УладзЁмЁр МЁкалаевЁч ШыцЁк. ДублЁ
---------------------------------------------------------------------
У.ШыцЁк. "У час не вярнулЁся", "Мастацкая лЁтаратура", МЁнск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 лЁпеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадрома╒ возьмуць старт вялЁзныя зоркал╦ты Ё
накЁруюцца да дал╦кЁх галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца ╒жо ╒ наступным стагоддзЁ, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ╒жо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астрал╦тчыка╒ у бясконцай прасторы. Аб Ёх прыгодах,
л╦се Ё знаходках расказваецца ╒ гэтым зборнЁку фантастычных апавядання╒.
На чырванаватую пустыню мора часу клалЁся до╒гЁя ценЁ блЁзкЁх гор.
ЗалацЁсты калматы клубок Сонца ╒жо вЁсе╒ над самым гарызонтам. ╡ без таго
густа-фЁялетавае неба пацямнела зусЁм. Яшчэ некалькЁ хвЁлЁн, Ё марсЁянская
ноч, амаль такая ж рапто╒ная, як зямная ╒ тропЁках, агорне ╒с╦ навокал.
- Дзе мог дзецца Барыс? - уголас падума╒ Янка, нездаволена пазЁраючы ╒
акно.
Янка бы╒ адзЁн, Ё яму нЁхто не адказа╒. Тады ╦н запалЁ╒ агнЁ маяка, якЁ
╒звыша╒ся на добрую сотню метра╒ над дахам Ёх выпрабавальнай станцыЁ. ╡
адразу, быццам у адказ, злева замЁгцелЁ фары ╒сюдыхода.
Янка прыгледзе╒ся. Барыс марзянкай пыта╒ся: "Ты на базе?"
УсмЁхну╒шыся, Янка гэтак жа, памЁгваючы святлом маяка, ЁранЁчна
адказа╒:
- Рацыя сапсавалася?
У дынамЁку рады╦сувязЁ пачу╒ся ╒здых, сапенне, потым прахрыпела:
- ЗусЁм забы╒ся.
Пачу╒шы голас Барыса, Янка занепакоЁ╒ся:
- Ты чаго?
- Глупства. Прыеду - раскажу.
Янка ╒смЁхну╒ся, буркну╒: "ТаямнЁцы марсЁянскага двара" Ё пайшо╒ да
канапы крыху расчараваны. НЁчога не здарылася, ды не можа здарыцца ╒ гэтым
прывычным, як на ЗямлЁ, становЁшчы. Зручная мэбля, утульны пакой. Нават
рады╦ Ё тое, як звычайна ╒ гэты час там, дома, перадае апошнЁя паведамленнЁ.
Ус╦ звычайна, ус╦ Ёдзе сваЁм парадкам, быццам ты Ё не пакЁда╒ ЗямлЁ.
Але вось голас дыктара ста╒ больш звонкЁ, усхваляваны. ╗н загавары╒ пра
падрыхто╒ку галактычнай экспедыцыЁ, Ё Янка раптам успомнЁ╒: "Наступныя мы".
╡ ╒жо ЁншымЁ вачыма, з халоднай цЁка╒насцю паглядзе╒ навокал сябе. А ╒ сэрца
папа╒зла нездаволенасць.
Яны з Барысам былЁ асно╒нымЁ кандыдатамЁ ╒ наступную галактычную
экспедыцыю. Гэты Ёх пал╦т на Марс бы╒ апошняй трэнЁро╒кай. ╡м давалЁ
магчымасць пажыць у незямных умовах Ё тым самым пэ╒ным чынам падрыхтавацца
да таго нечаканага, што можа сустрэцца на дал╦кЁх Ё чужых планетах. Задума
была правЁльная, супраць яе Янка не пярэчы╒. Але вынЁкЁ... ╗н чака╒
большага. ХЁба гэта падрыхто╒ка, калЁ яны тут акружаны прывычнымЁ рэчамЁ Ё,
нават выходзячы за парог станцыЁ, больш адчуваюць сябе дзе-небудзь у ГобЁ,
чым на Марсе? АдзЁнае, што напамЁнае пра космас, - касцюм, аднак Ё ╦н такЁ
л╦гкЁ, што яго амаль не за╒важаеш...
