|dgar Allan Po. Kolodec i mayatnik
---------------------------------------------------------------
Kolodec i Mayatnik - per. E.Suric
Istochnik: "|dgar Po. Stihotvoreni. Proza", Izd-vo "Hud.lit.", Moskva, 1976,
Biblioteka Vsemirnoj literatury, Seriya vtoraya - literatura XIX v.
OCR: Alexander Jurinsson
---------------------------------------------------------------
Impia tortorum longas hic turba furores Sanguinis innocui,
non satiata, aluit. Sospite nunc patria, fracto nunc funeris
antro, Mors ubi dira fuit, vita salusque patent.
(Klika zlodeev zdes' dolgo pytkam narod obrekala I
nepovinnuyu krov', ne nasyshchayas', pila. Nyne otchizna svobodna,
nyne razrushen zastenok, Smert' popiraya, syuda vhodyat i blago i
zhizn' (lat. ))
CHetverostishie, sochinennoe dlya vorot rynka, kotoryj reshili
postroit' na meste YAkobinskogo kluba v Parizhe
YA iznemog; dolgaya pytka sovsem izmuchila menya; i kogda menya
nakonec razvyazali i usadili, ya pochuvstvoval, chto teryayu
soznanie. Slova smertnogo prigovora -- strashnye slova -- byli
poslednimi, kakie razlichilo moe uho. Potom golosa inkvizitorov
slilis' v smutnyj, dal'nij gul. On vyzval v mozgu moem obraz
vihrya, krugovorota, byt' mozhet, ottogo, chto napomnil shum
mel'nichnogo kolesa. No vot i gul zatih; ya voobshche perestal
slyshat'. Zato ya vse eshche videl, no s kakoj besposhchadnoj,
preuvelichennoj otchetlivost'yu! YA videl guby sudej nad chernymi
mantiyami. Oni pokazalis' mne belymi -- belej bumagi, kotoroj ya
poveryayu zti stroki, -- i nenatural'no tonkimi, tak szhala ih
neumolimaya tverdost', nepreklonnaya reshimost', zhestokoe
prezrenie k chelovecheskomu goryu. YA videl, kak dvizhen'ya etih gub
reshayut moyu sud'bu, kak zti guby krivyatsya, kak na nih shevelyatsya
slova o moej smerti. YA videl, kak oni skladyvayut slogi moego
imeni; i ya sodrogalsya, potomu chto ne slyshal ni edinogo zvuka. V
eti mgnoveniya tomyashchego uzhasa ya vse-taki videl i legkoe, edva
zametnoe kolyhan'e chernogo shtofa, kotorym byla obita zala.
Potom vzglyad moj upal na sem' dlinnyh svechej na stole. Snachala
oni pokazalis' mne znakom miloserdiya, belymi strojnymi
angelami, kotorye menya spasut; no totchas menya ohvatila smertnaya
toska, i menya vsego pronizalo drozh'yu, kak budto ya dotronulsya do
provodov gal'vanicheskoj batarei, angely stali pustymi
prizrakami ob ognennyh golovah, i ya ponyal, chto oni mne nichem ne
pomogut. I togda-to v moe soznan'e, podobno nezhnoj muzykal'noj
fraze, prokralas' mysl' o tom, kak sladok dolzhen byt' pokoj
mogily. Ona podbiralas' myagko, ispodvol' i ne vdrug vo mne
ukrepilas'; no kak tol'ko ona nakonec ovladela mnoj vpolne,
lica sudej skrylis' iz glaz, slovno po volshebstvu; dlinnye
svechi vmig sgoreli dotla; ih plamya pogaslo; ostalas' chernaya
t'ma; vse chuvstva vo mne zamerli, ischezli, kak pri bezumnom
padenii s bol'shoj vysoty, budto sama dusha poletela vniz, v
preispodnyuyu. A dal'she molchanie, i tishina, i noch' vytesnili vse
ostal'noe.
|to byl obmorok; i vse zhe ne stanu utverzhdat', chto poteryal
soznanie sovershenno. CHto imenno prodolzhal ya soznavat', ne
berus' ni opredelyat', ni dazhe opisyvat'; odnako bylo poteryano
ne vse. V glubochajshem sne -- net! V bespamyatstve -- net! V
obmoroke -- net! V smerti -- net! Dazhe v mogile ne vse
poteryano. Inache ne sushchestvuet bessmertiya. Probuzhdayas' ot samogo
glubokogo sna, my razryvaem zybkuyu pautinu nekoego snoviden'ya.
No v sleduyushchij mig (tak tonka eta pautina) my uzhe ne pomnim,
chto nam snilos'. Prihodya v sebya posle obmoroka, my prohodim dve
stupeni: snachala my vozvrashchaemsya v mir nravstvennyj i duhovnyj,
a potom uzh vnov' obretaem oshchushchenie zhizni fizicheskoj. Vozmozhno,
chto, esli, dostignuv vtoroj stupeni, my by pomnili oshchushcheniya
pervoj, v nih nashli by my krasnorechivye svidetel'stva ob
ostavlennoj pozadi bezdne. No bezdna eta -- chto ona takoe? I
kak hot' otlichit' teni ee ot mogil'nyh? Odnako, esli
vpechatleniya togo, chto ya nazval pervoj stupen'yu, nel'zya
namerenno vyzvat' v pamyati, razve ne yavlyayutsya oni nam nezhdanno,
nevedomo otkuda, spustya dolgij srok? Tot, kto ne padal v
obmorok, nikogda ne razlichit dikovinnyh dvorcov i stranno
znakomyh lic v dogorayushchih ugol'yah; ne uvidit paryashchih v vyshine
pechal'nyh videnij, kotoryh ne zamechayut drugie, ne prizadumaetsya
nad zapahom neizvestnogo cvetka, ne udivitsya vdrug muzykal'nomu
ritmu, nikogda prezhde ne ostanavlivavshemu ego vnimaniya.
