Tragediya
----------------------------------------------------------------------------
Perevod M. Lozinskogo
P'er Kornel'. P'esy.
M., Moskovskij rabochij, 1984
OCR Bychkov M.N. mailto:bmn@lib.ru
----------------------------------------------------------------------------
Don Fernando, pervyj korol' kastil'skij.
Don'ya Urraka, infanta kastil'skaya.
Don D'ego, otec dona Rodrigo.
Don Gomes, graf Gormas, otec Himeny.
Don Rodrigo, vozlyublennyj Himeny.
Don Sancho, vlyublennyj v Himenu.
Don Arias |
} Kastil'skie dvoryane.
Don Alonso |
Himena, doch' dona Gomesa.
Leonor, vospitatel'nica infanty.
|l'vira, vospitatel'nica Himeny.
Pazh.
Infanty.
Dejstvie proishodit v Sevil'e.
Himena, |l'vira
Himena
|l'vira, tvoj rasskaz zvuchit nelicemerno?
Vse, chto skazal otec, ty izlozhila verno?
|l'vira
Moj sluh vostorzhenno vnimal ego slovam:
Rodrigo mil emu ne menee, chem vam,
I, esli chten'e dum dostupno nashej vlasti,
Klyanus', on vam velit otvetit' etoj strasti.
Himena
Tak povtori eshche, kak by sebe samoj,
V chem vidno, chto otcu priyaten vybor moj?
Povedaj vnov' o tom, chto mne sud'ba gotovit:
Stol' sladostnuyu rech' dusha tak zhadno lovit,
I tak zamanchiva pylan'yu dvuh serdec
Svoboda milaya otkryt'sya nakonec!
CHto on tebe skazal pro laskovoe igo,
Kotorogo hotyat i Sancho i Rodrigo?
Ty ne dala ponyat', k kotoromu iz dvuh
S takim neravenstvom sklonyaetsya moj duh?
|l'vira
YA rech' vela o tom, chto i teper', kak prezhde,
Vy pervenstva nich'ej ne darite nadezhde
I zhdete, ne sudya pristrastno ih zaslug,
CHtob voleyu otca vam izbran byl suprug.
On prinyal etu vest' s vostorgom, o kotorom
Svidetel'stvoval v®yav' i golosom i vzorom,
I tak kak ya dolzhna vnov' povesti rasskaz,
To vot, chto on pro nih otmetil i pro vas:
"Ona blyudet svoj dolg, ee dostojny oba,
V oboih krov' chista, smely, verny do groba,
I yunosheskij vzglyad legko daet prochest'
Otvazhnyh prashchurov blistatel'nuyu chest'.
Osobenno v chertah Rodrigo molodogo
Duh vysshej doblesti zapechatlen surovo,
I drevnij dom ego tak mnogo znal pobed,
CHto v nem pod lavrami rozhdayutsya na svet!
Otec ego yavlyal, v rascvete sil telesnyh, -
Primery podvigov poistine chudesnyh.
Izryty slavoyu brazdy ego chela,
Veshchaya nashim dnyam minuvshie dela.
Syn podaet otcu zalog dostojnoj smeny,
I ya odobril by lyubov' k nemu Himeny".
On pospeshal v sovet i dolzhen byl presech',
Tesnimyj vremenem, chut' nachatuyu rech'.
No posle etih slov edva li est' somnen'e,
Kotoromu iz dvuh on darit predpochten'e.
Segodnya dolzhen byt' nastavnik princu dan;
Lish' vashemu otcu pristal podobnyj san;
On stol' besspornymi zaslugami ukrashen,
CHto iz sopernikov emu nikto ne strashen.
Ne znaya ravnogo na pole slavnyh del,
Po pravu on voz'met ozhidannyj udel,
I, tak kak s nim samim don D'ego hochet nyne,
CHut' konchitsya sovet, pogovorit' o syne,
Vy mozhete sudit' ob otklike otca
I dolgo li vam zhdat' schastlivogo konca.
Himena
YA smushchena dushoj, |l'vira, ya ne smeyu
Otdat'sya radosti i ugnetayus' eyu:
Oblichiya sud'by izmenchivy vsegda,
I v samom schastii menya strashit beda.
|l'vira
Pover'te, etot strah obmanchivogo roda.
\
Himena
CHto b ni bylo, idem i budem zhdat' ishoda.
Infanta, Leonor, pazh
Infanta
Pazh, vy dolzhny snesti Himene moj ukor
V tom, chto lenivicy ne vidno do sih por;
Dlya druzhby gorestno takoe nevniman'e.
(Pazh uhodit.)
Leonor
Vsednevno, gospozha, u vas odno zhelan'e,
I vy v besede s nej vsednevno, vnov' i vnov'
Osvedomlyaetes', kak zreet ih lyubov'.
Infanta
Tomu prichina est'. Moi trudilis' ruki,
CHtob dushu ej pronzit' strelami nezhnoj muki.
Rodrigo dorog ej: on ej podaren mnoj;
On torzhestvom svoim obyazan mne odnoj.
YA etih lyubyashchih sama skovala strast'yu
I potomu dolzhna sochuvstvovat' ih schast'yu.
Leonor
Odnako, gospozha, vy kazhdyj ih uspeh
Vstrechaete s toskoj, zametnoyu dlya vseh.
Uzheli zrelishche lyubvi, dlya nih schastlivoj,
Terzaet dushu vam pechal'yu molchalivoj
I vy, sochuvstvenno sklonyayas' k ih sud'be,
Vruchili radost' im i vzyali skorb' sebe?
No ya zashla za gran' i stanovlyus' neskromnoj.
Infanta
Skorb' tyazhela vdvojne pod krovom tajny temnoj.
Uznaj, uznaj, o tom, kak dolgo bilas' ya,
Uznaj, kak boretsya donyne chest' moya.
Lyubov' - zhestokij car', ee vsesil'no igo:
YA mnoj darimogo, ya etogo Rodrigo
Lyublyu.
Leonor
Vy lyubite ego!
Infanta
Tron' serdce mne,
Pri etom imeni - v kakom ono ogne,
V kakom smyatenii!
Leonor
Pust' ya moj dolg narushu, -
YA poricayu pyl, ob®yavshij vashu dushu.
Princessa mozhet li, zabyv svoj san i krov',
K prostomu rycaryu voschuvstvovat' lyubov'?
A mnen'e korolya? A vsej Kastil'i mnen'e?
Vy pomnite il' net svoe proishozhden'e?
Infanta
YA pomnyu - i skorej vsyu krov' prol'yu iz ran,
CHem soglashus' zabyt' i zapyatnat' moj san.
Konechno, est' otvet, chto duh, revnivyj k slave,
Odnim dostoinstvom vosplamenyat'sya vprave,
I ya by strast' moyu opravdyvat' mogla
Primerami v bylom, kotorym net chisla;
No ya ne vnemlyu im, kogda zadeta gordost';
V volnen'e chuvstv moih ya sohranyayu tverdost',
I esli mne suzhden suprug i gospodin,
To eto mozhet byt' lish' korolevskij syn.
Ponyav, chto moj pokoj sberech' ya ne sumela,
YA ustupila, to, chem ovladet' ne smela;
Emu vzamen Himenu ya dayu,
I ya zazhgla ih strast', chtob ugasit' moyu.
Ne udivlyajsya zhe, chto serdcem ledeneya,
YA s neterpeniem hochu ih gimeneya;
S nim svyazan, dlya menya pokoj gryadushchih dnej;
ZHivet nadezhdoj strast' i gibnet vmeste s nej;
To plamen', gasnushchij, kogda net pishchi novoj;
I esli dlya menya nastanet den' surovyj
I, ya suprugami uvizhu etih dvuh,
Moi mechty umrut, no iscelitsya duh.
I vse zhe ya terplyu neslyhannuyu muku:
Rodrigo dorog mne, poka ne otdal ruku.
YA silyus' s nim porvat' - i neohotno rvu,
I v tajnoj goresti poetomu zhivu.
YA chuvstvuyu, chto ya, v moej pechal'noj dole,
Po mnoj otvergnutom vzdyhayu ponevole;
YA vizhu, chto dusha razdvoena vo mne:
Vysoko muzhestvo, no serdce vse v ogne.
Mne strashen etot brak: nemilyj i zhelannyj,
On serdcu ne sulit otrady dolgozhdannoj;
Tak vlastny nado mnoj i strast' moya, i chest',
CHto, budet on il' net, mne etogo ne snest'.
Leonor
Kakimi, gospozha, otvechu ya slovami?
Skazhu edinstvenno, chto strazhdu vmeste s vami.
YA vozrazhala vam, teper' zhaleyu vas.
No esli skvoz' nedug, pronikshij v vas sejchas,
Vy stojko boretes' s ego volshebnoj siloj,
Protivyas' natisku, vrazhduya s vlast'yu miloj, -
Vy v etoj stojkosti okazhetes' sil'nej.
Nadejtes' na nee, na pomoshch' bystryh dnej,
Na pravotu nebes: oni vsemu svidetel'
I ot naprasnyh muk izbavyat dobrodetel'.
Infanta
Mne slashche vseh nadezhd - znat', chto nadezhdy net.
Pazh
Himena vam neset pochtitel'nyj privet.
Infanta (k Leonor)
Vy okolo nee pobud'te v galeree.
Leonor
Vam odinokaya zadumchivost' milee?
Infanta
Net, tol'ko ya hochu, kak serdce ni bolit,
Naedine s soboj prinyat' spokojnyj vid.
YA k vam sejchas pridu.
O bozhe vsemogushchij,
Ne daj torzhestvovat' toske, menya gnetushchej,
I ogradi moj mir, chest' ogradi moyu!
CHtob stat' schastlivoyu, ya serdce otdayu.
Spokojstvie troih lezhit v ih gimenee.
Skorej svershi svoj sud il' daj mne byt' sil'nee.
V nerastorgaemom soyuze ih serdec -
I vol'nost' dlya menya, i muk moih konec.
No mne pora idti; moj razgovor s Himenoj
V moih terzaniyah mne budet peremenoj.
Graf, don D'ego.
Graf
Itak, vy vzyali verh, i s nyneshnego dnya
Vas oblekaet san, kotoryj zhdal menya:
Vam kak nastavniku korol' vveryaet syna.
Don D'ego
Pochtivshee moj dom vniman'e vlastelina
Pokazyvaet vsem, chto on sumel i tut
Po spravedlivosti vozdat' za proshlyj trud.
Graf
Kak ni vozvyshen tron, no lyudi vse podobny:
Sudit' oshibochno i koroli sposobny;
I etim vyborom dokazano vpolne,
CHto nastoyashchij trud u nih v plohoj cene.
Don D'ego
Ne budemte vstupat' v dosadnyj spor drug s drugom:
YA mog byt' sluchayu obyazan, ne zaslugam,
No est' svyashchennyj dolg, - i ya ego blyudu, -
Velen'ya korolya ne podvergat' sudu.
On okazal mne chest', vy okazhite tozhe,
Somknemsya uzami, kotoryh net dorozhe:
Syn u menya odin, i doch' u vas odna;
Ih brak na vechnye sdruzhit nas vremena;
YAvite milost' nam i bud'te synu testem.
Graf
Stol' nizmennym rodstvom ego my obeschestim,
I pyshnost' dolzhnosti, pozhalovannoj vam,
Dolzhna ego manit' k sovsem inym mechtam.
Vstupajte v novyj san i sejte mudrost' v prince:
Kak obespechivat' spokojstvie provincij,
Vospityvat' v serdcah zakonnuyu boyazn',
Vnushat' zlodeyu strah i dobromu priyazn';
Pribav'te k etomu nauku voevody:
Kak priuchat' sebya perenosit' nevzgody, -
V iskusstve Marsovom byt' pervym na zemle,
Ne znat' ustalosti, i den' i noch' v sedle;
Spat', ne snimaya lat, brat' steny goloj shpagoj,
Ishod srazheniya reshat' svoej otvagoj;
I, chtob urokami on luchshe ovladel,
YAvlyajte yunoshe primer naglyadnyh del.
Don D'ego
On pocherpnet primer, zavidnyj vsej otchizne,
CHitaya letopis' moej vysokoj zhizni.
Tam, v svitke slavnyh del, urok naglyadnyj dan,
Kak sokrushat' otpor chuzheplemennyh stran,
Vtorgat'sya v kreposti, vojska berech' dlya boya
I bleskom podvigov styazhat' venec geroya.
Graf
ZHivoj primer vernej, i tol'ko on velik;
Umen'e vlastvovat' ne cherpletsya iz knig.
I chem, v konce koncov, vash dolgij vek stol' slaven?
Lyuboj iz dnej moih emu s izbytkom raven.
Vy byli doblestny, ya i teper' takov;
Pered moim mechom, uzhasnym dlya vragov,
Granada v trepete i Aragon v bessil'e;
YA imenem moim oplot dlya vsej Kastil'i;
Ne bud' menya, chuzhoj tesnil by vas zakon,
Zdes' vashi nedrugi vozdvigli by svoj tron.
Vsednevnaya molva letya za mnoyu sledom,
Za lavrom novyj lavr pletet moim pobedam.
Princ, na moih glazah uchas' vodit' polki,
Vozros by muzhestvom v teni moej ruki,
Iskusstvo pobezhdat' usvoiv na primere,
I, chtoby opravdat' vooch'yu v polnoj mere
Svoj san...
Don D'ego
YA znayu, da, vy korolyu sluga:
Vy u menya ne raz hodili na vraga.
Kogda preklonnyj vek oledenil mne zhily,
Na smenu mne prishli vash duh i vashi sily;
Skazhu bez lishnih slov i myslej ne taya:
Teper' vy stali tem, chem byl kogda-to ya.
No v etom sluchae, kak vidite vy sami,
Monarh razlichie provodit mezhdu nami.
Graf
Moj zhrebij u menya vy vyrvali iz ruk.
Don D'ego
Svoj zhrebij kazhdomu po stepeni zaslug.
Graf
Zasluzhivaet tot, kto luchshe znaet delo.
Don D'ego
CHto etim sluchaem podtverzhdeno vsecelo.
Graf
Vy vzyali priiskom, pridvornyj serdceved!
Don D'ego
Moim hodataem byl blesk moih pobed.
Graf
Dopustim, chto korol' chest' okazal sedinam.
Don D'ego
On myslil, kak vsegda, o muzhestve edinom.
Graf
I dolzhen byl menya zakonno predpochest'.
Don D'ego
Nepredpochtennomu ne podobala chest'.
Graf
Ne podobala chest'! Mne?
Don D'ego
Vam.
Graf
Besstydnik staryj.
Tvoya zanoschivost' zasluzhivaet kary.
(Daet emu poshchechinu.)
Don D'ego (obnazhaya mech)
Konchaj - i zhizn' voz'mi, kogda takim stydom
Vpervye obagren moj znamenityj dom!
Graf
CHto protivu menya ty mozhesh', starec hilyj?
Don D'ego
O bozhe, v chas nuzhdy mne izmenyayut sily!
Graf
Tvoj mech dostalsya mne; no chest' nevelika,
I ya prezrennogo ne podymu klinka.
Proshchaj; pust' yunyj princ, ishcha primer v otchizne,
CHitaet letopis' tvoej vysokoj zhizni;
Vot etoj platoyu za derzost' boltuna
V nemaloj stepeni ukrasitsya ona.
Don D'ego
Don D'ego
O, gnev! O, beshenstvo! O, starost', vrag lukavyj!
