golubym shtanam takoj zhe kushak. Na peske v krugu lyudej polzala krupnaya zmeya s pestroj golovoj. Ukrotitel' udaril kulakom v buben, visevshij u kushaka: vse zmei, nedvizhno pestryashchie na nem, ottopyrili golovy i zashipeli. Polzushchaya po krugu tozhe podnyala golovu, ostanovilas' na minutu i popolzla pryamo v odnu storonu. Tolpa, davaya zmee dorogu, spokojno rasstupilas'. Ryzhij otskochil: - A kak zhogonet gad? Skol' raz vidal ih i ne obyk! Ukrotitel' udaril v buben dva raza, zmeya podnyalas' na hvoste s sazhen' vverh, mel'knula v vozduhe, padaya na plechi ukrotitelya. Odin chelovek iz tolpy vydvinulsya, sprosil: - V chem moya sud'ba? - Mar mahazid suj mashrik, boyad raft Mekke beroi hadzh. In kismat-e tust! [zmeya polzet na vostok, sleduet otpravit'sya v Mekku v palomnichestvo - eto tvoya sud'ba] Ryzhij, boyas' podojti blizko k ukrotitelyu, kriknul po-russki: - |j, satana! Nastupi gadu na hvost - popolzet na polunoch'. S togo idti ne v Mekku, a k babam dlya priplodu ili v kabak na gul'bu! Ne znaya yazyka moskovitov, ukrotitel' pokachal golovoj, chmoknuv gubami... Na shahovom majdane udarili mednye nabaty, vzreveli truby - shah vyshel gulyat'. A na torgovyj majdan vhodili troe: dvoe v kazackih sinih balahonah i tretij v zolochenyh dospehah. - Vot te svyataya troica, Gavryushka! Hosh' ne hosh', k shahu put', - to oni! Serebryakov podderzhival Mokeeva. Mokeev s dubinoj v ruke medlenno shel, szadi ih kazak-tolmach iz persov. Ryzhij podoshel, klanyayas', zagovoril, shmygaya glazami: - Robyatki! Vot-to radost' mne, radost' nezhdannaya... Ot Razina-atamana, podi, do shaha nado? - Ot Stepana Razina, paren'. Tebe chogo? - sprosil Serebryakov. - Kak chogo? Bratie, da kto u vas tolmach? Lomanyj yazyk - pers? On zaviraet vashi slova, kak shit'e v kudele. Zamest uslugi atamanu delo i golovy sgubite - shah chelovek norovistoj. - Ty-to tak, kak teziki govoryat, smyslish'? - sprosil Mokeev, tyazhelo dysha, poshatyvayas'. - Gorit utroba! Da, zharko, chert ego! Vodushki ba ispit'? - Okromya persickogo nado - tak arapskij znayu, govor ih tonko vedayu, a vy ostojtes': shah eshche lish' vyshel, ne razgulyalsya, syad'te. Tolmach vam vody presnoj dobudet, zdes' ona studenaya! - Ty kudy? - Plat'e, ruhled' obmenyu! K shahu pojdem - shah ne terpit lyudej v hudoj odezhde. - Podi, paren'! My dozhdem. Na kamennoj skam'e kazaki seli, tolmach poshel za vodoj. Ryzhij yurknul v tolpu. - Nachalo ladnoe, svoj ob®yavilsya, po-ihnemu vedaet - dobro! Obskazhet tolkom. - Kak budto i ladno, Petra, da kakov on chelovek? - Spravnoj, zrimo to. ZHil tut i obychai vedaet. Vish', skazal: "SHah ne lyubit hudoj odezhi". A kaby ne zabotilsya, to bylo by emu vse edino - huda al' horosha odezha... - Ono, pozhaluj, chto tak! Ryzhij vskore vernulsya v zheltom atlasnom kaftane tureckogo pokroya, po kaftanu goluboj kushak s zolochenymi kistyami na koncah. Na golove, vmesto kolpaka, letnyaya golubaya murmolka s uzorami. - Skoro ty, brat! - skazal Mokeev. - To dobro! - Horosh li? - Laden, laden! - Vedi koli ty nas k shahu. - YA tut obzhilsya i nazhilsya s den'goj - yasyrem promyshlyayu, mne vse - ne to ulicy - zakoulki vedomy. Ladno strelis' - delo vashe rozygrayu vo! Tolmach-pers molchal. Ryzhij zagovoril s tolmachom po-persidski. Serebryakov sprosil persa: - Horosho nash moskovit znaet po-perski? - Karasho, esaul! Ochen' karasho! - Togda on budet shahu skazyvat', ty pozhdi da poprav', ezheli chto solzhet pro nas... U tebya, vish', yazyk po-nashemu ne ladno gnetsya, nam zhe nadobny pryamye slovesa. - Ponimaj ya! - otvetil tolmach. 10 SHah sidel spinoj k fontanu v belom atlasnom plashche. Golubaya chalma na golove shaha perevita nitkami krupnogo zhemchuga, krasnoe pero na chalme v almazah delalo eshche blednee blednoe lico shaha s krupnoj borodavkoj na pravoj shcheke, s vpalymi zlymi glazami. Po tu i druguyu storonu shaha stoyali dva velikana-telohranitelya s dubinami v rukah. V storone, sredi naryadnyh bekov, sluga derzhal na serebryanyh cepyah dvuh zverej porody gepardov. Zveri gladkosherstny, korichnevy, v chernyh pyatnah, mordy nebol'shie, s ryadom vysunutyh ostryh zubov, lapy dlinnye, pryamye - otlichie bystroty bega... Ryzhij shepnul Serebryakovu, ponyav, chto on nedoverchivo otnositsya k nemu: - Zrite v lico shahu! SHah lyubit, chtob na nego, kak na boga, glyadeli... - CHuem, paren'! Bylo ochen' tiho. SHah nachal govorit', no obernulsya k bekam: - Zachem daete shumet' vode? SHum vody prekratilsya. Fontan ostanovili. SHah, obrashchayas' k tolpe, zagovoril rovnym, tihim golosom: - Bismillahi rahmani rahim! Lyudi moi, razve ya ne dayu vam svobodu v vere i torge? YA vsem narodam carstva moego dayu molit'sya kak kto hochet! U mechetej moih visyat kumiry gyaurov - armyan, russkih i gruzin, razve ya razbivayu to, chto oni nazyvayut ikonoj? Net! Pravovernym dayu odinakovoe pravo - shiitam i sunnitam (*56). Pust' pervye ispoveduyut mnogobozhie, drugie edinobozhie, oni sami vrazhduyut mezhdu soboj. Mne zhe raspri ih bezrazlichny!.. YA ne sprashivayu u vas, poseshchaete li vy mechet', kak tvorite namaz? YA znayu, chto vy platite pri razvodah