Dzhon Faulz. Bashnya iz chernogo dereva
km
-----------------------------------------------------------------------
John Fowles. The Ebony Tower (1974). Per. - Konstantin CHugunov
Sb. "Sovremennaya anglijskaya povest'". M., "Raduga", 1984.
OCR & spellcheck by HarryFan, 25 June 2002
-----------------------------------------------------------------------
...Et par forez longues et lees
Par leus estranges et sauvages
Et passa mainz felons passages
Et maint peril et maint destroit
Tant qu'il vint au santier tot droit...
Chretien de Troyes. Yvain
[...On pobyval v lesah gluhih,
Proehal mimo pereputij,
Vstrechal nemalo vsyakoj zhuti
I nakonec pered soboj
Uvidel v debryah put' pryamoj...
(Kret'en de Trua. Ivejn. -
Per. so starofrancuzskogo V.Mikushevicha)]
Devid priehal v Kotmine v sredu vo vtoroj polovine dnya, cherez sutki
posle togo, kak prichalil v SHerbure i, ne zaderzhivayas', povel mashinu pryamo
v Avransh, gde zanocheval. |to pozvolilo emu ostavshuyusya chast' puti proehat'
pri svete dnya, polyubovat'sya charuyushchej, kak snovidenie, kartinoj shpilevidnyh
skal vdol' otdalennyh beregov Mon-Sen-Mishelya, pobrodit' po ulicam Sen-Malo
i Dinana; potom on svernul na yug i vybralsya na shosse, prorezavshee
zhivopisnuyu sel'skuyu mestnost'. Stoyala chudesnaya sentyabr'skaya pogoda. Ego
srazu plenili mirnye pejzazhi s uhozhennymi fruktovymi sadami i polyami -
zadumchivymi i ustavshimi ot bremeni urozhaya. Dvazhdy on ostanavlivalsya i
nanosil na bumagu osobenno priyatnye sochetaniya krasok - parallel'nye polosy
akvareli raznyh tonov i ottenkov, - pomechaya svoim chetkim pocherkom masshtab.
Hotya v etih ego pometkah i soderzhalis' nekotorye ukazaniya na vneshnee
shodstvo s naturoj (odna cvetnaya poloska - pole, drugaya - osveshchennaya
solncem stena, tret'ya - otdalennyj holm), on nichego ne risoval. Lish'
zapisyval chislo, mesyac, vremya dnya i pogodu, potom ehal dal'she.
On ispytyval legkie ugryzeniya sovesti ot togo, chto tak priyatno provodit
vremya odin, bez Bet, posle burnogo ob座asneniya nakanune ot容zda; odnako
prelestnaya pogoda, novye vpechatleniya i, konechno, bespokojnaya i vmeste
radostnaya mysl' o celi puteshestviya, k kotoroj on priblizhalsya, - vse
sozdavalo priyatnuyu illyuziyu holostyackoj svobody. Poslednie mili puti,
prolegavshie po Pemponskomu lesu - odnomu iz ne tronutyh eshche obshirnyh
massivov Bretani, byli poistine charuyushchimi: pryamye, zelenye i tenistye
dorogi s redkimi solnechnymi prosvetami v uzkih prosekah, rassekavshih
beskonechnye zarosli derev'ev. Ego predstavlenie o krae, gde starik prozhil
poslednie gody i gde dostig zenita slavy, srazu prinyalo konkretnye
ochertaniya. Ni chtenie, ni bogatstvo fantazii ne mogut zamenit' soboyu
neposredstvennogo zritel'nogo vospriyatiya. Eshche ne dobravshis' do celi, Devid
uzhe znal, chto ehal syuda ne naprasno.
Skoro on svernul na sovsem uzen'kuyu i pustynnuyu lesnuyu dorogu - voie
communale [mestnuyu dorogu (franc.)] - i, proehav okolo mili, uvidel
iskomuyu nadpis': MANOIR DE COETMINAIS. CHEMIN PRIVE [Usad'ba Kotmine.
CHastnaya doroga (franc.)]. Dal'she put' pregrazhdali belye vorota, kotorye
emu prishlos' samomu otkryt' i zakryt'. Eshche s polmili - i snova vorota, kak
raz v tom meste, gde poredevshij les otkryval vid na zalityj solncem
zapushchennyj sad. Na perekladine vorot - derevyannaya tablichka s nadpis'yu.
Devid ulybnulsya - pod francuzskimi slovami "Chien mechant" [zlaya sobaka
(franc.)] stoyalo po-anglijski: "Bez predvaritel'noj dogovorennosti v容zd
posetitelyam strogo zapreshchen". Kak by v podtverzhdenie ser'eznosti etoj
nadpisi na vorotah iznutri visel zamok. Pohozhe bylo, chto ego priezda nikto
ne zhdal. Na mig on rasteryalsya: chego dobrogo, staryj hrych voobshche zabyl o
svoem priglashenii. Devid, otojdya v holodok, smotrel na osveshchennye solncem
vorota. Net, ne mog on zabyt' - ved' eshche na proshloj nedele Devid poslal
emu zapisku s napominaniem o svoem priezde i vyrazheniem blagodarnosti.
Szadi razdalas' ptich'ya trel', pohozhaya na neumeluyu igru na olovyannoj dudke.
On oglyanulsya, no pticy ne uvidel. Ptica yavno ne anglijskaya, podumal Devid.
No sam-to on anglichanin, i ne k licu emu boyat'sya kakoj-to sobaki. Nado
dejstvovat'. Ne mozhet zhe on... Devid vernulsya k mashine, zaglushil
dvigatel', zaper dvercy i, podojdya snova k vorotam, perelez na druguyu
storonu.
On shel po dorozhke sredi staryh yablon', usypannyh plodami krasnyh
sidrovyh sortov. Krugom byla tishina, nichto ne govorilo o prisutstvii
sobaki. Na solnechnoj polyane, sredi morya gigantskih dubov i bukov, odinoko
stoyala manoir. Ne sovsem to, chto Devid ozhidal uvidet'. Veroyatno, potomu,
chto slabo vladel francuzskim i, esli ne schitat' Parizha, pochti vovse ne
znal Francii. Inache ne perevel by eto slovo bukval'no, anglijskim "zamok".
V dejstvitel'nosti zhe eto stroenie napominalo, skoree, zhilishche zazhitochnogo
fermera; nichego osobenno aristokraticheskogo v ego fasade ne bylo: svetlaya
buro-zheltaya shtukaturka, peresechennaya krest-nakrest redkimi ryzhevatymi
plankami, i temno-korichnevye stavni. K vostochnoj storone doma primykala
nebol'shaya pryamougol'naya pristrojka, sooruzhennaya, vidimo, v bolee pozdnee
vremya. I vse-taki bylo v etom dome chto-to privlekatel'noe. Starinnoe, bez
arhitekturnyh izlishestv, privetlivoe zdanie proizvodilo vnushitel'noe
vpechatlenie. Delo lish' v tom, chto Devid predpolagal uvidet' nechto bolee
velichestvennoe.
Dvor pered domom s yuzhnoj storony byl posypan graviem. U podnozhiya steny
rosli geran' i dve starye v'yushchiesya rozy, na kryshe sideli belye golubi.
Stavni na oknah byli zakryty, dom spal, no paradnaya dver', uvenchannaya
gerbom na kamennom shchite (nadpis' na nem sterlas' ot vremeni), ostavalas'
poluotkrytoj. Devid opaslivo stupil na gravij i podoshel k dveri. Ni
dvernogo kol'ca, ni knopki zvonka ne bylo; k schast'yu, ne okazalos' i
strashnoj sobaki. On zaglyanul vnutr': holl s vylozhennym kamennymi plitami
polom, dubovyj stol u derevyannoj, starinnogo stilya lestnicy so stertymi i
pocarapannymi perilami, kotoraya vela naverh. V glubine holla vidnelas'
vtoraya - tozhe otkrytaya - dver', a za nej - osveshchennyj solncem sad. Devid
postoyal v nereshitel'nosti, soznavaya, chto priehal ran'she naznachennogo
vremeni, i postuchal kostyashkami pal'cev po massivnoj dveri. Vyzhdav nemnogo,
reshil, chto stuchat' bespolezno, i shagnul cherez porog. Sprava ot sebya on
uvidel dlinnuyu, kak galereya, gostinuyu, razdelennuyu starinnymi arkami.
CHastichno drevnie opornye kolonny byli, vidimo, sneseny, no osnovnye
ostalis'. CHernye, oni vydelyalis' na fone belyh sten s bespardonnost'yu
skeleta. Vo vsem etom bylo chto-to tyudorovskoe i gorazdo bolee anglijskoe,
chem mozhno bylo predpolozhit', sudya po fasadu. Ochen' priyatnyj ugolok -
zastavlennyj i v to zhe vremya prostornyj: starinnaya reznaya mebel', vazy s
cvetami, neskol'ko kresel i dva divana; starye rozovye i krasnye kovry i,
konechno, kartiny... Nichego udivitel'nogo - krome togo, chto mozhno bylo vot
tak prosto vojti i lyubovat'sya imi: Devid ved' znal, chto u starika, pomimo
sobstvennyh rabot, hranilas' nebol'shaya, no ves'ma cennaya kollekciya
tvorenij drugih hudozhnikov. Polotna znamenitostej, predstavlennye zdes',
uzhe izvestny iz pressy: |nsor, Marke; von tot pejzazh, v dal'nem konce
zala, dolzhno byt', kisti "holodnogo" Derena; a nad kaminom...
No dolzhen zhe on vse-taki dat' o sebe znat'. Devid proshel po kamennym
plitam mimo lestnicy v dal'nij konec holla i ostanovilsya u otkrytoj dveri.
Pered nim rasstilalas' obshirnaya luzhajka s klumbami, dekorativnymi kustami
i derev'yami. S severa ee ograzhdala vysokaya stena, vdol' kotoroj vytyanulsya
ryad nevidimyh so storony glavnogo fasada nevysokih stroenij, kogda-to
sluzhivshih fermeru konyushnyami i korovnikami. V centre luzhajki rosla katal'pa
s podrezannoj kronoj, otchego ona priobrela shodstvo s gigantskim zelenym
gribom. Pod ee sen'yu raspolozhilis', tochno sobesedniki, sadovyj stol i tri
pletenyh kresla, a dal'she lezhali na trave, okutannye znoem, dve obnazhennye
devushki. Odna iz nih, napolovinu skrytaya travoj, lezhala na spine i,
kazalos', spala. Drugaya - ta, chto poblizhe, - lezhala na zhivote i, podperev
podborodok rukami, chitala knigu. Na golove u nee byla shirokopolaya
solomennaya shlyapa s tul'ej, perevitoj temno-krasnoj lentoj. Tela obeih
devushek byli ochen' smugly ot zagara; po-vidimomu, oni ne podozrevali, chto
vsego v tridcati shagah ot nih stoit postoronnij muzhchina. On ne ponimal,
kak oni mogli ne uslyshat' ego mashiny v lesnoj tishine. No ved' on priehal
ran'she vremeni, on zhe sam preduprezhdal v pis'me, chto budet tol'ko k
vechernemu chayu. Da i pozvonit' mog by: poiskal by kak sleduet knopku
zvonka, i kakoj-nibud' sluga navernyaka by uslyshal. Neskol'ko korotkih
sekund on zapechatleval v pamyati myagkie ochertaniya nepodvizhnyh zhenskih
figur, zelen' katal'py i zelen' travy, gustoj krasnyj cvet lenty na tul'e
shlyapy, rozovuyu stenu vdaleke i shpalery plodovyh derev'ev. Potom on
povernulsya i poshel obratno k vhodnoj dveri: uvidennoe skoree pozabavilo
ego, chem smutilo. On snova vspomnil Bet: v kakoj vostorg ona by sejchas
prishla, najdya podtverzhdenie legende o starom favne, predayushchemsya porochnym
uteham!
U kosyaka, na kamennom polu, on uvidel to, chego ne zametil srazu:
nebol'shoj bronzovyj kolokol. On podnyal ego, vzmahnul - i sam ispugalsya,
potomu chto razdalsya oglushitel'nyj, kak na shkol'nom dvore, zvon, totchas
razrushivshij solnechnyj mir i tishinu doma. Odnako i eto ne vozymelo
dejstviya: ne slyshno bylo ni shagov naverhu, ni skripa dveri v
protivopolozhnom konce holla. Devid prodolzhal zhdat' u poroga. Proshlo s
polminuty, i vdrug v proeme dveri so storony sada poyavilas' devushka (Devid
ne razobral, kotoraya iz dvuh), uzhe odetaya. V prostoj beloj bumazhnoj
galabije [dlinnaya, do shchikolotok, rubashka, kakie nosyat v arabskih stranah],
strojnaya, chut' nizhe srednego rosta, let dvadcati s nebol'shim; kashtanovye,
s zolotistym otlivom volosy, pravil'nye cherty lica; nevozmutimyj vzglyad
dovol'no bol'shih glaz i bosye nogi. Po vsem priznakam - anglichanka. Dojdya
do lestnicy, shagah v dvadcati ot nego ona ostanovilas'.
- Devid Uil'yams?
On vinovato razvel rukami.
- Vy menya zhdali?
- Da, - otvetila ona, ne dvigayas' s mesta.
- Izvinite, chto pronik syuda vorovskim sposobom. Tam bylo zaperto.
Ona pokachala golovoj.
- Nado bylo prosto potyanut'. Zamok. Izvinite, chto tak vyshlo. - Odnako
vid u nee byl sovsem ne vinovatyj. I ne rasteryannyj. - Genri spit.
- Radi boga, ne budite ego. - Devid ulybnulsya. - YA priehal nemnogo
ran'she. Dumal, najdu vas ne srazu.
Ona vnimatel'no posmotrela na nego, ponyav, chto on rasschityvaet na ee
raspolozhenie.
- On takoj psih, kogda emu ne dayut pospat' dnem.
On usmehnulsya.
- Ponimaete, ya istolkoval ego pis'mo bukval'no: chto menya zdes' priyutyat
na noch'... No esli eto ne tak...
Ona posmotrela mimo nego na otkrytuyu dver', potom snova na ego lico; v
ee ravnodushnom vzglyade mel'knulo nechto pohozhee na vopros.
- A vasha zhena?
On ob座asnil ej, chto u Sendi vetryanka, v poslednyuyu minutu rezko
podnyalas' temperatura.
- ZHena priletit v Parizh tol'ko v pyatnicu. Esli dochke stanet luchshe. Tam
ya ee i vstrechu.
Snova ispytuyushchij vzglyad.
- Stalo byt', pokazat' vam komnatu?
- Esli vas ne zatrudnit...
- Niskol'ko.
Edva zametnym zhestom ona predlozhila emu sledovat' za soboj i
povernulas' licom k lestnice - takaya prostaya, belaya, neozhidanno skromnaya,
tochno sluzhanka, niskol'ko ne pohozhaya na tu devushku, kotoruyu on videl vsego
minutu nazad.
- CHudesnaya komnata, - zametil on.
Ona vzyalas' za potemnevshie ot vremeni perila i, ne povorachivaya golovy,
skazala:
- Pyatnadcatyj vek. Tak govoryat.
I vse. Nikakih voprosov, budto on - vsego lish' zaezzhij sosed, zhivushchij v
pyati milyah otsyuda.
Na verhnej ploshchadke ona svernula napravo v koridor, posredi kotorogo
lezhal kamyshovyj mat. Podojdya ko vtoroj dveri, ona otkryla ee, shagnula
vnutr', derzhas' za ruchku, i posmotrela na Devida glazami hozyajki
gostinicy, vpuskayushchej v nomer postoyal'ca, kotoryj uzhe provel zdes' odnu
noch'. Ne hvatalo tol'ko, chtob ona sejchas skazala, skol'ko prichitaetsya s
nego za nomer.
- Vannaya ryadom.
- Prekrasno. YA tol'ko spushchus' vniz, k mashine.
- Kak vam ugodno.
Ona zakryla dver'. V ee manere chuvstvovalas' kakaya-to naigrannaya, chut'
li ne viktorianskaya ser'eznost', nesmotrya na galabijyu. Kogda oni shli po
koridoru k lestnice, on dobrozhelatel'no ulybnulsya.
- A kak vas...
- Genri zovet menya Mysh'.
Nakonec-to vyrazhenie ee lica izmenilos', ono stalo sushe ili chut' bolee
vyzyvayushchim - on ne mog skazat' tochno kakim.
- Vy s nim davno znakomy?
- S vesny.
Emu hotelos' sklonit' ee na druzheskij ton.
- YA znayu - on ne v vostorge ot takih gostej, kak ya.
Ona slegka pozhala plechami.
- Esli vy ne potvorstvuete emu. Togda on obychno laetsya.
Devidu bylo yasno, chto ona pytaetsya ubedit' ego v chem-to; ochevidno,
dogadyvayas', chto on videl ee v sadu, ona hochet teper' skazat', chto umeet
derzhat' posetitelej na rasstoyanii. Sudya po vsemu, ona zamenyala zdes'
patronne [hozyajku (franc.)] i v to zhe vremya vela sebya tak, slovno ne imeet
k etomu domu nikakogo otnosheniya. Oni soshli po lestnice, i devushka
napravilas' k vyhodu v sad.
- Zdes'? CHerez polchasa? V chetyre ya podnimu ego.
On snova ulybnulsya; slova "ya podnimu ego" byli skazany tonom sidelki:
pust', mol, postoronnie dumayut chto hotyat o cheloveke, kotorogo ya nazyvayu
"Genri" i "on".
- Horosho.
- Bud'te comme chez vous [kak doma (franc.)]. Idet?
Ona slegka zameshkalas' v gostinoj, tochno ponyala, chto byla chereschur
holodna i vysokomerna, i dazhe kak budto zastesnyalas' nemnogo. Na lice ee
mel'knula edva zametnaya privetlivaya ulybka. Potom ona opustila glaza,
otvernulas' i molcha poshla v sad; kogda ona okazalas' v dvernom proeme, ee
galabijya vdrug utratila nepronicaemost', i vzoru Devida predstala nagaya
figura. On hotel bylo sprosit' ee o sobake, no potom reshil, chto devushka,
dolzhno byt', uzhe sama o nej podumala, i poproboval vspomnit', kogda eshche
emu okazyvali v chuzhom dome bolee holodnyj priem... slovno on rasschityval
na slishkom mnogoe, a ved' eto bylo sovsem ne tak, i, uzh vo vsyakom sluchae,
on nikak ne rasschityval vstretit' etu devushku. On ponyal, chto zakony
gostepriimstva davno perestali sushchestvovat' dlya starika.
On poshel cherez sad k vorotam, Spasibo hot' pro zamok skazala. Zamok
podalsya srazu. Devid zavel mashinu i, v容hav vo dvor, postavil ee pod
kashtanom u fasada, zatem vytashchil chemodan, portfel' i visevshij na veshalke
dzhinsovyj kostyum i pones v dom. Podnimayas' po lestnice, on zaglyanul cherez
otkrytuyu dver' v sad, no devushek tam uzhe ne bylo vidno. V koridore naverhu
on zaderzhalsya u dvuh kartin, kotorye zametil, kogda prohodil zdes' pervyj
raz, no ne srazu vspomnil imya hudozhnika... ah da, konechno: Maksimil'en
Lyus. Schastlivec starik - priobrel ih eshche do togo, kak iskusstvo
prevratilos' v ob容kt styazhatel'stva, v sferu vlozheniya kapitala. Devid uzhe
zabyl, chto vstretil zdes' holodnyj priem.
Obstanovka v komnate byla nezamyslovatoj: dvuspal'naya krovat' s naivnoj
pretenziej na ampir, orehovyj shkaf, istochennyj chervyami; stul, staroe
kreslo s vytertoj zelenoj obivkoj, pyatnistoe zerkalo v zolotoj rame. Zdes'
popahivalo syrost'yu; mebel', vidimo, pokupali na aukcionah. I vdrug, na
fone vsego etogo, nad krovat'yu - Loransen s podpis'yu avtora. Devid
poproboval snyat' kartinu s kryuchka, chtoby razglyadet' na svetu. No rama
okazalas' privinchennoj k stene. On ulybnulsya i pokachal golovoj: zhal', Bet
ne uvidit.
Glava londonskogo izdatel'stva, pridumavshij etu komandirovku,
preduprezhdal Devida: vsyakogo, kto predprimet poezdku v Kotmine, ozhidayut
kuda bolee ser'eznye prepyatstviya, chem zapertye vorota. Starik vspyl'chiv,
ne lyubit, kogda pri nem upominayut nekotorye imena, grub, vzdoren -
sledovatel'no, dannyj "velikij chelovek" mozhet pokazat'sya uzhasnejshim starym
ublyudkom. A mozhet byt' i obayatel'nym sobesednikom - vse zavisit ot togo,
ponravites' vy emu ili net. V nekotoryh otnosheniyah naiven, kak rebenok,
dobavil izdatel'. Ne spor'te s nim ob Anglii i anglichanah, izbegajte
razgovorov o ego pozhiznennom izgnanii. On ne vynosit, kogda emu napominayut
o tom, chto on, vozmozhno, upustil. I nakonec: on strastno zhelaet, chtoby my
opublikovali o nem knigu. Pust' Devid ne dast sebya odurachit' i ne verit,
budto etomu cheloveku sovsem naplevat' na to, chto o nem dumayut
sootechestvenniki.
Voobshche-to govorya, v poezdke Devida osoboj neobhodimosti ne bylo.
Nabroski vstupitel'noj stat'i u nego uzhe byli gotovy, on dostatochno chetko
predstavlyal sebe, chto v nej skazhet: sobrany osnovnye esse iz katalogov
vystavok, v pervuyu ochered' retrospektivy, ustroennoj v 1969 godu v Galeree
Tejt (zapozdalaya olivkovaya vetv' ot britanskogo oficial'nogo iskusstva), a
takzhe dvuh nedavnih vystavok v Parizhe i odnoj - v N'yu-Jorke; nebol'shaya
monografiya Majry Livi iz serii "Sovremennye mastera" i perepiska s Met'yu
Smitom; podborka interv'yu, opublikovannyh v raznyh zhurnalah. Neskol'ko
biograficheskih podrobnostej ostalis' nevyyasnennymi, no ih legko bylo
zaprosit' i pochtoj. Mozhno, konechno, zadat' mnozhestvo voprosov iz oblasti
iskusstva, no starik ne lyubil rasprostranyat'sya na etu temu; veroyatnee
vsego, kak podtverzhdaet opyt proshlogo, on nichego putnogo ne skazhet i
ogranichitsya zhelchnymi zamechaniyami ili prosto grubost'yu. I vse zhe
perspektiva vstrechi s chelovekom, kotoromu Devid posvyatil uzhe nemalo
vremeni i tvorchestvom kotorogo on, s nebol'shimi ogovorkami, iskrenne
voshishchalsya, radovala ego: s takim chelovekom bezuslovno interesno
poznakomit'sya. Kak-nikak segodnya on bessporno odin iz krupnejshih
hudozhnikov, ego mozhno ne tol'ko postavit' ryadom s Bekonami i Sazerlendami,
no v chem-to on vyshe ih. Sredi izbrannyh on, pozhaluj, samyj interesnyj,
hotya, esli sprosit' ego samogo, on skazal by, chto ne imeet s etimi
chertovymi anglichanami nichego obshchego.
Rodilsya v 1896 godu; student Slejda v slavnyj period gospodstva tam
shkoly Stirov i Tonksa, r'yanyj pacifist, kogda prishlo vremya - eto bylo v
1916 godu - prizyva v armiyu; god 1920-j zastal ego v Parizhe (s Angliej on
duhovno porval navsegda); let desyat', a to i bol'she provel v poiskah -
dazhe Rossiya povernulas' togda licom k socialisticheskomu realizmu -
nichejnoj zemli mezhdu syurrealizmom i kommunizmom, posle chego proshlo eshche s
desyatok let, prezhde chem Genri Bresli poluchil podlinnoe priznanie u sebya na
rodine, kogda proizoshlo otkrytie ego risunkov na temy grazhdanskoj vojny v
Ispanii, kotorye on sdelal za pyat' let vtoroj mirovoj vojny, zhivya v Uel'se
na polozhenii "izgnannika iz izgnaniya". Podobno bol'shinstvu hudozhnikov,
Bresli shel namnogo vperedi politikov. V 1942 godu londonskaya vystavka ego
rabot 1937-1938 godov vdrug obrela dlya anglichan osobyj smysl: teper' oni
uzhe znali, chto takoe vojna i kakoe bezumie prinimat' na veru deklaracii
mezhdunarodnogo fashizma. Bolee svedushchie lyudi ponimali, chto nichego osobenno
original'nogo v ego izobrazhenii ispanskoj agonii net - po duhu svoemu
iskusstvo Bresli yavilos' vozvratom k Goje. No sila i masterstvo hudozhnika,
prevoshodnoe vladenie risunkom ne podlezhali somneniyu. Pechat' byla
postavlena; postavlena ona byla - v plane lichnom - i na reputaciyu Bresli
kak cheloveka s "trudnym harakterom". K tomu vremeni, kogda on vernulsya v
Parizh v 1946 godu, legenda o ego nenavisti ko vsemu anglijskomu i
tradicionno burzhuaznomu, osobenno esli rech' zahodila ob oficial'nyh
vzglyadah na iskusstvo ili ob administrativnom vmeshatel'stve, uzhe prochno
utverdilas'.
Na protyazhenii sleduyushchego desyatiletiya ne proizoshlo nichego takogo, chto
sushchestvenno sposobstvovalo by rostu ego populyarnosti. Tem ne menee ego
kartiny nachali pol'zovat'sya sprosom u kollekcionerov i shirilsya krug ego
vliyatel'nyh poklonnikov v Parizhe i Londone, hotya, kak i vseh evropejskih
zhivopiscev, i ego bol'no zadevalo stremitel'noe vozvyshenie N'yu-Jorka v
kachestve glavnogo arbitra hudozhestvennyh cennostej. V Anglii Bresli
nikogda ne stremilsya igrat' na "chernom sarkazme", harakternom dlya ego
ispanskih risunkov; tem ne menee ego avtoritet, kak i zrelost' ego rabot,
vozrastal. Bol'shaya chast' ego znamenityh obnazhennyh figur i inter'erov
voznikla imenno v etot period; nadolgo pogrebennyj gumanist nachal
vybivat'sya na poverhnost', hotya, kak vsegda, publika bol'she interesovalas'
bogemnoj storonoj ego zhizni - rosskaznyami o ego popojkah i o zhenshchinah,
kotorye rasprostranyala vremya ot vremeni travivshaya ego zheltaya i
shovinisticheski nastroennaya chast' Flit-strit [ulica v Londone, gde
nahodyatsya redakcii mnogih gazet]. No k koncu pyatidesyatyh godov takoj obraz
zhizni uzhe perestal byt' sensaciej. Sluhi o ego grehovnom povedenii i takie
fakty, kak prezrenie k sobstvennoj rodine, stali kazat'sya zabavnymi i
dazhe... imponirovali obyvatelyam, sklonnym otozhdestvlyat' ser'eznoe
tvorchestvo hudozhnika s ego krasochnoj biografiej, otvergat', ssylayas' na
otrezannoe uho Van Goga, vsyakuyu popytku rassmatrivat' iskusstvo kak vysshee
proyavlenie zdravomysliya, a ne kak slashchavuyu melodramu. Sleduet priznat',
odnako, chto Bresli i sam ne slishkom reshitel'no otkazyvalsya ot toj roli,
kotoruyu emu navyazyvali: esli lyudyam hotelos', chtoby ih shokirovali, on, kak
pravilo, shel im navstrechu. No ego blizkie druz'ya znali, chto, nesmotrya na
povtornye pristupy eksgibicionizma, on sil'no peremenilsya.
V 1963 godu on kupil v Kotmine staruyu manoir i pokinul svoj lyubimyj
Parizh. God spustya poyavilis' illyustracii k Rable - poslednyaya ego chisto
graficheskaya rabota; eta kniga, vypushchennaya nebol'shim tirazhom, schitaetsya
odnim iz cennejshih v svoem rode izdanij veka. V tom zhe godu on napisal
pervuyu iz serii kartin, sniskavshih emu neosporimuyu mirovuyu slavu. Hotya on
vsegda otvergal popytki tolkovat' ego tvorchestvo v duhe misticizma - v nem
sohranilos' eshche dostatochno levizny, chtoby vozderzhat'sya ot priverzhennosti
kakoj-libo iz religij, - velikie, v bukval'nom i perenosnom smysle,
polotna s ih dominiruyushchimi zelenymi i sinimi tonami, kotorye nachali
poyavlyat'sya v ego novoj studii, uhodili kornyami v drugogo Genri Bresli, o
sushchestvovanii kotorogo vneshnij mir prezhde ne dogadyvalsya. On kak by otkryl
svoe podlinnoe "ya" znachitel'no pozzhe, chem bol'shinstvo drugih hudozhnikov,
ravnyh emu po darovaniyu i opytu. On ne stal zakonchennym otshel'nikom, no i
ne byl uzhe enfant terrible [bukval'no: uzhasnyj rebenok, vyrodok (franc.)]
sredi lyudej svoej professii. Odnazhdy on sam nazval svoi kartiny grezami; i
dejstvitel'no, elementy syurrealizma v ego tvorchestve byli, oni ostalis'
eshche ot dvadcatyh godov, i v etom skazalos' ego pristrastie k anahronizmam.
Byl takzhe sluchaj, kogda on nazval svoi polotna gobelenami; i v samom dele,
v obyussonskom atelier [zdes': tkackaya fabrika (franc.)] tkali po ego
risunkam stennye kovry. Nekotorye schitali Bresli eklektikom ("ditya
nemyslimogo braka mezhdu Semyuelem Palmerom i SHagalom", kak vyrazilsya nekij
kritik v stat'e o retrospektive v Galeree Tejt), chto bylo zametno na vsem
protyazhenii ego professional'noj kar'ery, hotya okonchatel'no on opredelilsya
nezadolgo do pereezda v Kotmine; otmechalos' i nekotoroe shodstvo ego s
Nolanom, nesmotrya na to chto ego kartiny menee ponyatny, bolee zagadochny i
strukturny... "Kel'tskij stil'" - vot neredko upotreblyaemyj k nemu termin
(lesnye motivy, tainstvennye figury i kontrasty).
Otchasti eto priznaval i sam Bresli; kogda kto-to poprosil ego nazvat'
glavnyh svoih uchitelej, on otvetil: Pizanello i Dias de la Pen'ya. Otvet
byl iskrennij - chto sluchalos' redko, - no lish' napolovinu pravdivyj. Net
nuzhdy dokazyvat', chto ssylka na Diasa i barbizonskuyu shkolu byla ironiej
nad samim soboj. Kogda zhe Bresli sprosili, chem privlek ego Pizanello, on
nazval kartinu "Videnie sv.Evstafiya" iz londonskoj Nacional'noj galerei i
priznalsya, chto ona ne davala emu pokoya vsyu zhizn'. Esli kto-to govoril emu,
chto vliyanie etoj kartiny na pervyj vzglyad malo v chem proyavlyaetsya, on, ne
zadumyvayas', otvechal: Pizanello i ego pokroviteli v nachale pyatnadcatogo
veka nahodilis' pod obayaniem Arturova cikla [cikl romanov o legendarnom
korole brittov Arture].
Imenno eta storona tvorchestva starogo hudozhnika i privela Devida
Uil'yamsa (rodivshegosya v 1942 godu - v tom samom, kogda k Bresli prishel
pervyj uspeh v Anglii) v Kotmine v sentyabre 1973 goda. Do retrospektivy v
Galeree Tejt Bresli ne vyzyval u nego osobogo interesa, no uzhe togda v
iskusstve etogo hudozhnika ego porazhali nekotorye analogii s iskusstvom -
vernee, so stilem - internacional'noj gotiki, kotoraya ego kak uchenogo
interesovala vsegda. Dva goda spustya on napisal ob etom stat'yu. V znak
uvazheniya on poslal ee Bresli, no tot nichego ne otvetil. S teh por minul
god. Devid pochti vybrosil etot epizod iz golovy i, uzh konechno, stal
udelyat' gorazdo men'she vnimaniya tvorchestvu starika. I vdrug pryamo kak grom
sredi yasnogo neba - predlozhenie izdatel'stva napisat'
kritiko-biograficheskij ocherk k knige "Iskusstvo Genri Bresli", prichem
izdatel'stvo uvedomlyalo, chto predlozhenie eto delaetsya s soglasiya samogo
hudozhnika.
Tak chto k staromu masteru poehal ne sovsem emu neizvestnyj molodoj
chelovek. Roditeli Devida Uil'yamsa byli arhitektory s imenem, imevshie
dostatochno obshirnuyu sovmestnuyu praktiku. Ih syn uzhe v rannem vozraste
proyavil vrozhdennuyu sklonnost' k iskusstvu, ostroe vospriyatie cveta i ros v
okruzhenii, ot kotorogo poluchal lish' podderzhku. So vremenem on postupil v
hudozhestvennyj kolledzh, gde v konce koncov ostanovil vybor na zhivopisi.
Otlichnyj student, on uzhe na tret'em kurse pisal veshchi, pol'zovavshiesya
sprosom u pokupatelej. On byl rara avis [redkost'yu (lat.)] ne tol'ko v
etom otnoshenii, v protivopolozhnost' bol'shinstvu tovarishchej-studentov on
otlichalsya eshche i yasnost'yu myshleniya. Vyrosshij v sem'e, gde neploho
razbiralis' v sovremennom iskusstve i ego problemah, postoyanno i
doskonal'no obsuzhdali ih, on nauchilsya horosho govorit' i pisat'. Priobrel
ser'eznye poznaniya v istorii iskusstva, chemu sposobstvovalo ne tol'ko ego
lichnoe rvenie, no i chastye poezdki v Toskanu, gde on zhil v kuplennom
roditelyami krest'yanskom dome. On ponimal, chto emu povezlo, i znal, chto
menee odarennye sredoj i prirodoj sverstniki zaviduyut emu. On vsegda
stremilsya nravit'sya lyudyam i umelo sochetal pravdivost' s chuvstvom takta. V
bytnost' svoyu studentom on pol'zovalsya - v etom, veroyatno, zaklyuchalos'
samoe udivitel'noe - vseobshchej lyubov'yu; to zhe sluchilos' i potom, kogda on
stal prepodavatelem i lektorom, - dazhe te, kogo on kak iskusstvoved
podvergal kritike, ne pitali k nemu nenavisti, ibo on-to, po krajnej mere,
nikogda ne ustraival raznosa radi raznosa. Lish' v ochen' redkih sluchayah,
otzyvayas' o tom ili inom hudozhnike, o toj ili inoj vystavke, on ne nahodil
nichego zasluzhivayushchego pohvaly.
Okonchiv kolledzh, on bez ch'ej-libo podskazki postupil na god v Institut
Kurtolda. Zatem v techenie dvuh let sochetal prepodavanie zhivopisi s
lekciyami po estetike. V svoem sobstvennom tvorchestve v etot period on
ispytyval, ne bez vygody dlya sebya, vliyanie op-arta i Bridzhit Rajli. I
sdelalsya odnim iz teh molodyh hudozhnikov, ch'i raboty udovletvoryali
pokupatelej, ne imevshih dostatochno sredstv na priobretenie kartin samoj
Rajli. V 1967 godu on soshelsya s odnoj iz svoih studentok-tret'ekursnic, i
eta svyaz' skoro pererosla v lyubov'. Oni pozhenilis' i kupili s pomoshch'yu
roditelej dom v Blekhite. Devid reshil bylo poprobovat' zarabatyvat' na
zhizn' isklyuchitel'no zhivopis'yu, no rozhdenie Aleksandry, pervoj iz dvuh
docherej, i ryad drugih obstoyatel'stv (v chastnosti, to, chto k etomu vremeni
on, nachav osvobozhdat'sya ot vliyaniya Rajli, pochuvstvoval sebya kak hudozhnik
ne ochen' uverenno) vynudili ego iskat' dopolnitel'nye istochniki dohoda.
Prepodavat' snova v studii on ne zahotel i stal lektorom s nepolnoj
nagruzkoj. Sluchaj svel ego s odnim chelovekom, kotoryj predlozhil emu pisat'
recenzii; on soglasilsya i god spustya stal zarabatyvat' dostatochno, chto
pozvolilo emu otkazat'sya ot lekcij. Tak s toj pory i poshla ego zhizn'.