Знадворку пачулася гудзенне, затрымцелЁ сцены. Вярта╒ся Барыс. Янка
пайшо╒ сустракаць таварыша.
- Насланн╦ нейкае, - сказа╒ Барыс, вылазячы з кабЁны.
- Што такое?
- Мне здалося, - Барыс крыху суме╒ся, але дакончы╒, - быццам ты
напа╒засыпаны пяском. ТолькЁ шлем тырчыць.
Янка здзЁвЁ╒ся, ма╒ля╒, чаго толькЁ не прыдумае чалавек, потым
нахмуры╒ся:
- Трэба было паглядзець.
- Дык ты азва╒ся, а тым часам Ё сцямнела.
- Тады за╒тра, - вырашы╒ Янка.
На тым Ё пагадзЁлЁся, а ранЁцай, калЁ прачнулЁся, над пустыняй бушава╒
ураган. Чырванаватыя смерчы, звЁваючыся на тонкЁх нагах, быццам крывавыя
зданЁ, пятлялЁ вакол станцыЁ.
- Ат, учора мне здалося, нЁчога не было, - махну╒ рукой Барыс. - Пайду
лепш падрамантую ╒сюдыход.
Па закрытым праходзе ╦н пайшо╒ у гараж. Пабы╒шы там нейкЁ час, Барыс
прыбег да ЯнкЁ ╒схваляваны. АдчынЁ╒шы дзверы, крыкну╒:
- Прапа╒ ГанЁмед!
- Пра╒да?
- Ус╦ абшука╒, - ╦н апусцЁ╒ся на падлогу, ашаломлены прапажай.
- Значыць, учора бы╒ ГанЁмед. Сапсава╒ся Ё ╒па╒.
- Вось як бывае. А куды ты яго пасыла╒? - узня╒ галаву Барыс.
- Учора - нЁкуды. ╗н павЁнен быць на месцы, - адказа╒ Янка.
- Значыць, уц╦к.
- Ну, ведаеш! - абуры╒ся Янка. - Гэта не во╒к.
- Але ты яго не пасыла╒, не? ╡ я таксама. Дык што тады?
- Гм... - Янка адкЁну╒ гермашлем Ё пачуха╒ патылЁцу.
У по╒дзень пясчаны буран сцЁх. Касмана╒ты апранулЁся Ё выйшлЁ з
памяшкання. На па╒дн╦вы ╒сход ад станцыЁ, як хапала вока, грэбнямЁ хваль
застылага мора цягнулЁся барханы. Было цЁха-цЁха, Ё ад гэтага пара╒нанне з
морам рабЁлася больш перакана╒чым. Сонца свяцЁла на ╒сю сваю марсЁянскую
сЁлу.
- Дзе табе здалося? - спыта╒ Янка.
Яны не ╒зялЁ ╒сюдыход, бо дарога была блЁзкая. А хадзЁць пехатой тут
было нават больш прыемна, чым на роднай планеце, - чалавек на Марсе важыць
амаль у два з паловай разы менш. Пераскакваючы з грэбеня на грэбень,
слЁзгаючыся на сыпучым пяску, касмана╒ты ╒рэшце дайшлЁ да перадгор'я.
- Недзе тут, - сказа╒ Барыс. ЗрабЁ╒шы яшчэ некалькЁ крока╒, упэ╒нена
па╒тары╒: - Тут, - Ё для пэ╒насцЁ ачарцЁ╒ рукой у паветры круг.
Але цЁ ╦н памылЁ╒ся, цЁ ╒с╦ засыпа╒ няда╒нЁ шал╦ны вецер, бо знайсцЁ
нЁчога не ╒далося.