abasi na ukrashenie moih Kum [svyashchennoe mesto, kladbishche shahov]. Togo mne dovol'no. Ili vam v torge mnoj ne dana svoboda? Torgujte chem hotite. YA ne meshayu, esli vy zhen svoih prodadite v rabstvo - to vashe pravo. A vot kogda vas shah prizyvaet igrat' gryaz'yu i vodoj - igru, kotoroj teshilis' eshche predki moi, vlastiteli Irana, moj ded Abbas Pervyj - pobeditel' turok, zavoevatel' mnogih gorodov Indii, i ya, shah Abbas Vtoroj, - togda vizhu, chto inye iz vas prihodyat igrat' v hudom plat'e, boyas', chto ih razoryat... Tak vy zhaleete dlya shaha tryapok? Beregites'. YA budu travit' sobakami ili davat' palachu vsyakogo, kto prishel igrat' v staroj odezhde. Pomnite lish': shah proshchaet nagotu i nishchetu tol'ko dervisham, no ne vam! Takzhe est', kto govorit so mnoj grubo, ne prekloniv koleni, - togo kaznyu bez miloserdiya. Tolmach tiho perevodil slova shaha Serebryakovu. Mokeev, prislushivayas', skazal: - Vish', Ivan, nash moskovskij skazal vsyu pravdu pro shaha. A my taki zapylilis' v puti. - Pervo vse zhe pushchaj nash tolmach govorit, Petra! - Serebryakov, obratyas' k ryzhemu, pribavil: - Parenek! Nash tolmach skazhet, a tam uzh ty. - Nyne, kazak, kak zahochu: sheyu svernu ili s dorogi povernu... ho! - Nam spokojnee - nash! - U vas sabli vostry - u menya yazyk. - Ryzhij, shmygnuv po tolpe glazami, skazal: - Uzhli Akim-kod'yak zde? - Kto takov? - To ne vam - mne nadobno! Bez satany mesto pusto! Prishel kurnosoj... Byvshij d'yak byl v tolpe, no na vid ne vyhodil. - Vyjdi blizhe - ya tya obnesu pered shahom! - Ty i nas obnesesh'? - sprosil Serebryakov. - S chego? YA uzryu, kak luchshe. Serebryakov vydvinul vpered tolmacha, skazal: - Molvi - posly ot atamana! Tolmach, vyjdya, preklonil koleno, prizhal ruku k pravomu glazu. - Velikij shah! K tebe, solncu Persii, s poklonom, pozhelaniem zdorov'ya prislal svoih kazakov prosit' o poddanstve ataman Stepan Razin. - Tot, chto razoryaet moi goroda? Beki! Otberite u nih oruzhie! Dva beka vyshli iz tolpy pridvornyh, skazali tolmachu: - Pust' otdadut sabli, i, esli est' pistoli, tozhe peredaj nam! Serebryakov i Mokeev, vynuv, otdali sabli. - Pust' tot otdast dubinu! On posol, dubina nadobna tol'ko velikogo shaha slugam. - Ne dam! Padu bez batoga - skazhi im, tolmach. Tolmach perevel slova Mokeeva, shah sprosil: - CHego tot, v dospehah, krichit? - Hvor on! Skazyvaet, padet bez palki. - Pust' podhodit s palkoj! Mokeev, Serebryakov i tolmach vyshli vpered. Serebryakov, kak ukazal tolmach, preklonil levoe koleno. - Privetstvuem tebya, shah! Tolmach perevel, pribaviv slovo "velikij". - Mnogo vy razorili moih selenij i gorodov? - Te razorili, koi na nas sami napadali, - otvetil Serebryakov. SHah metnul bol'nymi glazami na Mokeeva, kriknul: - Zachem ne preklonil kolen i golovy?! On znaet moyu volyu. Tolmach perevel. Serebryakov otvetil: - SHah! Emu ne podnyat'sya s zemli, prekloniv koleni: on hvorobyj. - Pushchaj lezha skazyvaet, chto nado emu. Zachem shel hvoryj? - zametil shah, motnuv golovoj, sverkaya almazami pera, skorohodam: - Postav'te kazaka na koleni, ne vstanet - slomajte emu nogi - on dolzhen byt' nizhe! Velikany, ostaviv posohi, podoshli k Mokeevu. - SHto nado? Tolmach perevel esaulu volyu shaha. - Hvor ya, da kaby yadren byl - ne vstal, ottogo carya na Moskvy glyadet' ne mog - ne v moem obychae to... Vidya, chto Mokeev uporstvuet, skorohody shagnuli k nemu, vzyalis' za plechi. Mokeev dvinul plechami, rukoj svobodnoj ot palki, oba persa otleteli, odin upal pod nogi shahu. Tolpa zamerla, ozhidaya gneva povelitelya. SHah zasmeyalsya, skazal: - Vot on kakoj hvoryj!.. Kakov zhe etot kazak byl zdorovym, i mnogo li u Razina takih? Tolmach bystro perevel. Mokeev kriknul: - Vse takie! I vot ezheli ty, shah, ne dash' nam selit'sya na Kure, ne primesh' sluzhby nashej tebe golovami, to spalim Persiyu ognem, a zhitelej prodadim turchinu yasyrem! Serebryakov skazal tiho: - Petra! Ty gubish' delo - ne te slovesa tvoi... - Vish', on nahrapistoj - vse edino, chto govorit'! Serebryakov prikazal tolmachu: - Perevedi shahu vot, a ne ego slova: "Mnogo nas, shah, takih, kak ya. Budem emu sluzhit' verno i chestno, esli dast mesto na Kure-reke". Tolmach perevel. SHah otvetil: - Poglyazhu eshche na vas. Mozhet byt', proshchu razorenie Derbenta i inyh selenij... YA veryu, znayu, chto oni hrabryj narod! Takie voiny nuzhny Persii. Iz tolpy vyshel sedoj voenachal'nik gilyanskogo hana; prekloniv koleno, prilozhiv pravuyu ruku k glazu, zagovoril toroplivo: - Velikij shah Abbas! |ti razbojniki v Kyul'zyum-more utopili, sozhgli korabli i busy povelitelya Gilyana; ego ubili, vzyali syna v plen - derzhat do sih por. Blagorodnyj pers tomitsya na svoej rodine v nevole u grabitelej. SHah nahmurilsya, skazal strogo: - Vstan', Ali Hasan! - CHashm, solnce Persii! - Starik vstal, skloniv golovu. - Skazhi mne, vizir' moego namestnika, skol'ko povelitelej v Persii? - Edin ty, velikij shah! - otvetil starik. - Da, tol'ko ya odin, shah Abbas Vtoroj, - povelitel'! Ubityj kazakami namestnik prisvoil sebe imya povelitelya, i gore emu! Vas vseh priuchil k etomu slovu... Zavel dvor, zhil