Ego sobstvennoe tvorchestvo nachalo zavoevyvat' dovol'no prochnuyu
reputaciyu (po mere togo kak prohodilo ego uvlechenie op-artom), chto
obespechivalo ego vystavkam kommercheskij uspeh. Hotya on i ostavalsya
abstraktnym hudozhnikom v obshcheprinyatom ponimanii etogo prilagatel'nogo
(hudozhnikom-koloristom, esli pol'zovat'sya sovremennym zhargonom), on znal,
chto sklonyaetsya v storonu prirody i othodit ot hitroumnogo illyuzionizma
Rajli. Ego zhivopisnye raboty otlichalis' tehnicheskoj ottochennost'yu,
produmannoj arhitektonikoj, unasledovannoj ot roditelej, i zamechatel'noj
myagkost'yu tonov. Grubo govorya, oni horosho smotrelis' na stenah zhilyh
komnat, chto i sluzhilo odnoj iz veskih prichin (Devid ponimal eto i ne
smushchalsya) ego kommercheskogo uspeha; drugaya prichina zaklyuchalas' v tom, chto,
v otlichie ot bol'shinstva abstrakcionistov, on nikogda ne uvlekalsya
bol'shimi polotnami. |to, veroyatno, tozhe bylo perenyato u otca i materi;
pristrastie k monumental'nosti, harakternoe dlya hudozhnikov po tu storonu
Atlantiki, i izgotovleniyu poloten dlya ogromnyh zalov muzeev sovremennogo
iskusstva ne vyzyvalo u nego sochuvstviya. On byl ne iz teh lyudej, kotorym
sovestno priznat', chto ih proizvedeniya, iz-za svoih malyh razmerov,
ukrashayut steny kvartir i osobnyakov i dostavlyayut udovol'stvie chastnym
vladel'cam.
Emu pretila ambicioznost', odnako on ne byl lishen chestolyubiya. ZHivopis'
po-prezhnemu prinosila emu bol'she deneg, chem stat'i, i eto znachilo dlya nego
mnogo - kak i to, esli mozhno tak vyrazit'sya, polozhenie, kakoe on zanimal
sredi hudozhnikov svoego pokoleniya. On schital nedostojnoj vsyakuyu mysl' o
pogone za bogatstvom i slavoj i v to zhe vremya zorko sledil za konkurentami
i za tem, kakuyu oni imeyut pressu. On otnyud' ne prebyval v blazhennom
nevedenii: kak recenzent, on schital, chto luchshe pereocenit' naibolee
opasnogo protivnika, chem nedoocenit' ego.
Ego supruzheskaya zhizn' protekala, mozhno skazat', ves'ma spokojno, esli
ne schitat' korotkogo perioda, kogda Bet, vzbuntovavshis' protiv
"postoyannogo materinstva", stala pod znamya dvizheniya za ravnopravie zhenshchin,
no skoro uspokoilas', tak kak v eto vremya vyshli iz pechati dve detskie
knizhki s ee illyustraciyami, uzhe byl podpisan dogovor na tret'yu i velis'
peregovory o chetvertoj. Brakom svoih roditelej Devid vsegda voshishchalsya.
Teper' i ego sobstvennyj brak nachal prinimat' takoj zhe harakter - legkie
tovarishcheskie otnosheniya i vzaimnaya vyruchka. Kogda emu predlozhili napisat'
vstuplenie k knige o Bresli, on vosprinyal eto kak eshche odno svidetel'stvo
togo, chto dela u nego, v obshchem, idut neploho.
Bespokoilo ego tol'ko odno: znaet li Bresli, chto on tozhe zhivopisec -
ili, tochnee, zhivopisec izvestnogo napravleniya - i vdobavok iskusstvoved?
Direktor izdatel'stva govoril, chto starik etimi voprosami ne
interesovalsya. Stat'yu o sebe on videl i skazal, chto ona "chitaetsya", no ego
bol'she zanimalo kachestvo cvetnyh reprodukcij v budushchej knige. Mnenie
Bresli o tom, chto polnaya bespredmetnost' - lozhnyj put' v iskusstve, bylo
shiroko izvestno, poetomu on vryad li stal by tratit' vremya na oznakomlenie
s tvorchestvom Devida. S drugoj storony, vozmozhno, on teper' otnositsya
terpimee k abstraktnomu iskusstvu, hotya v 1969 godu, zhivya v Londone,
prizyval vse kary nebesnye na golovu Viktora Pasmura. Odnako bolee
veroyatno drugoe: otorvannyj ot londonskogo mira iskusstva, on i v samom
dele ne podozreval, chto prigrevaet u sebya na grudi zmeyu. Devid nadeyalsya
izbezhat' sporov, no, esli eto emu ne udastsya, on primet boj i poprobuet
vtolkovat' stariku, chto sovremennomu obshchestvu uzhe ne svojstvenna podobnaya
uzost' vzglyadov. Dokazatel'stvom sluzhit hotya by tot fakt, chto Devid prinyal
predlozhenie izdatel'stva. Bresli "rabotal", a to, chto s tochki zreniya
emocional'noj i stilisticheskoj ego raboty korennym obrazom otlichalis' -
ili stoyali daleko - ot predpochitaemyh kem-to predshestvennikov ("Stilya"
[avangardistskoe ob容dinenie gollandskih arhitektorov i hudozhnikov,
sushchestvovavshee v 1917-1932 gg.], Bena Nikolsona i drugih, v tom chisle
arhirenegata Pasmura), dlya iskusstva dvadcatogo veka bylo nesushchestvenno.
Devid byl molod i, glavnoe, terpim, nepredubezhden i lyuboznatelen.
On vospol'zovalsya poluchasom svobodnogo vremeni, poka "Genri" ne
razbudili, i spustilsya vniz posmotret' proizvedeniya iskusstva. Vremya ot
vremeni vyglyadyval iz okon v sad: luzhajka po-prezhnemu pustovala. V dome
bylo tak zhe tiho, kak v moment ego priezda. Iz kartin, visevshih v dlinnom
zale, tol'ko odna byla kisti Bresli, no polyubovat'sya vse ravno bylo chem.
Pejzazh, kak Devid i dogadalsya snachala, - eto Deren. Tri prekrasnyh risunka
Permeke. |nsor i Marke. Rannij Bonnar. Harakternyj nervnyj nabrosok
karandashom bez podpisi - konechno, Dyufi. A vot velikolepnyj YAvlenskij
(nevozmozhno predstavit', kak on syuda popal), Otto Dike (probnyj ottisk
gravyury, podpisannyj avtorom), a ryadom, kak by dlya sravneniya, risunok
Nevinsona. Dva Met'yu Smita, odin Pikabiya, nebol'shoj natyurmort s cvetami
(dolzhno byt', rannij Matiss, pravda, ne sovsem pohozh)... no eshche bol'she
bylo kartin i risunkov, avtorov kotoryh Devid nazvat' ne mog. Hotya
proizvedeniya bolee krajnih shkol otsutstvovali, v celom iskusstvo nachala
dvadcatogo veka bylo predstavleno zdes' horosho, mnogie nebol'shie muzei
dorogo by dali za takuyu kollekciyu. Razumeetsya, Bresli predpochital
dovoennoe iskusstvo - po-vidimomu, on vsegda raspolagal dlya etogo
sredstvami. Edinstvennyj rebenok v sem'e, on poluchil v nasledstvo ot
materi, umershej v 1925 godu, solidnoe sostoyanie. Ego otec, odin iz teh
viktorianskih dzhentl'menov, kotorye zhili pripevayuchi, ne imeya nikakih
opredelennyh zanyatij, pogib v 1907 godu vo vremya pozhara v gostinice. Po
svidetel'stvu Majry Livi, on tozhe, hotya i diletantski, zanimalsya
kollekcionirovaniem kartin.
Dlya svoej kartiny Bresli vybral samoe pochetnoe mesto - v centre zala
nad starym, slozhennym iz kamnya kaminom. |to byla "Ohota pri lune" -
veroyatno, naibolee izvestnaya iz ego rabot, sozdannyh v Kotmine; imenno o
nej Devid sobiralsya pisat' podrobno, emu uzhasno hotelos' eshche raz
vnimatel'no rassmotret' ee na dosuge... chtoby po krajnej mere ubedit'sya v
tom, chto on ne pereocenil ee dostoinstv. On pochuvstvoval nekotoroe
oblegchenie ot togo, chto pri vtorichnom znakomstve (pervoe sostoyalos' chetyre
goda nazad na vystavke v Galeree Tejt) kartina okazalas' nichut' ne huzhe.
Bolee togo, ona vygodno otlichalas' ot toj, kotoruyu on vosproizvodil v
svoej pamyati ili videl na reprodukciyah. Kak i vo mnogih drugih
proizvedeniyah Bresli, zdes' yavno skazyvalas' bol'shaya predvaritel'naya
ikonograficheskaya rabota (v dannom sluchae izucheniyu podverglis' "Nochnaya
ohota" Uchchello i mnogochislennye podrazhaniya ej, poyavivshiesya v posleduyushchie
stoletiya), chto navodilo na mysl' o smelom sravnenii, o soznatel'nom
riske... Podobno tomu kak ispanskie risunki Bresli byli vyzovom velikoj
teni Goji - avtor ne prosto podrazhal emu, a parodiroval, - tak i
vospominanie o kartine Uchchello iz Muzeya Ashmola kakim-to obrazom uglublyalo
i usilivalo vpechatlenie ot polotna, pered kotorym sidel sejchas Devid. Ono
pridavalo neobhodimuyu napryazhennost': za tainstvennost'yu i
neopredelennost'yu (net ni gonchih, ni konej, ni dichi... tol'ko neyasnye
temnye figury sredi derev'ev - i tem ne menee nazvanie kazhetsya
opravdannym), za sovremennost'yu mnozhestva poverhnostnyh detalej skryvalis'
i uvazhenie k vekovoj tradicii, i izdevka nad nej. Devid zatrudnilsya by
nazvat' etu rabotu shedevrom: mestami kraska nerovnaya, a pri bolee
vnimatel'nom rassmotrenii - namerenno otkrovennoe impasto [priem zhivopisi,
sostoyashchij v nalozhenii kraski gustym sloem]; izobrazhenie v celom neskol'ko
statichnoe, emu nedostaet svetlyh tonov (vprochem, eto, naverno, opyat'
vospominanie o kartine Uchchello). I vse zhe proizvedenie znachitel'noe, ono
vpechatlyalo i vyglyadelo ochen' nedurno na fone kartin drugih anglijskih
hudozhnikov poslevoennogo perioda. Samoe udivitel'noe, pozhaluj, zaklyuchalos'
v tom, chto eta kartina, kak i vsya seriya, byla napisana chelovekom
preklonnogo vozrasta. "Ohotu pri lune" Bresli zakonchil v 1965 godu, na
shest'desyat devyatom godu zhizni. A ved' s teh por proshlo eshche vosem' let.
I vdrug, kak by v otvet na nemoj vopros Devida, na poroge dveri so
storony sada poyavilsya sam hudozhnik vo ploti.
- Uil'yams, moj dorogoj.
On shagnul vpered i protyanul ruku; na nem byli golubye bryuki, sinyaya
rubashka - neozhidannaya vspyshka Oksforda i Kembridzha - i krasnyj shelkovyj
shejnyj platok. Golova sovershenno sedaya, no v brovyah eshche sohranilis' temnye
voloski; nos lukovicej, guby slozheny v obmanchivo kapriznuyu grimasu, na
zagorelom lice - sero-golubye, s meshkami, glaza. Dvizheniya narochito
energichnye, tochno on soznaval, chto sily ego uzhe na ishode; men'she rostom i
strojnee, chem Devid predstavlyal ego sebe po fotografiyam.
- Velikaya chest' byt' v vashem dome, ser.
- CHepuha. CHepuha. - Starik potrepal Devida po loktyu, ego veselye,
nasmeshlivye glaza pytlivo i vmeste vysokomerno glyadeli na gostya iz-pod
brovej i beloj pryadi volos na lbu. - O vas pozabotilis'?
- Da. Vse v poryadke.
- Nadeyus', Mysh' ne zamorochila vam golovu. U nee ne vse doma. - Starik
stoyal podbochenyas', yavno starayas' kazat'sya molozhe i zhivee - rovnej Devidu.
- Voobrazhaet sebya Lizzi Siddal. A ya, znachit, tot samyj otvratitel'nyj
malen'kij ital'yashka... Oskorbitel'no, chert poberi, a?
Devid zasmeyalsya.
- YA dejstvitel'no zametil nekotoruyu...
Bresli zakatil glaza.
- Dorogoj moj, vy i ponyatiya ne imeete. Do sih por. Devchonki etogo
vozrasta. Nu a kak naschet chaya? Da? My v sadu.
Kogda oni dvinulis' k vyhodu, Devid ukazal na "Ohotu pri lune":
- Rad snova uvidet' eto polotno. Daj bog, chtoby poligrafisty sumeli
dostojno vosproizvesti ego.
Bresli pozhal plechami, kak by pokazyvaya, chto etot vopros niskol'ko ego
ne trogaet ili chto on bezrazlichen k stol' otkrovennoj lesti. On snova
brosil na Devida ispytuyushchij vzglyad.
- A vy? Govoryat, vy pervyj sort.
- Da chto vy, kuda mne.
- CHital vashu rabotu. Vse eti rebyata - ya o nih i ne znal nichego. Horosho
napisali.
- No neverno?
Bresli kosnulsya ego ruki.
- YA zhe ne uchenyj, drug moj. Vam eto mozhet pokazat'sya udivitel'nym, no ya
ne znayu mnogogo iz togo, chto vy, veroyatno, vpitali chut' li ne s molokom
materi. Nu, chto delat'. Pridetsya vam s etim mirit'sya, a?
Oni vyshli v sad. Devushka po prozvishchu Mysh', po-prezhnemu bosaya i v tom zhe
belom arabskom naryade, shla po luzhajke ot dal'nego kryla doma s chajnym
podnosom v rukah. Ona ne obratila na muzhchin nikakogo vnimaniya.
- CHto ya govoril? - provorchal Bresli. - Hlysta by ej horoshego po myagkomu
mestu.
Devid zakusil gubu, chtoby ne rassmeyat'sya. Podojdya k stolu pod
katal'noj, on zametil vtoruyu devushku: ona stoyala v tom ugolke luzhajki,
kotoryj byl skryt za gustym kustarnikom i ne viden so storony doma. Dolzhno
byt', vse eto vremya ona chitala - on videl, kak ona napravilas' v ih
storonu s knigoj v ruke, ostaviv na trave solomennuyu shlyapu s krasnoj
lentoj. Esli Mysh' vyglyadela stranno, to eta osoba - prosto nelepo. Rostom
ona byla eshche men'she, ochen' hudaya, s uzkim licom i kopnoj v'yushchihsya,
krasnovatyh ot hny volos. Ee ustupka trebovaniyam prilichiya svodilas' lish' k
tomu, chto ona nadela nizhnyuyu trikotazhnuyu rubashku - ne to muzhskuyu, ne to
podrostkovuyu, vykrashennuyu v chernyj cvet. Korotkoe eto odeyanie edva
prikryvalo ee chresla. Na vekah lezhali chernye teni. Ona napominala
tryapichnuyu kuklu, etakuyu nevrastenichnuyu urodku, personazh iz trushchobnoj chasti
Kings-roud.
- |to |nn, - skazala Mysh'.
- Izvestnaya pod klichkoj Urodka, - dobavil Bresli.
Bresli zhestom priglasil Devida sest' ryadom s nim. Devid medlil, vidya,
chto svobodnym ostaetsya lish' odin stul; no Urodka dovol'no neuklyuzhe
opustilas' na travu vozle podrugi. Iz-pod ee chernoj rubashki vyglyanuli
krasnye trusiki. Mysh' prinyalas' razlivat' chaj.
- Pervyj raz v etih krayah, Uil'yams?
Vopros daval povod dlya vezhlivoj besedy; vprochem, vostorgi Devida po
povodu Bretani i ee landshafta byli vpolne iskrenni. Stariku eto, vidimo,
ponravilos', on nachal rasskazyvat' istoriyu svoego doma: kak nashel ego i
pochemu pokinul Parizh. So smehom povedal, kak emu sozdali reputaciyu
originala-otshel'nika, - dolzhno byt', emu dostavlyalo udovol'stvie
besedovat' s drugim muzhchinoj. Vo vremya razgovora on ni razu ne povernulsya
licom k devushkam, sovershenno ignoriruya ih, i Devidu vse bol'she i bol'she
kazalos', chto im nepriyatno ego prisutstvie - on ne mog skazat', iz-za togo
li, chto on otvlek na sebya vnimanie starika, vnes v dom iskusstvennuyu,
natyanutuyu atmosferu, ili prosto oni uzhe slyshali vse, chto govoril emu
sejchas starik, i skuchali. Mezhdu tem Bresli, kak by zhelaya lishnij raz
oprovergnut' ukrepivshuyusya za nim reputaciyu otshel'nika, zagovoril o
vallijskih pejzazhah i o rannem detstve v Uel'se, do 1914 goda. Devid znal,
chto po materi Bresli - valliec, chto v gody vojny on zhil v grafstve
Breknokshir; no on ne znal, chto starik berezhno hranit pamyat' ob etom krae i
toskuet po ego holmam.
Starik imel obyknovenie vyrazhat'sya zamyslovato, otryvisto i s takimi
intonaciyami, po kotorym trudno bylo opredelit', sprashivaet on ili
utverzhdaet; govoril on na strannom, vyshedshem iz upotrebleniya zhargone,
besprestanno usnashchaya svoyu rech' nepristojnostyami, tochno on byl ne chelovek
vysokogo intellekta, a kakoj-nibud' ekscentrichnyj otstavnoj admiral
(sravnenie, vyzvavshee u Devida skrytuyu usmeshku). Slovechki, kotorymi
pol'zovalsya Bresli, zvuchali v ego ustah porazitel'no neumestno - stranno
bylo slyshat' staromodnye vychurnye vyrazheniya, upotreblyaemye anglijskimi
aristokratami, ot cheloveka, ch'ya zhizn' byla otricaniem vsego, chto eti
aristokraty utverzhdali. Stol' zhe nelepo vyglyadela ego zachesannaya nabok
sedaya chelka, k kotoroj Bresli, dolzhno byt', privyk s yunosti i kotoraya
davno uzhe po milosti Gitlera ne pol'zuetsya populyarnost'yu u bolee molodyh
lyudej. Ona pridavala emu mal'chisheskij vid, no puncovoe holericheskoe lico i
vodyanistye glaza izoblichali cheloveka ves'ma zrelogo i neprostogo. Emu yavno
hotelos' pokazat' sebya bolee bezobidnym starym chudakom, chem na samom dele;
i, dolzhno byt', on znal, chto nikogo etim ne obmanet.
I vse zhe, esli by devicy ne byli tak molchalivy - Urodka dazhe uselas'
poudobnej, spinoj k kreslu podrugi, i, vzyav knigu, snova prinyalas' za
chtenie, - Devid chuvstvoval by sebya sravnitel'no svobodno. Mysh' sidela v
svoem belom elegantnom odeyanii i slushala; no slushala kak-to rasseyanno,
tochno mysli ee byli daleko - mozhet byt', ona predstavlyala sebya
izobrazhennoj na polotne Mille. Vsyakij raz, kogda Devid lovil ee vzglyad, na
ee dovol'no milovidnom lice poyavlyalas' edva zametnaya ten' prichastnosti k
besede; no imenno eto prinuzhdennoe vyrazhenie i vydavalo ee nevnimanie. Emu
zahotelos' uznat', kakaya eshche est' pravda, krome toj, chto vidna na
poverhnosti. On nikak ne predpolagal vstretit' zdes' etih devushek; iz
razgovora s izdatelem on vynes vpechatlenie, chto starik zhivet odin, esli ne
schitat' pozhiloj ekonomki-francuzhenki. Otnoshenie devic k stariku kazalos'
vpolne dochernim. Lish' odnazhdy vo vremya chaepitiya Urodka pokazala kogti.
Devid, polagaya, chto zatragivaet bezopasnuyu temu, upomyanul Pizanello i
ego freski, nedavno obnaruzhennye v Mantue. Bresli videl reprodukcii i,
dumalos' Devidu, s nepoddel'nym interesom slushal rasskaz cheloveka,
znakomogo s nimi po originalam. Kstati vyyasnilos', chto starik i v samom
dele nesvedushch vo freskovoj tehnike (Devid snachala ne veril etomu, hotya ego
i preduprezhdali). No ne uspel on pustit'sya v rassuzhdeniya ob arricio,
intonaco, sinopia [nanesenie grunta, shtukaturka, ohra krasnaya (ital.)] i
prochem, kak Bresli prerval ego:
- Urodka, dorogaya, bros' ty, radi boga, etu der'movuyu knizhku i slushaj.
Urodka polozhila knigu v myagkoj oblozhke na zemlyu i skrestila ruki na
grudi.
- Izvinite.
Izvinenie otnosilos' k Devidu - starika ona ne udostoila vzglyadom, - no
v golose ee zvuchala neskryvaemaya skuka, tochno ona hotela skazat': ty
nudnyj chelovek, no raz on nastaivaet...
- Raz ty upotreblyaesh' eto slovo, chert poberi, to skazhi ego kak sleduet,
a ne dlya proformy.
- YA ne znala, chto my tozhe uchastvuem.
- CHush'.
- No ya vse ravno slushala. - Ona govorila s legkim akcentom kokni
[narechie, na kotorom govoryat obitateli bednyh kvartalov Londona], golos u
nee byl ustalyj i grubyj.
- Ne bud' takoj derzkoj, chert tebya deri.
- Da, slushala.
- CHush'.
Ona sdelala grimasu, oglyanulas' na Mysh'.
- Genri-i!
Devid ulybnulsya.
- CHto chitaete?
- Drug moj, ne vvyazyvajtes'. Bud'te tak lyubezny. - Starik naklonilsya
vpered i nacelil na nee palec. - CHtoby etogo bol'she ne bylo. Uchis'.
- Horosho, Genri.
- Izvinite, lyubeznejshij. Prodolzhajte.
|tot nebol'shoj incident tolknul Mysh' na neozhidannyj postupok. Ona
ukradkoj kivnula Devidu za spinoyu Bresli; hotela li ona etim skazat', chto
ne proizoshlo nichego neobychnogo, ili posovetovat' emu prodolzhat', poka ne
razrazilsya nastoyashchij skandal, - eto bylo neyasno. No kogda on zagovoril
snova, emu pokazalos', chto ona slushaet neskol'ko bolee zainteresovanno.
Dazhe zadala vopros, pokazyvaya, chto koe-chto znaet o Pizanello. Dolzhno byt',
starik rasskazyval ej ob etom hudozhnike.
Nemnogo pogodya Bresli vstal i priglasil Devida posmotret' ego "rabochuyu
komnatu" v odnom iz stroenij za sadom. Devushki dazhe ne poshevelilis'.
Prohodya sledom za Bresli cherez arku v stene, Devid oglyanulsya na huduyu
zagoreluyu figurku v chernoj trikotazhnoj rubashke. Urodka snova derzhala knigu
v rukah. Kogda oni vyshli na pokrytuyu graviem dorozhku, vedushchuyu nalevo k
stroeniyam, starik podmignul i skazal:
- Vechno odno i to zhe. Poprobuj perespi s takimi suchkami. Poteryaesh'
chuvstvo proporcii.
- Oni studentki?
- Mysh'. CHem sebya schitaet drugaya, odnomu bogu izvestno.
No emu yavno ne hotelos' govorit' o devushkah, slovno oni znachili dlya
nego ne bol'she, chem motyl'ki, priletevshie na ogonek svechi. On stal
rasskazyvat' Devidu o peredelkah v pomeshcheniyah i o tom, chto v nih bylo
ran'she. Oni voshli v glavnuyu masterskuyu - byvshij ambar, gde byl unichtozhen
verhnij etazh. U shirokogo okna, obrashchennogo na sever, k posypannomu graviem
dvoriku, stoyal dlinnyj stol, na kotorom v besporyadke lezhali risunki i
listy chistoj bumagi, ryadom - stol s kistyami i kraskami, rasprostranyavshimi
znakomye zapahi; bol'shuyu zhe chast' pomeshcheniya zanimala novaya, zakonchennaya na
tri chetverti kartina razmerom shest' na dvenadcat' futov na special'nom
stanke s peredvizhnymi lesenkami. |to byl opyat'-taki les, no s polyanoj v
centre, gorazdo bolee naselennoj, chem obychno, i ne tak sil'no napominayushchej
skazochnoe podvodnoe carstvo; temno-sinee, pochti chernoe nebo sozdavalo
vpechatlenie ne to nochi, ne to dushnogo dnya pered grozoj, oshchushchenie
opasnosti, navisshej nad chelovekom. No zdes' uzhe skazyvalos'
neposredstvennoe vliyanie (Devid uzhe privyk iskat' ch'e-nibud' vliyanie)
Brejgelej i dazhe nekotoroe podrazhanie sebe samomu - "Ohote pri lune",
visevshej v zale. Devid s ulybkoj posmotrel na Bresli.
- Klyuch?
- Kermessa? Pozhaluj. Eshche ne uveren. - Starik zaderzhal vzglyad na svoej
kartine. - Igraet so mnoj v pryatki. ZHdet svoego chasa, vot chto.
- A po-moemu, ochen' horosha. Uzhe sejchas.
- Potomu mne i nuzhno zhenskoe obshchestvo. Umet' vybrat' moment.
Krovotechenie i prochee. Znat', kogda ne sleduet rabotat'. Devyat' desyatyh
uspeha. - On posmotrel na Devida. - Da vy zhe vse eto znaete. Sami
hudozhnik, a?
Devid zatail dyhanie i pospeshil ujti ot skol'zkoj temy: rasskazal o Bet
i o tom, chto ona rabotaet v odnoj s nim masterskoj, - on ponimal, chto
Bresli imel v vidu. Starik kak by v znak odobreniya razvel rukami i
promolchal; otnositel'no tvorchestva samogo Devida iz vezhlivosti
dopytyvat'sya ne stal. Otvernulsya i sel na taburet, vzyal v ruki karandashnyj
natyurmort s razbrosannymi na stole dikimi cvetami - vorsyankami i
chertopolohom. Risunok byl vypolnen s vpechatlyayushchej, hotya neskol'ko
bezzhiznennoj tshchatel'nost'yu.
- Mysh'. Uzhe chuvstvuetsya pocherk, vy ne nahodite?
- Prekrasnaya liniya.
Bresli kivnul na ogromnoe polotno.
- Razreshil ej pomogat'. CHernovuyu rabotu.
- Na takom polotne... - probormotal Devid.
- Ona umnica, Uil'yams. Ne zabluzhdajtes' na ee schet. I vozderzhites' ot
nasmeshek. - Starik snova posmotrel na risunok. - Zasluzhivaet luchshego. Bez
nee ya by ne smog, pravda.
- Uveren, chto ona i sama mnogomu zdes' uchitsya.
- Znaete, chto govoryat lyudi? Staryj rasputnik i tomu podobnoe. CHelovek
moih let.
Devid ulybnulsya.
- Uzhe ne govoryat.
No Bresli, kazalos', ne slyshal.
- A ya plyuyu na eto. Vsegda pleval. Pust' dumayut chto hotyat.
Povernuvshis' licom k kartine - a Devid stoyal ryadom i smotrel na nee, -
on zagovoril o starosti i o tom, chto vopreki mneniyu molodezhi voobrazhenie
hudozhnika, ego sposobnost' postizheniya s vozrastom ne atrofiruyutsya.
Nedostaet emu tol'ko fizicheskih i duhovnyh sil, chtoby osushchestvit'
zadumannoe, - kak staromu bednyage livrejnomu lakeyu, kotoromu tozhe bez
postoronnej pomoshchi ne obojtis'. Sdelav eto vynuzhdennoe priznanie, Bresli
yavno smutilsya.
- "Otcelyubie Rimlyanki" [nazvanie kartiny Rubensa, osnovannoj na legende
o molodoj rimlyanke, kotoraya kormila grud'yu zaklyuchennogo v temnicu otca,
chtoby spasti ego ot smerti; kartina nahoditsya v |rmitazhe]. Znaete, chto eto
takoe? Dryahlyj starik soset grud' molodoj zhenshchiny. |ta mysl' chasto menya
poseshchaet.
- Mne kazhetsya, eto vygodno ne tol'ko odnoj storone. - Devid pokazal
rukoj na natyurmort. - Znali by vy, kak sejchas obuchayut iskusstvu v Anglii.
- Vy dumaete?
- Uveren. Bol'shinstvo studentov dazhe risovat' ne umeyut.
Bresli provel ladon'yu po sedoj golove; v ego vzglyade snova mel'knulo
chto-to trogatel'no-mal'chisheskoe, tochno starik ne byl uveren v sebe. Devid
nachinal nevol'no pronikat'sya sochuvstviem k etomu cheloveku, ugadyvaya pod
vneshnej grubovatost'yu maner i yazyka zastenchivyj, no otkrytyj harakter;
vidimo, starik reshil, chto mozhet doverit'sya svoemu sobesedniku.
- Sledovalo by otpravit' ee domoj. Duhu ne hvataet.
- Razve eto ne ot nee zavisit?
- A ona nichego ne govorila? Kogda vy priehali?
- Razygryvala rol' angela-hranitelya - mezhdu prochim, ves'ma ubeditel'no.
- Skoree, klushi na naseste. - Slova eti byli skazany pochemu-to s
mrachnoj usmeshkoj; starik, ne vdavayas' v ob座asneniya, vstrepenulsya i tronul
Devida za ruku, kak by izvinyayas' pered nim. - K chertu. Priehali
podzharivat' menya na vertele?
Devid sprosil, kak on gotovitsya k rabote nad kartinoj.
- Metodom prob i oshibok. Mnogo risuyu. Smotrite.
On podvel Devida k dal'nemu koncu stola. Na eskizah lezhala ta zhe pechat'
robosti v strannom sochetanii s uverennost'yu, chto ugadyvalas' v tone ego
vyskazyvanij o Myshi. Slovno on boyalsya kritiki i v to zhe vremya schital, chto
zasluzhil ee.
Ego novaya kartina, vidimo, rodilas' iz smutnyh vospominanij rannego
detstva o poezdke na yarmarku, teper' on uzhe ne pomnil tochno, gde byla eta
yarmarka; pyati- ili shestiletnim mal'chikom on zhelal etoj poezdki, ona
dostavlyala emu ogromnuyu radost' - eto neodolimoe zhelanie do sih por
sohranilos' v pamyati hudozhnika, im togda bylo pronizano vse: rebenku
hotelos' podojti k kazhdomu lotku, k kazhdoj lavochke, vse uvidet' svoimi
glazami, vse poprobovat'. A potom - groza, kotoraya dlya vzroslyh, sudya po
vsemu, ne yavilas' neozhidannost'yu, mal'chika zhe potryasla i uzhasno
razocharovala. Perebiraya eskizy, vypolnennye gorazdo tshchatel'nee i v bol'shem
chisle variantov, chem on predpolagal, Devid videl, chto vneshnie primety
yarmarki stanovyatsya vse menee i menee zametnymi i v okonchatel'nom
izobrazhenii ischezayut sovershenno. Kak budto, postoyanno menyaya kompoziciyu i
otrabatyvaya detali, chtoby izbezhat' bukvalistiki, starik zadalsya cel'yu
skorrektirovat' neuklyuzhuyu naturalistichnost', konceptual'nuyu svyaz'. No
syuzhet ob座asnyal strannuyu glubinu, zabvenie mesta dejstviya. Otvlechennye
associacii, pyatnyshki sveta na fone beskonechnogo mraka i vse ostal'noe
vyglyadeli, pozhaluj, chut' slishkom banal'no. V celom na kartine lezhal
izlishnij otpechatok mrachnoj zagadochnosti; inymi slovami, nechto vrode
pessimisticheskogo tryuizma o polozhenii cheloveka. No ton, nastroenie, sila
utverzhdeniya vyglyadeli ubeditel'no - i etogo bylo bolee chem dostatochno,
chtoby preodolet' predubezhdenie, kakoe pital Devid protiv konkretnyh
syuzhetov v zhivopisi.
Dalee beseda potekla po bolee shirokomu ruslu, i Devidu udalos' uvesti
starika k ego proshlomu, k zhizni vo Francii v dvadcatye gody, k druzhbe s
Brakom i Met'yu Smitom. Preklonenie Bresli pered Brakom davno uzhe ne bylo
tajnoj, no starik, vidimo, hotel ubedit'sya, chto Devidu ob etom izvestno.
Po ego mneniyu, sravnivat' Braka s Pikasso, Matissom i "kompaniej" - znachit
stavit' velikogo cheloveka na odnu dosku s velikimi podrostkami.
- Oni eto znali. I on znal. Da i voobshche vse znayut, krome chertovoj
publiki.
Devid ne stal sporit'. Starik proiznosil imya Pikasso tak, chto ono
priobretalo neprilichnoe zvuchanie. No v celom, poka oni razgovarivali, on
staralsya vozderzhivat'sya ot nepristojnyh vyrazhenij. Maska nevezhestva stala
spadat', obnazhaya lico starogo kosmopolita. Devid nachal podozrevat', chto
imeet delo s bumazhnym tigrom ili, vo vsyakom sluchae, s chelovekom, kotoryj
vse eshche zhil v mire, sushchestvovavshem do ego poyavleniya na svet. Vspyshki
agressivnosti Bresli byli osnovany na smehotvornyh, izzhivshih sebya
predstavleniyah o tom, chto mozhet shokirovat' lyudej, sluzhit' toj krasnoj
tryapkoj, kotoraya privodit ih v beshenstvo; kak eto ni grustno, no razgovor
s Bresli napominal igru matadora so slepym bykom. Tol'ko kakoj-nibud'
samodovol'nyj kretin mog popast'sya takomu byku na roga.
Bylo bez malogo shest' chasov vechera, kogda oni vernulis' v dom. Obe
devushki snova kuda-to ischezli. Bresli povel Devida v gostinuyu na pervom
etazhe posmotret' drugie kartiny. Posypalis' anekdoty, kategoricheskie
ocenki. Odnogo proslavlennogo hudozhnika on upreknul za gladkost':
- Slishkom legko, chert poberi. |tot, znaete li, mozhet proizvodit' po
dyuzhine kartin v den'. Tol'ko lentyaj. |to ego i spaslo. Tonkaya bestiya.
Devid sprosil, chego radi on pokupal eti veshchi, i starik otkrovenno
otvetil:
- Radi deneg, dorogoj. Kapital. Nikogda ne rasschityval, chto moi
sobstvennye veshchi predstavyat bol'shuyu cennost'. Nu a eto - kto, po-vashemu?
Oni ostanovilis' pered nebol'shim natyurmortom s cvetami, kotoryj Devid
pri pervom oznakomlenii pripisal Matissu. Devid pokachal golovoj.
- S teh por pisal odnu drebeden'.
No etoj podskazki okazalos' nedostatochno - sredi takoj kollekcii. Devid
ulybnulsya.
- Sdayus'.
- Miro. Pyatnadcatyj god.
- Bozhe milostivyj.
- Grustno. - Bresli ponik golovoj, tochno stoyal nad mogiloj cheloveka,
umershego v rascvete let.
Byli tam i drugie malen'kie shedevry, avtorov kotoryh Devid ne mog
nazvat' sam: Seryuz'e, zamechatel'nyj pejzazh Filizhe v duhe Gogena... no
kogda oni doshli do dal'nego ugla zala, Bresli otkryl dver':
- A vot zdes', Uil'yams, u menya hudozhnik poluchshe drugih. Vot uvidite.
Segodnya za uzhinom.
Dver' vela v kuhnyu; za stolom sidel i chistil ovoshchi sedovlasyj muzhchina
so vpalymi shchekami; pozhilaya zhenshchina, hlopotavshaya u sovremennoj kuhonnoj
plity, povernula golovu i ulybnulas'. Devida poznakomili s nimi: ZHan-P'er
i Matil'da, oni veli domashnee hozyajstvo i uhazhivali za ogorodom. Byla tam
eshche bol'shaya ovcharka. Pes vskochil bylo na nogi, no ZHan-P'er osadil ego. Ego
zvali Makmillan - po sozvuchiyu s "Villon"; Bresli s usmeshkoj zametil, chto
pes - "staryj samozvanec". Starik zagovoril po-francuzski - vpervye za
ves' vecher - stranno izmenivshimsya golosom i, naskol'ko mog sudit' Devid,
sovershenno svobodno, kak na rodnom yazyke: veroyatno, anglijskij yazyk stal
dlya nego bolee chuzhim, chem francuzskij. Devid dogadalsya, chto oni obsuzhdali
menyu. Bresli podoshel k plite i, pripodnimaya kryshki, stal nyuhat' soderzhimoe
kastryul', kak eto delayut oficery, inspektiruyushchie soldatskuyu kuhnyu. Potom
izvlekli i osmotreli shchuku. Pozhiloj francuz stal chto-to rasskazyvat'.
Vidimo, shchuku pojmal on, a sobaka, kogda rybina okazalas' na beregu,
pytalas' shvatit' ee. Bresli naklonilsya i pogrozil ej pal'cem: priberegi,
mol, svoi zuby dlya vorov; v glubine dushi Devid poradovalsya, chto v moment
ego pribytiya v imenie ovcharki ne okazalos' poblizosti. Sudya po vsemu, eto
vechernee poseshchenie kuhni - chast' rituala. Duh semejstvennosti, prostota
otnoshenij, vid tihoj francuzskoj chety priyatno kontrastirovali s neskol'ko
nezdorovoj atmosferoj, kotoruyu oshchushchal Devid iz-za prisutstviya dvuh
devushek.
