimi, s odnoj iz kotoryh ya
imel uzhe plenitel'nuyu tajnu, ne to bol'she vsego pered Natali,
pered tem mgnovennym, chem ona polchasa tomu nazad oslepila menya
v svoej bystrote. YA pohodil po sadu, lezhavshemu, kak i vsya
usad'ba, v rechnoj nizmennosti, nakonec preodolel sebya, voshel s
napusknoj prostotoj i vstretil veseluyu smelost' Soni i miluyu
shutku Natali, kotoraya s ulybkoj vskinula na menya iz chernyh
resnic siyayushchuyu chernotu svoih glaz, osobenno porazitel'nuyu pri
svete ee volos:
-- My uzhe videlis'!
Potom my stoyali na balkone, oblokotyas' na kamennuyu
ballyustradu, s letnim udovol'stviem chuvstvuya, kak goryacho pechet
nam raskrytye golovy, i Natali stoyala vozle menya, a Sonya, obnyav
ee i budto rasseyanno glyadya kuda-to, s usmeshkoj napevala: "Sred'
shumnogo bala, sluchajno..." Potom vypryamilas':
-- Nu, kupat'sya! V pervuyu ochered' my, potom pojdesh' ty...
Natali pobezhala za prostynyami, a ona zaderzhalas' i shepnula
mne:
-- Izvol' s nyneshnego dnya pritvoryat'sya, chto ty vlyubilsya v
Natali. I beregis', esli okazhetsya, chto tebe pritvoryat'sya ne
nado.
I ya chut' ne otvetil s veseloj derzost'yu, chto da, uzhe ne
nado, a ona, pokosyas' na dver', tiho pribavila:
-- Pridu k tebe posle obeda...
Kogda oni vernulis', poshel v kupal'nyu ya -- sperva po
dlinnoj berezovoj allee, potom sredi raznyh staryh derev'ev
pribrezh'ya, gde teplo pahlo rechnoj vodoj i orali na drevesnyh
verhushkah grachi, shel i opyat' dumal s dvumya sovershenno
protivopolozhnymi chuvstvami o Natali i o Sone, chto ya budu
kupat'sya v toj zhe vode, v kotoroj tol'ko chto kupalis' oni...
Posle obeda sredi vsego togo schastlivogo, bescel'nogo,
privol'nogo i spokojnogo, chto glyadelo iz sala v otkrytye okna,
-- nebo, zelen', solnce, -- posle dolgogo obeda s okroshkoj,
zharenymi cyplyatami i malinoj so slivkami, za kotorym ya vtajne
zamiral ot prisutstviya Natali i ot ozhidaniya togo chasa, kogda
zatihnet ves' dom na posleobedennoe vremya i Sonya (vyshedshaya k
obedu s temno-krasnoj barhatistoj rozoj v volosah) tajkom
pribezhit ko mne, chtoby prodolzhit' vcherashnee uzhe ne naspeh i ne
kak-nibud', ya totchas ushel v svoyu komnatu i pritvoril skvoznye
stavni, stal zhdat' ee, lezha na tureckom divane, slushaya zharkuyu
tishinu usad'by i uzhe tomnoe, poslepoludennoe penie ptic v sadu,
iz kotorogo shel v stavni sladkij ot cvetov i trav vozduh, i
bezvyhodno dumal: kak zhe mne teper' zhit' v etoj dvojstvennosti
-- v tajnyh svidaniyah s Sonej i ryadom s Natali, odna mysl' o
kotoroj uzhe ohvatyvaet menya takim chistym lyubovnym vostorgom,
strastnoj mechtoj glyadet' na nee tol'ko s tem radostnym
obozhaniem, s kotorym ya davecha glyadel na ee tonkij sklonennyj
stan, na ostrye devich'i lokti, kotorymi ona, polustoya,
opiralas' na nagretyj solncem staryj kamen' balyustrady? Sonya,
oblokotyas' ryadom s nej i obnyav ee za plecho, byla v svoem
batistovom pen'yuare s oborkami i pohozha na tol'ko chto vyshedshuyu
zamuzh moloduyu zhenshchinu, a ona v holstinkovoj yubochke i vyshitoj
malorossijskoj sorochke, pod kotorymi ugadyvalos' vse yunoe
sovershenstvo ee slozheniya, kazalas' chut' ne podrostkom. V tom-to
i byla vysshaya radost', chto ya dazhe pomyslit' ne smel o
vozmozhnosti pocelovat' ee s temi zhe chuvstvami, s kakimi celoval
vchera Sonyu! V legkom i shirokom rukave sorochki, vyshitoj po
plecham krasnym i sinim, byla vidna ee tonkaya ruka, k
suho-zolotistoj kozhe kotoroj prilegali ryzhevatye voloski, -- ya
glyadel i dumal: chto ispytal by ya, esli by posmel kosnut'sya ih
gubami! I, chuvstvuya moj vzglyad, ona vskinula na menya blestyashchuyu
chernotu glaz i vsyu svoyu yarkuyu golovku, obvituyu plet'yu dovol'no
krupnoj kosy. YA otoshel i pospeshno opustil glaza, uvidav ee nogi
skvoz' prosvechivayushchij na solnce podol yubki i tonkie, krepkie,
porodistye shchikolotki v serom prozrachnom chulke...
Sonya, s rozoj v volosah, bystro otvorila i zatvorila ver',
tiho voskliknula: "Kak, ty spal?" YA vskochil -- chto ty, chto ty,
mog li ya spat'! -- shvatil ee ruki. "Zapri dver' na klyuch..." YA
kinulsya k dveri, ona sela na divan, zakryvaya glaza, -- "Nu, idi
ko mne", -- i my srazu poteryali vsyakij styd i rassudok. My ne
proronili pochti ni slova za eti minuty, i ona, vo vsej prelesti
svoego zharkogo tela, pozvolila celovat' sebya uzhe vsyudu --
tol'ko celovat' -- i vse sumrachnej zakryvala glaza, vse bol'she
razgoralas' licom, i opyat', uhodya i popravlyaya volosy, shepotom
prigrozila:
-- A chto do Natali, to povtoryayu: beregis' perejti za
pritvorstvo. Harakter u menya vovse ne takoj milyj, kak mozhno
dumat'!
Roza valyalas' na polu. YA spryatal ee v stol, i k vecheru ee
temno-krasnyj barhat stal vyalym i lilovym.
ZHizn' moya poshla vneshne obydenno, no vnutrenne ya ne znal ni
minuty pokoya, vse bol'she i bol'she privyazyvayas' k Sone, k
sladkoj privychke iznuritel'no-strastnyh svidanij s nej po
nocham, -- ona teper' prihodila ko mne tol'ko pozdno vecherom,
kogda ves' dom zasypal, -- i vse muchitel'nee i vostorzhennee
sledya tajkom za Natali, za kazhdym ee dvizheniem. Vse shlo obychnym
letnim poryadkom: vstrechi utrom, kupan'e pered obedom i obed,
potom otdyh po svoim komnatam, potom sad, -- oni chto-nibud'
vyshivali, sidya v berezovoj allee i zastavlyaya menya chitat' vsluh
Goncharova, ili varili varen'e na tenistoj polyanke pod dubami,
nedaleko ot doma, vpravo ot balkona; v pyatom chasu chaj na drugoj
tenistoj polyane, vlevo, vecherom progulki ili kroket na shirokom
dvore pered domom, -- ya s Natali protiv Soni ili Sonya s Natali
protiv menya, -- v sumerki uzhin v stolovoj... Posle uzhina ulan
uhodil spat', a my eshche dolgo sideli v temnote na balkone, my s
Sonej shutya i kurya, a Natali molcha. Nakonec Sonya govorila: "Nu,
spat'!" -- i, prostyas' s nimi, ya shel k sebe, s holodeyushchimi
rukami zhdal togo zavetnogo chasa, kogda ves' dom stanet temen i
tak tih, chto slyshno, kak nepreryvno tikayushchej nitochkoj begut
karmannye chasy u moego izgolov'ya pod nagorevshej svechoj, i vse
divilsya, uzhasalsya: za chto tak nakazal menya Bog, za chto dal
srazu dve lyubvi, takie raznye i takie strastnye, takuyu
muchitel'nuyu krasotu obozhaniya Natali i takoe telesnoe upoenie
Sonej. YA chuvstvoval, chto vot-vot my s nej ne vyderzhim nashej
nepolnoj blizosti i chto ya sovsem sojdu togda s uma ot ozhidaniya
nashih nochnyh vstrech i ot oshchushcheniya ih potom ves' den', i vse eto
ryadom s Natali! Sonya uzhe revnovala, grozno vspyhivala inogda, a
vmeste s tem naedine govorila mne:
-- Boyus', chto my s toboj za stolom i pri Natali ne
dostatochno prosty. Papa, mne kazhetsya, nachinaet chto-to zamechat'.
Natali tozhe, a nyan'ka, konechno, uzhe uverena v nashem romane i
nebos' naushnichaet pape. Sidi pobol'she v sadu s Natali vdvoem,
chitaj ej etot nesnosnyj "Obryv", uvodi ee inogda gulyat' po
vecheram... |to uzhasno, ya ved' zamechayu, kak idiotski ty pyalish'
na nee glaza, vremenami chuvstvuyu k tebe nenavist', gotova, kak
kakaya-nibud' Odarka, vcepit'sya pri vseh tebe v volosy, da chto
zhe mne delat'?
Uzhasnee vsego bylo to, chto, kak mne kazalos', nachala ne to
stradat', ne to negodovat', chuvstvovat', chto chto-to est' mezhdu
mnoj i Sonej tajnoe, Natali. Ona, i bez togo molchalivaya,
stanovilas' vse molchalivee, igrala v kroket ili vyshivala
izlishne pristal'no. My kak budto privykli drug k drugu,
sblizilis', no vot ya kak-to poshutil, sidya s nej vdvoem v
gostinoj, gde ona perelistyvala noty, polulezha na divane:
-- A ya slyshal, Natali, chto, mozhet byt', my s vami
porodnimsya.
Ona rezko vzglyanula na menya:
-- Kak eto?
-- Moj kuzen, Aleksej Nikolaich Meshcherskij...
Ona ne dala mne dogovorit':
-- Ah, vot chto! Vash kuzen, etot, prostite, upitannyj, ves'
zarosshij chernymi blestyashchimi volosami, kartavyashchij velikan s
krasnym sochnym rtom... I kto dal vam pravo na podobnye
razgovory so mnoj?
YA ispugalsya:
-- Natali, Natali, za chto vy tak strogi ko mne1 Dazhe
poshutit' nel'zya! Nu prostite menya, -- skazal ya, berya ee ruku.
Ona ne otnyala ruki i skazala:
-- YA do sih por ne ponimayu... ne znayu vas... No dovol'no
ob etom...
CHtoby ne videt' ee tomitel'no vlekushchih k sebe tennisnyh
belyh bashmachkov, vkos' podobrannyh na divane, ya vstal i vyshel
na balkon. Zahodila iz-za sada tucha, tusknel vozduh, vse shire i
blizhe shel po sadu myagkij letnij shum, sladko dulo polevym
dozhdevym vetrom, i menya vdrug tak sladko, molodo i vol'no
ohvatilo kakoe-to besprichinnoe, na vse soglasnoe schast'e, chto ya
kriknul:
-- Natali, na minutku!
Ona podoshla k porogu:
-- CHto?
-- Vzdohnite -- kakoj veter! Kakoj radost'yu moglo by byt'
vse!
Ona pomolchala.
-- Da.
-- Natali, kak vy nelaskovy so mnoj! Vy chto-to imeete
protiv menya?
Ona gordo pozhala plechom:
-- CHto i pochemu ya mogu imet' protiv vas?
Vecherom, lezha v temnote v pletenyh kreslah na balkone, my
vse troe molchali, -- zvezdy tol'ko koe-gde mel'kali v temnyh
oblakah, slabo tyanulo so storony reki vyalym vetrom, tam
dremotno zhurchali lyagushki.
-- K dozhdyu, spat' hochetsya, -- skazala Sonya, podavlyaya
zevok. -- Nyan'ka skazala, narodilsya molodoj mesyac i teper' s
nedelyu budet "obmyvat'sya". -- I, pomolchav, dobavila: -- Natali,
chto vy dumaete o pervoj lyubvi?
Natali otkliknulas' iz temnoty:
-- YA v odnom ubezhdena: v strashnom razlichii pervoj lyubvi
yunoshi i devushki.
Sonya podumala:
-- Nu, i devushki byvayut raznye... I reshitel'no vstala:
-- Net, spat', spat'!
-- A ya eshche podremlyu tut, mne noch' nravitsya, -- skazala
Natali.
YA prosheptal, slushaya udalyayushchiesya shagi Soni:
-- CHto-to nehorosho govorili my nynche s vami!
Ona otvetila:
-- Da, da, my nehorosho govorili...
Na drugoj den' my vstretilis' kak budto spokojno. Noch'yu
shel tihij dozhd', no utrom pogoda razgulyalas', posle obeda stalo
suho i zharko. Pered chaem v pyatom chasu, kogda Sonya delala
kakie-to hozyajstvennye podschety v kabinete ulana, my sideli v
berezovoj allee i pytalis' prodolzhat' chtenie vsluh "Obryva".
Ona, naklonyas', chto-to shila, mel'kaya pravoj rukoj, ya chital i ot
vremeni do vremeni s sladkoj toskoj vzglyadyval na ee levuyu
ruku, vidnuyu v rukave, na ryzhevatye voloski, prilegavshie k nej
vyshe kisti i na takie zhe tam, gde sheya szadi perehodila v plecho,
i chital vse ozhivlennee, ne ponimaya ni slova. Nakonec skazal:
-- Nu teper' pochitajte vy...
Ona razognulas', pod tonkoj bluzkoj oboznachilis' tochki ee
grudej, otlozhila shit'e i, opyat' naklonis', nizko opustiv svoyu
strannuyu i chudesnuyu golovu i pokazyvaya mne zatylok i nachalo
plecha, polozhila knigu na koleni, stala chitat' skorym i nevernym
golosom. YA glyadel na ee ruki, na koleni pod knigoj, iznemogaya
ot neistovoj lyubvi k nim i zvuku ee golosa. V raznyh mestah
predvechernego sada vskrikivali na letu ivolgi, protiv nas
vysoko visel, prizhavshis' k stvolu sosny, odinoko rosshej v allee
sredi berez, krasnovato-seryj dyatel...
-- Natali, kakoj udivitel'nyj cvet volos u vas! A kosa
nemnogo temnee, cveta speloj kukuruzy...
Ona prodolzhala chitat'.
-- Natali, dyatel, posmotrite!
Ona vzglyanula vverh:
-- Da, da, ya ego uzhe videla, i nynche videla, i vchera
videla... Ne meshajte chitat'.
YA pomolchal, potom snova:
-- Posmotrite, kak eto pohozhe na zasohshih seryh chervyachkov.
-- CHto, gde?
YA ukazal ej na skam'yu mezhdu nami, na zasohshij ptichij
izvestkovyj pomet:
-- Pravda?
I vzyal i szhal ee ruku, bormocha i smeyas' ot schast'ya:
-- Natali, Natali!
Ona tiho i dolgo poglyadela na menya, potom vygovorila:
-- No vy zhe lyubite Sonyu!
YA pokrasnel, kak pojmannyj moshennik, no s takoj goryachej
pospeshnost'yu otreksya ot Soni, chto ona dazhe slegka raskryla
guby:
-- |to nepravda?
-- Nepravda, nepravda! YA ee ochen' lyublyu, no kak sestru,
ved' my znaem drug druga s detstva!
Na drugoj den' ona ne vyshla ni utrom, ni k obedu.
-- Sonya, chto s Natali? -- sprosil ulan, i Sonya otvetila,
nehorosho zasmeyavshis':
-- Lezhit vse utro v raspashonke, nechesanaya, po licu vidno,
chto revela, prinesli ej kofe -- ne dopila... CHto takoe? "Golova
bolit". Uzh ne vlyubilas' li!
-- Ochen' prosto, -- skazal ulan bodro, s odobritel'nym
namekom glyanuv na menya, no otricaya golovoj.
Vyshla Natali tol'ko k vechernemu chayu, no voshla na balkon
legko i zhivo, ulybnulas' mne privetlivo i kak budto chut'
vinovato, udiviv menya etoj zhivost'yu, ulybkoj i nekotoroj novoj
naryadnost'yu: volosy ubrany tugo, speredi nemnogo podvity,
volnisto tronuty shchipcami, plat'e drugoe, iz chego-to zelenogo,
cel'noe, ochen' prostoe i ochen' lovkoe, osobenno v perehvate na
talii, tufel'ki chernye, na vysokih kabluchkah, -- ya vnutrenne
ahnul ot novogo vostorga. YA, sidya na balkone, prosmatrival
"Istoricheskij vestnik", neskol'ko knig kotorogo dal mne ulan,
kogda ona vdrug voshla s etoj zhivost'yu i neskol'ko smushchennoj
privetlivost'yu:
-- Dobryj vecher. Idem chaj pit'. Segodnya za samovarom ya.
Sonya nezdorova.
-- Kak? To vy, to ona?
-- U menya prosto bolela golova s utra. Stydno skazat',
tol'ko sejchas privela sebya v poryadok...
-- Do chego udivitel'no eto zelenoe pri vashih glazah i
volosah! -- skazal ya. I vdrug sprosil, krasneya: -- Vy vchera mne
poverili?
Ona tozhe pokrasnela -- tonko i alo -- i otvernulas':
-- Ne srazu, ne sovsem. Potom vdrug soobrazila, chto ne
imeyu osnovaniya ne verit' vam... i chto, v sushchnosti, kakoe zhe mne
delo do vashih s Sonej chuvstv? No idem...
K uzhinu vyshla i Sonya i uluchila minutu skazat' mne:
-- YA zabolela. U menya eto prohodit vsegda ochen' tyazhelo,
dnej pyat' lezhu. Nynche eshche mogla vyjti, a zavtra uzh net. Vedi
sebya umno bez menya. YA tebya strashno lyublyu i uzhasno revnuyu.
-- Neuzhto dazhe ne zaglyanesh' nynche ko mne?
-- Ty glup!
|to bylo i schast'e i neschast'e: pyat' dnej polnoj svobody s
Natali i pyat' dnej ne vidat' po nocham u sebya Soni!
S nedelyu pravila domom, vsem rasporyazhalas', hodila v belom
perednichke cherez dvor v povarskuyu Natali -- ya nikogda eshche ne
vidal ee takoj delovitoj, vidno bylo, chto rol' zamestitel'nicy
Soni i zabotlivoj hozyajki dostavlyaet ej bol'shoe udovol'stvie i
chto ona kak budto otdyhaet ot tajnoj vnimatel'nosti k tomu, kak
my s Sonej govorim, pereglyadyvaemsya. Vse eti dni, perezhiv za
obedom sperva trevogu, vse li horosho, a potom dovol'stvo, chto
vse horosho i starik-povar i Hristya, hohlushka-gornichnaya,
prinosili i podavali vovremya, ne razdrazhaya ulana, ona posle
obeda uhodila k Sone, kuda menya ne puskali, i ostavalas' u nej
do vechernego chaya, a posle uzhina ves' vecher. Byvat' so mnoj
naedine ona, ochevidno, izbegala, i ya nedoumeval, skuchal i
stradal v odinochestve. Pochemu stala laskova, a izbegaet? Boitsya
Soni ili sebya, svoego chuvstva ko mne? I strastno hotelos'
verit', chto sebya, i ya upivalsya vse krepnushchej mechtoj: ne navek
zhe ya svyazan s Sonej, ne vek zhe mne -- da i Natali -- gostit'
tut, cherez nedelyu-druguyu ya vse ravno dolzhen budu uehat' -- i
togda konec moim mucheniyam... najdu predlog poehat'
poznakomit'sya so Stankevichami, kak tol'ko Natali vernetsya
domoj... Uehat' ot Soni, da eshche s obmanom, s etoj tajnoj mechtoj
o Natali, s nadezhdoj na ee lyubov' i ruku, budet, konechno, ochen'
bol'no, -- razve tol'ko s odnoj strast'yu celuyu ya Sonyu, razve ya
ne lyublyu i ee? -- no chto zhe delat', etogo, rano ili pozdno, vse
ravno ne izbezhish'... I neprestanno dumaya tak, v neprestannom
dushevnom volnenii, v ozhidanii chego-to, ya staralsya vesti sebya
pri vstrechah s Natali kak mozhno sderzhannee, milee -- terpet',
terpet' do pory do vremeni. YA stradal, skuchal, -- kak narochno,
dnya tri shel dozhd', merno bezhal, stuchal tysyachami lapok po kryshe,
v dome bylo sumrachno, na potolke i na lampe v stolovoj spali
muhi, -- no krepilsya, po chasam sidel inogda v kabinete ulana,
slushaya ego vsyakie rasskazy...
Sonya nachala vyhodit' sperva v halatike, na chas, na dva, s
tomnoj ulybkoj k svoej slabosti, lozhilas' na balkone v
polotnyanoe kreslo i, k moemu uzhasu, govorila so mnoj kaprizno i
ne v meru nezhno, ne stesnyayas' prisutstviem Natali:
-- Posidi vozle menya, Vitik, mne bol'no, mne grustno,
rasskazhi chto-nibud' smeshnoe... Mesyac-to i pravda obmyvalsya, da
uzh obmylsya, kazhetsya; raspogodilos' i kak sladko pahnet
cvetami...
YA, vtajne razdrazhayas', otvechal:
-- Raz cvety sil'no pahnut, budet opyat' obmyvat'sya.
Ona bila menya po ruke:
-- Ne smej vozrazhat' bol'noj!
Nakonec stala vyhodit' i k obedu, i k vechernemu chayu,
tol'ko eshche blednaya i prikazyvaya podavat' sebe kreslo. No k
uzhinu i na balkon posle uzhina eshche ne vyhodila. I raz Natali
skazala mne posle vechernego chaya, kogda ona ushla k sebe i Hristya
ponesla so stola samovar v povarskuyu:
-- Sonya serditsya, chto ya vse sizhu vozle nee, chto vy vse
odin i odin. Ona eshche ne sovsem popravilas', a vy bez nee
skuchaete.
-- YA skuchayu tol'ko bez vas, -- otvetil ya. -- Kogda vas
net...
Ona izmenilas' v lice, no spravilas', s usiliem
ulybnulas':
-- No my zhe uslovilis' ne ssorit'sya bol'she... Poslushajte
luchshe vot chto: vy zasidelis' doma, pojdite pogulyajte do uzhina,
a potom ya posizhu s vami v sadu, predskazaniya naschet mesyaca,
slava Bogu, ne sbylis', noch' budet prekrasnaya...
-- Sone menya zhal', a vam? Niskol'ko?
-- Strashno zhal', -- otvetila ona i nelovko zasmeyalas',
stavya na podnos chajnuyu posudu. -- No, slava Bogu, Sonya uzhe
zdorova, skoro ne budete skuchat'...
Pri slovah "a vecherom ya posizhu s vami" serdce u menya
szhalos' sladko i tainstvenno, no ya totchas podumal: da net! eto
prosto tol'ko laskovoe slovo! YA poshel k sebe i dolgo lezhal,
glyadya v potolok. Nakonec vstal, vzyal v prihozhej kartuz i ch'yu-to
palku i bessoznatel'no vyshel iz usad'by na shirokij shlyah,
prolegavshij mezhdu usad'boj i hohlackoj derevnej nemnogo vyshe
ee, na stepnom golom vzgor'e. SHlyah vel v pustye vechernie polya.
Vsyudu bylo holmisto, no prostorno, daleko vidno. Sleva ot menya
lezhala rechnaya nizmennost', za nej slegka podnimalis' k
gorizontu tozhe pustye polya, tam tol'ko chto selo solnce, gorel
zakat. Sprava krasnel protiv nego pravil'nyj ryad belyh
odinakovyh hat tochno vymershej derevni, i ya s toskoj smotrel to
na zakat, to na nih. Kogda povernul nazad, navstrechu tyanulo to
teplym, to pochti goryachim vetrom i uzhe svetil v nebe molodoj
mesyac, ne sulivshij nichego dobrogo: blestela odna polovina ego,
no kak prozrachnaya pautina vidna byla i drugaya, a vse vmeste
napominalo zhelud'.
Za uzhinom -- uzhinali na etot raz tozhe v sadu, v dome bylo
zharko, -- ya skazal ulanu:
-- Dyadya, chto vy dumaete o pogode? Mne kazhetsya, zavtra
budet dozhd'.
-- Pochemu, moj drug?
-- YA tol'ko chto hodil v pole, s grust'yu dumal, chto skoro
pokinu vas...
-- |to pochemu?
Natali tozhe vskinula na menya glaza:
-- Vy sobiraetes' uezzhat'?
YA pritvorno zasmeyalsya:
-- Ne mogu zhe ya...
Ulan osobenno energichno zakachal golovoj, na etot raz
kstati:
-- Vzdor, vzdor! Papa i mama otlichno mogut poterpet'
razluku s toboj. Ran'she dvuh nedel' ya tebya ne otpushchu. Da vot i
ona ne otpustit.
-- YA ne imeyu nikakih prav na Vitaliya Petrovicha, -- skazala
Natali.
YA zhalobno voskliknul:
-- Dyadya, zapretite Natali nazyvat' menya tak! Ulan hlopnul
ladon'yu po stolu:
-- Zapreshchayu. I dovol'no boltat' o tvoem ot容zde. Vot
naschet dozhdya ty prav, vpolne vozmozhno, chto pogoda opyat'
isportitsya.
-- V pole bylo uzhe slishkom chisto, yasno, -- skazal ya. -- I
mesyac ochen' chist napolovinu i pohozh na zhelud', i dulo s yuga. I
vot, vidite, uzhe nahodyat oblaka...
Ulan povernulsya, posmotrel v sad, gde to merk, to
razgoralsya lunnyj svet:
-- Iz tebya, Vitalij, vyjdet vtoroj Bryus...
V desyatom chasu ona vyshla na balkon, gde ya sidel, ozhidaya
ee, v unynii dumaya: vse eto vzdor, esli u nee i est' kakie-to
chuvstva ko mne, to sovsem neser'eznye, peremenchivye,
mimoletnye... Molodoj mesyac, tozhe chistyj, bez pautiny, igral
vse vyshe i yarche v grudah vse bol'she skoplyavshihsya oblakov,
dymchato-belyh, velichavo zagromozhdavshih nebo, i kogda vyhodil
iz-za nih svoej beloj polovinoj, pohozhej na chelovecheskoe lico v
profil', yarkoe i mertvenno-blednoe, vse ozaryalos', zalivalos'
fosforicheskim svetom. Vdrug ya oglyanulsya, pochuvstvoval chto-to:
Natali stoyala na poroge, zalozhiv ruki za spinu, molcha glyadya na
menya. YA vstal, ona bezrazlichno sprosila:
-- Vy eshche ne spite?
-- No vy zhe mne skazali...
-- Prostite, ya ochen' ustala nynche. Projdemtes' po allee, i
ya pojdu spat'.
YA poshel za nej, ona priostanovilas' na stupen'ke balkona,
glyadya na vershiny sada, iz-za kotoryh uzhe klubami tuch podymalis'
oblaka, podergivayas', sverkaya bezzvuchnymi molniyami. Potom voshla
pod dlinnyj prozrachnyj naves berezovoj allei, v pestrotu, v
pyatna sveta i teni. Ravnyayas' s nej, ya skazal, chtoby skazat'
chto-nibud':
-- Kak volshebno blestyat vdali berezy. Net nichego strannee
i prekrasnee vnutrennosti lesa v lunnuyu noch' i etogo belogo
shelkovogo bleska berezovyh stvolov v ego glubine...
Ona ostanovilas', v upor mne cherneya v sumrake glazami:
-- Vy pravda uezzhaete?
-- Da, pora.
-- No pochemu tak srazu i skoro? YA ne skryvayus': vy menya
davecha porazili, skazav, chto uezzhaete.
-- Natali, mozhno mne priehat' predstavit'sya vashim, kogda
vy vernetes' domoj?
Ona promolchala. YA vzyal ee ruki, poceloval, ves' zamiraya,
pravuyu.
-- Natali...
-- Da, da, ya vas lyublyu, -- skazala ona pospeshno i
nevyrazitel'no i poshla nazad k domu. YA lunaticheski poshel za
nej.
-- Uezzhajte zavtra zhe, -- skazala ona na hodu, ne
oborachivayas'. -- YA vernus' domoj cherez neskol'ko dnej.
Vojdya k sebe, ya, ne zazhigaya svechi, sel na divan i zastyl,
ocepenel v tom strashnom i divnom, chto tak vnezapno i nezhdanno
sovershilos' v moej zhizni. YA sidel, poteryav vsyakoe predstavlenie
o meste i vremeni. Komnata i sad uzhe potonuli v temnote ot tuch,
v sadu, za otkrytymi oknami, vse shumelo, trepetalo, i menya vse
chashche i yarche ozaryalo bystrym i v tu zhe sekundu ischezayushchim
zeleno-golubym plamenem. Bystrota i sila etogo bezgromnogo
sveta vse uvelichivalis', potom komnata ozarilas' vdrug do
nepravdopodobnoj vidimosti, na menya poneslo svezhim vetrom i
takim shumom sada, tochno ego ohvatil uzhas: vot ono, zagoraetsya
zemlya i nebo! YA vskochil, s trudom zatvoril odno za drugim okna,
lovya ih ramy, preodolevaya trepavshij menya veter, i na cypochkah
pobezhal po temnym koridoram v stolovuyu: mne, kazalos' by, bylo
v tot chas ne do raskrytyh okon v stolovoj i gostinoj, gde burya
mogla perebit' stekla, no ya vse-taki pobezhal i dazhe s bol'shoj
ozabochennost'yu. Vse okna v stolovoj i gostinoj okazalis'
zakryty -- ya uvidal eto pri tom zeleno-golubom ozarenii, v
cvete, yarkosti kotorogo bylo poistine chto-to nezemnoe, srazu
raskryvavsheesya vsyudu, tochno bystrye glaza, i delavshee ogromnymi
i vidimymi do poslednego perepleta vse okonnye ramy, a zatem
totchas zhe zatoplyavsheesya gustym mrakom, na sekundu ostavlyavshee v
oslepshem zrenii sled chego-to zhestyanogo, krasnogo. Kogda zhe ya
bystro, tochno boyas', ne sluchilos' li chego tam bez menya, voshel v
svoyu komnatu, iz temnoty poslyshalsya serdityj shepot:
-- Gde ty byl? Mne strashno, zazhgi skorej ogon'...
YA chirknul spichkoj i uvidel sidevshuyu na divane Sonyu v odnoj
nochnoj rubashke, v tuflyah na bosu nogu.
-- Ili net, net, ne nado, -- pospeshno skazala ona, -- idi
skorej ko mne, obnimi menya, ya boyus'...
YA pokorno sel i obnyal ee za holodnye plechi. Ona zasheptala:
-- Nu poceluj zhe menya, poceluj, voz'mi sovsem, ya celuyu
nedelyu ne byla s toboj!
I s siloj otkinula menya i sebya na podushki divana. V tu zhe
minutu na poroge rastvorennoj dveri metnulas' Natali v svoej
raspashonke, so svechoj v ruke. Ona srazu uvidala nas, no
vse-taki bessoznatel'no kriknula:
-- Sonya, gde ty? YA strashno boyus'...
I totchas ischezla. Sonya kinulas' vsled za nej.
CHerez god ona vyshla za Meshcherskogo. Venchali ee v ego
Blagodatnom pri pustoj cerkvi -- i my i prochie rodnye i
znakomye s ego i s ee storony ne poluchili priglasheniya na
svad'bu. I obychnyh posle svad'by vizitov molodye ne delali,
totchas uehali v Krym.
V yanvare sleduyushchego goda, v Tat'yanin den', byl bal
voronezhskih studentov v Blagorodnom sobranii v Voronezhe. YA, uzhe
moskovskij student, provodil Svyatki doma, v derevne, i priehal
v tot vecher v Voronezh. Poezd prishel ves' belyj, dymyashchijsya
snegom ot v'yugi, po doroge so stancii v gorod, poka izvozchich'i
sani nesli menya v Dvoryanskuyu gostinicu, edva vidny byli
mel'kavshie skvoz' v'yugu ogni fonarej. No posle derevni eta
gorodskaya v'yuga i gorodskie ogni vozbuzhdali, sulili blizkoe
udovol'stvie vojti v teplyj, slishkom dazhe teplyj nomer staroj
gubernskoj gostinicy, sprosit' samovar i nachat' pereodevat'sya,
gotovit'sya k dolgoj bal'noj nochi, studencheskomu p'yanstvu do
rassveta. Za to vremya, chto proshlo s toj strashnoj nochi u
CHerkasovyh, a potom s ee zamuzhestva, ya postepenno opravilsya, --
vo vsyakom sluchae, privyk k tomu sostoyaniyu dushevno bol'nogo
cheloveka, kotorym vtajne byl, i vneshne zhil, kak vse.