Uzhel' ya stol'ko zhil, chtob umeret' bez slavy,
I na polyah vojny trudilsya do sedin,
CHtob lavry doblesti poblekli v den' odin?
Ruka, nekrytaya pobedonosnoj pyl'yu,
Ruka, tak mnogo raz spasavshaya Kastil'yu,
Prestolu korolej zashchita i oplot,
V chas stolknoveniya menya zhe predaet?
O, plamennaya skorb' o slave posramlennoj!
Trud neischetnyh dnej, v edinyj den' smetennyj!
Pochet, vozdannyj mne, chtob gibel' mne prinest'!
Utes, s kotorogo moya nizverglas' chest'!
Uzheli derzkogo moe ukrasit gore
I ya, ne otomstiv, okonchu dni v pozore?
Bud' princu moemu rukovoditel', graf:
Moe beschestie menya lishaet prav;
V kichlivoj revnosti ty mozhesh' byt' spokoen:
Izbrannik korolya, ya bol'she nedostoin.
A ty, orudie moih bylyh pobed,
No bespoleznaya igrushka hladnyh let,
Kogda-to groznyj mech, kotoryj, prizvan k boyu,
Byl ne zashchitoj mne, a zhalkoj mishuroyu,
Pokin' nosyashchego pozor v svoej grudi
I v ruku k luchshemu dlya mshchen'ya perejdi.
Don D'ego, don Rodrigo
Don D'ego
Rodrigo, hrabr li ty?
Don Rodrigo
YA by ne zhdal s otvetom,
Ne bud' vy moj otec.
Don D'ego
Est' prelest' v gneve etom!
YA v gordom otklike otradu serdcem p'yu!
V ego goryachnosti ya slyshu krov' moyu:
Mne etot pyl znakom, on - dobroe predvest'e.
Pridi, moj syn, pridi, zaglad' moe beschest'e...
Bud' moj otmstitel'.
Don Rodrigo
V chem!
Don D'ego
V tyagchajshej iz obid;
Ona besslaviem oboih nas razit:
V poshchechine. Naglec pones by nakazan'e.
No vozrast obmanul svyashchennoe zhelan'e;
I mech, kotoryj mne uzhe tyazhel v bor'be,
Na karu i na mest' ya otdayu tebe.
Idi - i muzhestvom otvet' na derznoven'e:
Lish' krov'yu mozhno smyt' takoe oskorblen'e.
Umiri - ili ubej. No znaj, ya ne tayu:
Tebe ya groznogo protivnika dayu.
YA videl, ves' v krovi, pokrytyj ratnym prahom,
On razmetal vojska, ohvachennye strahom;
YA videl, ne odin lomal on eskadron.
No malo etogo: ne tol'ko rycar' on,
Ne tol'ko smelyj vozhd', gromyashchij rvy i steny,
On...
Don Rodrigo
Umolyayu vas, kto on?
Don D'ego
Otec Himeny.
Don Rodrigo
Otec...
Don D'ego
Ne otvechaj. YA znayu vse, chto est'.
No my ne vprave zhit', kogda pogibla chest'.
CHem luchshij oskorbil, tem glubzhe oskorblen'e.
Ty znaesh' moj pozor, v tvoej ruke otmshchen'e.
YA vse tebe skazal: nash mstitel' - ty odin.
YAvi sebya vragu kak moj dostojnyj syn,
A ya predam moj duh skorbyam, menya slomivshim.
Idi, begi, leti - i vozvratis' otmstivshim.
Don Rodrigo
Don Rodrigo
Do glubi serdca porazhen
Smertel'noyu streloj, nezhdannoj i lukavoj,
Na gorestnuyu mest' postavlen v bitve pravoj,
Nepravoj uchast'yu tesnim so vseh storon,
YA medlyu, nedvizhim, i smuten duh, nevlastnyj
Snesti udar uzhasnyj.
YA k schast'yu byl tak blizok nakonec, -
O, zlyh sudeb izmeny! -
I v etot mig moj oskorblen otec,
I oskorbivshim byl otec Himeny.
YA predan vnutrennej vojne;
Lyubov' moya i chest' v bor'be neprimirimoj:
Vstupit'sya: za otca, otrech'sya ot lyubimoj!
Tot k muzhestvu zovet, ta derzhit ruku mne.
No chto b ya ni izbral - smenit' lyubov' na gore
Il' prozyabat' v pozore, -
I tam i zdes' terzan'yam net konca.
O, zlyh sudeb izmeny!
Zabyt' li mne o kazni nagleca?
Kaznit' li mne otca moej Himeny?
Otec, nevesta, chest', lyubov',
Vozvyshennaya vlast', lyubeznaya derzhava!
Umrut vse radosti ili pogibnet slava.
Zdes' - ya ne vprave zhit', tam - ya neschasten vnov'.
Nadezhda groznaya dushi blagorozhdennoj,
No takzhe i vlyublennoj,
Mech, mne k blazhenstvu pregradivshij put';
Surovyj vrag izmeny,
Ty prizvan li mne chest' moyu vernut'?
Ty prizvan li menya lishit' Himeny?
Pust' luchshe ya ne budu zhiv.
Ne men'she, chem otcu, obyazan ya lyubimoj:
Otmstiv, ya gnev ee styazhayu negasimyj;
Ee prezrenie styazhayu, ne otmstiv.
Nadezhdu miluyu otvergnut' radi mesti?
Navek lishit'sya chesti?
Naprasno mne spasen'ya vozhdelet':
Vezde sud'by izmeny.
Smelej, dusha! Raz nado umeret',
To primem smert', ne oskorbiv Himeny.
No umeret' s takim stydom!
CHtoby otkrylas' mne besslavnaya mogila
I chtob Ispaniya za grobom osudila
Ne zashchitivshego svoj oskorblennyj dom!
Pokorstvovat' lyubvi, kotoruyu, ya znayu,
YA vse ravno teryayu!
Uzheli zhe ya mog by predpochest'
Postydnyj put' izmeny?
Smelej, ruka! Spasem hotya by chest',
Raz vse ravno nam ne vernut' Himeny.
YA byl v rassudke pomrachen:
Otcu obyazan ya pervee, chem lyubimoj;
Umru li ya v boyu, umru l' toskoj tomimyj,
YA s krov'yu chistoyu umru, kak byl rozhden.
Moe i bez togo chrezmerno nebrezhen'e.
Bezhim ispolnit' mshchen'e;
I, koleban'yam polozhiv konec,
Ne sovershim izmeny:
Ne vse l' ravno, raz oskorblen otec,
CHto oskorbivshim byl otec Himeny!
Don Arias, graf
Graf
Mezh nami soznayus', menya uvlek moj pyl,
I ya v goryachnosti slegka perehvatil;
No delo sdelano, i net k nemu vozvrata.
Don Arias
ZHelan'e korolya dlya vas da, budet svyato:
On ochen' razdrazhen i mozhet sej zhe chas
So vseyu vlastiyu obrushit'sya na vas. -
Postupku vashemu ne priiskat' smyagchen'ya;
San oskorblennogo i tyazhest' oskorblen'ya
Potrebuyut shagov s vinovnoj storony
Vazhnejshih, chem odno priznanie viny.
Graf
Izvol'te, zhizn' moya vsegda v monarshej vlasti.
Don Arias
Vsled za oshibkoyu vy otdaetes' strasti.
Korol' k vam milostiv, pust' dazhe i grozya;
Raz on skazal: "Hochu", - oslushat'sya nel'zya.
Graf
Svoe dostoinstvo nad dolgom vozvyshaya,
CHut'-chut' oslushat'sya - vina ne stol' bol'shaya;
Vo vsyakom sluchae, podobnaya vina
CHislom moih zaslug s lihvoj pogloshchena.
Don Arias
Kak mnogo poddannyj userd'ya ni prilozhit,
Korol' emu nichem obyazan byt' ne mozhet.
Vy obol'shchaetes': nash dolg vsegda glasil
Sluzhit' vlastitelyu po mere nashih sil:
Vy gubite sebya, zhivya v takoj nadezhde.
Graf
Uznav na opyte, poveryu, no ne prezhde.
Don Arias
Podumajte: grozna karayushchaya vlast'.
Graf
YA ne iz teh lyudej, kto srazu mozhet past'.
Pust' budet nado mnoj uchinena rasprava:
Kogda pogibnu ya, pogibnet vsya derzhava.
Don Arias
Kak! Esli skipetr svoj korol' podnimet vdrug...
Graf
Svoj skipetr bez menya on vyronit iz ruk.
Emu nevygodno lomat' oporu trona:
S moeyu golovoj padet ego korona.
Don Arias
Nel'zya volneniem rassudok zaglushat'.
Reshajte, ne serdyas'.
Graf
Mne nechego reshat'.
Don Arias
No chto zhe mne skazat'? S kakoj yavit'sya vest'yu?
Graf
CHto ya ne soglashus' podvergnut'sya beschest'yu.
Don Arias
Opasno korolyam okazyvat' otpor.
Graf
Moj vybor sovershen; pokonchim etot spor.
Don Arias
Proshchajte zh, esli vam pokornost' neznakoma;
No i pod lavrami osteregajtes' groma.
Graf
Spokojno zhdu ego.
Don Arias
Dozhdetes', ver'te mne.
Graf
Nu chto zh, obizhennyj uteshitsya vpolne.
(Odin.)
Kto smert'yu ne smushchen, ugrozoj ne smutitsya.
Strashnejshej iz opal moj duh ne uboitsya.
YA vsyakuyu bedu soglasen perenest',
No ya ne soglashus', chtob postradala chest'.
Graf, Don Rodrigo
Don Rodrigo
Dva slova, graf.
GraF
Izvol'.
Don Rodrigo
Pogovorim neglasno.
Ty znaesh', kto takoj don D'ego?
Graf
Da.
Don Rodrigo
Prekrasno.
Ty znaesh' li, chto v nem vse doblesti slity,
Vsya chest' i muzhestvo bylogo? Znaesh' ty?
Graf
Byt' mozhet.
Don Rodrigo
CHto ogon', moj vzor zazhegshij svetom, -
CHto eto krov' ego? Ty znaesh'?
Graf
CHto mne v etom?
Don Rodrigo
Pojmesh', projdya so mnoj otsyuda pyat' shagov.
Graf
Kichlivec molodoj!
Don Rodrigo
Ne nado gromkih slov.
YA molod, eto tak; no esli serdce smelo,
Ono ne stanet zhdat', chtob vremya podospelo.
Graf
Ty? Meryat'sya so mnoj? Skazhi, kakoj zador!
Ved' ty eshche ni s kem ne bilsya do sih por.
Don Rodrigo
Tak chto zh? Takim, kak ya, ne nado i pokaza:
My b'em uverenno i s pervogo zhe raza.
Graf
Da znaesh' ty, kto ya?
Don Rodrigo
YA znayu; i v lyubom
Dusha smutilas' by pri imeni tvoem.
Na kushche pal'movoj, chelo tvoe pokryvshej,
Kak by nachertan rok, pogibel' mne sudivshij.
YA vyshel bit'sya s tem, kto pobezhdal vsegda;
No sila syshchetsya, kogda dusha tverda.
Otmstiteli otcov samoj sud'boj vodimy.
Nepobezhdennye ne vse nepobedimy.
Graf
Besstrashie, v tvoih skvozyashchee rechah,
YA izdavna privyk chitat' v tvoih ochah;
I, chuvstvuya v tebe oplot rodnogo kraya,
Gordilsya, doch' moyu tebe prednaznachaya.
YA znayu strast' tvoyu i ubedit'sya rad,
CHto tvoj vysokij dolg ne vstretil v nej pregrad;
CHto doblestnyj poryv ne ostanovlen eyu;
CHto tvoj otvazhnyj duh ya chtit', kak prezhde, smeyu;
I chto, v lice tvoem v zyat'ya sebe izbrav
Pryamogo rycarya, ya okazalsya prav;
I vse zhe ya gotov zhalet' tebya nevol'no:
Otvage ya divlyus', no mne za yunost' bol'no.
Ne obrekaj sebya na iskus rokovoj;
Ne ponuzhdaj menya vstupat' v neravnyj boj;
S toboj ya myslil by beschestnym spor krovavyj:
Gde net opasnosti, ne mozhet byt' i slavy.
Sochtut, chto bez truda ya odolel v bor'be,
I mne ostanetsya lish' plakat' po tebe.
Don Rodrigo
Ty oskorbil menya, teper' menya zhaleesh'?
Ty otnyal chest' moyu, a zhizn' otnyat' ne smeesh'?
Graf
Stupaj otsyuda proch'.
Don Rodrigo
Za mnoj, bez lishnih slov.
Graf
Tebe postyla zhizn'?
Don Rodrigo
Ty k smerti ne gotov?
Graf
Idem; ostat'sya zhit' syn ne imeet prava,
Kogda omrachena otecheskaya slava.
Infanta, Himena, Leonor
Infanta
Smiri, smiri v sebe, Himena, etu bol'
I serdce k tverdosti v neschast'e prinevol'.
Smenitsya tishinoj sluchajnoe nenast'e;
Lish' beglym oblakom tvoe zatmilos' schast'e,
I ne na dolgij srok ono otdaleno.
Himena
Mne v etoj goresti nadezhdy ne dano.
Vnezapnaya groza, smutivshaya pogodu,
Krushen'e vernoe prorochit morehodu;
YA v samoj gavani pogloshchena volnoj.
Uzhe nas svatali ego otec i moj,
I schastiya prihod, plenitel'nyj i skoryj,
YA vozveshchala, vam v mig zlopoluchnoj ssory,
Kogda ih razvela nezhdannaya vrazhda,
Nadezhdu miluyu razrushiv navsegda.
Tshcheslav'e gnusnoe, gordyni duh tletvornyj,
CH'ej vlasti pagubnoj i luchshie pokorny!
CHest', besposhchadnaya ko vsem moim mechtam,
Kak mnogo vzdohov ya i slez tebe vozdam?
Infanta
Pover', tvoih nadezhd ih ssora ne razrushit:
Mig porodil ee, i mig ee potushit.
CHrezmernost' otklika polozhit ej konec:
Ih primireniya zhelaet moj otec;
A ya, chtob radostnoj tebya uvidet' snova,
Na nevozmozhnoe otvazhit'sya gotova.
Himena
Zdes' primirenie bescel'no, vse ravno:
Nichto ne mozhet smyt' stol' strashnoe pyatno,
Net pol'zy primenyat' sovet il' prinuzhden'e:
Oni lish' mnimoe prinosyat iscelen'e.
Gluhaya nenavist', v serdcah zataena.
Gorit nevidimo, no tem znojnej ona.
Infanta
Soyuz, svyazuyushchij Rodrigo i Himenu,
Rasseet nenavist', ej mir pridet na smenu;
Vzaimnaya lyubov' okazhetsya sil'nej,
I raspryu zaglushit schastlivyj Gimenej.
Himena
YA prazdnoyu mechtoj sebya ne obol'shchayu:
Don D'ego slishkom gord, a nrav otca ya znayu,
Potok nevol'nyh slez ya sderzhivat' dolzhna;
Mne tyazhko proshloe i budushchnost' strashna.
Infanta
CHto strashno? Starca gnev? Bessil'nyj krovi holod?
Himena
Rodrigo muzhestven.
Infanta
Rodrigo slishkom molod.
Himena
Kto smel, tot smel'chakom rozhdaetsya na svet.