Sredi chastyh i trudnyh usilij pripomnit', sredi upornyh
staranij sobrat' razroznennye primety togo sostoyaniya kazhushchegosya
nebytiya, v kakoe vpala moya dusha, byvali minuty, kogda mne
mnilsya uspeh; ne raz -- ochen' nenadolgo -- mne udavalos' vnov'
prizvat' chuvstva, kotorye, kak ponimal ya po zrelom razmyshlen'e,
ya mog ispytat' ne inache, kak vo vremya svoego kazhushchegosya
bespamyatstva. Prizrachnye vospominan'ya nevnyatno govoryat mne o
tom, kak vysokie figury podnyali i bezmolvno ponesli menya vniz,
vniz, vse vniz, poka u menya ne zahvatilo duh ot samoj
neskonchaemosti spuska. Oni govoryat mne o tom, kak smutnyj strah
szhal mne serdce, ottogo chto serdce eto stranno zatihlo. Potom
vse vdrug skovala nepodvizhnost', tochno te, kto nes menya
(zloveshchij kortezh! ), narushili, spuskayas', predely
bespredel'nogo i ostanovilis' peredohnut' ot tyazhkoj raboty.
Potom dushu okutal unylyj tuman. A dal'she vse tonet v bezumii --
bezumii pamyati, zanyavshejsya zapretnym predmetom.
Vdrug ko mne vernulis' dvizhenie i shum -- bujnoe dvizhenie,
bienie serdca shumom otozvalos' v ushah. Potom byl bezmolvnyj
proval pustoty. No totchas shum i dvizhenie, kasanie -- i trepet
ohvatil ves' moj sostav. Potom bylo lish' oshchushchenie bytiya, bez
myslej -- i eto dlilos' dolgo. Potom vnezapno prosnulas' mysl'
i nakatil uzhas, i ya uzhe izo vseh sil staralsya osoznat', chto zhe
so mnoj proizoshlo. Potom zahotelos' vnov' pogruzit'sya v
bespamyatstvo. Potom dusha vstrepenulas', napryaglas' usiliem
ozhit' i ozhila. I totchas vspomnilis' pytki, sud'i, traurnyj shtof
na stenah, prigovor, durnota, obmorok. I opyat' sovershenno
zabylos' vse to, chto uzhe dolgo spustya mne udalos' koe-kak
voskresit' upornym usiliem pamyati.
YA poka ne otkryval glaz. YA ponyal, chto lezhu na spine, bez
put. YA protyanul ruku, i ona natknulas' na chto-to mokroe i
tverdoe. Neskol'ko mgnovenij ya ee ne otdergival i vse
soobrazhal, gde ya i chto so mnoj. Mne muchitel'no hotelos'
oglyadet'sya, no ya ne reshalsya. YA boyalsya svoego pervogo vzglyada. YA
ne boyalsya uvidet' chto-to uzhasnoe, net, ya holodel ot straha, chto
vovse nichego ne uvizhu. Nakonec s bezumno kolotyashchimsya serdcem ya
otkryl glaza. Samye durnye predchuvstviya moi podtverdilis'.
CHernota vechnoj nochi okruzhala menya. U menya perehvatilo dyhanie.
Gustaya t'ma budto grozila zadavit' menya, zadushit'. Bylo
nesterpimo dushno. YA nepodvizhno lezhal, starayas' sobrat'sya s
myslyami. YA pripomnil obychai inkvizicii i popytalsya, ishodya iz
nih, ugadat' svoe polozhenie. Prigovor vynesen; i, kazhetsya, s
teh por proshlo nemalo vremeni. No ni na mig ya ne predpolozhil,
chto umer. Takaya mysl', vopreki vydumkam sochinitelej, niskol'ko
ne vyazhetsya s zhizn'yu dejstvitel'noj; no gde zhe ya, chto so mnoj?
Prigovorennyh k smerti, ya znal, obychno kaznili na autodafe, i
takuyu kazn' kak raz uzhe naznachili na den' moego suda. Znachit,
menya snova brosili v moyu temnicu, i teper' ya neskol'ko mesyacev
budu zhdat' sleduyushchego kostra? Da net, eto nevozmozhno. Otsrochki
zhertve ne dayut. K tomu zhe u menya v temnice, kak i vo vseh
kamerah smertnikov v Toledo, pol kamennyj, i tuda pronikaet
tusklyj svet.
Vdrug moe serdce tak i perevernulos' ot uzhasnoj dogadki, i
nenadolgo ya snova lishilsya chuvstv. Pridya v sebya, ya totchas
vskochil na nogi; ya drozhal vsem telom. YA otchayanno prostiral ruki
vo vse storony. Oni vstrechali odnu pustotu. A ya shagu ne mog
stupit' ot straha, chto mogu natknut'sya na stenu sklepa. YA
pokrylsya potom. On krupnymi kaplyami zastyl u menya na lbu.