Kogda ya priehal, bal tol'ko chto nachalsya, no uzhe polny byli
vse pribyvayushchim narodom paradnaya lestnica i ploshchadka na nej, a
iz glavnoj zaly, s ee hor, vse pokryvala, zaglushala polkovaya
muzyka, zvuchno gremya pechal'no-torzhestvuyushchimi taktami val'sa.
Eshche svezhij s moroza, v noven'kom mundire i ot etogo ne v meru
izyskanno, s izlishnej vezhlivost'yu probirayas' v tolpe po
krasnomu kovru lestnicy, ya podnyalsya na ploshchadku, voshel v
osobenno gustuyu i uzhe goryachuyu tolpu, stesnivshuyusya pered dveryami
zaly, i zachem-to stal probirat'sya dal'she tak nastojchivo, chto
menya prinyali, verno, za rasporyaditelya, imeyushchego v zale
neotlozhnoe delo. I ya nakonec probralsya, ostanovilsya na poroge,
slushaya razlivy i raskaty orkestra nad samoj moej golovoj, glyadya
na sverkayushchuyu zyb' lyustr i na desyatki par, raznoobrazno
mel'kavshih pod nimi v val'se, -- i vdrug podalsya nazad: iz etoj
kruzhivshejsya tolpy vnezapno vydelilas' dlya menya odna para,
bystrymi i lovkimi glissadami letevshaya sredi vseh prochih vse
blizhe ko mne. YA otshatnulsya, glyadya kak on, neskol'ko sutulyj v
val'sirovanii, velik, doroden, ves' cheren blestyashchimi chernymi
volosami i frakom i legok toj legkost'yu, kotoroj udivlyayut v
tancah nekotorye gruznye lyudi, i kak vysoka ona v bal'noj
vysokoj pricheske, v bal'nom belom plat'e i strojnyh zolotyh
tufel'kah, kruzhivshayasya neskol'ko otkinuvshis', opustiv glaza,
polozhiv na ego plecho ruku v beloj perchatke do loktya takim
izgibom, kotoryj delal ruku pohozhej na sheyu lebedya. Na mgnovenie
chernye resnicy ee vzmahnulis' pryamo na menya, chernota glaz
sverknula sovsem blizko, no tut on, so staratel'nost'yu gruznogo
cheloveka, lovko skol'znuv na lakirovannyh noskah, kruto
povernul ee, guby ee priotkrylis' vzdohom na povorote,
serebristo mel'knul podol plat'ya, i oni, udalyayas', poshli
glissadami obratno. YA opyat' protisnulsya v tolpu na ploshchadke,
vybralsya iz tolpy, postoyal... V dveri zaly naiskos' protiv
menya, eshche sovsem pustoj i prohladnoj, vidny byli stoyavshie v
prazdnom ozhidanii za bufetom s shampanskim dve kursistki v
malorossijskih naryadah, -- horoshen'kaya blondinka i suhaya,
temnolikaya krasavica kazachka, chut' ne vdvoe vyshe ee rostom. YA
voshel, s poklonom protyanul storublevuyu bumazhku. Oni,
stolknuvshis' golovami i zasmeyavshis', vytashchili pod stojkoj iz
vedra so l'dom tyazheluyu butylku i nereshitel'no pereglyanulis' --
otkuporennyh butylok eshche ne bylo. YA zashel za stojku i cherez
minutu molodecki hlopnul probkoj. Potom veselo predlozhil im po
bokalu -- Gaudeamus igitur!18 -- ostal'noe dopil bokal za
bokalom odin. Oni smotreli na menya sperva s udivleniem, potom s
zhalost'yu:
-- Oj, no vy i tak strashno blednyj! YA dopil i totchas
uehal. V gostinice sprosil v nomer butylku kavkazskogo kon'yaku
i stal pit' chajnymi chashkami, v nadezhde, chto u menya razorvetsya
serdce...
I proshlo eshche poltora goda. I odnazhdy v konce maya, kogda ya
opyat' priehal iz Moskvy domoj, narochnyj so stancii privez ee
telegrammu iz Blagodatnogo: "Segodnya utrom Aleksej Nikolaevich
skoropostizhno skonchalsya ot udara". Otec perekrestilsya i skazal:
-- Carstvo nebesnoe. Kakoj uzhas. Prosti menya, Bozhe,
nikogda ne lyubil ya ego, no vse-taki eto uzhasno. Ved' emu eshche i
soroka ne bylo. I ee uzhasno zhal' -- vdova v takie gody, s
rebenkom na rukah... Nikogda ee ne vidal, -- on byl tak mil,
chto dazhe ni razu ne privez ee ko mne, -- no, govoryat,
ocharovatel'na. Kak zhe teper' byt'? Ni ya, ni mama ehat' pri
nashej starosti za poltorasta verst, konechno, ne mozhem, nado
ehat' tebe...
Otkazat'sya bylo nel'zya, -- v silu chego ya mog otkazat'sya?
Da ya i ne mog by otkazat'sya v tom polubezumii, v kotoroe
vnezapno opyat' povergla menya eta neozhidannaya vest'. YA odno
znal: ya ee uvizhu! Predlog dlya vstrechi byl strashnyj, no
zakonnyj.
My poslali otvetnuyu telegrammu, i na drugoj den', majskoj
vechernej zareyu, loshadi iz Blagodatnogo v polchasa dostavili menya
so stancii v usad'bu. Pod容zzhaya k nej po vzgor'yu vdol' zalivnyh
lugov, ya eshche izdali uvidal, chto po zapadnoj stene doma,
obrashchennoj k eshche svetlomu zakatu, vse okna v zale zakryty
stavnyami, i sodrognulsya ot strashnoj mysli: za nimi lezhal on i
byla ona! Vo dvore, gusto zarosshem molodoj travoj,
pogromyhivali bubenchikami vozle karetnogo saraya ch'i-to dve
trojki, no ne bylo ni dushi, krome kucherov na kozlah, -- i
priezzhie i dvornya uzhe stoyali v dome na panihide. Vsyudu byla
tishina derevenskoj majskoj zari, vesennyaya chistota, svezhest' i
novizna vsego -- polevogo i rechnogo vozduha, etoj molodoj
gustoj travy vo dvore, gustogo cvetushchego sada, nadvinuvshegosya
na dom szadi i s yuzhnoj storony, a na nizkom paradnom kryl'ce, u
nastezh' raskrytyh v seni dverej, stojmya prislonena byla k stene
bol'shaya zheltaya glazetovaya kryshka groba. V tonkom holodke
vechernego vozduha sil'no pahlo sladkim cvetom grush, molochno
belevshih svoej beloj gustotoj v yugo-vostochnoj chasti sada na
rovnom i ot etoj mlechnosti matovom nebosklone, gde gorel odin
rozovyj YUpiter. I molodost', krasota vsego etogo, i mysl' o ee
krasote i molodosti, i o tom, chto ona lyubila menya kogda-to,
vdrug tak razorvali mne serdce skorb'yu, schast'em i potrebnost'yu
lyubvi, chto, vyskochiv u kryl'ca iz kolyaski, ya pochuvstvoval sebya
tochno pered propast'yu -- kak vstupit' v etot dom, vnov' uvidat'
ee licom k licu posle treh let razluki i uzhe vdovoj, mater'yu! I
vse zhe ya voshel v sumrak i ladan etoj strashnoj zaly, ispeshchrennoj
zheltymi svechnymi ogon'kami, v chernotu stoyavshih s etimi
ogon'kami pered grobom, naiskos' vozvyshavshimsya svoim vozglaviem
v perednij ugol, ozarennyj sverhu bol'shoj krasnoj lampadoj
pered zolotymi rizami ikon, a vnizu serebryanym tekuchim bleskom
treh vysokih cerkovnyh svechej, -- voshel pod vozglasy i penie
svyashchennosluzhitelej, s kazhdeniem i poklonami obhodivshih grob, i
totchas opustil golovu, chtoby ne videt' zheltoj parchi na grobe i
lica pokojnika, pushche zhe vsego boyas' uvidet' ee. Kto-to podal
mne zazhzhennuyu svechu, ya vzyal i stal derzhat' ee, chuvstvuya, kak
ona, drozha, greet i osveshchaet mne lico, styanutoe blednost'yu, i s
tupoj pokornost'yu slushaya eti vozglasy i bryacanie kadila,
ispodlob'ya vidya plyvushchij k potolku torzhestvenno i pritorno
pahnushchij dym, i vdrug, podnyav lico, vse-taki uvidal ee, --
vperedi vseh, v traure, so svechoj v ruke, ozaryavshej ee shcheku i
zolotistost' volos, -- i uzhe kak ot ikony ne mog otorvat' ot
nee glaz. Kogda vse smolklo, zapahlo potushennymi svechami i vse
ostorozhno zadvigalis' i poshli celovat' ee ruku, ya zhdal, chtoby
podojti poslednim. I, podojdya, s uzhasom vostorga vzglyanul na
inocheskuyu strojnost' ee chernogo plat'ya, delavshego ee osobenno
neporochnoj, na chistuyu, moloduyu krasotu lica, resnic i glaz, pri
vide menya opustivshihsya, nizko, nizko poklonilsya, celuya ee ruku,
skazal edva slyshnym golosom vse, chto dolzhen byl skazat', sleduya
prilichiyu i rodstvu, i poprosil razresheniya totchas zhe ujti i
nochevat' v sadu, v toj starinnoj rotonde, v kotoroj ya nocheval
eshche gimnazistom, priezzhaya v Blagodatnoe, -- tam byla spal'nya
Meshcherskogo na zharkie letnie nochi. Ona otvetila, ne podnimaya
glaz:
-- YA sejchas rasporyazhus', chtoby vas provodili tuda i podali
vam uzhin.
Utrom, posle otpevaniya i pogrebeniya, ya nemedlya uehal.
Proshchayas', my opyat' obmenyalis' tol'ko neskol'kimi slovami i
opyat' ne glyadeli drug drugu v glaza.
YA konchil kurs, poteryal vskore posle togo pochti
odnovremenno otca i mat', poselilsya v derevne, hozyajstvoval,
soshelsya s krest'yanskoj sirotoj Gashej, vyrosshej u nas v dome i
sluzhivshej v komnatah moej materi... Teper' ona, vmeste s Ivanom
Lukichom, nashim byvshim dvorovym, sedym do zeleni starikom s
bol'shimi lopatkami, sluzhila mne. Vid ona imela eshche poludetskij
-- malen'kaya, huden'kaya, chernovolosaya, s nichego ne vyrazhayushchimi
glazami cveta sazhi, zagadochno molchalivaya, budto ko vsemu
bezuchastnaya i nastol'ko vsya temnaya tonkoj kozhej, chto otec
kogda-to govoril: "Vot, verno, takaya byla Agar'". Mila ona byla
mne beskonechno, ya lyubil nosit' ee na rukah, celuya; ya dumal:
"Vot i vse, chto ostalos' mne v zhizni!" I ona, kazalos',
ponimala, chto ya dumayu. Kogda ona rodila, -- malen'kogo,
chernen'kogo mal'chika, -- i perestala sluzhit', poselilas' v moej
prezhnej detskoj, ya hotel povenchat'sya s neyu. Ona otvetila:
-- Net, mne etogo ne nuzhno, mne tol'ko stydno budet pered
vsemi, kakaya zhe ya barynya! A vam zachem? Vy menya togda eshche skoree
razlyubite. Vam nado poehat' v Moskvu, a to vy sovsem
soskuchites' so mnoj. A ya teper' skuchat' ne budu, -- skazala
ona, glyadya na rebenka, kotoryj na rukah u nee sosal grud'. --
Poezzhajte, pozhivite v svoe udovol'stvie, tol'ko odno pomnite:
esli vlyubites' v kogo kak sleduet i zhenit'sya zadumaete, ni
minutki ne pomedlyu, utoplyus' vot vmeste s nim.
YA posmotrel na nee -- ej ne verit' bylo nevozmozhno. I
ponik golovoj: da, a mne ved' vsego dvadcat' shest' let...
Vlyubit'sya, zhenit'sya -- etogo ya i predstavit' sebe ne mog, no
slova Gashi eshche raz napomnili mne o moej konchenoj zhizni.
Rannej vesnoj ya uehal za granicu i provel tam mesyaca
chetyre. Vozvrashchayas' v konce iyunya cherez Moskvu domoj, dumal tak:
prozhivu osen' v derevne, a na zimu opyat' kuda-nibud' uedu. Po
doroge iz Moskvy v Tulu spokojno grustil: vot opyat' ya doma, a
zachem? Vspomnil Natali -- i podumal: da, ta lyubov' "do groba",
kotoruyu nasmeshlivo predrekala mne Sonya, sushchestvuet; tol'ko ya
uzhe privyk k nej, kak privykaet kto-nibud' s godami k tomu, chto
u nego otrezali, naprimer, ruku ili nogu... I, sidya na vokzale
v Tule v ozhidanii peresadki, vdrug poslal telegrammu: "Edu iz
Moskvy mimo vas, budu na vashej stancii v devyat' vechera,
pozvol'te zaehat', uznat', kak vy pozhivaete".
Ona vstretila menya na kryl'ce, -- szadi nee svetila lampoj
gornichnaya, -- i s poluulybkoj protyanula mne obe ruki:
-- YA strashno rada!
-- Kak eto ni stranno, vy eshche nemnogo vyrosli, -- skazal
ya, celuya i chuvstvuya ih uzhe s mucheniem. I vzglyanul na nee na vsyu
pri svete lampy, kotoruyu pripodnyala gornichnaya i vokrug stekla
kotoroj, v myagkom posle dozhdya vozduhe, kruzhilis' melkie rozovye
babochki: chernye glaza smotreli teper' tverzhe, uverennee, vsya
ona byla uzhe v polnom rascvete molodoj zhenskoj krasoty,
strojnaya, skromno naryadnaya, v plat'e iz zelenoj chesuchi.
-- Da, ya vse eshche rastu, -- otvetila ona, grustno ulybayas'.
V zale po-prezhnemu visela v perednem uglu bol'shaya krasnaya
lampada pered starymi zolotymi ikonami, tol'ko ne zazhzhennaya. YA
pospeshil otvesti glaza ot etogo ugla i proshel za nej v
stolovuyu. Tam na blestyashchej skaterti stoyal chajnik na spirtovke,
blestela tonkaya chajnaya posuda. Gornichnaya prinesla holodnuyu
telyatinu, pikuli, grafinchik s vodkoj, butylku lafita. Ona
vzyalas' za chajnik:
-- YA ne uzhinayu, vyp'yu tol'ko chayu, no vy sperva
pokushajte... Vy iz Moskvy? Pochemu? CHto zh tam delat' letom?
-- Vozvrashchayus' iz Parizha.
-- Vot kak! I dolgo tam probyli? Ah, esli b ya mogla
poehat' kuda-nibud'! No ved' moej devochke vsego chetvertyj
god... Vy, govoryat, userdno hozyajstvuete?
YA vypil ryumku vodki, ne zakusyvaya, i poprosil pozvoleniya
kurit'.
-- Ah, pozhalujsta! YA zakuril i skazal:
-- Natali, ne nuzhno vam byt' so mnoj svetski lyubeznoj, ne
obrashchajte na menya osobogo vnimaniya, ya zaehal tol'ko vzglyanut'
na vas i opyat' skryt'sya. I ne chuvstvujte nelovkosti -- ved'
vse, chto bylo, byl'em poroslo i proshlo bez vozvrata. Vy ne
mozhet; ne videt', chto ya opyat' osleplen vami, no teper' vas
nikak ne mozhet stesnyat' moe voshishchenie -- ono teper'
beskorystno i spokojno...
Ona sklonila golovu i resnicy, --- k divnoj
protivopolozhnosti togo i drugogo nikogda nel'zya bylo
privyknut', -- i lico ee stalo medlenno rozovet'.
-- |to sovershenno tochno, -- skazal ya, bledneya, no
krepnushchim golosom, sam sebya uveryaya, chto govoryu pravdu. -- Ved'
vse na svete prohodit CHto do moej strashnoj viny pered vami, to
ya uveren, chto ona uzhe davnym-davno stala dlya vas bezrazlichna i
gorazdo bolee ponyatna, prostitel'na, chem prezhde: vina moya byla
vse-taki ne sovsem vol'naya i dazhe v tu poru zasluzhivala
snishozhdeniya po moej krajnej molodosti i po tomu udivitel'nomu
stecheniyu obstoyatel'stv, v kotoroe ya popal. I potom, ya uzhe
dostatochno nakazan za etu vinu -- vsej svoej gibel'yu.
-- Gibel'yu?
-- A razve ne tak? Vy i do sih por ne ponimaete, ne znaete
menya, kak skazali kogda-to?
Ona pomolchala.
-- YA videla vas na balu i Voronezhe... Kak eshche moloda byla
ya togda i kak udivitel'no neschastna! Hotya razve byvaet
neschastnaya lyubov'? -- skazala ona, podnimaya lico i sprashivaya
vsem chernym raskrytiem glaz i resnic. -- Razve samaya skorbnaya v
mire muzyka ne daet schast'ya? No rasskazhite mne o sebe, neuzheli
vy navsegda poselilis' v derevne? YA s usiliem sprosil:
-- Znachit, vy togda menya eshche lyubili?
-- Da.
YA zamolchal, chuvstvuya, chto lico u menya teper' uzhe gorit
ognem.
-- |to pravda, chto ya slyshala... chto u vas est' lyubov',
rebenok?
-- |to ne lyubov', -- skazal ya. -- Strashnaya zhalost',
nezhnost', no i tol'ko.
-- Rasskazhite mne vse.
I ya rasskazal vse -- vplot' do togo, chto skazala mne Gasha,
posovetovavshi mne "poehat', pozhit' v svoe udovol'stvie". I
konchil tak:
-- Teper' vy vidite, chto ya vsyacheski pogib...
-- Polnote! -- skazala ona, dumaya chto-to svoe. -- U vas
eshche vsya zhizn' vperedi. No brak dlya vas, konechno, nevozmozhen.
Ona, konechno, iz takih, chto i rebenka ne pozhaleet, ne to chto
sebya.
-- Ne v brake delo, -- skazal ya. -- Bog moj! Mne zhenit'sya!
Ona v razdum'e posmotrela na menya:
-- Da, da. I kak stranno. Vashe predskazanie sbylos' -- my
porodnilis'. Vy chuvstvuete, chto ved' vy mne dvoyurodnyj brat
teper'?
I polozhila ruku na ruku mne:
-- No vy uzhasno ustali s dorogi, dazhe ne pritronulis' ni k
chemu. Na vas lica net, dovol'no razgovorov na segodnya, idite,
postel' dlya vas v pavil'one prigotovlena...
YA pokorno poceloval ej ruku, ona pozvala gornichnuyu, i ta s
lampoj, hotya bylo dovol'no svetlo ot mesyaca, nizko stoyavshego za
sadom, provela menya sperva glavnoj, potom bokovoj alleej na
prostornuyu polyanu, v etu starinnuyu rotondu s derevyannymi
kolonnami. I ya sel u raskrytogo okna, v kresle vozle posteli,
stal kurit', dumaya: naprasno sovershil ya etot glupyj, vnezapnyj
postupok, naprasno zaehal, ponadeyalsya na svoe spokojstvie, na
svoi sily... Noch' byla neobyknovenno tiha, bylo uzhe pozdno.
Dolzhno byt', proshel eshche nebol'shoj dozhd' -- eshche teplee, myagche
stal vozduh. I v prelestnom sootvetstvii s etim nepodvizhnym
teplom i tishinoj protyazhno i ostorozhno peli vdali, v raznyh
mestah sela, pervye petuhi. Svetlyj krug mesyaca, stoyavshego
protiv rotondy, za sadom, kak budto zamer na odnom meste, kak
budto vyzhidatel'no glyadel, blestel sredi dal'nih derev'ev i
blizhnih raskidistyh yablon', meshaya svoj svet s ih tenyami. Tam,
gde svet prolivalsya, bylo yarko, steklyanno, v teni zhe pestro i
tainstvenno... I ona, v chem-to dlinnom, temnom, shelkovisto
blestevshem, podoshla k oknu, tozhe tak tainstvenno, neslyshno...
Potom mesyac siyal uzhe nad sadom i smotrel pryamo v rotondu,
i my poocheredno govorili -- ona, lezha na posteli, ya, stoya na
kolenyah vozle i derzha ee ruku:
-- V tu strashnuyu noch' s molniyami ya lyubil uzhe tol'ko tebya
odnu, nikakoj drugoj strasti, krome samoj vostorzhennoj i chistoj
strasti k tebe, vo mne uzhe ne bylo.
-- Da, ya so vremenem vse ponyala. I vse-taki, kogda vdrug
vspominala eti molnii totchas posle vospominaniya o tom, chto za
chas pered tem bylo v allee...
-- Nigde v mire net tebe podobnoj. Kogda ya davecha smotrel
na etu zelenuyu chesuchu i na tvoi koleni pod neyu, ya chuvstvoval,
chto gotov umeret' za odno prikosnovenie k nej gubami, tol'ko k
nej.
-- Ty nikogda, nikogda ne zabyval menya vse eti gody?
-- Zabyval tol'ko tak, kak zabyvaesh', chto zhivesh', dyshish'.
I ty pravdu skazala: net neschastnoj lyubvi. Ah, eta tvoya
oranzhevaya raspashonka i vsya ty, eshche pochti devochka, mel'knuvshaya
mne v to utro, pervoe utro moej lyubvi k tebe! Potom tvoya ruka v
rukave malorossijskoj sorochki. Potom naklon golovy, kogda ty
chitala "Obryv" i ya bormotal: "Natali, Natali!"
-- Da, da.
-- A potom ty na balu -- takaya vysokaya i takaya strashnaya v
svoej uzhe zhenskoj krasote, -- kak hotel ya umeret' v tu noch' v
vostorge svoej lyubvi i pogibeli! Potom ty so svechoj v ruke,
tvoj traur i tvoya neporochnost' v nem. Mne kazalos', chto svyatoj
stala ta svecha u tvoego lica.
-- I vot ty opyat' so mnoj i uzhe navsegda. No dazhe videt'sya
my budem redko -- razve mogu ya, tvoya tajnaya zhena, stat' tvoej
yavnoj dlya vseh lyubovnicej?
V dekabre ona umerla na ZHenevskom ozere v prezhdevremennyh
rodah.
4 aprelya 1941
Osennej parizhskoj noch'yu shel po bul'varu v sumrake ot
gustoj, svezhej zeleni, pod kotoroj metallicheski blesteli
fonari, chuvstvoval sebya legko, molodo i dumal:
V odnoj znakomoj ulice
YA pomnyu staryj dom
S vysokoj temnoj lestnicej,
S zaveshennym oknom...
-- CHudesnye stihi! I kak udivitel'no, chto vse eto bylo
kogda-to i u menya! Moskva, Presnya, gluhie snezhnye ulicy,
derevyannyj meshchanskij domishko -- i ya, student, kakoj-to tot ya, v
sushchestvovanie kotorogo teper' uzhe ne veritsya...
Tam ogonek tainstvennyj
Do polnochi svetil...
-- I tam svetil. I mela metel', i veter sduval s
derevyannoj kryshi sneg, dymom razveval ego, i svetilos' vverhu,
v mezonine, za krasnoj sitcevoj zanaveskoj...
Ah, chto za chudo devushka,
V zavetnyj chas nochnoj,
Menya vstrechala v dome tom
S raspushchennoj kosoj...
-- I eto bylo. Doch' kakogo-to d'yachka v Serpuhove,
brosivshaya tam svoyu nishchuyu sem'yu, uehavshaya v Moskvu na kursy... I
vot ya podnimalsya na derevyannoe krylechko, zanesennoe snegom,
dergal kol'co shurshashchej provoloki, provedennoj v sency, v sencah
zhest'yu drebezzhal zvonok -- i za dver'yu slyshalis' bystro
sbegavshie s krutoj derevyannoj lestnicy shagi, dver' otvoryalas'
-- i na nee, na ee shal' i beluyu koftochku neslo vetrom,
metel'yu... YA kidalsya celovat' ee, obnimaya ot vetra, i my bezhali
naverh, v moroznom holode i v temnote lestnicy, v ee tozhe
holodnuyu komnatku, skuchno osveshchennuyu kerosinovoj lampochkoj...
Krasnaya zanaveska na okne, stolik pod nim s etoj lampochkoj, u
steny zheleznaya krovat'. YA brosal kuda popalo shinel', kartuz i
bral ee k sebe na koleni, sev na krovat', chuvstvuya skvoz'
yubochku ee telo, ee kostochki... Raspushchennoj kosy ne bylo, byla
zapletennaya, dovol'no bednaya rusaya, bylo prostonarodnoe lico,
prozrachnoe ot goloda, glaza tozhe prozrachnye, krest'yanskie, guby
toj nezhnosti, chto byvayut u slabyh devushek...
Kak ne po-detski plamenno
Pril'nuv k ustam moim,
Ona, drozha, sheptala mne:
"Poslushaj, ubezhim!"
-- Ubezhim! Kuda, zachem, ot kogo? Kak prelestna eta
goryachaya, detskaya glupost': "Ubezhim!" U nas "ubezhim" ne bylo.
Byli eti slabye, sladchajshie v mire guby, byli ot izbytka
schast'ya vystupavshie na glaza goryachie slezy, tyazhkoe tomlenie
yunyh tel, ot kotorogo my klonili na plecho drug drugu golovy, i
guby ee uzhe goreli, kak v zharu, kogda ya rasstegival ee
koftochku, celoval mlechnuyu devich'yu grud' s tverdevshim nedozreloj
zemlyanikoj ostriem... Pridya v sebya, ona vskakivala, zazhigala
spirtovku, podogrevala zhidkij chaj, i my zapivali im belyj hleb
s syrom v krasnoj shkurke, bez konca govorya o nashem budushchem,
chuvstvuya, kak neset iz-pod zanaveski zimoj, svezhim holodom,
slushaya, kak syplet v okno snegom... "V odnoj znakomoj ulice ya
pomnyu staryj dom..." CHto eshche pomnyu! Pomnyu, kak venoj provozhal
ee na Kurskom vokzale, kak my speshili po platforme s ee ivovoj
korzinkoj i svertkom krasnogo odeyala v remnyah, bezhali vdol'
dlinnogo poezda, uzhe gotovogo k othodu, zaglyadyvali v
perepolnennye narodom zelenye vagony... Pomnyu, kak nakonec ona
vzobralas' v sency odnogo iz nih i my govorili, proshchalis' i
celovali drug drugu ruki, kak ya obeshchal ej priehat' cherez dve
nedeli v Serpuhov... Bol'she nichego ne pomnyu. Nichego bol'she i ne
bylo.
25 maya 1944
V "Prage" sverkali lyustry, igral sredi obedennogo shuma i
govora strunnyj portugal'skij orkestr, ne bylo ni odnogo
svobodnogo mesta. YA postoyal, oglyadyvayas', i uzhe hotel uhodit',
kak uvidel znakomogo voennogo doktora, kotoryj totchas priglasil
menya k svoemu stoliku vozle okna, otkrytogo na vesennyuyu tepluyu
noch', na gremyashchij tramvayami Arbat. Poobedali vmeste, poryadochno
vypiv vodki i kahetinskogo, razgovarivaya o nedavno sozvannoj
Gosudarstvennoj dume, sprosili kofe. Doktor vynul staryj
serebryanyj portsigar, predlozhil mne svoyu asmolovskuyu "pushku" i,
zakurivaya, skazal:
-- Da, vse Duma da Duma... Ne vypit' li nam kon'yaku?
Grustno chto-to.
YA prinyal eto v shutku, chelovek on byl haraktera spokojnogo
i suhovatogo (krepkij i sil'nyj slozheniem, k kotoromu ochen' shla
voennaya forma, zhestko ryzhij, s serebrom na viskah), no on
ser'ezno pribavil:
-- Ot vesny, dolzhno byt', grustno. K starosti, da eshche
holostoj, mechtatel'noj, stanovish'sya voobshche gorazdo
chuvstvitel'nee, chem v molodosti. Slyshite, kak pahnet topolem,
kak zvonko gremyat tramvai? Kstati, zakroem-ka okno, neuyutno, --
skazal on, vstavaya. -- Ivan Stepanych, shustovskogo...
Poka staryj polovoj Ivan Stepanych hodil za shustovskim, on
rasseyanno molchal. Kogda podali i nalili po ryumke, zaderzhal
butylku na stole i prodolzhal, hlebnuv kon'yaku i iz goryachej
chashechki:
-- Tut eshche vot chto -- nekotorye vospominaniya. Pered vami
zahodil syuda poet Bryusov s kakoj-to huden'koj, malen'koj
devicej, pohozhej na bednuyu kursistochku, chto-to chetko, rezko i
gnevno vykrikival svoim kartavym, v nos layushchim golosim
metrdotelyu, podbezhavshemu k nemu, vidimo, s izvineniyami za
otsutstvie svobodnyh mest, -- mesto, dolzhno byt', bylo zakazano
po telefonu, no ne ostavleno, -- potom nadmenno udalilsya. Vy
ego horosho znaete, no i ya s nim nemnogo znakom, vstrechayus' v
kruzhkah, interesuyushchihsya starymi russkimi ikonami, -- ya imi tozhe
interesuyus' i uzhe davno, s volzhskih gorodov, gde sluzhil
kogda-to neskol'ko let. Krome togo, i naslyshan o nem
dostatochno, o ego romanah, mezhdu prochim, tak chto ispytal
nekotoruyu zhalost' k etoj, nesomnenno, ocherednoj ego poklonnice
i zhertve. Trogatel'na byla ona uzhasno, rasteryanno i vostorzhenno
glyadela to na etot, verno, sovsem neprivychnyj ej restorannyj
blesk, to na nego, poka on skandiroval svoj laj, demonicheski
igraya chernymi glazami i resnicami. Vot eto-to i navelo menya na
vospominaniya. Rasskazhu vam odno iz nih, vyzvannoe imenno im,
blago orkestr uhodit i mozhno posidet' spokojno...
On uzhe pokrasnel ot vodki, ot kahetinskogo, ot kon'yaku,
kak vsegda krasneyut ryzhie ot vina, no nalil eshche po ryumke.
-- YA vspomnil, -- nachal on, -- kak let dvadcat' tomu nazad
shel odnazhdy po ulicam odnogo privolzhskogo goroda nekij dovol'no
molodoj voennyj vrach, to est', poprostu govorya, ya samyj. SHel po
pustyakam, chtoby brosit' kakoe-to pis'mo v pochtovyj yashchik, s tem
bezzabotnym blagopoluchiem v dushe, chto inogda ispytyvaet chelovek
bez vsyakoj prichiny v horoshuyu pogodu. A tut kak raz pogoda byla
prekrasnaya, tihij, suhoj, solnechnyj vecher nachala sentyabrya,
kogda na trotuarah tak priyatno shurshat pod nogami opavshie
list'ya. I vot, chto-to dumaya, sluchajno podnimayu ya glaza i vizhu:
idet vperedi menya skorym shagom ochen' strojnaya, izyashchnaya devushka
v serom kostyume, v seren'koj, krasivo izognutoj shlyapke, s serym
zontikom v ruke, obtyanutoj olivkovoj lajkovoj perchatkoj. Vizhu i
chuvstvuyu, chto chto-to mne v nej uzhasno nravitsya, a krome togo,
kazhetsya neskol'ko strannym: pochemu i kuda tak speshit?
Udivlyat'sya, kazalos' by, nechemu -- malo li byvaet u lyudej
speshnyh del. No vse-taki eto pochemu-to intriguet menya.
Bessoznatel'no pribavlyayu shag i sebe, pochti nagonyayu ee -- i,
okazyvaetsya, ne naprasno. Vperedi, na uglu, staraya nizkaya
cerkov', i ya vizhu, chto ona napravlyaetsya pryamo k nej, hotya den'
budnichnyj i takoj chas, kogda nikakoj sluzhby po cerkvam eshche net.
Tam ona vzbegaet na papert', s trudom otvoryaet tyazheluyu dver', a
ya opyat' za nej i, vojdya, ostanavlivayus' u poroga. V cerkvi
pusto, i ona, ne vidya menya, skorym i legkim shagom idet k
amvonu, krestitsya i gibko opuskaetsya na koleni, zakidyvaet
golovu, prizhimaet ruki k grudi, uroniv zontik na pol, i smotrit
na altar' tem, kak vidno po vsemu, nastojchivo molyashchim vzglyadom,
kakim lyudi prosyat Bozh'ej pomoshchi v bol'shom gore ili v goryachem
zhelanii chego-nibud'. V uzkoe s zheleznoj reshetkoj okno sleva ot
menya svetit zheltovatyj vechernij svet, spokojnyj i budto tozhe
starinnyj, zadumchivyj, a vperedi, v svodchatoj i prizemistoj
glubine cerkvi, uzhe sumrachno, tol'ko mercaet zoloto kovannyh s
chudesnoj drevnej grubost'yu riz na obrazah altarnoj steny, i
ona, na kolenyah, ne svodit s nih glaz. Tonkaya taliya, lira zada,
kabluchki utknuvshejsya noskami v pol legkoj, izyashchnoj obuvi...