Kogda oni vozvratilis' v gostinuyu, Bresli skazal Devidu, chtoby on
chuvstvoval sebya kak doma. A emu nuzhno napisat' neskol'ko pisem. Pered
uzhinom, v polovine vos'mogo, oni soberutsya vmeste vypit'.
- Nadeyus', u vas ne slishkom oficial'no?
- Nikakih ceremonij, drug moj. Hot' nagishom prihodite, esli nravitsya. -
On podmignul. - Devushki ne budut protiv.
Devid ulybnulsya.
- Ponyatno.
Starik pomahal rukoj i napravilsya k lestnice. Na poldoroge ostanovilsya
i skazal:
- Svet-to ne soshelsya klinom na golyh grudyah, a?
Devid postoyal nemnogo v razdum'e i tozhe poshel k sebe naverh. Sel v
glubokoe kreslo i stal pisat'. Pozhalel, chto ne mozhet vosproizvesti
bukval'no vse slova starika, odnako pervye dva chasa vse ravno okazalis'
ves'ma interesnymi, a potom, navernoe, faktov eshche pribavitsya. Konchiv
pisat', on leg na krovat', podlozhil ruki pod golovu i ustremil vzglyad v
potolok. V komnate, nesmotrya na otkrytye stavni, bylo ochen' teplo i dushno.
Strannoe delo, Bresli neskol'ko razocharoval ego kak lichnost' - slishkom uzh
mnogo pozy i starcheskogo krivlyan'ya, slishkom velik razlad cheloveka s ego
tvorchestvom; krome togo, kak Devid ni staralsya ob etom ne dumat', vopreki
logike ego nemnogo obidelo, chto starik nichego ne sprosil o ego sobstvennoj
rabote. On ponimal, chto obizhat'sya nelepo, chto chuvstvo eto - vsego lish'
reakciya na yavnuyu monomaniyu; byla tut i dolya zavisti... dovol'no roskoshnyj
staryj osobnyak, prostornaya masterskaya, kollekciya kartin, legkij nalet
chego-to porochnogo, dvusmyslennogo v etom dome, osobenno dejstvovavshego na
voobrazhenie pri vospominanii o privychnoj starushke Bet i o detyah;
uedinennost' etogo mirka, otchuzhdenie, neozhidannye vspyshki iskrennosti,
patina... vid cvetushchej sel'skoj mestnosti, po kotoroj on ves' den' ehal v
mashine, obilie zreyushchih yablok.
No on byl nespravedliv k Bet: ved', kogda v ponedel'nik utrom opaseniya
naschet vetryanki Sendi podtverdilis' i u nih proizoshel nepriyatnyj razgovor,
ona otneslas' k svoim roditel'skim obyazannostyam bolee otvetstvenno, chem
on. Teshcha, priehavshaya k nim special'no dlya togo, chtoby ostat'sya na vremya ih
otsutstviya s det'mi, i vpolne sposobnaya spravit'sya s nimi, prinyala ego,
Devida, storonu, i tem ne menee zhena nastoyala na svoem. Tomu prichinoj - ee
nespokojnyj harakter, vsegdashnyaya nesgovorchivost' i, kak on podozreval,
nekotorye ugryzeniya sovesti iz-za kratkovremennogo bunta protiv tiranii
detej vskore posle rozhdeniya Luizy. Bet zayavila, chto, dazhe esli vse
obojdetsya blagopoluchno, ona byla by nespokojna, esli by uehala, potomu chto
ostavalas' by v nevedenii; Devid zhe dolzhen ehat' - ved' eto, v konce
koncov, ego rabota. A poezdka na nedelyu v Ardesh, kotoruyu oni planirovali
posle Bretani, mozhet eshche sostoyat'sya. Nakonec, kogda on v ponedel'nik
vecherom sobralsya v Sautgempton, oni dogovorilis' tak: esli v chetverg ona
ne prishlet emu v Kotmine telegrammu - znachit, na sleduyushchij den' budet v
Parizhe. Devid totchas zhe otpravilsya za biletom na samolet i vernulsya domoj
ne tol'ko s biletom, no s cvetami i butylkoj shampanskogo. Teshcha odobrila
etot zhest. Bet otneslas' k nemu suhovato. Ee ogorchilo, chto on,
rasstroivshis' ee otkazom soprovozhdat' ego v etoj poezdke, da eshche s takoj
missiej, slishkom uzh demonstrativno prenebreg svoim roditel'skim dolgom. No
ee poslednie slova byli: "YA proshchu tebya v Parizhe".
Dver' ryadom s lestnicej - ta, za kotoroj ischez davecha Bresli, - na
minutu priotkrylas', i do ego sluha doneslis' zvuki muzyki - ne to radio,
ne to proigryvatel', pohozhe na Vival'di. I snova tishina. Devid
pochuvstvoval, chto on zdes' chuzhoj i, v sushchnosti, neproshenyj gost'. Mysli
ego vernulis' k devushkam. Ego otnyud' ne shokirovalo to, chto oni valyalis' so
starikom v posteli. Veroyatno, im horosho platili za uslugi - v bukval'nom i
perenosnom smysle; dolzhno byt', oni znali, po kakoj cene prodayutsya ego
proizvedeniya, ne govorya uzhe o kapitale, kotoryj mozhno izvlech' iz ego
kollekcii na aukcione. Devid ne perestaval lovit' sebya na mysli, chto ih
prisutstvie razdrazhaet ego. Konechno zhe, u nih est' svoya cel', i oni
pol'zuyutsya slabost'yu starika. On chut'em ulavlival kakuyu-to tajnu, v
kotoruyu emu ne dano proniknut'.
On snova pozhalel, chto ryadom s nim net Bet. Ta vsegda otlichalas' bol'shoj
pryamotoj i ne tak boyalas' obidet' kogo-nibud', poetomu mogla by izvlech' iz
etih devic bol'she svedenij.
On byl rad, chto, pered tem kak spustit'sya vniz, nemnogo prinaryadilsya:
dzhinsovyj kostyum, rubashka i sharf vmesto galstuka. Mysh', v kremovoj bluze
so stoyachim vorotnichkom i dlinnoj ryzhevatoj yubke, nakryvala stol v dal'nem
konce gostinoj. Gorela lyustra: za oknami sgushchalis' sumerki. Vojdya v
komnatu, Devid uvidel sedoj zatylok Bresli, sidevshego na divane pered
kaminom, a ryadom s nim - prislonivshuyusya k ego plechu kurchavuyu golovku
Urodki. Otkinuvshis' na spinku divana i polozhiv nogi na puf, ona chitala
vsluh kakoj-to francuzskij zhurnal. Na nej bylo chernoe shelkovoe
dekol'tirovannoe plat'e s oborkami na ispanskij maner. Na ee golyh plechah
pokoilas' ruka starika. Pri poyavlenii Devida on ne peremenil pozy, a lish'
pokazal svobodnoj rukoj na Mysh'.
- Voz'mite chego-nibud' vypit', moj drug.
On tozhe pereodelsya: na nem byl svetlyj letnij pidzhak, belaya rubashka i
lilovyj galstuk-babochka. Urodka povernula golovu, skol'znula temnymi
glazami po Devidu, skrivila yarko-krasnye guby i nachala medlenno perevodit'
prochitannoe na anglijskij yazyk. Devid ulybnulsya, potoptalsya nemnogo, potom
podoshel k stolu. Mysh' otorvalas' ot svoih del, podnyala na nego holodnyj
vzglyad:
- CHto budete pit'?
- To zhe, chto i vy.
- "Nuaji-Prat"?
- Prekrasno.
Ona podoshla k staromu reznomu armoire [bufetu (franc.)] vozle dveri,
vedushchej v kuhnyu, gde stoyali stakany, butylki, vederko so l'dom.
- Limon?
- Da, pozhalujsta.
On vzyal v ruku stakan i smotrel, kak ona gotovit koktejl' sebe: vermut,
nemnogo shipuchego fruktovogo napitka i, nakonec, viski... ostorozhno,
soblyudaya proporcii, dazhe podnosya stakan k glazam i proveryaya uroven'
zhidkosti s pomoshch'yu dvuh pristavlennyh pal'cev, pered tem kak dobavit'
sverhu takoe zhe kolichestvo sodovoj. Skvoz' neplotnuyu tkan' ee bluzki,
napominayushchuyu starinnye kruzheva, prosvechivalo goloe telo; bluzka byla
zakrytaya, s dlinnymi rukavami, suzhennymi na zapyast'yah, so stoyachim
vorotnichkom v stile edvardianskoj epohi - v obshchem, vid dostatochno strogij
i skromnyj, esli by Devid ne obnaruzhil pri blizhajshem rassmotrenii, chto pod
bluzkoj net byustgal'tera. Poka devushka napolnyala stakany, on smotrel na ee
profil', na nevozmutimoe vyrazhenie ee lica. Po lovkim, uverennym dvizheniyam
vidno bylo, chto ona privykla k roli hozyajki. Devid ne ponimal, pochemu
starik nahodit nuzhnym podsmeivat'sya nad nej; v konce koncov, horoshij vkus
i um - gorazdo bolee cennye kachestva, chem glupost'. Da i ne bylo teper' v
ee oblike nichego prerafaelitskogo - obyknovennaya, dovol'no smazlivaya
devchonka semidesyatyh godov... i gorazdo bolee prostaya v obrashchenii, chem ta
nelepaya chuvstvennaya kukla, chto sidela na divane i opyat' chitala francuzskij
zhurnal. Vremya ot vremeni starik popravlyal ee, i ona perechityvala neverno
proiznesennoe slovo. Mysh' otnesla im koktejli i vernulas' k Devidu. On
podal ej stakan i vdrug pochuvstvoval na sebe ee pristal'nyj vzglyad; glaza
devushki glyadeli nastorozhenno - kazalos', ona napolovinu uzhe prochla ego
mysli. Ona molcha podnyala stakan za ego zdorov'e i otpila glotok. Podperla
ladon'yu odnoj ruki lokot' drugoj. I nakonec ulybnulas'.
- Horosho li my veli sebya?
- Prevoshodno. Ochen' poleznyj byl razgovor.
- Dajte emu srok.
Devid shiroko ulybnulsya. Devushka opredelenno nachinala emu nravit'sya.
Pravil'noe, budto vytochennoe, lico, krasivyj rot i ochen' yasnye
sero-golubye glaza, kazavshiesya eshche svetlee na fone zagoreloj kozhi i sovsem
ne otreshennye, kak vo vremya chaepitiya. Teper' ona slegka podvela ih, otchego
oni priobreli chutochku slavyanskuyu udlinennost' i smotreli pryamo i otkryto,
chto emu vsegda nravilos'. On ponimal, chto rushitsya odno iz ego
predstavlenij o nej. Emu uzhe ne verilos', chto ona sposobna ispol'zovat'
starika v korystnyh celyah.
- On pokazal mne odin vash risunok. Vorsyanki. Mne ponravilos'.
Ona na mgnovenie opustila glaza, zhelaya, vidimo, pokazat', chto hochet, no
ne reshaetsya skazat' emu chto-to; potom snova vzglyanula na nego.
- A mne ponravilas' vasha vystavka v Redferne proshloj osen'yu.
Devid vzdrognul ot udivleniya, kotoroe lish' otchasti bylo pritvornym;
potom snova ulybnulsya.
- Nikak ne dumal.
- Dva raza hodila.
- Gde vy uchilis'? - sprosil on.
- V Lidse. Diplom s otlichiem. Potom dva semestra v KHK.
On s dolzhnym izumleniem vzglyanul na nee.
- Gospodi. Da neuzheli vy...
- Zdes' ya uznayu bol'she.
On ne stal sporit' - ego delo storona, no vse zhe zametil, chto, kak by
ona ni byla prava, aspirantura v takom trudnodostupnom zavedenii, kak
Korolevskij hudozhestvennyj kolledzh, - daleko ne pustyak, ot takogo s legkim
serdcem ne otkazhesh'sya.
- YA ne zhaleyu. Genri znaet, chto emu povezlo so mnoj.
Ona skazala eti slova s ulybkoj, no v ee ulybke ne bylo ni ironii, ni
samodovol'stva, i Devid eshche bol'she izmenil svoe otnoshenie k devushke. Ona
sama sebya otrekomendovala i predstala v ego glazah dostojnym, ser'eznym
chelovekom. On ponyal, chto sil'no zabluzhdalsya na ee schet; vidimo, ego
iskusno razygryvali vnachale, kogda on syuda priehal. On zhivo voobrazil,
kakuyu pomoshch' ona i v samom dele okazyvaet stariku v studii; chto kasaetsya
seksual'nyh uslug, to ih, kak on nachal dogadyvat'sya, okazyvala lish' ta,
drugaya devica.
- Novaya kartina zamechatel'na. Ne ponimayu, otkuda u nego sily tak mnogo
rabotat'.
- On ved' dumaet tol'ko o sebe. Glavnym obrazom.
- |tomu vy zdes' i uchites'?
- Smotryu.
- On skazal, chto ochen' cenit vas.
- V sushchnosti, on rebenok. Emu nuzhny igrushki. Privyazannost', naprimer.
CHtoby mozhno bylo vzyat' ee i vdrebezgi razbit'.
- No vasha privyazannost' ucelela?
Ona pozhala plechami.
- Nam prihoditsya nemnozhko podygryvat' emu. Delat' vid, chto my
blagogoveem pered ego ustanovivshejsya reputaciej porochnogo cheloveka. Nechto
vrode garema.
On ulybnulsya i posmotrel sebe pod nogi.
- Priznayus', ya ne raz dumal, dejstvitel'no li eto tak.
- Gostyu, kotoryj byl zdes' do vas, on v pervye zhe minuty pohvastal, chto
nakanune noch'yu trizhdy perespal s nami. Ne podavajte vida, chto ne verite
emu. Po etoj chasti.
Devid zasmeyalsya:
- Horosho.
- Znaet, chto emu nikto ne verit, no ne v etom sut'.
- Ponyatno.
Ona othlebnula vermuta.
- CHtob ne ostavalos' illyuzij: my s |nn ne otkazyvaem emu v teh
malen'kih udovol'stviyah, na kotorye on eshche sposoben.
Ee glaza byli pryamo ustremleny na nego. Za otkrovennost'yu v nih
ugadyvalas' gotovnost' k otporu, predosterezhenie. Oni oba potupilis';
Devid skol'znul vzglyadom po ochertaniyam ee grudej, prosvechivayushchih skvoz'
bluzku, i bystro otvel glaza. Kazalos', ona byla lishena koketstva, v
oblike ee ne bylo i nameka na krichashchuyu chuvstvennost' podrugi.
Samoobladanie devushki bylo stol' veliko, chto ee krasota, ee edva prikrytaya
nagota teryali znachenie; i blagodarya ee manere derzhat'sya eto osobenno bylo
zametno.
Ona prodolzhala:
- On sovsem ne umeet vyrazhat' svoi mysli slovami. Kak vy, veroyatno,
zametili. Otchasti potomu, chto slishkom dolgo zhil za granicej. No est' v nem
chto-to gorazdo bolee glubokoe. On dolzhen vse uvidet' i pochuvstvovat'. V
bukval'nom smysle. Siluetov moloden'kih devushek sredi cvetov emu
nedostatochno.
- Teper' vizhu, kak emu povezlo.
- YA pokazala vam tol'ko prihodnuyu chast' knigi.
- V etom ya tozhe otdayu sebe otchet.
Ona vzglyanula ukradkoj v storonu starika i snova perevela glaza na
Devida.
- Ne smushchajtes', esli on nachnet grubit'. Ne nado otstupat', on etogo ne
terpit. Derzhites' tverdo. I ne teryajte vyderzhki. - Ona ulybnulas'. -
Izvinite za pouchitel'nyj ton. No ya horosho ego znayu.
On vzboltnul soderzhimoe stakana, lomtik limona pogruzilsya na dno.
- Po pravde govorya, mne ne sovsem ponyatno, pochemu on pozvolil mne
priehat'. Esli znaet o moej rabote.
- Potomu ya i predosteregayu vas. On sprashival menya, i mne prishlos'
skazat' emu. On ved' vse ravno tak ili inache mog uznat'.
- O gospodi.
- Ne volnujtes'. Brosit neskol'ko ehidnyh replik i etim, ya dumayu,
udovletvoritsya. Ne obrashchajte vnimaniya.
On udruchenno posmotrel na nee.
- Mne kazhetsya, moe prisutstvie uzhasno vam dokuchaet.
- Potomu chto vy uvideli nashi kislye fizionomii. Ne slishkom lyubezno,
pravda?
Ona ulybnulas', i on ulybnulsya v otvet.
- Nu, raz vy sami tak govorite...
- Da my v vostorge, chto vy priehali. Tol'ko ne stoit slishkom uzh
podcherkivat' eto na glazah u Genri.
- Teper' ya vse ponimayu.
V ee glazah vdrug blesnul ozornoj ogonek.
- Vam i |nn nado poluchshe uznat'. S nej slozhnee, chem so mnoj.
No pogovorit' ob |nn im tak i ne udalos'. Dver' kuhni priotkrylas', i
iz nee vysunulas' sedaya golova francuzhenki-ekonomki.
- Je peux servir, mademoiselle? [Mozhno podavat', mademuazel'? (franc.)]
- Oui, Mathilde. Je viens vous aider [Da, Matil'da. YA sejchas vam pomogu
(franc.)].
Mysh' ushla na kuhnyu. Urodka byla uzhe na nogah i tyanula Bresli za ruki,
pomogaya emu podnyat'sya. Vsya spina u nee iz-za nepomerno nizkogo vyreza byla
golaya. Oni napravilis' ruka ob ruku k tomu mestu, gde stoyal Devid.
Lyubopytno bylo smotret', kak smeshno ona semenit nogami; bylo v etom chto-to
razdrazhayushche pritvornoe, obez'yan'e, rezko kontrastiruyushchee so spokojnoj
pohodkoj ee sedovlasogo partnera. Devid usomnilsya, chto smozhet kogda-libo
"uznat'" ee.
Nakryta byla tol'ko chast' stola. Bresli stal vo glave, Urodka sela po
pravuyu ruku ot nego.
- Uil'yams, moj dorogoj.
Starik ukazal Devidu na mesto sprava ot Urodki. Matil'da i Mysh' vnesli
nebol'shuyu supnicu, blyudo crudites [svezhih ovoshchej (franc.)] i eshche odno - s
holodnymi zakuskami, slivochnoe maslo. Sup prednaznachalsya dlya Bresli. On
prodolzhal stoyat', dozhidayas' - starodavnyaya galantnost', - kogda Mysh' zajmet
svoe mesto. Usadiv ee, on nagnulsya i nezhno poceloval ee v temya. Devushki
obmenyalis' nichego ne govoryashchim vzglyadom. Nesmotrya na razlichie vo vneshnosti
i umstvennom razvitii, legko bylo zametit', chto oni blizki i ponimayut drug
druga bez slov. Mysh' nalila stariku supa. Tot zapravil ugol bol'shoj
salfetki pod rubashku mezhdu dvumya pugovicami i rasstelil ee na kolenyah.
Urodka kivkom pokazala, chtoby Devid bral edu pervym. |konomka proshla v
ugol komnaty, zazhgla kerosinovuyu lampu i, podnesya ee k stolu, postavila na
svobodnoe mesto naprotiv Devida. Po puti na kuhnyu protyanula ruku k
vyklyuchatelyu i pogasila svet. No v verhnem koridore, vystupavshem nad
dal'nim koncom etogo pomeshcheniya, prodolzhala goret' nevidimaya lampochka,
vyhvatyvaya iz temnoty izyashchnuyu diagonal' starinnoj lestnicy. Za oknami, nad
kronami derev'ev, edva rozoveli poslednie otsvety zakata, lica sidevshih za
stolom zalivalo spokojnoe molochnoe siyanie lampy; Mysh' vzyala butylku -
etiketki na nej pochemu-to ne bylo - i nalila vina Devidu, stariku i sebe.
Urodka, vidimo, ne pila, da i k ede pochti ne pritragivalas'. Sidela,
polozhiv bronzovye golye lokti na stol, i podbirala s tarelki kusochki
svezhih ovoshchej, to i delo poglyadyvaya svoimi temnymi glazami na Mysh'. Devida
ona slovno ne zamechala. V komnate stalo tiho - kazalos', vse zhdali, kogda
Bresli dast znak nachat' razgovor. No molchanie ne smushchalo Devida: on sil'no
progolodalsya, da i chuvstvoval sebya gorazdo neprinuzhdennee posle togo, kak
devushka, sidevshaya naprotiv, tak horosho proyasnila obstanovku. Svet lampy
sozdaval vpechatlenie pokoya, delal vse eto pohozhim na polotno SHardena ili
ZHorzha de la Tura. Tut Urodka vdrug poperhnulas'. Devid metnul na nee
vzglyad: net, ona davilas' ne pishchej, a ot smeha.
- Idiotka, - probormotala Mysh'.
- Izvinite.
Ona krepko szhala guby i otkinulas' na spinku stula, silyas' sderzhat'
smeh, potom shvatila salfetku, prizhala ee k licu i vyskochila iz-za stola.
Otojdya shagov na pyat'-shest', ostanovilas' spinoj k ostal'nym. Bresli
prodolzhal spokojno est' sup. Mysh' ulybnulas' Devidu.
- Ne prinimajte na svoj schet.
- Dat' by ej kak sleduet po myagkomu mestu, - provorchal Bresli.
Urodka prodolzhala stoyat', vystaviv na obozrenie svoj dlinnyj
pozvonochnik i smugluyu toshchuyu sheyu, pokrytuyu ryzhim pushkom. Potom otoshla
proch', v polumrak, k kaminu.
- A Mysh'-to vasha poklonnica, Uil'yams. Ona vam govorila?
- Da, my s nej uzhe uchredili obshchestvo vzaimnogo voshishcheniya.
- Ochen' razborchivoe sozdanie, nasha Mysh'.
Devid ulybnulsya.
- Po stopam Pifagora, da?
I starik prodolzhal pogloshchat' sup. Devid vzglyanul na Mysh', kak by vzyvaya
k nej o pomoshchi.
- Genri sprashivaet, uvlekaetes' li vy abstrakciej.
Devid slyshal, kak starik, uperev vzglyad v lozhku s supom, probormotal:
- Obstrukciej.
- Da. Boyus', chto eto... pravda.
Eshche ne uspev pojmat' bystryj vzglyad Myshi, on ponyal, chto dopustil
oshibku. Starik uhmyl'nulsya:
- Pochemu zhe boites', moj drug?
Devid nebrezhno otvetil:
- |to vsego lish' ritoricheskaya figura.
- Govoryat, ochen' umstvenno. Mysh' skazala: vyzyvaete bol'shoj vostorg.
- "Als ich kann", - probormotal Devid.
Bresli podnyal glaza.
- Povtorite?
V eto vremya u stola vdrug poyavilas' Urodka. V ruke u nee byli tri
rozovye hrizantemy, vynutye iz vazy, kotoruyu Devid videl na kamine. Odin
cvetok ona polozhila ryadom s nim, drugoj - ryadom so starikom i tretij -
ryadom s Mysh'yu. Potom sela na stul i splela ruki na kolenyah. Bresli
otecheski potrepal ee po plechu.
- Tak chto vy skazali, Uil'yams?
- Rabotayu v meru svoih sposobnostej. - I pospeshno dobavil: - YA, skoree,
nadeyalsya idti po stopam... - No tut zhe ponyal, opyat' s opozdaniem, chto
delaet vtoruyu oshibku.
- Po ch'im stopam, moj drug?
- Braka.
|to byla uzhe yavnaya oshibka. U Devida perehvatilo duh.
- Vy imeete v vidu ego kubistskuyu bessmyslicu?
- Dlya menya ona imeet smysl, ser.
Starik pomolchal. Eshche poel supa.
- Vse my v molodosti - otrod'e ublyudkov.
Devid ulybnulsya i hotel bylo vozrazit', no prikusil yazyk.
- Mnogo zverstv videl v Ispanii. Nevyrazimye veshchi. Na vojne byvaet. Ne
tol'ko oni. Nashi - tozhe. - Doev sup, on polozhil lozhku, otkinulsya nazad i
ustremil vzglyad na Devida. - Boj okonchen, moj dorogoj. Dumali hladnokrovno
prikonchit' menya? Na eto ya ne idu.
- Kak menya i preduprezhdali, mister Bresli.
Starik vdrug rasslabilsya, v ego glazah blesnul veselyj ogonek.
- Tem bolee esli znali, moj mal'chik.
Devid razvel rukami: on znal. Mysh' sprosila:
- Hochesh' eshche supa, Genri?
- CHesnoka mnogovato.
- Vchera bylo nichut' ne men'she.
Starik chto-to burknul i potyanulsya k butylke. Urodka podnyala ruki i
prochesala pal'cami volosy, slovno boyas', kak by oni ne prilipli k kozhe;
potom, ne opuskaya ruk, slegka povernulas' k Devidu.
- Nravitsya vam eta tatuirovka?
V podmyshechnoj vpadine u nee sinelo izobrazhenie margaritki.
Do konca uzhina Devid, po molchalivomu ugovoru s Mysh'yu, staratel'no
izbegal razgovora ob iskusstve. V etom emu pomogala sama eda: quenelles
[frikadel'ki (franc.)] iz shchuki pod sousom beurre blanc [molochnym s maslom
(franc.)] (takih blyud on ni razu eshche ne proboval), baranina pre sale
[zasolennaya (franc.)]. Besedovali o francuzskoj kuhne, potom o Bretani, o
bretonskom haraktere. Devid uznal, chto Kotmine nahoditsya v Verhnej
Bretani, a ne v Basse [Nizhnej (franc.)], to est' ne v Bretagne Bretonnante
[Bretonskoj Bretani (franc.)], chto dal'she k zapadu i gde mestnyj yazyk eshche
ne vyshel iz upotrebleniya. "Kot" (coet) oznachaet "derevo" ili "les", a
"mine" (minais) proishodit ot slova "monahi". (Okrestnye lesa nekogda
prinadlezhali abbatstvu.) |tu chast' istorii oni opustili - govorili lish' o
toj, kotoraya oboznachena slovom "coet". Beseda shla glavnym obrazom mezhdu
Mysh'yu i Devidom, hotya Mysh' vremya ot vremeni povorachivalas' k Bresli, kak
by prosya ego podtverdit' ili dopolnit' skazannoe. Urodka ne proronila
pochti ni slova. Devid ulovil raznicu v ih polozhenii: Myshi pozvolyalos'
imet' svoe "ya", Urodku zhe prosto terpeli. Kak vyyasnilos' v hode razgovora,
ona tozhe kogda-to izuchala iskusstvo, tol'ko zanimalas' grafikoj, a ne
zhivopis'yu. Poznakomilis' oni v Lidse. No ona proizvodila vpechatlenie
cheloveka, kotoryj ne slishkom vysoko stavit svoi poznaniya, - eta kompaniya
byla ej ne po plechu.
Starik, kazalos', byl dovolen svoej malen'koj pobedoj i nastroilsya
predstat' pered Devidom po vozmozhnosti takim zhe, kakim tot videl ego do
uzhina. No esli Myshi udavalos' napravlyat' razgovor v bezopasnoe ruslo, to
ej ne udavalos' meshat' Bresli pit'. Sama ona pila ochen' malo, Devid tozhe
poteryal nadezhdu ugnat'sya za hozyainom. Iz armoire izvlekli vtoruyu butylku,
no i ona k koncu uzhina opustela. Glaza Bresli pomutneli. P'yanym on ne
vyglyadel, bokal derzhal uverennoj rukoj - lish' vzglyad vydaval, chto
starodavnij demon snova ovladel im. Frazy, kotorye on vremya ot vremeni
brosal, stanovilis' vse koroche - kazalos', on nikogo uzhe ne slushal. Kogda
Mysh' pozhalovalas', chto oni sovsem ne byvayut v kino, beseda pereklyuchilas'
na fil'my, kotorye Devid videl v poslednee vremya v Londone. No starik
oborval razgovor na poluslove:
- Eshche butylku, Mysh'.
Devushka posmotrela na nego, no on otvel glaza v storonu.
- V chest' nashego gostya.
I tem ne menee Mysh' kolebalas'. Starik upersya vzglyadom v pustoj bokal,
podnyal ego i postavil na stol. Ne rezko, ne razdrazhenno, no s nekotoroj
dolej neterpeniya. Mysh' vstala i poshla k armoire. Vidno bylo, chto sejchas
luchshe ustupit', chem nastaivat'. Bresli razvalilsya na stule i ustavilsya
iz-pod navisshej na lob sedoj chelki na Devida, na lice ego zastyla pochti
dobrodushnaya ulybka. Urodka, glyadya v stol, sprosila:
- Genri, mozhno mne pojti prilech'?
Bresli prodolzhal smotret' na Devida.
- Zachem?
- Knigu pochitayu.
- Ty chertova kukla.
- Nu pozhalujsta.
- Ladno, provalivaj.
On dazhe ne udostoil ee vzglyadom. Mysh' prinesla tret'yu butylku. Urodka s
mol'boj posmotrela na podrugu, slovno trebovalos' i ee razreshenie. Ta edva
zametno kivnula, i v tot zhe mig Devid pochuvstvoval, kak pal'cy Urodki na
sekundu szhali ego nogu vyshe kolena. Ona protyanula ruku pod stolom, yavno
zhelaya ego podbodrit'. Potom vstala, peresekla komnatu i poshla po lestnice
naverh. Bresli pridvinul butylku k Devidu. |to byl ne zhest vezhlivosti, a
vyzov.
- Blagodaryu, s menya hvatit.
- Kon'yak? Kal'vados?
- Net, spasibo.
Starik napolnil svoj bokal do kraev.
- Marihuana? - On kivnul v storonu lestnicy. - |to i est' kniga,
kotoruyu ona budet chitat'?
Mysh' spokojno vozrazila:
- Ona etim bol'she ne zanimaetsya. Ty zhe prekrasno znaesh'.
On sdelal bol'shoj glotok vina.
- A po-moemu, vse vy, molodye soplyaki, etim zanimaetes'.
- Ko mne eto ne otnositsya, - kak by mezhdu prochim skazal Devid.
- Meshaet pol'zovat'sya logarifmicheskoj linejkoj, Da?
- Vozmozhno. No ya ne matematik.
- Togda kak zhe vy eto nazyvaete?
Mysh' sidela opustiv glaza. Pomoch' Devidu ona uzhe ne mogla - razve chto v
roli molchalivoj svidetel'nicy. Ne bylo smysla pritvoryat'sya, budto ne yasno,
chto starik podrazumevaet pod slovom "eto". Devid vstretilsya vzglyadom s
Bresli.
- Mister Bresli, bol'shinstvo iz nas polagaet, chto termin "abstrakciya"
utratil smysl. Uchityvaya, chto nashe predstavlenie o real'nosti sil'no
izmenilos' za poslednie pyat'desyat let.
Starik, kazalos', zadumalsya nad tem, chto uslyshal, no ne nadolgo.
- YA nazyvayu eto izmenoj. Velichajshej izmenoj v istorii iskusstva.
Ot vina ego shcheki i nos pokrasneli, glaza sdelalis' pochti matovymi. On
po-prezhnemu sidel razvalyas', tol'ko povernul svoe kreslo tak, chtoby
smotret' v lico Devidu. V to zhe vremya on takim obrazom ochutilsya blizhe k
devushke. Za uzhinom Devid slishkom uvleksya besedoj s neyu, byl slishkom
vnimatelen... eto on ponyal teper', k tomu zhe starik, dolzhno byt', sledil
za ih besedoj i do uzhina. I teper' reshil pokazat' sebya ee hozyainom.
- Triumf evnuha.
Vot tak.
- No eto vse-taki luchshe, chem triumf krovavogo diktatora?
- Nichem ne luchshe. Vse der'mo. I Gitler der'mo. Ili nichtozhestvo.
Mysh', ne glyadya na Devida, poyasnila:
- Genri schitaet, chto abstraktnoe iskusstvo est' begstvo ot
otvetstvennosti pered chelovekom i obshchestvom.
Devid reshil bylo, chto Mysh' solidarna s Bresli, no potom dogadalsya, chto
ona prosto vzyala na sebya rol' perevodchicy.
- No razve filosofii ne nuzhna logika? A prikladnoj matematike ne nuzhna
chistaya forma? Tak zhe i iskusstvo dolzhno imet' svoi osnovy.
- Bred. Ne osnovy - zady. - Starik kivnul na Mysh'. - Para sisek i... I
vse, chto polozheno. Takova real'nost'. A ne vashi durackie teorii i
pederasticheskie kraski. YA znayu, Uil'yams, protiv chego vy opolchilis'.
Mysh' tem zhe rovnym, nevozmutimym tonom perevela:
- Vy boites' chelovecheskogo tela.
- Prosto menya bol'she interesuet razum, chem polovye organy.
- Da pomozhet bog vashej zhene.
- My, kazhetsya, govorili o zhivopisi, - spokojno zametil Devid.
- Skol'ko u vas bylo zhenshchin, Uil'yams?
- |to ne vashe delo, mister Bresli.
Nastupila napryazhennaya pauza, starik glyadel nepodvizhnymi glazami,
soobrazhaya, chto skazat' v otvet; vsya scena napominala poedinok
fehtoval'shchikov, snyatyj zamedlennoj s容mkoj.
- Kastraciya. Vot vashi pravila igry. Razrushenie.
- Est' bolee strashnye razrushiteli, chem nefigurativnoe iskusstvo.
- Bred.
- Poprobujte ubedit' v etom zhitelej Hirosimy. Ili teh, kogo zhgli
napalmom.
Starik serdito fyrknul. I snova molchanie.
- Tochnye nauki lisheny dushi. Bespomoshchny. Krysa v labirinte.
On dopil svoj bokal i neterpelivo shevel'nul rukoj, trebuya, chtoby Mysh'
nalila emu eshche. Devid molcha sidel, hotya ego tak i podmyvalo vstat' iz-za
stola i sprosit', zachem ego voobshche priglashali v Kotmine. On chuvstvoval,
chto gotov v lyubuyu minutu sorvat'sya, nesmotrya na predosterezhenie devushki.
Razgovor pereshel na grubuyu bran' i na lichnosti, i Devid ponimal, chto
pytat'sya zashchitit' sebya ili privesti razumnye dovody - znachit podlit' masla
v ogon'.
- Znayu ya vashego brata. - Starik, ustavyas' na polnyj bokal, otryvisto
vybrasyval slova. - Predali krepost'. Prodali. Nazyvaete sebya avangardom.
|ksperimentatora. Kak by ne tak. Gosudarstvennaya izmena - vot chto eto
takoe. Nauchnaya pohlebka. Pustili pod otkos vsyu chestnuyu kompaniyu.
- Abstraktnaya zhivopis' - uzhe ne avangard. I razve luchshaya propaganda
gumanizma ne osnovana na svobode tvorchestva?
Snova pauza.
- Trepotnya.
Devid prinuzhdenno ulybnulsya.
- Znachit, nazad, k socialisticheskomu realizmu? K kontrolyu so storony
gosudarstva?
- A vas chto kontroliruet, Uilson?
- Uil'yams, - popravila Mysh'.
- Bros'te etu liberal'nuyu boltovnyu. Naslushalsya ya ee na svoem veku.
_Igra po pravilam_. Trusy. - Bresli nacelilsya na Devida pal'cem. - Slishkom
star ya dlya etogo, mal'chik. Slishkom mnogo povidal. Slishkom mnogo lyudej
pogiblo vo imya poryadochnosti. Terpimost'. CHtob zady sebe ne perepachkat'.
On s vyzovom podnyal bokal, zalpom osushil ego i tut zhe protyanul ruku k
butylke. Gorlyshko stuknulos' o kraj bokala, vino raspleskalos'. Mysh' vzyala
u nego polnyj bokal i otlila nemnogo sebe, potom spokojno vyterla stol
pered starikom. Devid molchal. On chuvstvoval, chto razdrazhenie proshlo, no
emu bylo nelovko.
- Horoshie vina - znaete, kak ih delayut? Podlivayut mochi. Mochatsya v
bochku. - Bresli netverdoj rukoj podnes bokal ko rtu, potom postavil na
mesto. Pauzy v ego rechi stanovilis' vse dlinnee. - Desyatok anglichan ne
stoyat i mizinca odnogo francuza. - Eshche odna pauza. - Ne maslo. Pigment.
Sploshnoe der'mo. Esli eto mozhet pojti komu-to na pol'zu. Merde.
|kskrementy. Excrementum. Vot chto rastet. Vot ona, vasha osnova. A vovse ne
vashi chertovy shtuchki horoshego abstraktnogo vkusa... - On snova umolk, kak
by pridumyvaya, chto by eshche dobavit'. - YA dazhe dlya podtirki ih ne voz'mu.