hishcheniyami. On tak zaznalsya, chto stal samovlastnym. Ne dozhidayas' moego ukaza, kinulsya v more na nih! - SHah ukazal rukoj v storonu Serebryakova. - I dumayu, han meshal tebe, starik? Ty vel korabli, pozorno bezhal ot sechi. - Velikij shah Abbas, han pered bitvoj otnyal u menya vlast', on sam prikazyval bitve. YA zhe, usmotrya, chto gibel' korablej neizbezhna, uvel tri busy, spasaya lyudej. - Ali Hasan, chto eshche skazat' o hane? Menya zameshchal slovom "povelitel'"? Tebya, starogo voenachal'nika, smestil? Za gordost' svoyu byl dostojno nakazan. I eshche: on bez moego vedoma snosilsya s gorcami - on opasen. Smutno ponimaya, chto govoryat o gilyanskom hane, Serebryakov sklonil golovu i levoe koleno. - SHah, gilyanskij han sam napal na nashi strugi. Tak zhe pribaviv slovo "velikij", tolmach perevel. - Kazaki, za hana gilyanskogo ne osuzhdayu vas. Vystupil ryzhij. Prekloniv pered shahom oba kolena, snyav murmolku, zataratoril po-persidski: - Velikij gosudar' vseya Rusii, velikiya, malyya i belyya, samoderzhec Aleksij Mihajlovich poslal menya, holopa svoego, k velichestvu shahu Abbasu chelom bit', spravit'sya o zdorov'e i gramotu ot gosudarya peredat'! - Vstan' i daj! CHto pishet car' moskovitov ko mne, povelitelyu Irana? - Pogubit nas tot! - tiho skazal tolmach Serebryakovu. Mokeev uslyhal. - Tebya, paren'-tolmach, zavist' beret? - Petra! Tolmach pravdu molyt, ya eto chuyu... SHahu pod'yachij chital bumagu po-persidski, nachinaya s velichaniya carya: - "A chtob ne bylo rozni mezhdu-gosudarstvami i mnogoj pomehi torgu, to pishu ya tebe, brat moj velichestvo shah Abbas Vtoroj: izymaj nyne sharpayushchego tvoi gorody vora-atamana Sten'ku Razina, daj ego mne na raspravu na Moskvu... Grabitel' onyj, Sten'ka Razin, stol' zhe opasen kak nashemu russkomu carstvu, takozhde i tebe, velichestvo, shahu potdannym..." SHah nakryl bumagu; prekrashchaya chtenie, skazal: - Kto opasen mne - znayu, a chto torgovlya padet, to ne moya o tom pechal'! Moi poddannye ispravno platyat podati, a inoe - kupcov zaboty... Dumayu ya vzyat' kazakov v poddanstvo; kuda ih selit' - uvizhu!.. Hochesh', to peredaj eto svoemu caryu, da skazhi: ukazat' mne ne volen nikto! Ryzhij, svertyvaya bumagu, podumal: "Sej zhe den' otpisku: "V posol'skom-de prikaze d'yaki neradivo pishut - na pis'mo shah zol". On poklonilsya, ne nadevaya murmolki, i ne uhodil. SHah byl gneven. - Hochesh' govorit'? Skorej. I uhodi s glaz! Ryzhij tknul svernutoj gramotoj v storonu Mokeeva. - Velichestvo, shah Abbas! Von tot vor, doznal ya, ubil v Derbeni tvoego vizirya Abdullaha, bratov ego i synov, a doch', zovomuyu Zejneb, imal yasyrem, dal neobrezannomu gyauru, atamanu-voru, v zheny! - Kak, Abdullah ubit? - SHah povernulsya k bekam. Te, skloniv golovy, molchali. - I vy do sih por ne izvestili menya o ego smerti? Da... Teper' ya znayu, beki, kak nenavideli vy ego, - on byl gord s vami! Tot ubil? |j, vya! - SHah tknul rukoj v storonu Serebryakova s tolmachom. - Otpuskayu, mira s atamanom ne budet! Togo - gepardam. - SHah pogrozil kulakom Mokeevu i, krepche szhimaya kulak, mahnul sluge: - Spuskaj! Sluga, otstegnuv cep', giknul, brosil k nogam Mokeeva kinzhal - znak, kogo travit'. Gepardy ryknuli, kinulis': odin speredi, drugoj szadi vpilsya esaulu v sheyu. Perednego Mokeev tknul dubinoj - gepard otpolz, skulya, ronyaya na pesok iz nosa krov'. Drugoj visel, szhimaya past'yu, carapal koshach'imi kogtyami kolontar'. - Posuly ot satany?.. Kinuv dubinu, Mokeev sognulsya, po shee speredi tekla krov', ne davalo dyshat'. Esaul dostal geparda rukoj, s kuskami tela sorval i, perekinuv cherez golovu, stuknul o zemlyu, pridaviv nogoj. Nagnuvshis', podnyal zhivotnoe, kinul k nogam shaha: - Tebe, chertu, na vorotnik! - Gepardov dat'! - SHah vskochil. Lico ego iz blednogo stalo serym, na shcheke sinim nalilas' borodavka, krasnoe pero zamotalos' na chalme. Serebryakov sdelal shag vpered, skloniv koleno: - SHah, tovaryshch hvor! Ego obnesli, ne on zoril - mnogo kazakov zorilo Derben'! Tolmach bystro perevel, a na peske izdyhali lyubimye gepardy shaha. SHah byl gneven: poveriv odnomu, nichemu bol'she ne veril. On vzvizgnul, potryasaya kulakami: - Hvor - lozh'! Dat' gepardov! Vo vsem moem vladenii net cheloveka, kto by takih moguchih zverej zadavil, kak shchenkov. Lozh'! Beregis' lgat' mne! Beki s oruzhiem pridvinulis' k shahu, ohranyaya ego i davaya dorogu. Ot rychaniya gepardov tolpa shatnulas' vspyat'. CHetyre takih zhe roslyh geparda, molnienosno naskochiv, rvali Mokeeva. Ne ustoyav na nogah, on obhvatil odnogo geparda i zadavil. SHah sam gikal vizglivo gepardam, topal nogoj. V minutu na peske, drygaya, podtekaya krov'yu, sverkal na solnce zamarannyj kolontar': u esaula ne bylo ni nog, ni golovy. Nedaleko vytyanulsya zadushennyj silachom gepard s oskalennymi zubami da valyalas' smyataya zaporozhskaya shapka... Zatreshchal rog - gepardy ischezli. - Videl?! Skazhi atamanu, kak ya prinyal vas. Pust' otpustit doch' Abdullaha, ili ya otvezu ego v zheleznoj kletke k caryu moskovitov. Bojsya po doroge obidet' lyudej, ili s toboj budet to zhe, chto stalo s tem. Golova s sedoj