Nakonec, istomyas' neizvestnost'yu, ya ostorozhno shagnul vpered,
vytyanuv ruki i do boli napryagaya glaza v nadezhde razlichit'
slabyj luch sveta. Tak proshel ya nemalo shagov; no po-prezhnemu vse
bylo cherno i pusto. YA vzdohnul svobodnej. YA ponyal, chto mne
ugotovana, po krajnej mere, ne samaya zlaya uchast'.
YA ostorozhno prodvigalsya dal'she, a v pamyati moej skoro
stali tesnit'sya neschetnye gluhie sluhi ob uzhasah Toledo. O
zdeshnih tyur'mah hodili strannye rasskazy -- ya vsegda pochital ih
nebylicami, -- do togo strannye i zloveshchie, chto ih peredavali
tol'ko shepotom. CHto, esli menya ostavili umirat' ot goloda v
podzemnom carstve t'my? Idi menya zhdet eshche gorshaya sud'ba? V tom,
chto ya obrechen unichtozheniyu, i unichtozheniyu osobenno
bezzhalostnomu, i ne mog somnevat'sya, znaya nrav svoih sudej.
Lish' mysl' o sposobe i chase donimala i svodila menya s uma.
Nakonec moi protyanutye ruki natknulis' na prepyatstvie. |to
byla stena, ochevidno, kamennoj kladki, sovershenno gladkaya,
sklizkaya i holodnaya. YA poshel vdol' nee, stupaya s toj
nedoverchivoj ostorozhnost'yu, kotoroj nauchili menya inye starinnye
istorii. Odnako takim sposobom eshche nel'zya bylo opredelit'
razmerov temnicy; ya mog obojti ee vsyu i vernut'sya na to zhe
mesto, tak nichego i ne zametiv, ibo stena byla sovershenno
rovnaya i vezde odinakovaya. Togda ya stal iskat' nozh, kotoryj
lezhal u menya v karmane, kogda menya poveli v sudilishche; nozha ya ne
nashel. Moe plat'e smenili na balahon iz meshkoviny. A ya-to hotel
vsadit' lezvie v kakuyu-nibud' shchelochku mezhdu kamnyami, chtob
opredelit' nachalo puti. Zatrudnenie, pravda, okazalos' pustoe,
i lish' v togdashnej moej goryachke ono predstavilos' mne snachala
neodolimym. YA otodral tolstuyu podrubku podola i polozhil ego pod
pryamym uglom k stene. Probirayas' vdol' steny, ya nepremenno
natknus' na nee, obojdya krug. Tak ya rasschital. No ya ne podumal
ni o razmerah temnicy, ni o sobstvennoj svoej slabosti. Zemlya
byla syraya i skol'zkaya. YA prokovylyal eshche nemnogo, spotknulsya i
upal. Iznemozhenie pomeshalo mne podnyat'sya, i skoro menya odolel
son.
Prosnuvshis', ya vytyanul ruku i nashchupal ryadom lomot' hleba i
kuvshin s vodoyu. YA tak byl izmuchen, chto ne stal razmyshlyat',
otkuda oni vzyalis', no zhadno osushil kuvshin i s®el hleb. Skoro ya
snova pobrel vdol' steny i s bol'shim trudom nakonec dobralsya do
mesta, gde lezhala meshkovina. Do togo, kak ya upal, ya naschital
pyat'desyat dva shaga, a posle togo, kak vstal i poshel syznova,
naschital ih sorok vosem'. Znachit, vsego shagov poluchalos' sto;
i, polozhiv na yard po dva shaga, ya zaklyuchil, chto tyur'ma moya imeet
okruzhnost' v pyat'desyat yardov. Odnako v stene okazalos' i mnogo
uglov, i ya nikak ne mog dogadat'sya o forme podzemel'ya, ibo v
golove u menya zasela mysl', chto zdes' nepremenno podzemel'e.
Moi rassledovan'ya byli pochti bescel'ny i uzh vovse
beznadezhny, no strannoe lyubopytstvo pobuzhdalo menya ih
prodolzhat'. YA otdelilsya ot steny i reshil peresech' obnesennoe eyu
prostranstvo. To i delo oskol'zayas' na predatel'skom, hot' i
tverdom polu, ya sperva stupal s velichajshej ostorozhnost'yu. No
potom ya nabralsya hrabrosti i poshel tverzhe, starayas' ne
sbivat'sya s pryamogo puti. Tak proshel ya shagov desyat' --
dvenadcat', no spotknulsya o svisavshij oborvannyj kraj svoego
podola, sdelal eshche shag i ruhnul nichkom.