Nastupila tyagostnaya tishina. Iz lesa donessya krik sovy. Devushka sidela
chut' poodal' ot stola, opustiv glaza, polozhiv ruki na koleni; ona slovno
prigotovilas' zhdat' celuyu vechnost', poka ne konchitsya eto nesvyaznoe
bormotanie starika. Devid podumal: kak chasto prihoditsya ej snosit' etot
chudovishchnyj bogemnyj p'yanyj bred? K chemu opyat' lomat' kop'ya, kogda vopros
etot davno reshen - de facto i de jure [fakticheski i yuridicheski (lat.)], -
eshche zadolgo do rozhdeniya Devida? Ne vsyakaya forma estestvenna, a cvet ne
podchinen ej... Spory na etu temu tak zhe izlishni, kak spory o znamenitoj
teorii otnositel'nosti |jnshtejna. Ved' rasshchepili zhe atomnoe yadro. Mozhno
osparivat' primenenie, no ne princip. Tak dumal Devid. Lico ego
raskrasnelos' ot volneniya. Da i vypil on tozhe bol'she obychnogo.
- Razocharovalis' vo mne, Uil'yams? Spilsya, mol, starik? In vino [v vine
(lat.)] rastrachivaet sebya.
Devid pokachal golovoj.
- Net. Prosto nahozhu, chto pereocenival vas.
Snova molchanie.
- Vy dejstvitel'no zhivopisec, Uil'yams? Ili vsego-navsego bezdarnyj
pustobreh?
Devid ne otvetil. Snova molchanie. Starik otpil iz bokala.
- Skazhite chto-nibud'.
- Nenavist' i razdrazhenie - roskosh', kotoruyu my ne v sostoyanii sebe
pozvolyat'. Kem by my ni byli.
- Togda - da pomozhet vam bog.
Devid usmehnulsya.
- Ego imenem tozhe zloupotreblyat' ne stoit.
Mysh' nagnulas' k stolu i nalila stariku eshche vina.
- Kogda ya byl molodym, znaete, chto znachilo podstavit' shcheku? Kak
nazyvali parnya, kotoryj podstavlyaet shcheku?
- Net.
- YUrodivym. Vy, Uilson, yurodivyj?
Na etot raz Mysh' ne sochla nuzhnym popravlyat' ego, a Devid ne schel nuzhnym
otvechat'.
- Stan' na koleni i spusti shtany. |to vse reshaet - tak?
- Net, ne reshaet. Tak zhe, kak i strah.
- Kak chto?
- Boyazn' poteryat'... to, chego otnyat' nel'zya.
Starik nedoumenno smotrel na nego.
- CHto on boltaet?
Mysh' spokojno ob座asnila:
- On hochet skazat', Genri, chto tvoemu iskusstvu i tvoim vzglyadam na
iskusstvo nichto ne ugrozhaet. Mesta hvatit na vseh.
Ona ne vzglyanula na Devida, no nemnogo podalas' vpered, otodvinulas' ot
starika i, postaviv lokot' na kraj stola, podperla ladon'yu podborodok.
Nezametno prilozhila palec k gubam, davaya Devidu znak molchat'. Snaruzhi
vdrug poslyshalsya neistovyj, trevozhnyj laj Makmillana i v tot zhe mig -
gromkij golos muzha ekonomki. Ni starik, ni devushka ne obratili vnimaniya na
etot shum - vidimo, dlya nih eto byli privychnye nochnye zvuki. Devidu zhe oni
kazalis' chrezvychajno simvolichnymi, chrevatymi opasnostyami - otzvukami
napryazhennogo vnutrennego mira starika.
- Takaya teper' moda, da?
Mysh' posmotrela na Devida. V glazah ee mel'knul veselyj ogonek.
- Po mneniyu Genri, nel'zya otnosit'sya terpimo k tomu, chto schitaesh'
durnym.
- Staraya istoriya. Sidi na chertovom anglijskom zabore. Golosuj za
Adol'fa.
Molchanie. I vdrug zagovorila Mysh':
- Genri, nel'zya borot'sya s ideyami totalitarizma totalitarnymi metodami.
Tak ty lish' sposobstvuesh' ih razmnozheniyu.
Do ego prituplennogo soznaniya, vidimo, doshlo, chto ona prinyala storonu
Devida. Starik otvel vzglyad - tuda, gde u drugogo kraya stola sgushchalas'
ten'. Butylka s ostatkami vina stoyala teper' sleva ot Myshi, vne predelov
ego dosyagaemosti.
- Hotelos' skazat' vam koe-chto, - medlenno progovoril on.
Ne bylo yasno, chto on imel v vidu: to li "ya ne namerevalsya oskorbit' vas
lichno", to li "zabyl, chto hotel skazat'".
Devid probormotal:
- Da, ya ponimayu.
Starik snova perevel vzglyad na nego. Po ego glazam bylo vidno, chto emu
trudno sosredotochit'sya.
- Kak vas zovut?
- Uil'yams. Devid Uil'yams.
- Dopivaj vino, Genri, - skazala Mysh'.
- Ne v ladah so slovami. Nikogda ne byl silen.
- Nichego, mne ponyatno.
- Net nenavisti, ne mozhesh' i lyubit'. Ne mozhesh' lyubit' - ne mozhesh'
pisat'.
- YAsno.
- CHertova geometriya. Ne goditsya. Ne pomogaet. Vse probovali. Psu pod
hvost. - Glaza Bresli smotreli na Devida s otchayannoj sosredotochennost'yu,
pochti vpivalis' v nego. Starik yavno poteryal nit' myslej.
Mysh' podskazala:
- Sozdavat' - znachit govorit'.
- Nel'zya pisat' bez slov. Linii.
Devushka okinula komnatu vzglyadom. Golos ee zvuchal ochen' rovno:
- Iskusstvo est' forma rechi. Rech' dolzhna opirat'sya na to, chto nuzhno
cheloveku, a ne na abstraktnye pravila grammatiki. Ni na chto, krome slova.
Real'no sushchestvuyushchego slova.
- I eshche: idei. Ni k chemu.
Devid kivnul. Mysh' prodolzhala:
- Otvlechennye ponyatiya v samoj svoej osnove opasny dlya iskusstva, potomu
chto otvergayut real'nost' chelovecheskogo sushchestvovaniya. A edinstvennyj otvet
fashizmu - eto real'nost' chelovecheskogo sushchestvovaniya.
- Mashina. Kak ee? Komp'yuter.
- Ponimayu, - skazal Devid.
- Tashist. Fotrie. |tot malyj - Vol's. Kak ispugannye ovcy. Kap, kap. -
Bresli nemnogo pomolchal. - |tot yanki, kak ego zovut?
Devid i Mysh' otvetili v odin golos, no on ne ponyal. Togda Mysh'
povtorila imya.
- Dzhekson Bollok. - Bresli snova ustremil vzglyad v temnotu. - Luchshe uzh
chertova bomba, chem Dzhekson Bollok [imeetsya v vidu amerikanskij hudozhnik
Dzhekson Pollok (1912-1956) - odin iz glavnyh predstavitelej "zhivopisi
dejstviya"].
Vse umolkli. Devid razglyadyval starinnyj stol iz potemnevshego duba -
iscarapannyj, potertyj, pokrytyj vekovoj patinoj; skol'ko starcheskih
golosov prozvuchalo zdes' za stoletiya, golosov, otgonyavshih proch'
ugrozhayushchuyu, besposhchadnuyu prilivnuyu volnu! Kak budto u vremeni byvayut
otlivy.
No vot starik zagovoril: golos ego zvuchal udivitel'no chisto, tochno do
etogo on tol'ko pritvoryalsya p'yanym i teper' podytozhival skazannoe
poslednej nesurazicej:
- Bashnya iz chernogo dereva. Vot kak ya eto ponimayu.
Devid vzglyanul voprositel'no na devushku, no ta uzhe ne smotrela na nego.
Postavit' tochku stalo yavno kuda vazhnee, chem prodolzhat' interpretirovat'
Bresli. Teper' bylo yasno, chto starik otnyud' ne pritvoryalsya p'yanym: Devid
videl, kak on sharit svoimi mutnymi glazami po stolu. Vot on utknulsya
nakonec vzglyadom v bokal (a mozhet byt', srazu v neskol'ko bokalov) i
reshitel'no, no s usiliem protyanul ruku. Mysh', operediv ego, vzyala bokal za
nozhku i ostorozhno vlozhila v ruku starika. Tot s trudom dones ego do rta i
hotel oporozhnit' zalpom. Vino poteklo po podborodku, zakapalo na beluyu
rubashku. Mysh' shvatila svoyu salfetku i prilozhila k ego grudi.
- A teper' spat', - skazala ona.
- Eshche kapel'ku.
- Net. - Ona vzyala nedopituyu butylku i postavila na pol ryadom so svoim
stulom. - Vse uzhe vypito.
Glaza starika nashli Devida.
- Qu'est-ce qu'il fout ici? [CHto on tut delaet? (franc.)]
Devushka vstala i, vzyav ego pod lokot', hotela pomoch' emu podnyat'sya. On
skazal:
- Spat'.
- Da, Genri.
No on prodolzhal sidet' v p'yanom ocepenenii - ochen' staryj, chut'
sgorblennyj. Devushka terpelivo zhdala. Ee opushchennyj vzglyad vstretilsya so
vzglyadom Devida, stranno ser'eznyj, tochno ona boyalas' prochest' v ego
glazah prezrenie iz-za toj roli, kotoruyu ej prihoditsya vypolnyat'. On molcha
tknul sebya pal'cem v grud': "Mogu ya byt' polezen?" Ona kivnula, no podnyala
palec kverhu: "Ne sejchas". A spustya mgnovenie nagnulas' i pocelovala
starika v visok.
- Pojdem zhe. Poprobuj vstat'.
Starik privstal s vidom poslushnogo, zastenchivogo rebenka, upershis' v
kraj stola. Nogi ploho derzhali ego, i on poshatnulsya, edva ne upav na stol.
Devid pospeshil podhvatit' ego s drugoj storony. I vdrug starik snova
ruhnul v kreslo. Togda oni podnyali ego sami. Lish' napravivshis' s nim k
lestnice, oni po-nastoyashchemu ponyali, naskol'ko on p'yan. Glaza ego byli
zakryty - kazalos', on poteryal soznanie; lish' kakim-to chudom - to li
instinktivno, to li po davnej privychke - prodolzhal perestavlyat' nogi. Mysh'
snyala s nego galstuk-babochku i rasstegnula vorot rubashki. Nakonec oni
vtashchili ego po lestnice naverh, v bol'shuyu komnatu, obrashchennuyu oknom na
zapad.
Devid zametil, chto v komnate dve krovati: dvuspal'naya i odnospal'naya.
Urodka, lezhavshaya na odnospal'noj, pri vide Devida vstala. Ona byla
po-prezhnemu v chernom plat'e, tol'ko poverh natyanula eshche belyj dzhemper.
Zdes' na stenah tozhe viseli kartiny i risunki, a u okna na stole stoyali
banki s pastel'yu i karandashami.
- Ah, Genri. Staryj prokaznik.
Mysh' skazala Devidu poverh ponikshej golovy starika:
- Teper' my sami spravimsya.
- Vy uvereny?
Bresli probormotal:
- Tualet.
Devushki podhvatili ego pod ruki i poveli k bokovoj dveri. Vse troe
ischezli v vannoj, ostaviv rasteryannogo Devida odnogo. Sluchajno vzglyad ego
ostanovilsya na kartine, visevshej nad krovat'yu. Brak - on uzhe gde-to videl
reprodukciyu. Dolzhno byt', ona chislilas' v "chastnom sobranii", no on nikak
ne predpolagal, chto ee vladel'cem mozhet byt' Bresli. On krivo usmehnulsya,
vspomniv nedavnij razgovor: kakoe bylo vse-taki mal'chishestvo v poiskah
samozashchity kozyryat' pered starikom etim imenem, pytat'sya ustanovit' svyaz'
mezhdu soboj i etim hudozhnikom. Iz vannoj vyshla i zakryla za soboj dver'
Urodka. Vot i eshche nesootvetstvie: v odnom konce komnaty kartina, kotoruyu
na lyubom aukcione ocenyat shestiznachnoj cifroj, a v drugom - malen'koe, s
vidu ne ochen' nadezhnoe sushchestvo. Slyshno bylo, kak starika rvet.
- On kazhdyj vecher takoj?
- Inogda. - Ona slabo ulybnulas'. - Ne v vas delo. V drugih.
- Mne pomoch' razdet' ego?
Ona pokachala golovoj.
- Ne bespokojtes'. Pravo zhe. My privykli. - Vidya, chto on s somneniem
smotrit na nee, ona povtorila: - Pravo zhe.
On hotel skazat', naskol'ko voshishchen tem, chto oni obe dlya starika
delayut, i vdrug obnaruzhil, chto ne nahodit nuzhnyh slov.
- Nu... togda pozhelajte spokojnoj nochi... Ne znayu ee nastoyashchego imeni.
- Di. Diana. Spokojnoj nochi.
- I vam tozhe.
Ona plotno szhala guby i poproshchalas' s nim legkim kivkom golovy. On
ushel.
Pridya k sebe, on nadel pizhamu, leg na krovat' i, opershis' na lokot',
vzyal detektivnyj roman, kotoryj kupil po doroge. On reshil, chto spat' eshche
rano - nado byt' gotovym na sluchaj, esli im opyat' ponadobitsya ego pomoshch';
k tomu zhe nechego bylo i dumat' o sne, nesmotrya na ustalost'. On dazhe
chitat' ne mog, poka ne proshlo vozbuzhdenie. Vecher byl iz ryada von
vyhodyashchij, i Devid vpervye poradovalsya, chto Bet ne poehala. Ona sochla by,
chto eto vyshe ee sil, i, veroyatno, poteryala by samoobladanie. Hotya nel'zya
ne priznat', chto eta zhestokaya perepalka raskryla vse slabosti starika. V
sushchnosti, pered nim byl vzbalmoshnyj rebenok. A Diana - molodec: s kakim
potryasayushchim umeniem ona s nim upravilas'; devchonka chto nado, da i vtoraya
tozhe. Navernyaka v nej est' chto-to luchshee, nerazlichimoe s pervogo vzglyada:
loyal'nost', muzhestvo svoego roda. Vspomnilis' spokojnaya rech' Myshi,
tochnost' ee suzhdenij, ee zavidnoe hladnokrovie - interesno, kakoe on,
Devid, proizvel na nee vpechatlenie. Vspomnilsya skepticheski-nasmeshlivyj
razgovor s Bet o tom, opravdaet li starik svoyu reputaciyu. Bet prigrozila,
chto, esli tot ne potiskaet ee hotya by dva raza, ona potrebuet den'gi
nazad... Nu chto zh, po krajnej mere eta storona lichnosti starika teper'
vyyasnena. Devidu budet chto rasskazat', kogda on vernetsya domoj. On
poproboval sosredotochit'sya na detektivnom romane.
Proshlo minut dvadcat' s teh por, kak on predostavil devushek etomu
tiranu. Dom pogruzilsya v bezmolvie. No vot do ego sluha donessya zvuk
otkryvayushchejsya dveri, legkie shagi po koridoru, skrip polovicy u poroga ego
komnaty. Korotkaya pauza - i tihij stuk v dver'.
- Vojdite.
V priotkrytoj dveri pokazalas' golova Myshi.
- Uvidela, chto u vas eshche svet. Vse v poryadke, on spit.
- YA kak-to ne otdaval sebe otcheta, chto on nastol'ko op'yanel.
- Nam inogda prihoditsya pozvolyat' emu lishnee. A vy horosho derzhalis'.
- YA rad, chto vy predupredili menya.
- Zavtra on budet kayat'sya. Krotkij, kak yagnenok. - Ona ulybnulas'. -
Zavtrak chasov v devyat'? Vprochem, nevazhno. Spite skol'ko hotite.
Ona sobralas' uhodit', no on ostanovil ee:
- A chto vse-taki oznachali ego poslednie slova? Bashnya iz chernogo dereva?
- O... - Mysh' ulybnulas'. - Nichego. Odno iz ego osadnyh orudij. - Ona
sklonila golovu nabok. - To, chto, po ego mneniyu, prishlo na smenu bashne iz
slonovoj kosti.
- Abstrakciya?
Ona pokachala golovoj.
- Vse to, iz-za chego on ne lyubit sovremennoe iskusstvo. Vse, chto
neyasno, potomu chto hudozhnik boitsya byt' ponyatnym... v obshchem, vy znaete.
CHelovek slishkom star, chtoby kopat'sya v materiale, i vse svalivaet v kuchu.
No k vam lichno eto ne otnositsya. On ne mozhet vyrazit' svoyu mysl', ne
obidev sobesednika. - Mysh' opyat' ulybnulas', vse tak zhe vyglyadyvaya iz-za
dveri. - O'kej?
On ulybnulsya v otvet i kivnul.
Golova Myshi ischezla, no devushka poshla ne v komnatu starika, a dal'she po
koridoru. Skoro tihon'ko shchelknul dvernoj zamok. ZHal', emu hotelos'
pogovorit' s nej podol'she. Staryj mir, gde lyudi uchatsya i prepodayut: odni
studentki nravyatsya tebe, drugim nravish'sya ty; atmosfera Kotmine v kakoj-to
mere napomnila emu to vremya, kogda v ego zhizn' eshche ne voshla Bet, no ne
potomu, chto on ochen' uzh uvlekalsya studentkami i volochilsya za nimi. Oni s
Bet byli muzhem i zhenoj zadolgo do vstupleniya v oficial'nyj brak.
Devid pochital nemnogo, potom vyklyuchil svet i, kak obychno, pochti srazu
zhe pogruzilsya v son.
I opyat' Mysh' okazalas' prava. V tom, chto nastupilo gor'koe raskayan'e,
Devid ubedilsya, kak tol'ko spustilsya rovno v devyat' utra vniz. On stoyal v
nereshitel'nosti u podnozhiya lestnicy, ne znaya, kuda idti zavtrakat', a v
eto vremya v holl so storony sada voshel Bresli. Dlya cheloveka, kotoryj vsyu
zhizn' mnogo p'et, a potom stremitsya vosstanovit' sily, starik vyglyadel
udivitel'no bodrym i podtyanutym - v svetlyh bryukah i sinej sportivnoj
rubashke.
- Moj _dorogoj. Nevyrazimo_ sozhaleyu o vcherashnem. Devushki skazali, chto ya
byl _vozmutitel'no_ grub.
- Nu chto vy. Pustyaki, pravo.
- Nalizalsya strashno. Skandalil.
Devid ulybnulsya.
- Vse uzhe zabyto.
- Proklyatie moej zhizni. Tak i ne nauchilsya vovremya ostanavlivat'sya.
- Ne prinimajte blizko k serdcu, - skazal Devid i pozhal protyanutuyu ruku
starika.
- Ochen' velikodushno s vashej storony, moj drug. - Starik uderzhal ego
ruku v svoej, v glazah mel'knula nasmeshka. - YA, vidimo, dolzhen zvat' vas
Devid. Po familii nynche uzh ochen' ceremonno. Verno?
Slovo "ceremonno" on proiznes tak, tochno eto bylo kakoe-to smeloe
zhargonnoe vyrazhenie.
- Pozhalujsta.
- Velikolepno. A menya zovite Genri. Da? A teper' pojdem perekusim
chego-nibud'. Po utram my edim na kuhne.
Kogda oni shli po zalu, Bresli soobshchil:
- Devushki predlagayut nebol'shoj dejeuner sur l'herbe [zavtrak na trave
(franc.) - nazvanie izvestnoj kartiny Mane]. Piknik. Neplohaya mysl', a? -
Za oknami siyalo solnce, nad kronami derev'ev visela legkaya dymka. -
Gorzhus' svoim lesom. Stoit vzglyanut'.
- S udovol'stviem, - skazal Devid.
Devushek na kuhne ne bylo. Oni, kak vyyasnilos', davno uehali v Plelan,
blizhajshuyu derevnyu, za produktami... budto narochno (ili tak Devidu
pokazalos'), chtoby dat' stariku vozmozhnost' reabilitirovat' sebya. Posle
zavtraka oni progulyalis' po usad'be. Bresli s gordost'yu pokazal gostyu svoj
ogorod, shchegolyaya, vidimo, nedavno priobretennymi poznaniyami po chasti
nazvanij rastenij i agronomicheskih priemov. Za vostochnoj stenoj doma oni
vstretili ZHan-P'era, ryhlivshego gryadki; prislushivayas' k besede starika s
muzhem ekonomki o bol'nom tyul'pannom derevce i o tom, kak ego lechit', Devid
vnov' ispytal uzhe znakomoe priyatnoe chuvstvo, podskazyvavshee, chto v zhizni
Bresli glavnoe - vovse ne vcherashnij "recessivnyj" pristup zloby. Vidno
bylo, chto starik privyk k Kotmine, privyk k mestnoj prirode; kogda oni,
osmotrev ogorod, proshli vo fruktovyj sad i ostanovilis' pered starym
derevom so spelymi plodami, Devida ugostili grushej, kotoruyu rekomenduetsya
est' pryamo s dereva, i starik, razgovorivshis', priznalsya, chto schitaet sebya
glupcom: nado zhe bylo provesti vsyu zhizn' v gorode i ostavit' tak malo
vremeni dlya radostej sel'skoj zhizni. Devid, proglotiv kusok grushi,
sprosil, pochemu eto otkrytie prishlo tak pozdno. Bresli prezritel'no
fyrknul, davaya ponyat', chto nedovolen soboj, potom tknul trost'yu v upavshuyu
na zemlyu grushu.
- Suka Parizh, moj drug. Znaete eti stihi? Graf Rochesterskij, ne tak li?
"V kakoj nuzhde ni privedetsya zhit', najdesh' klochok zemli, chtob semya
posadit'". Pryamo v tochku. |tim vse skazano.
Devid ulybnulsya. Oni dvinulis' dal'she.
- Zrya ne zhenilsya. Bylo by gorazdo deshevle.
- Zato mnogo poteryali by?
Starik snova prezritel'no fyrknul.
- No odna stoit pyatidesyati, a?
On yavno ne ulovil ironii etoj frazy: ved' i "odna" emu uzhe ne po zubam;
i slovno v podtverzhdenie etih slov na pod容zdnoj doroge, vedushchej iz
vneshnego mira, poyavilsya malen'kij belyj "reno". Za rulem sidela Mysh'. Ona
pomahala im rukoj, no ne ostanovilas'. Devid i Bresli povernuli nazad, k
domu. Starik pokazal trost'yu na mashinu.
- Zaviduyu vam, rebyata. V moi molodye gody devushki byli ne takie.
- YA polagal, chto v dvadcatye gody oni byli voshititel'ny.
Starik podnyal palku v znak kategoricheskogo nesoglasiya.
- Polnejshij vzdor, moj drug. Ne predstavlyaete. Polzhizni ugovarivaesh',
chtoby ona legla s toboj. I polzhizni zhaleesh', chto legla. A to eshche i pohuzhe.
Tripper shvatish' ot kakoj-nibud' shlyuhi. Sobach'ya zhizn'. Ne ponimayu, kak my
ee snosili.
No Devid ostalsya pri svoem mnenii i znal, chto drugogo ot nego i ne
zhdut. V dushe starik ni o chem ne zhalel, a esli i zhalel, to lish' o
nevozmozhnom, o drugoj zhizni. Bespokojnaya chuvstvennost' molodyh let vse eshche
ne pokidala ego starogo tela: vneshnost' ego nikogda ne byla osobenno
privlekatel'noj, no zhila v nem kakaya-to neuemnaya d'yavol'skaya sila,
brosavshaya vyzov edinobrachiyu. Devid poproboval predstavit' sebe Bresli v
molodosti: neudachnik, ravnodushnyj k svoim beschislennym neudacham, do
krajnosti egoistichnyj (v posteli i vne ee), nevozmozhnyj - i potomu v nego
verili. A teper' dazhe te mnogochislennye skeptiki, kotorye, dolzhno byt',
otkazyvalis' v nego verit', byli spokojny: on dobilsya vsego - izvestnosti,
bogatstva, zhenshchin, prava byt' takim, kakim byl vsegda; egoizm stal ego
oreolom, u nego byl svoj mir, gde udovletvoryalas' malejshaya ego prihot', a
ves' ostal'noj mir nahodilsya daleko, za zelenym lesnym morem. Lyudyam,
podobnym Devidu, vsegda sklonnym rassmatrivat' svoyu zhizn' (kak i svoyu
zhivopis') v vide normal'nogo logicheskogo processa i schitayushchim, chto budushchie
uspehi cheloveka zavisyat ot ego umeniya sdelat' razumnyj vybor sejchas, eto
kazalos' ne sovsem spravedlivym. Razumeetsya, Devid ponimal, chto uspeha
nikogda ne dob'esh'sya, sleduya pravilam; chto izvestnuyu rol' zdes' igrayut
sluchaj i vse ostal'noe, podobno tomu kak zhivopis' dejstviya i zhivopis'
momenta sostavlyayut, po krajnej mere teoreticheski, vazhnuyu chast' spektra
sovremennogo iskusstva. I tem ne menee sozdannyj im obraz prodolzhal zhit' v
soznanii: na vershine slavy stoyal staryj, samodovol'no ulybayushchijsya satir v
kovrovyh domashnih tuflyah, s radost'yu posylayushchij proklyatiya zdravomu smyslu
i raschetu.
V odinnadcat' chasov oni dvinulis' v put' po dlinnoj lesnoj doroge:
devushki s korzinami v rukah shli vperedi, Devid so starikom - za nimi; on
nes sinij skladnoj shezlong s alyuminievym karkasom, kotoryj Bresli
prenebrezhitel'no nazyval perenosnym divanom dlya prestarelyh. Mysh'
nastoyala, chtoby oni vzyali ego s soboj. Starik shel, perekinuv cherez ruku
plashch, na golove u nego byla staraya pomyataya panama s shirokimi polyami; s
vidom obayatel'nogo feodala on pokazyval trost'yu to na tenistye zarosli, to
na osobenno primechatel'nye perspektivy "svoego" lesa. Razgovor nachal
vozvrashchat'sya k tomu, radi chego Devid predprinyal etu poezdku. Bezmolvie,
kakoe-to strannoe otsutstvie ptic - kak izobrazit' bezmolvie na polotne?
Ili teatr. Zamechal li kogda-nibud' Devid, chto pustaya scena imeet svoi
osobennosti?
No Devid bol'she dumal sejchas o tom, kak ispol'zovat' vse eto vo
vstupitel'noj stat'e. "Vsyakij, komu vypadaet schast'e projtis' s
masterom...", net: "...s Genri Bresli po ego lyubimomu Pemponskomu lesu,
kotoryj i teper' eshche shchedro vdohnovlyaet ego..." Dymka nad lesom rasseyalas',
pogoda stoyala udivitel'no teplaya - skoree avgustovskaya, chem sentyabr'skaya.
CHudesnyj den'. Net, nel'zya tak pisat'. Tem ne menee podcherknutaya
predupreditel'nost' starika radovala: priyatno bylo soznavat', chto
vcherashnee boevoe kreshchenie neozhidanno obernulos' blagom. To, chto duh
srednevekovoj bretonskoj literatury, esli ne ee simvoly i allegorii,
skazalsya na serii Kotmine, - fakt obshcheizvestnyj, hotya Devid i ne smog
ustanovit' - sam Bresli publichno ob etom ne vyskazyvalsya, - naskol'ko ee
vliyanie bylo dejstvitel'no veliko. Pered tem kak otpravit'sya v Kotmine, on
polistal spravochnuyu literaturu, no sejchas reshil ne vykazyvat' svoej
osvedomlennosti i obnaruzhil, chto Bresli erudirovannee i nachitannee, chem
mozhno bylo predpolagat' po ego otryvistoj, lakonichnoj rechi. Starik
ob座asnil, po obyknoveniyu dovol'no bessvyazno, neozhidannoe pristrastie k
romanticheskim legendam v dvenadcatom-trinadcatom vekah, tajnu ostrova
Britaniya (nechto vrode Dikogo Severa, a? CHem rycari ne kovboi?), sluhi o
kotorom popolzli po Evrope blagodarya ego francuzskoj tezke; vnezapnoe
uvlechenie lyubovnymi, avantyurnymi i koldovskimi temami, znachenie nekogda
neob座atnogo lesa - togo samogo Pemponskogo lesa (u Kret'ena de Trua on
nazyvaetsya Broseliandskim), po kotoromu oni sejchas shli, - kak glavnogo
mesta dejstviya; poyavlenie zakrytogo anglijskogo sada srednevekovogo
iskusstva, neveroyatnoe tomlenie, simvolicheski izobrazhennoe v etih
stranstvuyushchih vsadnikah, pohishchennyh krasavicah, drakonah i volshebnikah,
Tristane, Merline i Lanselote...
- Vse eto chepuha, - skazal Bresli. - Otdel'nye mesta, ponimaete, Devid.
Lish' to, chto neobhodimo. CHto navodit na mysl'. Tochnee - stimuliruet. -
Potom on pereklyuchilsya na Mariyu Francuzskuyu i "|lidyuka". - Horoshaya skazka,
chert poberi. Prochel neskol'ko raz. Kak zvali etogo moshennika-shvejcarca?
YUng, da? Pohozhe na ego shtuchki. Arhetipy i vse takoe.
SHedshie vperedi devushki svernuli na bokovuyu, bolee uzkuyu i tenistuyu
dorogu. Bresli i Devid otstavali ot nih shagov na sorok. Starik vzmahnul
trost'yu.
- K primeru, vot eti devicy. Pryamo iz "|lidyuka".
On prinyalsya pereskazyvat' soderzhanie. No v ego stenograficheskom
izlozhenii proizvedenie napominalo skoree fars v duhe Noela Kauarda, chem
prekrasnuyu srednevekovuyu legendu ob obmanutoj lyubvi, i, slushaya ego, Devid
neskol'ko raz podavlyal ulybku. Da i vneshnost' devushek (Urodka - v krasnoj
rubashke, chernyh bumazhnyh shtanah i sapozhkah-vellingtonah, Mysh' - v
temno-zelenoj vyazanoj fufajke - teper' Devid zametil, chto ona ne vsegda
prenebregaet byustgal'terom, - i v svetlyh dzhinsah) ne pomogala ulovit'
shodstvo s geroinyami "|lidyuka". Devid vse bol'she i bol'she ubezhdalsya v
pravote Myshi: beda starika v tom, chto on tolkom ne umeet vyrazhat' svoi
mysli slovami. CHego by on ni kasalsya v razgovore, vse priobretalo v ego
ustah esli ne poshlyj, to obyazatel'no iskazhennyj smysl. Slushaya ego, nado
bylo vse vremya pomnit', kak on peredaet svoi chuvstva s pomoshch'yu kisti, -
raznica poluchalas' gromadnaya. Iskusstvo sozdavalo predstavlenie o cheloveke
vpechatlitel'nom i slozhnom, chego nikak nel'zya bylo predpolozhit' po ego
rechi. Hotya takoe sravnenie i obidelo by ego, on otchasti napominal
staromodnogo chlena Korolevskoj akademii, gorazdo bolee sklonnogo vystupat'
v roli izyashchnoj opory otzhivshego obshchestva, chem pobornika ser'eznogo
iskusstva. V etom, ochevidno, i zaklyuchalas' odna iz glavnyh prichin ego
postoyannogo samoizgnaniya: starik, konechno, ponimal, chto ego osoba uzhe ne
budet imet' vesa v Velikobritanii semidesyatyh godov. Sohranit' svoyu
reputaciyu on mozhet, tol'ko ostavayas' zdes'. Razumeetsya, ni odno iz etih
nablyudenij nel'zya vklyuchat' vo vstupitel'nuyu stat'yu, no Devid nahodil ih
ves'ma interesnymi. U starika, kak i u etogo lesa, byli svoi drevnie
tajny.
Devushki ostanovilis', podzhidaya muzhchin. Oni ne znali tochno, v kakom
meste nado svorachivat' v les, chtoby popast' na prud, gde namechalos'
ustroit' piknik. Poiskali dub s krasnym mazkom na stvole. Mysh' reshila, chto
oni uzhe propustili ego, no starik velel idti dal'she - i pravil'no sdelal:
shagov cherez sto oni uvideli etot dub i, sojdya s dorogi, stali probirat'sya
mezhdu derev'yami po otlogomu sklonu. Skoro podlesok sdelalsya gushche, vperedi
sverknula poloska vody, a eshche cherez neskol'ko minut oni vyshli na porosshij
travoj bereg etang [pruda (franc.)]. Vodoem etot skoree pohodil na
nebol'shoe ozero, chem na prud: chetyresta yardov, esli ne bol'she, shiriny v
tom meste, gde oni ostanovilis', a vpravo i vlevo ot nih tyanulas'
izognutaya liniya berega. Posredi pruda plavalo s desyatok dikih utok. Pochti
vplotnuyu k vode podstupal les, vokrug - nikakih priznakov zhil'ya; gladkaya,
kak zerkalo, voda golubela pod yasnym sentyabr'skim nebom. Ugolok etot
pokazalsya Devidu znakomym, deja vu [uzhe vidennym (franc.)]. Bresli
izobrazil ego na dvuh polotnah, poyavivshihsya v poslednie gody.
Ocharovatel'noe mesto, chudom sohranivshee netronutyj vid.
Oni raspolozhilis' v negustoj teni odinokoj pihty. Razlozhili shezlong, i
Bresli s dovol'nym vidom totchas zhe opustilsya v nego i vytyanul nogi; potom
poprosil postavit' spinku v vertikal'noe polozhenie.
- Nu, davajte, devushki. Snimajte bryuki - i kupat'sya.
Urodka posmotrela na Devida i otvela glaza v storonu.
- My stesnyaemsya.
- A vy, Devid, ne hotite poplavat'? S nimi za kompaniyu?
Devid posmotrel voprositel'no na Mysh', no ta sklonila golovu nad
korzinami. Predlozhenie oshelomilo ego svoej neozhidannost'yu. O tom, chto
budet kupanie, ego ne preduprezhdali.
- Nu chto zh... mozhet byt', potom?
- Vot vidish', - skazala Urodka.
- U tebya, mozhet, krovotechenie?
- O Genri. Radi boga.
- On zhenatyj, milaya. Vidal vse vashi prelesti.
Mysh' podnyala golovu i brosila na Devida ne to vinovatyj, ne to
nasmeshlivyj vzglyad.
- Kupal'nye kostyumy schitayutsya neetichnymi. Oni delayut nas eshche bolee
nesnosnymi, chem obychno.
Ona smyagchila izdevku ulybkoj, obrashchennoj k stariku. Devid probormotal:
- Razumeetsya.
Mysh' posmotrela na Urodku.
- Pojdem na otmel', |nn. Tam dno tverzhe. - Ona dostala iz korziny
polotence i poshla, no teper' Urodka vrode by zastesnyalas'. Ona brosila
nepriyaznennyj vzglyad na muzhchin.
- K tomu zhe starym lyubitelyam udobnee podsmatrivat' za ptichkami.
Starik zahohotal, ona pokazala emu yazyk. Potom vse zhe vzyala polotence i
zashagala sledom za podrugoj.
- Sadites', drug moj. |to ona vas durachit. Nichego ona ne stesnyaetsya.
Devid sel na zhestkuyu osennyuyu travu. Scena kupaniya budto special'no byla
pridumana, chtoby prodemonstrirovat' pered nim ispytaniya, kotorym ih
podvergayut, hotya proshedshij vecher i bez togo, kazhetsya, byl dostatochno
naglyadnoj demonstraciej. Emu kazalos', chto devushki vstupili v malen'kij
sgovor: a teper', mol, nasha ochered' tebya shokirovat'. Otmel' - uzkij,
porosshij travoj mys - vrezalas' v vodnuyu glad' pruda yardov na shest'desyat.
Kak tol'ko devushki poshli po nej, utki s pleskom vzleteli, sdelali bol'shoj
krug nad prudom i skrylis' za kronami derev'ev. Na krayu otmeli devushki
ostanovilis', i Mysh' stala razdevat'sya. Snyav fufajku, ona vyvernula ee
licevoj storonoj naruzhu i brosila na travu. Potom rasstegnula byustgal'ter.
Urodka pokosilas' v storonu Devida i Bresli, potom skinula sapogi i
spustila odnu iz lyamok, na kotoryh derzhalis' shtany. Mysh' tem vremenem
snyala dzhinsy vmeste s trusikami, razdelila ih i, polozhiv ryadom s fufajkoj
i byustgal'terom, voshla v vodu. Razdelas' i Urodka. Pered tem kak
posledovat' za podrugoj, ona povernulas' k muzhchinam licom i, raskinuv ruki
v storony, sdelala nelepoe, vyzyvayushchee dvizhenie, kak vo vremya striptiza.