kosoj voenachal'nika gilyanskogo hana nizko sklonilas': - Nepobedimyj otec Persii, veli skazat' mne. - Govori! - Ne nado otpustit' zhivym etogo poslanca; on, ya po glazam ego uznayu, - drevnij vozhd' grabitelej, imya ego "Nechai-i", ego imenem idut oni v boj... - Togo ne znayu ya, Ali! On vel sebya kak podobaet. Moe slovo skazano - otpustit'! A vot, esli hochesh' byt' namestnikom Gilyana, - tebe ya dayu pravo glyadet', kak budut stroit' flot. Verbuj vojsko i unichtozh' ili izgoni kazakov iz Persii. Tolmach opaslivo i tiho perevel slova shaha Serebryakovu. - CHashm, solnce Irana! - Neche delat' - idti nado, paren'! Ot fontana tolpa medlenno shla na shahov majdan; v tolpe shel ryzhij, zhelteya atlasom, pryacha pod pazuhoj barhatnuyu murmolku, chtob ne vygorala. Lico predatelya bylo veselo, glaza shmygali. On, podvernuvshis' s levoj ruki k Serebryakovu, kriknul: - Schastlivy vory! Mekal ya, velichestvo vseh reshit! - B...doslov, - gromko otvetil esaul, - kaby pistol', ya b te dal gostinca, da, vish', i sablyu ne vernuli. - Tolmach, pouchi cherta persickomu, pushchaj urazumeet, chto skazal shah: "Za obidu - smert'!" SHutil, udalyayas', ryzhij: - |h, Gavryuha, lovko skazal, luchshe posol'skoj gramoty!.. Skoro idti v tolpe bylo trudno. Pod'yachij shel v otdalenii, no v vidu u kazakov. Sprava iz tolpy k Serebryakovu probralsya borodatyj, kurnosyj pers, shepnul: - Obnoshchika spustili! Stydno, kazaki! - Da, satana! Ot ruki uvernulsya, pistolya net. - A nu, na shchast'e ot Akima Mitreva d'yaka - vot! Zapravlen! - Kurnosyj iz-pod poly plashcha sunul Serebryakovu tureckij pistolet s dorogoj nasechkoj. - Vot te spasibo! Zemlyak ty? - S Volgi ya - d'yak byl! Pryach' pod poloj! - To znayu! Byvshij d'yak ischez v tolpe. Serebryakov, derzha pistolet v karmane sinego balahona, plechom otzhimal lyudej, nezametno pridvigayas' k pod'yachemu. Ryzhij byl nedaleko. Ne celyas', esaul sverknul oruzhiem, tolpa razdalas' vpravo i vlevo. - Primi-ko za Petru! Ryzhij ahnul, osel, ronyaya golovu, skvoz' krov', idushchuyu rtom, bul'knul: - D'ya... d'ya... d'ya... - sunulsya vniz, dogovoril: - d'yak!.. Iz tolpy kinulis' k ryzhemu. Serebryakov prodvinulsya, vzglyanul. - Neshchastnyj den' pal! Da, vish', sobaku ubil kak nado. - Ia, Ivan! Inshalla... Dadut nas gepardam, bojsya ya... - Delo propalo, Petru konchili, - ya, paren', nikakoj smerti ne boyus'. Serebryakova s tolmachom beki priveli k shahu. Kto-to pritashchil ryzhego. On lezhal na krovavom peske, gde tol'ko chto ubrali Mokeeva. Serebryakov brosil pistolet. - Horosh, da nenadoben bole! - Tot, sedye usy, ubil! SHah sidel spokojnyj, no podozritel'nyj. Voenachal'nik gilyanskogo hana skazal: - Teper', solnce Persii, serkesh ischeznet v Kyul'zyum-more kak dym. - Ali Hasan, etot staryj kazak - voin. S takimi mozhno so slavoj v boj idti. - Sprosil Serebryakova, ukazyvaya na ryzhego: - On vash i vam izmenil? YA veryu tebe, ty skazhesh' pravdu! - SHah, to carskaya sobaka - u nas net takih. Tolmach perevel. - Ubitogo obyshchite! Beki kinulis', obsharili Kolesnikova i, krome gramoty, ne nashli nichego. - Mozhet byt', ubityj - kupec? Iz tolpy vyshel sedoj pers v ryzhem plashche i pestrom kaftane, v zelenoj chalme; prekloniv koleno, skazal: - Velikij shah, ubityj ne byl kupcom - ya znayu moskovitov kupcov vseh. SHah, razvernuv gramotu pod'yachego, vzglyanul na podpisi. - Zdes' net pechati carya moskovitov! Ee ya znayu - ubityj podhodil s podlozhnoj bumagoj. Beki, obyshchite zhilishche ego - on byl lazutchik! - Vzglyanuv na Serebryakova, pribavil: - Tolmach, perevedi kazaku, chto on sovershil tri prestupleniya: moe slovo prezrel - ne ubivat', byl poslom peredo mnoj - ne otdal oruzhiya i ubil cheloveka, kotoryj skazal by palachu, kto on. Tolmach perevel. - SHah, umru! Ne boyus' tebya. - Da, ty umresh'! |j, dat' kazaka palachu. Ne pytat', ya znayu, kto on! Kaznit'. Serebryakova beki poveli na staryj majdan. Esaul skazal: - Peredaj, paren': umerli s Petroj v odin den'! Pust' ataman ne goryuet obo mne - sud'ba. Dovedi emu skoro: "Sobirayut-de flot, lyudej budut verbovat' na nas, delat' tut neche, pushchaj vertaet strugi na Kumu-reku ili Astrahan'". - Kazhu, Ivan! Ia alla. 11 Mnogo dnej Razin hmur. Neohotno vyhodil na palubu struga, a vyjdya, glyadel vdal', na bereg. Knyazhna zhila na korable gilyanskogo hana. Ataman redko naveshchal devushku i vsegda prinuzhdal ee k laske. ZHila ona, okruzhennaya yasyrkami-persiyankami. Razin, vidya, chto ona chahnet v nevole, prikazyval poteshat' knyazhnu, no otpustit' ne dumal. Na korable, v tryume, zapertyj pod karaulom strel'cov, zhil takzhe plennyj, syn gilyanskogo hana; ego po nocham vypuskali gulyat' po palube. Na nosu korablya; gde ubili hana, syn sadilsya i pel zaunyvnuyu pesnyu, vsegda odnu i tu zhe. Nikto ne podhodil k atamanu; odin Lazunka zabotilsya o nem, prinosil edu i vino. Razin poslednie dni bol'she pil, chem el. Spal malo. Pogruzyas' v svoi dumy, kazalos', bredil. Utrom, tol'ko lish' vzoshlo solnce, Lazunka skazal atamanu: - Bat'ko, vyvez ya na strug dedku-skazochnika, pushchaj pesnyu tebe sygraet ili skazkoj poteshit. - Lazunka, ne