Potom neskol'ko raz prizhimaet platochek k glazam, bystro beret s
polu zontik, tochno reshivshis' na chto-to, gibko vstaet, bezhit k
vyhodu, vnezapno vidit moe lico -- i menya prosto porazhaet svoej
krasotoj uzhasnejshij ispug, vdrug mel'knuvshij v ee blestyashchih
slezami glazah...
V sosednej zale potuhla lyustra, -- restoran uzhe opustel,
-- i doktor vzglyanul na chasy.
-- Net, eshche ne pozdno, -- skazal on. -- Vsego desyat'. Vy
nikuda ne speshite? Nu tak posidim eshche nemnogo, ya doskazhu vam
etu dovol'no strannuyu istoriyu. Stranno bylo v nej prezhde vsego
to, chto v tot zhe vecher, to est', vernee, pozdno vecherom, ya
opyat' vstretil ee. Mne vdrug vzdumalos' poehat' v letnij
traktir na Volge, gde ya byl vsego dva-tri raza za vse leto da i
to tol'ko zatem, chtoby posidet' na rechnom vozduhe posle zharkogo
dnya v gorode. Pochemu ya poehal imenno v etot uzhe svezhij vecher,
Bog vedaet: slovno rukovodilo mnoyu chto-to. Mozhno, konechno,
skazat', chto vyshla prostaya sluchajnost': poehal chelovek ot
nechego delat', i net nichego udivitel'nogo v novoj sluchajnoj
vstreche. Razumeetsya, vse eto vpolne spravedlivo. No pochemu zhe
vyshlo i drugoe, to est' to, chto ya vstretil ee chert znaet gde i
chto vdrug opravdalis' kakie-to smutnye dogadki i predchuvstviya,
ispytannye mnoj, kogda ya v pervyj raz uvidal ee, i tu
sosredotochennost', kakuyu-to tajnuyu trevozhnuyu cel', s kotoroj
ona shla v cerkov' i tam tak napryazhenno i molcha, to est' chem-to
samym glavnym, samym podlinnym, chto est' v nas, molila o chem-to
Boga? Priehav i sovsem zabyv o nej, ya dolgo i skuchno sidel odin
v etom rechnom kabake, ochen' dorogom, kstati skazat', izvestnom
svoimi kupecheskimi nochnymi kutezhami, neredko tysyachnymi, i bez
vsyakogo vkusa glotal ot vremeni do vremeni zhigulevskoe pivo,
vspominaya Rejn i shvejcarskie ozera, na kotoryh byl letom v
proshlom godu, i dumaya o tom, kak vul'garny vse provincial'nye
russkie mesta zagorodnyh razvlechenij, v chastnosti i
privolzhskie. Vy byvali v privolzhskih gorodah i v podobnyh
traktirah na vode, na svayah?
YA otvetil, chto Volgu znayu malo, na poplavkah tam ne byval,
no legko predstavlyayu sebe ih.
-- Nu, konechno, -- skazal on. -- Russkaya provinciya vezde
dovol'no odinakova. Odno tol'ko tam ni na chto ne pohozhe -- sama
Volga. S rannej vesny i do zimy ona vsegda i vsyudu
neobyknovenna, vo vsyakuyu pogodu, i chto dnem, chto noch'yu. Noch'yu
sidish', naprimer, v takom traktire, smotrish' v okna, iz kotoryh
sostoyat tri ego steny, a kogda v letnyuyu noch' oni vse otkryty na
vozduh, smotrish' pryamo v temnotu, v chernotu nochi, i kak-to
osobenno chuvstvuesh' vse eto dikoe velichie vodnyh prostranstv za
nimi: vidish' tysyachi rassypannyh raznocvetnyh ognej, slyshish'
plesk idushchih mimo plotov, pereklichku muzhickih golosov na nih
ili na barzhah, na belyanah, predosteregayushchie drug druga kriki,
raznotonnuyu muzyku to gulkih, to nizkih parohodnyh gudkov i
slivayushchiesya s nimi tercii kakih-nibud' shibko begushchih rechnyh
parovichkov, vspominaesh' vse eti razbojnich'i i tatarskie slova
-- Balahna, Vasil'sursk, CHeboksary, ZHiguli, Batraki, Hvalynsk
-- i strashnye ordy gruzchikov na ih pristanyah, potom vsyu
nesravnennuyu krasotu staryh volzhskih cerkvej -- i tol'ko
golovoj kachaesh': do chego v samom dele ni s chem ne sravnima eta
samaya nasha Rus'! A posmotrish' vokrug -- chto eto, sobstvenno,
takoe, etot traktir? Svajnaya postrojka, brevenchatyj saraj s
oknami v topornyh ramah, ustavlennyj stolami pod belymi, no
nechistymi skatertyami s tyazhelymi deshevymi priborami, gde v
solonkah sol' peremeshana s percem i salfetki pahnut serym
mylom, doshchatyj pomost, to est' balagannaya estrada dlya
balalaechnikov, garmonistov i arfyanok, osveshchennaya po zadnej
stene kerosinovymi lampochkami s oslepitel'nymi zhestyanymi
reflektorami, zheltovolosye polovye, hozyain iz muzhikov s
tolstymi volosami, s medvezh'imi glazkami -- i kak soedinit' vse
eto s tem, chto tut to i delo vypivaetsya za noch' na tysyachu
rublej mummu i redersru! Vse eto, znaete, tozhe Rus'... No ne
nadoel li ya vam?
-- Pomilujte! -- skazal ya,
-- Nu tak pozvol'te konchit'. YA vse eto klonyu k tomu, v
kakom pohabnom meste vdrug opyat' vstretil ya ee vo vsej ee
chistoj, blagorodnoj prelesti i s kakim sputnikom! K polnochi
traktir stal ozhivat' i napolnyat'sya: zazhgli pod potolkom
ogromnuyu i strashno zharkuyu lampu, lampy po stenam, lampochki na
stene za pomostom, vyshel celyj polk polovyh, povalila tolpa
gostej: konechno, kupecheskie synki, chinovniki, podryadchiki,
parohodnye kapitany, truppa akterov, gastrolirovavshih v
gorode... polovye, razvratno izgibayas', zabegali s podnosami, v
kompaniyah za stolami poshel galdezh, hohot, poplyl tabachnyj dym,
na pomost vyshli i v dva ryada seli po ego bokam balalaechniki v
operno-krest'yanskih rubahah, v chisten'kih onuchah i noven'kih
laptyah, za nimi vyshel i frontom stal hor narumyanennyh i
nabelennyh blyadchonok, odinakovo zalozhivshih ruki za spinu i
rezkimi golosami, s nichego ne vyrazhayushchimi licami podhvativshih
pod zazvenevshie balalajki zhalostnuyu, protyazhnuyu pesnyu pro
kakogo-to neschastnogo "voina", budto by vernuvshegosya iz dolgogo
tureckogo plena: "Ivvo rad-nyi-i ni uznali-i, sprosi-i-li
voin-a, kto ty-ty..." Potom vyshel s ogromnoj garmon'ej v rukah
kakoj-to "znamenityj Ivan Grachev", sel na stul u samogo kraya
pomosta i tryahnul gustymi, hamski razobrannymi na pryamoj ryad
belobrysymi volosami: morda polotera, zheltaya kosovorotka,
rasshitaya po vysokomu vorotu i podolu krasnym shelkom, zhgut
krasnogo poyasa s dlinno visyashchimi mahrami, novye sapogi s
lakirovannymi golenishchami... Tryahnul volosami, ulozhil na
podnyatoe koleno garmoniyu-trehryadku v chernyh s zolotom mehah,
ustremil olovyannye glaza kuda-to vverh, sdelal zalihvatskij
perebor na ladah -- i zarychal, zapel imi, lomaya, izvivaya i
rastyagivaya meha tolstoj zmeej, perebiraya po ladam s
udivitel'nejshimi vykrutasami, da vse gromche, reshitel'nee i
raznoobraznee, potom vskinul mordu, zakryl glaza i zalilsya
zhenskim golosom: "YA vechor v luzhkah gulyala, grust' hotela
razognat'..." Vot v etu-to samuyu minutu i uvidal ya ee, i,
konechno, ne odnu: kak raz v to vremya vstal, chtoby pozvat'
polovogo v zaplatit' za pivo, da i tak i ahnul: otvorilas'
snaruzhi dver' za pomostom, i poyavilas' ona, v kakom-to
kartuzike cveta haki, v nepromokaemom pal'to togo zhe cveta s
poyasom, -- pravda, horosha ona byla vo vsem etom udivitel'no,
pohozha na vysokogo mal'chika, -- a za neyu, derzha ee za lokot',
nekto nebol'shogo rosta, v poddevke i v dvoryanskom kartuze,
temnolikij i uzhe morshchinistyj, s chernymi bespokojnymi glazami.
I, ponimaete, ya, chto nazyvaetsya, sveta Bozh'ego nevzvidel! YA
uznal v nem odnogo moego znakomogo, promotavshegosya pomeshchika,
p'yanicu, razvratnika, byvshego gusarskogo poruchika, vygnannogo
iz polka, i, nichego ne soobrazhaya, ne dumaya, kinulsya vpered
mezhdu stolami tak stremitel'no, chto nastig ego i ee pochti pri
vhode, -- Ivan Grachev eshche krichal: "YA cvetochek tam iskala, chtoby
milomu poslat'..." Kogda ya podbezhal k nim, on, vzglyanuv na
menya, uspel veselo kriknut': "A, doktor, zdravstvujte", v to
vremya kak ona poblednela do grobovoj sinevy, no ya ottolknul ego
i besheno zasheptal ej: "Vy, v etom kabake! V polnoch', s
razvratnym p'yanicej, shulerom, izvestnym vsemu uezdu i gorodu!"
YA shvatil ee za ruku, grozya izuvechit' ego, esli ona siyu zhe
minutu ne vyjdet so mnoj otsyuda von. On ocepenel -- chto zh on
mog, znaya, chto ya mogu vot etimi rukami podkovy lomat'! Ona
povernulas' i, nakloniv golovu, poshla k vyhodu. YA dognal ee pod
pervym fonarem na bulyzhnoj naberezhnoj, vzyal pod ruku, -- ona ne
podnyala golovy, ne osvobodila ruku. Za vtorym fonarem, vozle
skam'i, ona ostanovilas' i, utknuvshis' v menya, zadrozhala ot
slez. YA posadil ee na skam'yu, odnoj rukoj derzha ee mokruyu ot
slez, miluyu, tonkuyu devich'yu ruku, drugoj obnimaya za plecho. Ona
nesvyazno vygovarivala: "Net, nepravda, nepravda, on horoshij...
on neschastnyj, no on dobryj, velikodushnyj, bezzabotnyj..." YA
molchal, -- vozrazhat' bylo bespolezno. Potom kliknul
proezzhavshego mimo izvozchika. Ona stihla, i my v molchanii
podnyalis' v gorod. Na ploshchadi ona tiho skazala: "Teper' pustite
menya, ya dojdu peshkom, ya ne hochu, chtoby vy znali, gde ya zhivu",
-- i, vdrug pocelovav mne ruku, soskochila i, ne oglyadyvayas',
nelovko poshla vkos' po ploshchadi... Bol'she ya nikogda ne videl ee
i tak i ne znayu do sih por, kto ona, chto ona...
Kogda my rasplatilis', odelis' vnizu i vyshli, doktor doshel
so mnoj do ugla Arbata, i my priostanovilis', chtoby prostit'sya.
Bylo pusto i tiho -- do novogo ozhivleniya k polnochi, do raz容zda
iz teatrov i uzhinov po restoranam, v gorode i za gorodom. Nebo
bylo cherno, chisto blesteli fonari pod molodoj, naryadnoj zelen'yu
na Prechistenskom bul'vare, myagko pahlo vesennim dozhdem,
pomochivshim mostovye, poka my sideli v "Prage".
-- A znaete, -- skazal doktor, poglyadev krugom, -- ya zhalel
potom, chto, tak skazat', spas ee. Byli so mnoj i drugie sluchai
v etom rode... A zachem, pozvol'te sprosit', ya vmeshivalsya! Ne
vse li ravno, chem i kak schastliv chelovek! Posledstviya? Da ved'
vse ravno oni vsegda sushchestvuyut: ved' oto vsego ostayutsya v dushe
zhestokie sledy, to est' vospominaniya, kotorye osobenno zhestoki,
muchitel'ny, esli vspominaetsya chto-nibud' schastlivoe... Nu, do
svidaniya, ochen' rad byl vstretit'sya s vami...
27 oktyabrya 1943
Dachi v sosnovyh lesah pod Moskvoj. Melkoe ozero, kupal'ni
vozle topkih beregov.
Odna iz samyh dorogih dach nedaleko ot ozera: dom v
shvedskom stile, prekrasnye starye sosny i yarkie cvetniki pered
obshirnoj terrasoj.
Hozyajka ves' den' v legkom naryadnom matine s kruzhevami,
siyayushchaya tridcatiletnej kupecheskoj krasotoj i spokojnym
dovol'stvom letnej zhizni. Muzh uezzhaet v kontoru v Moskvu v
devyat' utra, vozvrashchaetsya v shest' vechera, sil'nyj, ustalyj,
golodnyj, i totchas idet kupat'sya pered obedom, s oblegcheniem
razdevaetsya v nagretoj za den' kupal'ne i pahnet zdorovym
potom, krepkim prostonarodnym telom...
Vecher v konce iyunya. So stola na terrase eshche ne ubran
samovar. Hozyajka chistit na varen'e yagody. Drug muzha, priehavshij
na dachu v gosti na neskol'ko dnej, kurit i smotrit na ee
obnazhennye do loktej holenye kruglye ruki. (Znatok i sobiratel'
drevnih russkih ikon, izyashchnyj i suhoj slozheniem chelovek s
nebol'shimi podstrizhennymi usami, s zhivym vzglyadom, odetyj kak
dlya tennisa.) Smotrit i govorit:
-- Kuma, mozhno pocelovat' ruku? Ne mogu spokojno smotret'.
Ruki v soku, -- podstavlyaet blestyashchij lokot'.
CHut' kosnuvshis' ego gubami, govorit s zapinkoj:
-- Kuma...
-- CHto, kum?
-- Znaete, kakaya istoriya: u odnogo cheloveka serdce ushlo iz
ruk i on skazal umu: proshchaj!
-- Kak eto serdce ushlo iz ruk?
-- |to iz Saadi, kuma. Byl takoj persidskij poet.
-- Znayu. No chto znachit serdce ushlo iz ruk?
-- A eto znachit, chto chelovek vlyubilsya. Vot kak ya ch vas.
-- Pohozhe, chto i vy skazali umu: proshchaj.
-- Da, kuma, skazal.
Ulybaetsya rasseyanno, budto zanyataya tol'ko svoim delom:
-- S chem vas i pozdravlyayu.
-- YA ser'ezno.
-- Na zdorov'e.
-- |to ne zdorov'e, kuma, a ochen' tyazhelaya bolezn'.
-- Bednyj. Nado lechit'sya. I davno eto s vami?
-- Davno, kuma. Znaete, s kakih por? S togo dnya, kogda my
s vami ni s togo ni s sego krestili u Savel'evyh, -- ne
ponimayu, kakaya nelegkaya dernula ih pozvat' krestit' imenno nas
s vami... Pomnite, kakaya metel' byla v tot den', i kak vy
priehali vsya v snegu, vozbuzhdennaya bystroj ezdoj i metel'yu, kak
ya sam snyal s vas sobol'yu shubku, i vy voshli v zalu v skromnom
belom shelkovom plat'e s zhemchuzhnym krestikom na slegka otkrytoj
grudi, a potom derzhali rebenka na rukah s zavernutymi
rukavchikami, stoyali so mnoj u kupeli, glyadya na menya s kakoj-to
smushchennoj poluulybkoj... Tut-to i nachalos' mezhdu nami chto-to
tajnoe, kakaya-to grehovnaya blizost', nashe kak by uzhe rodstvo i
ottogo osobennoe vozhdelenie.
-- Parlez pour vous...19
-- A potom my ryadom sideli za zavtrakom, i ya ne ponimal --
to li eto ot giacintov na stole tak chudesno, molodo, svezho
pahnet ili ot vas... Vot s teh por ya i zabolel. I vylechit' menya
mozhete tol'ko vy.
Posmotrela ispodlob'ya:
-- Da, ya etot den' horosho pomnyu. A chto do lechen'ya, to
zhal', chto Dmitrij Nikolaevich nynche nochuet v Moskve, --- on by
vam totchas posovetoval nastoyashchego doktora.
-- A pochemu on nochuet v Moskve?
-- Skazal utrom, uhodya na stanciyu, chto nynche u nih
zasedanie pajshchikov, pered raz容zdom. Vse raz容zzhayutsya -- kto v
Kislovodsk, kto za granicu.
-- No on mog by s dvenadcatichasovym vernut'sya.
-- A proshchal'noe p'yanstvo posle zasedaniya v "Mavritanii"?
Za obedom on grustno molchal, neozhidanno poshutil:
-- A ne zakatit'sya li i mne v "Mavritaniyu" s
desyatichasovym, vdrebezgi napit'sya tam, vypit' na brudershaft s
metrdotelem?
Ona posmotrela dlitel'no:
-- Zakatit'sya i menya odnu ostavit' v pustom dome? Tak-to
vy pomnite giacinty!
I tiho, budto zadumavshis', polozhila ladon' na ego lezhavshuyu
na stole ruku...
Vo vtorom chasu nochi, v odnom shlafroke, on prokralsya iz ee
spal'ni po temnomu, tihomu domu, pod chetkij stuk chasov v
stolovoj, v svoyu komnatu, v sumrake kotoroj svetilsya v otkrytye
na sadovyj balkon okna dal'nij nezhivoj svet vsyu noch' ne
gasnushchej zari i pahlo nochnoj lesnoj svezhest'yu. Blazhenno
povalilsya navznich' na postel', nasharil na nochnom stolike spichki
i portsigar, zhadno zakuril i zakryl glaza, vspominaya
podrobnosti svoego neozhidannogo schast'ya.
Utrom v okna tyanulo syrost'yu tihogo dozhdya, po balkonu
rovno stuchali ego kapli. On otkryl glaza, s naslazhdeniem
pochuvstvoval sladkuyu prostotu budnichnoj zhizni, podumal: "Nynche
uedu v Moskvu, a poslezavtra v Tirol' ili na ozero Garda", -- i
opyat' zasnul.
Vyjdya k zavtraku, pochtitel'no poceloval ee ruku i skromno
sel za stol, razvernul salfetku...
-- Ne vzyshchite, -- skazala ona, starayas' byt' kak mozhno
proshche, -- tol'ko holodnaya kurica i prostokvasha. Sasha, prinesite
krasnogo vina, vy opyat' zabyli...
Potom, ne podnimaya glaz:
-- Pozhalujsta, uezzhajte nynche zhe. Skazhite Dmitriyu
Nikolaevichu, chto vam tozhe strashno zahotelos' v Kislovodsk. YA
priedu tuda nedeli cherez dve, a eyu otpravlyu v Krym k roditelyam,
tam u nih chudnaya dacha v Mishore... -- Spasibo, Sasha. Vy
prostokvashi ne lyubite, -- hotite syru? Sasha, prinesite,
pozhalujsta, syr...
-- "Vy lyubite li syr, sprosili raz hanzhu", -- skazal on,
nelovko smeyas'. -- Kuma...
-- Horosha kuma!
On vzyal cherez stol i szhal ee ruku, tiho govorya:
-- Pravda priedete?
Ona otvetila rovnym golosom, glyadya na nego s legkoj
usmeshkoj:
-- A kak ty dumaesh'? Obmanu?
-- Kak mne blagodarit' tebya!
I totchas podumal: "A tam ya ee, v etih lakirovannyh
sapozhkah, v amazonke i v kotelke, veroyatno, totchas zhe lyuto
voznenavizhu!"
25 sentyabrya 1943
-- A ya, gospoda, v pervyj raz vlyubilsya, ili, vernee,
poteryal nevinnost', let dvenadcati. Byl ya togda gimnazistom i
ehal iz goroda domoj, v derevnyu, na rozhdestvenskie kanikuly, v
odin iz teh teplyh seryh dnej, chto tak chasto byvayut na Svyatkah.
Poezd shel sredi sosnovyh lesov v glubokih snegah, ya byl detski
schastliv i spokoen, chuvstvuya etot myagkij zimnij den', eti snega
i sosny, mechtaya o lyzhah, ozhidavshih menya doma, i sovsem odin
sidel v zharko natoplennom pervom klasse starinnogo
vagona-mikst, sostoyavshego vsego iz dvuh otdelenij, to est' iz
chetyreh krasnyh barhatnyh divanov s vysokimi spinkami, -- ot
etogo barhata bylo kak budto eshche zharche i dushnee, -- i chetyreh
takih zhe barhatnyh divanchikov vozle okon s drugoj storony, s
prohodom mezhdu nimi i divanami. Tam bezzabotno, mirno i odinoko
provel ya bol'she chasa. No na vtoroj ot goroda stancii otvorilas'
dver' iz senej vagona, otradno zapahlo zimnim vozduhom, voshel
nosil'shchik s dvumya chemodanami v chehlah i s portpledom iz
shotlandskoj materii, za nim ochen' blednaya chernoglazaya molodaya
dama v chernom atlasnom kapore i v karakulevoj shubke, a za damoj
roslyj barin s zheltymi sovinymi glazami, v olen'ej shapke s
podnyatymi naushnikami, v poyarkovyh valenkah vyshe kolen i v
blestyashchej olen'ej dohe. YA, kak vospitannyj mal'chik, totchas,
konechno, vstal i s bol'shogo divana vozle dveri v sency peresel
vo vtoroe otdelenie, no ne na drugoj divan, a na divanchik vozle
okna, licom k pervomu otdeleniyu, chtoby imet' vozmozhnost'
nablyudat' za voshedshimi: ved' deti tak zhe vnimatel'ny i
lyubopytny k novym licam, kak sobaki k neznakomym sobakam. I vot
tut-to, na etom divane i pogibla moya nevinnost'. Kogda
nosil'shchik poklal veshchi v setku nad divanom, na kotorom ya tol'ko
chto sidel, skazal barinu, sunuvshemu v ruku emu bumazhnyj rubl',
"schastlivogo puti, vashe siyatel'stvo!" i uzhe na hodu poezda
vybezhal iz vagona, dama totchas legla navznich' na divan pod
setkoj, zatylkom na ego barhatnyj valik, a barin nelovko, ne
privychnymi ni k kakomu delu rukami, stashchil s setki portpled na
protivopolozhnyj divan, vydernul iz nego beluyu podushechku i, ne
glyadya, podal ej. Ona tiho skazala: "Blagodarstvuj, moj drug",
-- i, podsunuv ee pod golovu, zakryla glaza, on zhe, sbrosiv
dohu na portpled, stal u okna mezhdu divanchikami svoego
otdeleniya i zakuril tolstuyu papirosu, gusto rasprostraniv v
duhote vagona ee aromaticheskij zapah. On stoyal vo ves' svoj
moshchnyj rost, s torchashchimi vverh naushnikami olen'ej shapki, i,
kazalos', ne spuskal glaz s begushchih nazad sosen, a ya sperva ne
spuskal glaz s nego i chuvstvoval tol'ko odno -- uzhasnuyu
nenavist' k nemu za to, chto on sovershenno ne zametil moego
prisutstviya, ni razu dazhe ne vzglyanul na menya, tochno ya i ne byl
v vagone, a v silu etogo i za vse prochee: za ego barskoe
spokojstvie, za knyazheski-muzhickuyu velichinu, hishchnye kruglye
glaza, nebrezhno zapushchennye kashtanovye usy i borodu i dazhe za
plotnyj i prostornyj korichnevyj kostyum, za legkie barhatistye
valenki, natyanutye vyshe kolen. No ne proshlo i minuty, kak ya uzhe
zabyl o nem: ya vdrug vspomnil tu mertvennuyu, no prekrasnuyu
blednost', kotoroj nesoznatel'no porazhen byl pri vhode damy,
lezhavshej teper' navznich' na divane protiv menya, perevel vzglyad
na nee -- i uzhe nichego bolee, krome nee, ee lica i tela, ne
videl do sleduyushchej stancii, gde mne nado bylo shodit'. Ona
vzdohnula i legla poudobnee, ponizhe, raspahnula, ne otkryvaya
glaz, shubku na flanelevom plat'e, skinula noga ob nogu na pol
teplye botiki s otkrytyh zamshevyh botinok, snyala s golovy i
uronila vozle sebya atlasnyj kapor, -- chernye volosy ee
okazalis', k moemu velikomu udivleniyu, po-mal'chisheski korotko
strizhennymi, -- potom sprava i sleva otstegnula chto-to ot
shelkovyh seryh chulok, podnimaya plat'e do gologo tela mezhdu nim
i chulkami, i, opraviv podol, zadremala: geliotropovye, no
zhenski-molodye guby s temnym pushkom nad nimi slegka
priotkrylis', blednoe do prozrachnoj belizny lico s ochen' yavnymi
na nem chernymi brovyami i resnicami poteryalo vsyakoe vyrazhenie...
Son zhenshchiny, zhelannoj vam, vse vashe sushchestvo vlekushchej k sebe,
-- vy znaete, chto eto takoe! I vot ya v pervyj raz v zhizni
uvidal i pochuvstvoval ego, -- do togo ya videl tol'ko son
sestry, materi, -- i vse glyadel, glyadel ostanovivshimisya
glazami, s peresohshim rtom na etu mal'chisheski-zhenskuyu chernuyu
golovu, na nepodvizhnoe lico, na chistoj belizne kotorogo tak
divno vydelyalis' tonkie chernye brovi i chernye somknutye
resnicy, na temnyj pushok nad poluraskrytymi gubami, sovershenno
muchitel'nymi v svoej, prityagatel'nosti, uzhe postigal i pogloshchal
vse to neperedavaemoe, chto est' v lezhashchem zhenskom tele, v
polnote beder i tonkosti shchikolok, i s strashnoj yarkost'yu vse eshche
videl myslenno tot ni s chem ne sravnimyj zhenskij, nezhnyj
telesnyj cvet, kotoryj ona nechayanno pokazala mne, chto-to
otstegivaya ot chulok pod flanelevym plat'em. Kogda neozhidanno
privel menya v sebya tolchok ostanovivshegosya pered nashej stanciej
poezda, ya vyshel iz vagona na sladkij zimnij vozduh, shatayas'. Za
derevyannym vokzalom stoyali troechnye sani, zapryazhennye seroj
paroj, gremevshej bubencami; s enotovoj shuboj v rukah zhdal vozle
sanej nash staryj kucher, neprivetlivo skazavshij mne:
-- Mamasha prikazali bespremenno nadet'...
I ya pokorno vlez v etu pahuchuyu mehom i zimnej svezhest'yu
dedovskuyu shubu s ogromnym uzhe zheltym i dlinnoostistym vorotom,
utonul v myagkih i prostornyh sanyah i pod gluhoe, poloe
bormotan'e bubencov zakachalsya po glubokoj i bezzvuchnoj snezhnoj
doroge v sosnovoj proseke, zakryvaya glaza i vse eshche mleya ot
tol'ko chto perezhitogo, smutno i gorestno-sladko dumaya tol'ko o
nem, a ne o tom prezhnem, milom, chto zhdalo menya doma vmeste s
lyzhami i volchonkom, vzyatym na ohote v avguste v logove ubitoj
volchicy i teper' sidevshim u nas v yame v sadu, iz kotoroj eshche
osen'yu, kogda ya priezzhal domoj na dva dnya na Pokrov, uzhe tak
diko i chudesno vonyalo zverem.
23 oktyabrya 1943
SHel mne togda, druz'ya moi, vsego dvadcat' tretij god, --
delo, kak vidite, davnee, eshche dnej blazhennoj pamyati Nikolaya
Pavlovicha, -- tol'ko chto proizveden ya byl v chin gvardejskogo
korneta, uvolen zimoj v tom Dlya menya dostopamyatnom godu v
dvuhnedel'nyj otpusk v svoyu ryazanskuyu votchinu, gde, po konchine
roditelya, odinoko zhila moya matushka, i, priehav, vskorosti
zhestoko vlyubilsya: zaglyanul odnazhdy v davno pustovavshuyu
dedovskuyu usad'bu pri nekoem sel'ce Petrovskom, po sosedstvu
nashej, da i stal pod vsyakimi predlogami zaglyadyvat' tuda vse
chashche i chashche. Dika i ponyne russkaya derevnya, zimoj pushche vsego, a
chto zh bylo v moi vremena! Takovo diko bylo i Petrovskoe s etoj
pustovavshej usad'boj na ego okraine, nazyvavshejsya "Dubki", ibo
pri v容zde v nee roslo neskol'ko dubov, v moyu poru uzhe drevnih,
moguchih. Pod temi dubami stoyala staraya grubaya izba, za izboj
razrushennye vremenem sluzhby, eshche dal'she pustyri vyrublennogo
sada, zanesennogo snegami, i razvalina barskogo doma s temnymi
provalami okon bez ram. I vot v etoj-to izbe pod dubami i
sizhival ya chut' ne kazhdyj den', boltaya vsyakij budto by
hozyajstvennyj vzdor zhivshemu v nej nashemu staroste Lavru, dazhe
nizko ishcha ego druzhestva i tajkom brosaya gorestnye vzory na ego
molchalivuyu zhenu Anfisu, shozhuyu skoree s ispankoj, chem s prostoyu
russkoyu dvorovoj, byvshuyu chut' ne vdvoe molozhe Lavra, roslogo
muzhika s kirpichnym licom v temno-krasnoj borode, iz kotorogo
legko mog by vyjti ataman shajki muromskih razbojnikov. S utra ya
bez raeboru chital chto popadet pod ruku, brenchal na fortep'yano,
podpevaya s tomleniem: "Kogda, dusha, prosilas' ty pogibnut' il'
lyubit'", -- a poobedav, uezzhal do vechera v "Dubki", nevziraya na
zhguchie vetry i v'yugi, neustanno letevshie k nam iz saratovskih
stepej. Tak proshli Svyatki i priblizilsya srok moego vozvrashcheniya
k dolzhnosti, o chem ya i osvedomil odnazhdy s pritvornoj
neprinuzhdennost'yu Lavra i Anfisu. Lavr rezonno zametil na to,
chto sluzhba carskaya, vestimo, pervoe vsego, i tut za chem-to
vyshel iz izby, Anfisa zhe, sidevshaya s shit'em v rukah, opustila
vdrug shit'e na koleni, posmotrela vsled muzhu svoimi
kastil'skimi ochami i, lish' tol'ko zahlopnulas' dver' za nim,
stremitel'no-strastno blesnula imi v menya i skazala goryachim
shepotom:
-- Barin, zavtra on uedet s nochevkoj v gorod, priezzhajte
ko mne skorotat' vecherok na proshchan'e. Tailas' ya, a teper'
skazhu: gor'ko mne budet rasstavat'sya s vami!
YA, konechno, byl srazhen takovym priznaniem i tol'ko uspel
golovoj kivnut' v znak soglasiya -- Lavr vorotilsya v izbu.
Posle togo ya, kak ponimaete, ne chayal v neiz座asnimom
neterpenii i dozhit' do zavtrashnego vechera, ne znal, chto s soboj
delat', dumaya tol'ko odno: prenebregu vsem svoim kar'erom,
broshu polk, ostanus' naveki v derevne, soedinyu sud'bu svoyu s
neyu po smerti Lavra -- i prochee podobnoe... "Ved' on uzhe star,
-- dumal ya, nevziraya na to, chto Lavru eshche i pyatidesyati ne bylo,
-- on dolzhen skoro umeret'..." Nakonec proshla noch', -- ya do
samogo utra to trubku kuril, to rom pil, nimalo ne p'yaneya, vse
razgorayas' v svoih bezrassudnyh mechtah, -- proshel i korotkij
zimnij den', stalo temnet', a na dvore -- prezhestokij buran.