Opomnilsya ya ne srazu, i lish' neskol'ko sekund spustya moe
vnimanie privleklo udivitel'noe obstoyatel'stvo. Delo vot v chem
-- podborodkom ya utknulsya v tyuremnyj pol, a guby i verhnyaya
chast' lica, hot' i opushchennye nizhe podborodka, ni k chemu ne
prikasalis'. Moj lob tochno pogruzilsya vo vlazhnyj par, a v
nozdri lez ni s chem ne sravnimyj zapah pleseni. YA protyanul ruku
i s uzhasom obnaruzhil, chto lezhu u samogo kraya kruglogo kolodca,
glubinu kotorogo ya, razumeetsya, poka ne mog opredelit'. YA
posharil po krayu kladki, uhitrilsya otlomit' kusok kirpicha i
brosil vniz. Neskol'ko mgnovenij ya slyshal, kak on, padaya, gulko
udaryalsya o stenki kolodca, nakonec gluho vsplesnulas' voda, i
ej gromko otozvalos' eho. V tot zhe mig razdalsya takoj zvuk,
budto gde-to naverhu raspahnuli i razom zahlopnuli dver', t'mu
prorezal slabyj luch i totchas pogas.
Tut ya ponyal, kakaya mne gotovilas' sud'ba, i pozdravil sebya
s tem, chto tak vovremya spotknulsya. Eshche by odin shag -- i bol'she
mne ne videt' belogo sveta. O takih imenno kaznyah upominalos' v
teh rasskazah ob inkvizicii, kotorye pochital ya vzdorom i
vydumkami. U zhertv inkvizicii byl vybor: libo smert' v
chudovishchnyh mukah telesnyh, libo smert' v uzhasnejshih mucheniyah
nravstvennyh. Mne ostalos' poslednee. Ot dolgih stradanij moi
nervy sovsem rasshatalis', ya vzdragival pri zvuke sobstvennogo
golosa i kak nel'zya bolee podhodil dlya togo roda pytok, kakie
menya ozhidali.
Ves' drozha, ya otpolz nazad k stene, reshivshis' skorej
pogibnut' tam, tol'ko by izbegnut' strashnyh kolodcev, kotorye
teper' mereshchilis' mne povsyudu. Bud' moj rassudok v inom
sostoyanii, u menya by hvatilo duhu samomu brosit'sya v propast' i
polozhit' konec bede, no ya stal trusom iz trusov. K tomu zhe iz
golovy ne shlo to, chto ya chital o takih kolodcah -- mgnovenno
rasstat'sya s zhizn'yu tam nikomu eshche ne udavalos'.
Ot vozbuzhden'ya ya dolgie chasy ne mog usnut', no nakonec
zabylsya. Prosnuvshis', ya, kak i prezhde, obnaruzhil podle sebya
lomot' hleba i kuvshin s vodoj. Menya terzala zhazhda, i ya zalpom
osushil kuvshin. K vode, verno, primeshali kakogo-to zel'ya; ne
uspel ya dopit' ee, kak menya odolela dremota. YA pogruzilsya v son
-- glubokij, kak son smerti. Dolgo li ya spal, ya, razumeetsya, ne
znayu, no tol'ko, kogda ya snova otkryl glaza, ya vdrug uvidel,
chto menya okruzhaet. V robkom zelenovatom svete, kotorogo
istochnik ya zametil ne srazu, mne otkrylis' vid i razmery moej
tyur'my.
YA namnogo oshibsya, prikidyvaya protyazhennost' steny. Ona byla
ne bolee dvadcati pyati yardov. Neskol'ko minut ya glupo divilsya
etomu otkrytiyu, poistine glupo! Ibo kakoe znachenie v moih
uzhasnyh obstoyatel'stvah mogla imet' ploshchad' temnicy? No um
ceplyalsya za bezdelicy, i ya prinyalsya istovo doiskivat'sya do
oshibki, kakuyu sdelal v svoih raschetah. I nakonec menya osenilo.
Snachala, do togo kak ya upal v pervyj raz, ya naschital pyat'desyat
dva shaga; i, verno, upal ya vsego v dvuh shagah ot kuska
meshkoviny, uspev obojti pochti vsyu stenu. Potom ya zasnul, i so
sna, verno, poshel ne v tu storonu; ponyatno poetomu, otchego
stena predstavilas' mne vdvoe dlinnej. V smyatenii ya ne zametil,
chto v nachale puti ona byla u menya sleva, a v konce okazalas'
sprava.
Otnositel'no formy tyur'my ya tozhe obmanulsya. YA uverenno
schel ee ves'ma nepravil'noj, nashchupav na stene mnogo uglov, tak
mogushchestvenno vozdejstvie kromeshnoj t'my na togo, kto ochnulsya
ot sna ili letargii! Okazalos', chto ugly -- vsego-navsego
legkie vmyatiny ili uglubleniya v neravnom rasstoyanii odna ot
drugoj. Forma zhe kamery byla kvadratnaya. To, chto prinyal ya za
kamennuyu kladku, okazalos' zhelezom ili eshche kakim-to metallom v
ogromnyh listah, styki ili shvy kotoryh i sozdavali vmyatiny. Vsya
poverhnost' etogo metallicheskogo meshka byla grubo razmalevana
merzkimi, gnusnymi risunkami -- porozhdeniyami mrachnyh monasheskih
sueverij. Lyutye demony v vide skeletov ili v inyh bolee
natural'nyh, no strashnyh oblich'yah, bezobrazno pokryvali splosh'
vse steny. YA zametil, chto kontury etih chudishch dovol'no chetki, a
kraski gryazny i razmyty, kak byvaet ot syrosti. Potom ya uvidel,
chto pol v moej tyur'me kamennyj. Poseredine ego ziyala past'
kolodca, kotoroj ya izbegnul; no etot kolodec byl v temnice
odin.