do potehi mne, da pushchaj pridet. Voshel k atamanu skoro podslepovatyj starik s domroj pod pazuhoj, v baran'ej seroj shapke, poyasno poklonilsya. Podnyav opushchennuyu golovu, Razin vskinul hmurye glaza, skazal: - Suprotiv togo, kak d'yak, b'esh' poklony! Nizkopoklonnyh chtu zavse hitrymi. - Syzmala obuchili, batyushko atamanushko... - Sami boyara gnut bashku caryu do zemli i ves' narod golovoj k zemle prignuli! |h, zadasca li mne razognut' narod! - Skazku ya vot hochu tebe putat'... - Ne tem serdce gorit, dido! I svoi ot menya ushli, glaz boyatsya; edin Lazunka, da govor ego priskuchil. Znaesh' li: skazyvaj pro boga, tol'ko chtob pohabno bylo... - Ruglivyh mnogo pro bozhestvo, boyus' putat'... In pomyslyu... chto podberu. Da vot, atamanushko: ZHil, vish', byl na belu svetu hitryj muzhichonko, rabotat' lenilsya, vse na boga nadeyu klal... I kuda ba ni shel, zavse k chasovne Mikoly tot muzhik privorachival, na poslednie groshi svechu lepil, a molilsya tako: "Mikola svet! Poshli mne bogachestvo". Mikola ino i k bogu pristaet: "Daj emu, chogo prosit, ne otvyazhetsya!" Priluchilos' tak - ono i bez molitvy sluchaetca, - kto obronil, nevedomo, tol'ko muzhik tot poteryahu podobral, a byla to nemalaya kazna, i perestalo s teh por vonyat' v chasovne muzhich'ej svechkoj. Govorit edinozhdy bog Mikole: "Daj-kos' glyanem, kak tot muzhik zhivet?" Obryadilis' oni strannikami, prishli v selo. Bylo togda shlyakotno da osenne v sutemkah. Kolotitsya bozhestvo k muzhiku. Muzhik uzh izbu dvuzhirnuyu spravil, s rez'boj, s kraskami, v uzorah. Na kupchihe zhenilsya, tovar ee raznoj zakupat' poslal i na kopejku rup' zachal nakolachivat'. "Dobroj muzhichok, pusti nas". Glyanul muzhik v okno, ryknul: "Pushchu, cherti nishchie, tol'ko hleb svoj, voda moya. Ushat dam, s berega prinesete; a za teplo - ovin molotit'!" "Pusti lish', idem molotit'!" Zashli v izbu. Sidit muzhik pod obrazami v uglu, krichit: "|j, nishchie! CHego eto ikonam ne klanyaetes', nehristi?!" "My sami obrazy, a ty ne svecha v uglu - mertvec!" Stariki koe s soboj prinesli, togo poeli; spat' legli v tom, chto nadeli. CHut' o polunoch' kochet shlopalsya, muzhik zakrichal: "|j, nishchie cherti, ovin molotit'!" Mikola, starik suhon'koj, toropkoj, naskoro okrutilsya. Bog lapot' zadeval kudy, syskat' ne syshchet, a syskal, to oborki zaputalis'... Muzhiku nevmogotu stalo, skok-poskok - i hlop boga po uhu: "Mat' tvoyu - materoj! Dolzhno, iz kupcov budesh'? Razdobrel na mirskih kuskah!.." "Mirskim taki kormimsya, da tvoego hleba ne eli!" - Smolchi, dido! CHuyu ya dal'ne, budto cheln pleshchet? Davaj vino pit'! Dolzhno, esauly ot shaha edut... ali kto - dovedut uzho... - Ot vinca s hlebcem vek ne proch'... Na strug kazaki privezli tolmacha odnogo, bez poslov-esaulov. Lazunka vstretil ego. - Zdorov li, Lazun? De ataman? Petru shah dal psam, Ivan - kaznil! - Pozhdi s takoj vest'yu k atamanu - grozen on. ZHal' tebya... Ty menya perskomu skazu uchish' i paren' ladnoj, vernoj. Tolmach tryahnul golovoj v zaporozhskoj shapke. - Ne mozhno zhdat', Lazun! Ivan shla k majdan pomeret', ukazal mine: "Atamanu skoro!" - Beregis', skazyvayu! Spryach'sya. YA uzh dovedu, kol' sprosit, chto kazaki vody dobyli... Potom ulyazhetsya, vse obskazhesh'. - Ne, ne mozhno! I kazhu ya emu - ihtiyat kun, sultan i kazak [opasajsya, povelitel' kazakov]: shah vojsk sbiraet na ataman... Ivan kazal: "Skoro dovedi!" - ZHdi na palube... Vyjdet, skazhesh'. Lazunka ne poshel k atamanu i reshil, chto Razin ne sprosit, kto priplyl na strug. Ushel k stariku Rudakovu na kormu, tuda zhe prishel Serezhka, podsel k Rudakovu. - Posyp', dido, ognyu v lyul'ku! Rudakov vysypal chast' goryachego pepla Serezhke v trubku, tot, raskurivaya kroshenyj tabak, sopel i plevalsya. - Napusto zhdat' Mokeeva s Ivanom! Zanaprasno, Sergej, tomim my atamana: mozhe, shah poslal ih na Kuru mesto pribrat'. |j, Lazunka, skazhi-kos', verno ya skazyvayu? - Verno, dido! Pribrali mesto. - Nu vot. Ty govoril s tolmachom, - chto esauly? Lazunka otvetil uklonchivo: - Ataman ne lyubit, kogda vesti ne emu pervomu skazyvayut! Molchit tolmach. - To pravda, i pytat' nechego! - dobavil Serezhka. Rudakov poglyadyval na dalekie berega, dumal svoe. - Toshno bez delov krutit'sya po Kyul'zyumu... Kizylbash stal nahrapist, sam lezet v boj. - Ty, dido, spal, ne chul vchera noch'yu, a ya uglyadel: dve busy shli k nam s ognennym boem. Da vyshel na moj zov ataman, podal golos, i ot bus kizylbashskih shchepy poshli po Hvalynskomu moryu... - Uchul ya to, kogda vse pribrano bylo, k atamanu podstupil, prosil na Farabat gryanut'... - Nu i chto? - Da chto! Grozen i nesgovoren, skazal tak: "Negozhe-de hudoe tezikam chinit' bez hudoj vesti o poslah". A chego chinit', koli oni sami lezut? - |h, dido! YA by tozh udaril, tol'ko tebe Farabat, mne lyub Ryash-gorod... SHelku mnogo, kovrov... armenya zhivet - vino est'. - CHuj, Sergej, zver'em Farabat lyub mne... V Farabate shahovy poteshny dvory, v tyh dvorah zolota skryni, ya vedayu. I vse zolotoe, - chego krashe - erdan' shahova, i ta slozhena vsya iz dorogogo kamen'ya. Izdavna vedayu Farabat: s Ivanom Kondyrem