Kak tut uehat' iz domu, chto skazat' matushke? Teryayus', ne znayu,
kak byt', kak vdrug prostaya mysl': da s容zzhu tajkom, vot i vsya
nedolga! Skazalsya nedomoganiem, ne budu, mol, uzhinat', pojdu v
postel', a kak tol'ko matushka otkushala i udalilas' k sebe, --
nastupila uzhe rannyaya zimnyaya noch', -- s velikoyu pospeshnost'yu
odelsya, pobezhal v izbu k konyuham, prikazal zaprech' legon'kie
sanki i byl takov. Na dvore zgi ne vidno v beloj metel'noj
t'me, no doroga loshadi znakomaya, pustil ee naugad, i ne proshlo
i polchasa, kak zacherneli v etoj t'me gudyashchie duby nad zavetnoj
izboj, zasvetilos' skvoz' sneg ee okoshko. Privyazal ya loshad' k
dubu, brosil na nee poponu -- i, vne sebya, cherez sugrob, v
temnye sency! Nasharil dver' izby, shagnul za porog, a ona uzh
naryazhena, nabelena, narumyanena, sidit v bleske i krasnom dymu
luchiny na lavke bliz stola, ustavlennogo po beloj skaterti
ugoshcheniem, vo vse glaza zhdet menya. Vse mayachit, drozhit v etom
bleske, v dymu, no glaza i skvoz' nih vidny -- stol' oni shiroki
i pristal'ny! Luchina v svetce na pripechnom stolbe, nad lohan'yu
s vodoj, treshchit, slepit bystrym bagrovym plamenem, ronyaet
ognennye iskry, shipyashchie v vode, na stole tarelki s orehami i
myatnymi zhamkami, shtof s nalivkoyu, dva stakanchika, a ona, bliz
stola, spinoj k belomu ot snega okoshku, sidit v shelkovom
lilovom sarafane, v mitkalevoj sorochke s raspashnymi rukavami, v
korallovom ozherel'e -- smolyanaya golovka, sdelavshaya by chest'
lyuboj svetskoj krasavice, gladko prichesana na pryamoj probor, v
ushah visyat serebryanye ser'gi... Uvidav menya, vskochila, migom
skinula s menya osnezhennuyu shapku, lis'yu poddevku, tolknula k
lavke, -- vse kak v isstuplenii, vopreki vsem moim prezhnim
myslyam o ee gordoj nepristupnosti, -- brosilas' na koleni ko
mne, obnyala, prizhimaya k moemu licu svoi zharkie lanity...
-- CHto zh ty tailas', -- govoryu, -- dozhdalas' do razluki
nashej!
Otvechaet otchayanno:
-- Ah, chto zh ya mogla! Serdce zahodilos', kak ty priezzhal,
videla tvoe muchenie, da ya krepka, ne vydavala sebya! Da i gde
mogla otkryt'sya tebe? Ved' ni minuty ne byla glaz na glaz s
toboj, a pri nem dazhe vzglyadom ne otkroesh'sya, zorok, kak orel,
zametit chto -- ub'et, ruka ne drognet!
I opyat' obnimaet, zhmet moyu robkuyu ruku, kladet na koleni
sebe... CHuvstvuyu ee telo na svoih nogah skvoz' legkij sarafan i
uzh ne vladeyu soboj, kak vdrug ona vsya chutko i diko
vypryamlyaetsya, vskakivaet, glyadya na menya glazami Pifii:
-- Slyshish'?
Slushayu -- i nichego ne slyshu, krome shuma snega za stenoj:
chto, mol, takoe?
-- Pod容hal kto-to! Loshad' zarzhala! On!
I, zabezhav i sev za stol, prevozmogaya tyazhkoe dyhanie,
gromko govorit prostym golosom, nalivaya drozhashchej rukoj iz
shtofa:
-- Vykushajte, sudar', nalivochki. Poedete -- ozyabnete...
Vot tut on i vzoshel, ves' kosmatyj ot snega, v baran'em
treuhe i tulupe, glyanul, molvil: "Zdravstvujte, sudar'", --
userdno polozhil tulup na hory, snyal, otryahnul treuh i, vytiraya
poloj polushubka mokroe lico i borodu, ne spesha zagovoril:
-- Nu i pogodka! Dobilsya koe-kak do Bol'shih Dvorov, --
net, dumayu, propadesh', ne doedesh', -- v容hal na zaezzhij dvor,
postavil kobylu pod naves v zatish'e, zadal kormu, a sam v izbu,
za shchi, -- popal kak raz v obed, -- da tak i prosidel pochest' do
vechera. A potom dumayu -- e, byla ne byla, poedu-ka ya domoj,
avos' Bog doneset, -- ne do goroda, ne do del v etakuyu strast'!
Vot i doehal, slava Bogu...
My molchim, sidim v ocepenenii, v uzhasnejshem
zameshatel'stve, ponimaem, chto on srazu ponyal vse, ona ne
podymaet resnic, ya izredka na nego vzglyadyvayu... Priznayus',
zhivopisen on byl! Velik, plechist, tugo podpoyasan zelenoj
podpoyaskoj po korotkomu polushubku s cvetnymi tatarskimi
razvodami, krepko obut v kazanskie valenki, kirpichnoe lico
gorit s vetru, boroda blestit tayushchim snegom, glaza -- groznym
umom... Podojdya k svetcu, zapalil novuyu luchinu, potom sel za
stol, vzyal shtof tolstymi pal'cami, nalil, vypil do dna i
govorit v storonu:
-- Uzh i ne znayu, sudar', kak vy teper' doedete. A ehat'
vam davno pora, loshad' vashu vsyu snegom zaneslo, vsya sognulas'
stoit... Uzh ne gnevajtes', chto ne vyjdu provozhat' -- bol'no
namayalsya za den', da i zhenu ves' den' ne vidal, a est' u menya o
chem s nej pobesedovat'...
YA, bez slova v otvet, podnyalsya, odelsya i vyshel...
A nautro, chem svet, verhovoj iz Petrovskogo: noch'yu Lavr
udavil zhenu svoej zelenoj podpoyaskoj na zheleznom kryuku v
dvernoj pritolke, a utrom poshel v Petrovskoe, zayavil muzhikam:
-- U menya, sosedi, gore. ZHena udavilas' -- vidno, s
rasstrojstva uma. Prosnulsya na rassvete, a ona visit uzh vsya
sinyaya s lica, golova na grud' svalilas'. Naryadilas' zachem-to,
narumyanilas' -- i visit, malost' ne dostaet do polu...
Prisvidetel'stvujte, pravoslavnye.
Te posmotreli na nego i govoryat:
-- Ish' ty, chto s soboyu nadelala! A chto zh eto u tebya,
starosta, vsya boroda klokami vyrvana, vse lico sverhu donizu
kogtyami izrezano, glaz krov'yu techet? Vyazhi ego, rebyata!
Byl on bit plet'mi i otpravlen v Sibir', v rudniki.
30 oktyabrya 1943
Pozdnim vecherom shel v mesyachnom svete vverh po Tverskomu
bul'varu, a ona navstrechu: idet gulyayushchim shagom, derzhit ruki v
malen'koj mufte i, povodya karakulevoj shapochkoj, nadetoj slegka
nabekren', chto-to napevaet. Podojdya, priostanovilas':
-- Ne hochete li razdelit' kompaniyu?
On posmotrel: nebol'shaya, kurnosen'kaya, nemnozhko
shirokoskulaya, glaza v nochnom polusvete blestyat, ulybka milaya,
nesmelaya, golosok v tishine, v moroznom vozduhe chistyj...
-- Otchego zhe net? S udovol'stviem.
-- A vy skol'ko dadite?
-- Rubl' za lyubov', rubl' na bulavki.
Ona podumala.
-- A vy daleko zhivete? Nedaleko, tak pojdu, posle vas eshche
uspeyu pohodit'.
-- Dva shaga. Tut, na Tverskoj, nomera "Madrid".
-- A, znayu! YA tam raz pyat' byla. Menya tuda odin shuler
vodil. Evrej, a uzhasno dobryj.
-- YA tozhe dobryj.
-- YA tak i podumala. Vy simpatichnyj, srazu mne
ponravilis'...
-- Togda, znachit, poshli.
Po doroge, vse poglyadyvaya na nes, -- na redkost' milaya
devchonka! -- stal rassprashivat':
-- CHto zh ty eto odna?
-- YA ne odna, my zavsegda vtroem vyhodim: ya, Mur i Anelya.
My i zhivem vmeste. Tol'ko nynche subbota, ih prikazchiki vzyali. A
menya nikto za ves' vecher ne vzyal. Menya ne ochen' berut, lyubyat
bol'she polnyh ili uzh chtoby kak Anelya. Ona hot' hudaya, a
vysokaya, derzkaya. P'et -- strast' i po-cyganski umeet pet'. Ona
i Mur muzhchin terpet' ne mozhut, vlyubleny drug v druga uzhas kak,
zhivut kak muzh s zhenoj...
-- Tak, tak... Mur... A tebya kak zovut? Tol'ko ne vri, ne
vydumyvaj.
-- Menya Nina.
-- Vot i vresh'. Skazhi pravdu.
-- Nu, vam skazhu, Polya.
-- Gulyaesh', dolzhno byt', nedavno?
-- Net, uzh davno, s samoj vesny. Da chto vse rassprashivat'!
Dajte luchshe papirosochku. U vas, verno, ochen' horoshie, ish' kakoj
na vas klosh i shlyapa!
-- Dam, kogda pridem. Na moroze vredno kurit'.
-- Nu, kak hochete, a my zavsegda na moroze kurim, i
nichego. Vot Aneli vredno, u nej chahotka... A otchego vy brityj?
On tozhe byl brityj...
-- |to ty vse pro shulera? Odnako zapomnilsya on tebe!
-- YA ego do sih por pomnyu. U nego tozhe chahotka, a kurit
uzhas kak. Glaza goryat, guby suhie, grud' provalilas', shcheki
provalilis', temnye...
-- A kisti volosatye, strashnye...
-- Pravda, pravda! Aj vy ego znaete?
-- Nu vot, otkuda zhe ya mogu ego znat'!
-- Potom on v Kiev uehal. YA ego na Bryanskij vokzal hodila
provozhat', a on i ne znal, chto pridu. Prishla, a poezd uzh poshel.
Pobezhala za vagonami, a on kak raz iz okoshka vysunulsya, uvidal
menya, zamahal rukoj, stal krichat', chto skoro opyat' priedet i
kievskogo suhogo varen'ya mne privezet.
-- I ne priehal?
-- Net, ego, verno, pojmali.
-- A otkuda zhe ty uznala, chto on shuler?
-- On sam skazal. Napilsya portvejnu, stal grustnyj i
skazal. YA, govorit, shuler, vse ravno, chto vor, da chto zhe
delat', volka nogi kormyat... A vy, mozhet, akter?
-- Vrode etogo. Nu, prishli...
Za vhodnoj dver'yu gorela nad kontorkoj malen'kaya lampochka,
nikogo ne bylo. Na doske na stene viseli klyuchi ot nomerov.
Kogda on snyal svoj, ona zasheptala:
-- Kak zhe eto vy ostavlyaete? Obvoruyut!
On posmotrel na nee, vse bol'she veseleya:
-- Obvoruyut -- v Sibir' pojdut. No chto za prelest'
mordashka u tebya!
Ona smutilas':
-- Vse smeetes'... Pojdemte za radi Boga skorej, ved'
vse-taki eto ne dozvolyaetsya vodit' k sebe tak pozdno...
-- Nichego, ne bojsya, ya tebya pod krovat' spryachu. Skol'ko
tebe let? Vosemnadcat'?
-- CHudnoj vy! Vse znaete! Vosemnadcatyj.
Podnyalis' po krutoj lestnice, po istertomu kovriku,
povernuli v uzkij, slabo osveshchennyj, ochen' dushnyj koridor, on
ostanovilsya, vsovyvaya klyuch v dver', ona podnyalas' na cypochki i
posmotrela, kakoj nomer:
-- Pyatyj! A on stoyal v pyatnadcatom v tret'em etazhe...
-- Esli ty mne pro nego eshche hot' slovo skazhesh', ya tebya
ub'yu.
Guby u nee smorshchilis' dovol'noj ulybkoj, ona, slegka
pokachivayas', voshla v prihozhuyu osveshchennogo nomera, na hodu
rasstegivaya pal'teco s karakulevym vorotnichkom:
-- A vy ushli i zabyli svet pogasit'...
-- Ne beda. Gde u tebya nosovoj platochek?
-- Na chto vam?
-- Raskrasnelas', a vse-taki nos ozyab...
Ona ponyala, pospeshno vynula iz mufty komochek platka,
uterlas'. On poceloval ee holodnuyu shchechku i potrepal po spine.
Ona snyala shapochku, tryahnula volosami i stoya stala styagivat' s
nogi botik. Botik ne poddavalsya, ona, sdelav usilie, chut' ne
upala, shvatilas' za ego plecho i zvonko zasmeyalas':
-- Oj, chut' ne poletela!
On snyal pal'teco s ee chernogo plat'ica, pahnushchego materiej
i teplym telom, legon'ko tolknul ee v nomer, k divanu:
-- Syad' i davaj nogu.
-- Da net, ya sama...
-- Syad', tebe govoryat.
Ona sela i protyanula pravuyu nogu. On vstal na odno koleno,
nogu polozhil na drugoe, ona stydlivo odernula podol na chernyj
chulok:
-- Vot kakoj vy, ej-Bogu! Oni, pravda, u menya strast'
tesnye...
-- Molchi.
I, bystro stashchiv botiki odin za drugim vmeste s tuflyami,
otkinul podol s nogi, krepko poceloval v goloe telo vyshe kolena
i vstal s krasnym licom:
-- Nu, skorej... Ne mogu...
-- CHto ne mozhete? -- sprosila ona, stoya na kovre
malen'kimi nogami v odnih chulkah, trogatel'no umen'shivshis' v
roste.
-- Sovsem durochka! ZHdat' ne mogu, -- ponyala?
-- Razdevat'sya?
-- Net, odevat'sya!
I, otvernuvshis', podoshel k oknu i toroplivo zakuril. Za
dvojnymi steklami, snizu zamerzshimi, bledno svetili v mesyachnom
svete fonari, slyshno bylo, kak, gremya, neslis' mimo, vverh po
Tverskoj, bubency na "golubkah"... CHerez minutu ona okliknula
ego:
-- YA uzh lezhu.
On potushil svet i, kak popalo razdevshis', leg k nej pod
odeyalo. Ona, vsya drozha, prizhalas' k nemu i zasheptala s melkim,
schastlivym smehom:
-- Tol'ko za radi Boga ne dujte mne v sheyu, na ves' dom
zakrichu, strast' boyus' shchekotki...
S chas posle togo ona krepko spala. Lezha ryadom s nej, on
glyadel v polut'mu, smeshannuyu s mutnym svetom s ulicy, dumaya s
nerazreshayushchimsya nedoumeniem: kak eto mozhet byt', chto ona pod
utro kuda-to ujdet? Kuda? ZHivet s kakimi-to stervami nad
kakoj-nibud' prachechnoj, kazhdyj vecher vyhodit s nimi kak na
sluzhbu, chtoby zarabotat' pod kakim-nibud' skotom dva celkovyh
-- i kakaya detskaya bespechnost', prostoserdechnaya idiotichnost'!
YA, mne kazhetsya, tozhe "na ves' dom zakrichu", kogda ona zavtra
soberetsya uhodit'...
-- Polya, -- skazal on, sadyas' i trogaya ee za goloe plecho.
Ona ispuganno ochnulas':
-- Oh, batyushki! Izvinite, pozhalujsta, sovsem nechayanno
zasnula... YA sichas, sichas...
-- CHto sejchas?
-- Sichas vstanu, odenus'...
-- Da net, davaj uzhinat'. Nikuda ya tebya ne pushchu do utra.
-- CHto vy, chto vy! A policiya?
-- Gluposti. A madera u menya nichut' ne huzhe portvejna
tvoego shulera.
-- CHto zh vy mne vse poprekaete im?
On vnezapno zazheg svet, rezko udarivshij ej v glaza, ona
sunula golovu v podushku. On sdernul s nee odeyalo, stal celovat'
v zatylok, ona radostno zabila nogami:
-- Oj, ne shchekotite!
On prines s podokonnika bumazhnyj meshochek s yablokami i
butylku krymskoj madery, vzyal s umyval'nika dva stakana, sel
opyat' na postel' i skazal:
-- Vot, esh' i pej. A to ub'yu.
Ona krepko nadkusila yabloko i stala est', zapivaya maderoj
i rassuditel'no govorya:
-- A chto zh vy dumaete? Mozhet, kto i ub'et. Nashe delo
takoe. Idesh' neizvestno kuda, neizvestno s kem, a on libo
p'yanyj, libo poloumnyj, kinetsya i zadushit, libo zarezhet... A do
chego u vas teplyj nomer! Sidish' vsya golaya i vse teplo. |to
madera? Vot lyublyu! Kuda zh sravnit' s portvejnom, on zavsegda
probkoj pahnet.
-- Nu, ne zavsegda.
-- Net, ej-Bogu, pahnet, hot' dva rublya za butylku
zaplati, odna chest'.
-- Nu, davaj eshche nal'yu. Davaj choknemsya, vyp'em i
poceluemsya. Do dna, do dna.
Ona vypila, i tak pospeshno, chto zadohnulas', zakashlyalas'
i, smeyas', upala golovoj k nemu na grud'. On podnyal ej golovu i
poceloval v mokrye, delikatno szhatye gubki.
-- A menya pridesh' provozhat' na vokzal?
Ona udivlenno raskryla rot:
-- Vy tozhe uedete? Kuda? Kogda?
-- V Peterburg. Da eto eshche ne skoro.
-- Nu, slava Bogu! YA teper' tol'ko k vam budu hodit'. Vy
hochete?
-- Hochu. Tol'ko ko mne odnomu. Slyshish'?
-- Ni za kakie den'gi ni k komu ne pojdu.
-- Nu to-to zhe. A teper' -- spat'.
-- Da mne nuzhno na minutochku...
-- Vot tut, v tumbochke.
-- Mne na vidu stydno. Pogasite na minutochku ogon'...
-- I sovsem pogashu. Tretij chas...
V posteli ona legla emu na ruku, opyat' vsya prizhavshis' k
nemu, no uzhe tiho, laskovo, a on stal govorit':
-- Zavtra my s toboj budem vmeste zavtrakat'...
Ona zhivo podnyala golovu:
-- A gde? Vot ya raz byla v "Tereme", eto za Triumfal'nymi
vorotami, deshevo do togo, pryamo darom, a uzh skol'ko dayut --
s容st' nel'zya!
-- Nu, eto my posmotrim gde. A potom ty pozhdesh' domoj,
chtoby tvoi stervy ne podumali, chto tebya ubili, da i u menya dela
est', a k semi opyat' prihodi ko mne, poedem obedat' k
Patrikeevu, tam tebe ponravitsya -- orkestrion, balalaechniki...
-- A potom v "|l'dorado" -- pravda? Tam sejchas idet chudnaya
fil'ma "Mertvec-beglec".
-- Velikolepno. A teper' -- spi.
-- Sichas, sichas... Net, Mur ne sterva, ona strast'
neschastnaya. YA by bez nee propala.
-- Kak eto?
-- Ona papina sestra dvoyurodnaya...
-- Nu?
-- Papa moj byl scepshchikom na tovarnoj stancii v Serpuhove,
emu tam grud' razdavilo buferami, a mama umerla, kogda ya byla
eshche malen'koj, ya i ostalas' odna na vsem svete i poehala k nej
v Moskvu, a ona, okazyvaetsya, davno uzh ne sluzhit po nomeram
gornichnoj, mne dali ee adres v adresnom stole, ya priehala k nej
s korzinkoj na izvozchike na Smolenskij rynok, smotryu, a ona s
etoj Anelej zhivet i vmeste s nej hodit po vecheram na
bul'vary... Nu i ostavila menya u sebya, a potom ugovorila tozhe
vyhodit'...
-- A govorish', chto ty bez nee propala by.
-- A kuda zh by ya delas' v Moskve odna? Konechno, ona menya
pogubila, da razve ona mne zla zhelala! Nu da chto ob etom
govorit'. Mozhet, Bog dast, mesto kakoe najdu tozhe v nomerah,
tol'ko uzh mesto ne broshu i uzh nikogo k sebe ne podpushchu, mne i
chaevyh budet dovol'no, da eshche na vsem gotovom. Vot esli by tut,
v vashem "Madride"! CHego by luchshe!
-- YA ob etom podumayu; mozhet, i ustroyu tebe gde-nibud'
takoe mesto.
-- YA by vam v nozhki poklonilas'!
-- CHtob vyshla uzh polnaya idilliya...
-- CHto?
-- Net, nichego, eto ya so sna... Spi.
-- Sichas, sichas... YA chto-j-to razdumalas'...
26 aprelya 1944
Ona i naturshchica ego, i lyubovnica, i hozyajka -- zhivet s nim
v ego masterskoj na Znamenke: zheltovolosaya, nevysokaya, no
ladnaya, eshche sovsem molodaya, milovidnaya, laskovaya. Teper' on
pishet ee po utram "Kupal'shchicej": ona, na malen'kom pomoste, kak
budto vozle rechki v lesu, ne reshayas' vojti v vodu, otkuda
dolzhny glyadet' glazastye lyagushki, stoit vsya golaya,
prostonarodno razvitaya telom, prikryvaya rukoj zolotistye volosy
vnizu. Porabotav s chas, on otklonyaetsya ot mol'berta, smotrit na
polotno i tak i etak, prishchurivayas', i rasseyanno govorit:
-- Nu, stanciya. Podogrevaj vtoroj kofejnik.
Ona oblegchenno vzdyhaet i, topaya bosymi nogami po
cinovkam, bezhit v ugol masterskoj, k gazovoj plitke. On chto-to
soskrebaet s polotna tonkim nozhichkom, plitka shumit, kislo
pahnet svoimi zelenymi rozhkami i dushisto kofiem, a ona
bezzabotno zapevaet na vsyu masterskuyu zvonkim golosom:
Nachinala tu-uchka, tu-uchka zolota-aya...
Na grudi-i utesa velika-ana...
I, povernuv golovu, radostno govorit:
-- |to mine hudozhnik YArcev vyuchil. Vy ego znavali?
-- Znal nemnogo. Dolgovyazyj takoj?
-- On samyj.
-- Darovityj malyj byl, no dubina poryadochnaya. On ved',
kazhetsya, pomer?
-- Pomer, pomer. Spilsya. Net, on dobryj byl. YA s nim god
zhila, vot kak s vami. On i nevinnosti menya lishil vsego na
vtorom seanse. Vskochil vdrug ot mol'berta, brosil palitru s
kistyami i sbil mine s nog na kover. YA ispuzhalas' do togo, chto i
kriknut' ne smogla. Vcepilas' emu v grud', v pinzhak, da kuda
tebe! Glaza beshenye, veselye... Kak nozhom zarezal.
-- Da, da, ty mne eto uzh rasskazyvala. Molodec. I ty
vse-taki lyubila ego?
-- Konechno, lyubila. Ochen' boyalas'. Nadrugalsya nado mnoj,
vypimshi, ne privedi Gospodi. YA molchu, a on: "Kat'ka, molchat'!"
-- Horosh!
-- P'yanyj. Krichit na vsyu studiyu: "Kat'ka, molchat'!" A ya i
tak molchu. Potom kak zal'etsya, zal'etsya: "Nachivala tuchka..." I
sichas zhe podhvatit na inye slova: "Nachivala suchka, suchka
molodaya" -- eto ya-to, znachit. So smehu pomresh'! I opyat' -- trah
nogoj v pol: "Kat'ka, molchat'!"
-- Horosh. No postoj, ya zabyl: ved' tebya kakoj-to tvoj dyadya
privez v Moskvu?
-- Dyadya, dyadya. Ostalas' ya sirotoj po shashnadcatomu godu, a
on mine i privez. |to uzh k moemu drugomu dyade v ego izvoshchichij
traktir. YA tam posudu myla, bel'e hozyajskoe stirala, potom tetya
vzdumala v bordel' menya prodat'. I prodala by, da Bog spas.
Priehali raz pod utro iz "Strel'ni" opohmelyat'sya SHalyapin s
Korovinym, uvidali, kak ya tashchila na stojku s Rod'koj-polovym
kipyachij vedernyj samovar, i davaj krichat' i hohotat': "S dobrym
utrom, Katen'ka! Hotim, chtob bssprimenno ty, a ne etot sukin
syn polovoj podaval nam!" Ved' kak ugadali, chto menya Katej
zovut! Dyadya uzh prosnulsya, vyshel, zevaet, nasupilsya -- ona,
govorit, ne k etomu delu pristavlena, ne mozhet podavat'. A
SHalyapin kak ryavknet: "V Sibiri sgnoyu, v kandaly zakuyu -- slushaj
moj prikaz!" Tut dyadya srazu ispuzhalsya, ya tozhe nasmert'
ispuzhalas', uperlas' bylo, a dyadya shipit: "Idi podavaj, a to ya
potom shkuru s tebya spushchu, eto samyj znamenityi lyudi vo vsej
Moskve". YA i poshla, a Korovin oglyadel mine vsyu, dal desyat'
rublej i velel k nemu zavtra pritit', pisat' mine vzdumal, dal
svoj adres. YA prishla, a on uzh razdumal pisat' i poslal k
doktoru Goloushevu, on byl strashnyj priyatel' so vsemi
hudozhnikami, p'yanyh i mertvyh svidetel'stvoval pri policii i
tozhe nemnozhko pisal. Nu, on i pustil mine po rukam, ne velel
vorochat'sya v traktir, ya tak i ostalas' v odnom plat'ishke.
-- To est' kak eto pustil po rukam?
-- A tak. Po masterskim. Sperva ya pozirovala vsya odetaya, v
zheltom platochke, i vse hudozhnicam, Kuvshinnikovoj, sestre
CHehova, -- ona, po pravde skazat', sovsem nikuda byla v nashem
dele, dilitanka, -- potom popala azh k samomu Malyavinu: on mine
posadil goluyu na nogi, na pyatki, spinoj k sebe, s rubashkoj nad
golovoj, budto ya ee nadevayu, i napisal. Spina i zad vyshli
otlichno, sil'naya lepka, tol'ko on isportil pyatkami i podoshvami,
sovsem protivno vyvernul ih pod zadom...
-- Nu, Kat'ka, molchat'. Vtoroj zvonok. Davaj kofejnik.
-- Oj, batyushki, zagovorilas'! Dayu, dayu...
30 aprelya 1944
V iyune togo goda on gostil u nas v imenii -- vsegda
schitalsya u nas svoim chelovekom: pokojnyj otec ego byl drugom i
sosedom moego otca. Pyatnadcatogo iyunya ubili v Saraeve
Ferdinanda. Utrom shestnadcatogo privezli s pochty gazety. Otec
vyshel iz kabineta s moskovskoj vechernej gazetoj v rukah v
stolovuyu, gde on, mama i ya eshche sideli za chajnym stolom, i
skazal:
-- Nu, druz'ya moi, vojna! V Saraeve ubit avstrijskij
kronprinc. |to vojna!
Na Petrov den' k nam s容halos' mnogo narodu, -- byli
imeniny otca, -- i za obedom on byl ob座avlen moim zhenihom. No
devyatnadcatogo iyulya Germaniya ob座avila Rossii vojnu...
V sentyabre on priehal k nam vsego na sutki -- prostit'sya
pered ot容zdom na front (vse togda dumali, chto vojna konchitsya
skoro, i svad'ba nasha byla otlozhena do vesny). I vot nastal nash
proshchal'nyj vecher. Posle uzhina podali, po obyknoveniyu, samovar,
i, posmotrev na zapotevshie ot ego para okna, otec skazal:
-- Udivitel'no rannyaya i holodnaya osen'!
My v tot vecher sideli tiho, lish' izredka obmenivalis'
neznachitel'nymi slovami, preuvelichenno spokojnymi, skryvaya svoi
tajnye mysli i chuvstva. S pritvornoj prostotoj skazal otec i
pro osen'. YA podoshla k balkonnoj dveri i proterla steklo
platkom: v sadu, na chernom nebe, yarko i ostro sverkali chistye
ledyanye zvezdy. Otec kuril, otkinuvshis' v kreslo, rasseyanno
glyadya na visevshuyu nad stolom zharkuyu lampu, mama, v ochkah,
staratel'no zashivala pod ee svetom malen'kij shelkovyj meshochek,
-- my znali kakoj, -- i eto bylo i trogatel'no i zhutko. Otec
sprosil:
-- Tak ty vse-taki hochesh' ehat' utrom, a ne posle
zavtraka?
-- Da, esli pozvolite, utrom, -- otvetil on. -- Ochen'
grustno, no ya eshche ne sovsem rasporyadilsya po domu.
Otec legon'ko vzdohnul:
-- Nu, kak hochesh', dusha moya. Tol'ko v etom sluchae nam s
mamoj pora spat', my nepremenno hotim provodit' tebya zavtra...
Mama vstala i perekrestila svoego budushchego syna, on
sklonilsya k ee ruke, potom k ruke otca. Ostavshis' odni, my eshche
nemnogo pobyli v stolovoj, -- ya vzdumala raskladyvat' pas'yans,
-- on molcha hodil iz ugla v ugol, potom sprosil:
-- Hochesh' projdemsya nemnogo?
Na dushe u menya delalos' vse tyazhelee, ya bezrazlichno
otozvalas':
-- Horosho...
Odevayas' v prihozhej, on prodolzhal chto-to dumat', s miloj
usmeshkoj vspomnil stihi Feta:
Kakaya holodnaya osen'!
Naden' svoyu shal' i kapot...
-- Kapota net, -- skazala ya. -- A kak dal'she?
-- Ne pomnyu. Kazhetsya, tak:
Smotri -- mezh cherneyushchih sosen
Kak budto pozhar vosstaet...
-- Kakoj pozhar?
-- Voshod luny, konechno. Est' kakaya-to derevenskaya osennyaya
prelest' v etih stihah. "Naden' svoyu shal' i kapot..." Vremena
nashih dedushek i babushek... Ah, Bozhe moj, Bozhe moj!
-- CHto ty?
-- Nichego, milyj drug. Vse-taki grustno. Grustno i horosho.
YA ochen', ochen' lyublyu tebya...
Odevshis', my proshli cherez stolovuyu na balkon, soshli v sad.
Sperva bylo tak temno, chto ya derzhalas' za ego rukav. Potom
stali oboznachat'sya v svetleyushchem nebe chernye such'ya, osypannye
mineral'no blestyashchimi zvezdami. On, priostanovyas', obernulsya k
domu:
-- Posmotri, kak sovsem osobenno, po-osennemu svetyat okna
doma. Budu zhiv, vechno budu pomnit' etot vecher...
YA posmotrela, i on obnyal menya v moej shvejcarskoj nakidke.
YA otvela ot lica puhovyj platok, slegka otklonila golovu, chtoby
on poceloval menya. Pocelovav, on posmotrel mne v lico.
-- Kak blestyat glaza, -- skazal on. -- Tebe ne holodno?
Vozduh sovsem zimnij. Esli menya ub'yut, ty vse-taki ne srazu
zabudesh' menya?
YA podumala: "A vdrug pravda ub'yut? i neuzheli ya vse-taki
zabudu ego v kakoj-to srok -- ved' vse v konce koncov
zabyvaetsya?" I pospeshno otvetila, ispugavshis' svoej mysli:
-- Ne govori tak! YA ne perezhivu tvoej smerti!
On, pomolchav, medlenno vygovoril:
-- Nu chto zh, esli ub'yut, ya budu zhdat' tebya tam. Ty pozhivi,
poradujsya na svete, potom prihodi ko mne.
YA gor'ko zaplakala...
Utrom on uehal. Mama nadela emu na sheyu tot rokovoj
meshochek, chto zashivala vecherom, -- v nem byl zolotoj obrazok,
kotoryj nosili na vojne ee otec i ded, -- i my vse perekrestili
ego s kakim-to poryvistym otchayaniem. Glyadya emu vsled, postoyali
na kryl'ce v tom otupenii, kotoroe vsegda byvaet, kogda
provodish' kogo-nibud' na dolguyu razluku, chuvstvuya tol'ko
udivitel'nuyu nesovmestnost' mezhdu nami i okruzhavshim nas
radostnym, solnechnym, sverkayushchim izmoroz'yu na trave utrom.
Postoyav, voshli v opustevshij dom. YA poshla po komnatam, zalozhiv
ruki za spinu, ne znaya, chto teper' delat' s soboj i zarydat' li
mne ili zapet' vo ves' golos...
Ubili ego -- kakoe strannoe slovo! -- cherez mesyac, v
Galicii. I vot proshlo s teh por celyh tridcat' let. I mnogoe,
mnogoe perezhito bylo za eti gody, kazhushchiesya takimi dolgimi,
kogda vnimatel'no dumaesh' o nih, perebiraesh' v pamyati vse to
volshebnoe, neponyatnoe, nepostizhimoe ni umom, ni serdcem, chto
nazyvaetsya proshlym. Vesnoj vosemnadcatogo goda, kogda ni otca,
ni materi uzhe ne bylo v zhivyh, ya zhila v Moskve, v podvale u
torgovki na Smolenskom rynke, kotoraya vse izdevalas' nado mnoj:
"Nu, vashe siyatel'stvo, kak vashi obstoyatel'stva?" YA tozhe
zanimalas' torgovlej, prodavala, kak mnogie prodavali togda,
soldatam v papahah i rasstegnutyh shinelyah koe-chto iz
ostavshegosya u menya, -- to kakoe-nibud' kolechko, to krestik, to
mehovoj vorotnik, pobityj mol'yu, i vot tut, torguya na uglu
Arbata i rynka, vstretila cheloveka redkoj, prekrasnoj dushi,
pozhilogo voennogo v otstavke, za kotorogo vskore vyshla zamuzh i
s kotorym uehala v aprele v Ekaterinodar. Ehali my tuda s nim i
ego plemyannikom, mal'chikom let semnadcati, tozhe probiravshimsya k
dobrovol'cam, chut' ne dve nedeli, -- ya baboj, v laptyah, on v
istertom kazach'em zipune, s otpushchennoj chernoj s prosed'yu
borodoj, -- i probyli na Donu i na Kubani bol'she dvuh let.