Vse eto smog ya razlichit' lish' smutno i s trudom; ibo
sobstvennoe moe polozhenie za vremya zabyt'ya znachitel'no
izmenilos'. Menya ulozhili navznich', vo ves' rost na kakuyu-to
nizkuyu derevyannuyu ramu. Menya nakrepko privyazali k nej dlinnym
remnem vrode podprugi. Remen' mnogo raz perevil mne telo i
chleny, ostavlyaya svobodnoj tol'ko golovu i levuyu ruku, tak chtob
ya mog cenoj bol'shih usilij dotyanut'sya do glinyanoj miski s edoj,
stoyavshej podle na polu. K uzhasu svoemu ya obnaruzhil, chto kuvshin
ischez. YA skazal -- "k uzhasu svoemu". Da, menya terzala
nesterpimaya zhazhda. Moi muchiteli, verno, namerevalis' eshche pushche
ee raspalit'; v glinyanoj miske lezhalo ostro pripravlennoe myaso.
Podnyav glaza, ya razglyadel potolok svoej temnicy. V
tridcati ili soroka futah nado mnoj, on sostoyal iz teh zhe
samyh, chto i steny, listov. CHrezvychajno strannaya figura na
odnom iz nih prikovala moe vnimanie. |to byla Smert', kak
obyknovenno ee izobrazhayut, no tol'ko vmesto kosy v ruke ona
derzhala to, chto pri beglom vzglyade pokazalos' mne risovannym
mayatnikom, kak na starinnyh chasah. Odnako chto-to v etom
mehanizme zastavilo menya vglyadet'sya v nego pristal'nej. Poka ya
smotrel pryamo vverh (mayatnik prihodilsya kak raz nado mnoyu), mne
pochudilos', chto on dvigaetsya. Minutu spustya vpechatlenie
podtverdilos'. Hod mayatnika byl korotkij i, razumeetsya,
medlennyj. Neskol'ko mgnovenij ya sledil za nim s nekotorym
strahom, no skorej s lyubopytstvom. Nakonec, naskucha ego unylym
kachan'em, ya reshil oglyadet'sya.
Legkij shum privlek moj sluh, ya posmotrel na pol i uvidel,
kak ego peresekaet polchishche ogromnyh krys. Oni lezli iz shcheli,
nahodivshejsya v moem pole zreniya sprava. Pryamo u menya na glazah
oni tesnym stroem zhadno ustremlyalis' k myasu, privlechennye ego
zapahom. Nemalogo truda stoilo mne otognat' ih ot miski.
Proshlo, pozhaluj, polchasa, vozmozhno, i chas (ya mog lish'
priblizitel'no opredelyat' vremya), prezhde chem ya snova vzglyanul
vverh. To, chto ya uvidel, menya ozadachilo i porazilo. Razmah
mayatnika uvelichilsya pochti na celyj yard. Vyrosla, sledstvenno, i
ego skorost'. No osobenno vstrevozhila menya mysl' o tom, chto on
zametno opustilsya. Teper' ya uvidel, -- nado li opisyvat', s
kakim uzhasom! -- chto nizhnij konec ego imeet formu serpa iz
sverkayushchej stali, dlinoyu primerno s fut ot roga do roga; rozhki
povernuty kverhu, a nizhnij kraj ostryj, kak lezvie britvy; vyshe
ot lezviya serp nalivalsya, rasshiryalsya i sverhu byl uzhe tyazhelyj i
tolstyj. On derzhalsya na plotnom mednom sterzhne, i vse vmeste
shipelo, rassekaya vozduh.
YA ne mog bolee somnevat'sya v tom, kakuyu uchast' ugotovila
mne monash'ya izobretatel'nost' v pytkah. Inkvizitory proznali,
chto mne izvestno o kolodce; ego uzhasy prednaznachalis' takim
derzkim oslushnikam, kak ya; kolodec byl voploshchen'e ada, po
sluham, -- vseh kaznej. Blagodarya chistejshemu sluchayu ya ne upal v
kolodec. A ya znal, chto vnezapnost' stradan'ya, zahvat im zhertvy
vrasploh -- nepremennoe uslovie chudovishchnyh tyuremnyh rasprav.
Raz uzh ya sam ne svalilsya v propast', menya ne budut v nee
tolkat', ne takova ih d'yavol'skaya zateya; a potomu (vybora net)
menya unichtozhat inache, bolee myagko. Myagko! YA gotov byl
ulybnut'sya skvoz' muku, podumav o tom, kak malo idet k delu eto
slovo.
CHto pol'zy rasskazyvat' o dolgih, dolgih chasah
nechelovecheskogo uzhasa, kogda ya schital udary stal'nogo serpa!
Dyujm za dyujmom, udar za udarom -- kazalos', veka prohodili,
poka ya eto zamechal -- no on neuklonno spuskalsya vse nizhe i
nizhe! Minovali dni, -- byt' mozhet, mnogo dnej, -- i on
spustilsya tak nizko, chto obdal menya svoim edkim dyhan'em. Zapah
ostro ottochennoj stali zabivalsya mne v nozdri. YA molilsya, ya
dosazhdal nebesam svoej mol'boj o tom, chtob on spuskalsya
poskorej. YA shodil s uma, ya rvalsya vverh, navstrechu vzmaham
zloveshchego yatagana. Ili vdrug uspokaivalsya, lezhal i ulybalsya
svoej sverkayushchej smerti, kak ditya -- redkoj pogremushke.