Янка крыкну╒ у шлемафон:
- ГанЁмед! ГанЁмед!
╗н зрабЁ╒ гэта хутчэй для ачысткЁ сумлення Ё нават павярну╒ся, каб ЁсцЁ
назад. ╡ раптам у навушнЁках нешта запЁшчала Ё праз трэск разрада╒ данеслЁся
до╒гачаканыя словы:
- Р-10, названы ГанЁмедам, вяртаецца на базу. Р-10, названы
ГанЁмедам...
Пачу╒шы робата, людзЁ засмяялЁся. Непакой адразу знЁк, уступЁ╒шы месца
весялосцЁ, для якой, дарэчы, былЁ падставы. Нехта з канструктара╒, жадаючы
падкрэслЁць дасцЁпнасць свайго тварэння, ув╦╒ у яго праграму гэтае "названы
ГанЁмедам", Ё робат толькЁ так за╒с╦ды зая╒ля╒ аб сабе. ╡ Янка Ё Барыс чулЁ
гэта неаднойчы, але нЁколЁ яшчэ не адчувалЁ такога задавальнення.
Хутка паказа╒ся Ё сам ГанЁмед. ╗н Ёшо╒ паважны, падобны на чалавека,
перакананага ╒ сва╦й высокай годнасцЁ, задзЁраючы механЁчныя ногЁ, якЁя
грузлЁ ╒ пяску Ё пакЁдалЁ на Ём глыбокЁя сляды.
У ЁнфармацыЁ, якую прын╦с робат, не было нЁчога Ёстотнага. "Бачы╒ гару,
заходзЁ╒ у грот, адчу╒ электраразрады". Не змог ╦н растлумачыць Ё таго, па
чы╦й камандзе выйша╒ з базы.
- ВЁдаць, няда╒на выбра╒ся з пяску. Пакуль ляжа╒, нешта ╒ схеме
разладзЁлася, - вырашы╒ Барыс.
Гэта было падобна на пра╒ду, Ё Янка з Ём згадзЁ╒ся.
Надышла ноч. ЦЁхая, марозная. Пакрытая Ёнеем пустыня халодна
паблЁсквала пад зменным святлом Фобаса Ё Дэймаса, якЁя нЁбы наперагонкЁ
спяшалЁся па ярказорным небе.
Заварожаныя незвычайным хараством, касмана╒ты не маглЁ адысцЁ ад акна,
хаця стрэлкЁ гадзЁннЁка ╒жо да╒но прамЁнулЁ лЁчбу дванаццаць. Раптам
ГанЁмед, якЁ знаходзЁ╒ся ╒ гаражы разам з ЁншымЁ робатамЁ, вымавЁ╒: "Р-10,
названы ГанЁмедам, бачы╒ у пустынЁ скафандр чалавека".
Фразу прыняла сЁстэма ╒нутранай сувязЁ Ё перадала ╒ дынамЁк, што бы╒
устано╒лены ╒ салоне.
- Ты што-небудзь зразуме╒? - павярну╒ся Янка да таварыша.
- Н-не, - разгублена адказа╒ той. - МусЁць, робат зусЁм сапсава╒ся.
Гэй, ГанЁмед, зайдзЁ да нас.
Праз хвЁлЁну робат увайшо╒ у салон.
- Дзе ты бачы╒ скафандр? - зада╒ яму Барыс пытанне Ё напружана сачы╒,
як у шкляных вачах-лЁнзах успыхваюць рознакаляровыя ЁскаркЁ.
ГанЁмед патупа╒, як чымсьцЁ збянтэжаны чалавек, Ё слова ╒ слова
па╒тары╒ тое, што гавары╒ раней.
- Трэба праверыць яго. - Барыс накЁрава╒ся да робата.
- Пачакай, - спынЁ╒ яго Янка. - ГанЁмед, дзе ты бачы╒ скафандр? -
зрабЁ╒ ╦н нацЁск на слове "дзе".