Infanta
I vse-taki prichin dlya bespokojstva net;
Svoyu lyubimuyu on ogorchit' ne mozhet;
Dva slova ust tvoih - i zlobu on otlozhit.
Himena
Kol' on ne vnemlet mne, kakoj predel nevzgod!
A esli mozhet vnyat', to kem on proslyvet?
Blagorozhdennomu - ne smyt' obidy krovnoj?
Ustupit on il' net ognyu toski lyubovnoj,
Mne tol'ko styd sulyat il' skorb', iz chasa v chas,
Takaya predannost' ili takoj otkaz.
Infanta
Himena i v bede gorda i beskorystna;
Ej nizmennaya mysl' byla by nenavistna;
No esli vplot' do dnya, kak my ih pomirim,
Rodrigo plennikom ya ob®yavlyu moim
I muzhestvo ego v bezdejstvii prebudet,
Menya tvoya lyubov' za eto ne osudit?
Himena
Togda ya nikakih ne vedayu zabot.
Infanta, Himena, Leonor, pazh
Infanta
Pazh, pozovite mne Rodrigo; pust' pridet.
Pazh
Graf de Gormas i on...
Himena
Vam chto-nibud' izvestno?
Infanta
CHto s nimi?
Pazh
Iz dvorca oni ushli sovmestno.
Himena
Odni?
Pazh
Odni, i byl u nih o chem-to spor.
Himena
Oni srazhayutsya, ostavim razgovor.
K moej pospeshnosti yavite snishozhden'e.
Infanta, Leonor
Infanta
Kakoe strannoe menya tomit volnen'e!
O nej dusha skorbit, a im voshishchena;
Serdechnyj mir ischez, a strast' voskreshena.
YA, etih lyubyashchih predchuvstvuya razluku,
ZHivu nadezhdoj vnov' - i vnov' leleyu muku;
I, hot', pechalen mne gryadushchij ih razlad,
Moj duh otradoyu tainstvennoj ob®yat.
Leonor
U vashej doblesti uzhel' tak malo vlasti,
CHtob totchas ustupit' postydnoj etoj strasti?
Infanta
Ne nazyvaj ee postydnoj; nado mnoj
Ej suzhdeno carit' i vlastvovat' odnoj;
Bud' k nej pochtitel'na, ona mne vseh dorozhe.
YA stojko s nej boryus', no ya nadeyus' vse zhe;
I serdce, pokoryas' nadezhde dorogoj,
Letit za schastiem, utrachennym drugoj.
Leonor
Itak, vysokij duh uzhe obezoruzhen
I golos razuma dokuchen i nenuzhen?
Infanta
Ne vnemlyut razumu i s nim ne govoryat,
Kogda v dushe razlit takoj prelestnyj yad.
I esli strazhdushchim lyubezny ih stradan'ya,
Oni nasil'nogo ne terpyat vrachevan'ya.
Leonor
Vy prel'shcheny mechtoj, v nej vse polno prikras;
No vy zhe znaete: Rodrigo nizhe vas.
Infanta
YA eto znayu: da; pust' malo ya borolas',
No slushaj, kak lyubvi iskusen l'stivyj golos.
Kogda oderzhit verh v edinoborstve on
I groznyj vrag ego okazhetsya srazhen,
YA vprave chtit' ego, mogu lyubit' svobodno.
Tot, kem poverzhen graf, svershit vse chto ugodno
Mne hochetsya mechtat', chto v schastlivoj bor'be
On carstva celye porabotit sebe;
I l'styashchaya lyubov', smetaya vse pregrady,
YAvlyaet mne ego zanyavshim tron Granady,
On mavram trepetnym daruet svoj zakon,
Zavoevatelya vstrechaet Aragon,
Smyat portugal'skij styag, i gromkie pohody
Nesut ego sud'bu cherez morskie vody,
CHtob krov'yu Afriki kropit' ego vency;
Vsego, chem pamyatny slavnejshie bojcy,
YA ot Rodrigo zhdu vosled za etim boem
I budu lish' gorda, lyubimaya geroem.
Leonor
Kak smelo vy ego igraete sud'boj!
Da sostoitsya li eshche i pervyj boj?
Infanta
Rodrigo oskorblen; on s grafom dolzhen drat'sya:
Oni ushli vdvoem, - zdes' trudno somnevat'sya.
Leonor
Oni srazyatsya, pust'; no na puti pobed
Sposoben li pospet' Rodrigo vam vosled?
Infanta
Ah, ya bezumstvuyu, moj um otrava tochit!
Ty vidish', skol'ko muk mne eta strast' prorochit!
Pojdem; utesh' moj duh i serdce uspokoj;
Ne ostavlyaj menya naedine s toskoj.
Don Fernando, Don Arias, don Sancho
Don Fernando
Graf nachal dejstvovat' ves'ma neostorozhno.
Uzhel' on dumaet, ego prostit' vozmozhno?
Don Arias
YA s nim besedoval kak poslannyj ot vas;
YA sdelal vse, chto mog, i poluchil otkaz.
Don Fernando
O nebo! Poddannyj nastol' samouveren,
CHto s voleyu moej schitat'sya ne nameren!
Don D'ego mozhno bit', gnushat'sya korolem,
Protivit'sya emu pred vsem ego dvorom!
Pust' smelyj voin on, pust' polkovodec slavnyj, -
YA spravlyus' bez truda s gordynej svoenravnoj;
Bud' on sama groza, bud' on sam bog vojny,
Oslushnik poneset posledstviya viny.
Hot' on sebe togda pozvolil slishkom mnogo,
Sperva ya ne hotel s nim obhodit'sya strogo;
No, tak kak pol'zy net, segodnya zh budet on,
Pust' hot' nasil'stvenno, pod strazhu zaklyuchen.
Don Sancho
Byt' mozhet, gosudar', on sam smiritsya vskore.
On ves' eshche kipel, razgoryachennyj v ssore;
Poka ne minoval pervonachal'nyj pyl,
Nel'zya, chtoby gordec tak srazu ustupil.
On znaet, chto ne prav, no serdce v nem nadmenno,
I tyagostno emu soznat'sya otkrovenno.
Don Fernando
Izvol'te zamolchat', don Sancho; ya velyu
Schitat' soglas'e s nim izmenoj korolyu.
Don Sancho
YA povinuyus' vam; no esli b vy mne dali
Vstupit'sya za nego...
Don Fernando
To chto by vy skazali?
Don Sancho
CHto duh, priuchennyj byt' doblestnym vsegda,
Prinest' povinnuyu ne mozhet bez styda:
V nem chuvstvo gordosti, estestvenno, zadeto,
I grafa na otpor podviglo tol'ko eto.
Poluchennyj prikaz nemnogo slishkom strog;
On podchinilsya by, kogda by s chest'yu mog.
Velite, chtoby on, privykshij zhit' soldatom,
Obidu iskupil voinstvennym bulatom;
A esli nadobno, to ya i sam mogu
Dat' ostriem mecha otvet ego vragu.
Don Fernando
Vy zabyvaetes'; no ya proshchayu smelost'
I yunosheskih let goryachuyu nezrelost'.
Korol', ch'i pomysly polny inyh zabot,
Krov' poddannyh svoih inache berezhet:
YA ohranyayu ih, pekus' ob ih udele,
Podobno golove, pekushchejsya o tele.
K edinomysliyu my s vami ne pridem:
V vas, govorit boec: moj dolg, - byt' korolem;
I, dumaya, kak on, pover'te, vy ne pravy:
Graf povinuyas' mne, ne poteryaet slavy.
K tomu zh zadet i ya: on oskorbil togo,
Komu naslednika ya vveril moego;
Osporit' vybor moj, hotya b v poryve strasti,
Est' vyzov lichno mne i korolevskoj vlasti.
Dovol'no. Vest' prishla, chto nash starinnyj vrag
Na desyati sudah nadmenno podnyal styag
I v ustie reki derznul proniknut' s morya.
Don Arias
Vy mavram prinesli uzhe nemalo gorya,
I, vashej doblest'yu srazhennye ne raz,
Oni otvazhit'sya ne smeyut protiv vas.
Don Fernando
Ih gordyj duh ugryum i revnost'yu snedaem,
CHto skipetr moj carit nad Andaluzskim kraem,
I nevozvratnaya, prekrasnaya strana
Vsegda zhelannoyu kazat'sya im dolzhna.
YA tol'ko dlya togo reshil v stenah Sevil'i,
Tomu uzh desyat' let, postavit' tron Kastil'i,
CHtob k mavram blizhe byt', i ne spuskat' s nih vzor,
I srazu im davat' reshitel'nyj otpor.
Don Arias
Oni izvedali davno cenoj krovavoj,
CHto kazhdyj vash pohod uvenchan ratnoj slavoj; -
Boyat'sya nechego.
Don Fernando
I nechego dremat';
Bespechnost' - hudshij vrag, chem vrazheskaya rat';
Vy sami znaete: sovsem ne budet divom,
Kogda oni syuda podnimutsya s prilivom.
I vse zh, po odnomu izvestiyu gonca,
YA ne hochu vselyat' naprasnyj strah v serdca,
I nam, v opasnosti ne ubedyas' vooch'yu,
Ne stoit v gorode trevogu seyat' noch'yu.
Na steny i k reke poslat' dvojnoj dozor -
I hvatit.
Don Fernando, don Sancho, don Alonso
Don Alonso
Gosudar', graf umer; svoj pozor
Don D'ego iskupil, otmstiv rukoyu syna.
Don Fernando
YA znal, chto blizitsya krovavaya godina:
CHtob otvratit' ee, ya sdelal vse, chto mog.
Don Alonso
Himena, vsya v slezah, speshit u vashih nog
Slozhit' svoyu pechal' i trebovat' rasplaty.
Don Fernando
YA serdcem chuvstvuyu vsyu bol' ee utraty;
No graf byl derzosten, uporstvoval v vine,
I nakazanie zasluzheno vpolne.
I vse zh, hotya emu po pravu vozdaetsya,
Mne gorestno teryat' takogo polkovodca.
On byl moej strane nadezhnaya bronya,
On krovi ne zhalel, srazhayas' za menya,
I, kak by ni sudit' o bujno vosstavavshem,
YA bez nego slabej, i ya skorblyu o pavshem.
Don Fernando, don D'ego, Himena, don Sancho, don Arias,
Don Alonso
Himena
Vozmezd'e, gosudar'!
Don D'ego
K vam, gosudar', zovu!
Himena
Molyu u vashih nog.
Don D'ego
Sklonyayu k nim glavu.
Himena
YA trebuyu suda.
Don D'ego
I ya gotov k zashchite.
Himena
Bezumca yunogo otvagu nakazhite:
On otnyal zhizn' togo, kto nuzhen byl vencu;
On doch' lishil otca.
D'ego
On chest' vernul otcu.
Himena
Za prolituyu krov' monarh karat' obyazan.
D'ego
Kto spravedlivo mstit, ne mozhet byt' nakazan.
Fernando
Proshu oboih vstat'; obsudim ne spesha.
Himena, tyazhelo skorbit moya dusha;
Ee stradanie s pechal'yu vashej shodno. -
Vy skazhete potom; pust' govorit svobodno.
Himena
Skonchalsya moj otec; ya slovno vizhu vnov',
Kak iz ego grudi klyuchom klokochet krov'.
Krov', ohranyavshaya tverdyni vashih bashen,
Krov', ch'ej otvagoyu vash slavnyj tron ukrashen,
Kotoraya eshche dymitsya i sejchas.
Ot gneva, chto ona prolilas' ne za vas,
Krov', ot kotoroj smert' sharahalas' so strahom,
Rodrigo vozle vas smeshal s peskom i prahom.
YA brosilas' tuda, slabeya na begu.
On ne dyshal uzhe. Prostite, ne mogu,
YA plachu, gosudar', i govorit' mne bol'no.
Byt' mozhet, etih slez i vzdohov vam dovol'no.
Fernando
Muzhajsya, doch' moya, bud' stojkoj do konca;
Ty v korole svoem najdesh' sebe otca.
Himena
Vsled goryu, gosudar', speshit chrezmernost' chesti.
Tak vot, on ne dyshal; on byl ubit na meste;
Ziyala grud' ego; on navsegda umolk,
No krov'yu na zemle nachertyval moj dolg;
Vernee, moshch' bojca, struej tochas' bagryanoj,
Mne o vozmezdii krichala etoj ranoj,
CHtob tot, kto pravit sud pred istinoj samoj,
Iz skorbnyh ust ee uslyshal golos moj.
Uzheli, gosudar', vy poterpet' soglasny
Pod vashej vlastiyu takoj razgul uzhasnyj,
CHtob beznakazanno otvazhnejshih lyudej
Udarom derzostnym mog porazhat' zlodej;
CHtob molodoj smel'chak vo slave s nimi sporil,
Kupalsya v ih krovi i pamyat' ih pozoril!
Neotomshchennaya konchina hrabreca
Pogasit rvenie vernejshih slug venca,
Da, moj otec ubit; ya trebuyu otmshchen'ya,
Skorej dlya pol'zy vam, chem mne dlya uteshen'ya.
Podobnogo otcu vy ne najdete vnov'.
Vozdajte smert' za smert', prolejte krov' za krov',
Pust' zhertvoyu padet - ne mne, no vashej slave
No vashemu vencu, i skiptru, i derzhave,
Pust' zhertvoyu padet na blago vsej strane
Gordynyu cherplyushchij v neslyhannoj vine.
Don Fernando
Don D'ego, vash otvet.
Don D'ego
Skol' zavisti dostoin
Tot, kto, teryaya moshch', teryaet zhizn', kak voin,
I skol' kaznim sud'boj otvazhnyj chelovek,
Kotoryj dolgo zhil i perezhil svoj vek!
YA, chej vysokij trud po vsej otchizne vedom,
YA, s yunyh let moih priuchennyj k pobedam,
YA dozhil do togo, chto ya byl oskorblen
I, obnazhiv svoj mech, ostalsya pobezhden.
CHego ne, smel ni boj, ni pristup, ni zasada,
CHego ni Aragon ne mog by, ni Granada,
Ni yarost' nedruga, ni zavist' gordeca,
Na to reshilsya graf sred' vashego dvorca,
Revnuya vybor vash i pohvalyayas' siloj,
Torzhestvovavsheyu nad starostiyu hiloj.
I eti volosy, sedevshie v boyah,
Krov', obagryavshaya izrytyj bitvoj prah,
Ruka, polki vragov krushivshaya otporom,
Soshli by v hladnyj sklep, pokrytye pozorom,
Kogda by ne byl mnoj dostojnyj syn rozhden.
Kem mogut byt' gordy ya, rodina i tron.
On bilsya za menya, i graf pones otmshchen'e.
CHest' vosstanovlena, i smyto oskorblen'e.
Kogda dostojnaya otplata za udar,
Kogda zakonnyj gnev zasluzhivaet kar,
Grom dolzhen vstretit' ya, odin na celom svete:
Gde ne prava ruka, tam golova v otvete.
I est' li tut vina il' rovno nikakoj,
No golovoj byl ya, a syn moj byl rukoj.
Himena ne togo v ubijstve obvinila:
Ubijcej byl by ya, kogda byla by sila.
Kaznite golovu, uzh ej nedolgo zhit';
Ruka eshche ne raz vam mozhet posluzhit'.
Da budet krov' moya Himene uteshen'em;
YA etot prigovor ne vstrechu vozmushchen'em,
Prochtu bez ropota zhestokuyu skrizhal':
Raz chest' moya so mnoj, mne umeret' ne zhal'.