vekom ego sharpali, a nynche, znayu, en vdvoe vozros... Babra tam v shahovyh dvorah ub'yu. Iz babrovoj shkury slazhu sebe tulup, s Sukninym na YAik ujdu - budet tot tulup pamyat' mne, chto vot na starosti drevnej byl u lihogo dela, tam hot' v grob... Babr, Sergej, izo vseh zhivotin mne krashe... - Ty ba, dido, atamanu dovel eti svoi dumy. - ZHdat' pory nado! YA, Sergeyushko, poznal lyudej: tyh, chto podo mnoj byli, i tyh, kto nado mnoj stoyal. Grozen ataman - pozhdu. Razin, ottolknuv kovsh vina, skazal stariku: - Nu, skazochnik-did! Pej vino edin ty - mne v nutro ne idet... Pojdu glyanu, gde moi lyudi? Lazunka, i tot sbeg kudy! Stal odevat'sya. Starik pomog nadet' atamanu kaftan. - Zarbafnoj tebe bole k licu, atamanushko, a ty chernoj vzdel... - CHernoj, chernoj, chernoj! Ty molchi i pej, ya zhe naverh... Naverhu u tryuma tolmach. - Ty-y?! - YA, ataman! - Gde Petra? Ivan gde? - Ataman! Petru shah dal psu, Ivan kaznil... Tebe grozil i kazal vesti na bereg doch' Abdullaha-beka - to mnogo tebe grozil... - CHego zhe ty, kak vinovatyj, licom bel stal i drozhish'? Ty hudo govoril shahu, po tvoej vine moi esauly koncheny, pes? - Ataman, ya bisjor hub kazal... Kazal shah huda lazutchik carska, moskovit... - Ty ne mog otgovorit' shaha? Ty strusil shaha, kak i menya?! Tolmach belel vse bol'she, chto-to hotel skazat', Ne mog podobrat' slov. Razin shagnul mimo ego, prohodya, poluobernulsya, sverknula atamanskaya sablya, golova tolmacha upala v tryum, telo, podtekaya na sreze shei, instinktivno poderzhalos' sekundu, motayas' na nogah, i ruhnulo vsled za golovoj. Razin, ne oglyanuvshis', proshel do poloviny paluby, kriknul: - Gej, plav' strugi na Farabat! Na ego golos nikto ne otozvalsya, tol'ko sedoj, bez shapki, Rudakov perekrestilsya: - Slava-ti! Dozhdalsya potehi... - Na Farabat! - povtoril ataman, prygaya v cheln. - CHuem, bat'ko-o! Dva kazaka, ne glyadya v lico Razinu, vzyalis' za vesla. - Sokoly, k hanskomu korablyu!.. 12 - Gej, braty, kin' yakor'! - kriknul kazakam Serezhka. Gremya cepyami, yakorya bul'knuli v more. Strugi vstali. Na beregu bol'shoj gorod, ulicy uzki, izvilisto prolozhennye ot ploshchadi k goram. U gor s peschanymi osypyami na kamenistoj terrase golubaya mechet', vidnaya daleko. Sprava ot morya na ploshchadi shumit bazar s dyr'yami v krovle, sredi bazara nevysokaya bashnya s granenoj, otlivayushchej svincom kryshej. K beregu blizhe kamennye, vrosshie v zemlyu ambary. - Bat'ko! Vot te i Ryash. - Idu, Sergej. Na palubu atamanskogo struga vyshel Razin v parchovom, siyayushchem na solnce zolotym shit'em kaftane. Kaftan raspahnut, pod nim alyj atlasnyj zipun. - Zdes', brat moj, spravim pominki Serebryakovu s Petroj! - Dedke Rudakovu tozh, a tam v shahov zapovednik, k Sukninu... - Uzrim kuda. - CHuyu nyuhom - v anbarah vino! - Bez vina ne pominki - dusha stoskovalas' po hrabrym, eh, chert! Eshche izdali, zametiv blizko priplyvshie strugi kazakov, v gorode trevozhno krichali: - Bazar ra bebendid! [Zakryvajte bazar!] Kto-to iz torgovcev uvozil na bykah tovary, inye veshali tyuki na verblyudov. - Habardor! - Spoloshili krashenyh!.. Lazunka vglyadyvalsya v sutoloku bazara. - Gej, Lazunka! CHto molvyat persy? - CHuyu dva slova, bat'ko: "Zakryvaj bazar!", "Beregis'!". Poshto kizylbasha moego posek - obuchilsya b perskomu skazu! - K satane! Ne torg vesti s nimi... Kazaki, v chelny zapasi oruzhie. - Bat'ko, prositsya na bereg knyazhna. - Go, shemahanskaya carevna? Sazhaj v cheln, Lazunka: pushchaj dohnet rodnym... Dobro ej! CHelny kazakov pristali. Nemedlya na beregu sobralis' sedye borodatye persy v zelenyh i golubyh chalmah. Poklonilis' Razinu, storonyas', propustili dlya peregovorov gorca s sedoj kosoj na zheltom cherepe. Pryacha v zemlyu nedobrye glaza, gorec skazal: - Kazak i gorec izdavna braty! - I vragi! - pribavil Razin. - Smelye na grabezh i boj ne mogut druzhit' vsegda, ataman! Zdes' zhe ne budem prolivat' krovi: my bez sporu prinesem vam, gostyam nashim, vino, dadim tyuki shelka, vse, chem bogat i slaven Resht, i budem v druzhbe - inshalla. - Dobro! Budem pirovat' bez krovi. Tot, kto ne idet s boem na nas, my togo shchadim... Prikazhi dat' vino, tol'ko bez otravy. - Gostej ne travyat, a potchuyut s chest'yu. - Skazhi mne: gde ya zrel do nyneshnego dnya tebya? Gorec povel usami, izobrazhaya usmeshku. - Ataman, v Kyul'zyum-more, kogda ty krepko pobil busy gilyanskogo hana, ya bezhal ot tebya, spasaya svoih gorcev. - To pravda. Kazaki i strel'cy po prikazu Serezhki razbivali dveri kamennyh ambarov. Slyshalsya zvon i grohot. - Kazaki-i, napusto trud vash: vina v pogrebah net, ono budet vam - idite za mnoj! - kriknul gorec i, poklonyas' Razinu, mahnuv kazakam, poshel v gorod. Dvadcat' i bol'she kazakov poshli za nim. Gorec, idya, kriknul po-persidski: - Persy, voz'mite u armyan vino, pust' dadut luchshee vino! - Po-russki pribavil: - Da piruet i teshitsya ataman s kazakami, on ne tronet gorod! SHelk dobryj tozhe dajte bezdenezhno... Kazaki s pomoshch'yu armyan i persov katili na bereg bochki s vinom, tashchili k ambaram tyuki shelka. Za nimi shel gorec, povel burymi usami i sablej lovko