ГанЁмед паблЁска╒ вачыма-лЁнзамЁ Ё сказа╒ каардынаты:
- Па╒дн╦вы ╒сход, трыццаць секунд ад кантрольнага мерыдыяна.
- Там, - шапну╒ Барыс, адступаючы назад Ё пераводзячы разгублены позЁрк
то на Янку, то на робата.
- Не глядзЁ на мяне так, я Ё сам нЁчога не разумею, - разв╦╒ рукамЁ
Янка.
- Р-10 не разумее таксама, - праграма робата, здольная да аналЁзу таго,
што адбываецца навокал, спрацавала. МеханЁчны голас прагуча╒ прыглушана Ё,
як здалося, больш ра╒надушна, чым за╒с╦ды, нЁбы робат нешта веда╒ Ё не хаце╒
сказаць.
Янка падышо╒ да ГанЁмеда, адключы╒ яго ад знешняга асяроддзя Ё выклЁка╒
робата╒-рамонтнЁка╒. Яны праверылЁ ╒сю схему, але нЁякЁх адхЁлення╒ ад нормы
не знайшлЁ.
- Вы абодва бачылЁ нешта адно Ё тое, што палЁчылЁ за скафандр. Але
гэта, напэ╒на, было нешта Ёншае, - сказа╒ Янка, выслуха╒шы даклад
раманц╦ра╒. - Трэба пашукаць.
- АдзЁн дзень ужо страцЁлЁ.
- ВыкраЁм яшчэ некалькЁ гадзЁн.
- Дык ноч, - не здава╒ся Барыс.
- ГанЁмед арыентуецца ╒ цемры, - рашуча сказа╒ Янка Ё пача╒ збЁрацца.
Апрану╒шыся цяплей, касмана╒ты выйшлЁ са станцыЁ. Мароз нЁбы пабольша╒,
высмакта╒шы апошнюю вЁльгаць з Ё без таго сухога Ё пустога паветра. ╡ней
ляжа╒ вакол, як снег, ногЁ ко╒залЁся. ╡ толькЁ ГанЁмед Ёшо╒ быццам па ро╒ным
Ё цв╦рдым асфальце. ЛюдзЁ ледзь паспявалЁ за Ём.
Нарэшце робат спынЁ╒ся, пастая╒ крыху, да╒шы нагрузку свайму
электроннаму мозгу, Ё ╒ шлемафонах касмана╒та╒ прагучала: "Тут".
Дзве маленькЁя рыдл╦╒кЁ, якЁя людзЁ спецыяльна захапЁлЁ з сабой,
угрызлЁся ╒ сыпучы пясок. Пад метровым пластом ляжа╒... шлем. Празрысты
наперадзе, металЁчны з патылЁцы Ё цеменЁ. Якраз такЁ, якЁя былЁ зараз на
галовах касмана╒та╒. Яны нават зЁрнулЁ адзЁн на аднаго, падума╒шы, цЁ не
забы╒ся сябар апрануць свой шлем. Але ╒с╦ было ╒ парадку. Янка ╒зя╒ знаходку
╒ рукЁ, пакруцЁ╒, аглядаючы з усЁх бако╒. Па ╒сЁм вЁдаць, гэта была Ёх рэч,
якую, аднак, яны нЁколЁ не гублялЁ.
На базу вярнулЁся мо╒чкЁ, думаючы кожны пра знаходку.
Нарэшце Барыс прапанава╒:
- ПаведамЁм на Зямлю.
- Пра што?
- Пра шлем.
- Ты ж не ведаеш, чый ╦н. А што, калЁ Ё там не ведаюць? На Марсе
экспедыцыЁ бываюць рэдка, асаблЁва ╒ гэтым ра╦не. Турысты таксама. На╒рад цЁ
нам што пэ╒нае адкажуць. Давай будзем шукаць гаспадара шлема.