Starik snova zahohotal i kosnulsya trost'yu plecha Devida. On sidel na svoem
trone, pohozhij na sultana, lyubuyushchegosya obnazhennymi figurami molodyh
rabyn'. Kogda oni prodvigalis' po otlogomu dnu k seredine pruda, ih
zagorelye spiny chetko vydelyalis' na fone lazurnoj vody. Potom Mysh' rezkim
dvizheniem okunulas' i poplyla krolem. Plavala ona dovol'no horosho. Urodka
vela sebya ostorozhnee, boyas' zamochit' svoi dragocennye melko zavitye
volosy; nakonec, vse tak zhe ostorozhno, ona pogruzilas' v vodu i medlenno
poplyla brassom.
- ZHal', chto vy zhenaty, - skazal Bresli. - Im nuzhen krepkij muzhik.
Vo vremya lencha Devid pochuvstvoval sebya gorazdo uverennej. Da i naprasno
on konfuzilsya. Esli by, k primeru, zdes' byla Bet... Oni s nej i sami
kupalis' golyshom, kogda vyezzhali za gorod, special'no iskali bezlyudnye
plyazhi. I sejchas ona ne zadumyvayas' prisoedinilas' by k devushkam.
Otchasti emu pomog starik. Poka Mysh' i Urodka kupalis', on vozobnovil
besedu, vernee, kak by dokazyvaya, chto okonchatel'no raskaivaetsya, stal
rassprashivat' Devida o nem samom. Ne o tom, kak i chto on pishet - etih
voprosov starik yavno izbegal, - a o tom, kak popal "na etu stezyu", - o ego
zhizni, o roditelyah, o Bet i ih detyah. Dazhe vyrazil zhelanie prinyat' u sebya
vse semejstvo: privezite kak-nibud' zhenu i dochek, hochu poznakomit'sya,
lyublyu malen'kih devchushek... Devidu, ne lishennomu tshcheslaviya, eto
priglashenie pol'stilo. To, chto proizoshlo vchera posle uzhina, - hotya eto i
bylo postavleno po doroge syuda v kontekst srednevekov'ya - bylo dlya nego
sushchej mukoj. Teper' sovershenno yasno, chto ispytanie on vyderzhal; ostavalos'
vyyasnit', kakuyu rol', pomimo roli sovetchicy, sygrala tut Mysh'. Ne
isklyucheno, chto, kogda starik prospalsya, ona napryamik vyskazala emu
koe-kakie istiny, napomniv pri etom, chto ego reputaciya, pust' nenadolgo,
otchasti v rukah Devida.
Tem vremenem devushki vylezli iz vody, vyterlis' polotencami i legli
ryadyshkom na myse. Ispytanie, kotoromu Devida podvergli, bylo kak podvodnyj
rif; i teper', minovav opasnuyu zonu, on pochuvstvoval sebya v tihoj lagune.
Eshche odno napominanie - na etot raz o Gogene: korichnevye grudi i sad |dema.
Kak udivitel'no estestvenno vpisyvayutsya v Kotmine i v ego zhiznennyj uklad
takie momenty - chutochku mificheskie i nepodvlastnye vremeni. Nesovremennye.
A vot nastal i eshche odin takoj moment. Devushki vstali. To li oni
peresmotreli svoe ponyatie o skromnosti, to li ne zahoteli vyslushivat'
nasmeshki starika, tol'ko s otmeli vozvrashchalis' razdetymi, nesya odezhdu v
rukah. Pri etom oni ne vykazyvali nikakogo smushcheniya; v ih manere
ugadyvalos' nekotoroe shodstvo s narochitym, neveroyatnym bezrazlichiem
obitatelej nudistskoj kolonii.
- |j, my est' hotim, - skazala Urodka.
Bez odezhdy ona eshche bol'she pohodila na mal'chishku. Devushki opustilis' na
koleni i stali raspakovyvat' korziny s pripasami, a Devid pomog Bresli
peredvinut'sya poblizhe k krayu teni. Gogen ischez, ustupiv mesto Mane.
Nemnogo pogodya, vo vremya edy, obnazhennye tela devushek uzhe stali
kazat'sya chem-to vpolne estestvennym. Na starika oni tozhe podejstvovali
umirotvoryayushche. On uzhe ne govoril nepristojnostej, na lice ego poyavilos'
spokojnoe, ublagotvorennoe, kak u yazycheskogo bozhka, vyrazhenie. Appetitnye
francuzskie bulki, korobochki s pirozhnymi, kotorye devushki privezli iz
Plelana... vina ne bylo: starik pil mineral'nuyu vodu "vishi", devushki -
moloko, Devidu dali butylku piva. Urodka sidela po-turecki. Bylo v ee
oblike chto-to negroidnoe, aborigennoe, germafroditnoe (vozmozhno,
ekzoticheskaya pricheska i ochen' smuglaya kozha). Nechto takoe, chto prodolzhalo
ottalkivat' Devida psihologicheski, hotya on i ne vpolne soznaval, chto
imenno... No esli Mysh' opredelenno nachala proyavlyat' svoego roda razumnoe
miloserdie, to na povedenii Urodki lezhala pechat' bezdumiya, kakoj-to
porochnosti. Hotya ona i ne otpuskala dvusmyslennyh shutochek, vidno bylo, chto
sobstvennaya nagota v prisutstvii muzhchin i vozbuzhdaet ee, i zabavlyaet.
Primenitel'no k drugim lyudyam eto prinyato nazyvat' "umeniem vesti sebya",
primenitel'no zhe k nej, pri ee legko ugadyvaemoj iskushennosti, eto bylo
chto-to drugoe - ne moral'noe sovrashchenie, konechno, a kak by namek na to,
chto Devid poluchaet nechto zadarom, i eto sovpadalo s ego oshchushcheniem, chto on
dolzhen eshche pokazat' ej, chego stoit. Ego prisutstvie prodolzhalo nemnogo ej
dokuchat'. Devid ne predstavlyal sebe, chto eshche mozhno uznat' o nej, krome
togo, chto ona naglovata, chutochku sklonna k narcissizmu i vedet
opredelennyj obraz zhizni, prikryvaya im zhiznennye neudachi. Ona yavno
sushchestvovala za schet uravnoveshennosti i iskrennosti svoej podrugi i mogla
pohvastat'sya lish' tem, chto ee zdes' terpyat.
Ottalkivala ona Devida i svoimi fizicheskimi dannymi. Mysh', pri vsej
hrupkosti, obladala bolee zhenstvennoj figuroj (dlinnye nogi, nebol'shie,
uprugie grudi). Ona sidela naprotiv Devida, podobrav pod sebya nogi,
upershis' rukoj v zemlyu. On podsteregal udobnyj moment, chtoby ukradkoj
oglyadyvat' ee telo, kogda ona otvorachivalas', dostavaya chto-nibud' iz
korziny. Ih beseda kasalas' dovol'no banal'nyh tem, i snova v soznanii
Devida zamayachil prizrak supruzheskoj nevernosti - ne to chtoby on ob etom
vser'ez podumal, no esli by on ne byl zhenat, esli by Bet... Inymi slovami,
Bet prisushchi izvestnye nedostatki: ona ne vsegda ponimaet ego, slishkom
praktichna v zhitejskih delah, a vot Mysh', eta priyatno sderzhannaya i v to zhe
vremya otkrytaya molodaya zhenshchina, hozyajka polozheniya (Devid obnaruzhil v nej
to, k chemu stremilsya v svoem tvorchestve: sochetanie nepredubezhdennosti s
pryamotoj), ne stala by ih demonstrirovat' i, uzh vo vsyakom sluchae, imi
pol'zovat'sya - slishkom ona dlya etogo umna. Net, Devid ne razlyubil Bet, on
byl dovolen, chto posle Kotmine oni vstretyatsya i provedut vremya vo Francii
odni, bez detej (v etom skryvalos' molchalivoe soglasie Bet na materinstvo
- soglasie imet' tret'ego rebenka, na etot raz syna)... no iskushenie vse
zhe bylo. A pochemu by i net - vot tol'ko by on ne byl tem, chto on est', da
k tomu zhe esli by emu predlozhili... slovom, takaya vozmozhnost' nachisto
isklyuchalas' ili byla krajne gadatel'na.
Kozha Myshi v mestah, osveshchennyh solncem, otlivala bronzoj, tam zhe, gde
na nee lozhilas' ten', kazalas' matovoj, no bolee nezhnoj. Soski, linii
podmyshechnyh vpadin. SHram na odnom iz pal'cev nogi. Sputannye podsyhayushchie
solomennye volosy i miniatyurnost', izyashchestvo linij v duhe Quattrocento
[chetyrnadcatogo veka (ital.)] (ee odezhda i eti dlinnye yubki, kotorye ona
nosila, sozdavali obmanchivoe vpechatlenie) rezko kontrastirovali s zhivotnym
nachalom, kotoroe prisutstvovalo v nej. Ona sidela k nemu bokom, licom k
prudu, i chistila yabloko, potom protyanula odnu chetvertushku stariku, druguyu
- Devidu. Bezukoriznennaya i volnuyushchaya chistota.
Dlya Genri nastupilo vremya siesty. Urodka vstala i opustila spinku
shezlonga. Potom skol'znula na koleni i chto-to shepnula stariku na uho. Tot
protyanul ruku, obnyal ee za taliyu, medlenno peredvinul ruku k plechu i
privlek devushku k sebe; ona naklonilas' i kosnulas' gubami ego gub. On
slozhil ruki na zhivote, a ona prikryla emu glaza krasnym platkom. Krasivo
ocherchennyj rot, rozovaya lukovica nosa. Devushka vstala, nenadolgo zaderzhala
na nem vzglyad i, povernuvshis' k Devidu i Myshi, skorchila zabavnuyu grimasu.
Mysh' ulybnulas' Devidu i skazala:
- Svobodnoe vremya. Teper' luchshe otojti podal'she, chtob ne meshat' emu.
Oni vstali. Devushki vzyali polotenca, a Urodka vytashchila iz korziny svoyu
knigu, zatem vse oni otpravilis' na otmel', nahodivshuyusya shagah v tridcati,
vne slyshimosti starika. Devushki postelili polotenca i rastyanulis' na
zhivote, nogami k vode, podperev podborodki rukami. Devid snachala sel futah
v pyati-shesti ot nih, a potom prileg, opershis' na lokot'. Pochemu-to sovsem
nekstati vspomnilas' kartina: dva malysha slushayut elizavetinskogo moryaka.
On vzglyanul na oblozhku knigi, kotoruyu chitala Urodka: "Mag". Naverno,
astrologiya, chto zhe eshche mozhet interesovat' ee. No ona vdrug posmotrela na
nego s ulybkoj i sprosila:
- ZHaleete, chto priehali?
- Net, chto vy.
- Diana rasskazala mne. O vcherashnem vechere. Izvinite. YA predvidela, chem
eto konchitsya, i ne mogla usidet'.
On ulybnulsya.
- YA i sam poprosil by razresheniya ujti, esli by znal zaranee.
Urodka pocelovala dva pal'ca i tronula imi plecho Myshi.
- Bednyazhka Di. YA vsegda predostavlyayu eto ej.
Bednyazhka Di ulybnulas' i opustila glaza. Devid sprosil:
- Skol'ko zhe, vy dumaete, sumeete eshche zdes' proderzhat'sya?
Urodka ravnodushno kivnula na Mysh': pust', mol, ona otvechaet. Ta
peredernula plechami.
- YA ne dumayu o budushchem.
- Kak byvshij prepodavatel' zhivopisi...
- YA znayu.
Urodka snova sostroila Devidu grimasu.
- Odnogo zdravogo smysla tut malo.
- Ne v etom delo, - skazala Mysh'.
- Trudno rasstavat'sya?
- Ochevidno, delo v sluchae. Znaete, kak eto byvaet. Syuda menya sluchaj
privel, on zhe i uvedet.
- Kakim obrazom on vas privel?
Ona vzglyanula na Urodku - ne bez ironii.
- Nu davaj, rasskazhi emu.
- Ochen' uzh glupaya istoriya. - Mysh' otvela glaza v storonu.
Devid probormotal:
- YA ves' vnimanie.
Mysh' vynula ruku iz-pod podborodka i vytyanula travinku; grudi ee byli v
teni; ona pozhala plechami.
- Letom proshlogo goda. V avguste. YA byla zdes', vo Francii, s odnim
drugom. Tozhe student, skul'ptor. On uvlekalsya epohoj neolita, i my
probiralis' na poputnyh mashinah v Karnak. - Ona vzglyanula na Devida. -
Allei mengirov? Po chistoj sluchajnosti nedaleko ot Renna, na shosse dvadcat'
chetyre, nas podobral shkol'nyj uchitel' iz Plormelya. Pryamo na doroge. My
skazali emu, chto my anglijskie studenty, izuchaem iskusstvo, a on rasskazal
nam o Genri. Razumeetsya, nam eto imya bylo znakomo, ya dazhe znala, chto on
zhivet gde-to zdes', v Bretani. - Ona chut' povernulas', pripodnyav bedro.
Vpadina na spine, nezhnye zagorelye shcheki. Ona tryahnula golovoj. - Tut nam
prishla v golovu sumasbrodnaya mysl' poehat' k nemu neproshenymi gostyami.
Raskinuli palatki v Pemponskom lesu. Nautro, chasov v odinnadcat',
nagryanuli k Genri. Pritvorilis', budto ne zametili nadpisi na vorotah.
Dumali, nam dadut pinka, i pochti ne oshiblis'. No my fontanirovali kak
oderzhimye. Do chego my obozhaem ego raboty. Kak oni vdohnovlyayut vse nashe
pokolenie. I tak dalee. On vdrug poveril, i kak tol'ko u nas hvatilo
duhu... slovom, vy ponimaete. Vse eto proishodilo u vhoda. On vpustil nas
i povel po domu. Kartiny v dlinnom zale. My zhe s trudom uderzhivalis' ot
smeha. |ta ego manera govorit'... on kazhetsya takim starym chudakom. - Mysh'
vytyanula ruki na trave, posmotrela na nih. - Potom masterskaya. YA ponyala,
chem on zanimaetsya. Naverno, i u vas vchera bylo takoe zhe chuvstvo. YA
oshalela. Kak budto v drugoj mir popala. - Ona snova podperla podborodok i
ustavilas' na derev'ya. - Tri goda vdalblivayut tebe, kak nado pravil'no
pisat'. I chem dol'she uchish'sya, tem men'she znaesh'. I vdrug vstrechaesh' etakij
nelepyj staryj meshok s kostyami i vidish', chto on delaet vse naoborot. I vse
tvoi malen'kie pobedy i dostizheniya okazyvayutsya nichtozhnymi. Vy uzh izvinite,
- bystro progovorila ona. - YA vovse ne hochu etim skazat', chto i u vas
dolzhno byt' takoe zhe chuvstvo. No u menya ono bylo.
- Nu chto vy. YA vpolne vas ponimayu.
Ona ulybnulas'.
- A ne dolzhny by. Vy zhe mnogo, mnogo luchshe.
- Somnevayus', chto eto tak, no ne v etom delo.
- Vot, sobstvenno, i vse. Esli ne schitat' konca etoj istorii. Tom poshel
za fotoapparatom - my ostavili svoi ryukzaki za dver'yu. Genri skazal mne,
chto ya ochen' privlekatel'naya "devchurka": zhal', deskat', chto on nedostatochno
molod. YA zasmeyalas' i pozhalela, chto slishkom moloda. A on vdrug vzyal moi
ruki v svoi i stal celovat'. Dovol'no staromodno. I tak neozhidanno.
Vernulsya Tom i sdelal neskol'ko snimkov. Genri vdrug sprosil, ne ostanemsya
li my poobedat'. No my reshili, chto eto lish' krasivyj zhest s ego storony i
nam sleduet otkazat'sya. Glupo. On nikogda ne delaet krasivyh zhestov. Esli
ne presleduet kakoj-nibud' celi. Pozhaluj, ob etoj celi ya uzhe nachala
dogadyvat'sya - po ego glazam. Da i Tomu, naskol'ko ya ponimala, hotelos'
ehat' dal'she. Odnim slovom, vse konchilos' ochen' ploho. Znaete, kak eto
byvaet: otvorachivaesh'sya ot cheloveka, dumaya, chto on dlya tebya - nichto, a
potom obnaruzhivaesh', chto eto ne tak; tol'ko pozdno obnaruzhivaesh'. - Ona
brosila kosoj vzglyad v storonu pihty. - Dumayu, on ponyal togda, chto my
prosto durachilis'. CHto v dejstvitel'nosti on sovsem nas ne interesoval. V
kakoj-to mere eto byla pravda. Dlya nas on byl vsego lish' gromkoe imya.
Takaya glupost'. Pogonya za znamenitostyami. - Mysh' pomolchala. - Stranno.
Dazhe posle uhoda ya chuvstvovala sebya nelovko. Mne hotelos' vernut'sya.
S minutu ona molchala. Urodka opustila lokti na zemlyu i povernula lico k
podruge.
- Proshlo dva semestra - devyat' mesyacev; mne v Londone bylo ochen'
tosklivo. S Tomom vse konchilos'. YA chuvstvovala, chto kolledzh mne nichego ne
daet. No kolledzh byl tut ni pri chem. Delo bylo vo mne samoj. - Ona snova
vytyanula travinku. - Kogda vstrechaesh'sya so znamenitost'yu, to i na
tvorchestvo etogo cheloveka nachinaesh' smotret' po-novomu. Ono uzhe ne
ostaetsya nezamechennym. Tot avgustovskij den' ne vyhodil u menya iz golovy.
Kak grubo my oboshlis' s odinokim, v sushchnosti, chelovekom, vsya beda kotorogo
zaklyuchaetsya v tom, chto u nego ploho podveshen yazyk. Nu i... drugie mysli v
etom zhe rode. Imeyushchie otnoshenie k moej sobstvennoj rabote. Odnazhdy ya vzyala
da i napisala emu pis'mo. O sebe. Pozhalela, chto ne ostalas' togda na obed.
CHto dopustila takuyu bestaktnost'. I sprosila, ne nuzhna li emu pomoshch' po
hozyajstvu. Mozhet byt', smeshivat' kraski. CHto ugodno.
- On ne zabyl vas?
- YA poslala emu fotografii, kotorye sdelal Tom. My s Genri stoim ryadom.
- Mysh' ulybnulas' svoim myslyam. - Vot eto bylo pis'mo: ne uspela ego v
pochtovyj yashchik opustit', kak murashki po spine pobezhali - ot bezumnogo
styda. YA byla uverena, chto on ne otvetit.
- No on otvetil.
- Telegrammoj. "Horoshen'kaya devushka vsegda prigoditsya. Kogda?"
Urodka skazala:
- Milyj starikan. Pryamo byka za roga.
Mysh' pomorshchilas'.
- Priehala ya syuda s samymi naivnymi vzglyadami. Konechno, ego proshloe
bylo mne izvestno. Ego reputaciya. No ya dumala, chto spravlyus'. Budu
derzhat'sya strogo, davaya ponyat', chto gozhus' emu vo vnuchki. I uedu, esli
delo dojdet do krajnostej. - Ona opustila glaza. - No u Genri est' odno
neobyknovennoe kachestvo. Kakaya-to volshebnaya sila. Uzh ne govoryu o ego
zhivopisi. On umeet... rastvorit' v tebe vse principy. Sdelat' tak, chto oni
teryayut v tvoih glazah znachenie. Nu, naprimer, mozhet priuchit' cheloveka ne
stydit'sya svoego tela. I, naoborot, stydit'sya uslovnostej. Odnazhdy on
dovol'no udachno vyrazilsya: isklyucheniya ne podtverzhdayut pravil, oni sut'
isklyucheniya iz pravil. - Ej yavno ne hvatalo slov. Ona podnyala golovu i
ulybnulas'. - V obshchem, my nikomu ne mozhem etogo ob座asnit'. CHtoby ponyat'
eto, nado vlezt' v nashu shkuru.
Urodka skazala:
- Skoree eto pohozhe na uhod za bol'nym.
Nastupila pauza. Devid sprosil:
- A vy, |nn, kak syuda popali?
Za nee otvetila Mysh':
- Mne stalo nemnogo tyagostno. Ne s kem bylo slovom peremolvit'sya. V
Lidse my vmeste snimali kvartiru. Potom ne teryali drug druga iz vidu, i ya
znala, chto |nn ne ochen' nravitsya na prepodavatel'skom fakul'tete. Tak chto,
kak tol'ko ona ego zakonchila...
- YA priehala syuda na nedelyu. Ha-ha.
Vzglyanuv na ee smeshnuyu grimasu, Devid ulybnulsya.
- Zdes', po krajnej mere, interesnee, chem prepodavat' risovanie?
- I platyat bol'she.
- On mozhet sebe eto pozvolit'.
Mysh' skazala:
- Mne prihoditsya dazhe vozvrashchat' emu den'gi. U nas zhe s nim net
soglasheniya. On pryamo pachkami shvyryaet nam den'gi. Sto funtov. Dvesti. Kogda
my byvaem s nim v Renne, to boimsya na vitriny smotret'. On vse poryvaetsya
chto-nibud' nam kupit'.
- V sushchnosti, on dobryj chelovek, - skazala Urodka. I perevernulas' na
spinu. Pochti mal'chishech'ya, s temnymi soskami grud', ryzhie volosy; ona
podnyala koleno, pochesala pod nim i snova opustila nogu.
Mysh' skazala:
- V rabote on ochen' strannyj. Udivitel'no terpeliv, kogda rabotaet
kist'yu. Dazhe kogda risuet. Sama ya poroj prihozhu v yarost', esli u menya ne
poluchaetsya. Vy rvete svoi risunki? A Genri vybrasyvaet. No vsegda s
sozhaleniem. On otnositsya k svoej rabote kak k chemu-to svyashchennomu. Dazhe
kogda ne laditsya. S lyud'mi on drugoj. - Ona pomolchala, pokachala golovoj. -
A v masterskoj pochti vse vremya molchit. Tochno nemoj ili boitsya, chto slova
vse isportyat.
- Eshche by, - skazala Urodka nebesam, - slova-to on kakie upotreblyaet. -
I, podrazhaya golosu starika, proiznesla: - "U tebya, mozhet, krovotechenie?"
|to chto takoe, ya vas sprashivayu? - I vytyanula ruki vverh, slovno ottalkivaya
ot sebya dazhe samo vospominanie.
- Dlya nego eto vrode kompensacii.
Urodka shchelknula yazykom v znak soglasiya.
- Znayu. Bednyj staryj ublyudok. Dlya nego eto, pravo, dolzhno byt' uzhasno.
- Ona povernulas' na bok i vzglyanula na Mysh'. - Stranno, pravda, Di? Ego
vse eshche interesuet seks - hot' i po-smeshnomu, po-starikovski. - Ona
posmotrela na Devida. - Znaete, kogda ya vpervye... vspominaesh' bolvanov
svoego vozrasta i vse prochee. No on byl, konechno, ekstra-klass. V
molodosti... da, kstati, o gospodi, poslushali by vy, chto on rasskazyvaet.
- Ona snova sostroila Devidu grimasu. - O dobryh staryh vremenah. CHto on
nam tut kak-to vecherom rasskazyval, Di?
- Gluposti. Prosto sochinyal.
- Ochen', chert poberi, nadeyus', chto eto tak.
Mysh' skazala:
- |to byl kontakt. Ne seks. Vospominaniya. CHelovecheskaya storona
otnoshenij. Vot chto on pytalsya nam skazat' v tot vecher.
Devid ulovil raznicu mezhdu devushkami. Odna iz nih hotela zatushevat'
seksual'nuyu storonu ih zhizni, drugaya napominala o nej. Emu vdrug prishlo v
golovu, chto Urodka pol'zuetsya ego prisutstviem, chtoby podcherknut' nalichie
rashozhdenij s podrugoj, i tut on byl na ee storone.
- Dolzhno byt', ekonomka i ee muzh - lyudi shirokih vzglyadov.
Mysh' opustila glaza.
- Tol'ko nikomu, pozhalujsta, ne govorite, no znaete li vy, gde byl
ZHan-P'er v konce sorokovyh - nachale pyatidesyatyh godov?
Devid pokachal golovoj.
- V tyur'me. Za ubijstvo.
- Bozhe milostivyj.
- Ubil otca. Semejnaya ssora iz-za zemli. Francuzskie krest'yane. V sorok
shestom godu, kogda Genri vernulsya v Parizh, on vzyal Matil'du v prislugi. O
tom, chto sluchilos' s ZHan-P'erom, on znal. Mne Matil'da skazala. V ih
glazah Genri bezuprechen. On ne otvernulsya ot nih.
Urodka fyrknula.
- I dazhe povernulsya k nim. K Matil'de.
Mysh' voprositel'no posmotrela na Devida.
- Pomnite dovol'no gruznuyu naturshchicu v nekotoryh ego pervyh
poslevoennyh rabotah?
- O gospodi. Nikogda by ne podumal.
- Dazhe Matil'da ne lyubit ob etom vspominat' Tol'ko govorit, chto "ms'e
Anri" vnushil ej veru v zhizn'. Nauchil zhdat', govorit. Krome togo, ona
edinstvennaya, na kogo Genri nikogda, nu nikogda ne povyshal golosa. Odnazhdy
za uzhinom on razozlilsya za chto-to na |nn. I ushel na kuhnyu. CHerez pyat'
minut vhozhu tuda. On - tam. Est za odnim stolom s Matil'doj i slushaet, kak
ona chitaet vsluh pis'mo ot sestry. Tochno svyashchennik so svoej lyubimoj
prihozhankoj. - Mysh' ulybnulas'. - Dazhe prirevnovat' mozhno.
- A vas on risuet?
- Ruka u nego stala tryastis'. Est' odin portret |nn. Prekrasnyj
sharzhevyj risunok. Pomnite znamenituyu Ivettu Gil'ber na afishe Lotreka? Tak
eto - parodiya na nee.
Urodka, slovno grebnem, provela pal'cami po svoim melko zavitym
volosam.
- I narisoval tak bystro. Vsego za polminuty. Nu samoe bol'shee za
minutu, verno, Di? Fantastika. CHestnoe slovo.
Ona snova legla na zhivot i podperla rukami podborodok. Nogti u nee byli
temno-krasnye.
Mysh' opyat' s lyubopytstvom vzglyanula na Devida.
- Govoril on s vami o vashem ocherke?
- Skazal tol'ko, chto ne znaet upomyanutyh mnoyu imen. Za isklyucheniem
Pizanello.
- Ne ver'te. U nego neveroyatnaya pamyat' na polotna. YA sohranila
nekotorye ego risunki. Kogda on pytaetsya rasskazat' o ch'ej-to kartine, a ya
ne ponimayu, kotoruyu on imeet v vidu, to on inogda izobrazhaet ee na bumage.
Kak |nn govorila. Molnienosno. Vplot' do malejshej detali.
- |to zvuchit obodryayushche.
- On nikogda ne soglasilsya by na vashe uchastie v podgotovke knigi, esli
by vy ne byli tak blizki k istine.
- A ya uzhe nachal nedoumevat'.
- On vsegda znaet, chto delaet. Luchshe, chem vy dumaete. Dazhe kogda vedet
sebya vozmutitel'no. Odnazhdy - |nn togda eshche ne bylo s nami - ya povezla ego
v Renn posmotret' "Smert' v Venecii". Dumala, emu ponravitsya. Hotya by kak
zrelishche. Pervye dvadcat' minut on vel sebya smirno. Potom poyavlyaetsya na
ekrane angelopodobnyj mal'chik. V sleduyushchij raz, kogda on poyavilsya, Genri
govorit: "Kakaya milen'kaya Devchurka. Ona vo mnogih kartinah snimalas'?"
Devid rassmeyalsya. V ee glazah tozhe zaiskrilsya smeh. Ser'eznost' s lica
soshla, ona uzhe ne kazalas' starshe svoih let.
- Vy ne predstavlyaete, kakoj on nevozmozhnyj. Nachal sporit' so mnoj o
tom, mal'chik eto ili devochka. Vo ves' golos. Po-anglijski, konechno. Potom
stal rasprostranyat'sya o mal'chikah-pederastah i sovremennom dekadanse.
Zriteli vokrug nas zashikali. A on vstupil s nimi v perebranku -
po-francuzski. Ne znal, govorit, chto v Renne stol'ko gomikov. V konce
koncov, - Mysh' pristavila palec k visku, - razrazilsya skandal. Mne
prishlos' uvesti ego, poka ne vyzvali policiyu. Vsyu dorogu, poka my ehali
domoj, on ubezhdal menya, chto "kinema", kak on nazyvaet kino, nachalos' s
prihoda i konchilos' uhodom Duglasa Ferbenksa i Meri Pikford. Neprohodimoe
upryamstvo. Za poslednie dvadcat' let i desyati fil'mov ne posmotrel. No uzhe
vse znaet. Tak zhe, kak vchera vecherom s vami. CHem ubeditel'nee vashi
argumenty, tem men'she on vas slushaet.
- Razygryvaet spektakl'?
- |to takoj svoeobraznyj stil'. V nem est' chto-to iskrennee. Slovno on
hochet skazat': "YA ne snizojdu do tvoego vozrasta. YA star, hochu byt' samim
soboj i ponimat' tebya ne zhelayu".
Urodka skazala:
- K primeru, kak on razgovarivaet. Ne perestaet nazyvat' menya gulyashchej
devkoj. YA smeyus', govoryu emu: "Genri, gulyashchie devki perevelis' vmeste s
korsetami i pantalonami". Kuda tam. On ot etogo tol'ko v eshche bol'shij razh
vhodit, pravda, Di?
- Odnako vyhodki eti ne takie uzh bessmyslennye, kak kazhetsya. On hochet,
chtoby my videli v nem chto-to smeshnoe. Vernee - nenavistnoe.
- CHtoby proshchali emu ego slabosti.
Nastupilo molchanie. Solnce, hotya i osennee, pripekalo. Babochka-admiral,
besshumno mahaya krylyshkami, povisla nad izgibom spiny Myshi. Devid znal, chto
u nih sejchas na dushe: toska po dobrym starym vremenam v hudozhestvennom
kolledzhe; zhelanie pootkrovennichat', pozhalovat'sya na sud'bu, ispytat'
chelovekolyubie uchitelya, proverit' ego gotovnost' k sochuvstviyu, ne prosto
ispovedat'sya, a uslyshat' slova utesheniya.
Mysh' zagovorila, obrashchayas' k trave:
- Nadeyus', vas eto ne shokiruet.
- YA voshishchen tem, kak razumno vy o nem sudite.
- Vot v etom-to my poroj i somnevaemsya. - I dobavila: - A vdrug my
opravdyvaem klichki, kotorye on nam dal?
Devid ulybnulsya.
- Po-moemu, vy daleko ne robkogo desyatka.
- Esli ne schitat' togo, chto ya sbezhala.
- No vy zhe govorili, chto zdes' bol'she uznaete.
- O zhizni - da, no...
- No ne v tvorcheskom plane?
- Starayus' nachat' vse snachala. Eshche ne znayu.
- Znachit, dejstvuete ne po-myshinomu.
Urodka skazala:
- A mne naplevat'. Uzh luchshe srazhat'sya so starikom Genri, chem s soroka
bolvanami v shkole.
Mysh' ulybnulas', a Urodka podtolknula ee plechom.
- Tebe-to chto. - Ona vzglyanula na Devida. - Skazat' po chesti, ya zhila
chert znaet kak. V studencheskie gody. Narkotiki. Pravda, ne samye sil'nye.
Nu vy ponimaete. Spala s kem popalo. Di znaet, s kakimi podonkami ya
putalas'. Pravda. - Ona tolknula nogoj nogu podrugi. - Ved' tak, Di? -
Mysh' kivnula. Urodka posmotrela mimo Devida - tuda, gde spal starik. - S
nim ya hot' ne chuvstvuyu sebya potaskuhoj. |tot po krajnej mere cenit menya.
Nikogda ne zabudu odnogo tipa. On byl prosto... nu, ponimaete, bol'shaya
shishka. I znaete, chto on mne govoril? - Devid otricatel'no pokachal golovoj.
- "Pochemu ty takaya toshchaya?" CHestnoe slovo, kak podumayu, chego ya tol'ko ne
perezhila. A etot bednyaga Genri smotrit na menya so slezami blagodarnosti,
kogda u nego poluchaetsya. - Ona potupilas', budto spohvativshis', chto
slishkom uzh razotkrovennichalas', potom vdrug usmehnulas' i posmotrela na
Devida. - Mozhete sostavit' sebe sostoyanie v "N'yus of zi uorld" ["Vesti so
vsego sveta" - hronikal'nyj zhurnal'chik sensacionnogo tipa].
- Dumayu, chto prava na avtorstvo prinadlezhat vam.
Ona pristal'no posmotrela na nego, v ee vzglyade mel'knuli vopros i
nasmeshka odnovremenno. U nee byli temno-karie glaza - samoe
privlekatel'noe v ee malen'kom lichike. Oni vydavali pryamotu haraktera i s
blizkogo rasstoyaniya kazalis' nezhnymi. Tol'ko teper', za sorok minut
razgovora, Devid ponyal, chto uznaet o nej koe-chto novoe. Za grubovatost'yu
ee rechi ugadyvalis' blagoraspolozhenie i iskrennost', ne vrozhdennaya
iskrennost' Myshi, vyrosshej v vol'nodumnoj burzhuaznoj srede i obladayushchej
neplohim umom i nesomnennym talantom, a iskrennost' predstavitel'nicy
trudovogo lyuda, priobretennaya dorogoj cenoj, cenoj "zhizni chert znaet kak".
Teper' ponyatny byli ih druzhba i vzaimootnosheniya: oni ne tol'ko povtoryali,
no i dopolnyali drug druga. Vozmozhno, takoe vpechatlenie skladyvalos'
blagodarya ih nagote, solncu, vode, tihim golosam, molchalivoj gladi
zateryannogo pruda; on chuvstvoval, kak tainstvennye uzy vse krepche i krepche
svyazyvayut ego s etimi tremya chuzhimi lyud'mi, tochno on znal ih ne dvadcat'
chetyre chasa, a gorazdo dol'she; te zhe, kogo on znal, za eto vremya kak-to
poblekli i ischezli s ego gorizonta. Real'no sushchestvoval lish' den'
segodnyashnij, a vcherashnij i zavtrashnij dni prevratilis' v mify. I eshche bylo
oshchushchenie sobstvennoj isklyuchitel'nosti; kazalos' pochti nepostizhimym, chto on
zhivet v toj srede, v tu epohu, kotorye dopuskayut stol' bystroe razvitie
sobytij; kogda, vyrazhayas' bolee banal'no, cheloveku ego professii vypadayut
takie schastlivye sluchai. CHto skazali by druz'ya, uvidev ego v takom
obshchestve? I v etu minutu on podumal o Bet.
Pod vzglyadom Urodki on otvel glaza v storonu. Nastupila korotkaya pauza.
I tut Mysh' posmotrela vokrug s nekotoroj nelovkost'yu (tozhe, vidimo,
ponimala, chto ispoved' poluchilas' chereschur otkrovennoj), potom - na
podrugu.
- Hochu eshche poplavat'.
- O'kej.
Mysh' sela spinoj k Devidu. Urodka ulybnulas'.
- Bud'te nashim gostem.
On eto predvidel i uzhe znal, kak postupit. Oglyanulsya na pihtu, v teni
kotoroj lezhal starik.
- Esli nikogo ne sprovociruyu.
Ona vysoko podnyala brovi, sdelavshis' pohozhej na Grucho Marksa.
- Razve chto nas.
Mysh' povernulas' i shlepnula ee ladon'yu po zadu. Potom vstala i poshla k
vode. Molchanie. Urodka prodolzhala lezhat', razglyadyvaya travu.
- Zrya dobro propadaet, pravda? - skazala ona, poniziv golos.
- Vidimo, ona znaet, chto delaet.
Urodka krivo usmehnulas'.
- SHutite.
Devid posmotrel na tonkij stan Myshi, pogruzhavshejsya vse glubzhe v vodu, -
nastoyashchaya Diana, tonkaya, strojnaya; vidimo, nastupila na chto-to ostroe i
shagnula v storonu.
- Vy schitaete, chto nado otsyuda uezzhat'?
- YA i zhivu-to zdes' tol'ko iz-za nee. - Ona opustila glaza. - Kak ni
stranno, no imenno ona tut lishnyaya. YA i starik Genri - my zhivem, tak
skazat', po principu: hot' den', no moj, ponimaete? My uzhe ne mozhem igrat'
v nevinnost', dazhe esli by zahoteli. A Diana - sovsem drugoe delo.
Mysh' okunulas' i poplyla.
- I ona etogo ne ponimaet?
- Skazat' po pravde - net. Glupaya ona. S umnymi devushkami eto inogda
sluchaetsya. Genri-to ona naskvoz' vidit, eto verno. Ne vidit tol'ko sebya. -
Teper' Urodka sama izbegala smotret' Devidu v glaza - ona byla chut' li ne
smushchena. - A vy by poprobovali vyzvat' ee na razgovor. Segodnya vecherom,
naprimer. Genri my ulozhim spat' poran'she. Ej nuzhen kto-nibud' so storony.