sbil s odnoj bochki verhnij obruch. - Otkrojte vino! Pust' kazaki, skol'ko hotyat, p'yut vo slavu goroda Reshta, pokazhut atamanu, chto ono bez yada zmeinogo i inogo zel'ya... Pust' vidit ataman, kak my ugoshchaem teh, kto nas shchadit, go, goh! Otkryli bochki, pili, hvalili vino, i vse byli zdorovy. - Budem druzhny, ataman! I esli ne hvatit vina, dadim eshche... syshchem vino... inshalla. Tak zhe, ne podavaya ruki, Razin skazal: - Dolzhno stat'sya, budem druzhny, starik! Slovo moe krepko - ne tronete nas, ne tronu gorod! - Bisjor hub. - Gorec ushel. Na beregu u ambarov na pesok rasstilali kovry, kidali podushki, ataman sel. Nedaleko na kovre legla knyazhna. Razin mahnul rukoj: s odnogo uzla sorvali verevki, goluboj shelk, pobleskivaya, kak volny morya, pokryl krugom persiyanki zemlyu. - Dyhaj, carevna, teplom - mene hrypat' zachnesh', i s Persiej proshchajsya - nedolog vek, Volgu uzrish'! Ataman vypil kovsh vina. - Dobroe vino, pej, Sergejko! - P'yu! - Kazaki, pej! Ne zhalej! Malo stanet - dadut vina! Kazaki, otkryv bochki, cherpali vino kovshami darenymi: kovshi prinesli armyane; persy podarili mnogo serebryanyh kuvshinov. Strel'cy pili shumlivee kazakov, krichali: - Nu, in mesto stalo proklyatushchee! - Hleb s boyu, voda s boyu. - Ot solenoj pushit, glaza tekut, presnoj vodushki malo... - Koya i est', to gnilaya. - A sej gorod dobroj, vish', vina - hot' obdavajsya. - Cedi-i i utyhni-i. - Cezhu, brat. |h, ot grebli doloni rospravim! - Bat'ko, pit' bez dozora negozhe. Razin kriknul: - Goj, sokoly! Uchredit' dozor ot ploshchadi do anbarov i vsyakogo imat' ko mne, kto dozor perejdet... Lazunka, persy mnogo puglivy - chaj, vidal ih v Farabate?.. YA znayu, s boem inye by nakinulis', da mnogie boyatsya nas i pozhoga opasny. - "U tumy [tum - rodivshijsya ot plennoj turchanki ili persiyanki] bisovy dumy", hohlachi zaporozhcy ne spusta govoryat: chert i kizylbasha pojmet. A gorec tot kosatoj - hitroj, rozha zlaya... - |h, Lazunka, vot uzh mnogo vypil ya, a hmel' ne beret, i vse vizhu, kak Petru Mokeeva sobaki shahovy rvut... Pej! So strugov vse kazaki, strel'cy i yaryzhki, ostaviv na bortu malyj dozor, pereshli na bereg pit' vino. Bereg pokrylsya golubymi i sinimi kaftanami, zabelel poltevskimi moskovskimi nakidkami s dlinnymi rukavami. Dozor ispravno nes sluzhbu, hotya chasto menyalsya. Opustiv golovu v chernoj vysokoj shapke, k beregu morya na kazakov shel staryj evrej. Evrej bormotal neponyatnoe, kogda ego shvatili, priveli k Razinu. - ZHid, bat'ko, skazyvaet: "Pustite k vashemu panu!" - Pinkami podtolknuli blizhe borodatogo starika v vishnevoj dlinnopoloj nakidke. - Ne bejte, braty! |j, ty, skazhi "Hristos". Evrej drozhal, no lico ego bylo spokojno, glaza ugryumo glyadeli iz-pod seryh klochkov brovej. On bormotal vse gromche: - Adonaj! Adonaj! - Slush', bat'ko, dolzhno sobaka s nashih mest: Dunaj pominaet. - Ne te slova, sokoly! Nu, chto zh ty? - Pan ataman, ne mne govorit' imya izgoya, ne mne skvernit' yazyk. - Dobro! Mahnu rukoj - s tebya zhivogo sderut kozhu. Kazaki blizhe podstupili, tolkaya evreya, zhdali, kogda ataman dvinet shapkoj. Razin, otbrosiv kovsh, pil vino iz kuvshina i ne toropilsya konchit' evreya. - Zato velyu tebe, chto sam ne govoryu nikogda etogo imeni... nu! - Pan ataman, prishel ya zhalobit': tvoi holopy iznasilovali v Derbente moyu edinstvennuyu doch', ubili dvuh moih synov. CHto odinokomu, staromu delat' na svete sredi zlyh - ubej i menya! - Pozhdi! Doch' ty ne dal zamuzh poshto? Muzh zashchishchaet zhenu... Syny tvoi bilis' s kazakami, chinili pomoch' kizylbasham - nas ne shchadyat, my tozh ne shchadit' prishli... Nas veshayut na dybu, na vorota goroda - my veshaem na machtu struga za nogi... - Pan ataman, skazat' lish' prishel ya - ne v boj s vami... - Bez zla shel - tebe zla ne uchinyu, poshlyu v obrat. Ty skazhesh' persam tak: "Nynche ataman naehal pirovat', a ne gromit' ih gorod. Pust' vedut russkih, ya zhe pomenyayu polon - dam im persov, imannyh yasyrem!" - Pan Idumej [Idumej - pravitel' rimlyan; drevnie evrei nazyvali ih idumeyami], persy - kedary... [deti rabyni ot Avraama] Ty im pokazal eto v gorode, gde na vorotah po kamnyu nachertano: "Babul-abvab" ["Derbent" po-arabski], tam ubili moih detej. - Satana! YA ne prishel zorit' persov - oni zhe boyazlivy... Kto trus, tot zol. YA trebuyu ot nih: pust' budut dobree i eshche prishlyut nam vina. - Vaj! Mov' pana smyslyu - on velit vyhvalyat' sebya persam, no deti rabyni znayut o Derbente i Ferahabate. Poslushav lozh', kedary pob'yut kamnyami starogo evreya. - Ho-ho! Ty zhe molvil, chto ne boish'sya smerti? Pylya sapogami pesok, vstal Serezhka: - Lzhet, sobaka! Bat'ko, daj-ka ya konchu zhida? - Syad'! Kogda dusha moya prinikla k pokoyu, ya lyublyu sporovati s tem, kto obizhen i zol... Gorod ne tronul, kakaya zhe koryst' ubit' starika? Duvanit' s nego nechego, i krovi malo... - Pan ataman myslit lozhno: on doveryaet tomu skazat' kedaram, kogo nenavidyat oni... Pan luchshe skazhet svoyu volyu persam tem, chto visit u nego na bedre! - Satana! Slovo moe krepko: dali vino, shelk - i ya ne ub'yu ih. - I eshche, pan