У той жа дзень Барыс на ╒сюдыходзе адправЁ╒ся на двое сутак да
Па╒дн╦вага полюса. Адкла╒шы бягучыя справы, якЁх назбЁралася нямала, Янка
засе╒ у бЁблЁятэцы. Яна была не такая багатая, як на дальнЁх касмЁчных
караблях, але ╒с╦-такЁ ╒ ╦й можна было знайсцЁ даволЁ по╒ныя звесткЁ пра
планеты Сонечнай сЁстэмы Ё экспедыцыЁ да Ёх. Шлем бы╒ новай, магчыма,
апошняй мадэлЁ. Таму ╒ глыбЁню гадо╒ Янка вырашы╒ не забЁрацца, а
абмежава╒ся апошняй палавЁнай веку.
НЁчога, што хоць якЁм-небудзь чынам намякала б на паходжанне Ёхняй
знаходкЁ, ╦н, аднак, не знайшо╒. У апошнЁя гады Марс наведва╒ся вельмЁ мала,
Ё пра згубленыя тут рэчы не магло быць Ё гутаркЁ. Да таго ж за гэты час у
ра╦не, дзе знаходзЁлЁся касмана╒ты, не ступала нага нЁводнага другога
чалавека.
Але шлем Ёснава╒. ╡ калЁ яго не згубЁлЁ людзЁ, то... Янка ╒смЁхну╒ся.
Так можна дадумацца чорт ведае да чаго. Каб крыху развеяцца, ╦н вырашы╒
прагуляцца Ё захапЁ╒ з сабой ГанЁмеда. Хоць Ё робат, а ╒с╦ ж спадарожнЁк, з
якЁм можна, занудзЁ╒шыся, перакЁнуцца словам.
Мясцовасць паступова павышалася. ╡ калЁ Янка, адпачываючы, азЁрну╒ся,
будынак станцыЁ бы╒ дал╦ка ╒нЁзе. Белы, абнесены л╦гкай металЁчнай агарожай,
╦н выгляда╒ як казачны. Як успамЁн аб нязбы╒най мары дзяцЁнства. Янку
зрабЁлася нават сумна.
ГанЁмед, якому былЁ недаступныя эмоцыЁ чалавека, заварушы╒ся першы.
Янка з цЁкавасцю зЁрну╒ на свайго механЁчнага памочнЁка. Яго за╒с╦ды
цЁкавЁла рэакцыя дакладнага матэматычнага мозгу на тое, што захапляла
чалавека. Робат не ╒бачы╒ хараства. ╗н зрабЁ╒ крок Ё спакойна сказа╒:
- Бачу сляды.
Янка ╒здрыгну╒, падн╦с да вачэй бЁнокль. Справа ад станцыЁ, прыкладна
на па╒дарозе да першых адрога╒, вЁ╒ся ланцужок чорных кропак. Яны ЁшлЁ
аднекуль з-за бархана, апЁсвалЁ пятлю Ё хавалЁся ╒ скалах. Сляды былЁ
свежыя, бо ╒раган бушава╒ яшчэ за╒чора. Робаты Ёх пакЁнуць не маглЁ. Пасля
выпадку з ГанЁмедам гараж замыкалЁ. Аднак Янка запыта╒ у Барыса па рады╦, цЁ
не блука╒ той сам вакол базы.
- Я не вылазЁ╒ з машыны, - паведамЁ╒ Барыс Ё ╒ сваю чаргу пацЁкавЁ╒ся:
- А што?
- Бачу сляды нечых ног, - растлумачы╒ Янка.
- Мне вяртацца?
- Ага, - сказа╒ Янка Ё дакрану╒ся да ГанЁмеда, як да жывой Ёстоты: -
Хадзем.
Ля ямак, якЁя аказалЁся слядамЁ робата такога ж класа, што Ё ГанЁмед,
спынЁлЁся.
- Р-10 трэба вярнуць, - зрабЁ╒ вывад ГанЁмед, нецярплЁва пераступаючы з
нагЁ на нагу.
- Адну хвЁлЁнку, - як чалавеку, сказа╒ Янка Ё выклЁка╒ станцыю.