Don Fernando
Zdes' toroplivogo ne mozhet byt' otveta,
I delo podlezhit suzhdeniyu soveta.
Don Sancho otvedet Himenu k nej domoj.
Don D'ego slovo dast, chto zdes' on uznik moj.
Prislat' Rodrigo k nam. Korol' svoj sud polozhit.
Himena
Velikij gosudar', ubijca zhit' ne mozhet!
Don Fernando
Himena, otdohni i bol' preodolej.
Himena
Terzan'ya otdyha mne vdvoe tyazhelej.
Don Rodrigo, |l'vira
|l'vira
Rodrigo, chto s toboj? Zachem ty zdes', neschastnyj?
Don Rodrigo
Menya privodit put' moej sud'by uzhasnoj.
|l'vira
I ty yavlyaesh'sya, gordynej op'yanen,
Tuda, gde poselil otchayan'e i ston?
Kak? Dazhe zdes' tebe ne predstaet ukorom
Ten' grafa?
Don Rodrigo
ZHizn' ego byla moim pozorom;
Ubit' moej rukoj prikazyvala chest'.
|l'vira
I zdes' ty dumaesh' ubezhishche obrest'?
Priyut - pod krovleyu ubitogo toboyu?
Don Rodrigo
YA prihozhu predstat' pered moim sud'eyu.
Zabud' smushchenie i otlozhi boyazn':
Kazniv obidchika, ya sam idu na kazn'.
Sud'ya - moya lyubov', sud'ya - moya Himena.
Sniskat' ee vrazhdu - uzhasnej, chem izmena,
I ya prishel sniskat', kak utolen'e muk,
Svoj sud iz milyh ust i smert' iz milyh ruk.
|l'vira
Begi ot glaz ee, begi ot vozmushchen'ya;
Pervonachal'nogo ne iskushaj volnen'ya;
Ujdi i pervye poryvy perezhdi,
Kotorye sejchas kipyat v ee grudi.
Don Rodrigo
Net, net, lyubimuyu podvignuv k nepriyazni,
YA bez togo uzhe zasluzhivayu kazni;
I ya by izbezhal muchen'ya sta smertej,
Udvoiv gnev ee, chtob umeret' skorej.
|l'vira
Himena vo dvorce, v slezah toski glubokoj;
Ej ne dadut domoj vernut'sya odinokoj.
Rodrigo, udalis'; sejchas syuda pridut.
CHto stanut govorit', tebya uvidev tut?
Vokrug ee bedy nachnutsya zlye rechi,
CHto doch' ubitogo s ubijcej terpit vstrechi.
Ona uzhe idet, skorej, ne bud' upryam;
Pomiluj chest' ee, Rodrigo, skrojsya tam.
Don Sancho, Himena, |l'vira
Don Sancho
Da, vam zaveshchana krovavaya rasplata:
Vash gnev pred vsemi prav, i vashe gore svyato;
I ya by ne posmel v pechal'nyj etot chas
Starat'sya vas smyagchit' ili uteshit' vas.
No, esli na menya vysokij dolg vozlyazhet,
Moe oruzhie vinovnogo nakazhet,
Moya lyubov' otmstit za vashego otca,
Dlya vas ya sokrushu nadmennogo bojca.
Himena
Neschastnaya!
Don Sancho
Moj mech ego sud'eyu budet.
Himena
YA oskorblyu togo, ch'ya mudrost' nas rassudit.
Don Sancho
Uprava korolej shagaet ne spesha,
Lenivoj postup'yu zlodeev ne strasha,
I gorestnym slezam daet naprasno lit'sya.
Dozvol'te rycaryu za vas mechom vstupit'sya:
Podobnyj put' bystrej, da i vernej suda.
Himena
Kogda v takom puti predstavitsya nuzhda
I esli k toj pore ne stihnet vashe rven'e,
YA vam ne zapreshchu svershit' moe otmshchen'e.
Don Sancho
Drugogo schastiya ne zhdet moya dusha;
I ya pokinu vas, nadezhdoyu dysha.
Himena, |l'vira
Himena
My nakonec odni, i ya mogu svobodno
YAvit' pered toboj, kak strazhdu bezyshodno,
Mogu pechal'nyj vzdoh ne podavlyat' v tishi,
Mogu tebe raskryt' vsyu skorb' moej dushi.
Da, moj otec ubit; Rodrigo derznovennyj
Omyl svoj pervyj mech v ego krovi svyashchennoj.
Prolejtes', toki: slez nad zlejshej iz konchin!
Uvy! Moej dushi odna iz polovin
Drugoyu srazhena, i strashen dolg, velevshij,
CHtob za pogibshuyu ya mstila ucelevshej.
|l'vira
Vam nuzhno otdohnut'.
Himena
Ah, gde, s moej toskoj,
Mogla by hot' na mig ya obresti pokoj?
CHto mozhet oblegchit' moyu pechal' i muku,
Raz ya vinovnuyu proklyast' ne v silah ruku?
I chto za bedstviyam ya obrekla sebya,
Raz ya dolzhna karat', prestupnika lyubya?
|l'vira
Vy lyubite togo, kto vam zatmil polmira!
Himena
Ty govorish' - lyublyu; bogotvoryu, |l'vira;
Strast' boretsya vo mne s zakonnoyu vrazhdoj;
Vse tak zhe dorog mne moj nedrug molodoj;
I hot' v moej dushe est' gnevnoe uporstvo,
Rodrigo v nej s otcom vedet edinoborstvo;
On lomit, on tesnit, on gnetsya pered nim,
To yarosten, to slab, to vnov' neodolim;
No groznaya bor'ba, i zhguchaya i zlaya,
Terzaet serdce mne, dushi ne razdelyaya,
I hot' moej lyubvi mogushchestvenna vlast',
YA bez razdumiya svoyu izbrala chast':
YA nekoleblemo speshu na golos chesti.
Rodrigo dorog mne, ya s nim dushoyu vmeste,
YA serdcem za nego; no dolg mne govorit:
Ty znaesh', ch'ya ty doch' i tvoj otec ubit.
|l'vira
I vy hotite mstit'?
Himena
ZHestokoe zhelan'e!
K otmshchen'yu pravomu zhestokoe prizvan'e
Krovavogo suda mne strashno torzhestvo:
V den' kazni ya umru, i ya gublyu ego!
|l'vira
Ne mnozh'te, gospozha, ne mnozh'te muk naprasnyh:
Ne stav'te dlya sebya zakonov stol' uzhasnyh.
Himena
Kak! Moj otec ubit, vzyvaet k mshchen'yu krov',
I ne otkliknetsya dochernyaya lyubov'?
Postydno pogruzyas' v laskayushchie grezy,
YA posvyashchu emu odni pustye slezy?
I vkradchivoj lyubvi obmanchivaya lest'
V besslavnoj tishine moyu zadushit chest'?
|l'vira
Pover'te, gospozha, vy ugodite svetu,
Umeriv nenavist' k lyubeznomu predmetu,
Stol' vas dostojnomu; vash dolg uzhe svershen,
Korol' vas vyslushal - i pust' rassudit on;
Nel'zya uporstvovat' v ozhestochen'e nrava.
Himena
Mne nuzhno otomstit', moya zadeta slava;
I, kak by nam lyubov' ni obol'shchala sluh,
Lukavstvu budet chuzhd blagorozhdennyj duh.
|l'vira
Ved' vy zhe lyubite Rodrigo, kak lyubili?
Himena
YA v etom soznayus'.
|l'vira
I chto zhe vy reshili?
Himena
CHtob chest' svoyu spasti i obresti pokoj,
Poslat' ego na kazn' i umeret' samoj.
Don Rodrigo, Himena, |l'vira
Don Rodrigo
Razya vinovnogo, ne domogajtes' kazni,
No sami zhizn' ego prervite bez boyazni.
Himena
|l'vira, myslimo l'? Net sil perenesti!
Rodrigo u menya! Rodrigo smel prijti!
Don Rodrigo
Prolejte krov' moyu; vkusite naslazhden'ya
I gibeli moej, i vashego otmshchen'ya.
Himena
Ah!
Don Rodrigo
Vyslushaj menya.
Himena
Net sil!
Don Rodrigo
Edinyj mig...
Himena
Net, daj mne umeret'!
Don Rodrigo
Lish' slovo, serdca krik;
Potom otvet' mechom, vruchaemym lyubov'yu.
Himena
Kotoryj ves' eshche oblit svyashchennoj krov'yu!
Don Rodrigo
Himena...
Himena
Uberi chudovishchnyj klinok!
V nem strashnyj dlya menya i gibel'nyj uprek.
Don Rodrigo
Smotri bestrepetno, chtoby s sud'boj ne sporit',
CHtoby razzhech' svoj gnev i moj konec uskorit'.
Himena
Ved' eta krov' - moya.
Rodrigo
Okras' ego moej.
Ty etim istrebish' poslednij sled tvoej.
Himena
ZHestokij chelovek, otca mechom razyashchij
I zrelishchem mecha doch' davshego kaznyashchij?
Proch', uberi ego, s nim ya ne vizhu dnya;
Ty prosish' vyslushat' - i muchaesh' menya.
Rodrigo
YA podchinyus' tebe, no mysli ne pokinu
Prinyat' iz ruk tvoih zhelannuyu konchinu;
Zatem, chto dazhe strast' ne mozhet mne velet'
O mnoj sodeyannom besslavno pozhalet'.
Nepopravimyj mig, rozhdennyj zharkim sporom,
Pohitil chest' otca, menya pokryl pozorom.
Pozor poshchechiny nel'zya perenesti;
YA totchas dolzhen byl obidchika najti;
YA razyskal ego, i krov', beschest'e smyla;
YA tak by sdelal vnov', kogda by nuzhno bylo.
No protivu menya i moego otca
Moj plamen' za tebya borolsya do konca;
Sudi, kak on moguch: lishennyj krovnoj chesti,
YA mog razdumyvat', svershat' li delo mesti.
Koleblyas', chto izbrat' - tvoj gnev ili pozor, -
YA dumal, chto moj mech, byt' mozhet, slishkom skor,
YA obvinyal sebya v chrezmernom ozloblen'e;
I krasota tvoya vzyala by verh v boren'e,
Kogda b ya ne otverg prizyva milyh char;
Skazav, chto nizok tot, kto mozhet snest' udar,
CHto ta, kto doblestnym menya privykla videt',
Unichizhennogo dolzhna voznenavidet',
CHto, ustupiv lyubvi vsesil'nomu ognyu, -
YA malodushiem tvoj vybor oskvernyu.
YA eto vnov' skazhu; i, ne taya stradan'ya,
YA do poslednego gotov tverdit' dyhan'ya:
Obrech' tebya toske ya dolzhen byl, lyubya
CHtob smyt' s sebya pozor i zasluzhit' tebya.
No, zaplativ spolna moj dolg otcu i chesti,
YA dolzhen v svoj chered stat' zhertvoj pravoj mesti:
YA zdes', i ya tebe moyu vruchayu krov'.
YA vypolnil svoj dolg i vypolnyayu vnov'.
Ty mertvogo otca dolzhna otvetit' klichu,
I ya by ne posmel otnyat' tvoyu dobychu:
V krovi ubitogo da budet rasprostert
Tot, kto ee prolil i etoj mest'yu gord.
Himena
Uvy, hotya vrazhda nas razvela daleko,
Rodrigo, ya k tebe ne obrashchu upreka;
I, dan' stradaniya platya moej sud'be,
Tebya ya ne vinyu, ya plachu o sebe,
YA znayu horosho, chto, esli chest' zadeta,
Besstrash'e trebuet dostojnogo otveta;
To, chto ty vypolnil, byl tol'ko dolg pryamoj;
No, vypolniv ego, ty mne otkryl i moj.
Pobeda mrachnaya byla tvoya po pravu:
Otmshchaya za otca, svoyu soblyul ty slavu;
I ya svoj trudnyj dolg ispolnyu do konca:
YA slavu soblyudu, otmshchaya za otca.
Kak ya muchitel'no ispytana sud'boyu!
Kogda by moj otec srazhen byl ne toboyu,
To v blizosti tvoej ya by mogla najti
Oporu vernuyu na gorestnom puti,
I ya by zloj toski ne chuvstvovala zhala,
Kogda b tvoya ruka mne slezy osushala.
No ya lishas' otca, lishayus' i tebya.
Vo imya gordosti lyubimogo gubya;
I dolga strashnogo ubijstvennaya sila
Na gibel' milogo menya vooruzhila.
Zatem, chto dazhe strast' ne mozhet mne velet'
Pred kazniyu tvoej besslavno orobet'.
Hot' nezhnost' za tebya vosstat' eshche gotova,
YA byt' dolzhna, kak ty, besstrashna i surova:
Dostojnomu, menya dolg povelel otmstit';
Dostojnaya tebya dolzhna tebya ubit'.
Don Rodrigo
Togda ne medli zhe svershit' velen'e chesti:
YA golovu moyu tvoej vruchayu mesti;
Da budet sud ee bezzhalosten i skor;
Otraden tvoj udar, otraden prigovor.
Prizvat' k vozmezdiyu nespeshnuyu raspravu -
Zamedlit' kazn' moyu, tvoyu zamedlit' slavu.
Schastlivoj smerti mig svoej rukoj oznach'.
Himena
YA obvinitel' tvoj, no ya ne tvoj palach.
Ty klonish' golovu, no mne l' ee kasat'sya?
YA oblichat' dolzhna, ty dolzhen zashchishchat'sya;
YA kazni trebuyu, ubijcu ya vinyu,
No ya s toboj suzhus', a ne sama kaznyu.
Don Rodrigo
Hot' nezhnost' za menya vosstat' eshche gotova,
Ty byt' dolzhna, kak ya, besstrashna i surova;
A v otomshchenii zaemnoyu rukoj
Surovosti, pover', ne budet nikakoj;
Moya ruka odna byla zashchitoj chesti,
Tvoya ruka odna da sluzhit delu mesti.
Himena
ZHestokij! Ne terzaj otmshchayushchuyu doch'!
Ty mstil bez pomoshchi - i hochesh' mne pomoch'!
YA postuplyu, kak ty, i v etoj tyazhbe pravoj
YA ne namerena s toboj delit'sya slavoj
I v pomoshch' ne zovu, mstya za rodnuyu krov',
Tvoe otchayan'e ili tvoyu lyubov'.
Don Rodrigo
O, nepreklonnyj duh! Uzheli vse staran'ya
Bessil'ny dlya menya dobit'sya sostradan'ya?
Vo imya li otca, vo imya li lyubvi
Otmsti il' pozhalej, no zhizn' moyu prervi!
Past' ot tvoej ruki mne budet men'shej kazn'yu,
CHem zhit', kaznimomu tvoeyu nepriyazn'yu.
Himena
Ah, net ee vo mne!
Don Rodrigo
Najdi!
Himena
YA ne mogu.
Don Rodrigo
CHto skazhut o tebe, proshchayushchej vragu?
Na prestuplenie otvetstvuya lyubov'yu,
Kakie povody ty podaesh' zloslov'yu!
Zastav' ego molchat' i, chest' svoyu hranya,
Ne medli dolee i umertvi menya.
Himena
Eshche pochetnee tebya v zhivyh ostavit';
I dolzhen zlejshij vrag menya do zvezd proslavit',
O bedstviyah moih sochuvstvenno skorbya,
Uznav, chto ya lyublyu i ne shchazhu tebya.