Zimoj, v uragan, otplyli s nesmetnoj tolpoj prochih bezhencev iz
Novorossijska v Turciyu, i na puti, v more, muzh moj umer v tifu.
Blizkih u menya ostalos' posle togo na vsem svete tol'ko troe:
plemyannik muzha, ego moloden'kaya zhena i ih devochka, rebenok semi
mesyacev. No i plemyannik s zhenoj uplyli cherez nekotoroe vremya v
Krym, k Vrangelyu, ostaviv rebenka na moih rukah. Tam oni i
propali bez vesti. A ya eshche dolgo zhila v Konstantinopole,
zarabatyvaya na sebya i na devochku ochen' tyazhelym chernym trudom.
Potom, kak mnogie, gde tol'ko ne skitalas' ya s nej! Bolgariya,
Serbiya, CHehiya, Bel'giya, Parizh, Nicca... Devochka davno vyrosla,
ostalas' v Parizhe, stala sovsem francuzhenkoj, ochen' milen'koj i
sovershenno ravnodushnoj ko mne, sluzhila v shokoladnom magazine
vozle Madlen, holenymi ruchkami s serebryanymi nogotkami
zavertyvala korobki v atlasnuyu bumagu i zavyazyvala ih zolotymi
shnurochkami; a ya zhila i vse eshche zhivu v Nicce chem Bog poshlet...
Byla ya v Nicce v pervyj raz v devyat'sot dvenadcatom godu -- i
mogla li dumat' v te schastlivye dni, chem nekogda stanet ona dlya
menya!
Tak i perezhila ya ego smert', oprometchivo skazav kogda-to,
chto ya ne perezhivu ee. No, vspominaya vse to, chto ya perezhila s
teh por, vsegda sprashivayu sebya: da, a chto zhe vse-taki bylo v
moej zhizni? I otvechayu sebe: tol'ko tot holodnyj osennij vecher.
Uzheli on byl kogda-to? Vse-taki byl. I eto vse, chto bylo v moej
zhizni, -- ostal'noe nenuzhnyj son. I ya veryu, goryacho veryu: gde-to
tam on zhdet menya -- s toj zhe lyubov'yu i molodost'yu, kak v tot
vecher. "Ty pozhivi, poradujsya na svete, potom prihodi ko mne..."
YA pozhila, poradovalas', teper' uzhe skoro pridu.
3 maya 1944
V sumerki proshumel za oknami korotkij majskij dozhd'. Ryaboj
denshchik, pivshij v kuhne pri svete zhestyanoj lampochki chaj,
posmotrel na chasy, stuchavshie na stene, vstal i nelovko,
starayas' ne skripet' novymi sapogami, proshel v temnyj kabinet,
podoshel k ottomanke:
-- Vashe blagorodie, desyatyj chas...
On ispuganno otkryl glaza:
-- CHto? Desyatyj? Ne mozhet byt'...
Oba okna byli otkryty na ulicu, gluhuyu, vsyu v sadah -- v
okna pahlo svezhest'yu vesennej syrosti i topolyami. On s toj
ostrotoj obonyaniya, chto byvaet posle krepkogo molodogo sna,
pochuvstvoval eti zapahi i bodro sbrosil s ottomanki nogi:
-- Zazhgi ogon' i stupaj skorej za izvozchikom. Najdi kakogo
porezvej...
I poshel pereodevat'sya, myt'sya, oblil golovu holodnoj
vodoj, smochil odekolonom i prichesal korotkie kurchavye volosy,
eshche raz vzglyanul v zerkalo: lico bylo svezho, glaza blesteli; s
chasu do shesti on zavtrakal v bol'shoj oficerskoj kompanii, doma
zasnul tem mgnovennym snom, kakim zasypaesh' posle neskol'kih
chasov nepreryvnogo pit'ya, kuren'ya, smeha i boltovni, odnako
chuvstvoval sebya teper' otlichno. Denshchik podal v prihozhej shashku,
furazhku i tonkuyu letnyuyu shinel', raspahnul dver' na pod容zd --
on legko vskochil v proletku i neskol'ko hriplo kriknul:
-- Valyaj zhivej! Celkovyj na vodku!
Pod gustoj maslyanistoj zelen'yu derev'ev mel'kal yasnyj
blesk fonarej, zapah mokryh topolej byl i svezh i pryan, loshad'
neslas', vysekaya podkovami krasnye iskry. Vse bylo prekrasno: i
zelen', i fonari, i predstoyashchee svidanie, i vkus papirosy,
kotoruyu uhitrilsya zakurit' na letu. I vse slivalos' v odno: v
schastlivoe chuvstvo gotovnosti na vse chto ugodno. Vodka,
benediktin, tureckoe kofe? Vzdor, prosto vesna i vse otlichno...
Dver' otvorila malen'kaya, ochen' porochnaya na vid gornichnaya
na tonkih kachayushchihsya kabluchkah. Bystro skinuv shinel' i
otstegnuv shashku, brosiv furazhku na podzerkal'nik i nemnogo
vzbiv volosy, voshel, pozvanivaya shporami, v nebol'shuyu, tesnuyu ot
izlishestva buduarnoj mebeli komnatu. I totchas voshla i ona, tozhe
pokachivayas' na kabluchkah tufel' bez zadka, na bosu nogu s
rozovymi pyatkami, -- dlinnaya, volnistaya, v uzkom i pestrom, kak
seraya zmeya, kapote s visyashchimi, razrezannymi do plecha rukavami.
Dlinny byli i neskol'ko raskosye glaza ee. V dlinnoj blednoj
ruke dymilas' papirosa v dlinnom yantarnom mundshtuke.
Celuya ee levuyu ruku, on shchelknul kablukami:
-- Prosti, radi Boga, zaderzhalsya ne po svoej vine...
Ona posmotrela s vysoty svoego rosta na mokryj glyanec ego
korotkih, melko kurchavyh volos, na blestyashchie glaza,
pochuvstvovala ego vinnyj zapah:
-- Vina davno izvestnaya...
I sela na shelkovyj puf, vzyav levoj rukoj pod lokot'
pravuyu, vysoko derzha podnyatuyu papirosu, polozhiv noga na nogu i
vyshe kolena raskryv bokovoj razrez kapota. On sel naprotiv na
shelkovoe kanape, vytyagivaya iz karmana bryuk portsigar:
-- Ponimaesh', kakaya vyshla istoriya...
-- Ponimayu, ponimayu...
On bystro i lovko zakuril, pomahal goryashchej spichkoj i
brosil ee v pepel'nicu na vostochnom stolike vozle pufa,
usazhivayas' poudobnej i glyadya s obychnym neumerennym voshishcheniem
na ee goloe koleno v razreze kapota:
-- Nu, prekrasno, ne hochesh' slushat', ne nado... Programma
nyneshnego vechera: hochesh' poehat' v Kupecheskij sad? Tam nynche
kakaya-to "YAponskaya noch'" -- znaesh', eti fonariki, na estrade
gejshi, "za krasu ya poluchila pervyj priz..."
Ona pokachala golovoj:
-- Nikakih programm. YA nynche sizhu doma.
-- Kak hochesh'. I eto ne ploho.
Ona povela glazami po komnate:
-- Milyj moj, eto nashe poslednee svidanie.
On veselo izumilsya:
-- To est' kak eto poslednee?
-- A tak.
U nego eshche veselej zaigrali glaza:
-- Pozvol', pozvol', eto zabavno!
-- YA nichut' ne zabavlyayus'.
-- Prekrasno. No vse-taki interesno znat', chto sej son
znachit? YAka taka udrug zakavyka, kak govorit nash vahmistr?
-- Kak govoryat vahmistry, menya malo interesuet. I ya, po
pravde skazat', ne sovsem ponimayu, chego ty veselish'sya.
-- Veselyus', kak vsegda, kogda tebya vizhu.
-- |to ochen' milo, no na etot raz ne sovsem kstati.
-- Odnako, chert voz'mi, ya vse-taki nichego ne ponimayu! CHto
sluchilos'?
-- Sluchilos' to, o chem ya dolzhna byla skazat' tebe uzhe
davno. YA vozvrashchayus' k nemu. Nash razryv byl oshibkoj.
-- Mamochki moi! Da ty eto ser'ezno?
-- Sovershenno ser'ezno. YA byla prestupno vinovata pered
nim. No on vse gotov prostit', zabyt'.
-- Ka-akoe velikodushie!
-- Ne payasnichaj. YA videlas' s nim eshche Velikim postom...
-- To est' tajkom ot menya i prodolzhaya...
-- CHto prodolzhaya? Ponimayu, no vse ravno... YA videlas' s
nim, -- i, razumeetsya, tajkom, ne zhelaya tebe zhe prichinyat'
stradanie, -- i togda zhe ponyala, chto nikogda ne perestavala
lyubit' ego.
On soshchuril glaza, zhuya mundshtuk papirosy:
-- To est' ego den'gi?
-- On ne bogache tebya. I chto mne vashi den'gi! Esli b ya
zahotela...
-- Prosti, tak govoryat tol'ko kokotki.
-- A kto zh ya, kak ne kokotka? Razve ya na svoi, a ne na
tvoi den'gi zhivu?
On probormotal oficerskoj skorogovorkoj:
-- Pri lyubvi den'gi ne imeyut znacheniya.
-- No ved' ya lyublyu ego!
-- A ya, znachit, byl tol'ko vremennoj igrushkoj, zabavoj ot
skuki i odnim iz vygodnyh soderzhatelej?
-- Ty otlichno znaesh', chto daleko ne zabavoj, ne igrushkoj.
Nu da, ya soderzhanka, i vse-taki podlo napominat' mne ob etom.
-- Legche na povorotah! Vybirajte horosho vashi vyrazheniya,
kak govoryat francuzy!
-- Vam tozhe sovetuyu derzhat'sya etogo pravila. Slovom...
On vstal, pochuvstvoval novyj priliv toj gotovnosti na vse,
s kotoroj mchalsya na izvozchike, proshelsya po komnate, sobirayas' s
myslyami, vse eshche ne verya toj neleposti, neozhidannosti, kotoraya
vdrug razbila vse ego radostnye nadezhdy na etot vecher,
otshvyrnul nogoj zheltovolosuyu kuklu v krasnom sarafane,
valyavshuyusya na kovre, sel opyat' na kanape, v upor glyadya na nee.
-- YA eshche raz sprashivayu: eto vse ne shutki?
Ona, zakryv glaza, pomahala davno potuhshej papirosoj.
On zadumalsya, snova zakuril i opyat' zazheval mundshtuk,
razdel'no govorya:
-- I chto zhe, ty dumaesh', chto ya tak vot i otdam emu vot eti
tvoi ruki, nogi, chto on budet celovat' vot eto koleno, kotoroe
eshche vchera celoval ya?
Ona podnyala brovi:
-- YA ved' vse-taki ne veshch', moj milyj, kotoruyu mozhno
otdavat' ili ne otdavat'. I po kakomu pravu...
On pospeshno polozhil papirosu v pepel'nicu i, sognuvshis',
vynul iz zadnego karmana bryuk skol'zkij, malen'kij, uvesistyj
brauning, na ladoni pokachal ego:
-- Vot moe pravo.
Ona pokosilas', skuchno usmehnulas':
-- YA ne lyubitel'nica melodram.
I besstrastno povysila golos:
-- Sonya, podajte Pavlu Sergeevichu shinel'.
-- CHto-o?
-- Nichego. Vy p'yany. Uhodite.
-- |to vashe poslednee slovo?
-- Poslednee.
I podnyalas', opravlyaya razrez na noge. On shagnul k nej s
radostnoj reshitel'nost'yu.
-- Smotrite, kak by i vpryam' ne stalo ono vashim poslednim!
-- P'yanyj akter, -- skazala ona brezglivo i, popravlyaya
szadi volosy dlinnymi pal'cami, poshla iz komnaty. On tak krepko
shvatil ee za obnazhivsheesya predplech'e, chto ona izognulas' i,
bystro obernuvshis' s eshche bol'she raskosivshimisya glazami,
zamahnulas' na nego. On, lovko uklonivshis', s edkoj grimasoj
vystrelil.
V dekabre togo zhe goda parohod Dobrovol'nogo flota
"Saratov" shel v Indijskom okeane na Vladivostok. Pod goryachim
tentom, natyanutom na bake, v nepodvizhnom znoe, v goryachem
polusvete, v bleske zerkal'nyh otrazhenij ot vody, sideli i
lezhali na palube do poyasa golye arestanty s napolovinu
vybritymi, strashnymi golovami, v shtanah iz beloj parusiny, s
kol'cami kandalov na shchikolkah bosyh nog. Kak vse, do poyasa gol
byl i on hudym, korichnevym ot zagara telom. Temnela i u nego
tol'ko polovina golovy korotko ostrizhennymi volosami, krasno
cherneli zhestkim volosom davno ne britye hudye shcheki, lihoradochno
sverkali glaza. Oblokotyas' na poruchni, on pristal'no smotrel na
gorbami letyashchuyu gluboko vnizu, vdol' vysokoj steny borta,
gusto-sinyuyu volnu i ot vremeni do vremeni poplevyval tuda.
16 maya 1944
Otec moj pohozh byl na vorona. Mne prishlo eto v golovu,
kogda ya byl eshche mal'chikom: uvidal odnazhdy v "Nive" kartinku,
kakuyu-to skalu i na nej Napoleona s ego belym bryushkom i
losinami, v chernyh korotkih sapozhkah, i vdrug zasmeyalsya ot
radosti, vspomniv kartinki v "Polyarnyh puteshestviyah" Bogdanova,
-- tak pohozh pokazalsya mne Napoleon na pingvina, -- a potom
grustno podumal: a papa pohozh na vorona...
Otec zanimal v nashem gubernskom gorode ochen' vidnyj
sluzhebnyj post, i eto eshche bolee isportilo ego; dumayu, chto dazhe
v tom chinovnom obshchestve, k kotoromu prinadlezhal on, ne bylo
cheloveka bolee tyazhelogo, bolee ugryumogo, molchalivogo,
holodno-zhestokogo v medlitel'nyh slovah i postupkah. Nevysokij,
plotnyj, nemnogo sutulyj, grubo-chernovolosyj, temnyj, s dlinnym
britym licom, bol'shenosyj, byl on i vpryam' sovershennyj voron --
osobenno kogda byval v chernom frake na blagotvoritel'nyh
vecherah nashej gubernatorshi, sutulo i krepko stoyal vozle
kakogo-nibud' kioska v vide russkoj izbushki, povodil svoej
bol'shoj voron'ej golovoj, kosyas' blestyashchimi voron'imi glazami
na tancuyushchih, na podhodyashchih k kiosku, da i na tu boyarynyu,
kotoraya s charuyushchej ulybkoj podavala iz kioska ploskie fuzhery
zheltogo deshevogo shampanskogo krupnoj rukoj v brilliantah, --
rosluyu damu v parche i kokoshnike, s nosom nastol'ko rozovo-belym
ot pudry, chto on kazalsya iskusstvennym. Byl otec davno vdov,
nas, detej, bylo u nego lish' dvoe, -- ya da malen'kaya sestra moya
Lilya, -- i holodno, pusto blistala svoimi ogromnymi,
zerkal'no-chistymi komnatami nasha prostornaya kazennaya kvartira
vo vtorom etazhe odnogo iz kazennyh domov, vyhodivshih fasadami
na bul'var v topolyah mezhdu soborom i glavnoj ulicej. K schast'yu,
ya bol'she polugoda zhil v Moskve, uchilsya v Katkovskom licee,
priezzhal domoj lish' na svyatki i letnie kanikuly. V tom godu
vstretilo menya, odnako, doma nechto sovsem neozhidannoe.
Vesnoj togo goda ya konchil licej i, priehav iz Moskvy,
prosto porazhen byl: tochno solnce zasiyalo vdrug v nashej prezhde
stol' mertvoj kvartire, -- vsyu ee ozaryalo prisutstvie toj yunoj,
legkonogoj, chto tol'ko chto smenila nyan'ku vos'miletnej Lili,
dlinnuyu, ploskuyu staruhu, pohozhuyu na srednevekovuyu derevyannuyu
statuyu kakoj-nibud' svyatoj. Bednaya devushka, doch' odnogo iz
melkih podchinennyh otca, byla ona v te dni beskonechno schastliva
tem, chto tak horosho ustroilas' totchas posle gimnazii, a potom i
moim priezdom, poyavleniem v dome sverstnika. No uzh do chego byla
pugliva, kak robela pri otce za nashimi chinnymi obedami, kazhduyu
minutu s trevogoj sledya za chernoglazoj, tozhe molchalivoj, no
rezkoj ne tol'ko v kazhdom svoem dvizhenii, no dazhe i v
molchalivosti Lilej, budto postoyanno zhdavshej chego-to i vse
kak-to vyzyvayushche vertevshej svoej chernoj golovkoj! Otec za
obedami neuznavaem stal: ne kidal tyazhkih vzglyadov na starika
Guriya, v vyazanyh perchatkah podnosivshego emu kushan'ya, to i delo
chto-nibud' govoril, -- medlitel'no, no govoril, -- obrashchayas',
konechno, tol'ko k nej, ceremonno nazyvaya ee po imeni-otchestvu,
-- "lyubeznaya Elena Nikolaevna", -- dazhe pytalsya shutit',
usmehat'sya. A ona tak smushchalas', chto otvechala lish' zhalkoj
ulybkoj, pyatnisto alela tonkim i nezhnym licom -- licom
huden'koj belokuroj devushki v legkoj beloj bluzke s temnymi ot
goryachego yunogo pota podmyshkami, pod kotoroj edva oznachalis'
malen'kie grudi. Na menya ona za obedom i glaz podnyat' ne smela:
tut ya byl dlya nee eshche strashnee otca. No chem bol'she staralas'
ona ne videt' menya, tem holodnee kosilsya otec v moyu storonu: ne
tol'ko on, no i ya ponimal, chuvstvoval, chto za etim muchitel'nym
staraniem ne videt' menya, a slushat' otca i sledit' za zloj,
neposedlivoj, hotya i molchalivoj Lilej, skryt byl sovsem inoj
strah, -- radostnyj strah nashego obshchego schast'ya byt' vozle drug
druga. Po vecheram otec vsegda pil chaj sredi svoih zanyatij, i
prezhde emu podavali ego bol'shuyu chashku s zolotymi krayami na
pis'mennyj stol v kabinete; teper' on pil chaj s nami, v
stolovoj, i za samovarom sidela ona -- Lilya v etot chas uzhe
spala. On vyhodil iz kabineta v dlinnoj i shirokoj tuzhurke na
krasnoj podkladke, usazhivalsya v svoe kreslo i protyagival ej
svoyu chashku. Ona nalivala ee do kraev, kak on lyubil, peredavala
emu drozhashchej rukoj, nalivala mne i sebe i, opustiv resnicy,
zanimalas' kakim-nibud' rukodeliem, a on ne spesha govoril --
nechto ochen' strannoe:
-- Belokurym, lyubeznaya Elena Nikolaevna, idet ili chernoe,
ili punsovoe... Vot by ves'ma shlo k vashemu licu plat'e chernogo
atlasu s zubchatym, stoyachim vorotom a lya Mariya Styuart, unizannym
melkimi bril'yantami... ili srednevekovoe plat'e punsovogo
barhatu s nebol'shim dekol'te i rubinovym krestikom... SHubka
temno-sinego lionskogo barhatu i venecianskij beret tozhe poshli
by k vam... Vse eto, konechno, mechty, -- govoril on, usmehayas'.
-- Vash otec poluchaet u nas vsego sem'desyat pyat' rublej
mesyachnyh, a detej u nego, krome vas, eshche pyat' chelovek, mal mala
men'she, -- znachit, vam skorej vsego pridetsya vsyu zhizn' prozhit'
v bednosti. No i to skazat': kakaya zhe beda v mechtah? Oni
ozhivlyayut, dayut sily, nadezhdy. A potom, razve ne byvaet tak, chto
nekotorye mechty vdrug sbyvayutsya?.. Redko, razumeetsya, ves'ma
redko, a sbyvayutsya... Ved' vot vyigral zhe nedavno po
vyigryshnomu biletu povar na vokzale v Kurske dvesti tysyach, --
prostoj povar!
Ona pytalas' delat' vid, chto prinimaet vse eto za milye
shutki, zastavlyala sebya vzglyadyvat' na nego, ulybat'sya, a ya,
budto i ne slysha nichego, raskladyval pas'yans "Napoleon". On zhe
poshel odnazhdy eshche dal'she, -- vdrug molvil, kivnuv v moyu
storonu:
-- Vot etot molodoj chelovek tozhe, verno, mechtaet: mol,
pomret v nekij srok papen'ka i budut u nego kury ne klevat'
zolota! A kury-to i vpryam' ne budut klevat', potomu chto klevat'
budet nechego. U papen'ki, razumeetsya, koe-chto est', --
naprimer, imen'ice v tysyachu desyatin chernozemu v Samarskoj
gubernii, -- tol'ko navryad ono synku dostanetsya, ne ochen'-to on
papen'ku svoej lyubov'yu zhaluet, i, naskol'ko ponimayu, vyjdet iz
nego mot pervoj stepeni...
Byl etot poslednij razgovor vecherom pod Petrov den', --
ochen' mne pamyatnyj. Utrom togo dnya otec uehal v sobor, iz
sobora -- na zavtrak k imeninniku-gubernatoru. On i bez togo
nikogda ne zavtrakal v budni doma, tak chto i v tot den' my
zavtrakali vtroem, i pod konec zavtraka Lilya, kogda podali
vmesto ee lyubimyh hvorostikov vishnevyj kisel', stala
pronzitel'no krichat' na Guriya, stucha kulachkami po stolu,
soshvyrnula na pol tarelku, zatryasla golovoj, zahlebnulas' ot
zlyh rydanij. My koe-kak dotashchili ee v ee komnatu, -- ona
brykalas', kusala nam ruki, -- umolili ee uspokoit'sya,
naobeshchali zhestoko nakazat' povara, i ona stihla nakonec i
zasnula. Skol'ko trepetnoj nezhnosti bylo dlya nas dazhe v odnom
etom -- v sovmestnyh usiliyah tashchit' ee, to i delo kasayas' ruk
drug druga! Na dvore shumel dozhd', v temneyushchih komnatah sverkala
inogda molniya i sodrogalis' stekla ot groma.
-- |to na nee tak groza podejstvovala, -- radostno skazala
ona shepotom, kogda my vyshli v koridor, i vdrug nastorozhilas':
-- O, gde-to pozhar!
My probezhali v stolovuyu, raspahnuli okno -- mimo pas,
vdol' bul'vara, s grohotom neslas' pozharnaya komanda. Na topoli
lilsya bystryj liven', -- groza uzhe proshla, tochno on potushil ee,
-- v grohote dlinnyh nesushchihsya drog s mednymi kaskami stoyashchih
na nih pozharnyh, so shlangami i lestnicami, v zvone podduzhnyh
kolokol'cov nad grivami chernyh bityugov, s treskom podkov
mchavshih galopom eti drogi po bulyzhnoj mostovoj, nezhno, besovski
igrivo, predosteregayushche pel rozhok gornista... Potom chasto,
chasto zabil nabat na kolokol'ne Ivana Voina na Lavah... My
ryadom, blizko drug k drugu, stoyali u okna, v kotoroe svezho
pahlo vodoj i gorodskoj mokroj pyl'yu, i, kazalos', tol'ko
smotreli i slushali s pristal'nym volneniem. Potom mel'knuli
poslednie drogi s kakim-to gromadnym krasnym bakom na nih,
serdce u menya zabilos' sil'nee, lob styanulo -- ya vzyal ee
bezzhiznenno visevshuyu vdol' bedra ruku, umolyayushche glyadya ej v
shcheku, i ona stala blednet', priotkryla guby, podnyala vzdohom
grud' i tozhe kak by umolyayushche povernula ko mne svetlye, polnye
slez glaza, a ya ohvatil ee plecho i vpervye v zhizni somlel v
nezhnom holode devich'ih gub... Ne bylo posle togo ni edinogo dnya
bez nashih ezhechasnyh, budto by sluchajnyh vstrech to v gostinoj,
to v zale, to v koridore, dazhe v kabinete otca, priezzhavshego
domoj tol'ko k vecheru, -- etih korotkih vstrech i otchayanno
dolgih, nenasytnyh i uzhe nesterpimyh v svoej nerazreshimosti
poceluev. I otec, chto-to chuya, opyat' perestal vyhodit' k
vechernemu chayu v stolovuyu, stal opyat' molchaliv i ugryum. No my
uzhe ne obrashchali na nego vnimaniya, i ona stala spokojnee i
ser'eznee za obedami.
V nachale iyulya Lilya zabolela, ob容vshis' malinoj, lezhala,
medlenno popravlyayas', v svoej komnate i vse risovala cvetnymi
karandashami na bol'shih listah bumagi, prishpilennyh k doske,
kakie-to skazochnye goroda, a ona ponevole ne othodila ot ee
krovati, sidela i vyshivala sebe malorossijskuyu rubashechku, --
otojti bylo nel'zya: Lilya pominutno chto-nibud' trebovala. A ya
pogibal v pustom, tihom dome ot neprestannogo, muchitel'nogo
zhelaniya videt', celovat' i prizhimat' k sebe ee, sidel v
kabinete otca, chto popalo berya iz ego bibliotechnyh shkapov i
silyas' chitat'. Tak sidel ya i v tot raz, uzhe pered vecherom. I
vot vdrug poslyshalis' ee legkie i bystrye shagi. YA brosil knigu
i vskochil:
-- CHto, zasnula?
Ona mahnula rukoj.
-- Ah, net! Ty ne znaesh' -- ona mozhet po dvoe sutok ne
spat' i ej vse nichego, kak vsem sumasshedshim! Prognala menya
iskat' u otca kakie-to zheltye i oranzhevye karandashi...
I, zaplakav, podoshla, i uronila mne na grud' golovu:
-- Bozhe moj, kogda zhe eto konchitsya! Skazhi zhe nakonec emu,
chto ty lyubish' menya, chto vse ravno nichto v mire ne razluchit nas!
I, podnyav mokroe ot slez lico, poryvisto obnyala menya,
zadohnulas' v pocelue. YA prizhal ee vsyu k sebe, potyanul k
divanu, -- mog li ya chto-nibud' soobrazhat', pomnit' v tu minutu?
No na poroge kabineta uzhe slyshalos' legkoe pokashlivanie: ya
vzglyanul cherez ee plecho -- otec stoyal i glyadel na nas. Potom
povernulsya i, gorbyas', udalilsya.
K obedu nikto iz nas ne vyshel. Vecherom ko mne postuchalsya
Gurij: "Papasha prosyat vas pozhalovat' k nim". YA voshel v kabinet.
On sidel v kresle pered pis'mennym stolom i, ne oborachivayas',
stal govorit':
-- Zavtra ty na vse leto uedesh' v moyu samarskuyu derevnyu.
Osen'yu stupaj v Moskvu ili Peterburg iskat' sebe sluzhbu. Esli
osmelish'sya oslushat'sya, naveki lishu tebya nasledstva. No malo
togo: zavtra zhe poproshu gubernatora nemedlenno vyslat' tebya v
derevnyu po etapu. Teper' stupaj i bol'she na glaza mne ne
pokazyvajsya. Den'gi na proezd i nekotorye karmannye poluchish'
zavtra utrom cherez cheloveka. K oseni napishu v derevenskuyu
kontoru moyu, daby tebe vydali nekotoruyu summu na pervoe
prozhitie v stolicah. Videt' ee do ot容zda nikak ne nadejsya.
Vse, lyubeznyj moj. Idi.
V tu zhe noch' ya uehal v YAroslavskuyu guberniyu, v derevnyu k
odnomu iz moih licejskih tovarishchej, prozhil u nego do oseni.
Osen'yu, po protekcii ego otca, postupil v Peterburg v
ministerstvo inostrannyh del i napisal otcu, chto navsegda
otkazyvayus' ne tol'ko ot ego nasledstva, no i ot vsyakoj pomoshchi.
Zimoj uznal, chto on, ostaviv sluzhbu, tozhe pereehal v Peterburg
-- "s prelestnoj moloden'koj zhenoj", kak skazali mne. I, vhodya
odnazhdy vecherom v parter v Mariinskom teatre za neskol'ko minut
do podnyatiya zanavesa, vdrug uvidal i ego i ee. Oni sideli v
lozhe vozle sceny, u samogo bar'era, na kotorom lezhal malen'kij
perlamutrovyj binokl'. On, vo frake, sutulyas', voronom,
vnimatel'no chital, prishchuriv odin glaz, programmu. Ona, derzhas'
legko i strojno, v vysokoj pricheske belokuryh volos, ozhivlenno
oziralas' krugom -- na teplyj, sverkayushchij lyustrami, myagko
shumyashchij, napolnyayushchijsya parter, na vechernie plat'ya, fraki i
mundiry vhodyashchih v lozhi. Na shejke u nee temnym ognem sverkal
rubinovyj krestik, tonkie, no uzhe okruglivshiesya ruki byli
obnazheny, rod pepluma iz puncovogo barhata byl shvachen na levom
pleche rubinovym agrafom...
18 maya 1944
Ona voshla na malen'koj stancii mezhdu Marselem i Arlem,
proshla po vagonu, izvivayas' vsem svoim cygansko-ispanskim
telom, sela u okna na odnomestnuyu skam'yu i, budto nikogo ne
vidya, stala shelushit' i gryzt' zharenye fistashki, ot vremeni do
vremeni podnimaya podol verhnej chernoj yubki i zapuskaya ruku v
karman nizhnej, zanoshennoj beloj. Vagon, polnyj prostym narodom,
sostoyal ne iz kupe, razdelen byl tol'ko skam'yami, i mnogie,
sidevshie licom k nej, to i delo pristal'no smotreli na nee.
Guby ee, dvigavshiesya nad belymi zubami, byli sizy,
sinevatyj pushok na verhnej gube sgushchalsya nad uglami rta.
Tonkoe, smuglo-temnoe lico, ozaryaemoe bleskom zubov, bylo
drevne-diko. Glaza, dolgie, zolotisto-karie, poluprikrytye
smuglo-korichnevymi vekami, glyadeli kak-to vnutr' sebya -- s
tuskloj pervobytnoj istomoj. Iz-pod zhestkogo shelka smol'nyh
volos, razdelennyh na pryamoj probor i v'yushchimisya lokonami
padavshih na nizkij lob, pobleskivali vdol' krugloj shejki
dlinnye serebryanye ser'gi. Vycvetshij goluboj platok, lezhavshij
na pokatyh plechah, byl krasivo zavyazan na grudi. Ruki, suhie,
indusskie, s mumijnymi pal'cami i bolee svetlymi nogtyami, vse
shelushili i shelushili fistashki s obez'yan'ej bystrotoj i
lovkost'yu. Konchiv ih i stryahnuv sheluhu s kalen, ona prikryla
glaza, polozhila noga na nogu i otkinulas' k spinke skam'i. Pod
sborchatoj chernoj yubkoj, osobenno zhenstvenno vydelyavshej perehvat
ee gibkoj talii, kostrecy vystupali tverdymi bugorkami plavnyh
ochertanij. Hudaya, golaya, blestevshaya tonkoj zagoreloj kozhej
stupnya byla obuta v chernyj tryapichnyj chuvyak i perepletena
raznocvetnymi lentami, -- sinimi i krasnymi...
Pod Arlem ona vyshla.
-- C'est une camarguiaise20, -- pochemu-to ochen' grustno
skazal, provodiv ee glazami, moj sosed, izmuchennyj ee krasotoj,
moshchnyj, kak byk, provansalec, s chernym v krovyanyh zhilkah
rumyancem.
23 maya 1944
YA uvidel ee odnazhdy utrom vo dvore toj gostinicy, togo
starinnogo gollandskogo doma v kokosovyh lesah na beregu
okeana, gde ya prozhival v te dni. I potom videl ee tam kazhdoe
utro. Ona polulezhala v kamyshovom kresle, v legkoj, zharkoj teni,
padavshej ot doma, v dvuh shagah ot verandy. Vysokij, zheltolicyj,
muchitel'no-uzkoglazyj malaec, odetyj v beluyu parusinovuyu kurtku
i takie zhe pantalony, prinosil ej, shursha bosymi nogami po
graviyu, i stavil na stolik vozle kresla podnos s chashkoj
zolotogo chayu, chto-to pochtitel'no govoril ej, ne shevelya suhimi,
styanutymi v dyru gubami, klanyalsya i udalyalsya; a ona polulezhala
i medlenno pomahivala solomennym veerom, merno mercaya chernym
barhatom svoih udivitel'nyh resnic... K kakomu rodu zemnyh
sozdanij mozhno bylo otnesti ee?