А╒таматычнае рэле ╒ключыла тэлесувязь. На маленькЁм паходным экране ╒знЁк
выгляд гаража знутры. Усе робаты былЁ на месцы. Для пэ╒насцЁ ╦н пералЁчы╒ Ёх
два разы. ПамылкЁ не было. Янка нахмуры╒ся Ё сказа╒: - Будзем шукаць.
Чалавек Ё робат пайшлЁ па следзе.
Янка ма╒ча╒, ашаломлены новай загадкай. Пра╒ду кажучы, ╦н не прыма╒ яе
╒сур'╦з. Здавалася, што ╒ наступнае Ёмгненне гэтае насланн╦ знЁкне Ё ╒с╦
акажацца мЁражом, галюцынацыяй. Але мЁналЁ хвЁлЁны, Ё разам з ЁмЁ цяклЁ
ямкЁ-сляды, пакЁнутыя адным з робата╒, якога, аднак, нЁхто не выпуска╒ на
волю.
ГанЁмед, наадварот, выгляда╒ надзвычай дзейным, нават заклапочаным. ╗н
часта нахЁля╒ся долу, маца╒ глебу Ё каменнЁ, чэрпаючы для сябе Ёнфармацыю, Ё
яго мармытанне ╒весь час чулася ╒ Янкавым шлемафоне.
- Што там у цябе, стары? - нарэшце спыта╒ Янка.
- Р-10 прайшо╒ тут тры гадзЁны назад. Хуткасць чатыры кЁламетры ╒
гадзЁну.
Янка ╒жо да╒но пераста╒ здзЁ╒ляцца са здольнасцей ГанЁмеда за╒важаць Ё
аналЁзаваць факты. Але зараз скептычна, нават з нейкЁм зларадствам, падума╒:
"Хоць раз ты памылЁ╒ся, механЁчная душа!"
ГанЁмед не памылЁ╒ся. КалЁ Сонца пачало ╒жо хавацца за дальнЁмЁ
вяршынямЁ горнага хрыбта, на адной з тэрас на барвовым фоне вячэрняга неба
Янка за╒важы╒ ц╦мную постаць. Гэта мог быць толькЁ... робат. Янка паморга╒
вачыма. ПрывЁд не прапа╒. ╗н Ёснава╒ наяве, дакладная копЁя ГанЁмеда.
- Барыс, Барыс! - асЁплым голасам загавары╒ Янка. - Я, здаецца,
вар'яцею.
- К начы буду, чакай мяне. Магчыма, гэта небяспечна.
- НебяспекЁ не бачу, - умяша╒ся ╒ размову людзей ГанЁмед, - Чуеш? -
нервова засмяя╒ся Янка. - Вяртайся. А цяпер бывай, хачу паглядзець, пакуль
не сцямнела.
ЗблЁзку робат бы╒ падобны на ГанЁмеда яшчэ больш. Янка аж раззлава╒ся.
╗н вырашы╒, што гэта Ём нехта на╒мысля нарыхтава╒ розных загадак, каб
праверыць, цЁ здольны яны арыентавацца Ё раскрываць таямнЁцы. ╗н падышо╒ да
робата Ё загада╒:
- ╡дзЁ за мной!
Робат уздрыгва╒, у яго тэлевачах успыхвалЁ агеньчыкЁ. ╗н бы╒ дзейны,
Янка гэта бачы╒, але заста╒ся глухЁ да сЁгналу чалавека. Адно з двух: або
што-небудзь сапсавалася ╒ Ём, або ╦н не разуме╒.
- Правер, ГанЁмед! - Янка адышо╒ убок.
ГанЁмед зрабЁ╒ крок да свайго сабрата. Чужынец, быццам баронячыся,
выставЁ╒ уперад рукЁ. ГанЁмед, наткну╒шыся на перашкоду, спынЁ╒ся.