ataman! Nekto, pridya v dom k zlomu vragu, skazhet: "YA ne ubit' tebya prishel, hochu polyubit'". Zloj pomyslit: "Tak ya zhe ub'yu tebya!" I napravit dushu ponimayushchego lozhno v vorota "Bab ul kiamet" [po-arabski "vorota voskreseniya na kladbishche"]. - Bat'ko, razi menya, no zhida konchu - glumitsya, sobaka! - Serezhka potyanul sablyu. Razin shvatil Serezhku za polu kaftana, posadil. - ZHidoviny - smyshlenyj narod... Za to car' i popy gonyat ih. Oni nauchili turchina lit' pushki... Evrej bormotal: - Tvoi, pan ataman, sootchichi zalili krov'yu doma moego naroda na Ukraine... Nasilovali zhen, docherej na glazah muzhej i brat'ev. Evreev zastavlyali pozhirat' trefnoe, nechistoe, nadrugavshis', veshali s osvyashchennymi tfiln... [svyashchennye znaki, namotannye na lbu i ruke vo vremya molitvy] Evrejskie vdovy ne iskali razvoda - im get ["razvod" po-drevneevrejski] davali sablej... Na utrennej molitve hvatali evreev i, okrutiv v tales [pokryvalo polosatoe, nadevaemoe vo vremya molitvy], topili... - Slysh', brat Stepan, evrej bredit. - Ne meshaj, Sergejko! Vot kogda my budem sporovati-to! |j, zhidovin, ne vse znayu, chto i kak chinili zaporozhcy s tvoimi, no poslushal: kazaki pri bat'ke Bogdane meshali navoz s krov'yu evrejskoj, to znayu... - Oj, vaj, ponimaesh' menya, pan ataman: zdes', ubivaya kedarov, nenavistnyh mne, ty ne razbiraesh', kto iudej, kto pers, i tozhe ne shchadish' nas. - Za to sekli i zhgli gajdamaki, chto lyudi tvoi imali na otkup cerkvi - ho! Pol'ski panove hitry: oni pihnuli vas glumit'sya nad chuzhoj veroj, vy iz zhadnosti k zolotu sbezhalis', ne chuya, chto to zoloto krov'yu vonyalo... Vot ya! Mnogo zdes' zolota vzyal, a esli b zemlya otrygnula lyudej moih, chto legli tut, - vse by v obrat vernul, da ne byvaet togo! Mne zhe edino, hot' konyushnyu zavodi tam, gde molyatsya, znaj lish' - ne vse takovski... Inyh ne zli, inym eto gor'ko. Ujdi, hochu pit'! Ubili tvoih, moih tozh lyubimyh ubili - dusha gorit! Evreya ottolknuli, no ne otpustili. - A gde zh moya carevna? - Tut, bat'ko! - Ladno! Pust' plyashet, piruet, dajte ej volyu teshit'sya na svoej zemle! Ni v chem ne pretite. - CHuem. S boleznennymi pyatnami na shchekah, s glazami, blestevshimi zhadnym ognem, i ottogo osobenno edkoj, vyzyvayushchej krasoty, persiyanka lezhala v volnah golubogo shelka na podushkah, inogda slegka pripodnimalis' glaza pod chernymi resnicami, izredka skol'zili po licam piruyushchih. Na atamana persiyanka boyalas' glyadet', ispugalas', kogda on sprosil o nej. "Umeret' luchshe, chem laska ego na vidu vsego goroda!" - podumala ona, izognulas', budto golubaya polosataya zmeya, oglyanulas', skloniv nazad golovu, uvituyu mnogimi kosami, skreplennymi na lbu zolotym obruchem. Bystro ponyala, chto zahmelel ataman, zazhmurilas', kogda on tolknul ot sebya kuvshin s vinom, sverknuv lezviem sabli. - Gej, zhidovin! Starik, sgorbivshis', podoshel i, tychas' vpered golovoj, kak by poklonilsya. - Pan, evrej gotov k smerti! - Ubit' tebya? T'fu, d'yavol! Idi, skazhi persam: "Ne zhdite huda, vedite polon russkij, ataman znaet, chto on est' v Ryashe!" YA vernu im persov i k nochi ostavlyu gorod. Evrej popyatilsya, ostanovilsya. Razin skazal: - On ne verit? Gej, sokoly, otvedite bez boyu starika k ploshchadi - spustite. Dva kazaka podhvatili evreya, otveli za ambary. - Vse zh taki konchit' ba? - Beregis'! Uzrit samovol'stvo - smert'... |h, ataman! Kazak, otpustiv evreya, lyagnul ego v zad sapogom, ot tyazhelogo pinka starik pobezhal, zaputavshis' v nakidku - upal. - Vot te, zhenih, svadebnogo kiselyu!.. [na Ukraine v to vremya zhenihov v shutku bili po zadu] Starik, vstav, otryahnul shal', nagnulsya za shapkoj v peske i poshel prihramyvaya. Kazaki vernulis' k vinu. Evrej, prohodya mimo persov, stoyavshih gustoj tolpoj na ploshchadi, kriknul: - Iran, serkesh! [Persiya, grabitel'!] Iz tolpy tozhe kriknuli: - CHuhut! [ZHid!] Starik zakrichal uzhe izdali: - Serkesh - azer! [Grabitel' - ogon'!] Tolpa vse bol'she gustela. Iz golubogo v golubom polosatom vstala persiyanka, zakinula za golovu golye v brasletah ruki, v smuglyh rukah slabo zazvenel buben. Knyazhna, medlenno raskachivayas', budto uchas' tancu, shla vpered. Glaza byli ustremleny na vershiny gor. Knyazhna narechiem Isfagani protyazhno govorila, kak pela: - YA doch' ubitogo serkeshem knyazya Abdullaha - spasite menya! Otec vez nas s brat'yami v gory v SHemahu... Tuda, gde mnogo cvetov i shelku... tuda, gde shum bazarov dostigaet golubyh nebes - tam ya ne raz gostila s otcom... Ah, tam rozy pahnut rosoj i medom!.. Ne smejtes', ya neschastna. Lico moe bylo zakryto... Serkesh, rugayas' nad zapoved'yu proroka, sdernul s menya chadru - ottogo dusha moya stala kak ubitaya ptica... Tanec ee ne byl tancem, on pohodil na vozdushnyj, edva kasayushchijsya zemli beg. Dozor chasto menyalsya i byl p'yan. Dva kazaka, blizhnih k ploshchadi, sidya na krupnyh kamnyah, bili v ladoshi, slushaya chuzhoj, neponyatnyj golos, glyadya na gibkoe telo v shelkah i tanec, sovsem nepohozhij ni na kakie tancy. - Doch' Abdullaha-beka! - To Zejneb? - Da, sam shah prikazal ee vzyat'! - perebegalo po