Ujdi, moya pechal' ne v silah videt' dole
To, chto ya prizvana utratit' ponevole.
No sumrakom nochnym ukutaj svoj uhod:
Puskaj tebya nikto ne vstretit u vorot.
Edinstvennoj iz vseh prichinoyu zlorechij
Mogla by posluzhit' oglaska nashej vstrechi.
Moe dostoinstvo izbav' ot klevety.
Don Rodrigo
Ubej menya!
Himena
Ujdi.
Don Rodrigo
Tak chto zh reshila ty?
Himena
Hotya moj pravyj gnev smushchaem tak trevozhno, -
Dlya mshchen'ya za otca ispolnit' vse, chto mozhno;
No ya by vse-taki schastlivoyu byla, -
Kogda by nichego ispolnit' ne mogla.
Don Rodrigo
O, divnaya lyubov'!
Himena
O, strashnyj mig razluki!
Don Rodrigo
Kak mnogo za otcov my primem slez i muki!
Himena
Rodrigo, kto by zhdal?
Don Rodrigo
Himena, kto by mog?
Himena
CHtob radost' vseh nadezhd presek stol' gor'kij rok!
Don Rodrigo
CHtob vozle pristani vnezapnoe nenast'e
Tak neozhidanno razbilo nashe schast'e!
Himena
O, skorb' smertel'naya!
Don Rodrigo
O, tshchetnaya pechal'!
Himena
Ujdi, uzheli zhe menya tebe ne zhal'!
Don Rodrigo
Proshchaj; idu vlachit' plachevnoj zhizni noshu,
Poka ee navek pod toporom ne sbroshu.
Himena
I esli on padet, klyanus' tebe, lyubya,
Ni miga ne dyshat' na svete bez tebya.
Teper' proshchaj; idi i skrojsya nezametno.
|l'vira
Kogda nam kazhetsya, chto uteshen'e tshchetno...
Himena
Ty dokuchaesh' mne, ujdi otsyuda proch';
Toskuyushchej nuzhny bezmolvie i noch'.
Don D'ego
Don D'ego
Blazhenstva polnogo nikto vkusit' ne mozhet:
V schastlivejshie dni nas chto-nibud' trevozhit;
Vsegda volnenie kakih-nibud' zabot
Dovol'stvu nashemu dorogu pereb'et.
YA ih nevidimym otravlen uyazvlen'em:
YA polon radosti - i muchus' opasen'em.
YA videl trup vraga, otmshchennyj moj pozor,
A ruku mstitelya ne vizhu do sih por.
S naprasnym rveniem, svershaya trud nenuzhnyj,
Snuyu po gorodu, razbityj i neduzhnyj, -
Ostatok vethih sil snedaya do konca
V besplodnyh poiskah otvazhnogo bojca.
Povsyudu v etoj t'me, spustivshejsya na zemlyu,
Stremyas' ego obnyat', ya tol'ko ten' ob®emlyu;
Lyubvi, obmanutoj na vseh ee putyah,
Somnen'ya tajnye vnushayut novyj strah.
Togo, chtob on bezhal, net ni odnoj primety;
Opasen grafskij dom i grafskie klevrety;
Ih groznym mnozhestvom moj razum ustrashen.
Rodrigo net v zhivyh, ili v temnice on.
O nebo pravoe! Oshibsya ya, kak prezhde,
Il' sbyt'sya nakonec dano moej nadezhde?
To on, somnen'ya net; ispolnilas' mechta,
Boyazn' rasseyana, i skorb' perezhita.
Don D'ego, don Rodrigo
Don D'ego
Rodrigo, nakonec nam nebo shlet svidan'e!
Don Rodrigo
Uvy!
Don D'ego
Ne omrachaj unyn'em likovan'e;
Daj mne pochtit' tebya vysokoyu hvaloj.
Ty doblesti otca ne posramil byloj,
Ona zhivet v tebe ch'ya plamennaya sila
Otvagu prashchurov segodnya voskresila.
Moj rod i ya gordy naslednikom takim:
Tvoj pervyj vzmah mecha byl raven vsem moim,
I molodost' tvoya svershaya podvig pravyj,
V tyazhelom iskuse s moej sravnyalas' slavoj.
Opora dnej moih, mne dannaya sud'boj,
Kosnis' moih sedin, otmshchaemyh toboj,
Svoim lobzaniem kosnis' moej lanity,
Don Rodrigo
CHest' podobaet vam: ya men'shego ne mog;
Vash syn i vskormlennik, ya vypolnil urok.
I etim schastliv ya i voshishchen dushoyu,
CHto ugodil otcu, vpervye vyjdya k boyu.
No esli rady vy, dozvol'te, v svoj chered,
I mne ne pregrazhdat' svobodnyj chuvstvam hod;
Otchayan'yu dushi izlit'sya dajte vol'no;
Ono uzhe i tak ispytano dovol'no.
YA ne zhaleyu, net, chto prinyal etot boj;
No vozvratite mne utrachennoe mnoj.
Moj mech, otmshchaya vas, s moej lyubov'yu sporya,
Lishil menya dushi v mig torzhestva i gorya;
Ne nuzhno bol'she slov. Rasplata svershena.
YA otdal vse. Moj dolg ya vam vernul spolna.
Don D'ego
Ne umalyaj plodov pobedy velichavoj:
Tebe ya zhizn' daril, a ty mne platish' slavoj;
I tak kak slava mne dorozhe bytiya,
Pered toboj, moj syn, v dolgu otnyne ya.
No k etim slabostyam da budet serdce strogo;
CHest' u muzhchin odna, vozlyublennyh tak mnogo!
Lyubov' zabyt' legko, no chest' nel'zya nikak.
Don Rodrigo
To chto skazali vy...
Don D'ego
Ty dolzhen znat' i tak.
Don Rodrigo
YA sam sebe otmstil, otmstitel' oskorblen'ya;
A vy mne smeete vnushat' pozor zabven'ya!
Beschest'e ravnoe volochit za soboj
Tot, kto predast lyubov' i kto pokinet boj.
Mne l' zapyatnat' sebya takoj izmenoj temnoj?
Otvazhnaya dusha ne stanet verolomnoj.
Svyashchennoj vernosti nenarushim zavet;
YA svyazan do konca, hotya nadezhdy net;
Ne v silah ni zabyt', ni vozvratit' lyubimoj,
YA tol'ko smert' zovu, terzan'yami tomimyj.
Don D'ego
Znat' dobrovol'no smert' povremeni poka:
Monarhu i strane nuzhna tvoya ruka.
Flot mavrov dvizhetsya ot ust'ya, ugrozhaya
Zahvatom goroda i razoren'em kraya.
On blizitsya syuda; byt' mozhet, cherez chas
Morskoj priliv i noch' domchat ego do nas.
Smyaten'e vo dvorce, v narode strah velikij;
Povsyudu slezy l'yut, povsyudu slyshny kriki.
No v etom bedstvii ya, k radosti moej,
Zastal, pridya domoj, pyat'sot moih druzej,
Kotorye, uznav obidu nashej chesti,
YAvilis' predlozhit' svoi mechi dlya mesti.
Ty ih operedil; no lezviya mechej
Krov' afrikanskaya okrasit goryachej.
Na golos doblesti vedi ih za soboyu:
Ih muzhestvennyj krug izbral tebya glavoyu.
Vragam otechestva dostojnyj daj otvet;
I esli ishchesh' smert', to krashe smerti net;
Bud' schastliv sluchaem, on sam tebe daetsya;
Pust' gibel'yu tvoej tvoj vlastelin spasetsya;
No luchshe vozvratis' s uvenchannym chelom.
Ty pokazal sebya, otmstiv za otchij dom;
Dostigni bol'shego - i slavoj polkovodca
Prinud' sud'bu prosit' Himenu - ne borot'sya,
Pridi s pobedoyu - i ty, byt' mozhet, vnov',
I lish' takim putem, vernesh' ee lyubov'.
No vremya dorogo, i nam ego s toboyu
Nel'zya teryat' v rechah, idi, gotov'sya k boyu;
Srazis' i pobedi, monarhu dokazav,
CHto ty zamenish' vse, chem byl ubityj graf.
Himena, |l'vira
Himena
I eto ne obman, ne lozhnyj sluh, |l'vira?
|l'vira
Ego vse v gorode voznosyat, kak kumira,
I do nebes gremit vseobshchaya hvala
Bojcu, svershivshemu bessmertnye dela.
Lish' posramlenie vragi ego styazhali:
Napav stremitel'no, eshche bystrej bezhali.
I vot v ego rukah, kogda vzoshla zarya,
Pobeda polnaya i plennyh dva carya.
Ispanskij vozhd' sklonil ih golovy pod igo.
Himena
I eti chudesa svershil odin Rodrigo?
|l'vira
Nevolya dvuh carej - venec ego trudam:
On sam ih pobedil i polonil ih sam.
Himena
No pochemu tebe tak tochno vse izvestno?
|l'vira
Molva ego hvalu raznosit povsemestno:
On - obshchej radosti vinovnik i predmet,
On - angel, vsyu stranu izbavivshij ot bed.
Himena
A kak vzglyanul korol' na podvig etoj nochi?
|l'vira
Rodrigo ne derznul predstat' emu pred ochi;
Ot imeni ego likuyushchij otec
Venchannyh plennikov privodit vo dvorec,
U povelitelya prosya soizvolen'ya
Dat' dostup i tomu, kto spas ego vladen'ya.
Himena
No on ne ranen li?
|l'vira
Nikto ne govoril.
No vy bledneete! Vam nuzhno bol'she sil.
Himena
Mne nuzhno bol'she sil dlya pravednogo gneva:
Trevozhit'sya o nem, kak trepetnaya deva?
Emu poyut hvaly - i golos moj umolk,
I chest' pokorstvuet, i obessilen dolg!
Molchi, moya lyubov'; pust' golos gneva gryanet:
On pobedil carej, no moj otec ne vstanet.
Pechal'nyj moj naryad, moih svidetel' bed,
Byl pervym sledstviem Rodrigovyh pobed;
I, kak by ni byl on velik v narodnom mnen'e,
Zdes' vse krugom tverdit o strashnom prestuplen'e.
Vy, pamyati moej vlastitel'nyj ukor,
Vuali, plat'ya, krep, torzhestvennyj ubor,
V kotoryj on menya oblek rukoj krovavoj,
Ne dajte nezhnosti vozobladat' nad slavoj;
I, esli snova verh voz'met moya lyubov',
Vy moj pechal'nyj dolg napomnite mne vnov',
Sluzhite mne shchitom, netlennej adamanta.
|l'vira
Umer'te vash poryv, syuda idet infanta.
Infanta, Himena, Leonor, |l'vira
Infanta
YA ne zabveniya nesu tebe bal'zam;
YA priobshchit' hochu moj vzdoh k tvoim slezam.
Himena
Vy luchshe k radosti vseobshchej priobshchites'
I vam nisposlannoj otradoj nasladites',
Sudarynya; lish' mne pozvoleno vzdyhat'.
Rodrigo otrazil nahlynuvshuyu rat',
On nas izbavil vseh ot vrazheskoj ugrozy;
I vprave tol'ko ya ronyat' segodnya slezy.
On hrabro posluzhil monarhu i strane,
I slavnyj mech ego vrazhdeben tol'ko mne.
Infanta
No to, chto on svershil, i vpryam' podobno chudu.
Himena
Postylyj etot sluh dohodit otovsyudu,
I vsyakij govorit i povtoryaet vnov',
CHto slava s nim druzhna, kak ne druzhna lyubov'.
Infanta
No chem zhe ih slova tvoim usham postyly?
Ved' etot yunyj Mars byl tvoj izbrannik milyj,
Pokorstvuya tebe, vladel tvoej dushoj;
Kto chestvuet ego, tot hvalit vybor tvoj.
Himena
Da, chestvovat' ego, konechno, vsyakij mozhet;
No etot shum pohval moi terzan'ya mnozhit.
Ego prevoznosya, mne dushu zhgut ognem:
YA vizhu yavstvenno, chego lishilas' v nem.
O, tyagostnaya skorb' moej lyubvi neschastnoj!
CHem gromche vest' o nem, tem zharche plamen' strastnyj,
I vse-taki moj dolg vlastitel'nej vsego
I, serdcu vopreki, ne poshchadit ego.
Infanta
Vchera ty etot dolg venchala chest'yu novoj;
Tvoya bor'ba s soboj byla takoj surovoj,
Takoj vozvyshennoj, chto vse vokrug tebya
Divilis' doblestnoj, o lyubyashchej skorbya.
No druzhby iskrennej ty vyslushaesh' mnen'e?
Himena
Vas ne poslushat'sya sochtu za prestuplen'e.
Infanta
To byl tvoj dolg vchera; segodnya on ne tot.
Rodrigo nam teper' edinstvennyj oplot,
Nadezhda i lyubov' prostyh lyudej i znati,
Kastil'i vernyj shchit i uzhas mavrskoj rati.
Soglasen sam korol' s narodnoyu molvoj,
CHto v obraze ego voskres roditel' tvoj;
Koroche, govorya bez lesti i kovarstva,
V ego pogibeli - pogibel' gosudarstva.
I ty reshilas' by, svoj zashchishchaya dom,
Otdat' otechestvo na vrazheskij razgrom?
Za chto nas podvergat' uzhasnomu udaru
I v chem prestupny my, chtob nest' takuyu karu?
Ty ne obyazana, konechno, vzyat' v muzh'ya
Togo, k komu vrazhda opravdana tvoya:
Na eto ya sama vzglyanula by s trevogoj;
Lishi ego lyubvi, no zhizn' ego ne trogaj.
Himena
Tak postupila by drugaya, no ne ya;
Granic ne vedaet obyazannost' moya.
Pust' schastie moe dosele v nem edinom,
Pust' on lyubim tolpoj, oblaskan vlastelinom,
Pust' chestvuyut ego hrabrejshie bojcy, -
Nadgrobnyj kiparis zatmit ego vency.
Infanta
Ne vsyakoj doblesti kazalos' by po silam,
Otmshchaya za otca, zabyt' o serdcu milom;
No tot velik dushoj i doblesten vdvojne,
Kto krovnoj gordost'yu pozhertvuet strane.
Pover', dostatochno lishit' ego priyazni;
Tvoj holod dlya nego tyazhele vsyakoj kazni.
Pomysli obo vseh i serdce prinevol'.
Da i kakoj otvet tebe by dal korol'?
Himena
On mozhet otkazat', no ya molchat' ne vprave.
Infanta
I vzves' posledstviya, predstav' sebe ih v®yave|
Proshchaj; naedine obdumaj moj sovet.
Himena
Raz moj otec ubit, to vybora mne net.
Don Fernando, don D'ego, don Arias, don Rodrigo,
don Sancho
Don Fernando
Naslednik doblestnyj blistatel'nogo doma,
CH'ya slava iskoni otechestvu znakoma,
Potomok prashchurov, ispytannyh bor'boj,
S kotorymi tebya sravnyal tvoj pervyj boj,
Za to, chto ty svershil, nagrada nevozmozhna;
CHtoby ee vozdat', vsya vlast' moya nichtozhna.
Ot groznogo vraga izbavit' kraj rodnoj,
Svoej rukoj v moej uprochit' skipetr moj
I mavrov razgromit', kogda v nochnuyu poru
My tol'ko nachali gotovit'sya k otporu, -
Vse eto podvigi vysokie nastol',
CHto otplatit' tebe bessilen tvoj korol'.