Ee tropicheski krepkoe malen'koe telo, ego kofejnaya nagota
byla otkryta na grudi, na plechah, na rukah i na nogah do kolen,
a stan i bedra kak-to povity yarkoj zelenoj tkan'yu. Malen'kie
stupni s krasnymi nogtyami pal'cev vyglyadyvali mezhdu krasnymi
remnyami lakirovannyh sandalij zheltogo dereva. Degtyarnye volosy,
vysoko podnyatye pricheskoj, stranno ne sootvetstvovali svoej
grubost'yu nezhnosti ee detskogo lica. V mochkah malen'kih ushej
pokachivalis' zolotye dutye kol'ca. I nepravdopodobno ogromny i
velikolepny byli chernye resnicy -- podobie teh rajskih babochek,
chto tak volshebno mercayut na rajskih indijskih cvetah...
Krasota, um, glupost' -- vse eti slova nikak ne shli k nej, kak
ne shlo vse chelovecheskoe: poistine, byla ona kak by s kakoj-to
drugoj planety. Edinstvennoe, chto shlo k nej, byla
besslovesnost'. I ona polulezhala i molchala, merno mercaya chernym
barhatom svoih resnic-babochek, medlenno pomahivaya veerom...
Raz utrom, kogda vo dvor gostinicy vbezhal riksha, na
kotorom ya obychno ezdil v gorod, malaec vstretil menya na
stupen'kah verandy i, poklonivshis', tiho skazal po-anglijski:
-- Sto rupij, ser.
24 maya 1944
V pansione v Kannah, kuda ya priehal v konce avgusta s
namereniem kupat'sya v more i pisat' s natury, eta strannaya
zhenshchina pila po utram kofe i obedala za otdel'nym stolikom s
neizmenno sosredotochennym, mrachnym vidom, tochno nikogo i nichego
ne vidya, a posle kofe kuda-to uhodila pochti do vechera. YA zhil v
pansione uzhe s nedelyu i vse eshche s interesom posmatrival na nee:
chernye gustye volosy, krupnaya chernaya kosa, obvivayushchaya golovu,
sil'noe telo v krasnom s chernymi cvetami plat'e iz kretona,
krasivoe, grubovatoe lico -- i etot mrachnyj vzglyad... Podavala
nam el'zaska, devochka let pyatnadcati, no s bol'shimi grudyami i
shirokim zadom, ochen' polnaya udivitel'no nezhnoj i svezhej
polnotoj, na redkost' glupaya i milaya, na kazhdoe slovo
rascvetayushchaya ispugom i ulybkoj; i vot, vstretiv ee odnazhdy v
koridore, ya sprosil:
-- Dites, Odette, qui est cette dame?
Ona, s gotovnost'yu i k ispugu i k ulybke, vskinula na menya
maslyanisto-golubye glaza:
-- Quelle dame, monsieur?
-- Mais la dame brune, la-bas?
-- Quelle table, monsieur?
-- Numero dix.
-- C'est une russe, monsieur.
-- Et puis?
-- Je n'en sais rien, monsieur.
-- Est-elle chez vous depuis longtemps?
-- Depuis trois semaines, monsieur.
-- Toupurs seule?
-- Non, monsieur. II u avait un monsieur...
-- Jeune, sportif?
-- Non, monsieur... Tres pensif, nerveux...
-- Et il a disparu un jour?
-- Mais oui, monsieur...21
"Tak, tak! -- podumal ya. -- Teper' koe-chto ponyatno. No
kuda eto ischezaet ona po utram? Vse ego ishchet?"
Na drugoj den', vskore posle kofe, ya, kak vsegda, uslyhal
v otkrytoe okno svoej komnaty hrust gal'ki v sadike pansiona,
vyglyanul: ona, s raskrytoj, kak vsegda, golovoj, pod zontikom
togo zhe cveta, chto i plat'e, kuda-to uhodila skorym shagom v
krasnyh espadril'yah. YA shvatil trost', kanot'e i pospeshil za
nej. Ona iz nashego pereulka povernula na bul'var Karno, -- ya
tozhe povernul, nadeyas', chto ona v svoej postoyannoj
sosredotochennosti ne obernetsya i ne pochuvstvuet menya. I tochno
-- ona ni razu ne obernulas' do samogo vokzala. Ne obernulas' i
na vokzale, vhodya v kupe tret'eklassnogo vagona. Poezd shel v
Tulon, ya na vsyakij sluchaj vzyal bilet do Sen-Rafaelya, podnyalsya v
sosednee kupe. Ehala ona, ochevidno, nedaleko, no kuda? YA
vysovyvalsya v okno v Napule, v Teule... Nakonec, vysunuvshis' na
minutnoj ostanovke v Trejyase, uvidal, chto ona idet uzhe k vyhodu
so stancii. YA vyskochil iz vagona i opyat' poshel za nej, derzhas',
odnako, v nekotorom otdalenii. Tut prishlos' idti dolgo -- i po
izvivam shosse vdol' obryvov nad morem, i po krutym kamenistym
tropinkam skvoz' melkij sosnovyj les, po kotorym ona sokrashchala
put' k beregu, k zalivchikam, izrezyvayushchim bereg v etoj
skalistoj, pokrytoj lesom i pustynnoj mestnosti, etot skat
pribrezhnyh gor. Blizilsya polden', bylo zharko, vozduh nepodvizhen
i gust ot zapaha goryachej hvoi, nigde ni dushi, ni zvuka, --
tol'ko pilili, skrezhetali cikady, -- otkrytoe k yugu more
sverkalo, prygalo krupnymi serebryanymi zvezdami... Nakonec ona
sbezhala po tropinke k zelenomu zalivchiku mezhdu sangvinovymi
utesami, brosila zontik na pesok, bystro razulas', -- byla na
bosu nogu, -- i stala razdevat'sya. YA leg na kamenistyj otves,
pod kotorym ona rasstegivala svoe mrachno-cvetistoe plat'e,
glyadel i dumal, chto, verno, i kupal'nyj kostyum u nee takoj zhe
zloveshchij. No nikakogo kostyuma pod plat'em ne okazalos', -- byla
odna korotkaya rozovaya sorochka. Skinuv i sorochku, ona, vsya
korichnevaya ot zagara, sil'naya, krepkaya, poshla po golysham k
svetloj, prozrachnoj vode, napryagaya krasivye shchikolki, podergivaya
krutymi polovinkami zada, blestya zagarom beder. U vody ona
postoyala, -- dolzhno byt', shchuryas' ot ee oslepitel'nosti, --
potom zashumela v nej nogami, prisela, okunulas' do plech i,
povernuvshis', legla na zhivot, potyanulas', raskinuv nogi, k
peschanomu pribrezh'yu, polozhila na nego lokti i chernuyu golovu.
Vdali shiroko i svobodno trepetala kolyuchim serebrom ravnina
morya, zamknutyj zalivchik i ves' ego skalistyj uyut, vse zharche
peklo solnce, i takaya tishina stoyala v etoj znojnoj pustyne skal
i melkogo yuzhnogo lesa, chto slyshno bylo, kak inogda nabegala na
telo, nichkom lezhashchee podo mnoj, i sbegala s ego sverkayushchej
spiny, razdvoennogo zada i krupnyh razdvinutyh nog set' melkoj
steklyannoj zybi. YA, lezha i vyglyadyvaya iz-za kamnej, vse bol'she
trevozhilsya vidom etoj velikolepnoj nagoty, vse bol'she zabyval
nelepost' i derzost' svoego postupka, pripodnyalsya, zakurivaya ot
volneniya trubku, -- i vdrug ona tozhe podnyala golovu i
voprositel'no ustavilas' na menya snizu vverh, prodolzhaya,
odnako, lezhat', kak lezhala. YA vstal, ne znaya, chto delat', chto
skazat'. Ona zagovorila pervaya:
-- YA vsyu dorogu slyshala, chto szadi menya kto-to idet.
Pochemu vy poehali za mnoj?
YA reshilsya otvechat' bez obinyakov:
-- Prostite, iz lyubopytstva...
Ona perebila menya:
-- Da, vy, ochevidno, lyuboznatel'ny. Odette mne skazala,
chto vy rassprashivali ee obo mne, ya sluchajno slyshala, chto vy
russkij, i potomu ne udivilas' -- vse russkie ne v meru
lyuboznatel'ny. No pochemu vse-taki vy poehali za mnoj?
-- V silu vse toj zhe lyuboznatel'nosti, -- v chastnosti, i
professional'noj.
-- Da, znayu, vy zhivopisec.
-- Da, a vy zhivopisny. Krome togo, vy kazhdyj den' kuda-to
uhodili po utram, i eto menya intrigovalo, -- kuda, zachem? --
propuskali zavtraki, chto ne chasto sluchaetsya s zhil'cami
pansionov, da i vid u vas byl vsegda ne sovsem obychnyj, na
chem-to sosredotochennyj. Derzhites' vy odinoko, molchalivo, chto-to
kak budto taite v sebe... Nu, a pochemu ya ne ushel, kak tol'ko vy
stali razdevat'sya...
-- Nu, eto-to ponyatno, -- skazala ona.
I, pomolchav, pribavila:
-- YA sejchas vyjdu. Otvernites' na minutu i potom idite
syuda. Vy menya tozhe zainteresovali.
-- Ni za chto ne otvernus', -- otvetil ya. -- YA hudozhnik, i
my ne deti.
Ona pozhala plechom:
-- Nu, horosho, mne vse ravno...
I vstala vo ves' rost, pokazyvaya vsyu sebya speredi vo vsej
svoej zhenskoj sile, ne spesha probralas' po gal'ke, nakinula na
golovu svoyu rozovuyu sorochku, potom otkryla v nej svoe ser'eznoe
lico, opustila ee na mokroe telo. YA sbezhal k nej, i my seli
ryadom.
-- Krome trubki, u vas est', mozhet byt', i papirosy? --
sprosila ona.
-- Est'.
-- Dajte mne.
YA dal, zazheg spichku.
-- Spasibo.
I, zatyagivayas', ona stala glyadet' vdal', poshevelivaya
pal'cami nogi, ne oborachivayas'; ironicheski skazala vdrug:
-- Tak ya eshche mogu nravit'sya?
-- Eshche by! -- voskliknul ya. -- Prekrasnoe telo, chudesnye
volosy, glaza... Tol'ko ochen' uzh nedobroe vyrazhenie lica.
-- |to potomu, chto ya, pravda, zanyata odnoj zloj mysl'yu.
-- YA tak i dumal. Vy s kem-to nedavno rasstalis', kto-to
vas ostavil...
-- Ne ostavil, a brosil. Sbezhal ot menya. YA znala, chto on
propashchij chelovek, no ya ego kak-to lyubila. Okazalos', chto lyubila
prosto negodyaya. Vstretilas' ya s nim mesyaca poltora tomu nazad v
Monte-Karlo. Igrala v tot vecher v kazino. On stoyal ryadom, tozhe
igral, sledil sumasshedshimi glazami za sharikom i vse vyigryval,
vyigral raz, dva, tri, chetyre... YA tozhe vse vyigryvala, on eto
videl i vdrug skazal:
"SHabash! Assez!" -- i povernulsya ko mne: "N'est-ce pas,
madame?"22 YA, smeyas', otvetila: "Da, shabash!" -- "Ah, vy
russkaya?" -- "Kak vidite". -- "Togda idem kutit'!" YA posmotrela
-- ochen' potrepannyj, no izyashchnyj s vidu chelovek... Ostal'noe
netrudno ugadat'.
-- Da, netrudno. Pochuvstvovali sebya za uzhinom blizkimi,
govorili bez konca, udivilis', kogda nastal chas rasstavat'sya...
-- Sovershenno verno. I ne rasstalis' i nachali promatyvat'
vyigrannoe. ZHili v Monte-Karlo, v Tyurbi, v Nicce, zavtrakali i
obedali v kabakah na doroge mezhdu Kannami i Niccoj -- vy,
verno, znaete, chto eto stoit! -- zhili odno vremya dazhe v otele
na Cap d'Antibes, pritvoryayas' bogatymi lyud'mi... A deneg
ostavalos' vse men'she, poezdki v Monte-Karlo na poslednie groshi
konchalis' krahom... On stal kuda-to ischezat' i vozvrashchat'sya
opyat' s den'gami, hotya privozil pustyaki -- frankov sto,
pyat'desyat... Potom gde-to prodal moi ser'gi, obruchal'noe
kol'co, -- ya byla kogda-to zamuzhem, -- zolotoj natel'nyj
krest...
-- I, konechno, uveryal, chto vot-vot otkuda-to poluchit
kakoj-to bol'shoj dolg, chto u nego est' znatnye i sostoyatel'nye
druz'ya i znakomye.
-- Da, imenno tak. Kto on, ya tochno i teper' ne znayu, on
izbegal govorit' podrobno i yasno o svoej proshloj zhizni, i ya
kak-to nevnimatel'no otnosilas' k etomu. Nu, obychnoe proshloe
mnogih emigrantov: Peterburg, sluzhba v blestyashchem polku, potom
vojna, revolyuciya, Konstantinopol'... V Parizhe, blagodarya
prezhnim svyazyam, budto by ustraivalsya i vsegda mozhet ustroit'sya
ochen' nedurno, a poka -- Monte-Karlo ili zhe postoyannaya
vozmozhnost', kak on govoril, perehvatit' v Nicce u kakih-to
titulovannyh druzej... YA uzhe padala duhom, prihodila v
otchayanie, no on tol'ko usmehalsya: "Bud' spokojna, polozhis' na
menya, ya uzh sdelal nekotorye ser'eznye demarshi v Parizhe, a kakie
imenno, eto, kak govoritsya, ne zhenskogo uma delo..."
-- Tak, tak...
-- CHto tak?
I ona vdrug obernulas' ko mne, sverknuv glazami, daleko
shvyrnuv potuhshuyu papirosu.
-- Vas vse eto poteshaet?
YA shvatil i szhal ee ruku:
-- Kak vam ne stydno! Vot ya napishu vas Meduzoj ili
Nemezidoj!
-- |to boginya mesti?
-- Da, i ochen' zlaya.
Ona pechal'no usmehnulas':
-- Nemezida! Uzh kakaya tam Nemezida! Net, vy horoshij...
Dajte eshche papirosu. Vyuchil kurit'... Vsemu vyuchil!
I, zakuriv, opyat' stala smotret' vdal'.
-- YA zabyl vam skazat' eshche to, kak ya byl udivlen, kogda
uvidal, kuda vy ezdite kupat'sya, -- celoe puteshestvie kazhdyj
den' i s kakoyu cel'yu? Teper' ponimayu: ishchete odinochestva.
-- Da...
Solnechnyj zhar tek vse gushche, cikady na goryachih, pahuchih
sosnah pilili, skrezhetali vse nastojchivee, yarostnej, -- ya
chuvstvoval, kak dolzhny byt' nakaleny ee chernye volosy, otkrytye
plechi, nogi, i skazal:
-- Perejdem v ten', uzh ochen' zhzhet, i doskazhite mne vashu
pechal'nuyu istoriyu.
Ona ochnulas':
-- Perejdem...
I my oboshli polukrug zalivchika i seli v svetloj i znojnoj
teni pod krasnymi utesami. YA opyat' vzyal ee ruku i ostavil v
svoej. Ona ne zametila etogo.
-- CHto zh tut doskazyvat'? -- skazala ona. -- Mne uzh kak-to
rashotelos' vspominat' vsyu etu dejstvitel'no ochen' pechal'nuyu i
postydnuyu istoriyu. Vy, veroyatno, dumaete, chto ya privychnaya
soderzhanka to odnogo, to drugogo moshennika. Nichego podobnogo.
Proshloe moe tozhe samoe obyknovennoe. Muzh byl v Dobrovol'cheskoj
armii, sperva u Denikina, potom u Vrangelya, a kogda my
dokatilis' do Parizha, stal, konechno, shoferom, no nachal
spivat'sya i spilsya do togo, chto poteryal rabotu i prevratilsya v
nastoyashchego bosyaka. Prodolzhat' zhit' s nim ya uzhe nikak ne mogla.
Videla ego poslednij raz na Monparnase, u dverej "Dominika", --
znaete, konechno, etot russkij kabachok? Noch', dozhd', a on v
oporkah, topchetsya v luzhah, podbegaet, sognuvshis', k prohozhim,
protyagivaet ruku za podachkoj, nelovko pomogaet, luchshe skazat',
meshaet vylezat' iz taksi pod容zzhayushchim... YA postoyala, posmotrela
na nego, podoshla k nemu. Uznal, ispugalsya, skonfuzilsya, -- vy
ne mozhete sebe predstavit', kakoj eto prekrasnyj, dobryj,
delikatnyj chelovek! -- stoit, rasteryanno smotrit na menya:
"Masha, ty?" Malen'kij, oborvannyj, nebrityj, ves' zaros ryzhej
shchetinoj, mokryj, drozhit ot holoda... YA dala emu vse, chto bylo u
menya v sumochke, on shvatil moyu ruku mokroj, ledyanoj ruchkoj,
stal celovat' ee i tryastis' ot slez. No chto zhe ya mogla sdelat'?
Tol'ko posylat' emu raza dva, tri v mesyac po sto, po dvesti
frankov, -- u menya v Parizhe shlyapnaya masterskaya, i ya dovol'no
prilichno zarabatyvayu. A syuda ya priehala otdohnut', pokupat'sya
-- i vot... Na dnyah uedu v Parizh. Vstretit'sya s nim, dat' emu
poshchechinu i tomu podobnoe -- ochen' glupaya mechta, i znaete, kogda
ya ponyala eto uzh kak sleduet? Vot tol'ko sejchas, blagodarya vam.
Stala rasskazyvat' i ponyala...
-- No vse-taki kak zhe on sbezhal?
-- Ah, v tom-to i delo, chto uzh ochen' podlo. Poselilis' my
v etom samom pansionchike, gde my s vami okazalis' sosedyami, --
eto posle otelya-to na Cap d'Antibes! -- i poshli odnazhdy
vecherom, vsego dnej desyat' tomu nazad, pit' chaj v kazino. Nu,
konechno, muzyka, neskol'ko tancuyushchih par, -- ya uzh bol'she prosto
videt' ne mogla bez otvrashcheniya vsego etogo, naglyadelas'
dostatochno! -- odnako sizhu, em pirozhnye, kotorye on zakazyvaet
dlya menya i dlya sebya i vse kak-to stranno smeetsya, -- posmotri,
posmotri, govorit pro muzykantov, nastoyashchie obez'yany, kak
topayut i krivlyayutsya! Potom otkryvaet pustoj portsigar, zovet
shassera, prikazyvaet emu prinesti anglijskih papiros, tot
prinosit, on rasseyanno govorit mersi, ya vam zaplachu posle chaya,
glyadit na svoi nogti i obrashchaetsya ko mne: "Uzhas kakie ruki!
Pojdu pomoyu..." Vstaet i uhodit...
-- I bol'she ne vozvrashchaetsya.
-- Da. A ya sizhu i zhdu. ZHdu desyat' minut, dvadcat',
polchasa, chas... Predstavlyaete vy eto sebe?
-- Predstavlyayu...
YA ochen' yasno predstavil sebe: sidyat za chajnym stolikom,
smotryat, molchat, po-raznomu dumayut o svoem merzkom polozhenii...
Za steklami bol'shih okon vechereyushchee nebo i glyanec, shtil' morya,
visyat temneyushchie vetvi pal'm, muzykanty, kak nezhivye, topayut
nogami v pol, duyut v instrumenty, b'yut v metallicheskie tarelki,
muzhchiny, sharkaya i kachayas' v lad im, napirayut na svoih dam,
budto tashcha ih k yavno opredelennoj celi... Malyj v kragah i v
nekotorom podobii zelenogo mundira podaet emu, pochtitel'no snyav
kartuz, pachku "High-Life"...
-- Nu i chto zhe? Vy sidite...
-- YA sizhu i chuvstvuyu, chto pogibayu. Muzykanty ushli, zal
opustel, zazhegsya elektricheskij svet...
-- Posineli okna...
-- Da, a ya vse ne mogu podnyat'sya s mesta: chto delat', kak
spastis'? V sumochke u menya vsego shest' frankov i kakaya-to
meloch'!
-- A on dejstvitel'no poshel v ubornuyu, sdelal tam chto
nuzhno, dumaya o svoej moshennicheskoj zhizni, potom zastegnulsya i
na cypochkah probezhal po koridoram k drugomu vyhodu, vyskochil na
ulicu... Pobojtes' Boga, podumajte, kogo vy lyubili! Iskat' ego,
mstit' emu? Za chto? Vy ne devochka, dolzhny byli videt', kto on i
v kakoe polozhenie vy popali. Pochemu zhe prodolzhali etu uzhasnuyu
vo vseh smyslah zhizn'?
Ona pomolchala, povela plechom:
-- Kogo ya lyubila? ne znayu. Byla, kak govoritsya,
potrebnost' lyubvi, kotoroj ya po-nastoyashchemu nikogda ne
ispytala... Kak muzhchina, on mne nichego ne daval i ne mog dat',
uzhe davno poteryal muzhskie sposobnosti... Dolzhna byla videt',
kto on i v kakoe polozhenie popala? Konechno, dolzhna, da ne
hotelos' videt', dumat' -- v pervyj raz v zhizni zhila takoj
zhizn'yu, etim porochnym prazdnikom, vsemi ego udovol'stviyami,
zhila v kakom-to navazhdenii. Zachem hotela gde-to vstretit' ego i
kak-to otomstit' emu? Opyat' navazhdenie, navyazchivaya ideya. Razve
ya ne chuvstvovala, chto, krome gadkogo i zhalkogo skandala, ya
nichego ne mogla sdelat'? No vy govorite: za chto? A vot za to,
chto eto vse-taki blagodarya emu ya tak nizko pala, zhila etoj
moshennicheskoj zhizn'yu, a glavnoe, za tot uzhas, pozor, kotoryj ya
perezhila v tot vecher v kazino, kogda on sbezhal iz klozeta!
Kogda ya, vne sebya, chto-to lgala v kasse kazino, vyvertyvalas',
umolyala vzyat' u menya v zalog do zavtra sumochku -- i kogda ee ne
vzyali i prezritel'no prostili mne i chaj, i pirozhnye, i
anglijskie papirosy! Poslala telegrammu v Parizh, poluchila na
tretij den' tysyachu frankov, poshla v kazino -- tam, ne glyadya na
menya, vzyali den'gi, dazhe schetik dali... Ah, milyj, nikakaya ya ne
Meduza, ya prosto baba i k tomu zhe ochen' chuvstvitel'naya,
odinokaya, neschastnaya, no pojmite zhe menya -- ved' i u kuricy
est' serdce! YA prosto bol'na byla vse eti dni s togo proklyatogo
vechera. I prosto sam Bog poslal mne vas, ya kak-to vdrug prishla
v sebya... Pustite moyu ruku, pora odevat'sya, skoro poezd iz
Sen-Rafaelya...
-- Bog s nim, -- skazal ya. -- Posmotrite luchshe krugom na
eti krasnye skaly, zelenyj zalivchik, koryavye sosny, poslushajte
etot rajskij skrezhet... Ezdit' syuda my teper' budem uzh vmeste.
Pravda?
-- Pravda.
-- Vmeste i v Parizh uedem.
-- Da.
-- A chto dal'she, ne stoit zagadyvat'.
-- Da, da.
-- Mozhno pocelovat' ruku?
-- Mozhno, mozhno...
13 iyunya 1944
V letnij vecher sidel v gostinoj, brencha na fortep'yano,
uslyhal na balkone ee shagi, diko udaril po klavisham i ne v lad
zakrichal, zapel:
Ne zaviduyu bogam,
Ne zaviduyu caryam,
Kak uvizhu ochi tomny,
Strojnyj stan i kosy temny!
Voshla v sinem sarafane, s dvumya dlinnymi temnymi kosami na
spine, v korallovom ozherel'e, usmehayas' sinimi glazami na
zagorelom lice:
-- |to vse pro menya? I ariya sobstvennoj kompozicii?
-- Da!
I opyat' udaril i zakrichal:
Ne zaviduyu bogam,
-- Nu i sluh zhe u vas!
-- Zato ya znamenityj zhivopisec. I krasiv, kak Leonid
Andreev. Na bedu vashu zaehal ya k vam!
-- On pugaet, a mne ne strashno, skazal Tolstoj pro vashego
Andreeva.
-- Posmotrim, posmotrim!
-- A dedushkin kostyl'?
-- Dedushka hot' i sevastopol'skij geroj, tol'ko s vidu
grozen. Ubezhim, povenchaemsya, potom kinemsya emu v nogi --
zaplachet i prostit...
V sumerki, pered uzhinom, kogda v povarskoj zharili pahuchie
bitki s lukom i v rosistom parke svezhelo, nosilis', stoya drug
protiv druga, na kachelyah v konce allei, vizzha kol'cami, duya
vetrom, razvevavshim ee podol. On, natyagivaya verevki i poddavaya
vzmah doski, delal strashnye glaza, ona, raskrasnevshis',
smotrela pristal'no, bessmyslenno i radostno.
-- Au! A von pervaya zvezda i molodoj mesyac i nebo nad
ozerom zelenoe-zelenoe -- zhivopisec, posmotrite, kakoj tonkij
serpik! Mesyac, mesyac, zolotye roga... Oj, my sorvemsya!
Sletev s vysoty i soskochiv na zemlyu, seli na dosku,
sderzhivaya vzvolnovannoe dyhanie i glyadya Drug na druga.
-- Nu chto? YA govoril!
-- CHto govoril?
-- Vy, uzhe vlyubleny v menya.
-- Mozhet byt'... Postojte, zovut k uzhinu... Au idem, idem!
-- Pogodite minutku. Pervaya zvezda, molodoj mesyac, zelenoe
nebo, zapah rosy, zapah iz kuhni, -- verno, opyat' moi lyubimye
bitki v smetane! -- i sinie glaza i prekrasnoe schastlivoe
lico...
-- Da, schastlivee etogo vechera, mne kazhetsya, v moej zhizni
uzhe ne budet...
-- Dante govoril o Beatriche: "V ee glazah -- nachalo lyubvi,
a konec -- v ustah". Itak? -- skazal on, berya ee ruku.
Ona zakryla glaza, klonyas' k nemu opushchennoj golovoj. On
obnyal ee plechi s myagkimi kosami, podnyal ee lico.
-- Konec v ustah?
-- Da...
Kogda shli po allee, on smotrel sebe pod nogi:
-- CHto zh nam teper' delat'? Idti k dedushke i, upav na
koleni, prosit' ego blagosloveniya? No kakoj zhe ya muzh?
-- Net, net, tol'ko ne eto.
-- A chto zhe?
-- Ne znayu. Pust' budet tol'ko to, chto est'... Luchshe uzh ne
budet.
10 aprelya 1945
Temnel moskovskij seryj zimnij den', holodno zazhigalsya gaz
v fonaryah, teplo osveshchalis' vitriny magazinov -- i razgoralas'
vechernyaya, osvobozhdayushchayasya ot dnevnyh del moskovskaya zhizn': gushche
i bodrej neslis' izvozchich'i sanki, tyazhelej gremeli
perepolnennye, nyryayushchie tramvai, -- v sumrake uzhe vidno bylo,
kak s shipeniem sypalis' s provodov zelenye zvezdy, --
ozhivlennee speshili po snezhnym trotuaram mutno cherneyushchie
prohozhie... Kazhdyj vecher mchal menya v etot chas na vytyagivayushchemsya
rysake moj kucher -- ot Krasnyh vorot k hramu Hrista Spasitelya:
ona zhila protiv nego; kazhdyj vecher ya vozil ee obedat' v
"Pragu", v "|rmitazh", v "Metropol'", posle obeda v teatry, na
koncerty, a tam k "YAru", v "Strel'nu"... CHem vse eto dolzhno
konchit'sya, ya ne znal i staralsya ne dumat', ne dodumyvat': bylo
bespolezno -- tak zhe, kak i govorit' s nej ob etom: ona raz
navsegda otvela razgovory o nashem budushchem; ona byla zagadochna,
neponyatna dlya menya, stranny byli i nashi s nej otnosheniya, --
sovsem blizki my vse eshche ne byli; i vse eto bez konca derzhalo
menya v nerazreshayushchemsya napryazhenii, v muchitel'nom ozhidanii -- i
vmeste s tem byl ya neskazanno schastliv kazhdym chasom,
provedennym vozle nee.
Ona zachem-to uchilas' na kursah, dovol'no redko poseshchala
ih, no poseshchala. YA kak-to sprosil: "Zachem?" Ona pozhala plechom:
"A zachem vse delaetsya na svete? Razve my ponimaem chto-nibud' v
nashih postupkah? Krome togo, menya interesuet istoriya..." ZHila
ona odna, -- vdovyj otec ee, prosveshchennyj chelovek znatnogo
kupecheskogo roda, zhil na pokoe v Tveri, chto-to, kak vse takie
kupcy, sobiral. V dome protiv hrama Spasitelya ona snimala radi
vida na Moskvu uglovuyu kvartiru na pyatom etazhe, vsego dve
komnaty, no prostornye i horosho obstavlennye. V pervoj mnogo
mesta zanimal shirokij tureckij divan, stoyalo dorogoe pianino,
na kotorom ona vse razuchivala medlennoe, somnambulicheski
prekrasnoe nachalo "Lunnoj sonaty", -- tol'ko odno nachalo, -- na
pianino i na podzerkal'nike cveli v granenyh vazah naryadnye
cvety, -- po moemu prikazu ej dostavlyali kazhduyu subbotu svezhie,
-- i kogda ya priezzhal k nej v subbotnij vecher, ona, lezha na
divane, nad kotorym zachem-to visel portret bosogo Tolstogo, ne
spesha protyagivala mne dlya poceluya ruku i rasseyanno govorila:
"Spasibo za cvety..." YA privozil ej korobki shokoladu, novye
knigi -- Gofmanstalya, SHniclera, Tetmajera, Pshibyshevskogo, -- i
poluchal vse to zhe "spasibo" i protyanutuyu tepluyu ruku, inogda
prikazanie sest' vozle divana, ne snimaya pal'to. "Neponyatno,
pochemu, -- govorila ona v razdum'e, gladya moj bobrovyj
vorotnik, -- no, kazhetsya, nichego ne mozhet byt' luchshe zapaha
zimnego vozduha, s kotorym vhodish' so dvora v komnatu..."
Pohozhe bylo na to, chto ej nichto ne nuzhno: ni cvety, ni knigi,
ni obedy, ni teatry, ni uzhiny za gorodom, hotya vse-taki cvety
byli u nee lyubimye i nelyubimye, vse knigi, kakie ya ej privozil,
ona vsegda prochityvala, shokoladu s容dala za den' celuyu korobku,
za obedami i uzhinami ela ne men'she menya, lyubila rasstegai s
nalim'ej uhoj, rozovyh ryabchikov v krepko prozharennoj smetane,
inogda govorila: "Ne ponimayu, kak eto ne nadoest lyudyam vsyu
zhizn', kazhdyj den' obedat', uzhinat'", -- no sama i obedala i
uzhinala s moskovskim ponimaniem dela. YAvnoj slabost'yu ee byla
tol'ko horoshaya odezhda, barhat, shelka, dorogoj meh...
My oba byli bogaty, zdorovy, molody i nastol'ko horoshi
soboj, chto v restoranah, na koncertah nas provozhali vzglyadami.
YA, buduchi rodom iz Penzenskoj gubernii, byl v tu poru krasiv
pochemu-to yuzhnoj, goryachej krasotoj, byl dazhe "neprilichno
krasiv", kak skazal mne odnazhdy odin znamenityj akter,
chudovishchno tolstyj chelovek, velikij obzhora i umnica. "CHert vas
znaet, kto vy, sicilianec kakoj-to", -- skazal on sonno; i
harakter byl u menya yuzhnyj, zhivoj, postoyanno gotovyj k
schastlivoj ulybke, k dobroj shutke. A u nee krasota byla
kakaya-to indijskaya, persidskaya: smuglo-yantarnoe lico,
velikolepnye i neskol'ko zloveshchie v svoej gustoj chernote
volosy, myagko blestyashchie, kak chernyj sobolij meh, brovi, chernye,
kak barhatnyj ugol', glaza; plenitel'nyj barhatisto-puncovymi
gubami rot ottenen byl temnym pushkom; vyezzhaya, ona chashche vsego
nadevala granatovoe barhatnoe plat'e i takie zhe tufli s
zolotymi zastezhkami (a na kursy hodila skromnoj kursistkoj,
zavtrakala za tridcat' kopeek v vegetarianskoj stolovoj na
Arbate); i naskol'ko ya byl sklonen k boltlivosti, k
prostoserdechnoj veselosti, nastol'ko ona byla chashche vsego
molchaliva: vse chto-to dumala, vse kak budto vo chto-to myslenno
vnikala; lezha na divane s knigoj v rukah, chasto opuskala ee i
voprositel'no glyadela pered soboj: ya eto videl, zaezzhaya inogda
k nej i dnem, potomu chto kazhdyj mesyac ona dnya tri-chetyre sovsem
ne vyhodila i ne vyezzhala iz domu, lezhala i chitala, zastavlyaya i
menya sest' v kreslo vozle divana i molcha chitat'.