YA snova lishilsya chuvstv -- nenadolgo, ibo kogda ya ochnulsya,
ya ne ponyal, spustilsya li mayatnik. A byt' mozhet, nadolgo, ibo ya
soznaval prisutstvie zlyh duhov, kotorye zametili moj obmorok i
mogli narochno ostanovit' kachan'e. Pridya v sebya, ya pochuvstvoval
takuyu, o! nevyrazimuyu slabost', budto menya dolgo iznuryali
golodom. Nesmotrya na stradan'ya, chelovecheskaya priroda trebuet
edy. YA s trudom vytyanul levuyu ruku nastol'ko, naskol'ko mne
pozvolyali puty, i nashchupal zhalkie ob®edki, ostavlennye mne
krysami. Kogda ya polozhil v rot pervyj kusok, v mozgu moem vdrug
mel'knul obryvok mysli, okrashennoj radost'yu, nadezhdoj. Nadezhda
dlya menya -- vozmozhno li? Kak ya skazal, to byl lish' obryvok
mysli, -- malo li takih mel'kaet v mozgu, ne zavershayas'? YA
oshchutil, chto mne pomstilas' radost', nadezhda, no totchas zhe
oshchutil, kak mysl' o nih umerla nerozhdennoj. Tshchetno pytalsya ya
dodumat' ee, pojmat', vorotit'. Dolgie muki pochti lishili menya
obychnyh moih myslitel'nyh sposobnostej. YA sdelalsya slaboumnym,
idiotom.
Vzmahi mayatnika shli pod pryamym uglom k moemu telu. YA
ponyal, chto serp rassechet menya v tom meste, gde serdce. On
protret meshkovinu, vernetsya, povtorit svoe delo opyat'... opyat'.
Nesmotrya na strashnuyu shir' vzmaha (futov tridcat', a to i bolee)
i shipyashchuyu moshch' spuska, sposobnuyu sokrushit' i samye eti zheleznye
steny, on protret meshkovinu na mne, i tol'ko! I zdes' ya
zapnulsya. Dal'she etoj mysli ya idti ne posmel. YA zaderzhalsya na
nej, ya ceplyalsya za nee, budto by tak mozhno bylo uderzhat' spusk
mayatnika. YA zastavil sebya voobrazit' zvuk, s kakim serp
razorvet moj balahon, tot oznob, kotoryj projdet po telu v
otvet na trenie tkani. YA muchil sebya etim vzdorom, pokuda
sovershenno ne iznemog.
Vniz -- vse vniz spolzal on. S sumasshedshej radost'yu
protivopostavlyal ya skorost' vzmaha i skorost' spuska. Vpravo --
vlevo -- vo vsyu shir'! -- so skrezhetom preispodnej k moemu
serdcu, kraduchis', slovno tigr. YA to hohotal, to rydal, ustupaya
smene svoih poryvov.
Vniz, uverenno, nepreklonno vniz! Vot on kachaetsya uzhe v
treh dyujmah ot moej grudi. YA bezumno, otchayanno staralsya
vysvobodit' levuyu ruku. Ona byla svobodna lish' ot loktya do
kisti. YA tol'ko dotyagivalsya do miski i podnosil edu ko rtu, i
to cenoyu muchitel'nyh usilij. Esli b mne udalos' vysvobodit' vsyu
ruku, ya by shvatil mayatnik i postaralsya ego ostanovit'. Tochno
tak zhe mog by ya ostanovit' lavinu!
Vniz, neprestanno, neumolimo vniz! YA zadyhalsya i obmiral
ot kazhdogo ego razleta. U menya vse obryvalos' vnutri ot kazhdogo
vzmaha. Moi glaza provozhali ego vbok i vverh s nelepym pylom
sovershennogo otchayaniya. YA zhmurilsya, kogda on spuskalsya, hotya
smert' byla by izbavlen'em, o! neskazannym izbavlen'em ot muk.
I vse zhe ya drozhal kazhdoj zhilkoj pri mysli o tom, kak legko
spusk mehanizma vvedet ostruyu sverkayushchuyu sekiru mne v grud'. Ot
nadezhdy drozhal ya kazhdoj zhilkoj, ot nadezhdy obryvalos' u menya
vse vnutri. O, nadezhda, -- pobeditel'nica skorbej, -- eto ona
nasheptyvaet slova uteshen'ya obrechennym dazhe v temnicah
inkvizicii.
YA uvidel, chto eshche desyat' -- dvenadcat' vzmahov -- i stal'
vpryam' kosnetsya moego balahona, i ottogo ya vdrug ves' sobralsya
i preispolnilsya yasnym spokojstviem otchayaniya. Vpervye za dolgie
chasy -- ili dazhe dni -- ya stal dumat'. YA soobrazil, chto moya
podpruga, moi puty -- cel'nye, sploshnye. Menya svyazali
odnim-edinstvennym remnem. Gde by lezvie ni proshlos' po putam,
ono rassechet ih tak, chto i srazu smogu vysvobodit'sya ot nih s
pomoshch'yu levoj ruki. Tol'ko kak zhe blizko mel'knet ot menya
stal'! Kak gibel'no mozhet okazat'sya vsyakoe nevernoe dvizhen'e!