No ya iz ruk vraga tebe nagradu vydam.
Zdes' plennye cari tebya nazvali Sidom;
A tak kak v ih strane Sid znachit gospodin,
Imenovat'sya tak dostoin ty odin.
Bud' Sidom; etot zvuk da rushit vse pregrady,
Da budet on grozoj Toledo i Granady
I da yavlyaet vsem, blyudushchim moj zakon,
Kakoyu pomoshch'yu tebe obyazan tron.
Don Rodrigo
Prostite, gosudar', nevol'noe smushchen'e.
Tak mal postupok moj, o nem tak lestno mnen'e,
CHto ya poistine, krasneya, dolzhen nest'
Stol' nezasluzhenno darovannuyu chest'.
Vy mozhete vladet', kak vashim dostoyan'em,
I krov'yu zhil moih, i ust moih dyhan'em;
Kogda ya radi vas naveki ih otdam,
YA lish' ispolnyu dolg togo, kto sluzhit vam.
Don Fernando
Ne vse, kto chestno sluzhat mne i chestno pravit delo,
Svoj ispolnyayut dolg tak doblestno i smelo;
I lish' tomu, chej duh neustrashimej vseh,
Takoj nevidannyj soputstvuet uspeh.
Pozvol' zhe mne hvalit' prishedshego s pobedoj
I pravdu mne o nej podrobnee povedaj.
Don Rodrigo
Uzhe vy znaete, chto v etot groznyj chas,
Kotoryj gorozhan smyateniem potryas,
K otcu prishli druz'ya, oni ko mne vozzvali,
I ya, ispolnennyj razlada i pechali...
Prostite, gosudar', moj derzostnyj poryv:
YA dejstvoval, u vas soglas'ya ne sprosiv;
Opasnost' blizilas'; otryad gotov byl k boyu;
YAvit'sya vo dvorec - igraesh' golovoyu;
I ya togda reshil: milej vo mnogo raz
Slozhit' ee v boyu i umeret' za vas.
Don Fernando
Vstupayas' za otca, ty pospeshil s rasplatoj;
No moj spasennyj kraj da budet tvoj hodataj;
Himene, zhazhdushchej vozmezdiya vragu,
Lish' sostradaniem otvetit' ya mogu.
No prodolzhaj.
Don Rodrigo
Itak, ya vystupil s otryadom,
I kazhdyj shel vpered s neustrashimym vzglyadom.
Nas dvinulos' pyat'sot; no voinstvo roslo,
I k beregu reki tri tysyachi prishlo, -
Nastol'ko, vidya nas shagayushchimi smelo,
Obodrilis' i te, ch'e serdce orobelo.
Dve treti ya totchas popryatal po sudam,
Kotorye, pridya, my uvidali tam;
Vse prochie, - a k nim speshili podkreplen'ya, -
Tesnilis' vkrug menya, gorya ot neterpen'ya;
YA molvil; kazhdyj leg i, pritayas', kak tat',
CHudesnejshuyu noch' sobralsya korotat'.
YA to zhe samoe velel ispolnit' strazhe,
CHtob vydumka moya soshla kak mozhno glazhe;
Prichem ya delal vid, chto boevoj prikaz,
Kotoryj otdayu, ya poluchil ot vas.
I vot, pri svete zvezd, vo mrake molchalivom,
Flot v tridcat' parusov skol'zit s morskim prilivom;
On podymaetsya po vzduvshimsya volnam,
I more i vragi podhodyat vroven' k nam.
My propuskaem ih, vid goroda spokoen;
Vdol' sten i v gavani - hot' by edinyj voin,
I tak kak mezhdu nas malejshij shum zagloh,
To mavry, dumaya zastignut' nas vrasploh,
Brosayut yakorya, svoej udache rady,
I shodyat na bereg poseredi zasady.
Togda my vse vstaem i razom, v tot zhe mig,
Kidaem k nebesam tysyacheusnyj krik;
Te, chto na korablyah, otvetnym vtoryat krikom;
Vrag vidit ih i nas i v uzhase velikom,
Ne konchiv vysadki, bezhit, svoih topcha;
On zhdet pogibeli, ne obnazhiv mecha.
On vyshel na grabezh - i povstrechalsya s boem;
Na sushe, na vode my davim groznym stroem
I vrazheskuyu krov' potokami struim,
Smetaya beglecov stremleniem svoim.
No vskore ih vozhdi smutivshihsya splotili;
Oni opomnilis', oni svoj strah zabyli;
Styd byt' ubitymi, ne popytav i sil,
Vernul ih k muzhestvu i doblest' voskresil.
Oni berut mechi i b'yutsya, sdvinuv brovi,
V uzhasnom mesive svoej i nashej krovi;
I bereg, i reka, i mavritanskij flot -
Polya sploshnoj rezni, gde smert' svoj pir vedet.
O, skol'ko podvigov, o, skol'ko gromkoj slavy
Bezvestno poglotil toj nochi mrak krovavyj,
Gde kazhdyj byl odin svoih svidetel' del,
Ne v silah razlichit', chej zhrebij odolel!
YA vsyudu pospeshal, bojcov odushevlyaya,
Odnih kidaya v boj, drugih oboronyaya,
Ravnyal prishedshih vnov', i vel ih v svoj chered,
I sam, vplot' do zari, ne znal, kakov ishod.
No vot uzhe rassvet nad nashim schast'em bleshchet.
Mavr vidit svoj razgrom, i groznyj vrag trepeshchet;
On vidit - k nam speshit podmoga svezhih sil,
I smertnym uzhasom ostuzhen brannyj pyl.
Oni begut k sudam, oni sekut kanaty,
Vopyat neistovo, smyateniem ob®yaty,
I shumnym skopishchem speshat otplyt' skorej,
Ne ozabocheny sud'boj svoih carej.
K chemu vzyvaet dolg, ot straha im nevnyatno:
Syuda ih nes priliv, otliv neset obratno,
Mezh tem kak ih cari, vrubyas' v ispanskij stroj,
I s nimi gorst' lyudej ne prekrashchayut boj
I s zhizn'yu deshevo rasstat'sya ne soglasny.
YA sdat'sya ih proshu; moi slova naprasny:
Oni srazhayutsya i slushat' ne hotyat;
No, vidya, chto upal poslednij ih soldat
I chto oni vdvoem v pustynnom pole b'yutsya,
Zovut nachal'nika i tut zhe mne sdayutsya.
YA otsylayu k vam oboih hrabrecov,
I boj konchaetsya, zatem chto net bojcov.
Tak vashih poddannyh voinstvennoe rven'e...
Don Fernando, don D'ego, don Rodrigo, don Arias,
don Alonso, don Sancho
Don Alonso
Himena, gosudar', prishla uznat' reshen'e.
Don Fernando
Kakoj dosadnyj dolg nisposlan mne sud'boj!
Ujdi, chtoby ona ne vstretilas' s toboj.
Vzamen privetstviya - vnezapnoe izgnan'e;
No daj korol' tebya obnimet na proshchan'e.
(Don Rodrigo uhodit.)
Don D'ego
Ona vrazhduet s nim, v dushe ego lyubya.
Don Fernando
YA slyshal i hochu proverit' dlya sebya.
Primite grustnyj vid.
Don Fernando, don D'ego, don Arias, don Sancho, don
Alonso, Himena, |l'vira
Don Fernando
Himena, bud'te rady;
Rodrigo izbezhal i kary i poshchady;
I, otraziv nabeg nevernyh musul'man,
On umer zdes', mezh nas, ot ponesennyh ran;
Sudilishche nebes samo za vas vstupilos'.
(K don D'ego.)
Kakoyu blednost'yu lico ee pokrylos'!
Don D'ego
Ej durno; ot lanit othlynuvshaya krov'
Pryamuyu, gosudar', yavlyaet vam lyubov'.
Tajnik ee dushi raskrylsya pered vami,
I v nezhnom plameni vy ubedilis' sami.
Himena
Rodrigo net v zhivyh?
Don Fernando
Net-net, on vidit svet
I prezhnej strastiyu k vozlyublennoj sogret.
Smiri zhivuyu bol' serdechnogo uchast'ya.
Himena
Byvaet obmorok ot boli i ot schast'ya:
Izbytok radosti tak nesterpim podchas,
CHto, ovladev dushoj, on iznuryaet nas.
Don Fernando
Ty nas razubedit' staraesh'sya naprasno:
Tvoe stradanie skazalos' slishkom yasno.
Himena
Nu chto zhe, esli ya i eto snest' dolzhna,
Skazhu, chto ya byla stradan'em srazhena:
Mne ne hvatilo sil protivit'sya udaru.
Ot golovy ego smert' otvrashchala karu;
Ved' esli b on pogib, izranennyj v boyu,
To ya by ne mogla ispolnit' mest' moyu:
Mne oskorbitelen konec stol' velichavyj.
Mne smert' ego nuzhna, no ne v siyan'e slavy,
Ne v bleske podvigov, chej neumolchen grom,
Ne smert' voitelya, a smert' pod toporom, -
Za moego otca, a ne za kraj rodimyj,
CHtob on unes s soboj pozor neizgladimyj.
Past' za otechestvo - schastlivaya chreda:
Umershij doblestno bessmerten navsegda.
YA pervaya hvaloj Rodrigo vozvelichu:
Vam on vernul pokoj, a mne moyu dobychu.
Teper', kogda nikto tak ne moguch, kak on,
Kogda on lavrami pobedy osenen,
YA smelo govoryu, chto stol' besstrashnyj voin
Za moego otca kak zhertva past' dostoin.
Uvy, ya prizrachnoj mechtoj obol'shchena!
YA znayu, ya nichem Rodrigo ne strashna:
CHto mogut s nim v bor'be bespomoshchnye slezy?
Pod vashej vlastiyu emu nichto ugrozy;
On vsyudu obretet zashchitu i pokrov;
Mne ugotovana sud'ba ego vragov.
V ih prolitoj krovi zadohlos' pravosud'e;
Ono v ego rukah - poslushnoe orud'e:
Zakony prezreny, i sochteno mudrej,
CHtob ya v triumfe shla mezh plennyh dvuh carej.
Don Fernando
Ditya moe, ujmi chrezmernye poryvy.
Nam dolzhno vzvesit' vse, kogda my spravedlivy:
Da, tvoj otec ubit; no ssoru nachal on;
I bespristrastiem moj prigovor smyagchen.
Ne ukoryaj menya, kak gnevnyj obvinitel',
Ne spor' s tvoej dushoj: Rodrigo v nej vlastitel',
I vtajne ty sama priznatel'na sud'be,
CHto serdcu milogo ya sohranil tebe.
Himena
Mne! Moego vraga! Kogo moj gnev bichuet!
Kto moego otca ubil i torzhestvuet!
Moim hodatajstvam takaya zdes' cena,
CHto ya zhe za otkaz blagodarit' dolzhna!
Kogda vy slez moih uvazhit' ne hotite,
Dozvol'te mne prizvat' oruzhie k zashchite;
Rodrigovym mechom obida svershena,
I tochno tak zhe ya mechom otmstit' dolzhna.
Vsem vashim rycaryam ya gromkij vyzov klichu:
Za etu golovu dayu sebya v dobychu;
Kogda moj vrag padet i primet kazn' svoyu,
YA vyjdu za togo, kto pobedit v boyu.
Velite, gosudar', chtob vyzov byl ob®yavlen.
Don Fernando
Takim obychaem, hot' on davno ustavlen,
Daleko ne vsegda karaetsya vina,
I luchshih voinov lishaetsya strana;
Neredki sluchai, kogda ishod srazhen'ya
Porochit pravotu vo slavu prestuplen'ya.
Togo, kto nuzhen mne dlya dolgih let bor'by,
YA ne mogu obrech' nevernosti sud'by;
I, v chem by ni byl on vinoven pered nami,
Vina pohishchena bezhavshimi vragami.
Don D'ego
Uzheli, gosudar', nizvergnut'sya dolzhny
V ugodu odnomu zakony stariny?
CHto skazhet vash narod? Kakoj predlog zloslov'yu,
Kogda on zashchishchen monarsheyu lyubov'yu
I, etim pol'zuyas', ne yavitsya tuda,
Gde smert' dlya rycarya zamanchiva vsegda?
Podobnoj milost'yu on budet obesslavlen;
Ot etogo styda on dolzhen byt' izbavlen.
Graf hvastal derzost'yu, moj syn ee presek;
Pust' on zhivet i vpred' kak hrabryj chelovek.
Don Fernando
Raz vy zhelaete, Rodrigo mozhet bit'sya:
No vsled srazhennomu sto novyh opolchitsya;
Nagrada takova, chto, sporya mezh soboj,
Vse nashi rycari podnimutsya na boj.
Nel'zya uchastvovat' v takoj neravnoj dole:
Dovol'no, chtoby raz Rodrigo vyshel v pole.
Himena, vyberi zashchitnika sebe;
No, vybrav, ne ropshchi i pokoris' sud'be.
Don D'ego
Vot opravdanie dlya teh, kto orobeet:
Na etom poprishche kto vystupit' posmeet?
Teper', kogda moj syn yavil, kto on takoj,
Kto ne popyatitsya pered ego rukoj?
Kto brositsya v bor'bu, otkuda net ishoda?
Kak imya smel'chaka, vernee - sumasbroda?
Don Sancho
Otkrojte poprishche: takoj najdetsya vrag;
YA - etot sumasbrod, ili, vernej, smel'chak.
(K Himene.)
Lish' kak o milosti ya vas proshu ob etom:
Vy pomnite, kakim vy svyazany obetom.
Don Fernando
Himena, vot boec. Reshen'e za toboj.
Himena
YA soblyudu obet.
Don Fernando
Gotov'tes'. Zavtra boj.
Don D'ego
K chemu otkladyvat'? Otsrochka - tol'ko bremya.
Kto serdcem muzhestven, gotov v lyuboe vremya.
Don Fernando
Edva otbit' vraga - i drat'sya v tot zhe chas!
Don D'ego
Rodrigo otdohnul, osvedomlyaya vas.
Don Fernando
Pust' vse zhe chas-drugoj on provedet v pokoe,
No, chtob ne videli primera v etom boe
I daby pokazat', chto mne krovavyj spor
Nemil i tyagosten, ni sam ya, ni moj dvor
Svoim prisutstviem ego ne udostoim.
(K donu Ariasu.)
Vy budete odin sud'eyu im oboim,
Sledya, chtoby ustav byl soblyuden vpolne,
I pobeditelya dostavite ko mne.
Kto b ni byl on, zaklad ne podlezhit otmene:
Schastlivogo bojca ya podvedu k Himene,
I klyatvoj vernosti on budet nagrazhden.
Himena
Vy slishkom tyagostnyj mne stavite zakon!
Don Fernando
Ty ropshchesh'; no lyubov' ohotno primet igo,
Kogda s pobedoyu vorotitsya Rodrigo.
YA etot prigovor proiznoshu kak drug:
I, kto b ni pobedil, on budet tvoj suprug.
Don Rodrigo, Himena
Himena
Rodrigo! Belym dnem! ZHestokaya prichuda!
Ty gubish' chest' moyu; ujdi, ujdi otsyuda.
Don Rodrigo
YA dolzhen umeret', i ya reshil prijti
Pred smert'yu vam skazat' poslednee prosti.