- Nu konechno. YA poprobuyu.
- O'kej. - Ona pomolchala, potom vdrug vstala i snova sela na pyatki.
Uhmyl'nulas'. - Vy ej nravites'. Govorit, chto vy zamechatel'nyj hudozhnik.
Ona tol'ko pyl' v glaza vam puskala. Vchera, kogda vy priehali.
- YA znayu, ona mne uzhe govorila.
Urodka okinula ego ocenivayushchim vzglyadom, potom podnyalas' na nogi i na
mig zastyla, tochno Venera, v stydlivoj poze.
- My ne budem smotret', - skazala ona i poshla kupat'sya.
Devid vstal, razdelsya i otpravilsya sledom. Uzhe buduchi po poyas v vode,
poravnyalsya s Urodkoj. Ta odarila ego ulybkoj i, tiho vzvizgnuv, poplyla.
Sekundu spustya on tozhe nyrnul i poplyl tuda, gde nad poverhnost'yu
vidnelas' vdaleke golova Myshi.
Pyat'yu chasami pozzhe eta zhe golova predstala ego glazam za obedennym
stolom, i teper' on uzhe ni o chem drugom ne mog dumat'. Do uzhina on videl
Mysh' tol'ko mel'kom, potomu chto ona i Urodka byli zanyaty na kuhne. K uzhinu
ona nadela chernuyu rubashku i druguyu dlinnuyu yubku, yarko-oranzhevuyu s
korichnevymi polosami - noch' i osen', - a volosy zachesala kverhu, pridav im
klassicheski elegantnyj i vmeste chutochku nebrezhnyj vid. V povedenii ee
ugadyvalos' edva zametnoe zhelanie proizvesti vpechatlenie, i eto ej
udavalos'. CHem bol'she Devid prismatrivalsya k nej, chem bol'she uznaval, tem
bol'she ona emu nravilas': ee harakter, sistema vzglyadov i vkusov, ee
zhenstvennost'. On eto ponyal i skryval. Ne tol'ko ot nee, no i ot samogo
sebya. Skryval v tom smysle, chto ne nashel eshche otveta na vopros: pochemu ona
tak stremitel'no vlekla ego k sebe, pochemu imenno takoe sochetanie
fizicheskogo i duhovnogo, sderzhannogo i otkrytogo, upravlyaemogo i
stihijnogo (on nachinal verit' tomu, chto govorila Urodka) nahodilo stol'
sil'nyj otklik v ego dushe. Strannoe delo: teplitsya v cheloveke chuvstvo, o
kotorom on dazhe ne podozrevaet, i vdrug, kak grom sredi yasnogo neba,
zahlestyvaet ego. Devidu kazalos', chto on okoldovan, plenen. On ob座asnil
eto v pervuyu ochered' otsutstviem Bet. Oni byli tak blizki, chto on utratil
predstavlenie o muzhskoj svobode i tol'ko teper' oshchutil sebya
samostoyatel'noj lichnost'yu. Vspominaya istekshij den', on ispytyval ogromnoe
naslazhdenie. Den', takoj slozhnyj i vmeste takoj prostoj, takoj nasyshchennyj
novymi vpechatleniyami i takoj primitivnyj, atavisticheskij, nepodvlastnyj
vremeni. I sverh togo on chuvstvoval, chto zdes' ego priznali, schitayut chut'
li ne svoim.
To, chto Devid vykupalsya s devushkami, pomoglo emu vojti k nim v doverie.
Potom on ponyal, chto tak imenno i dolzhen byl postupit', chtoby pokazat' sebya
molodcom v glazah Urodki i tem opravdat' bolee intellektual'nuyu Mysh',
vybravshuyu sebe takuyu podrugu. YArdah v sta ot berega on nagnal ee. Plyvya na
pochtitel'nom rasstoyanii drug ot druga, oni poboltali nemnogo o prude, o
temperature vody, o prelesti kupaniya. On zametil, chto Urodka povernula k
beregu. Bresli, kazalos', vse eshche spal. Potom i oni medlenno poplyli
obratno, po napravleniyu k huden'koj figurke, vytiravshejsya polotencem. On
vyshel iz vody vmeste s Mysh'yu; Urodka protyanula emu svoe mokroe polotence.
Solnechnyj svet, derev'ya, soznanie, chto na tebya smotryat... no esli on i
stydilsya chego-nibud', to ne prisutstviya devushek - razve chto svoej beloj
kozhi ryadom s ih zagorelymi telami.
On odelsya ne srazu, a sperva sel vozle svoej odezhdy, upershis' rukami v
zemlyu. Devushki legli, kak i prezhde, na spinu, golovoj k nemu i nogami k
vode. Bezmolvie pruda, polnoe uedinenie... Vprochem, ne sovsem - na
protivopolozhnom beregu, v samoj otdalennoj tochke, mel'knulo chto-to:
rybolov, vzmah udochki, goluboe pyatno krest'yanskoj rubahi. Devid molchal. On
ispytyval sladostnoe chuvstvo - ne vpolne osoznannoe pervobytnoe vlechenie
samca k osobyam drugogo pola, zhelanie videt' sebya v roli shejha. Narochito
broshennaya starikom fraza naschet togo, chto trebuetsya etim dvum devushkam,
navodila ego na mechtatel'nye mysli, prituplyala chuvstvo otvetstvennosti...
razvyazyvala instinkty, kotorye chelovek obychno podavlyaet v sebe. Nemnogim
bol'she dvenadcati chasov tomu nazad on pochti sbrosil ih so schetov,
perecherknul kak nechto nedostojnoe vnimaniya - i vot sejchas ubedilsya: to,
chto vo vremya piknika kazalos' ves'ma gadatel'nym, sejchas nachalo
priobretat' real'nye, konkretnye cherty i uzhe ne predstavlyalos' takim
nevozmozhnym. Vot tak zhe byvaet s zhivopiscem, kotoryj za neskol'ko chasov
dostigaet inogda bol'shego, chem za neskol'ko dnej ili dazhe nedel'
kropotlivogo truda. Devid, konechno, znal, otchego u nego takoe oshchushchenie. Ot
soznaniya, chto u nego ochen' malo vremeni, chto ego zhdet proza zhizni, chto
vperedi - dal'nyaya doroga v Parizh (v predmest'e Parizha), gde nado byt'
rovno cherez sutki, v tochno naznachennoe vremya. Genial'nost' starika
proyavilas', pozhaluj, v tom, chto on bezhal iz goroda v tainstvennuyu glush' i
obrel v etom drevnem zelenom krae kel'tov zhivotvornuyu silu. Schastlivec
starik: ne utratil vospriimchivosti, ostavayas' gluboko amoral'nym
chelovekom, i blagodarya svoej slave priobrel poslednee v zhizni uyutnoe
pristanishche i suhoracional'noe raspolozhenie vot etih zhenshchin. Devid
oglyanulsya. Bresli vse eshche spal kak mertvyj. Pritihshie devushki lezhali tak,
chto on mog skol'ko ugodno razglyadyvat' ih, v chem oni, vidimo, otdavali
sebe otchet. Ih molchanie znachilo, chto oni shchadyat ego stydlivost',
razgovarivaya, oni dolzhny byli by povorachivat'sya k nemu licom, i eto tozhe
bylo ih tajnym preimushchestvom. On vdrug poznal zov nasiliya, sovershenno
nesvojstvennyj ego nature. CHto-to nezhnoe i provociruyushchee v samoj
bezzashchitnosti devushek gluboko vzbudorazhilo ego.
On vstal i odelsya. On rasskazhet Bet - on vsegda ej vse rasskazyvaet, -
rano ili pozdno; no lish' posle togo, kak oni snova ispytayut fizicheskuyu
blizost'.
Oni medlenno dvinulis' domoj; devushkam vdrug prishlo v golovu nemnogo
otklonit'sya ot marshruta, chtoby pokazat' emu zhivopisnye razvaliny fermy, a
zaodno nabrat' ezheviki, rosshej v izobilii na nekogda raschishchennom pod pashnyu
uchastke. V smesi s yablokami, skazali oni, poluchitsya prekrasnaya nachinka dlya
tradicionnogo anglijskogo piroga. Starik zayavil, chto "eta dryan'" emu
otvratitel'na, no vorchal on bezzlobno i dazhe pomogal prigibat' kryukom
trosti vysokie vetki. Minut pyatnadcat' oni byli po-detski uvlecheny etim
zanyatiem. Eshche odin povod dlya grustnyh vospominanij: emu-to uzhe ne pridetsya
polakomit'sya pirogom, v chem on zabluzhdalsya, ibo devushki tut zhe otpravilis'
na kuhnyu: Mysh' - mesit' testo, |nn - gotovit' nachinku. "Special'no dlya
vas", - ob座avili oni, kak by zhelaya zagladit' svoyu vinu za to, chto uyazvili
ego muzhskoe samolyubie, postavili v neravnoe polozhenie. On byl tronut.
CHast' puti ot zaroslej ezheviki do doma Devid shel ryadom s Mysh'yu -
vperedi Urodki i starika. Mysh' pochemu-to vdrug zasmushchalas' nemnogo, slovno
znala, chto govorila Devidu podruga; on chuvstvoval, chto, s odnoj storony,
ej hochetsya pogovorit', a s drugoj - ona boitsya skazat' lishnee. Vspomnili o
Korolevskom kolledzhe, pochemu ona ushla ottuda, no razgovor byl nejtral'nyj,
voobshche. Iz togo, chto ona skazala, mozhno bylo zaklyuchit', chto v kolledzhe ona
ispytyvala nechto vrode klaustrofobii - slishkom mnogo izbrannyh talantov
sobralos' na slishkom tesnom prostranstve - i rasteryalas', kogda uvidela
raboty drugih; v obshchem, vinovata ona sama. Devid vdrug uvidel pered soboj
druguyu devushku - legko vozbudimuyu, boleznenno samokritichnuyu, do krajnosti
dotoshnuyu. Da, ona takaya, esli sudit' po toj rabote, kotoruyu on videl
vchera. V to zhe vremya Mysh' staralas' pokazat', chto ona ne slishkom
obespokoena svoej nesostoyavshejsya kar'eroj - vo vsyakom sluchae, ne
nastol'ko, chtoby dokuchat' Devidu svoimi izliyaniyami. Oni pereveli razgovor
na bolee nejtral'nuyu temu - o hudozhestvennom obrazovanii voobshche. Devida,
takim obrazom, preduprezhdali: kak samostoyatel'naya lichnost', ona sovsem
drugoj chelovek i "usvoit'" ee v otryve ot Urodki, vypolnyayushchej rol'
katalizatora, gorazdo trudnee. Mysh' dazhe ostanovilas' i obernulas',
podzhidaya, kogda podojdut te dvoe. Devid byl pochti uveren: ostanovilas' ona
ne potomu, chto boyalas' vyzvat' u Genri revnost'. Prosto razgovor u nih ne
poluchilsya. No ot etogo ona ne stala kazat'sya emu menee privlekatel'noj.
Nichto, pozhaluj, ne govorilo tak mnogo o ego dushevnom sostoyanii, kak
terzavshaya ego po doroge mysl' o tom, zhdet ili ne zhdet ego v Kotmine
telegramma ot Bet. Ne bylo smysla obmanyvat' sebya. On otkrovenno nadeyalsya,
chto ot容zd Bet v Parizh pochemu-libo zaderzhitsya (tol'ko, konechno, ne potomu,
chto ser'ezno rashvoralas' Sendi). Takuyu vozmozhnost' oni ved' ne isklyuchali,
ee ot容zd dejstvitel'no mog zaderzhat'sya na den' ili dva. A emu i nuzhen-to
vsego odin lishnij den'. No mechta ego ne sbylas': nikakih telegramm v ih
otsutstvie ne postupalo.
Zato - v poryadke kompensacii - on poluchil eshche odnu, poslednyuyu
vozmozhnost' pobesedovat' s Bresli tete-a-tete [naedine (franc.)]. Na
bol'shuyu chast' voprosov biograficheskogo haraktera Bresli otvetil v svoej
obychnoj manere, no Devid vse zhe chuvstvoval, chto osnovnye fakty on izlagaet
pravil'no. Nekotorye zhe otvety zvuchali dazhe iskrenne. Devid poprosil
starika ob座asnit' yavnyj paradoks: ego pacifizm v 1916 godu i posleduyushchaya
sluzhba sanitarom v Internacional'noj brigade vo vremya grazhdanskoj vojny v
Ispanii.
- Trusil, moj dorogoj drug. V bukval'nom smysle. Byla u menya celaya
kollekciya vsyakoj dryani. YA-to na eto pleval, schital chepuhoj. Rassel
prosvetil menya. Slushal ego rechi, publichnye lekcii. Umnejshaya golova,
dobrejshee serdce. Edinstvennyj v svoem rode. Takih bol'she ne vstrechal. -
Oni sideli za stolom u okna ego spal'ni, szadi nih stoyali dve krovati.
Devid poprosil pokazat' emu Braka. Starik skazal, chto kogda-to u nego byla
eshche odna kartina etogo hudozhnika, no prishlos' prodat' ee, chtoby kupit'
Kotmine i proizvesti v nem neobhodimye peredelki. - Gody-to idut, - s
ulybkoj prodolzhal Bresli. - A ya vot vse, znaete li, dumayu. Mozhet, eto ne
byla prosto trusost'. Nado zhe, v konce koncov, vyyasnit'. I vybrosit' iz
golovy. Ponimaete?
- Kazhetsya, da.
Starik smotrel v okno. Solnce uzhe zahodilo, ego luchi osveshchali stvoly
derev'ev.
- Uzhasno boyalsya. Vse vremya. Nenavidel vojnu. No nado bylo risovat'.
Tol'ko eto i pomoglo vyderzhat'. - Bresli ulybnulsya. - Ne smerti boyalsya.
Molil boga o smerti. A vot bol' do sih por chuditsya. Ne vyhodit iz pamyati.
Hotel zafiksirovat' ee. Unichtozhit'. No ne sumel izobrazit'.
- Mozhet byt', vam tak kazhetsya. Vse ostal'nye schitayut inache.
Starik pokachal golovoj.
- |to vse ravno kak sol' sypat' na hvost. Ne na duraka napali.
Devid postaralsya otvlech' starika ot etoj bol'noj temy i dazhe pod konec
risknul predlozhit' emu sobstvennoe lekarstvo. Esli on otricaet paralleli,
o kotoryh Devid govorit v svoem ocherke, to kak sovmestit' eto s tem, chto
devushki voshishcheny ego sposobnost'yu zapominat' kartiny drugih hudozhnikov?
Bresli brosil na nego kosoj vzglyad i potyanul sebya za nos.
- Vydali menya, suchki, a?
- Poka vy spali, ya vykruchival im ruki.
Starik opustil glaza i pogladil rukoj kraj stola.
- Horoshuyu kartinu nikogda ne zabyvayu, Devid. - On snova posmotrel v
sad. - Imena - da. No chto znachit imya? Pochti nichego. - On ukazal bol'shim
pal'cem na kartinu Braka i podmignul. Izobrazhenie-to, mol, ostaetsya, a eto
- glavnoe.
- Stalo byt', ya mogu ne izymat' sebya iz bibliografii?
Bresli, slovno ne slysha voprosa, skazal:
- Poveshennyj. Ne veronec. Lisa. Kazhetsya. Uzhe ne pomnyu.
On imel v vidu odnu detal' v glubine freski Pizanello "Sv.Georgij i
princessa", kotoraya posluzhila temoj dlya odnogo iz samyh mrachnyh poloten
serii Kotmine; ono ne imelo nazvaniya, no moglo by byt' nazvano "Skorb'" -
les, figury poveshennyh i zhivyh, kotorye, kazalos', zavidovali poveshennym.
- Lisy ne pripominayu.
- "Kniga muchenikov". Gravyury na dereve. Staryj ekzemplyar byl u nas
doma. Privela menya v uzhas. SHesti-semi let Gorazdo strashnee, chem v zhizni.
Ispaniya.
Devid reshilsya zadat' eshche odin vopros:
- Pochemu vy tak neohotno raskryvaete svoi istochniki?
Vopros yavno ponravilsya stariku - slovno Devid, zadav ego, ugodil v
lovushku.
- Moj dorogoj mal'chik. Pisal, chtoby pisat'. Vsyu zhizn'. I ne davat'
umnikam vrode vas pohvalyat'sya svoimi poznaniyami. Vse ravno chto
isprazhnyat'sya, da? Vy sprashivaete, zachem ya eto delayu. Ved' ot zapora mozhno
umeret'. Mne rovnym schetom naplevat', kak voznikayut moi zamysly. Nikogda
ne pridaval etomu znacheniya. Samo soboj poluchaetsya, i vse tut. Dazhe ne
znayu, kak eto nachinaetsya. Ne do konca ponimayu znachenie. I ponimat' ne
hochu. - On kivnul na Braka. - U starogo ZHorzha byla fraza: "Trop de
racine". Da? Slishkom mnogo kornya. Nachala. Proshlogo. A samogo cvetka net.
Vot etogo samogo. Na stene. Faut couper la racine. Otrezat' koren'. Tak on
govoril.
- ZHivopiscy ne dolzhny byt' intellektualami?
Starik ulybnulsya.
- Vyrodki. V zhizni ne vstrechal stoyashchego hudozhnika, kotoryj ne schital by
sebya intellektualom. Staryj osel Pikasso. ZHutkij tip. Tak i shchelkaet na
tebya zubami. Skoree by akule doverilsya, chem emu.
- No ved' on daet dostatochno yasno ponyat', o chem pishet?
Starik dazhe fyrknul, pokazyvaya vsyu meru svoego nesoglasiya.
- Vzdor, moj dorogoj. Fumisterie [vran'e, mistifikaciya (franc.)].
Splosh'. - I dobavil: - Slishkom bystro rabotal. Na protyazhenii vsej zhizni -
sploshnoe pereproizvodstvo. Durachil lyudej.
- A "Gernika"?
- Horoshee nadgrobie. Pozvolyaet vsyakim podonkam, v svoe vremya plevavshim
na Ispaniyu, vyrazhat' svoi blagorodnye chuvstva.
V tone Bresli zvuchala gorech': vdrug vspyhnul kroshechnyj krasnyj ogonek,
chto-to eshche bolelo. Devid videl, chto razgovor vozvrashchaetsya k sporam ob
abstrakcionizme i realizme i k vospominaniyam ob Ispanii. Nepriyazn' starika
k Pikasso stala ponyatna. No Bresli sam otstupil.
- Si jeunesse savait... [Esli b molodost' znala... (franc.)] Znaete?
- Konechno.
- Vot i vse. Prosto berite kist' i rabotajte. Takov moj sovet. A umnye
razgovory puskaj vedut te neschastnye gomiki, kotorye ne umeyut pisat'.
Devid ulybnulsya i opustil glaza. Potom vstal, namerevayas' ujti, no
starik ostanovil ego:
- Rad, chto vy poladili s devchonkami, Devid. Hotel vam skazat'. Vse-taki
im razvlechenie.
- Oni horoshie devushki.
- Vrode dovol'ny, vy ne nahodite?
- ZHalob, vo vsyakom sluchae, ne slyshal.
- Ne mnogo ya mogu im teper' dat'. Razve chto deneg na karmannye rashody.
- Starik vyzhidatel'no pomolchal. - Vsegda stesnyayus' razgovarivat' o
zhalovan'e i prochem.
- YA ubezhden, oni zdes' ne radi deneg.
- Vse-taki luchshe, kogda regulyarno. Kak vy dumaete?
- A pochemu vy Mysh' ob etom ne sprosite?
Starik snova posmotrel v okno.
- Ochen' shchepetil'naya devchurka. V denezhnyh delah.
- Hotite, ya u nih vyyasnyu?
Bresli podnyal ruku.
- Net-net, moj drug. YA tol'ko sovetuyus' s vami. Kak muzhchina s muzhchinoj,
ponimaete?.. Uzhasno boyus' poteryat' Mysh'. Starayus' skryvat' eto.
- Po-moemu, ona eto ponimaet.
Starik kivnul i slegka pozhal plechami, kak by zhelaya skazat', chto vremya i
sud'ba v konce koncov voz'mut svoe; na etom razgovor konchilsya.
Obo vsem etom Devid razmyshlyal, lezha vskore u sebya v vanne, - o tom, chto
mozhet svyazyvat' mezhdu soboj etih lyudej pri vsem ih neshodstve, vzaimnom
neponimanii, nedomolvkah, skrytyh za fasadom otkrovennosti. Vryad li
nadolgo sohranitsya etot trojstvennyj semejnyj soyuz - menage a trois, v
kotorom uchastvuyut krasivye, molodye, emansipirovannye zhenshchiny. Budut i
revnost', i predpochteniya, i razmolvki... v etom zamknutom, obosoblennom
mirke, stol' nepohozhem na real'nyj, budnichnyj mir Devida: Blekhit, ulichnaya
sutoloka v chasy pik, vecherinki, druz'ya, vystavki, deti, subbotnie hozhdeniya
po magazinam, roditeli... London, styazhatel'skij i rastochitel'nyj. Kak
sil'no mozhet toskovat' chelovek po... takomu ugolku, kak Kotmine. Nado
pogovorit' s Bet i obyazatel'no poprobovat' podyskat' takoe mesto,
naprimer, v Uel'se ili gde-nibud' na zapade - est' zhe tam chto-nibud' krome
Sent-Ajvza [derevnya na poluostrove Kornuell v Anglii], gde vokrug
dvuh-treh ser'eznyh hudozhnikov uvivaetsya celoe sonmishche pozerov.
Neschastnye gomiki, kotorye ne umeyut pisat'. Da.
V pamyati Devida, nesomnenno, ostanetsya prirodnaya neotesannost' starika.
No grubost' rechi i povedeniya v konechnom schete obmanchivy, kak obmanchiva
vneshnyaya agressivnost' nekotoryh zverej, potomu chto agressivnost' eta, v
sushchnosti, obuslovlena zhelaniem obresti mir i prostranstvo, a ne
demonstrirovat' svoyu zhivotnuyu silu. Grotesknye oblich'ya starika - vsego
lish' vneshnie proyavleniya ego podlinnogo "ya", stremyashchegosya vyrvat'sya na
volyu. Ego nastoyashchee obitalishche - ne manoir, a okruzhayushchij les. Vsyu zhizn' on,
dolzhno byt', iskal dlya sebya ukrytie; krajne zastenchivyj, robkij, na lyudyah
on prinuzhdal sebya derzhat'sya kak raz naoborot. Vozmozhno, eto i yavilos'
pervoprichinoj ego ot容zda iz Anglii. Okazavshis' zhe vo Francii, on
pochuvstvoval sebya anglichaninom. Mozhno lish' udivlyat'sya, skol'ko
nacional'nogo duha sohranilos' v nem za dolgie gody emigracii, kak stojko
on soprotivlyalsya vtorzheniyu francuzskoj kul'tury. Nechto sugubo anglijskoe v
serii Kotmine bylo otmecheno Devidom uzhe v pervyh nabroskah ego
vstupitel'noj stat'i, i teper' on reshil, chto eto nablyudenie sleduet eshche
razvit' i usilit'. Ne v nem li klyuch k ponimaniyu etogo cheloveka? Hitryj
staryj izgoj, pryachushchijsya za yarkoj shirmoj ozornika i kosmopolita, tak zhe,
navernoe, neotdelim ot svoej rodiny, kak Robin Gud.
Za uzhinom preobladala atmosfera korrektnosti, sootvetstvuyushchaya pravilam
gostepriimstva. Hotya Genri, pered tem kak sest' za stol, i vypil viski, vo
vremya edy on ogranichilsya dvumya bokalami vina, i to razbavlennogo vodoj.
Vid u nego byl ustalyj, udruchennyj, vcherashnyaya popojka vse-taki davala sebya
znat'. Kazhdaya morshchinka na ego lice govorila o starosti, i Devidu kazalos',
chto devushki chut' li ne narochno podcherkivayut propast' mezhdu nimi i Genri.
Urodka, vpav v boltlivoe nastroenie, stala rasskazyvat' Devidu na svoem
ellipticheskom anglijskom yazyke, peresypannom zhargonnymi slovechkami, o tom,
kakih muchenij stoili ej zanyatiya na prepodavatel'skom fakul'tete. Starik
smotrel na nee s takim vyrazheniem, slovno ee vnezapnoe ozhivlenie nemnogo
udivlyalo ego i... stavilo v tupik. Bol'shuyu chast' togo, chto ona govorila,
on, vidimo, prosto ne ponimal; "mikroprepodavanie", "iskusstvo sistem",
"psihoterapiya" - vse eti ponyatiya kazalis' emu prishedshimi s drugoj planety.
Devid predstavlyal sebe, kak ozadachen byl etot chelovek, prodolzhavshij
myslit' kategoriyami titanicheskih bitv nachala dvadcatogo veka, kogda
uslyshal, chto uvlekatel'naya teoriya iskusstva i ego revolyucionnaya praktika
svelis' k tehnike massovogo obrazovaniya, k "deyatel'nosti", stoyashchej gde-to
mezhdu anglijskim i matematikoj. "Les demoiselles d'Avignon" ["Avin'onskie
devushki" (franc.) - kartina Pikasso] - i milliard banok plakatnoj kraski.
Vypili kofe - starik pochti sovsem umolk. Mysh' posovetovala emu idti
spat'.
- CHepuha. Hochetsya poslushat' vas, molodyh.
Ona myagko skazala:
- Ne pritvoryajsya. Ty ochen' ustal.
Genri povorchal nemnogo, vzglyanul na Devida, nadeyas' na ego muzhskuyu
solidarnost', no tot molchal. Mysh' povela ego naverh. Kak tol'ko oni
ischezli iz vidu, Urodka peresela na stul starika i nalila Devidu eshche kofe.
V etot vecher ona byla odeta ne tak ekzotichno, kak nakanune: chernoe plat'e
ot Kejt Grineuej, useyannoe rozovymi i zelenymi cvetochkami. Derevenskaya
prostota etogo naryada bol'she shla k nej - ili, vernee, k tomu, chto Devidu
nachinalo v nej nravit'sya. Ona skazala:
- Kogda Di vernetsya, pojdem naverh. Nado, chtoby vy posmotreli ee
raboty.
- YA by s udovol'stviem.
- Ona naschet etogo durochka. Stesnyaetsya.
On pomeshal svoj kofe.
- CHto proizoshlo s ee druzhkom?
- S Tomom? - Ona pozhala plechami. - A, obychnoe delo. Ne mog smirit'sya.
Kogda ee prinyali v Korolevskij kolledzh. A on nadeyalsya, chto primut ego.
- |to byvaet.
- Takie, kak on, voobrazhayut, chto im vse dostupno. Zakrytye chastnye
shkoly i prochee. Lichno ya terpet' ego ne mogla. On vsegda byl takoj
samouverennyj. Odna tol'ko Di etogo ne zamechala.
- Ona ochen' stradala?
Urodka kivnula.
- YA zhe govoryu. Naivnaya ona. V nekotoryh otnosheniyah. - Ona umolkla,
perestala vertet' lozhku i vnimatel'no posmotrela na ego osveshchennoe lampoj
lico - vzglyad u nee byl udivitel'no pryamoj.
- Mogu ya otkryt' vam tajnu, Devid?
- Konechno, - ulybnulsya on.
- To, chto ya eshche dnem hotela skazat'. - Ona brosila vzglyad v storonu
lestnicy i ponizila golos: - On hochet, chtoby ona vyshla za nego zamuzh.
- O gospodi.
- |to takaya nelepost', ya...
- Da neuzheli ona...
Urodka pokachala golovoj.
- Vy ee ne znaete. Ona umnee menya vo mnogih otnosheniyah, no, chestnoe
slovo, inogda delaet gluposti. Vsya eta istoriya, naprimer. - Ona grustno
usmehnulas'. - Dve potryasayushchie devki. Kurinye mozgi u nas, chto li? My dazhe
ostrit' na etot schet perestali. Pravda, s vami vot nemnogo razvleklis'. No
eto - pervyj raz za mnogo nedel'.
- Ona emu otkazala?
- Govorit, chto da. No ved' ona vse eshche zdes', verno? Vbila sebe v
golovu, chto on ej vrode otca, chto li. - Urodka snova posmotrela Devidu v
glaza. - A ved' ona potryasayushchaya devka, Devid. CHestnoe slovo, vy dazhe ne
predstavlyaete. Moi mama i papa - svideteli Iegovy [religioznaya sekta].
Sovsem s uma spyatili. Doma u menya chert te kakie dela. YA hochu skazat' - u
menya i doma-to nikakogo net. Esli by ne Di, ya by propala. Eshche v proshlom
godu. Schast'e, chto mogla hot' ej pisat'. - Devid hotel skazat' chto-to, no
ona operedila ego: - I takaya neposledovatel'naya. - Urodka obvela rukoj
pomeshchenie. - Dlya nee dazhe vot eto vse - prichina ne vyhodit' za nego zamuzh.
Sumasshedshaya. Tak isportit' sebe zhizn' i nichem ne popol'zovat'sya.
- Nikogo iz lyudej svoego vozrasta ona zdes' ne vstretit.
- V tom-to i delo. - Polozhiv golovu na lokot', ona glyadela na Devida
cherez stol. Oni besedovali vse tak zhe vpolgolosa. - A esli i vstretit, to
ne obratit vnimaniya. Na proshloj nedele, naprimer, my poehali v Renn za
pokupkami. Pristali k nam dvoe parnej-francuzov. V kafe. Studenty. Nu,
razgovor tam, shutki. Neplohie okazalis' rebyata. Trepalis' s nimi vovsyu. Di
skazala im, chto my na kanikuly syuda priehali, ostanovilis' u ee
rodstvennikov. - Urodka skrivila lico. - A oni vzyali da potom i priehali k
nam syuda. - Ona propustila volosy skvoz' pal'cy. - Neveroyatno. Vy ne
poverite. Di vdrug povela sebya kak oficer sluzhby bezopasnosti. Kak ona
otbrila etih rebyat! I - pryamo domoj, razdevat'sya, potomu chto Genri, vidite
li, odinoko i hochetsya poigrat'. YA hochu skazat', v opredelennom smysle. Vy
znaete - v kakom. Ne v fizicheskom. |tim on zanimat'sya uzhe ne mozhet,
prosto... znaete, Devid, seks, chestnoe slovo, vse eto ya videla. I gorazdo
huzhe. No Di - drugoe delo. V Lidse ona obozhglas'. Sil'no. Potomu ej i ne
nado byt' so mnoj. Ona schitaet: libo tak, kak s Genri, libo - kak zhila ya.
Ona ponyatiya ne imeet, kak na samom-to dele dolzhno byt'. Kakaya eto mozhet
byt' zhizn'.
- A vy ne...
No on ne uspel sprosit', namerena li ona uehat' otsyuda odna. Sverhu
donessya zvuk zakryvayushchejsya dveri. Urodka vypryamilas' na svoem stule, a
Devid obernulsya, glyadya na slabo osveshchennuyu lestnicu, po kotoroj spuskalas'
ta, o kom tol'ko chto shel razgovor. Mysh' pomahala im - ozercu sveta, v
kotorom oni sideli, - i, sojdya vniz, poshla k nim - strojnaya, spokojnaya,
sderzhannaya, zhivoe oproverzhenie togo, chto skazala o nej podruga. Ona snova
sela naprotiv Devida i oblegchenno vzdohnula.
- Segodnya on vel sebya horosho.
- Kak vy i predskazyvali.
Ona skrestila dva pal'ca ruki. CHtoby ne sglazit'.
- I o chem eto vy besedovali?
- O tebe.
Devid dobavil:
- I o tom, pokazhete li vy mne svoi raboty.
Ona opustila glaza.
- Ne tak uzh mnogo pokazyvat'.
- Nu, chto est'.
- V bol'shinstve eto risunki. ZHivopis'yu ya pochti ne zanimalas'.
Urodka vstala.
- YA sama pokazhu. Esli hochesh', ostavajsya zdes'.
Devushki pereglyanulis'. V glazah odnoj svetilsya vyzov, v glazah drugoj -
boyazn'. CHuvstvovalos', chto oni uzhe sporili na etu temu. Nakonec ta, chto
boyalas', ulybnulas' i vstala.
Devid podnyalsya sledom za nimi naverh i, minovav dver' svoej komnaty,
proshel po koridoru v vostochnyj konec doma. Tam byla eshche odna bol'shaya
komnata. Hotya v nej tozhe stoyala krovat', ubranstvom ona skoree napominala
gostinuyu. Ili komnatu studentki, esli by na stenah viseli ne original'nye,
otlichno vypolnennye raboty, a remeslennye podelki ili reprodukcii. Urodka
podoshla k stoyavshemu v uglu proigryvatelyu i stala perebirat' plastinki.
Mysh' skazala:
- Idite syuda.
On podoshel k dlinnomu rabochemu stolu: flakony s tush'yu, akvarel'nye
kraski, naklonnaya chertezhnaya doska s neokonchennym risunkom. Bezukoriznennyj
poryadok - polnaya protivopolozhnost' tomu, chto on videl v masterskoj
starika... Takoj zhe poryadok Devid lyubil podderzhivat' na sobstvennom
domashnem "verstake". Mysh' snyala s polki papku i polozhila ee pered soboj.
- K koncu prebyvaniya v Lidse ya celikom otdalas' abstraktnomu iskusstvu.
S tem i v Korolevskij kolledzh postupila. A to, chto vy sejchas vidite, -
eto, v sushchnosti, vozvrat k proshlomu. - Ona robko ulybnulas'. - CHemu ya, kak
mne nachalo kazat'sya, prezhde naprasno ne udelyala vnimaniya.
S tochki zreniya tehniki risunok proizvodil horoshee vpechatlenie, no emu,
pozhaluj, nedostavalo individual'nosti. Priyatnaya sderzhannost', kotoruyu ona
proyavlyala v obshchenii s lyud'mi, na bumage prevrashchalas' v holodnost', v nechto
izlishne prilezhnoe i voulu [narochitoe (franc.)]. Udivlyalo polnoe otsutstvie
stremitel'nogo poleta linii, tverdosti i sily, harakternyh dlya Bresli, -
sopostavlenie eto prishlo Devidu na um ne po pamyati, poskol'ku risunok, o
kotorom Mysh' rasskazyvala emu dnem u pruda (malen'kij sharzh na Urodku v
stile Lotreka), okazalsya v toj zhe papke. Na risunke lezhal otpechatok
toroplivosti i vmeste instinktivnogo masterstva zhivoj linii. Razumeetsya,
Devid delal lestnye zamechaniya, zadaval standartnye voprosy, ugadyval to,
chto ona hotela izobrazit', i otmechal naibolee udachnye mesta. Urodka stoyala
teper' ryadom s nim. On ozhidal uslyshat' pop-muzyku, no oshibsya: eto byl
SHopen, i zvuk byl priglushen - shel lish' fonom.
V papke lezhali takzhe akvareli, ne otnosyashchiesya k predmetnomu iskusstvu.
Sochetaniya cvetov nekotorym obrazom napominali te, kotorymi pol'zovalsya sam
Devid. |ti raboty ponravilis' emu bol'she: ottenki, kontrasty, oshchushchenie
poiska; luchshe, chem sverhpedantichnye karandashnye etyudy. Mysh' otkryla shkaf u
protivopolozhnoj steny i dostala chetyre polotna.
- Prihoditsya pryatat' ih ot Genri. Izvinite, esli oni pokazhutsya vam
plohimi rabotami Devida Uil'yamsa.
Ona poiskala mesto, gde ih povesit', snyala karandashnyj risunok i
peredala Devidu. Gven Dzhon. Tol'ko sejchas on obratil vnimanie, chto eto -
portret Genri. Primerno v vozraste Devida. Bresli sidel vypryamivshis' na
derevyannom stule, neskol'ko teatral'nyj i velichestvennyj, nesmotrya na
budnichnyj kostyum, molodoj neistovyj modernist konca dvadcatyh godov.
Mysh' napravila svet lampy s gibkoj stojkoj na vybrannoe eyu mesto. Devid
polozhil snyatyj so steny risunok na stol.
Polotna, kotorye ona pokazala, vneshne nichem ne napominali ego
sobstvennye, razve lish' tem, chto oni tozhe predstavlyali soboj izyashchnye i
tochnye abstrakcii i tozhe byli men'shego razmera, chem bol'shinstvo kartin,
vypolnennyh v etoj manere. Ves'ma veroyatno, chto on i ne zametil by
nikakogo svoego vliyaniya, esli by ona ne predupredila ego sama. No kachestvo
poloten, ih problematika i gibkost' reshenij - a v etom on razbiralsya
prevoshodno - ne vyzyvali somneniya. Tut pritvorstva ne trebovalos'.
- Teper' ya ponimayu, pochemu vas prinyali v kolledzh.
- Inogda poluchaetsya. Inogda net.