Odnako myslimo li, chto prihlebateli palacha ne predusmotreli
takoj vozmozhnosti? Veroyatno li, chto telo moe perevyazano tam,
kuda dolzhen spustit'sya mayatnik? Strashas' utratit' slabuyu i,
dolzhno byt', poslednyuyu nadezhdu, ya vse zhe pripodnyal golovu,
chtoby kak sleduet razglyadet' svoyu grud'. Podpruga obvivala mne
telo i chleny splosh', no tol'ko ne po hodu gubitel'nogo serpa!
Edva uspel ya snova opustit' golovu, i v mozgu moem
proneslos' to, chto luchshe vsego nazvat' nedostayushchej polovinoj
idei ob izbavlenii, o kotoroj ya uzhe upominal i kotoroj pervaya
chast' lish' smutno promel'knula v moem ume, kogda ya podnes edu k
zapekshimsya gubam. Teper' mysl' slozhilas' do konca, slabaya, edva
li zdravaya, edva li yasnaya, no ona slozhilas'. Otchayanie pridalo
mne sil, i ya totchas vzyalsya za ee osushchestvlenie.
V techenie mnogih chasov pol vokrug moego nizkogo lozha
bukval'no kishel krysami. Beshenye, naglye, zhadnye, oni
pristal'no smotreli na menya krasnymi glazami, budto tol'ko i
zhdali, kogda ya perestanu shevelit'sya, chtoby totchas sdelat' menya
svoej dobychej. "K kakoj zhe pishche, -- dumal ya, -- privykli oni v
podzemel'e? "
Kak ni staralsya ya otgonyat' ih ot miski, oni s®eli pochti
vse ee soderzhimoe, ostavya lish' zhalkie ob®edki. YA odnoobrazno
mahal rukoj nad miskoj, i iz-za etoj bessoznatel'noj
monotonnosti dvizheniya moi perestali okazyvat' dejstvie na
hishchnikov. Prozhorlivye tvari to i delo kusali menya za pal'cy. I
vot poslednimi ostatkami zhirnogo, ostro pahuchego myasa ya
tshchatel'no nater svoi puty, tam, gde sumel dotyanut'sya do nih;
potom ya podnyal ruku s pola i, zataiv dyhan'e, zamer.
Snachala nenasytnyh zhivotnyh porazila i spugnula vnezapnaya
peremena -- moya novaya nepodvizhnaya poza. Oni otpryanuli; inye
metnulis' obratno k shcheli. No lish' na mgnoven'e. Ne naprasno
rasschityval ya na ih alchnost'. Zametya, chto ya ne shevelyus',
dve-tri samyh naglyh vsprygnuli na moyu podstavku i stali
obnyuhivat' podprugu. Prochie budto tol'ko zhdali signala. Novye
polchishcha hlynuli iz shcheli. Oni zaprudili vse moe lozhe i sotnyami
poprygali pryamo na menya. Mernoe dvizhen'e mayatnika nichut' im ne
prepyatstvovalo. Uvertyvayas' ot udarov, oni zanyalis' umashchennoj
podprugoj. Oni tesnilis', tolkalis', oni tolpilis' na moem
tele, vse vyrastaya v chisle. Oni metalis' po moemu gorlu; ih
holodnye pasti tykalis' v moi guby; oni chut' ne udushili menya.
Omerzenie, kotorogo ne peredat' nikakimi slovami, muchilo menya,
ledenilo tyazhkim, lipkim uzhasom. No eshche minuta -- i ya ponyal, chto
skoro vse budet pozadi. YA yavstvenno oshchutil, chto remen'
rasslabilsya. Znachit, krysy uzhe peregryzli ego. Nechelovecheskim
usiliem ya zastavlyal sebya lezhat' tiho.
Net, ya ne oshibsya v svoih raschetah, ya ne naprasno terpel.
Nakonec ya pochuvstvoval, chto svoboden. Podpruga visela na mne
obryvkami. No mayatnik uzhe kosnulsya moej grudi. On rasporol
meshkovinu. On razrezal bel'e pod neyu. Eshche dva vzmaha -- i
ostraya bol' pronzila menya naskvoz'. No mig spasen'ya nastal.
Manoveniem ruki ya obratil v begstvo svoih izbavitelej.
Produmannym dvizhen'em -- ostorozhno, bokom, koso, medlenno -- ya
skol'znul proch' iz remnej tak, chtoby menya ne dostaval yatagan.
Hot' na mgnoven'e, no ya byl svoboden.
Svoboden! I v tiskah inkvizicii! Edva stupil ya s
derevyannogo lozha pytok na kamennyj tyuremnyj pol, kak adskaya
mashina perestala kachat'sya, podnyalas', i nezrimye sily unesli ee
skvoz' potolok. Pechal'nyj urok etot privel menya v otchayanie. Za
kazhdym dvizheniem moim sledyat. Svoboden! YA vsego lish' izbegnul
odnoj smertnoj muki radi drugoj muki, gorshej, byt' mozhet, chem
sama smert'. Podumav tak, ya stal bespokojno razglyadyvat'
zheleznye steny, otdelyavshie menya ot mira. Kakaya-to strannost' --
peremena, kotoruyu i ne vdrug osoznal, -- bez somnen'ya,
sluchilas' v temnice. Na neskol'ko minut ya zabylsya v trevozhnyh
myslyah; ya teryalsya v tshchetnyh, bessvyaznyh dogadkah. Tut ya vpervye
raspoznal istochnik zelenovatogo sveta, osveshchavshego kameru. On
shel iz prorehi s poldyujma shirinoj, kotoraya opoyasyvala vsyu
temnicu, po nizu sten, sovershenno otdelyaya ih ot pola. YA
prignulsya, pytayas' zaglyanut' v proem, razumeetsya, bezuspeshno.