YA svyazan vernost'yu lyubvi nekolebimoj
I, prinimaya smert', daryu ee lyubimoj!
Himena
Ty dolzhen umeret'?
Don Rodrigo
Nastal schastlivyj chas,
Kogda ya zhizn' moyu mogu otdat' za vas.
Himena
Ty dolzhen umeret'? Don Sancho tak uzhasen,
CHto i otpor emu bescelen i naprasen?
Davno li ty tak slab, davno l' tak grozen on?
Rodrigo, idya v boj, zarane obrechen?
Tot, kem poverzheny i graf i musul'mane,
S don Sancho idya v boj, otchayalsya zarane?
Tak, znachit, i v tebya vselyaetsya boyazn'?
Don Rodrigo
YA ne na boj idu, ya prinimayu kazn'.
YA vami osuzhden, no vam ya serdcem veren,
I ya za zhizn' moyu borot'sya ne nameren.
YA, kak i prezhde, hrabr, no opuskayu mech
I vam nemiloe ne soglashus' berech';
Uzhe i eta noch' byla by mne smertel'noj,
Kogda by boem ya reshal svoj spor otdel'nyj;
No, zashchishchaya tron i rodinu moyu,
YA izmenil by im, ne pobediv v boyu.
Pover'te, eta zhizn' ne stol' prezrenna mnoyu,
CHtob gibel' pokupat' beschestnoyu cenoyu.
Segodnya za sebya otvetstvuyu ya sam.
YA vami osuzhden, i vam ya zhizn' otdam.
Kto b ni byl izbrannyj dlya etoj kazni voin
(Ee iz vashih ruk prinyat' ya nedostoin),
YA ograzhdat' sebya ne stanu v smertnyj chas:
YA budu chtit' togo, kto boretsya za vas;
I, schastliv mysliyu, chto eto vy razite,
Zatem, chto k vashej on vooruzhen zashchite,
YA vstrechu radostno udar ego klinka,
Kotoryj milaya napravila ruka.
Himena
Kogda pechal'nyj dolg, ch'ya gorestnaya sila
Stat' nedrugom tvoim menya odushevila,
Velit tvoej lyubvi byt' vernoj do konca -
I mech ne podymat' na moego bojca,
To, v slepote svoej, podumaj v chas krovavyj,
CHto, zhizn'yu zhertvuya, ty zhertvuesh' i slavoj,
I, kak ni svetel blesk, kakim ty okruzhen,
Uznav, chto ty ubit, sochtut, chto ty srazhen.
Ty chest'yu dorozhish' revnivej, chem lyubov'yu,
Raz moego otca ty obagrilsya krov'yu
I navsegda otverg, svoyu zhe strast' kaznya,
Nadezhdu miluyu priobresti menya.
I vdrug bylaya chest' v takom prenebrezhen'e,
CHto ty, vstupaya v boj, idesh' na porazhen'e?
Kak bystro otletel tvoj muzhestvennyj pyl!
Kuda devalsya on i pochemu on byl?
CHtob oskorbit' menya, tvoej otvagi stalo;
A pred licom drugih ee, kak vidno, malo?
I moemu otcu ne novyj li uron,
CHto, pobediv ego, ty budesh' pobezhden?
Net, smerti ne ishcha, - daj mne prostor dlya mesti
I raz ne hochesh' zhit', srazhajsya radi chesti.
Don Rodrigo
Ubityj vash otec i mavrov smyatyj flot -
Dlya gordosti moej dostatochnyj oplot.
Ne ej zabotit'sya o ch'ej-libo zashchite:
YA smelost'yu svoej vseh smelyh znamenitej,
YA eto dokazal, i znaet celyj svet,
CHto blaga dlya menya prevyshe chesti net.
O da, pover'te mne: yavyas' na sud krovavyj,
Rodrigo mozhet past', ne umalyaya slavy,
Takoj zhe doblestnyj, kakim on byl vsegda,
Nikem ne prevzojden i ne prinyav styda.
I skazhut lish' odno; "On obozhal Himenu;
On dumal, chto zhivya on sovershit izmenu;
On vol'no pospeshil k udelu svoemu,
Kotoryj milaya gotovila emu:
On, ne protivyas', pal, ee kaznimyj mshchen'em;
Ej v etom otkazat' on schel by prestuplen'em.
Otmshchaya chest' svoyu, on pogubil lyubov',
Otmshchaya miluyu, svoyu on otdal krov',
Zatem chto on cenil, kak luchshie v otchizne,
Prevyshe strasti chest' i strast' prevyshe zhizni".
Poetomu i smert' v segodnyashnem boyu
Eshche blistatel'nej vozvysit chest' moyu;
I skazhut, moj konec pochtiv neotvratimyj,
CHto tak eshche nikto ne posluzhil lyubimoj.
Himena
O, esli nad toboj tak vlasten smerti zov,
CHto zhizn' svoyu i chest' ty pozabyt' gotov,
To vspomni nashu strast', moj dorogoj Rodrigo,
Srazis', chtob na menya ne palo eto igo,
Boris', chtoby menya ne otdali tomu,
Kto otvratitelen i serdcu i umu.
Skazat' tebe eshche? Kak voin vyjdi v pole,
CHtob ya, bezmolvstvuya svoej smirilas' dole,
I, esli ty lyubvi ne ugasil ognya,
Bud' pobeditelem i zavoyuj menya.
Proshchaj: mne sovestno moej nevol'noj rechi.
Don Rodrigo
S kakim teper' vragom ya ne osilyu vstrechi?
Syuda, navarrec, mavr, Kastil'ya, Aragon,
Vse, kto v Ispanii bestrepetnym rozhden;
Speshite tuchami, grozoj ob®edinennoj.
Na boj s desniceyu, tak divno vdohnovlennoj,
S moej nadezhdoyu srazites' vse zaraz;
CHtoby slomit' ee, vse budet malo vas.
Infanta
Infanta
Tebe l' pokorstvovat', blesk moego rozhden'ya,
ZHestokij k serdcu moemu?
Tebe l' vnimat', lyubov', ch'i nezhnye velen'ya
Protivoborstvuyut nadmennomu umu?
Princessa bednaya, komu
Podvergnut' dan' povinoven'ya?
Rodrigo, dum moih dostoin ty odin;
Ty doblestnee vseh, no ty ne carskij syn.
Bezdushnaya sud'ba, ch'e rokovoe slovo
S mechtan'em razluchaet chest'!
Moe izbranie ty sudish' tak surovo,
CHto v strasti tol'ko skorb' mne suzhdeno obrest'.
O nebo! skol'ko perenest'
Dolzhna ya serdcem byt' gotova,
Kogda emu nel'zya terzayas' vnov' i vnov'
Ni vstretit' milogo, ni pogasit' lyubov'!
Net, prazdnoj robost'yu moj um obespokoen,
I myslit' ya dolzhna smelej:
Pust' ot rozhdeniya mne carskij san prisvoen,
Rodrigo, ya mogu pod vlast'yu zhit' tvoej.
Ty, pobedivshij dvuh carej,
Venca derzhavnogo dostoin,
I novyj titul tvoj, nepobedimyj Sid,
O carstvennom tvoem prizvan'e govorit.
Menya dostoin on, no on u nog Himeny,
I v dar on mnoyu prinesen!
V ih strast' i smert' otca ne vnosit peremeny,
I mshchen'e nehotya svershaet svoj zakon.
Pust' pered nej prestupen on, -
Mezh nami budut te zhe steny,
I zapoved' sud'by k neschastnoj tak stroga,
CHto lyubyat plamenno drug druga dva vraga.
Infanta, Leonor
Infanta
Kuda ty, Leonor?
Leonor
Pred vzory korolevny,
Tak schastlivo opyat' obretshej mir dushe!
Infanta
Kak obretu ya mir sredi takih skorbej?
Leonor
ZHivet nadezhdoj strast', no gibnet vmeste s nej.
Rodrigo vas plenyat' uzhe ne mozhet bole.
Vy znaete, chto on Himenoj vyzvan v pole:
Padet li on v boyu, ee l' poluchit on, -
Nadezhda umerla, i duh vash iscelen.
Infanta
Uvy, daleko net!
Leonor
Ne vse l' mechtan'ya tshchetny?
Infanta
Naprotiv, ni odni, kak prezhde, ne zapretny!
Kogda u nih v boyu stoit takoj zaklad,
YA vosprepyatstvovat' mogu na vsyakij lad.
Lyubov', vinovnica moih zhivyh muchenij.
Vnushaet, lyubyashchim sto tysyach uhishchrenij.
Leonor
Na chto nadeyat'sya, kogda i smert' otca
Vosplamenit' vrazhdoj ne mozhet ih serdca?
Ved' povedenie Himeny dokazalo,
CHto nenavist' nad nej ne vlastvuet nimalo.
Ej dozvolyayut boj, i tut zhe kak bojca
Ona soglasna vzyat' sluchajnogo yunca,
CHuzhdayas' pomoshchi mechej neustrashimyh,
Davno proslavlennyh i vsenarodno chtimyh;
Don Sancho dlya nee udoben potomu,
CHto drat'sya v pervyj raz prihoditsya emu.
Ej nravitsya takoj neiskushennyj voin;
On slavoj nebogat, i duh ee spokoen;
Legko ponyat', chto ej ustroiv etot boj,
Dobit'sya hochetsya nasil'ya nad soboj,
Ukrasit' milogo pobedoj, predreshennoj
I pravo poluchit' kazat'sya primirennoj.
Infanta
YA eto chuvstvuyu, no v serdce ne vol'na
I yunym rycarem sama pokorena.
Na chto reshit'sya mne, lyubovnice neschastnoj?
Leonor
Blyusti s dostoinstvom vash san vysokovlastnyj.
Komu suzhden korol', toj rycar' ne cheta.
Infanta
Uzhe ne k rycaryu letit moya mechta.
To ne Rodrigo, net, ne nashih slug potomok;
Dlya serdca moego on po-inomu gromok:
To slavnyj paladin, vseh vyshe i hrabrej,
Neustrashimyj Sid, vlastitel' dvuh carej.
Vse zh ya sebya slomlyu: ne v strahe osuzhden'ya,
No chtoby ne smushchat' stol' vernogo sluzhen'ya;
Hotya b, v ugodu mne, vruchili skiptr emu,
YA otdannogo mnoj obratno ne voz'mu.
I tak kak v chas suda on pobedit bessporno,
Himene tot zhe dar ya prinesu povtorno.
A ty, svidetel' moj v muchitel'noj bor'be,
Smotri, mogu l' ya byt' verna sama sebe.
Himena, |l'vira
Himena
Kak ya izmuchena |l'vira, kak neschastna!
Ne znayu, chto zhelat', i nad soboj ne vlastna:
V dushevnyh pomyslah - smyaten'e i razlad,
YA vse moi mol'by sama zovu nazad.
YA dvuh sopernikov vooruzhila k boyu,
Kotoryj tol'ko skorb' mne prineset s soboyu,
I, tot ili drugoj suzhden emu konec, -
Ili moj drug ubit, il' ne otmshchen otec.
|l'vira
V oboih sluchayah vam budet oblegchen'e:
Ili Rodrigo - vash, il' vy svershili mshchen'e;
I, na vesah sud'by kuda ne lyazhet gruz,
Vas osenyaet chest' i brachnyj zhdet soyuz.
Himena
Muchitel'nyj yarem il' gorestnoe igo!
Soyuz s ubijceyu otca ili Rodrigo!
Tak ili inache, mne budet dan suprug,
Krov', mne svyashchennuyu, eshche ne smyvshij s ruk.
Tak ili inache, strashna moya nevzgoda;
YA rada umeret', chtoby ne znat' ishoda.
Vy, mshchenie, lyubov', vladeyushchie mnoj,
Mne vas ne sladostno dobyt' takoj cenoj;
I ty, na zhizn' moyu naslavshij eti bedy,
Okonchi etot boj bez ch'ej-libo pobedy,
CHtob iz sopernikov nikto ne odolel!
|l'vira
Vy prosite sebe bezradostnyj udel.
Ne znachit li svoj duh podvergnut' pytke novoj -
Byt' vnov' obyazannoj budit' zakon surovyj,
Vozvyshennoj vrazhde vruchaya torzhestvo,
I smerti trebovat' dlya druga svoego?
Ne luchshe li, chtob on, svoej moguchej dlan'yu
Zavoevav venec, prinudil vas k molchan'yu,
Pust' boevoj zakon osilit vashu bol'
I byt' schastlivoyu vam povelit korol'.
Himena
Uzheli ya sklonyus' pered pobedoj Sida?
Moj dolg ne tak ubog, ne tak mala obida;
Menya ne ustrashat, smirit'sya mne velya,
Ni boevoj zakon, ni volya korolya.
Don Sancho pobedit' on, bez somnen'ya, mozhet,
No gordosti moej voveki ne nizlozhit;
I, chto by vlastelin ni obeshchal emu,
YA tysyachu vragov navstrechu podymu.
|l'vira
Smotrite, nebesa, v vozmezd'e nepreklonnoj,
Ej nakonec i vpryam' dozvolyat byt' otmshchennoj!
Kak? Vy otkazhetes' ot schast'ya i togda,
Kogda vy mozhete umolknut' bez styda?
CHego vy ishchete, kakoj sud'by hotite?
Vy smert'yu milogo otca ne voskresite.
Il' novoj goresti potrebna chereda?
Nuzhna za skorb'yu skorb' i za bedoj beda?
Net, esli razum vash tak prihotliv i mrachen,
To vy ne stoite togo, kto vam naznachen;
I pravyj gnev nebes srazit ego v bor'be,
CHtoby nadmennuyu don Sancho vzyal sebe.
Himena
|l'vira, ya i tak udruchena stradan'em;
Ne umnozhaj ego zloveshchim predskazan'em.
YA nikomu iz nih dostat'sya ne hochu;
No zhazhdu schastiya Rodrigovu mechu.
Ne to chtob stojkoj byt' mne ne hvatalo sily;
No, esli on padet, menya voz'met nemilyj.
Povelevaet strah zhelan'yu moemu.
CHto vizhu? Gore mne! Uvy, konec vsemu.
Don Sancho, Himena, |l'vira
Don Sancho
Moe oruzhie u vashih nog slagaya...
Himena
CHtob krov' peredo mnoj dymilas' dorogaya?
I ty eshche prijti osmelilsya syuda,
Ty, schastie moe otnyavshij navsegda?
Rydaj, moya lyubov', zabud' svoj plen surovyj:
Otec moj otomshchen, ty mozhesh' snyat' okovy.
Otnyne chest' moya navek voznesena,
Dusha rasterzana, i strast' moya vol'na.
Don Sancho
Kogda spokojnee...
Himena
Molchi, zlodej uzhasnyj.
CH'ej gnusnoyu rukoj ubit geroj prekrasnyj!
Ty vzyal predatel'stvom; ne mog boec, kak on
Takim protivnikom otkryto byt' srazhen.
Ujdi; ty vidish' sam svoej usluge cenu:
Pytayas' zashchitit', ty umertvil Himenu.
Don Sancho
Vy mne ne vnemlete, no vse zhe ya prervu...
Himena
Ty hochesh', chtoby ya vnimala hvastovstvu,
A ty raspisyval nespeshno, rech'yu vazhnoj
Ego bedu, moj greh i podvig tvoj otvazhnyj?
Don Fernando, don D'ego, don Arias, don Sancho,
don Alonso, Himena, |l'vira
Himena
Pozvol'te, gosudar', otkryt'sya vam vpolne
Vo vsem, chto utait' tak trudno bylo mne.