- |to normal'no. Poluchaetsya.
Urodka skazala:
- Prodolzhajte. Skazhite ej, chto eto chertovski zdorovo.
- Ne mogu. Zavist' odolevaet.
- Ona i prosit-to vsego po pyat'sot za shtuku.
- |nn, ne govori glupostej.
Devid skazal:
- Davajte posmotrim eshche vot etu poslednyuyu, chto visit ryadom s eskizom.
Na eskize byla izobrazhena roza, v'yushchayasya po stene; na kartine -
perepletenie rozovyh, seryh i kremovyh polos, opasnaya palitra, no Mysh'
sumela izbezhat' opasnosti. On sam poboyalsya by ispol'zovat' eti cveta - s
zalozhennoj v nih sentimental'nost'yu, otsutstviem polutonov. V ego chasti
zodiaka preobladali cveta, v kotorye segodnya byla odeta Mysh': cveta oseni
i nochi.
Posleduyushchie dvadcat' minut, esli ne bol'she, ushli na besedu o zhivopisi:
Devid rasskazal o svoej tehnike i o tom, kak snova zainteresovalsya
litografiej, kak "vyrashchivaet" svoi idei... Govoril on tak, kak kogda-to
pered studentami, hotya teper' uzhe utratil etu privychku. Bet zhila pochti ego
zhizn'yu i ne nuzhdalas' v ob座asneniyah - ona i tak vse horosho ponimala; k
tomu zhe mezhdu ih stilyami ne bylo nikakogo shodstva. CHto kasaetsya Myshi, to
on ulavlival - otchasti soznatel'no, otchasti intuitivno, - chto ona hochet
skazat'. Zdes' dejstvitel'no ugadyvalas' analogiya; pri tom chto Mysh', kak
zhenshchina, otdavala predpochtenie teksture i cvetovym sochetaniyam, a ne forme,
ona pol'zovalas' v svoih abstrakciyah ne iskusstvennymi, a prirodnymi
cvetovymi gammami. Po ee slovam, Genri povliyal na nee v odnom otnoshenii:
on schital, chto cvet mozhno risovat'; prinuzhdaya sebya dokazyvat' ego
nepravotu, ona mnogogo dostigla.
Vse troe seli: Devid v kreslo, devushki - naprotiv nego na divan. On
vyyasnil novye podrobnosti o nih - ob ih sem'yah, ob ih druzhbe. O Genri i o
zhizni v Kotmine nikto, po molchalivomu soglasiyu, uzhe ne upominal. Samoj
razgovorchivoj snova stala Urodka. Smeshno rasskazala ob uzhasnom izuverstve
svoih roditelej, o buntarskih vyhodkah brat'ev i mladshej sestry, o
koshmarnom detstve i yunosti na zadvorkah Aktona. Mysh' govorila o svoih
rodnyh ne tak ohotno. Iz ee slov mozhno bylo ponyat', chto ona - edinstvennyj
rebenok v sem'e, ee otec - vladelec i upravlyayushchij nebol'shogo
mashinostroitel'nogo zavoda v Suindone. U materi - "artisticheskie"
naklonnosti, i ona - v kachestve hobbi - derzhit antikvarnyj magazin v
Hangerforde. U nih tam potryasayushchij dom, vstavila Urodka. Georgianskij.
Takoj shikarnyj. Devid zaklyuchil, chto roditeli Myshi - dovol'no sostoyatel'nye
lyudi, chto oni slishkom intelligentny i ne prinadlezhat k chislu zakosnelyh
provincialov i chto ona ne zhelaet o nih rasprostranyat'sya.
Nastupila pauza. Devid podyskival slova, chtoby nezametno perevesti
razgovor na nastoyashchee i budushchee, no v eto vremya Urodka vskochila s divana
i, podojdya k nemu, skazala:
- YA idu spat', Devid. A vam ne obyazatel'no. Di - ptichka nochnaya.
Ona poslala emu vozdushnyj poceluj i ushla. |to bylo tak neozhidanno, tak
neprikryto, chto on rasteryalsya. Devushka, s kotoroj ego ostavili, ne
smotrela na nego; ona tozhe ponimala, chto uhod |nn - slishkom uzh otkrovennaya
inscenirovka. On sprosil:
- Ustali?
- Esli vy ne ustali, to i ya net. - Posle nelovkogo molchaniya ona tiho
dobavila: - Genri snyatsya koshmary. Odna iz nas obychno spit v ego komnate.
On otkinulsya na spinku kresla.
- Kak zhe on do vas-to sushchestvoval?
- Poslednyaya podruga ushla ot nego dva goda nazad. SHvedka. Predala ego.
Radi deneg. YA tolkom ne znayu, sam on ob etom nikogda ne rasskazyvaet.
Matil'da govorit, chto iz-za deneg.
- Znachit, kakoe-to vremya spravlyalsya odin?
Ona ponyala namek. S edva zametnoj ulybkoj otvetila:
- V proshlom godu on malo rabotal. Emu dejstvitel'no nuzhna pomoshch' v
masterskoj.
- I, naskol'ko ya ponimayu, on etu pomoshch' budet poluchat' i v dal'nejshem?
- |to bylo skoree utverzhdenie, chem vopros, i Mysh' opustila glaza.
- |nn uspela vam rasskazat'.
- Nemnogo. No esli...
- Net, mne prosto...
Ona peremenila pozu i, podobrav bosye nogi pod sebya, privalilas' spinoj
k podlokotniku divana. Pal'cy ee terebili pugovicu na chernoj rubashke.
Rubashka byla iz shelka-syrca, s legkim bleskom, po manzhetam i vorotniku shla
tonkaya zolotaya kajma.
- CHto ona vam skazala?
- Skazala, chto obespokoena.
Ona dolgo molchala, potom, poniziv golos, sprosila:
- Tem, chto Genri hochet na mne zhenit'sya?
- Da.
- Vas eto udivilo?
Devid otvetil ne srazu:
- Nemnogo.
Ona ponimayushche kivnula.
- YA eshche ne reshila. - Ona pozhala plechami. - Kogda zhenshchina delaet vse,
chto delala by zhena...
- A mozhet, kak raz naoborot?
- YA nuzhna emu.
- YA ne sovsem eto imel v vidu.
Mysh' promolchala. On pochuvstvoval, chto v nej snova, kak togda, posle
sbora ezheviki, idet vnutrennyaya bor'ba: i hochetsya pogovorit', i boyazno. No
na etot raz ona reshila byt' bolee otkrovennoj.
- Ochen' trudno ob座asnit' eto, Devid. Konechno, ya ne mogu lyubit' ego
fizicheski. I prekrasno soznayu, chto i ego lyubov' - eto v znachitel'noj
stepeni obychnoe proyavlenie egoizma. ZHelanie svalit' na kogo-to svoi
zhitejskie zaboty. No emu, po pravde govorya, uzhe nadoelo razygryvat' iz
sebya etakogo besputnogo starogo chudaka. On tol'ko dlya postoronnih takoj.
Na samom zhe dele on dovol'no odinokij i napugannyj starik. Ne dumayu, chto
on budet prodolzhat' pisat', esli ya uedu. Moj ot容zd ubil by ego. Vozmozhno,
dazhe v bukval'nom smysle.
- A pochemu vopros stoit tak: libo zamuzh, libo uezzhat'?
- On tak ne stoit. YA prosto chuvstvuyu, chto ne mogu brosit' ego sejchas.
Nu ne vse li ravno? Tem bolee raz eto prinosit emu schast'e.
Mysh', potupivshis', prodolzhala krutit' pugovicu. Svoim vidom ona slegka
napominala provinivshegosya rebenka. On posmotrel na ee izyskannuyu, narochito
nebrezhnuyu prichesku, na golye lodyzhki i stupni. Ona sela i obhvatila rukami
koleni.
- |nn skazala takzhe, budto vy boites', kak by kto ne podumal, chto vy
rasschityvaete na ego den'gi.
- YA boyus' ne lyudskoj molvy. A vreda, kotoryj eti den'gi mogut prichinit'
mne, - vozrazila Mysh'. - Ved' on zhe prekrasno znaet, chego stoit ego
kollekciya. Brak posle ego smerti budet peredan Maaktu. No i bez nego mnogo
ostanetsya. YA hochu skazat': nepomerno bol'shie den'gi. V smysle
voznagrazhdeniya. I on eto ponimaet.
- A kakoj vred oni mogut vam prichinit'?
Ona krivo usmehnulas'.
- YA hochu stat' zhivopiscem. A ne nabitoj den'gami vdovoj. - I tiho
dobavila: - Bog s nim, s Kotmine.
- Legendy o genial'nyh hudozhnikah, yutyashchihsya na cherdakah, nynche ne v
mode.
- Nikakoj bor'by?
- YA sam ne ponimayu, na ch'ej storone stoyu v etom spore.
Ona opyat' ulybnulas', po-prezhnemu izbegaya ego vzglyada.
- Mne vsego dvadcat' tri goda. Dumayu, v takom vozraste rano eshche
utverzhdat', chto nikogda ne zahochesh' zhit' v drugom meste. I zhit' kak-to
inache.
- A vy podverzheny iskusheniyam?
Ona otvetila ne srazu:
- |tot ogromnyj mir za predelami usad'by. |ti avtomobili. Lyudi.
Proisshestviya. Moi roditeli - ya prosto dolzhna poehat' domoj i povidat' ih.
Vse otkladyvayu. Absurd kakoj-to. Slovno menya okoldovali. YA dazhe vashego
priezda boyalas'. YA dejstvitel'no v vostorge ot vashej vystavki. I vse-taki
nastroila sebya nedruzhelyubno po otnosheniyu k vam. Tol'ko potomu, chto vy -
ottuda, chto mozhete rasstroit' menya i... vy ponimaete.
Ona ostavila odnu iz svoih kartin na stene nad divanom. Devid ponimal,
chto eto ne iz tshcheslaviya. Teper' on uzhe niskol'ko ne somnevalsya v pravote
|nn: ee holodnaya samouverennost' v pervyj vecher, kak i ravnodushie, kotoroe
ona vykazala pri pervom znakomstve, - vsego lish' poza. Kartina,
ostavlennaya na stole, sluzhila kak by napominaniem, chto mezhdu nimi est'
nechto obshchee, i soznanie etoj obshchnosti roslo. Ego uzhe ne ugnetali pauzy,
voznikavshie v ih razgovore.
- Vashi roditeli znayut, chto zdes' proishodit?
- Ne vse... no oni ne takie, kak u |nn. Im ya mogla by ob座asnit'. - Ona
pozhala plechami. - Tak chto vopros ne v etom. Ugnetaet sama mysl' o
rasstavanii s etim lesnym mirkom. Gde vse pochemu-to kazhetsya vozmozhnym. YA
prosto boyus' reshit'sya. Na chto-nibud'. - Poslyshalsya slabyj shoroh: nochnaya
babochka bilas' ob abazhur lampy. Diana vzglyanula na nee i snova opustila
glaza. - I potom, voznikaet vopros, mozhet li chelovek stat' pristojnym
hudozhnikom i odnovremenno... vesti normal'nuyu zhizn'.
- Vy ne stanete pisat' luchshe, esli budete vesti nenormal'nuyu zhizn'.
- Delat' to, chego ot menya hotyat drugie.
- Net. Vy dolzhny delat' to, chto sami schitaete nuzhnym. A vse drugie
pust' idut k chertyam.
- YA ne znayu, kak postupit'. V etom moya beda. Nikogda ne ostanavlivayus'
na poldoroge.
- A vot kolledzh brosili.
- Sluchaj s kolledzhem sovsem ne v moem haraktere. Vy ne predstavlyaete.
Pytalas' dokazat', chto ya - eto ya. A popala iz ognya da v polymya. Sejchas mne
dazhe huzhe, chem bylo.
Ona zadumchivo smotrela na svoi koleni. Komnata osveshchalas' tol'ko
lampoj, stoyavshej za ee spinoj na polu. Devid pochti ne otryval glaz ot ee
zatenennogo profilya. Ih okruzhalo nochnoe bezmolvie, tochno oni byli odni v
etom dome i vo vsej vselennoj. On chuvstvoval, chto zashel dal'she, chem
predpolagal, v oblast' nevedomogo i nepredskazuemogo; i v to zhe vremya vse
kazalos' stranno zakonomernym. |to dolzhno bylo sluchit'sya, dlya etogo byli
prichiny - pust' slishkom nesushchestvennye, slishkom neulovimye, chtoby ih mozhno
bylo predvidet' i teper' podvergnut' analizu.
- Vash... roman skverno konchilsya?
- Da.
- Po ego vine?
- V sushchnosti, net. YA slishkom mnogogo ot nego zhdala. On zavistliv, ne
mog vynesti, kogda menya prinyali v kolledzh.
- |nn mne rasskazyvala. - Devid pomolchal, potom dobavil: - Ne ochen'-to
ya pomogayu besede.
- Nu chto vy. Naoborot.
- Govoryu banal'nosti.
- |to ne tak.
I snova tishina; kazalos', oni v lesu, gde nevidimye pticy net-net da i
zavedut svoi treli, neprestanno pereletaya s mesta, na mesto. Ona skazala:
- |nn obladaet zamechatel'noj sposobnost'yu k samootrecheniyu. Nikogda ne
veshaet nosa. Dajte srok, najdetsya chelovek, kotoryj ocenit ee po
dostoinstvu. Pri vseh ee strannostyah.
- CHto budet, esli ona ostavit vas zdes' odnu?
- Ob etom ya starayus' ne dumat'.
- Pochemu?
Opyat' ona otvetila ne srazu:
- |nn - poslednyaya nitochka, svyazyvayushchaya menya... s real'nym mirom. - I
dobavila: - Znayu, ya pol'zuyus' eyu. Ee privyazannost'yu. Ee neustroennost'yu.
Vechnaya studentka. - Diana pogladila ladon'yu spinku divana. - Inogda ya
nachinayu somnevat'sya, est' li u menya voobshche prizvanie.
Ona vyskazala vsluh to, o chem ne raz zadumyvalsya vchera sam Devid. On
videl, chto ee stremlenie prinizit' sebya, pokazat', chto ona huzhe podrugi,
imeet pod soboj pochvu. Vidimo, fizicheskaya storona ee otnoshenij s Genri
byla gluboko protivna ee "nevinnoj" nature. V etom smysle ona schitala sebya
porochnee |nn. V to zhe vremya ee po-nastoyashchemu ugnetalo otsutstvie
normal'nyh otnoshenij, chuvstvo samki, trebovavshej...
On myagko zametil:
- Sluchaj beznadezhnyj. Esli ya vprave sudit'.
- Neser'eznaya ya. My dazhe govorili s nej na etu temu. My...
- Mne kazhetsya, eta vasha udivitel'naya chestnost' po otnosheniyu k sebe
chrevata opasnost'yu. Ponimaete? Nado dat' volyu intuicii.
- Ne ochen'-to ya veryu v svoyu intuiciyu.
- Pochemu?
- Nu, hotya by potomu, chto ya rosla edinstvennym rebenkom v sem'e. Ne s
kem bylo sebya sravnivat'. Ploho ponimala svoih sverstnikov. I s |nn
ponachalu bylo tak zhe. My zhili pod odnoj kryshej, no mnogie mesyacy ya
otnosilas' k nej s nepriyazn'yu, schitaya ee obyknovennoj potaskushkoj. No vot
odnazhdy zashla k nej v komnatu poprosit' chto-to i zastala v slezah. CHto-to
stryaslos' s ee sestroj, nepriyatnost' v sem'e. My razgovorilis'. Ona mne
vse o sebe rasskazala. I bol'she my uzhe ne vspominali staroe. - Diana
pomolchala. - A vot s Tomom - naoborot. Snachala ya pozhalela ego. V glubine
dushi on byl uzhasno ne uveren v sebe. Tak byvaet. V odnom sluchae
otvorachivaesh'sya ot cheloveka s zolotym serdcem, a v drugom - otdaesh'sya
dushoj i telom tomu, kto etogo ne zasluzhil. Potom ya sdelala eshche odnu
popytku. Posle Toma. V kolledzhe. Soshlas' s odnim pervokursnikom. Slavnyj
paren', no... emu nuzhna byla tol'ko postel'. Kak spasenie ot odinochestva.
- Mozhet byt', vy slishkom mnogogo trebuete?
- Ishchu cheloveka, kotoryj by ponyal menya?
- |to nelegko. Tem bolee esli vy pryachetes'.
Ona pokachala golovoj.
- Vozmozhno, ya i ne hochu, chtoby menya ponyali. Sama ne znayu.
Diana opyat' umolkla. Ustavilas' na svoyu yubku. Teper', kogda ona
obnazhila pered nim svoyu dushu, on vspomnil ee fizicheskuyu nagotu na plyazhe i
ponyal, chto nadobnost' v slovah bystro ischezaet, chto nikakie slova, dazhe
samye iskrennie i teplye, ne mogut zamenit' to, chego trebuet obstanovka. U
lampy snova zabilas' babochka. Takie zhe babochki oblepili snaruzhi okno; eti
nerazumnye hrupkie serovato-korichnevye sushchestva sililis' sovershit'
nevozmozhnoe. Psihei. ZHestokost' stekla: prozrachno, kak vozduh, i
neprobivaemo, kak stal'. Diana skazala:
- YA tak opasayus' neznakomyh lyudej. Na dnyah v Renne k nam s |nn pristali
dva studenta-yurista. Ona vam govorila?
Ona posmotrela na nego, i on pokachal golovoj.
- Uzhasno boyalas', chto oni uznayut pro Kotmine. Zahotyat priehat' syuda.
Kak budto ya devstvennica. Ili monashka. Vot tak. Poznakomish'sya s lyud'mi, a
potom nachinayutsya oslozhneniya. Vprochem, ya, mozhet byt', sama vse uslozhnyayu.
Devid sderzhal ulybku: ona sama sebya oprovergala. Vozmozhno, ona eto
pochuvstvovala.
- O prisutstvuyushchih ya ne govoryu.
On tiho skazal:
- Vryad li ya - isklyuchenie.
Diana kivnula, no promolchala. Ona slovno zastyla na divane, ne v silah
otorvat' glaz ot svoih ruk i perevesti vzglyad na nego.
- Mne hotelos' poznakomit'sya s vami. V noyabre proshlogo goda. Posle
vystavki. Podojti k vam i pogovorit' o svoej rabote.
On podalsya vpered.
- Tak pochemu zhe... eto ved' tak legko bylo ustroit'. (Iz besedy s
Dianoj v lesu Devid vyyasnil, chto ee prepodavatel' v kolledzhe - ego
znakomyj.)
Ona slabo ulybnulas'.
- Da vse potomu zhe. Dazhe zdes' vy uznali ob etom tol'ko sejchas. I eshche
potomu, chto mne uzhe prishlos' odin raz vojti neproshenoj v zhizn'
preuspevayushchego zhivopisca.
On vdrug predstavil sebe, chto moglo by togda sluchit'sya; dostatochno bylo
odnogo ee slova, odnogo telefonnogo zvonka - i vstrecha mogla by
sostoyat'sya. A chto potom? Ta zhe istoriya, tol'ko ne v Kotmine, a v Londone?
|togo on ne znal. Znal tol'ko, chto v dannuyu minutu opasnost' stanovilas'
vse bolee real'noj i, vidimo, neotvratimoj. Teper', uznav ee blizhe, on
ponyal, pochemu ona ne skazala togda svoego slova. Prichinoj byla ne stol'ko
robost', skol'ko samolyubie. V kataloge vystavki byla napechatana ego
fotografiya; tam zhe upominalos', chto on zhenat i imeet detej. Vozmozhno, i
eto sygralo rol'. Uzhe togda ona boyalas' oslozhnenij. Odin iz sposobov
izbezhat' oslozhnenij - ne riskovat' sovsem.
- ZHaleete, chto ne vstretilis' togda so mnoj?
- Teper' uzh pozdno zhalet'.
Snova nastupilo molchanie. Ona naklonilas' vpered i utknulas' lbom v
koleni. Neskol'ko mgnovenij on boyalsya, chto ona zaplachet. No ona vdrug
vstrepenulas', slovno otgonyaya ot sebya mrachnye mysli, snyala nogi s divana,
vstala i podoshla k rabochemu stolu. Nagnuv golovu, vzglyanula na papku,
potom vperila vzglyad v nochnuyu t'mu za oknom.
- Izvinite. Vy ehali syuda sovsem ne za etim.
- Mne uzhasno hochetsya pomoch' vam.
Ona prinyalas' svyazyvat' tesemki papki.
- Vy uzhe pomogli. Bol'she, chem vam kazhetsya.
- Vryad li.
S minutu ili dve ona molchala.
- CHto, po-vashemu, ya dolzhna predprinyat'?
On pomedlil i ulybnulsya.
- Najti kogo-nibud' vrode menya? Nezhenatogo? Esli ne schitaete, chto eto
sovershenno beznadezhno.
Zavyazav bantikom poslednyuyu paru tesemok, ona sprosila:
- A Genri?
- Dazhe Rembrandtu ne pozvoleno gubit' ch'yu-libo zhizn'.
- Boyus', ona uzhe zagublena.
- |to govorite ne vy. |to vasha zhalost' k sebe govorit.
- Malodushie.
- Malodushie - tozhe ne vy. - Devid obratil vnimanie, chto ona opyat'
povernulas' licom k oknu. - YA znayu, on strashno boitsya poteryat' vas. Sam
mne skazal. Pered uzhinom. No ved' on vsyu zhizn' teryaet zhenshchin. Mne kazhetsya,
on pereneset eto legche, chem vy dumaete. K tomu zhe my mogli by kak-to
smyagchit' udar. Nu, hotya by najti eshche kogo-nibud', kto pomogal by emu v
masterskoj.
V etu minutu on chuvstvoval sebya predatelem; no predaval on radi ee zhe
pol'zy. Ona polozhila papku obratno na polku, peredvinula derevyannyj stul
blizhe k seredine stola. Ne snimaya ruk so spinki stula, otvernula ot Devida
lico.
- |to ne beznadezhno, Devid. No gde ya najdu takogo cheloveka?
- Vy znaete otvet na etot vopros.
- Boyus', chto v kolledzh menya uzhe ne voz'mut.
- Mne ne sostavit truda vyyasnit'. Po vozvrashchenii.
Ona otoshla ot stola i vstala za divanom. Posmotrela ottuda na nego.
- Mogu ya vam napisat'? Esli ya...
- U Genri est' moj adres. V lyuboe vremya. Sovershenno ser'ezno.
Ona opustila glaza. On ponimal, chto emu tozhe sleduet vstat'; prinyavshis'
zavyazyvat' tesemki na papke, ona kak by namekala emu, chto beseda podoshla k
koncu, uzhe pozdno, potomu ona bol'she i ne sadilas'. V to zhe vremya on
soznaval, chto ona ne hochet, chtoby on uhodil, da i sam on etogo ne hotel;
chto sejchas, kak nikogda ran'she, nastoyashchaya pravda ostaetsya nevyskazannoj,
skrytoj za shirmoj iskrennosti i igry v nastavnika i studentku. Pritvorstvo
i nedomolvki, ne do konca vyrazhennoe vzaimnoe chuvstvo nosilis' v vozduhe,
o nih govorili i ee figura, temnevshaya protiv sveta lampy, i ih molchanie, i
vid krovati v uglu, i sotni prizrakov, brodyashchih po komnatam starogo doma.
Ego udivilo, chto eto chuvstvo prishlo tak bystro... kak budto vyroslo samo
soboj, bez ego uchastiya. Ono rvalos' naruzhu, nesmotrya na pregrady,
stremilos' osvobodit' pravdu ot pokrova uslovnostej. On zhelal etoj pravdy,
iskal opravdaniya zhelaniyu, ugadyval mysli devushki, zabegaya vpered,
predvoshishchaya - fizicheski i psihologicheski - blizost' s nej. Soznanie togo,
chto zavtrashnij den' blizok, chto skoro vse eto konchitsya, stanovilos'
nevynosimym. On ne mog ne ceplyat'sya za eto chuvstvo, hotya emu bylo stydno,
ibo on soznaval, chto v chem-to poteryal lico, byl izoblichen, kak golyj
korol'. On probormotal:
- Mne pora uhodit'.
Ona ulybnulas' emu prostoj, estestvennoj ulybkoj, kak by davaya ponyat',
chto on mnogoe napridumyval.
- U menya privychka gulyat' po sadu. Kak u Mod. Pered snom.
- |to - priglashenie?
- Obeshchayu: o sebe - bol'she ni slova.
Zataennoe napryazhenie ischezlo. Ona podoshla k shkafu, vytashchila iz nego
vyazanuyu koftu i vernulas', na hodu nadevaya ee, vysvobozhdaya puchok volos
szadi. Ulybayushchayasya, pochti veselaya.
- Botinki u vas ne promokayut? Vecherami tam obil'naya rosa.
- Vse v poryadke.
Oni molcha spustilis' po lestnice k dveri v sad. Paradnym hodom reshili
ne pol'zovat'sya iz opaseniya, chto Makmillan podnimet shum. Devid podozhdal,
poka ona nadenet sapogi, potom oni vyshli iz doma. V tumane nad kryshej
vshodila pochti polnaya luna; bledno mercali zvezdy, yarko sverkala kakaya-to
planeta. Odno iz okon bylo osveshcheno lampochkoj, gorevshej v koridore
naprotiv komnaty Genri. Oni proshli po trave, potom peresekli dvorik i
minovali masterskuyu starika. Vorota v dal'nem konce dvorika veli v
nebol'shoj fruktovyj sad. Za nimi, mezhdu derev'yami, tyanulas' podstrizhennaya
travyanaya alleya, a vdali chernela stena lesa. Rosa useyala travu zhemchuzhnymi
kaplyami. No vozduh byl teplyj, nepodvizhnyj. Odin iz poslednih letnih
vecherov. Prizrachnye yabloni, lishennye cveta. Strekot sverchkov. Devid
ukradkoj vzglyanul na devushku: ta shla, glyadya sebe pod nogi, - molchalivaya,
vernaya dannomu obeshchaniyu. No on uzhe ne teryalsya v dogadkah. Vot ona,
nevyskazannaya pravda. On oshchushchal ee kazhdym nervom, kazhdym nervnym voloknom.
I sdelal svoj hod: narushil molchanie.
- Mne kazhetsya, chto ya zdes' uzhe mesyac.
- |to na vas koldovstvo tak podejstvovalo.
- Vy tak dumaete?
- Vse eti legendy. YA uzhe ne smeyus' nad nimi.
Oni razgovarivali pochti shepotom, kak vory, starayas' ne potrevozhit'
nevidimogo psa. Emu hotelos' vzyat' ee za ruku.
Poslednee usilie voli, chtob uderzhat'sya ot sblizheniya.
- On eshche pridet. Stranstvuyushchij rycar'.
- Vsego na dva dnya. A potom ujdet.
Pravda vyskazana. A oni prodolzhali idti, slovno i ne bylo nichego
skazano, po krajnej mere eshche pyat' sekund.
- Diana, ya ne otvazhus' vam otvetit'.
- YA i ne zhdala otveta.
On derzhal ruki v karmanah pidzhaka i upryamo shagal vpered.
- Esli by u cheloveka bylo dve parallel'nyh zhizni...
Ona prosheptala:
- Mirazhi. - Potom: - Prosto delo v tom, chto my - v Kotmine.
- Gde, okazyvaetsya, ne vse vozmozhno. - I dobavil: - Uvy.
- Vy tak vzbudorazhili moe voobrazhenie. Kogda ya uznala, chto vy syuda
edete. Odnogo ne ozhidala: chto ne zahochu s vami rasstat'sya.
- Tak zhe, kak ya.
- Esli by vy priehali ne odin, vse bylo by inache.
- Da.
Snova on ispytal eto strannoe chuvstvo, budto ischezlo vremya i ischezli
granicy vozmozhnogo; oshchushchenie, slovno ty ochutilsya v mire koldovstva i
legend. On prodolzhal lovit' sebya na mysli, chto zabegaet vpered.
I podumal o Bet: spit, naverno, u sebya v Blekhite, sovsem v drugom
mire. On byl absolyutno uveren, chto ryadom s nej sejchas net drugogo muzhchiny,
i eto chuvstvo uverennosti bylo emu dorozhe vsego. Naivnaya mysl': esli on
sam sposoben izmenit', to pochemu ne sposobna ona? |to bylo by nelogichno.
Ne otkazyvaet zhe sebe kazhdyj iz nih v drugih udovol'stviyah: vo vkusnom
obede, v pokupke naryadov, v poseshchenii vystavki. Oni dazhe ne osuzhdayut svoih
druzej za to, chto te propoveduyut seksual'nuyu svobodu. Esli oni i vystupayut
protiv chego-libo, tak eto protiv kanonizacii nravstvennyh norm.
Supruzheskaya vernost' ili nevernost' - eto delo vkusa; tak zhe, kak delom
vkusa mozhet byt' pristrastie k tem ili inym kushan'yam ili tkanyam, kotorye
oni vmeste vybirayut dlya shtor. Ili - kto na chto i s kem zhivet. Tak pochemu
sejchas - isklyuchenie? Otchego ne vospol'zovat'sya blagopriyatnym sluchaem, ne
podchinit'sya zovu artisticheskoj dushi? Ne vnesti raznoobrazie v ee unyluyu
zhizn' so starikom? Beri, chto mozhesh'-vzyat'. Hotya etogo i malo: nemnogo
tepla, ob座atie, blizost' dvuh tel. Mgnovennoe oblegchenie. I uzhasnoe
otrezvlenie, soznanie ogromnoj utraty - utraty togo, chto ty tak kropotlivo
sozdaval.
Dojdya do konca sada, oni ostanovilis' u vorot. Za nimi vidnelas' temnaya
lesnaya doroga. Ona skazala:
- |to ya vinovata. YA...
- Vy?
- Skazki. O spyashchih princessah.
- Ih-to stradaniya konchilis' svad'boj.
Devid podumal: a ustoyal li by pered soblaznom hot' odin poryadochnyj
princ tol'ko potomu, chto ne veril v vozmozhnost' venchaniya? Diana zhdala -
ona ne skazala bol'she ni slova, vernee zhe, vse skazala svoim molchaniem.
Pered toboj uzhe net pregrad. Esli hochesh'.
On predpolagal ogranichit'sya bystrym poceluem. No, edva kosnuvshis'
gubami ee gub i oshchutiv teplotu ee tela, kogda ona obnyala ego, ponyal, chto
eto ne budet bystrym poceluem. Vsyakaya nadezhda na to, chto delo obojdetsya
bez erotiki, ischezla. Ee vleklo k nemu fizicheski, a ne tol'ko
emocional'no; takoe zhe bezrassudnoe vlechenie ispytyval i on. Oni
prislonilis' k kalitke. Diana sudorozhno prizhalas' k nemu. On chuvstvoval ee
bedra, yazyk, vse ee telo, kotoroe ona predlagala emu, i ne protivilsya. Ona
pervaya prervala poceluj i, rezko otvernuv lico, utknulas' golovoj emu v
sheyu. Oni vse eshche ne vypuskali drug druga iz ob座atij. On poceloval ee v
temya. Tak oni prostoyali, ne proroniv ni zvuka, s minutu. On gladil ee po
spine, vglyadyvayas' v nochnuyu t'mu sada; emu chudilos', chto na ego meste
stoit kto-to drugoj, sam zhe on smotrit na etogo cheloveka so storony.
Nakonec ona ostorozhno otstranilas' i, ponuriv golovu, stala licom k
kalitke, spinoj k nemu. On obnyal ee za plechi, privlek k sebe i snova
poceloval v volosy.
- Prostite menya.
- YA sama etogo hotela.
- Ne tol'ko za eto. Za vse.
Ona skazala:
- Neuzheli eto nastoyashchee? Ved' est' zhe chuvstvo.
- Est'.
Oni pomolchali.
- Vse vremya, poka my razgovarivali, ya dumala: esli on zahochet ko mne v
postel', ya soglashus', i etim vse reshitsya. YA budu znat'. Kazalos', nichego
net proshche.
- Esli by eto bylo vozmozhno.
- Slishkom mnogo etih "esli". Kakaya ironiya. CHitaesh' o Tristane i
Izol'de. Lezhat v lesu, a mezhdu nimi - mech. Poloumnye srednevekovye lyudi.
Vsya eta boltovnya o celomudrii. A potom...
Ona vysvobodilas' iz ego ob座atij i, otojdya na neskol'ko shagov v
storonu, stala u stolba v ograde.
- Proshu vas, ne plach'te.
- Ne obrashchajte vnimaniya. Devid. Sejchas spravlyus'. Pozhalujsta, ne
izvinyajtes' peredo mnoj. YA vse ponimayu.
On podyskival slova - i ne nahodil ih, ili nahodil, no oni nichego ne
ob座asnyali. Mysli ego opyat' smeshalis': on dumal uzhe ne o sekse, ne o tom,
chto ona emu nravitsya, a o tom, chto priotkrylo emu na mig odno ee slovo...
I tut vdrug vspomnil shedevr Pizanello, kotoryj odnazhdy analiziroval, ne
velichajshij, no, pozhaluj, samyj interesnyj i zagadochnyj vo vsem evropejskom
iskusstve, - oni sluchajno zagovorili v tot vecher o nem so starikom,
zagovorili o glavnom v etoj kartine: svyatom pokrovitele rycarstva s
sovershenno otreshennym, poteryannym vzglyadom i beskonechno vozmushchennom
vzglyade zhertvy - princessy Trapezundskoj, kotoruyu emu predstoit spasti.
Sejchas u nee bylo lico Bet. I Devidu otkrylos' to, chto ran'she uskol'zalo
ot nego.
Tonen'kaya figurka devushki, zastyvshej pri vide povernuvshegosya drakona,
slabaya ulybka na ee lice. Ona protyanula ruku.
- Sdelaem vid, chto nichego ne sluchilos'?
On vzyal ee za ruku, i oni poshli obratno v dom.
- YA mog by stol'ko skazat', - probormotal on.
- Znayu.
Ona stisnula ego ladon': ne nado nichego govorit'. Ih pal'cy splelis' v
krepkij uzel, slovno boyalis', chto ih raznimut, otorvut drug ot druga;
slovno ponimali, kakie glupcy eti smertnye ili, vo vsyakom sluchae, kak
glupy ih smertnye zhelaniya i ih smertnye slova. On snova predstavil sebe ee
obnazhennuyu figuru, vse izgiby ee tela, kogda ona lezhala na trave, oshchutil
ee guby, ih podatlivost'. Lovushka braka, kogda fizicheskoe vlechenie
perehodit v privyazannost', znakomye perezhivaniya, znakomye igry, bezopasnoe
dlya oboih poznanie iskusstva i nauki, kogda zabyvaesh' svoe otchayannoe
nevezhestvo i dikoe zhelanie poznat'. Otdat'sya. Vzyat'.
Emu prishlos' vypustit' ee ruku, chtoby otkryt' i zakryt' kalitku iz sada
vo dvorik. Zasov izdal tihij metallicheskij zvuk, gde-to u fasada doma
zalayal Makmillan. On snova vzyal ee za ruku. Kogda oni molcha prohodili mimo
masterskoj, on uvidel cherez severnoe okno dlinnuyu chernuyu ten'
nezakonchennogo polotna "Kermessa". Potom - snova sad. Nedoverchivyj
pes-nevrastenik prodolzhal layat'. Oni podoshli k domu i voshli vnutr'. Ona
vysvobodila ruku, nagnulas' i snyala sapogi. Sverhu syuda pronikal slabyj
svet lampochki. Ona vypryamilas', i Devid popytalsya razglyadet' v polumrake
ee glaza. On skazal:
- |to nichego ne reshit. No vse zhe ya hochu k vam v postel'. Mozhno?
Ona dolgo smotrela na nego, potom potupilas' i pokachala golovoj.
- Pochemu net?
- Stranstvuyushchie rycari ne dolzhny lishat'sya svoih dospehov.
- I ih fal'shivogo bleska?
- YA ne skazala, chto on fal'shivyj.
- Kak samoochishchenie.
- YA ne zhelayu ochishchat'sya.
On vyskazal vsluh to, chto, kak emu kazalos', skryvalos' za sudorozhnym
spleteniem pal'cev i ee molchaniem. Obladanie telom znachit bol'she, chem
slova; to, chto proishodit sejchas, znachit bol'she, chem to, chto mozhet
proizojti zavtra ili poslezavtra. On skazal:
- Vy zhe znaete, chto eto ne prosto dlya togo...
- Vot iz-za etogo tozhe.
On vse eshche ne ponimal.
- Ottogo, chto ya ne reshilsya srazu?
Ona pokachala golovoj i posmotrela emu v glaza.
- YA vas nikogda ne zabudu. I eti dva dnya.