-- Vy uzhasno boltlivy i neposedlivy, -- govorila ona, --
dajte mne dochitat' glavu...
-- Esli by ya ne byl boltliv i neposedliv, ya nikogda, mozhet
byt', ne uznal by vas, -- otvechal ya, napominaya ej etim nashe
znakomstvo: kak-to v dekabre, popav v Hudozhestvennyj kruzhok na
lekciyu Andreya Belogo, kotoryj pel ee, begaya i tancuya na
estrade, ya tak vertelsya i hohotal, chto ona, sluchajno
okazavshayasya v kresle ryadom so mnoj i sperva s nekotorym
nedoumeniem smotrevshaya na menya, tozhe nakonec rassmeyalas', i ya
totchas veselo obratilsya k nej.
-- Vse tak, -- govorila ona, -- no vse-taki pomolchite
nemnogo, pochitajte chto-nibud', pokurite...
-- Ne mogu ya molchat'! Ne predstavlyaete vy sebe vsyu silu
moej lyubvi k vam! Ne lyubite vy menya!
-- Predstavlyayu. A chto do moej lyubvi, to vy horosho znaete,
chto, krome otca i vas, u menya nikogo net na svete. Vo vsyakom
sluchae vy u menya pervyj i poslednij. Vam etogo malo? No
dovol'no ob etom. CHitat' pri vas nel'zya, davajte chaj pit'...
I ya vstaval, kipyatil vodu v elektricheskom chajnike na
stolike za otvalom divana, bral iz orehovoj gorki, stoyavshej v
uglu za stolikom, chashki, blyudechki, govorya chto pridet v golovu:
-- Vy dochitali "Ognennogo angela"?
-- Dosmotrela. Do togo vysokoparno, chto sovestno chitat'.
-- A otchego vy vchera vdrug ushli s koncerta SHalyapina?
-- Ne v meru razudal byl. I potom zheltovolosuyu Rus' ya
voobshche ne lyublyu.
-- Vse-to vam ne nravitsya!
-- Da, mnogoe...
"Strannaya lyubov'!" -- dumal ya i, poka zakipala voda,
stoyal, smotrel v okna. V komnate pahlo cvetami, i ona
soedinyalas' dlya menya s ih zapahom; za odnim oknom nizko lezhala
vdali ogromnaya kartina zarechnoj snezhno-sizoj Moskvy; v drugoe,
levee, byla vidna chast' Kremlya, naprotiv, kak-to ne v meru
blizko, belela slishkom novaya gromada Hrista Spasitelya, v
zolotom kupole kotorogo sinevatymi pyatnami otrazhalis' galki,
vechno vivshiesya vokrug nego... "Strannyj gorod! -- govoril ya
sebe, dumaya ob Ohotnom ryade, ob Iverskoj, o Vasilii Blazhennom.
-- Vasilij Blazhennyj -- i Spas-na-Boru, ital'yanskie sobory -- i
chto-to kirgizskoe v ostriyah bashen na kremlevskih stenah..."
Priezzhaya v sumerki, ya inogda zastaval ee na divane tol'ko
v odnom shelkovom arhaluke, otorochennom sobolem, -- nasledstvo
moej astrahanskoj babushki, skazala ona, -- sidel vozle nee v
polut'me, ne zazhigaya ognya, i celoval ee ruki, nogi,
izumitel'noe v svoej gladkosti telo... I ona nichemu ne
protivilas', no vse molcha. YA pominutno iskal ee zharkie guby --
ona davala ih, dysha uzhe poryvisto, no vse molcha. Kogda zhe
chuvstvovala, chto ya bol'she ne v silah vladet' soboj, otstranyala
menya, sadilas' i, ne povyshaya golosa, prosila zazhech' svet, potom
uhodila v spal'nyu. YA zazhigal, sadilsya na vertyashchijsya taburetik
vozle pianino i postepenno prihodil v sebya, ostyval ot goryachego
durmana. CHerez chetvert' chasa ona vyhodila iz spal'ni odetaya,
gotovaya k vyezdu, spokojnaya i prostaya, tochno nichego i ne bylo
pered etim:
-- Kuda nynche? V "Metropol'", mozhet byt'?
I opyat' ves' vecher my govorili o chem-nibud' postoronnem.
Vskore posle nashego sblizheniya ona skazala mne, kogda ya
zagovoril o brake:
-- Net, v zheny ya ne gozhus'. Ne gozhus', ne gozhus'...
|to menya ne obeznadezhilo. "Tam vidno budet!" -- skazal ya
sebe v nadezhde na peremenu ee resheniya so vremenem i bol'she ne
zagovarival o brake. Nasha nepolnaya blizost' kazalas' mne inogda
nevynosimoj, no i tut -- chto ostavalos' mne, krome nadezhdy na
vremya? Odnazhdy, sidya vozle nee v etoj vechernej temnote i
tishine, ya shvatilsya za golovu:
-- Net, eto vyshe moih sil! I zachem, pochemu nado tak
zhestoko muchit' menya i sebya!
Ona promolchala.
-- Da, vse-taki eto ne lyubov', ne lyubov'...
Ona rovno otozvalas' iz temnoty:
-- Mozhet byt'. Kto zhe znaet, chto takoe lyubov'?
-- YA, ya znayu! -- voskliknul ya. -- I budu zhdat', kogda i vy
uznaete, chto takoe lyubov', schast'e!
-- Schast'e, schast'e... "Schast'e nashe, druzhok, kak voda v
bredne: tyanesh' -- nadulos', a vytashchish' -- nichego netu".
-- |to chto?
-- |to tak Platon Karataev govoril P'eru.
YA mahnul rukoj:
-- Ah, Bog s nej, s etoj vostochnoj mudrost'yu!
I opyat' ves' vecher govoril tol'ko o postoronnem -- o novoj
postanovke Hudozhestvennogo teatra, o novom rasskaze
Andreeva.... S menya opyat' bylo dovol'no i togo, chto vot ya
sperva tesno sizhu s nej v letyashchih i raskatyvayushchihsya sankah,
derzha ee v gladkom mehe shubki, potom vhozhu s nej v lyudnuyu zalu
restorana pod marsh iz "Aidy", em i p'yu ryadom s nej, slyshu ee
medlennyj golos, glyazhu na guby, kotorye celoval chas tomu nazad,
-- da, celoval, govoril ya sebe, s vostorzhennoj blagodarnost'yu
glyadya na nih, na temnyj pushok nad nimi, na granatovyj barhat
plat'ya, na skat plech i oval grudej, obonyaya kakoj-to slegka
pryanyj zalah ee volos, dumaya: "Moskva, Astrahan', Persiya,
Indiya!" V restoranah za gorodom, k koncu uzhina, kogda vse
shumnej stanovilos' krugom v tabachnom dymu, ona, tozhe kurya i
hmeleya, vela menya inogda v otdel'nyj kabinet, prosila pozvat'
cygan, i oni vhodili narochito shumno, razvyazno: vperedi hora, s
gitaroj na goluboj lente cherez plecho, staryj cygan v kazakine s
galunami, s sizoj mordoj utoplennika, s goloj, kak chugunnyj
shar, golovoj, za nim cyganka-zapevalo s nizkim lbom pod
degtyarnoj chelkoj... Ona slushala pesni s tomnoj, strannoj
usmeshkoj... V tri, v chetyre chasa nochi ya otvozil ee domoj, na
pod容zde, zakryvaya ot schast'ya glaza, celoval mokryj meh ee
vorotnika i v kakom-to vostorzhennom otchayanii letel k Krasnym
vorotam. I zavtra i poslezavtra budet vse to zhe, dumal ya, --
vse ta zhe muka i vse to zhe schast'e... Nu chto zh -- vse-taki
schast'e, velikoe schast'e!
Tak proshel yanvar', fevral', prishla i proshla maslenica. V
Proshchenoe voskresen'e ona prikazala mne priehat' k nej v pyatom
chasu vechera. YA priehal, i ona vstretila menya uzhe odetaya, v
korotkoj karakulevoj shubke, v karakulevoj shlyapke, v chernyh
fetrovyh botikah.
-- Vse chernoe! -- skazal ya, vhodya, kak vsegda, radostno.
Glaza ee byli laskovy i tihi.
-- Ved' zavtra uzhe CHistyj ponedel'nik, -- otvetila ona,
vynuv iz karakulevoj mufty i davaya mne ruku v chernoj lajkovoj
perchatke. -- "Gospodi vladyko zhivota moego..." Hotite poehat' v
Novodevichij monastyr'?
YA udivilsya, no pospeshil skazat':
-- Hochu!
-- CHto zh vse kabaki da kabaki, -- pribavila ona. -- Vot
vchera utrom ya byla na Rogozhskom kladbishche...
YA udivilsya eshche bol'she:
-- Na kladbishche? Zachem? |to znamenitoe raskol'nich'e?
-- Da, raskol'nich'e. Dopetrovskaya Rus'! Horonili
arhiepiskopa. I vot predstav'te sebe: grob -- dubovaya koloda,
kak v drevnosti, zolotaya parcha budto kovanaya, lik usopshego
zakryt belym "vozduhom", shitym krupnoj chernoj vyaz'yu -- krasota
i uzhas. A u groba diakony s ripidami i trikiriyami...
-- Otkuda vy eto znaete? Ripidy, trikirii!
-- |to vy menya ne znaete.
-- Ne znal, chto vy tak religiozny.
-- |to ne religioznost'. YA ne znayu chto... No ya, naprimer,
chasto hozhu po utram ili po vecheram, kogda vy ne taskaete menya
po restoranam, v kremlevskie sobory, a vy dazhe i ne
podozrevaete etogo... Tak vot: diakony -- da kakie! Peresvet i
Oslyabya! I na dvuh klirosah dva hora, tozhe vse Peresvety:
vysokie, moguchie, v dlinnyh chernyh kaftanah, poyut,
pereklikayas', -- to odin hor, to drugoj, -- i vse v unison i ne
po notam, a po "kryukam". A mogila byla vnutri vylozhena
blestyashchimi elovymi vetvyami, a na dvore moroz, solnce, slepit
sneg... Da net, vy etogo ne ponimaete! Idem...
Vecher byl mirnyj, solnechnyj, s ineem na derev'yah; na
kirpichno-krovavyh stenah monastyrya boltali v tishine galki,
pohozhie na monashenok, kuranty to i delo tonko i grustno igrali
na kolokol'ne. Skripya v tishine po snegu, my voshli v vorota,
poshli po snezhnym dorozhkam po kladbishchu, -- solnce tol'ko chto
selo, eshche sovsem bylo svetlo, divno risovalis' na zolotoj emali
zakata serym korallom such'ya v inee, i tainstvenno teplilis'
vokrug nas spokojnymi, grustnymi ogon'kami neugasimye lampadki,
rasseyannye nad mogilami. YA shel za nej, s umileniem glyadel na ee
malen'kij sled, na zvezdochki, kotorye ostavlyali na snegu novye
chernye botiki -- ona vdrug obernulas', pochuvstvovav eto:
-- Pravda, kak vy menya lyubite! -- skazala ona s tihim
nedoumeniem, pokachav golovoj.
My postoyali vozle mogil |rtelya, CHehova. Derzha ruki v
opushchennoj mufte, ona dolgo glyadela na chehovskij mogil'nyj
pamyatnik, potom pozhala plechom:
-- Kakaya protivnaya smes' susal'nogo russkogo stilya i
Hudozhestvennogo teatra!
Stalo temnet', morozilo, my medlenno vyshli iz vorot, vozle
kotoryh pokorno sidel na kozlah moj Fedor.
-- Poezdim eshche nemnozhko, -- skazala ona, -- potom poedem
est' poslednie bliny k Egorovu... Tol'ko ne shibko, Fedor, --
pravda?
-- Slushayu-s.
-- Gde-to na Ordynke est' dom, gde zhil Griboedov. Poedem
ego iskat'...
I my zachem-to poehali na Ordynku, dolgo ezdili po kakim-to
pereulkam v sadah, byli v Gribosdovskom pereulke; no kto zh mog
ukazat' nam, v kakom dome zhil Griboedov, -- prohozhih ne bylo ni
dushi, da i komu iz nih mog byt' nuzhen Griboedov? Uzhe davno
stemnelo, rozoveli za derev'yami v inee osveshchennye okna...
-- Tut est' eshche Marfo-Mariinskaya obitel', -- skazala ona.
YA zasmeyalsya:
-- Opyat' v obitel'?
-- Net, eto ya tak...
V nizhnem etazhe v traktire Egorova v Ohotnom ryadu bylo
polno lohmatymi, tolsto odetymi izvozchikami, rezavshimi stopki
blinov, zalityh sverh mery maslom i smetanoj, bylo parno, kak v
bane. V verhnih komnatah, tozhe ochen' teplyh, s nizkimi
potolkami, starozavetnye kupcy zapivali ognennye bliny s
zernistoj ikroj zamorozhennym shampanskim. My proshli vo vtoruyu
komnatu, gde v uglu, pered chernoj doskoj ikony Bogorodicy
Troeruchicy, gorela lampadka, seli za dlinnyj stol na chernyj
kozhanyj divan... Pushok na ee verhnej gube byl v inee, yantar'
shchek slegka rozovel, chernota rajka sovsem slilas' s zrachkom, --
ya ne mog otvesti vostorzhennyh glaz ot ee lica. A ona govorila,
vynimaya platochek iz dushistoj mufty:
-- Horosho! Vnizu dikie muzhiki, a tut bliny s shampanskim i
Bogorodica Troeruchica. Tri ruki! Ved' eto Indiya! Vy -- barin,
vy ne mozhete ponimat' tak, kak ya, vsyu etu Moskvu.
-- Mogu, mogu! -- otvechal ya. -- I davajte zakazhem obed
silen!
-- Kak eto "silen"?
-- |to znachit -- sil'nyj. Kak zhe vy ne znaete? "Reche
Gyurgi..."
-- Kak horosho! Gyurgi!
-- Da, knyaz' YUrij Dolgorukij. "Reche Gyurgi ko Svyatoslavu,
knyazyu Severskomu: "Pridi ko mne, brate, v Moskovu" i povele
ustroit' obed silen".
-- Kak horosho. I vot tol'ko v kakih-nibud' severnyh
monastyryah ostalas' teper' eta Rus'. Da eshche v cerkovnyh
pesnopeniyah. Nedavno ya hodila v Zachat'evskij monastyr' -- vy
predstavit' sebe ne mozhete, do chego divno poyut tam stihiry! A v
CHudovom eshche luchshe. YA proshlyj god vse hodila tuda na Strastnoj.
Ah, kak bylo horosho! Vezde luzhi, vozduh uzh myagkij, na dushe
kak-to nezhno, grustno i vse vremya eto chuvstvo rodiny, ee
stariny... Vse dveri v sobore otkryty, ves' den' vhodit i
vyhodit prostoj narod, ves' den' sluzhby... Oh, ujdu ya
kuda-nibud' v monastyr', v kakoj-nibud' samyj gluhoj,
vologodskij, vyatskij!
YA hotel skazat', chto togda i ya ujdu ili zarezhu
kogo-nibud', chtoby menya zagnali na Sahalin, zakuril, zabyvshis'
ot volneniya, no podoshel polovoj v belyh shtanah i beloj rubahe,
podpoyasannyj malinovym zhgutom, pochtitel'no napomnil:
-- Izvinite, gospodin, kurit' u nas nel'zya...
I totchas, s osoboj ugodlivost'yu, nachal skorogovorkoj:
-- K blinam chto prikazhete? Domashnego travnichku? Ikorki,
semushki? K ushice u nas heres na redkost' horosh est', a k
navazhke...
-- I k navazhke heresu, -- pribavila ona, raduya menya dobroj
razgovorchivost'yu, kotoraya ne pokidala ee ves' vecher. I ya uzhe
rasseyanno slushal, chto ona govorila dal'she. A ona govorila s
tihim svetom v glazah:
-- YA russkoe letopisnoe, russkie skazaniya tak lyublyu, chto
do teh por perechityvayu to, chto osobenno nravitsya, poka naizust'
ne zauchu. "Byl v russkoj zemle gorod, nazvaniem Murom, v nem zhe
samoderzhstvoval blagovernyj knyaz', imenem Pavel. I vselil k
zhene ego diavol letuchego zmeya na blud. I sej zmej yavlyalsya ej v
estestve chelovecheskom, zelo prekrasnom..."
YA shutya sdelal strashnye glaza:
-- Oj, kakoj uzhas!
Ona, ne slushaya, prodolzhala:
-- Tak ispytyval ee Bog. "Kogda zhe prishlo vremya ee
blagostnoj konchiny, umolili Boga sej knyaz' i knyaginya
prestavit'sya im v edin den'. I sgovorilis' byt' pogrebennymi v
edinom grobu. I veleli vytesat' v edinom kamne dva grobnyh
lozha. I obleklis', takozhde edinovremenno, v monasheskoe
odeyanie..."
I opyat' moya rasseyannost' smenilas' udivleniem i dazhe
trevogoj: chto eto s nej nynche?
I vot, v etot vecher, kogda ya otvez ee domoj sovsem ne v
obychnoe vremya, v odinnadcatom chasu, ona, prostyas' so mnoj na
pod容zde, vdrug zaderzhala menya, kogda ya uzhe sadilsya v sani:
-- Pogodite. Zaezzhajte ko mne zavtra vecherom ne ran'she
desyati. Zavtra "kapustnik" Hudozhestvennogo teatra.
-- Tak chto? -- sprosil ya. -- Vy hotite poehat' na etot
"kapustnik"?
-- Da.
-- No vy zhe govorili, chto ne znaete nichego poshlee etih
"kapustnikov"!
-- I teper' ne znayu. I vse-taki hochu poehat'.
YA myslenno pokachal golovoj, -- vse prichudy, mos, nevskie
prichudy! -- i bodro otozvalsya:
-- Ol rajt!
V desyat' chasov vechera na drugoj den', podnyavshis' v lifte k
ee dveri, ya otvoril dver' svoim klyuchikom i ne srazu voshel iz
temnoj prihozhej: za nej bylo neobychno svetlo, vse bylo zazhzheno,
-- lyustry, kandelyabry po bokam zerkala i vysokaya lampa pod
legkim abazhurom za izgolov'em divana, a pianino zvuchalo nachalom
"Lunnoj sonaty" -- vse povyshayas', zvucha chem dal'she, tem vse
tomitel'nee, prizyvnee, v somnambulicheski-blazhennoj grusti. YA
zahlopnul dver' prihozhej, -- zvuki oborvalis', poslyshalsya shoroh
plat'ya. YA voshel -- ona pryamo i neskol'ko teatral'no stoyala
vozle pianino v chernom barhatnom plat'e, delavshem ee ton'she,
blistaya ego naryadnost'yu, prazdnichnym uborom smol'nyh volos,
smugloj yantarnost'yu obnazhennyh ruk, plech, nezhnogo, polnogo
nachala grudej, sverkaniem almaznyh serezhek vdol' chut'
pripudrennyh shchek, ugol'nym barhatom glaz i barhatistym purpurom
gub; na viskah polukolechkami zagibalis' k glazam chernye
losnyashchiesya kosichki, pridavaya ej vid vostochnoj krasavicy s
lubochnoj kartinki.
-- Vot esli by ya byla pevica i pela na estrade, -- skazala
ona, glyadya na moe rasteryannoe lico, -- ya by otvechala na
aplodismenty privetlivoj ulybkoj i legkimi poklonami vpravo i
vlevo, vverh i v parter, a sama by nezametno, no zabotlivo
otstranyala nogoj shlejf, chtoby ne nastupit' na nego...
Na "kapustnike" ona mnogo kurila i vse prihlebyvala
shampanskoe, pristal'no smotrela na akterov, s bojkimi vykrikami
i pripevami izobrazhavshih nechto budto by parizhskoe, na bol'shogo
Stanislavskogo s belymi volosami i chernymi brovyami i plotnogo
Moskvina v pensne na korytoobraznom lice, -- oba s narochitoj
ser'eznost'yu i staratel'nost'yu, padaya nazad, vydelyvali pod
hohot publiki otchayannyj kankan. K nam podoshel s bokalom v ruke,
blednyj ot hmelya, s krupnym potom na lbu, na kotoryj svisal
klok ego belorusskih volos, Kachalov, podnyal bokal i, s delannoj
mrachnoj zhadnost'yu glyadya na nee, skazal svoim nizkim akterskim
golosom:
-- Car'-devica, SHamahanskaya carica, tvoe zdorov'e!
I ona medlenno ulybnulas' i choknulas' s nim. On vzyal ee
ruku, p'yano pripal k nej i chut' ne svalilsya s nog. Spravilsya i,
szhav zuby, vzglyanul na menya:
-- A eto chto za krasavec? Nenavizhu!
Potom zahripela, zasvistala i zagremela, vpripryzhku
zatopala pol'koj sharmanka -- i k nam, skol'zya, podletel
malen'kij, vechno kuda-to speshashchij i smeyushchijsya Sulerzhickij,
izognulsya, izobrazhaya gostinodvorskuyu galantnost', pospeshno
probormotal:
-- Dozvol'te priglasit' na polechku Tranblan...
I ona, ulybayas', podnyalas' i, lovko, korotko pritopyvaya,
sverkaya serezhkami, svoej chernotoj i obnazhennymi plechami i
rukami, poshla s nim sredi stolikov, provozhaemaya voshishchennymi
vzglyadami i rukopleskaniyami, mezh tem kak on, zadrav golovu,
krichal kozlom:
Pojdem, pojdem poskoree
S toboj pol'ku tancevat'!
V tret'em chasu nochi ona vstala, prikryv glaza. Kogda my
odelis', posmotrela na moyu bobrovuyu shapku, pogladila bobrovyj
vorotnik i poshla k vyhodu, govorya ne to shutya, ne to ser'ezno:
-- Konechno, krasiv. Kachalov pravdu skazal... "Zmej v
estestve chelovecheskom, zelo prekrasnom..."
Dorogoj molchala, klonya golovu ot svetloj lunnoj meteli,
letevshej navstrechu. Polnyj mesyac nyryal v oblakah nad Kremlem,
-- "kakoj-to svetyashchijsya cherep", -- skazala ona. Na Spasskoj
bashne chasy bili tri, -- eshche skazala:
-- Kakoj drevnij zvuk, chto-to zhestyanoe i chugunnoe. I vot
tak zhe, tem zhe zvukom bilo tri chasa nochi i v pyatnadcatom veke.
I vo Florencii sovsem takoj zhe boj, on tam napominal mne
Moskvu...
Kogda Fedor osadil u pod容zda, bezzhiznenno prikazala:
-- Otpustite ego...
Porazhennyj, -- nikogda ne pozvolyala ona podnimat'sya k nej
noch'yu, -- ya rasteryanno skazal:
-- Fedor, ya vernus' peshkom...
I my molcha potyanulis' vverh v lifte, voshli v nochnoe teplo
i tishinu kvartiry s postukivayushchimi molotochkami v kaloriferah. YA
snyal s nee skol'zkuyu ot snega shubku, ona sbrosila s volos na
ruki mne mokruyu puhovuyu shal' i bystro proshla, shursha nizhnej
shelkovoj yubkoj, v spal'nyu. YA razdelsya, voshel v pervuyu komnatu i
s zamirayushchim tochno nad propast'yu serdcem sel na tureckij divan.
Slyshny byli ee shagi za otkrytymi dveryami osveshchennoj spal'ni,
to, kak ona, ceplyayas' za shpil'ki, cherez golovu styanula s sebya
plat'e... YA vstal i podoshel k dveryam: ona, tol'ko v odnih
lebyazh'ih tufel'kah, stoyala, obnazhennoj spinoj ko mne, pered
tryumo, raschesyvaya cherepahovym grebnem chernye niti dlinnyh
visevshih vdol' lica volos.
-- Vot vse govoril, chto ya malo o nem dumayu, -- skazala
ona, brosiv greben' na podzerkal'nik i, otkidyvaya volosy na
spinu, povernulas' ko mne. -- Net, ya dumala...
Na rassvete ya pochuvstvoval ee dvizhenie. Otkryl glaza --
ona v upor smotrela na menya. YA pripodnyalsya iz tepla posteli i
ee tela, ona sklonilas' ko mne, tiho i rovno govorya:
-- Nynche vecherom ya uezzhayu v Tver'. Nadolgo li, odin Bog
znaet...
I prizhalas' svoej shchekoj k moej, -- ya chuvstvoval, kak
morgaet ee mokraya resnica:
-- YA vse napishu, kak tol'ko priedu. Vse napishu o budushchem.
Prosti, ostav' menya teper', ya ochen' ustala...
I legla na podushku.
YA ostorozhno odelsya, robko poceloval ee v volosy i na
cypochkah vyshel na lestnicu, uzhe svetleyushchuyu blednym svetom. SHel
peshkom po molodomu lipkomu snegu, -- meteli uzhe ne bylo, vse
bylo spokojno i uzhe daleko vidno vdol' ulic, pahlo i snegom i
iz pekaren. Doshel do Iverskoj, vnutrennost' kotoroj goryacho
pylala i siyala celymi kostrami svechej, stal v tolpe staruh i
nishchih na rastoptannyj sneg na koleni, snyal shapku... Kto-to
potrogal menya za plecho -- ya posmotrel: kakaya-to neschastnejshaya
starushonka glyadela na menya, morshchas' ot zhalostnyh slez:
-- Oh, ne ubivajsya, ne ubivajsya tak! Greh, greh!
Pis'mo, poluchennoe mnoyu nedeli cherez dve posle togo, bylo
kratko -- laskovaya, no tverdaya pros'ba ne zhdat' ee bol'she, ne
pytat'sya iskat', videt': "V Moskvu ne vernus', pojdu poka na
poslushanie, potom, mozhet byt', reshus' na postrig... Pust' Bog
dast sil ne otvechat' mne -- bespolezno dlit' i uvelichivat' nashu
muku..."
YA ispolnil ee pros'bu. I dolgo propadal po samym gryaznym
kabakam, spivalsya, vsyacheski opuskayas' vse bol'she i bol'she.
Potom stal ponemnogu opravlyat'sya -- ravnodushno, beznadezhno...
Proshlo pochti dva goda s togo CHistogo ponedel'nika...
V chetyrnadcatom godu, pod Novyj god, byl takoj zhe tihij,
solnechnyj vecher, kak tot, nezabvennyj. YA vyshel iz domu, vzyal
izvozchika i poehal v Kreml'. Tam zashel v pustoj Arhangel'skij
sobor, dolgo stoyal, ne molyas', v ego sumrake, glyadya na slaboe
mercan'e starogo zolota ikonostasa i nadmogil'nyh plit
moskovskih carej, -- stoyal, tochno ozhidaya chego-to, v toj osoboj
tishine pustoj cerkvi, kogda boish'sya vzdohnut' v nej. Vyjdya iz
sobora, velel izvozchiku ehat' na Ordynku, shagom ezdil, kak
togda, po temnym pereulkam v sadah s osveshchennymi pod nimi
oknami, proehal po Griboedovskomu pereulku -- i vse plakal,
plakal...
Na Ordynke ya ostanovil izvozchika u vorot Marfo-Mariinskoj
obiteli: tam vo dvore cherneli karety, vidny byli raskrytye
dveri nebol'shoj osveshchennoj cerkvi, iz dverej gorestno i
umilenno neslos' penie devich'ego hora. Mne pochemu-to zahotelos'
nepremenno vojti tuda. Dvornik u vorot zagorodil mne dorogu,
prosya myagko, umolyayushche:
-- Nel'zya, gospodin, nel'zya!
-- Kak nel'zya? V cerkov' nel'zya?
-- Mozhno, gospodin, konechno, mozhno, tol'ko proshu vas
za-radi Boga, ne hodite, tam sichas velikaya knyaginya El'zavet
Fedrovna i velikij knyaz' Mitrij Palych...
YA sunul emu rubl' -- on sokrushenno vzdohnul i propustil.
No tol'ko ya voshel vo dvor, kak iz cerkvi pokazalis' nesomye na
rukah ikony, horugvi, za nimi, vsya v belom, dlinnom,
tonkolikaya, v belom obruse s nashitym na nego zolotym krestom na
lbu, vysokaya, medlenno, istovo idushchaya s opushchennymi glazami, s
bol'shoj svechoj v ruke, velikaya knyaginya; a za neyu tyanulas' takaya
zhe belaya verenica poyushchih, s ogon'kami svechek u lic, inokin' ili
sester, -- uzh ne znayu, kto byli oni i kuda shli. YA pochemu-to
ochen' vnimatel'no smotrel na nih. I vot odna iz idushchih
poseredine vdrug podnyala golovu, krytuyu belym platom, zagorodiv
svechku rukoj, ustremila vzglyad temnyh glaz v temnotu, budto kak
raz na menya... CHto ona mogla videt' v temnote, kak mogla ona
pochuvstvovat' moe prisutstvie? YA povernulsya i tiho vyshel iz
vorot.
12 maya 1944
Letnij zharkij den', v pole, za sadom staroj usad'by, davno
zabroshennoe kladbishche, -- bugry v vysokih cvetah i travah i
odinokaya, vsya diko zarosshaya cvetami i travami, krapivoj i
tatarnikom, razrushayushchayasya kirpichnaya chasovnya. Deti iz usad'by,
sidya pod chasovnej na kortochkah, zorkimi glazami zaglyadyvayut v
uzkoe i dlinnoe razbitoe okno na urovne zemli. Tam nichego ne
vidno, ottuda tol'ko holodno duet. Vezde svetlo i zharko, a tam
temno i holodno: tam, v zheleznyh yashchikah, lezhat kakie-to dedushki
i babushki i eshche kakoj-to dyadya, kotoryj sam sebya zastrelil. Vse
eto ochen' interesno i udivitel'no: u nas tut solnce, cvety,
travy, muhi, shmeli, babochki, my mozhem igrat', begat', nam
zhutko, no i veselo sidet' na kortochkah, a oni vsegda lezhat tam
v temnote, kak noch'yu, v tolstyh i holodnyh zheleznyh yashchikah;
dedushki i babushki vse starye, a dyadya eshche molodoj...
-- A zachem on sebya zastrelil?
-- On byl ochen' vlyublen, a kogda ochen' vlyublen, vsegda
strelyayut sebya...
V sinem more neba ostrovami stoyat koe-gde belye prekrasnye
oblaka, teplyj veter s polya neset sladkij zapah cvetushchej rzhi. I
chem zharche i radostnej pechet solnce, tem holodnee duet iz t'my,
iz okna.
2 iyulya 1944
-- |ti dalekie dni v Iudee, sdelavshie menya na vsyu zhizn'
hromym, kalekoj, byli v samuyu schastlivuyu poru moej molodosti,
-- govoril vysokij, strojnyj chelovek, zheltovatyj licom, s
karimi blestyashchimi glazami i korotkimi, melko-kurchavymi
serebryanymi volosami, hodivshij vsegda s kostylem po prichine ne
sgibavshejsya v kolene levoj nogi. -- YA uchastvoval togda v
nebol'shoj ekspedicii, imevshej cel'yu issledovanie vostochnyh
beregov Mertvogo morya, legendarnyh mest Sodoma i Gomorry, zhil v
Ierusalime, podzhidaya svoih sputnikov, zaderzhavshihsya v
Konstantinopole, i sovershaya poezdki v odnu iz beduinskih
stoyanok po doroge v Ierihon, k shejhu Aidu, kotorogo mne
rekomendovali ierusalimskie arheologi i kotoryj vzyalsya
oborudovat' vse nuzhnoe dlya nashej ekspedicii i lichno vesti se. V
pervyj raz ya s容zdil k nemu dlya peregovorov s provodnikom, na
drugoj den' on sam priehal ko mne v Ierusalim; potom ya stal
ezdit' v ego stoyanku odin, kupiv u nego zhe chudesnuyu verhovuyu
kobylku, -- stal ezdit' dazhe ne v meru chasto... Byla vesna,
Iudeya tonula v radostnom solnechnom bleske, vspominalas' "Pesn'
Pesnej"; "Zima uzhe proshla, cvety pokazalis' na zemle, vremya
pesen nastalo, golos gorlicy slyshen, vinogradnye lozy,
rascvetaya, izdayut blagouhanie..." Tam, na etom drevnem puti k
Ierihonu, v kamenistoj Iudejskoj pustyne, vse, kak vsegda, bylo
mertvo, diko, golo, slepilo znoem i peskami. No i tam, v eti
svetonosnye vesennie dni, vse kazalos' mne beskonechno
radostnym, schastlivym: v pervyj raz byl ya togda na Vostoke,
sovershenno novyj mir videl pered soboyu, a v etom mire -- nechto
neobyknovennoe: plemyannicu Aida.