Kogda ya raspryamilsya, mne vdrug otkrylas' tajna proisshedshej
v kamere peremeny. YA uzhe govoril, chto, hotya rospis' na stenah
po ochertaniyam byla dostatochno chetkoj, kraski kak budto
razmylis' i poblekli. Sejchas zhe oni obreli i na glazah obretali
pugayushchuyu, nemyslimuyu yarkost', ot kotoroj portrety duhov i
chertej prinimali vid neperenosimyj i dlya nervov bolee krepkih,
chem moi. Besovskie vzory s bezumnoj, strashnoj zhivost'yu
ustremlyalis' na menya otovsyudu, s teh mest, gde tol'ko chto ih ne
bylo i pominu, i sverkali mrachnym ognem, kotoryj ya, kak ni
napryagal voobrazhenie, ne mog schest' nenastoyashchim.
Nenastoyashchim! Da ved' uzhe do moih nozdrej dobiralsya zapah
raskalennogo zheleza! Tyur'ma napolnilas' udushlivym zharom. S
kazhdym migom vse zharche goreli glaza, ustavivshiesya na moi muki.
Vse gushche zalival bagrec namalevannye krovavye uzhasy. YA lovil
rtom vozduh! YA zadyhalsya! Tak vat chto zateyali moi muchiteli!
Bezzhalostnye! O! Adskie otrod'ya! YA brosilsya podal'she ot
raskalennogo metalla na seredinu kamery. Pri mysli o tom, chto
ogon' vot-vot spalit menya dotla, prohlada kolodca pokazalas'
mne otradoj. YA metnulsya k rokovomu krayu. YA zhadno zaglyanul
vnutr'. Otbleski pylayushchej krovli vysvechivali kolodec do dna. I
vse zhe v pervyj mig razum moj otkazyvalsya prinyat' bezumnyj
smysl togo, chto ya uvidel. No strashnaya pravda siloj vtorglas' v
dushu, ovladela eyu, opalila protivyashchijsya razum. O! Gospodi!
CHudovishchno! Tol'ko ne eto! S voplem otshatnulsya ya ot kolodca,
spryatal lico v ladonyah i gor'ko zaplakal.
ZHar bystro narastal, i ya snova oglyadelsya, drozha, kak v
lihoradke. V kamere sluchilas' novaya peremena, na sej raz
menyalas' ee forma. Kak i prezhde, snachala ya tshchetno pytalsya
ponyat', chto tvoritsya vokrug. No nedolgo teryalsya ya v dogadkah.
Dvukratnoe moe spasen'e podstreknulo inkvizitorskuyu mest', igra
v pryatki s Kostlyavoj shla k koncu. Kamera byla kvadratnaya.
Sejchas ya uvidel, chto dva zheleznyh ugla stali ostrymi, a dva
drugih, sledstvenno, tupymi. Strashnaya raznost' vse
uvelichivalas' s kakim-to gluhim ne to grohotom, ne to stonom.
Kamera totchas prinyala formu romba. No izmenenie ne prekrashchalos'
-- da ya etogo i ne zhdal i ne hotel. YA gotov byl prizhat' krasnye
steny k grudi, kak pokrovy vechnogo pokoya. "Smert', -- dumal ya,
-- lyubaya smert', tol'ko by ne v kolodce! " Glupec! Kak bylo
srazu ne ponyat', chto v kolodec-to i zagonit menya raskalennoe
zhelezo! Razve mozhno vyderzhat' ego zhar? I tem bolee ustoyat'
protiv ego napora? Vse uzhe i uzhe stanovilsya romb, s bystrotoj,
ne ostavlyavshej vremeni dlya razmyshlenij. V samom centre romba i,
razumeetsya, v samoj shirokoj ego chasti ziyala propast'. YA
upiralsya, no smykayushchiesya steny neodolimo podtalkivali menya. I
vot uzhe na tverdom polu temnicy ne ostalos' ni dyujma dlya moego
obozhzhennogo, korchashchegosya tela. YA ne soprotivlyalsya bolee, no
muki dushi vylilis' v gromkom, dolgom, otchayannom krike. Vot ya
uzhe zakachalsya na samom krayu -- ya otvel glaza...
I vdrug -- nestrojnyj shum golosov! Gromkij rev slovno
mnozhestva trub! Gulkij grohot, podobnyj tysyache gromov! Ognennye
steny otstupili! Kto-to shvatil menya za ruku, kogda ya, teryaya
soznan'e, uzhe padal v propast'. To byl general Lassal'.
Francuzskie vojska vstupili v Toledo. Inkviziciya byla vo vlasti
svoih vragov.
Last-modified: Thu, 10 Jun 1999 15:08:53 GMT