Vy znali - ya lyublyu; no radi krovnoj chesti
Glavu lyubimogo ya obrekala mesti.
Vy sami, gosudar', svidetelem tomu,
Sluzhila l' ya lyubvi il' dolgu moemu.
No vot Rodrigo pal, i nedrug, polnyj gneva,
Teper' ne bolee, chem gorestnaya deva.
YA pocherpala mest' v otecheskoj krovi,
A slezy otdayu toskuyushchej lyubvi.
Don Sancho, mstitel' moj, ubil moyu otradu,
I palachu dushi ya otdana v nagradu!
O, esli korolyu ponyaten skorbnyj ston,
Razrush'te, gosudar', zhestokij vash zakon;
Za etot strashnyj boj pust' on poluchit v dolyu
Moe imushchestvo i pust' vernet mne volyu,
CHtob ya v svyatyh stenah, do skorbnogo konca,
Mogla oplakivat' Rodrigo i otca.
Don D'ego
Koroche, gosudar', pravdivymi slovami
Ona svoyu lyubov' priznala pered vami.
Don Fernando
Utesh'sya, doch' moya: tvoj vernyj drug zhivet.
Don Sancho pobezhden i lozhnyj dal otchet.
Don Sancho
Ee vvelo v obman chrezmernoe volnen'e.
YA k nej prishel skazat', chem konchilos' srazhen'e.
Ee vozlyublennyj, moj blagorodnyj vrag,
Mech vybiv u menya, skazal: "Pust' budet tak;
Pobednogo venca ya luchshe ne nadenu,
No ne kosnus' togo, kto b'etsya za Himenu.
Moj dolg menya zovet yavit'sya vo dvorec.
A pered neyu ty predstan' kak moj gonec,
Slozhi k ee nogam tvoj mech, darimyj Sidom".
YA k nej prishel; ona, obmanutaya vidom
Mecha v moih rukah, na nem uzrela krov',
I tut vnezapnyj gnev yavil ee lyubov'
S takim neistovstvom, s takim negodovan'em,
CHto ya ne v silah byl vladet' ee vniman'em.
No ya, hot' pobezhden, skazhu, chto ya schastliv,
I, serdce strastnoe zabven'em isceliv,
YA dazhe budu rad moej utrate vechnoj,
Daryashchej torzhestvo lyubvi stol' bezuprechnoj.
Don Fernando
Himena, ne stydis' prekrasnogo ognya
I ne ishchi putej razubedit' menya.
Krasnet' ni pered kem ty ne imeesh' prava;
Tvoj dolg ischerpan ves', tvoya blistaet slava;
I ty dostatochno otmstila za otca,
V svoej surovosti ne drognuv do konca.
Ty vidish', nebesa ne tak sudili strogo.
Pomysli posle nih i o sebe nemnogo
I bud' poslushliva monarhu i sud'be,
Supruga milogo vruchayushchim tebe.
Don Fernando, don D'ego, don Arias,
don Rodrigo, don Alonso, don Sancho,
Infanta, Himena, Leonor, |l'vira
Infanta
Zabud', Himena, skorb' i, kak zalog pokoya,
Primi iz ruk moih schastlivogo geroya.
Don Rodrigo
Da budet, gosudar', blagougodno vam,
CHtob v predannoj lyubvi ya pal k ee nogam.
YA prihozhu syuda ne za dobychej brannoj:
YA zhizn' moyu prines, kak dar dlya vas zhelannyj,
Naperekor lyubvi zashchitoj ne izbrav
Ni volyu, korolya, ni boevoj ustav.
Kogda svershennogo dlya otchej teni malo,
Skazhite, chto svershit', chtob mshchen'e zamolchalo:
Srazit'sya s tysyach'yu i tysyach'yu vragov,
Provest' po vsej zemle brazdy moi trudov,
Rasseyat' armiyu, vzyat' lager' goloj shpagoj,
Geroev skazochnyh zatmit' svoej otvagoj?
I esli etim smyt' pozvoleno vinu,
To ya gotov na vse, i ya na vse derznu;
No esli i teper' neumolimoj chesti
Lish' smert' vinovnogo dostatochna dlya mesti,
To bolee nich'ih ne trebujte uslug:
YA zdes', i gibeli ya zhdu ot vashih ruk;
Lish' vami dolzhen byt' srazhen nepobedimyj;
Utesh'tes' mestiyu, dlya vseh nedostizhimoj.
No etim pravyj gnev da budet utolen:
Menya zabveniem da ne karaet on;
I, tak kak smert' moya posluzhit vashej slave,
ZHit' v vashej pamyati, mne kazhetsya, ya vprave,
CHtob vy mogli skazat', pechal'nyj vzor sklonya:
"On umer potomu, chto on lyubil menya".
Himena
Rodrigo, vstan'. Moj dolg - pred korolem soznat'sya,
CHto ot moih rechej mne pozdno otrekat'sya. -~ ---
Za mnogie cherty Rodrigo ya lyublyu;
Nikto protivit'sya ne smeet korolyu;
I vse zh hot' moj udel predustanovlen vami,
Uzheli etot brak poterpite vy sami?
I, esli ot menya podobnoj zhertvy zhdut,
Dopustit li ee vash spravedlivyj sud?
Za vse, chem zasluzhen Rodrigo pred stranoyu,
Uzheli sleduet rasplachivat'sya mnoyu
I obrekat' menya terzan'yam bez konca,
CHto na tvoih rukah krov' moego otca?
Don Fernando
Techen'e vremeni ne raz uzakonyalo
To, v chem prestupnoe nam videlos' nachalo.
Rodrigo pobedil, ty byt' dolzhna ego.
I vse zh, hot' on styazhal segodnya torzhestvo,
YA ne uvazhil by tvoyu, Himena, slavu,
Vruchiv emu sejchas to, chto ego po pravu.
Otlozhennyj soyuz, odnako, nerushim,
I, rano ili net, tebya on svyazhet s nim.
ZHdi, esli hochesh', god, chtob osushilis' slezy
Rodrigo, a tebya vnov' prizyvayut grozy.
Osiliv musul'man na nashih beregah,
Razbiv ih zamysly, povergnuv ih vo prah,
Vorvis' v predely ih, boec vsegda schastlivyj,
Vedya moi polki, opustoshaya nivy;
Vragi ne ustoyat pri imeni tvoem
I Sida svoego provozglasyat carem.
No vernost' ne zabud' dlya slavy legkokryloj:
Vernis', kol' mozhno byt', eshche dostojnej miloj;
Ty dolzhen zhrebij svoj tak vysoko voznest',
CHtob stat' tvoej zhenoj ona sochla za chest'.
Don Rodrigo
Dlya slavy korolya, dlya vlasti nad lyubimoj
CHego ya ne svershu rukoj neodolimoj?
Vdali ot milyh glaz prigovoren stradat',
YA schastliv, chto mogu nadeyat'sya i zhdat'.
Don Fernando
Nadejsya na sebya, na carstvennoe slovo;
Himena serdce vnov' otdat' tebe gotova,
A uspokoit' v nej neotzhituyu bol'
Pomogut smena dnej, tvoj mech i tvoj korol'!
Sid - geroj ispanskoj rekonkisty, semivekovoj osvoboditel'noj bor'by
korennogo naseleniya Pirenejskogo poluostrova s mavritanskimi zavoevatelyami
(VIII - XV vv.) Nastoyashchee imya - Rodrigo Dias de Bivar (XI v.) Podvigi Sida
vospety v poemah "Pesn' o moem Side" (XII v.), "Rodrigo" (XIV v.) i v
romansah, sobrannyh v "Romansero o Side" (1612).
P'esa Kornelya byla zavershena v konce 1636 goda i postavlena v parizhskom
teatre "Mare" ne pozzhe pervoj dekady yanvarya 1637 g. Pervonachal'no "Sid"
nazyvalsya tragikomediej, poskol'ku p'esa ne konchalas' gibel'yu geroev, a
osnovoj ee syuzheta byl semejnyj i lyubovnyj konflikt. Odnako uzhe v "spore o
"Side" shedevru Kornelya pred®yavili trebovaniya, sformulirovannye Aristotelem
dlya tragedii. Sam pisatel' v izdanii 1648 g. nazval p'esu tragediej, a pozzhe
neredko privodil ee v kachestve primera "sovershennoj" tragedii. P'er Kornel'
do konca dnej zashchishchal svoj shedevr ot obvinenij protivnikov "Sida". Vazhnym
ego argumentom v etom spore byli ne tol'ko poeticheskaya interpretaciya sud'by
geroya rekonkisty, no i fakty istorii. V chastnosti, v predislovii k izdaniyu
1648 goda citiruetsya sleduyushchij fragment iz knigi "Obshchaya istoriya Ispanii"
(1616) ispanskogo istorika P. Mariany (1537-1624): "Za neskol'ko dnej do
togo on srazilsya s donom Gomesom, grafom de Gormas. Odolel ego i predal
smerti. I vosposledovalo iz etogo sobytiya to, chto on zhenilsya na don'e
Himene, docheri i naslednice skazannogo grafa. Ona isprosila u korolya reshit'
eto delo tak: libo pust' Rodrigo zhenitsya na (uzh ochen' ona byla vlyublena v
velikie ego dostoinstva), libo pust' ego pokarayut soglasno zakonam za
ubijstvo otca. ZHenit'ba sostoyalas', i vsem ona prishla po dushe. Blagodarya
braku bol'shoe pridanoe nevesty pribavilos' k tomu, chto on sam unasledoval ot
otca, i takim obrazom mogushchestvo i bogatstvo Rodrigo tol'ko uprochilos'"
(perevod N. Tomashevskogo). Prostoe sopostavlenie teksta kornelevskoj
tragedii s izlozhennymi istorikom faktami pokazyvaet, skol' nespravedlivy
byli obvineniya v "beznravstvennosti", pred®yavlennye p'ese ego kritikami, ne
zhelavshimi zametit', chto dramaturg, buduchi prekrasno znakom srednevekovoj
interpretaciej izobrazhennogo im konflikta, osmyslil ego kak tragedijnyj i
psihologicheski chrezvychajno slozhnyj. Pomimo Sida sredi personazhej tragedii
mnogo istoricheskih lic. Don Fernando - Ferdinand I (pravil s 1035 po 1065
g.), - pervyj korol' Kastilii - korolevstva v central'noj chasti Pirenejskogo
poluostrova, stavshego centrom rekonkisty. Aktivnoe nastuplenie na
musul'manskie vladeniya nachalos' v period carstvovaniya Ferdinanda I. Mariana
upominaet don'yu Urraku (doch' Ferdinanda I), dona D'ego, dona Ariasa
(Gonsalesa). |l'vira i don Sancho tozhe nazvany v "Istorii Ispanii", no tam
oni - doch' i syn dona Fernando.
S. 90. Sevil'ya - glavnyj gorod Andaluzii, starinnoj oblasti na yuge
Pirenejskogo poluostrova, kotoraya, buduchi vo vladenii arabov, delilas' na
chetyre emirata. Pri Ferdinande I emiry Andaluzii ob®yavili sebya ego
vassalami: i platili emu dan'. U Gil'ena de Kastro dejstvie proishodit ne v
Sevil'e, a v Burgose (gorod v Staroj Kastilii).
S. 97; Granada v trepete i Aragon v bessil'e... - Granadskij emirat, (v
XI v. territorial'noe vladenie arabov na yuge Pirenejskogo poluostrova).
Ostavalsya musul'manskim do konca rekonkisty. Vzyatie Granady v 1492 g.
oznachalo okonchatel'noe zavershenie osvoboditel'noj vojny korennogo naseleniya
Ispanii. Aragon - korolevstvo (obrazovalos' v 1035 g.), raspolozhennoe k
vostoku ot Kastilii. Aragon to vstupal v soyuz s Kastiliej dlya bor'by s
mavrami, to vrazhdoval s nej.
S. 99. Rodrigo, hrabr li ty? - U Gil'ena de Kastro don D'ego ispytyvaet
muzhestvo svoih treh synovej i priznaet sposobnym postoyat' za chest' sem'i
tol'ko odnogo - Rodrigo.
S. 101. Do glubi serdca porazhen... - znamenityj monolog Rodrigo,
zavershayushchij pervoe dejstvie, napisan stansami, chem podcherkivalos', chto geroj
govorit kak poet - stihami (v to vremya kak dvenadcatislozhnyj stih schitalsya
ekvivalentnym proze). Izvestnyj poet i kritik F. d'Obin'yak (1604-1676) v
svoej knige "Praktika teatra" (1657), priznavaya krasotu stansov Rodrigo,
podcherkival, chto oni neumestny, tak kak nepravdopodobny, ibo, po ego mneniyu,
nevozmozhno sebe predstavit', chto Rodrigo sposoben na improvizaciyu stihov.
S. 113. Kogda oni syuda podnimutsya s prilivom. - Kornel' v
"Rassmotrenii" (1660) poyasnyal, pochemu on vybral Sevil'yu v kachestve
rezidencii dona Fernando: "Prishlos' vybrat' Sevil'yu, hotya don Fernando
nikogda ne byl ee vlastitelem. YA byl vynuzhden pojti na etu podtasovku, daby
pridat' hot' skol'ko-nibud' pravdopodobiya vysadke mavrov, vojsko kotoryh
nikak ne moglo podojti s takoj skorost'yu po sushe. Tol'ko po vode. |tim ya
menee vsego hochu dokazat', budto morskoj priliv mog donesti mavritanskie
suda do gorodskih sten Sevil'i, no poskol'ku put' po nashej Sene ot morya do
Parizha eshche dlinnee puti po Gvadalkviviru do sevil'skih sten, to eto
rassuzhdenie mozhet pokazat'sya pravdopodobnym dlya teh, kto sam ne byval na
meste nashego dejstviya (perevod N. Tomashevskogo).
S. 132. Adamant - starinnoe nazvanie almaza.
S. 133. Nadezhda i lyubov' prostyh lyudej i znati,.. - perevod etogo stiha
ne tochen. U Kornelya - "nadezhda i lyubov' naroda, preklonyayushchegosya pered nim".
S. 135. Toledo - gorod i oblast' v centre Pirenejskogo poluostrova. Pri
Ferdinande I byl arabskim vladeniem, no zavisel ot Kastilii i platil ej
dan'.
S. 136, Itak, ya vystupil s otryadom... - sleduyushchij zatem dlinnyj monolog
Rodrigo - opisanie boya s mavrami - ne imeet analoga v p'ese Gil'ena de
Kastro.
S. 153. Uzheli etot brak poterpite vy sami? - etim stihom nachinaetsya
otkaz Himeny podchinit'sya usloviyu dona Fernando i nemedlenno sochetat'sya
brakom s Rodrigo. V bolee rannem variante Himena vyskazyvalas' stol' zhe
reshitel'no, odnako ee vozrazhenie nachinalos' s togo, chto ob®edinit' v odin
den' svad'bu i pohorony otca, - znachit zapyatnat' ee chest' i obrech' ee na
vechnye ugryzeniya sovesti. V variante 1660 g., yavlyayushchemsya okonchatel'nym,
psihologicheskaya storona konflikta usilena, a ispolnenie voli korolya
otodvinuto v neopredelennoe (hotya sankcionirovannoe istoricheskimi faktami)
budushchee.
N. P. Kozlova
Last-modified: Tue, 18 Nov 2003 23:54:29 GMT