Ona neozhidanno shagnula i shvatila ego za ruki, chtoby ne dat' emu obnyat'
sebya. V tot zhe mig on pochuvstvoval prikosnovenie ee gub k svoim gubam;
zatem ona napravilas' k lestnice. Postaviv nogu na stupen'ku, obernulas' -
Devid shel za nej - i stala podnimat'sya dal'she. Minovala komnatu Genri i
poshla, ne oglyadyvayas', dal'she po koridoru. U dveri ego komnaty
ostanovilas' spinoj k nemu.
- Dajte mne hotya by obnyat' vas.
- Budet tol'ko huzhe.
- No vsego chas tomu nazad vy...
- CHas tomu nazad eto byli ne vy. I ya byla drugaya.
- No te, drugie, byli pravy.
Ona brosila vzglyad v konec koridora.
- Gde vy budete v eto vremya zavtra, Devid?
- YA vse zhe hochu k vam, Diana.
- Iz zhalosti.
- YA ne mogu bez vas.
- Perespat' i zabyt'?
- Zachem tak zhestoko? - sprosil on s obidoj.
- Potomu chto my ne zhivotnye.
- Raz ne zhivotnye, to u nas i budet inache.
- Budet eshche huzhe. |to ne zabudetsya.
On podoshel i polozhil ruki ej na plechi.
- Poslushajte, vse eti oslozhneniya - odni slova. YA hochu razdet' vas i...
Na odin korotkij mig emu pokazalos', chto on nashel otvet. Gde-to v
glubine dushi ona eshche kolebalas'. Ego svodili s uma ee blizost', ee
molchanie, ih nikem ne narushaemoe uedinenie; neskol'ko shagov do ee komnaty,
a tam - polumrak, toroplivoe sbrasyvanie odezhdy, obladanie, oblegchenie...
Ne povorachivayas' k nemu, ona bystro szhala ego ruku, lezhavshuyu na ee
pleche. I poshla proch'. Ne verya ochevidnomu, on v otchayanii prosheptal ee imya.
No ona prodolzhala idti. On hotel dognat' ee, no ne smog poshevel'nut'sya,
slovno rok prigvozdil ego k polu. Vot ona voshla k sebe v komnatu i zakryla
za soboj dver', ostaviv ego odnogo - izmuchennogo, opustoshennogo,
besceremonno otvergnutogo uzhe posle togo, kak on prinyal vazhnoe reshenie. On
shagnul za porog svoej komnaty i ostanovilsya v polumrake, vzbeshennyj
soznaniem upushchennoj vozmozhnosti; vzglyanuv v staroe zerkalo v zolotoj rame,
uvidel smutnye ochertaniya svoego lica. Prizrak, ne chelovek.
Ves' uzhas zaklyuchalsya v tom, chto on vse eshche chego-to zhdal, chto-to
predvkushal, v chem-to hotel razobrat'sya. Takie psihicheskie yavleniya inogda
byvayut: chitaesh' o nih, risuesh' v svoem voobrazhenii - i ne zamechaesh', kogda
oni v konce koncov stanovyatsya faktom. Odna chastica ego sushchestva sililas'
preumen'shit' neudachu, istolkovat' ee vsego lish' kak otkaz kapriznoj
zhenshchiny; drugaya - oshchushchala vsyu ostrotu i ogromnost' utraty: im prenebregli,
s nim raspravilis', bezmerno obideli... i obmanuli. Devid sgoral ot
zhelaniya - on ponimal, chto moment upushchen; ego nevynosimo zhglo to, chto na
samom dele ne sushchestvuet, muchilo chuvstvo, kotoroe do sih por kazalos' emu
takim zhe anahronizmom, kak davno vymershie dronty [vymershee v konce XVII v.
semejstvo ptic otryada golubeobraznyh]. On sejchas ponimal: proisshedshee s
nim kuda bol'she, chem prosto intrizhka; eto nechto protivorechashchee logike,
process, porozhdayushchij iz nichego novye solnca, novye evolyucii, novye
vselennye. |to chto-to metafizicheskoe, sushchestvuyushchee pomimo devushki:
stradanie, zhizn', lishennaya svobody, istinnuyu prirodu kotoroj on tol'ko chto
postig.
Vpervye on poznal nechto vyhodyashchee za ramki sushchestvovaniya - strastnoe
zhelanie zhit'.
A poka - zdes', sejchas - ego ohvatilo neodolimoe mstitel'noe chuvstvo,
zhelanie nakazat' sebya, devushku, nahodivshuyusya tak blizko, i Bet,
nahodivshuyusya tak daleko, v nochnom Londone. To slovo, kotoroe ona
upotrebila... On snova uvidel ee sidyashchej na divane, ponuro stoyashchej u
sadovoj kalitki, ee lico v polutemnom holle... nevynosimo, nevynosimo,
nevynosimo.
Devid vernulsya v koridor, brosil vzglyad na dver' komnaty Genri i poshel
v protivopolozhnuyu storonu. On ne stal stuchat' i poproboval vojti tak -
dver' ne podavalas'. On snova nazhal na ruchku i vyzhdal neskol'ko sekund.
Potom postuchal. Nikto ne otozvalsya.
Prosnulsya on ot zvuka otkryvaemoj dveri, kotoruyu ostavil na noch'
nezapertoj. CHasy pokazyvali chetvert' devyatogo. K posteli podoshla Urodka i,
kogda on sel, protyanula emu stakan apel'sinovogo soka. Neskol'ko mgnovenij
on prihodil v sebya; potom vspomnil.
- K vam s rannim vizitom. Vasha svetlost'.
- Blagodaryu, - skazal on i otpil bol'shoj glotok soka.
Na nej byli dzhemper s vysokim vorotom i yubka do kolen, chto pridavalo ej
neprivychno delovoj vid. Ona pristal'no posmotrela na nego, potom
neozhidanno prisela u nego v nogah. V ruke u nee byl vyrvannyj iz bloknota
listok bumagi. Ona vsluh prochla: "Peredaj Genri, chto ya uehala za
pokupkami. Vernus' posle lencha". Ona perevela vzglyad na stenu vozle dveri,
staratel'no izbegaya smotret' Devidu v glaza, i terpelivo zhdala ego
ob座asnenij.
- Ee uzhe net?
- Pohozhe, chto da, ne pravda li? - Ne dozhdavshis' ot nego otveta, Urodka
prodolzhala: - Tak chto zhe proizoshlo?
On pomolchal v nereshitel'nosti, potom otvetil:
- CHto-to vrode razmolvki.
- Tak. Iz-za chego?
- Pust' ona sama vam rasskazhet.
No na Urodku ego grubovatyj ton yavno ne podejstvoval.
- Vy razgovarivali? Prosto lyubopytno znat', pochemu ona tak speshno
uehala.
- YAsno pochemu. Ne hotela videt' menya.
- No pochemu, chert poberi? - Urodka brosila na nego ukoriznennyj vzglyad.
- Posle vcherashnego. YA zhe ne slepaya. Obychno Di dichitsya neznakomcev. Tol'ko
chudo mozhet zastavit' ee otkryt'sya.
- YA eto tak i ponyal.
- A vy pogovorili - i vse. - Urodka snova kol'nula ego vzglyadom. - Kak
eto nizko s vashej storony, chestnoe slovo. Delo tut sovsem ne v sekse, ya zhe
znayu. Ej horoshij muzhik nuzhen. Tol'ko odin. CHtoby on mog skazat' ej, chto s
nej vse v poryadke, vse u nee v norme, chto ona vozbuzhdaet muzhchin.
- Po-moemu, ona i sama eto znaet.
- Togda pochemu zhe ona sbezhala?
- Potomu chto nam nechego bol'she drug drugu skazat'.
- A vy ne mogli zabyt' pro vashi chertovy principy hotya by na odnu noch'.
On proiznes, obrashchayas' k stakanu v ruke:
- U vas prevratnoe mnenie obo mne.
Ona pristal'no posmotrela na nego, potom stuknula sebya ladon'yu po lbu.
- O gospodi. Ne mozhet byt'. Ona ne...
- Ne zahotela, - probormotal on.
Ona naklonilas' vpered i vzyalas' rukami za golovu.
- Sdayus'.
- Ne nado sdavat'sya. Vy ej nuzhny sejchas. Bol'she, chem kogda-libo.
Ona vypryamilas', posmotrela na nego s krivoj usmeshkoj, tronula ego nogu
pod odeyalom.
- Izvinite. Mne sledovalo samoj dogadat'sya.
Ona vstala s krovati i podoshla k oknu. Otkryla stavni i dolgo smotrela
vo dvorik. Ne povorachivaya golovy, sprosila:
- A starik Genri?
- Vse po-prezhnemu.
- Znachit, mne eto ne prividelos'?
On lezhal, opershis' na lokot', glyadya na prostyni. On chuvstvoval sebya
nagim v bukval'nom i perenosnom smysle i vse zhe zhelal vyskazat'sya do
konca.
- Ne dumal, chto takie veshchi vozmozhny.
- |to vam Kotmine. Kak v skazke. Kogda vpervye syuda popadaesh'. A potom
nachinaesh' ponimat', chto eto - vsego lish' durnoj son. - Posle dolgoj pauzy
Urodka dobavila: - Gospodi, chto za gryaz', pravda? - Ona okinula vzglyadom
goluboe nebo. - |tot staryj sadist... A vy kazalis' takoj horoshej paroj. I
nuzhdalis' drug v druge. - Ona s uprekom posmotrela na nego. - Zrya vy ne
vospol'zovalis' sluchaem, Devid. Hotya by raz v zhizni. Nazlo staromu
ublyudku. Hotya by radi menya.
- Nedostaet nam vashej reshimosti, |nn. V etom vse delo.
- O da, konechno. YA zhe umstvenno ogranichennaya.
- CHepuha, - myagko vozrazil on.
Ona otoshla ot okna i stala v nogah ego krovati.
- Ne ponravilas' ya vam, kogda vy tol'ko chto priehali?
- Pervye vpechatleniya sglazhivayutsya.
Ona ispytuyushche zaglyanula emu v glaza, prismotrelas' k ego ulybke. Potom
reshitel'no szhala guby i vzyalas' rukoj za kraj dzhempera. Na talii, povyshe
yubki, obnazhilos' korichnevoe telo.
- Hotite, ya zamenyu vam ee? Po-bystromu?
On zasmeyalsya.
- Vy prosto nevozmozhny.
Ona stala kolenom na kraj krovati, skrestila ruki, kak by gotovyas'
snyat' s sebya dzhemper, i sklonilas' k nemu. Ee glaza zadorno blesteli.
- YA znayu vse priemy.
On protyanul ej pustoj stakan.
- Poprobuyu predstavit' ih sebe. Kogda budu brit'sya.
Ona prizhala ruki k serdcu i zakatila glaza. Potom vypryamilas' i vzyala u
nego stakan. Postoyala, glyadya na nego sverhu vniz.
- Po-moemu, Di rehnulas'. - Ona potormoshila ego za konchik nosa. - A vy
nedurny. Hotya i vrozhdennyj svyatosha.
I tut posledoval vtoroj parfyanskij udar. Uzhe vyjdya v koridor, ona snova
otkryla dver' i prosunula golovu.
- Kstati, ne mogla ne obratit' vnimaniya. Na plyazhe bylo na chto
posmotret'.
Ee dobrota, ee otkrovennost' - blazhenny nevospitannye. Ne uspeli
utihnut' ee shagi, kak oshchushchenie teploty i simpatii ischezlo. Devid leg na
spinu i ustavilsya v potolok. On sililsya razobrat'sya v proisshedshem, ponyat',
gde sdelal lozhnyj shag i pochemu ona otvergla ego. On chuvstvoval sebya
gluboko razocharovannym, podavlennym i potryasennym. Vperedi - nevynosimyj
den'. Ee telo, ee lico, ee dusha, ee zov: ona gde-to tam, sredi derev'ev,
zhdet ego. |to neveroyatno, no on dejstvitel'no vlyubilsya; i esli ne sovsem v
nee, to po krajnej mere v ideyu lyubvi. Kak by on postupil, esli by ona
poyavilas' sejchas v dveryah i poprosila ego ne uezzhat', uvezti ee otsyuda? On
ne znal. Navernoe, gorech' porazheniya, mysl' o vechno upuskaemom shanse byla
by menee ostroj, esli by oni legli v postel' - i ona otdalas' by emu v tu
korotkuyu noch'.
No on ponimal, chto i eto - zabluzhdenie. Togda okonchatel'noe rasstavanie
bylo by nevozmozhnym. Dazhe esli by on uehal v Parizh, kak dolzhen uehat'
sejchas; pozhaluj, otkuda ugodno on by mog uehat' navsegda, no otsyuda... vse
ravno im suzhdeno bylo by vstretit'sya. Zdes' ili gde-to eshche.
|togo on izbezhal. No osvobozhdenie kazalos' emu skoree prigovorom, chem
pomilovaniem.
K poludnyu, proehav uzhe okolo treti dvuhsotpyatidesyatimil'nogo puti do
Parizha, on vse eshche ne prishel v sebya. Mashinu vel po beskonechnomu route
nationale [glavnomu shosse (franc.)] chelovek-avtomat. Dusha ostalas' v
Kotmine. Starik za zavtrakom vse vremya rassypalsya v lyubeznostyah,
ugovarival Devida nepremenno priehat' eshche raz vmeste s zhenoj, izvinyalsya za
svoi nedostatki, za starost', za "pustye razgovory", dazhe zhelal emu uspeha
v sobstvennom tvorchestve; no vse eto ne moglo sgladit' gor'kogo soznaniya,
chto, prinimaya formal'no priglashenie Bresli, Devid razygryval fars. Doroga
v Kotmine emu zakryta navsegda, on nikogda ne smozhet privezti syuda Bet.
Stoya u mashiny, oni pozhali drug drugu ruki. On poceloval |nn v obe shcheki i,
uluchiv moment, shepnul ej na uho:
- Rasskazhete ej... o nashem razgovore? - Ona kivnula. - I pocelujte ee
za menya.
Po ee licu skol'znula sderzhannaya usmeshka.
- Nu, do etogo my eshche ne dokatilis'.
No v ee glazah svetilsya veselyj ogonek. |to byl poslednij sluchaj, kogda
emu zahotelos' ulybnut'sya.
Puteshestvie nachalos' s nepriyatnosti: ot容hav ot vorot usad'by vsego na
trista yardov, Devid zametil na doroge, u samogo peredka mashiny, chto-to
burovato-ryzhee, pohozhee na mysh' - no slishkom bol'shoe dlya myshi i
po-zmeinomu gibkoe - no slishkom korotkoe dlya zmei. Mel'knulo i ischezlo pod
kolesami. Devid pritormozil i oglyanulsya: na temnom gudrone pustynnoj
lesnoj dorogi vidnelos' nebol'shoe pyatno. Lyubopytstvo, mazohizm, zhelanie
prodlit' minuty rasstavaniya zastavili ego vyjti iz mashiny i vernut'sya
nazad. |to byl gornostaj. Odno koleso proehalo pryamo po nemu. On byl
mertv, razdavlen. Ucelela tol'ko golovka. Kroshechnyj glaz zver'ka zlobno
glyadel na Devida, iz ziyayushchej pasti tekla strujka krovi, pohozhaya na krasnyj
cvetok. Devid postoyal nemnogo, potom vernulsya k mashine. Mnogoobeshchayushchee
nachalo dnya.
Vsyu dorogu do Renna on nadeyalsya, chto vstretit gde-nibud' na obochine
belyj "reno" i ryadom s nim - znakomuyu zhenskuyu figuru. Nadeyalsya do teh por,
poka ne vyehal na avtostradu, ogibavshuyu gorod s yuga. I lish' togda s
muchitel'noj yasnost'yu osoznal, chto bol'she uzhe ne uvidit ee. |to bylo pohozhe
na vozmezdie - ee ischeznovenie segodnya utrom sluzhilo tomu podtverzhdeniem.
Znachit, vina lezhit na nem. Tol'ko slishkom pozdno on eto ponyal. Vspomnil
razgovor u sadovoj kalitki, kogda ona vysvobodilas' iz ego ob座atij, kak on
otpustil ee, proyaviv pagubnuyu nereshitel'nost'. Dazhe i potom, v dome, ona
ugadala v ego povedenii nechto nastorazhivayushchee, vnushayushchee nedoverie k ego
slovam. On ne opravdal ee nadezhd ni kak sovremennyj muzhchina, ni kak
srednevekovyj rycar': zhazhdal fizicheskoj blizosti - i izbegal ee.
V mozgu ego nachali rozhdat'sya fantasticheskie scenarii. Samolet, v
kotorom letit Bet, terpit avariyu. On nikogda ne byl zhenat. On zhenat, no
Bet - eto i est' Diana. Ona vyhodit zamuzh za Genri, kotoryj vskore
umiraet. Ona priezzhaet v London, ne mozhet zhit' bez nego, i on brosaet Bet.
I vse eti istorii zakanchivayutsya v Kotmine, gde v ideal'noj garmonii
sosedstvuyut trud, lyubov' i zalityj lunnym svetom sad.
Besplodnye fantazii nedostojny byli dazhe yunoshi i lish' podtverzhdali ego
zauryadnost'; ved' s nim proizoshlo chto-to vrode shoka: hotya real'nost'
pervyh neskol'kih minut, posledovavshih za ee uhodom, uspela otojti v mir
bessoznatel'nogo, on vse eshche nedoumeval, kak moglo sluchit'sya takoe, kak
eto moglo tak sil'no vskolyhnut' ego i rasstroit' i naskol'ko zhe on prezhde
byl samovlyublen. I stalo tak yasno, chego on lishen. Ego nesostoyatel'nost'
zaklyuchalas' v tom, chto on ne schital vozmozhnym greh. Genri znal, chto greh -
eto vyzov zhizni; ne bezrassudstvo, a akt muzhestva i voobrazheniya. On greshil
po neobhodimosti i v silu instinkta; Devid zhe ne sogreshil iz straha. Ne
zahotel sogreshit', kak vyrazilas' |nn, nazlo staromu ublyudku. Ego muchila
ne cel', a sredstvo ee dostizheniya. Muchilo ne to, chto dumaet o sebe on sam,
a to, chto dumayut o nem lyudi. Strah pered sobstvennym tshcheslaviem, egoizmom,
"estestvom", kotoryj on vynuzhden prikryvat' takimi ponyatiyami, kak
"chestnost'" i "nepredubezhdennost'". Vot pochemu on tajno i s takim
udovol'stviem predavalsya samoanalizu. Takim obrazom, predel'noe tshcheslavie
(a primenitel'no k hudozhniku - glupost') otnyud' ne kazhetsya bespoleznym.
Ono ob座asnyaet, pochemu v sobstvennom tvorchestve on tak vysoko cenit
nedoskazannoe, skromnost' izobrazitel'nyh sredstv, stremlenie
udovletvorit' trebovaniyam sobstvennogo kritiko-slovesnogo leksikona -
absurdnyj priem, s pomoshch'yu kotorogo on myslenno ocenivaet svoe
proizvedenie, kogda sozdaet ego. Vse eto dokazyvaet, chto on boitsya vyzova.
No imenno vyzov emu i byl broshen, prichem vyzov, daleko vyhodyashchij za
sferu moral'nogo i seksual'nogo. Teper' on uzhe horosho ponimal, chto eto
bylo pohozhe na lovushku. On obhodil yavnyj podvodnyj rif v pervyj vecher v
razgovore so starikom, a dal'she uzhe srabatyvalo samoosleplenie,
zaznajstvo, tak nazyvaemaya vospitannost', zhelanie ponravit'sya. Okazalos',
chto nastoyashchaya podvodnaya skala podzhidala ego gde-to daleko za predelami
goluboj laguny.
CHem bol'she on udalyalsya ot Kotmine, tem men'she sklonen byl opravdyvat'
sebya. Nemnogo uspokaivalo to, chto on smozhet bolee ili menee otkryto
smotret' Bet v glaza, no dazhe etot "uteshitel'nyj priz" byl lish'
vidimost'yu; kazalos', ego nagradili ne po zaslugam. Ved' "veren"-to on
lish' potomu i ostalsya, chto kto-to povernul klyuch v zamke. Bolee togo, dazhe
esli by eta formal'naya nevinnost' i imela dlya nego kakoe-to znachenie, ego
nastoyashchim prestupleniem bylo to, chto on kolebalsya, laviroval, uklonyalsya.
Kotmine bylo zerkalom, i zhizn', k kotoroj on vozvrashchalsya, byla v nem
otrazhena i preparirovana s besposhchadnoj yasnost'yu... Kakoj zhalkoj vyglyadela
teper' eta zhizn', kakoj bescvetnoj i spokojnoj, kakoj bezopasnoj.
Otsutstvie riska - vot v chem ee glavnaya sut'. Potomu on i ehal sejchas
bystree obychnogo. Na dorogah mezhdu gorodami bylo sravnitel'no malo
transporta, on raspolagal dostatochnym vremenem, zlopoluchnyj samolet
pribyval tol'ko vecherom, v nachale vos'mogo. Kogda chelovek nichem ne
riskuet, ne prinimaet nikakih vyzovov, on prevrashchaetsya v robota. Sekret
starika v tom, chto on ne terpit nikakih pregrad mezhdu soboj i tem, chto
izobrazhaet; i delo tut ne v tom, kakuyu cel' presleduet hudozhnik ili kakimi
tehnicheskimi priemami on pol'zuetsya, a v tom, naskol'ko polno, naskol'ko
smelo idet po puti postoyannoj peredelki samogo sebya.
Medlenno i neuklonno nadvigalos' na Devida soznanie, chto ego vcherashnyaya
neudacha lish' simvolichna i ne zatragivaet osnovy osnov. To, chto on upal v
glazah molodoj zhenshchiny, - trivial'nyj epizod iz komedii, kotoraya imenuetsya
igroyu polov. Sut' zhe v tom, chto on ne vospol'zovalsya - dazhe ne poproboval
vospol'zovat'sya - lichnoj svobodoj v ekzistencialistskom smysle. Prezhde on,
kak hudozhnik, ne somnevalsya v svoem prizvanii, hotya i ne vse svoi
proizvedeniya schital bezuprechnymi s tochki zreniya tehniki ispolneniya, no on
vsegda polagal, chto v nem zalozheny te kachestva, kotorye rano ili pozdno
pozvolyat emu sozdat' neprehodyashchie hudozhestvennye cennosti. Teper' zhe on
uvidel strashnuyu kartinu - on v tupike, ibo rodilsya v period, kotoryj
gryadushchie pokoleniya, govorya ob istorii iskusstva, nazovut "pustynej": ved'
fakt zhe, chto Konstebl', Terner, Noridzhskaya shkola vyrodilis' v seredine
stoletiya i pozzhe v besplodnyj akademizm. U iskusstva vsegda byli vzlety i
padeniya, i kto znaet, ne yavitsya li konec dvadcatogo veka periodom ego
naibol'shego upadka? Devid znal, kak otvetil by na etot vopros starik: da,
yavitsya, esli ne budut prilozheny vse usiliya dlya togo, chtoby razvenchat'
naibolee voshvalyaemye cennosti i mnimye pobedy.
Pozhaluj, uzhe slovo "abstrakciya" govorit samo za sebya. Hudozhnik boitsya,
kak by ego zhivopis' ne otrazila ego obraza zhizni, a vozmozhno, etot obraz
zhizni tak diskreditiroval sebya, hudozhnik tak staraetsya ustroit'sya
pouyutnee, chto nevol'no stremitsya zamaskirovat' pustoteluyu real'nost' s
pomoshch'yu tehnicheskogo masterstva i horoshego vkusa. Geometriya. Bezopasnost',
skryvayushchaya otsutstvie kakogo-libo soderzhaniya.
Edinstvennoe, chto u starika sohranilos', - eto pupovina, svyazyvayushchaya
ego s proshlym. Odin shag nazad, i on - ryadom s Pizanello. Duhovno, vo
vsyakom sluchae. Devid zhe uglubilsya v knigi, rassmatrivaet iskusstvo kak
obshchestvennyj institut, nauku, akademicheskuyu disciplinu - kak delo,
trebuyushchee subsidij i debatov v razlichnyh komissiyah. I eto bylo glavnym
ob容ktom yarosti starika. Devid i ego sverstniki, a takzhe te, kto pridet im
na smenu, upodobivshis' zveryam, rozhdennym v nevole, budut tol'ko sozercat'
iz svoih kletok tu zelenuyu svobodu, kotoroj pol'zuetsya starik. Devid
ponyal, chto proizoshlo s nim za istekshie dva dnya: tochno podopytnoj obez'yane,
emu dali vozmozhnost' vzglyanut' na svoe utrachennoe podlinnoe "ya". Ego vvelo
v zabluzhdenie izlishnee sledovanie mode, pooshchryaemaya oficial'no
frivol'nost', kazhushchiesya svobody sovremennogo iskusstva; on ne dogadyvalsya,
chto vse eti svobody proistekayut iz glubokogo razocharovaniya, iz
pohoronennogo, no eshche ne sovsem zadavlennogo soznaniya nesvobody. Situaciya,
harakternaya dlya vsej novejshej istorii hudozhestvennogo obrazovaniya v
Anglii. Preslovutaya vystavka diplomnyh rabot, na kotoroj studenty
fakul'teta izyashchnyh iskusstv nichego, krome chistyh holstov, ne pokazali, -
chto mozhet sluzhit' bolee ubeditel'nym svidetel'stvom zathlogo licemeriya
prepodavatelej i beznadezhnogo bankrotstva obuchaemyh? Ne buduchi v sostoyanii
zarabotat' sebe na zhizn' iskusstvom, chelovek uchit drugih parodirovat'
samye osnovy etogo iskusstva, pytaetsya vnushit' lyudyam, budto genii
rozhdayutsya za odnu noch' - dlya etogo dostatochno odnogo eksperimenta, - a ne
cenoj mnogoletnego upornogo truda hudozhnika-odinochki. Budto sluchajnyj
mgnovennyj uspeh vrode belogo krolika v cilindre fokusnika opravdyvaet
zlostnyj obman, kotoromu podvergayutsya tysyachi prostakov; budto vse
hudozhestvennoe obrazovanie ne opiraetsya na prognivshuyu sistemu
prepodavaniya, prevrashchayushchuyu iskusstvo v nerazreshimuyu sharadu. Kogda shkoly
lgut...
Vozmozhno, to zhe tvoritsya i v drugih vidah iskusstva - literature,
muzyke. Devid etogo ne znal. On lish' ispytyval dushevnuyu bol', otvrashchenie k
samomu sebe. Kastraciya. Triumf evnuha. On prekrasno ponimal, chto kroetsya
za neuklyuzhimi napadkami starika, za ego glumleniem nad "Gernikoj".
Prenebrezhenie prirodoj i real'nost'yu izvratilo do bezobraziya otnosheniya
mezhdu zhivopiscem i zritelem; nyne hudozhnik tvorit dlya intellektualov i
teoretikov - ne dlya lyudej voobshche i, chto huzhe vsego, ne dlya sebya samogo.
Konechno, eto prinosit dividendy v material'nom smysle i v smysle
populyarnosti, no prenebrezhenie telom cheloveka, ego estestvennym,
chuvstvennym vospriyatiem privelo k porochnomu krugu, k vodovorotu, k uhodu v
nebytie; nyne zhivopisec i kritik soglasny lish' v tom, chto sushchestvuyut i
imeyut kakoe-to znachenie oni odni. Horoshee nadgrobie dlya raznogo otreb'ya,
kotoromu na vseh naplevat'.
Takie hudozhniki prikryvayutsya tem, chto priemlyut sovremennye techeniya,
zabyvaya pri etom o chrezvychajno uskorivshemsya progresse i vospriyatii mira,
zabyvaya o tom, kak bystro avangardizm pereros v art pompier - derzkoe i
banal'noe iskusstvo. Vinoj vsemu ne tol'ko ih sobstvennyj variant
abstrakcii, a nepreryvnaya cep' poslevoennyh shkol: abstraktnyj
ekspressionizm, konceptualizm, fotorealizm, op-art i pop-art... il faut
couper la racine - pust' tak. No iskusstvo, lishennoe kornej, vrashchayushcheesya
po orbite v mertvom kosmose, ne imeet smysla. Ono napominaet pestrushek,
oderzhimyh gubitel'noj gonkoj za Lebensraum [zhiznennym prostranstvom
(nem.)] v arkticheskih vodah, bezdonnoj nochi, slepyh ko vsemu, krome
sobstvennyh illyuzij.
Bashnya iz chernogo dereva.
Kogda on pod容zzhal k Il'-de-Fransu - doroga teper' prolegala po
skuchnomu zhniv'yu, okruzhayushchemu SHartr, - nebo, tochno pereklikayas' s ego
unylym nastroeniem, pokrylos' tuchami. Leto umerlo, prishla osen', a s neyu -
konec zelenoj rastitel'nosti. Stranno. I podavlennoe sostoyanie u nego ne
prohodilo.
Nakonec on dostig predmestij Parizha. Petlyaya po ulicam, otvleksya na
nekotoroe vremya ot kopaniya v sebe. V nachale shestogo ostanovilsya u
prilichnoj na vid gostinicy nedaleko ot Orli. V Parizh oni s Bet ne
sobiralis' zaezzhat', reshiv sledovat' pryamo v Ardesh, gde nahodilsya kottedzh
ih znakomogo, a do nego - eshche celyj den' ezdy. Poetomu nado bylo gde-to
ostanovit'sya i peredohnut'. Tem bolee, chto zavtrashnij den' ne sulil nichego
priyatnogo. Vo vseh otnosheniyah.
On prinyal dush i zastavil sebya perechitat' nabroski vstupitel'noj stat'i
k knige "Iskusstvo Genri Bresli", poka ego lichnye vpechatleniya eshche ne
utratili svezhesti, chtoby posmotret', chto nado izmenit', chto dobavit', na
chem sdelat' upor. Beznadezhno. Frazy i suzhdeniya, kotorye vsego neskol'ko
dnej tomu nazad nravilis' emu... Vzdor, drebeden'. Banal'nosti,
professional'nyj zhargon, pretencioznost'. Za napyshchennymi slovami vstavala
real'nost' Kotmine. On prileg na krovat' i opustil veki. Potom vstal i
podoshel k oknu. Vpervye za mnogie gody pochuvstvoval, chto vot-vot zaplachet.
Absurd, absurd. On pogibnet, esli bol'she ne uvidit ee. On stal iskat'
pochtovuyu bumagu, no nigde ee ne obnaruzhil; v gostinicah takogo tipa
pochtovoj bumagi ne voditsya, zdes' ostanavlivayutsya tol'ko na nochleg. On
dostal iz chemodana bloknot i, polozhiv pered soboj, smotrel na nego, ne v
silah napisat' chto-nibud'. Tak byvaet s hudozhnikom, kotoryj truditsya nad
kartinoj, znaya, chto ona plohaya, i poetomu emu hochetsya ujti ot nee bez
oglyadki i ni s kem ne vstrechayas'.
V osnove vsego etogo bylo soznanie, chto on nikogda ne stanet drugim,
chto budet pisat' po-prezhnemu, vybrosit etot den' iz pamyati, vsemu
pridumaet inoe tolkovanie, voobrazit sebya etakim oshalelym, poteryavshim
golovu proezzhim postoyal'cem. Rana zazhivet, korka otvalitsya, i kozha budet
gladkoj, kak ran'she. On stal zhertvoj zdravogo smysla, ne veril
po-nastoyashchemu v sluchaj i ne umel im pol'zovat'sya. Vspominaya potom etot
epizod, on v konce koncov vnushit sebe, chto prinyal togda mudroe reshenie,
sovershil blagorodnyj postupok; chto plamya strasti, opalivshee ego, - eto
mechta, mimoletnoe videnie, real'nost' zhe - eshche odin iz ego zamyslov,
nabrosok, zateryavshijsya v studii, v glubine shkafa sredi staryh al'bomov s
eskizami.
Tak budet potom; poka zhe on znal, chto otkazalsya (dazhe esli emu bol'she
ne suzhdeno s nej vstretit'sya) ot vozmozhnosti izmenit' svoyu zhizn' i chto
dal'nejshaya sud'ba ego tvorchestva: ego kachestvo i ego sposobnost' vyderzhat'
ispytanie vremenem - zavisit ot priznaniya etogo fakta. On ispytyval
zapozdaluyu, no zhguchuyu zavist' k stariku. Delo v konechnom schete svoditsya k
tomu, s chem chelovek rodilsya: libo on imeet sklonnost' k krajnim
proyavleniyam individualizma, k otdeleniyu mysli ot chuvstva, libo ne imeet.
Devid ne imel. Otvratitel'naya, mstitel'naya nespravedlivost' zaklyuchalas' v
tom, chto iskusstvo gluboko amoral'no. Kak by chelovek ni userdstvoval, on
vse ravno ostanetsya v proigryshe: vse dostaetsya svin'yam i nichego - tem, kto
imeet zaslugi. Kotmine besposhchadno prodemonstrirovalo: to, s chem on
rodilsya, pri nem i ostanetsya. On byl, est' i budet poryadochnym chelovekom i
vechnoj posredstvennost'yu.
|to opredelenie chasami slovno vitalo v vozduhe, prezhde chem prishlo emu
na um. Stoya u okna, on pristal'no smotrel tuda, gde nad bezradostnym morem
krysh, mokryh ot izmorosi, emu chudilas' svetlaya poloska neba - poloska,
napominavshaya o tom, chem on mog by byt'.
Priehav v Orli, on uznal, chto samolet opazdyvaet na polchasa. V Hitrou
tuman. Devid nenavidel aeroporty: ravnodushie, passazhirskie ordy,
bezlikost' lyudej, oshchushchenie opasnosti. On stoyal u okna v zale ozhidaniya i
vglyadyvalsya v unyluyu dal' aerodroma. Sumerki. Kazalos', Kotmine gde-to v
drugoj vselennoj - odin den' puti, ravnyj vechnosti. Devid poproboval
predstavit' sebe, chto oni tam sejchas delayut: Diana nakryvaet na stol, |nn
zanimaetsya francuzskim. Tishina, les, golos starika. Laj Makmillana. Devid
stradal, kak mozhet stradat' chelovek, ponesshij tyazheluyu utratu - utratu ne
togo, chem obladal, a togo, chto poznal. CHto ona govorila, chto chuvstvovala,
o chem dumala. Bol', kotoruyu on ispytyval, pronikala v soznanie glubzhe, chem
vse rassprosy ob iskusstve, ego iskusstve, ego lichnoj sud'be. Na neskol'ko
muchitel'nyh mgnovenij on ochen' chetko predstavil sebe sobstvennyj oblik i
oblik vsego chelovechestva. Vnutrennij golos - poslednyaya nadezhda na
izbavlenie, na svobodnuyu volyu - pobuzhdal ego szhech' vse korabli, vernut'sya,
iskat' spaseniya v begstve. No na korablyah, kak na velikih hudozhnikah
proshlogo, stojkih protiv lyubogo plameni, lezhala dlinnaya ten'. Ten'
molodogo anglichanina - nepodvizhnogo, no ustremlennogo vpered, v storonu
svoego doma, vsmatrivayushchegosya v otdalennyj ryad zastyvshih posadochnyh ognej.
Ob座avili o pribytii samoleta, i on spustilsya vniz, chtoby vstretit' Bet.
Ee veshchi on privez s soboj v mashine, poetomu ona vyshla k nemu nalegke, v
chisle pervyh passazhirov. Pomahala emu rukoj. On podnyal ruku. Novoe pal'to
- syurpriz dlya nego - slegka kolyhalos' ot ee rezkih dvizhenij; vidimo, ona
gordilas' svoej obnovkoj. Veselyj Parizh. Svobodnaya zhenshchina. I smotri-ka:
bez detej.
Ona poyavlyaetsya s besposhchadnost'yu nastoyashchego; na ee lice - spokojnaya
radost'; vpolne estestvenno, chto on tut, gde zhe emu eshche byt'. I on pridaet
svoemu licu vyrazhenie takoj zhe uverennosti.
Ona ostanavlivaetsya v neskol'kih shagah ot nego.
- Privet. - Ona kusaet guby. - A u menya v kakoj-to moment mel'knula
strashnaya mysl'. - Pauza. - Vdrug ty mne bol'she ne muzh.
Otrepetirovano. On ulybaetsya.
Celuet ee v guby.
Oni idut ryadom, govoryat o detyah.
Emu kazhetsya, chto on s trudom volochit nogi; veroyatno, tak chuvstvuet sebya
chelovek, nedavno perenesshij operaciyu i eshche ne sovsem prishedshij v sebya; v
ego prituplennom soznanii mel'kaet chto-to neumolimo uskol'zayushchee.
Ochertaniya lica, zolotistye volosy, zvuk zakryvayushchejsya dveri. _YA sama etogo
hotela_. Kak snovidenie: bylo, no ne pomnish' - chto. Zahlebnuvshijsya krik,
den', sgorevshij dotla.
Ona sprashivaet:
- Nu, a ty, milyj, kak?
On sdaetsya tomu, chto ostalos': abstrakcii.
- Ucelel.
Last-modified: Wed, 13 Oct 2004 20:33:21 GMT