Iudejskaya pustynya -- eto celaya strana, neuklonno
spuskayushchayasya do samoj Iordanskoj doliny, holmy, perevaly, to
kamenistye, to peschanye, koe-gde porosshie zhestkoj
rastitel'nost'yu, obitaemye tol'ko zmeyami, kuropatkami,
pogruzhennye v vechnoe molchanie. Zimoyu tam, kak vsyudu v Iudee,
l'yut dozhdi, duyut ledyanye vetry; vesnoyu, letom, osen'yu -- to zhe
mogil'noe spokojstvie, odnoobrazie, no solnechnyj znoj,
solnechnyj son. V loshchinah, gde popadayutsya kolodcy, vidny sledy
beduinskih stoyanok: pepel kostrov, kamni, slozhennye krugami ili
kvadratami, na kotoryh ukreplyayut shatry... A ta stoyanka, kuda ya
ezdil, gde shejhom byl Aid, yavlyala takuyu kartinu: shirokij
peschanyj log mezhdu holmami i v nem nebol'shoj stan shatrov iz
chernogo vojloka, ploskih, chetyrehugol'nyh i dovol'no mrachnyh
svoej chernotoj na zheltizne peskov. Priezzhaya, ya postoyanno videl
tleyushchie kuchki kizyaka pered nekotorymi shatrami, sredi shatrov --
tesnotu: vsyudu sobaki, loshadi, muly, kozy -- do sih por ne
ponimayu, chem i gde vse eto kormilos', -- mnozhestvo golyh,
chernomazyh, kurchavyh detej, zhenshchiny i muzhchiny, pohozhie odni na
cygan, drugie na negrov, hotya ne tolstogubyh... I stranno bylo
videt', kak teplo, nesmotrya na znoj, byli odety muzhchiny:
kubovaya rubaha do kolen, vatnaya kurtka, a sverhu aba, to est'
ochen' dlinnaya i tyazhelaya, shirokoplechaya hlamida iz pegoj shersti,
polosatoj v dva cveta -- chernogo i belogo; na golove kefije --
zheltyj s krasnymi polosami platok, raspushchennyj po plecham,
visyashchij vdol' shchek i v dva raza ohvachennyj na makushke tozhe
pegim, dvucvetnym sherstyanym zhgutom. Vse eto sostavlyalo polnuyu
protivopolozhnost' zhenskoj odezhde: u zhenshchin na golovy nakinuty
kubovye platki, lica otkryty, na tele odna dlinnaya kubovaya
rubaha s ostrymi, padayushchimi chut' ne do zemli rukavami; muzhchiny
obuty v grubye bashmaki, podbitye zhelezkami, zhenshchiny hodyat
bosymi, i u vseh stupni chudesnye, podvizhnye i ot zagara uzh
sovsem kak ugol'. Muzhchiny kuryat trubki, zhenshchiny tozhe...
Kogda ya vo vtoroj raz, bez provodnika, priehal v stoyanku,
menya prinyali uzhe kak druga. SHater Aida byl samyj prostornyj, i
ya zastal v nem celoe sobranie pozhilyh beduinov, sidevshih vokrug
chernyh vojlochnyh sten shatra s podnyatymi dlya vhoda polami. Aid
vyshel mne navstrechu, sdelal poklon i prikladyvanie pravoj ruki
k gubam i ko lbu. Vojdya v shater vperedi ego, ya podozhdal, poka
on sel na kover posredi shatra, potom sdelal to, chto sdelal on
mne pri vstreche, to, chto vsegda polagaetsya -- tot zhe poklon i
prikladyvanie pravoj ruki k gubam i ko lbu, -- sdelal neskol'ko
raz, po chislu vseh sidyashchih; potom sel vozle Aida i, sidya, opyat'
sdelal to zhe samoe; mne, konechno, otvechali tem zhe. Govorili
tol'ko my s hozyainom, -- kratko i medlenno: tak tozhe polagalos'
po obychayu, da i ne ochen' svedushch byl ya togda v razgovornom
arabskom yazyke; prochie kurili i molchali. A za shatrom mezh tem
gotovilos' mne i gostyam ugoshchenie. Obychno beduiny edyat hybyz, --
kukuruznye lepeshki -- varenoe psheno s koz'im molokom... No
nepremennoe ugoshchenie gostya -- haruf: baran, kotorogo zharyat v
yamke, vyrytoj v peske, navalivaya na nego plasty tleyushchego
kizyaka. Posle barana ugoshchayut kofeem, no vsegda bez sahara. I
vot vse sideli i ugoshchalis' kak ni v chem ne byvalo, hotya v teni
vojlochnogo shatra stoyala adski goryachaya duhota i smotret' v ego
shiroko raskrytye poly bylo prosto strashno: peski vdali tak
sverkali, chto, kazalos', na glazah plavilis'. SHejh za kazhdym
slovom govoril mne: havadzha, gospodin, a ya emu: pochtennejshij
shejh bedavi (to est' syn pustyni, beduin)... Kstati, znaete li
vy, kak po-arabski nazyvaetsya Iordan? Ochen' prosto: SHariat, chto
znachit vsego-navsego vodopoj.
Aid byl let pyatidesyati, nevysok, shirok v kosti, hud i
ochen' krepok; lico -- obozhzhennyj kirpich, glaza prozrachnye,
serye, pronzitel'nye; mednaya boroda s prosed'yu, zhestkaya,
nebol'shaya, podstrizhennaya, i takie zhe podstrizhennye usy, --
beduiny to i drugoe vsegda podstrigayut; obut, kak vse, v
tolstye podkovannye bashmaki. Kogda on byl u menya v Ierusalime,
na poyase u nego byl kinzhal, v rukah dlinnaya vintovka.
YA uvidal ego plemyannicu v tot samyj den', kogda sidel u
nego v shatre uzhe "kak drug"; ona proshla mimo shatra, derzhas'
pryamo, nesya na golove bol'shuyu zhestyanku s vodoj, priderzhivaya ee
pravoj rukoyu. Ne znayu, skol'ko let ej bylo, dumayu, chto ne
bol'she vosemnadcati, uznal vposledstvii odno -- chetyre goda
pered tem ona byla zamuzhem, a v tot god ovdovela, ne imev
detej, i pereshla v shater dyadi, buduchi sirotoj i ochen' bednoj.
"Oglyanis', oglyanis', Sulamif'!" -- podumal ya. (Ved' Sulamif'
byla, verno, pohozha na nee: "Devy ierusalimskie, cherna ya i
prekrasna".) I, prohodya mimo shatra, ona slegka povernula
golovu, povela na menya glazami: glaza eti byli neobyknovenno
temnye, tainstvennye, lico pochti chernoe, guby lilovye, krupnye
-- v tu minutu oni bol'she vsego porazili menya... Vprochem, odni
li oni! Porazilo vse: udivitel'naya ruka, obnazhivshayasya do plecha,
derzhavshaya na golove zhestyanku, medlennye, izvilistye dvizheniya
tela pod dlinnoj kubovoj rubahoj, polnye grudi, podnimavshie etu
rubahu... I nuzhno zhe bylo sluchit'sya tak, chto vskore posle etogo
ya vstretil ee v Ierusalime u YAffskih vorot! Ona shla v tolpe
navstrechu mne i na etot raz nesla na golove chto-to zavernutoe v
holst. Uvidav menya, priostanovilas'. YA kinulsya k nej.
-- Ty uznala menya?
Ona slegka potrepala svobodnoj levoj rukoj po plechu menya,
usmehnulas':
-- Uznala, havadzha.
-- CHto eto ty nesesh'?
-- Kozij syr nesu.
-- Komu?
-- Vsem.
-- Znachit, prodavat'? Tak nesi ego ko mne.
-- Kuda?
-- Da vot syuda, v gostinicu...
YA zhil kak raz u YAffskih vorot, v uzkom vysokom dome,
slitom s drugimi domami, po levuyu storonu toj nebol'shoj
ploshchadi, ot kotoroj idet stupenchataya "Ulica carya Davida" --
temnyj, krytyj gde holstami, a gde drevnimi kamennymi svodami
hod mezhdu takimi zhe drevnimi masterskimi i lavkami. I ona bez
vsyakoj robosti poshla vperedi menya po krutoj i tesnoj kamennoj
lestnice etogo doma, slegka otkinuvshis', svobodno napryagaya svoe
izvivayushcheesya telo, nastol'ko obnazhiv pravuyu ruku, derzhavshuyu na
golove na kubovom platke krug syru v holste, chto vidny byli
gustye chernye volosy ee podmyshki. Na odnom povorote lestnicy
ona priostanovilas': tam, gluboko vnizu za uzkim oknom, viden
byl drevnij "Vodoem proroka Iezekiilya", zelenovataya voda
kotorogo lezhala, kak v kolodce, v kvadrate sosednih sploshnyh
domovyh sten s reshetchatymi okoshechkami, -- ta samaya voda, v
kotoroj kupalas' Virsafiya, zhena Uriya, nagotoj svoej plenivshaya
carya Davida. Priostanovyas', ona zaglyanula v okno i,
obernuvshis', s radostnym udivleniem vzglyanula na menya svoimi
udivitel'nymi glazami. YA ne uderzhalsya, poceloval ee goloe
predplech'e -- ona vzglyanula na menya voprositel'no: pocelui ne v
obychae u beduinov. Vojdya v moyu komnatu, ona polozhila svoj
svertok na stol i protyanula ko mne ladon' pravoj ruki. YA
polozhil v ladon' neskol'ko mednyh monet, potom, zamiraya ot
volneniya, vynul i pokazal ej zolotoj funt. Ona ponyala i
opustila resnic, pokorno sklonila golovu i zakryla glaza
vnutrennim sgibom loktya, navznich' legla na krovat', medlenno
obnazhaya nogi, prokopchennye solncem, vskidyvaya zhivot prizyvnymi
tolchkami....
-- Kogda opyat' prinesesh' syr? -- sprosil ya, provozhaya ee
cherez chas na lestnicu.
Ona legon'ko pomotala golovoj:
-- Skoro nel'zya.
I pokazala mne pyat' pal'cev: pyat' dnej. Nedeli cherez dve,
kogda ya uezzhal ot Aida i ot容hal uzhe dovol'no daleko, szadi
menya hlopnul vystrel -- i pulya s takoj siloj udarilas' v kamen'
peredo mnoj, chto on zadymilsya. YA podnyal loshad' vskach',
prignuvshis' k sedlu, -- hlopnul vtoroj vystrel, i chto-to krepko
hlestnulo mne pod koleno levoj nogi. YA skakal do samogo
Ierusalima, glyadya vniz na svoj sapog, po kotoromu, penyas',
lilas' krov'... Divlyus' do sih por, kak mog Aid dva raza
promahnut'sya. Divlyus' i tomu, otkuda on mog uznat', chto eto ya
pokupal kozij syr u nee.
1946
|to sluchilos' v odnoj gluhoj goristoj mestnosti na yuge
Ispanii.
Byla iyun'skaya noch', bylo polnolunie, nebol'shaya luna stoyala
v zenite, no svet ee, slegka rozovatyj, kak eto byvaet v zharkie
nochi posle kratkih dnevnyh livnej, stol' obychnyh v poru
cveteniya lilij, vse zhe tak yarko ozaryal perevaly nevysokih gor,
pokrytyh nizkoroslym yuzhnym lesom, chto glaz yasno razlichal ih do
samyh gorizontov.
Uzkaya dolina shla mezhdu etimi perevalami na sever. I v teni
ot ih vozvyshennostej s odnoj storony, v mertvoj tishine etoj
pustynnoj nochi, odnoobrazno shumel gornyj potok i tainstvenno
plyli i plyli, merno pogasaya i merno vspyhivaya to ametistom, to
topazom, letuchie svetlyaki, lyuchioli. Protivopolozhnye
vozvyshennosti otstupali ot doliny, i po nizmennosti pod nimi
prolegala drevnyaya kamenistaya doroga. Stol' zhe drevnim kazalsya
na nej, na etoj nizmennosti, i tot kamennyj gorodok, kuda v
etot uzhe dovol'no pozdnij chas shagom v容hal na gnedom zherebce,
pripadavshem na perednyuyu pravuyu nogu, vysokij marokkanec v
shirokom burnuse iz beloj shersti i v marokkanskoj feske.
Gorodok kazalsya vymershim, zabroshennym. Da on i byl takim.
Marokkanec proehal sperva po tenistoj ulice, mezhdu kamennymi
ostovami domov, ziyavshih chernymi pustotami na meste okon, s
odichavshimi sadami za nimi. No zatem vyehal na svetluyu ploshchad',
na kotoroj byl dlinnyj vodoem s navesom, cerkov' s goluboj
statuej Madonny nad portalom, neskol'ko domov, eshche obitaemyh, a
vperedi, uzhe na vyezde, postoyalyj dvor. Tam, v nizhnem etazhe,
malen'kie okna byli osveshcheny, i marokkanec, uzhe dremavshij,
ochnulsya i natyanul povod'ya, chto zastavilo hromavshuyu loshad'
bodrej zastuchat' po uhabistym kamnyam ploshchadi.
Na etot stuk vyshla na porog postoyalogo dvora malen'kaya,
toshchaya staruha, kotoruyu mozhno bylo prinyat' za nishchuyu, vyskochila
kruglolikaya devochka let pyatnadcati, s chelkoj na lbu, v
espadril'yah na bosu nogu, v legon'kom plat'ice cveta blekloj
glicinii, podnyalas' lezhavshaya u poroga ogromnaya chernaya sobaka s
gladkoj sherst'yu i korotkimi, torchkom stoyashchimi ushami. Marokkanec
speshilsya vozle poroga, i sobaka totchas vsya podalas' vpered,
sverknuv glazami i slovno s omerzeniem oskaliv belye strashnye
zuby. Marokkanec vzmahnul plet'yu, no devochka ego predupredila:
-- Negra! -- zvonko kriknula ona v ispuge, -- chto s toboj?
I sobaka, opustiv golovu, medlenno otoshla i legla, mordoj
k stene doma.
Marokkanec skazal na durnom ispanskom yazyke privetstvie i
stal sprashivat', est' li v gorode kuznec, -- zavtra nuzhno
osmotret' kopyto loshadi, -- gde mozhno postavit' ee na noch' i
najdetsya li korm dlya nee, a dlya nego kakoj-nibud' uzhin? Devochka
s zhivym lyubopytstvom smotrela na ego bol'shoj rost i nebol'shoe,
ochen' smugloe lico, iz容dennoe ospoj, opaslivo kosilas' na
chernuyu sobaku, lezhavshuyu smirno, no kak budto obizhenno, staruha,
tugaya na uho, pospeshno otvechala kriklivym golosom: kuznec est',
rabotnik spit na skotnom dvore ryadom s domom, no ona sejchas ego
razbudit i otpustit kormu dlya loshadi, chto zhe do kushan'ya, to
pust' gost' ne vzyshchet: mozhno szharit' yaichnicu s salom, no ot
uzhina ostalos' tol'ko nemnogo holodnyh bobov da ragu iz
ovoshchej... I cherez polchasa, upravivshis' s loshad'yu pri pomoshchi
rabotnika, vechno p'yanogo starika, marokkanec uzhe sidel za
stolom v kuhne, zhadno el i zhadno pil zheltovatoe beloe vino.
Dom postoyalogo dvora byl starinnyj. Nizhnij etazh ego
delilsya dlinnymi senyami, v konce kotoryh byla krutaya lestnica v
verhnij etazh, na dve poloviny: nalevo prostornaya, nizkaya
komnata s narami dlya prostote lyuda, napravo takaya zhe
prostornaya, nizkaya kuhnya i vmeste s tem stolovaya, vsya po
potolku i po stenam gusto zakopchennaya dymom, s malen'kimi i
ochen' glubokimi po prichine ochen' tolstyh sten oknami, s ochagom
v dal'nem uglu, s grubymi golymi stolami i skam'yami vozle nih,
skol'zkimi ot vremeni, s kamennym nerovnym polom. V nej gorela
kerosinovaya lampa, svisavshaya s potolka na pochernevshej zheleznoj
cepi, pahlo topkoj i gorelym salom, -- staruha razvela na ochage
ogon', razogrela prokisshee ragu i zharila dlya gostya yaichnicu,
poka on el holodnye boby, politye uksusom i zelenym olivkovym
maslom. On ne razdelsya, ne snyal burnusa, sidel, shiroko
rasstaviv nogi, obutye v tolstye kozhanye bashmaki, nad kotorymi
byli uzko shvacheny po shchikolke shirokie shtany iz toj zhe beloj
shersti. I devochka, pomogaya staruhe i prisluzhivaya emu, to i delo
pugalas' ot ego bystryh, vnezapnyh vzglyadov na nee, ot ego
sinevatyh belkov, vydelyavshihsya na suhom i ryabom temnom lice s
uzkimi gubami. On i bez togo byl strashen ej. Ochen' vysokij
rostom, on byl shirok ot burnusa, i tem men'she kazalas' ego
golova v feske. Po uglam ego verhnej guby kurchavilis' zhestkie
chernye volosy. Kurchavilis' takie zhe koe-gde i na podborodke.
Golova byla slegka otkinuta nazad, otchego osobenno torchal
krupnyj kadyk v olivkovoj kozhe. Na tonkih, pochti chernyh pal'cah
beleli serebryanye kol'ca. On el, pil i vse vremya molchal.
Kogda staruha, razogrev ragu i szhariv yaichnicu, utomlenno
sela na skam'yu vozle potuhshego ochaga i kriklivo sprosila ego,
otkuda i kuda on edet, on gortanno kinul v otvet tol'ko odno
slovo:
-- Daleko.
S容vshi ragu i yaichnicu, on pomotal uzhe pustym vinnym
kuvshinom, -- v ragu bylo mnogo krasnogo percu, -- staruha
kivnula devochke golovoj, i, kogda ta, shvativ kuvshin, mel'knula
von iz kuhni v ee otvorennuyu dver', v temnye seni, gde medlenno
plyli i skazochno vspyhivali svetlyaki, on vynul iz-za pazuhi
pachku papiros, zakuril i kinul vse tak zhe kratko:
-- Vnuchka?
-- Plemyannica, sirota, -- stala krichat' staruha i
pustilas' v rasskaz o tom, chto ona tak lyubila pokojnogo brata,
otca devochki, chto radi nego ostalas' v devushkah, chto eto emu
prinadlezhal etot postoyalyj dvor, chto ego zhena umerla uzhe
dvenadcat' let tomu nazad, a on sam vosem' i vse zaveshchal v
pozhiznennoe vladenie ej, staruhe, chto dela stali ochen' plohi v
etom sovsem opustevshem gorodke...
Marokkanec, zatyagivayas' papirosoj, slushal rasseyanno, dumaya
chto-to svoe. Devochka vbezhala s polnym kuvshinom, on, vzglyanuv na
nee, tak krepko zatyanulsya okurkom, chto obzheg konchiki ostryh
chernyh pal'cev, pospeshno zakuril novuyu papirosu i razdel'no
skazal, obrashchayas' k staruhe, gluhotu kotoroj uzhe zametil:
-- Mne budet ochen' priyatno, esli tvoya plemyannica sama
nal'et mne vina.
-- |to ne ee delo, -- otrezala staruha, legko perehodivshaya
ot boltlivosti k rezkoj kratkosti, i stala serdito krichat':
-- Uzhe pozdno, dopivaj vino i idi spat', ona sejchas budet
stelit' tebe postel' v verhnej komnate.
Devochka ozhivlenno blesnula glazami i, ne dozhidayas'
prikazaniya, opyat' vyskochila von, bystro zatopala po lestnice
naverh.
-- A vy obe gde spite? -- sprosil marokkanec i slegka
sdvinul fesku s potnogo lba.
-- Tozhe naverhu?
Staruha zakrichala, chto tam slishkom zharko letom, chto kogda
net postoyal'cev, -- a ih teper' pochti nikogda net! -- oni spyat
v drugoj nizhnej polovine doma, -- vot tut, naprotiv, -- ukazala
ona rukoj v seni i opyat' pustilas' v zhaloby na plohie dela i na
to, chto vse stalo ochen' dorogo i chto poetomu ponevole
prihoditsya brat' dorogo i s proezzhih...
-- YA zavtra uedu rano, -- skazal marokkanec, uzhe yavno ne
slushaya ee. -- A utrom ty dash' mne tol'ko kofe. Znachit, ty
mozhesh' teper' zhe schest', skol'ko s menya sleduet, i ya sejchas zhe
rasplachus' s toboj. -- Posmotrim tol'ko, gde u menya melkie
den'gi, -- pribavil on i vynul iz-pod burnusa meshochek iz
krasnoj myagkoj kozhi, razvyazal, rastyanul remeshok, kotoryj
styagival ego otverstie, vysypal na stol kuchku zolotyh monet i
sdelal vid, chto vnimatel'no schitaet ih, a staruha dazhe
privstala so skam'i vozle ochaga, glyadya na monety okruglivshimisya
glazami.
Naverhu bylo temno i ochen' zharko. Devochka otvorila dver' v
dushnuyu, goryachuyu temnotu, v kotoroj ostro svetilis' shcheli
stavnej, zakrytyh za dvumya takimi zhe malen'kimi, kak i vnizu,
oknami, lovko vil'nula v temnote mimo kruglogo stola posredi
komnaty, otvorila okno i, tolknuv, raspahnula stavni na siyayushchuyu
lunnuyu noch', na ogromnoe svetloe nebo s redkimi zvezdami. Stalo
legche dyshat', stal slyshen potok v doline. Devochka vysunulas' iz
okna, chtoby vzglyanut' na lunu, ne vidnuyu iz komnaty, stoyavshuyu
vse eshche ochen' vysoko, potom vzglyanula vniz: vnizu stoyala i,
podnyav mordu, glyadela na nee sobaka, pribludnym shchenkom
zabezhavshaya otkuda-to let pyat' tomu nazad na postoyalyj dvor,
vyrosshaya na ee glazah i privyazavshayasya k nej s toj predannost'yu,
na kotoruyu sposobny tol'ko sobaki.
-- Negra, -- shepotom skazala devochka, -- pochemu ty ne
spish'?
Sobaka slabo vzvizgnula, motnuv vverh mordoj i kinulas' k
otvorennoj dveri v seni.
-- Nazad, nazad! -- pospeshnym shepotom prikazala devochka.
-- Na mesto!
Sobaka ostanovilas' i opyat' podnyala mordu, sverknuv
krasnym ogon'kom glaz.
-- CHto tebe nado? -- laskovo zagovorila devochka, vsegda
razgovarivavshaya s nej, kak s chelovekom. -- Pochemu ty ne spish',
glupaya? |to luna tak trevozhit tebya?
Kak by zhelaya chto-to otvetit', sobaka opyat' potyanulas'
vverh mordoj, opyat' tiho vzvizgnula. Devochka pozhala plechom.
Sobaka byla dlya nee tozhe samym blizkim, dazhe edinstvennym
blizkim sushchestvom na svete, chuvstva i pomysly kotorogo kazalis'
ej pochti vsegda ponyatnymi. No chto hotela vyrazit' sobaka
sejchas, chto ee trevozhilo nynche, ona ne ponimala i potomu tol'ko
strogo pogrozila pal'cem i opyat' prikazala pritvorno serditym
shepotom:
-- Na mesto. Negra! Spat'!
Sobaka legla, devochka eshche nemnogo postoyala u okna,
podumala o nej... Vozmozhno, chto ee trevozhil etot strashnyj
marokkanec. Pochti vsegda vstrechala ona postoyal'cev dvora
spokojno, ne obrashchala vnimaniya dazhe na takih, chto s vidu
kazalis' razbojnikami, katorzhnikami. No vse zhe sluchalos', chto
na nekotoryh kidalas' ona pochemu-to kak beshenaya, s gromovym
revom, i togda tol'ko ona odna mogla smirit' ee. Vprochem, mogla
byt' i drugaya prichina ee trevogi, ee razdrazheniya -- eta zharkaya,
bez malejshego dvizheniya vozduha i takaya oslepitel'naya,
polnolunnaya noch'. Horosho slyshno bylo v neobyknovennoj tishine
etoj nochi, kak shumel potok v doline, kak hodil, topal kopytcami
kozel, zhivshij na skotnom dvore, kak vdrug kto-to, -- ne to
staryj mul postoyalogo dvora, ne to zherebec marokkanca, -- so
stukom lyagnul ego, a on tak gromko i gadko zableyal, chto,
kazalos', po vsemu miru razdalos' eto d'yavol'skoe bleyanie. I
devochka veselo otskochila ot okna, rastvorila drugoe, raspahnula
i tam stavni. Sumrak komnaty stal eshche svetlee. Krome stola, v
nej stoyali u pravoj ot vhoda steny, izgolov'yami k nej, tri
shirokih krovati, krytye tol'ko grubymi prostynyami. Devochka
otkinula prostynyu na pervoj ot vhoda krovati, popravila
izgolov'e, vdrug skazochno osvetivsheesya prozrachnym, nezhnym
golubovatym svetom: eto byl svetlyak, sevshij na ee chelku. Ona
provela po nej rukoj, i svetlyak, mercaya i pogasaya, poplyl po
komnate. Devochka legon'ko zapela i pobezhala von.
V kuhne vo ves' svoj rost stoyal spinoj k nej marokkanec i
chto-to negromko, no nastojchivo i razdrazhenno govoril staruhe.
Staruha otricatel'no motala golovoj. Marokkanec vzdernul
plechami i s takim zlobnym vyrazheniem lica obernulsya k voshedshej
devochke, chto ona otshatnulas'.
-- Gotova postel'? -- gortanno kriknul on.
-- Vse gotovo, -- toroplivo otvetila devochka.
-- No ya ne znayu, kuda mne idti. Provodi menya.
-- YA sama provozhu tebya, -- serdito skazala staruha. -- Idi
za mnoj.
Devochka poslushala, kak medlenno topala ona po krutoj
lestnice, kak stuchal za nej bashmakami marokkanec, i vyshla
naruzhu. Sobaka, lezhavshaya u poroga, totchas vskochila, vzvilas' i,
vsya drozha ot radosti i nezhnosti, liznula ej v lico.
-- Poshla von, poshla von, -- zasheptala devochka, laskovo
ottolknula ee i sela na poroge. Sobaka tozhe sela na zadnie
lapy, i devochka obnyala ee za sheyu, pocelovala v lob i stala
pokachivat'sya vmeste s nej, slushaya tyazhelye shagi i gortannyj
govor marokkanca v verhnej komnate. On chto-to uzhe spokojnee
govoril staruhe, no nel'zya bylo razobrat' chto. Nakonec on
skazal gromko:
-- Nu, horosho, horosho! Tol'ko pust' ona prineset mne vody
dlya pit'ya na noch'.
I poslyshalis' shagi ostorozhno shodivshej po lestnice
staruhi.
Devochka voshla v seni navstrechu ej i tverdo skazala:
-- YA slyshala, chto on govoril. Net, ya ne pojdu k nemu. YA
ego boyus'.
-- Gluposti, gluposti! -- zakrichala staruha. -- Ty,
znachit, dumaesh', chto ya opyat' sama pojdu s moimi nogami da eshche v
temnote i po takoj skol'zkoj lestnice? I sovsem nechego boyat'sya
ego. On tol'ko ochen' glupyj i vspyl'chivyj, no on dobryj. On vse
govoril mne, chto emu zhalko tebya, chto ty devochka bednaya, chto
nikto ne voz'met tebya zamuzh bez pridanogo. Da i pravda, kakoe
zhe u tebya pridanoe? My ved' sovsem razorilis'. Kto teper' u nas
ostanavlivaetsya, krome nishchih muzhikov!
-- CHego zh on tak zlilsya, kogda ya voshla? -- sprosila
devochka.
Staruha smutilas'.
-- CHego, chego! -- zabormotala ona. -- YA skazala emu, chtoby
on ne vmeshivalsya v chuzhie dela... Vot on i obidelsya...
I serdito zakrichala:
-- Stupaj skorej, naberi vody i otnesi emu. On obeshchal
chto-nibud' podarit' tebe za eto. Idi, govoryu!
Kogda devochka vbezhala s polnym kuvshinom v otvorennuyu dver'
verhnej komnaty, marokkanec lezhal na krovati uzhe sovsem
razdetyj: v svetlom lunnom sumrake pronzitel'no cherneli ego
ptich'i glaza, chernela malen'kaya korotko strizhennaya golova,
belela dlinnaya rubaha, torchali bol'shie golye stupni. Na stole
sredi komnaty blestel bol'shoj revol'ver s barabanom i dlinnym
dulom, na krovati ryadom s ego krovat'yu belym bugrom byla
navalena ego verhnyaya odezhda... Vse eto bylo ochen' zhutko.
Devochka s razbegu sunula na stol kuvshin i opromet'yu kinulas'
nazad, no marokkanec vskochil i pojmal ee za ruku.
-- Pogodi, pogodi, -- bystro skazal on, potyanuv ee k
krovati, sel, ne vypuskaya ee ruki, i zasheptal: -- Syad' vozle
menya na minutku, syad', syad', poslushaj... tol'ko poslushaj...
Oshelomlennaya, devochka pokorno sela. I on toroplivo stal
klyast'sya, chto vlyubilsya v nee bez pamyati, chto za odin ee poceluj
dast ej desyat' zolotyh monet... dvadcat' monet... chto u nego ih
celyj meshochek...
I, vydernuv iz-pod izgolov'ya meshochek krasnoj kozhi,
tryasushchimisya rukami rastyanul ego, vysypal zoloto na postel',
bormocha:
-- Vot vidish', skol'ko ih u menya... Vidish'?
Ona otchayanno zamotala golovoj i vskochila s krovati. No on
opyat' mgnovenno pojmal ee i, zazhav ej rot svoej suhoj, cepkoj
rukoj, brosil ee na krovat'. Ona s yarostnoj siloj sorvala ego
ruku i pronzitel'no kriknula:
-- Negra!
On opyat' stisnul ej rot vmeste s nosom, stal drugoj rukoj
lovit' ee zagolivshiesya nogi, kotorymi ona, brykayas', bol'no
bila ego v zhivot, no v tu zhe minutu uslyhal rev vihrem
mchavshejsya po lestnice sobaki. Vskochiv na nogi, on shvatil so
stola revol'ver, no ne uspel dazhe kurka pojmat', mgnovenno
sbityj s nog na pol. Zashchishchaya lico ot pasti sobaki,
rastyanuvshejsya na nem, obdavavshej ego ognennym psinym dyhaniem,
on metnulsya, vskinul podborodok -- i sobaka odnoj mertvoj
hvatkoj vyrvala emu gorlo.
23 marta 1949
1 Daj im vechnyj pokoj. Gospodi, i da svetit im vechnyj svet
(lat.).
2 Vozlyublennaya nami, kak nikakaya drugaya vozlyublena ne
budet! (lat.)
3 Net nichego bolee trudnogo, kak raspoznat' horoshij arbuz
i poryadochnuyu zhenshchinu (franc.)
4 Dobryj vecher, sudar' (franc.).
5 Voda portyat vino tak zhe, kak povozka dorogu i kak
zhenshchina dushu (franc.)
6 "Drug" (franc.).
7 Krasnoj ikry, vinegreta... Dva shashlyka... (franc.)
8 |to ya vas blagodaryu (franc.).
9 Miloserdnyj gospod' vsegda daet shtany tem, u kogo net
zada... (franc.)
10 Kto zhenitsya po lyubvi, tot imeet horoshie nochi i skvernye
dni (franc.)
11 Terpen'e -- medicina bednyh (franc.).
12 Prihodyashchaya domashnyaya rabotnica (franc.).
13 Lyubov' zastavlyaet dazhe oslov tancevat' (franc.).
14 Garson, kruzhku piva! (franc.)
15 Staryj satir! (franc.)
16 Net pisem, sudar', net telegramm (franc.)
17 Inostrannye gazety! (franc.)
18 Budem veselit'sya! (lat.)
19 Govorite za sebya... (franc.)
20 |to kamargianka (franc.).
21 Skazhite, Odett, kto eta dama? -- Kakaya dama, sudar'? --
Dama bryunetka, tam? -- Kakoj stol, sudar'? -- Nomer desyat'. --
|to russkaya, sudar'. -- Nu, i... -- YA nichego ne znayu o nej. --
Ona u vas davno? -- Tri nedeli, sudar', -- Vsegda odna? -- Net,
sudar'. Byl odin gospodin... -- Molodoj, sportivnogo vida? --
Net, sudar'. Ochen' zadumchivyj, nervnyj... -- I v odin
prekrasnyj den' on ischez? -- Da, sudar' (franc.).
22 Dovol'no!.. Pravda, madam? (franc.)
---------------------------------------------------------------
Teksty pechatayutsya po izdaniyu: Bunin I. A. Sobr. soch. v 4
t., Moskva, 1988. T. 4
Komp'yuternyj nabor: Aristov O. I.
Data poslednej redakcii: 15.06.1998
Last-modified: Tue, 01 Sep 1998 13:34:04 GMT