Тым часам ус╦ навокал залЁла ноч, ц╦мная Ё густая, непадуладная нават
яркЁм зоркам. За тры крокЁ не было нЁчога вЁдаць. А чужы робат па-ранейшаму
не дазваля╒ падысцЁ да сябе. Янка не веда╒, што рабЁць.
- Не пЁльнаваць жа яго да свЁтання, - сказа╒ Барыс, даведа╒шыся аб
гэтым. - Паста╒це вешку з пеленгатарам Ё ЁдзЁце дадому.
- Разыгрываюць нас, - усмЁхну╒ся Барыс, калЁ яны сустрэлЁся з Янкам на
станцыЁ.
- ВельмЁ ж ужо недарэчна, - задумлЁва за╒важы╒ Янка.
Пакры╒джаныя касмана╒ты паслалЁ на Зямлю тэлеграму. Адказ атрымалЁ пад
ранЁцу. Зямля Ёх не разумела Ё пыталася, цЁ здаровыя яны.
- Што скажаш? - узрушаны Янка спынЁ╒ся перад Барысам.
- Можа, паслаць гэтага нахабнага робата да яго творца╒ Ё заняцца
справамЁ? Нам не так многа засталося быць тут.
- Бадай, правЁльна, - згадзЁ╒ся Янка, - цЁкава толькЁ, адкуль ╦н
узя╒ся?
- ПрывядзЁ сюды, тады даведаешся, - перасмыкну╒ плячыма Барыс.
СЁгналы пеленгатара раз-пораз адбЁвалЁ такты ╒ дынамЁку. Янка
апрану╒ся, паклЁка╒ ГанЁмеда Ё, ужо выходзячы, зЁрну╒ на стрэлкЁ
каардынатара. Яны паказвалЁ, што вешка знаходзЁцца ╒жо ╒ другЁм месцы.
- З нагамЁ яна, цЁ што? - здзЁвЁ╒ся Янка.
На тэрасе не было нЁ робата, нЁ вешкЁ.
- Дзе яны? - Янка бездапаможна агледзе╒ся.
- Сляды вядуць у горы, - падказа╒ ГанЁмед, па нейкЁх аднаму яму вядомых
знаках вызначы╒шы напрамак, у якЁм знЁк чужы робат.
- ПайшлЁ на╒здагон, - сказа╒ Янка.
- Я з табой, - паведамЁ╒ яму па рацыЁ Барыс.
МЁналЁ гадзЁны, ГанЁмед ус╦ в╦╒ Ё в╦╒ людзей. Нарэшце яны трапЁлЁ ╒
скалЁсты гушчар, падобны на мЁфЁчны лабЁрынт, з якога чалавеку нЁколЁ не
выбрацца. КалЁ людзЁ стамЁлЁся, ГанЁмед, нЁбы здагада╒шыся пра Ёх пакуты,
нырну╒ пад каменную арку Ё выйша╒ у вузкую далЁну. Справа яна цягнулася
некуды ╒далячынь, прамая, як вектар. А злева выхад з яе закрывала невысокая,
вастраверхая гара. ГанЁмед павярну╒ улева, зрабЁ╒ некалькЁ крока╒ Ё
спынЁ╒ся, задра╒шы круглую пластыкавую галаву. ЛюдзЁ таксама задралЁ галовы.
Вяршыня гары нагадвала спелую сасновую шышку, з якой вось-вось
пасыплецца янтарнае насенне...
- Барыс! - Янка хапЁ╒ таварыша за плячо.
Каменныя пял╦сткЁ шышкЁ варухнулЁся, Ё з-пад Ёх на самым версе блЁснула
шкло.
- Акуляр фотаапарата?! - Янка мацней сцЁсну╒ плячо Барыса.
Акуляр з хвЁлЁну паглядзе╒ на Ёх Ё зно╒ схава╒ся.
- Нас за╒важылЁ, - голас Барыса дрыжа╒ ад хвалявання, - чуеш,
за╒важылЁ!
- Хто?
- ╡ ты яшчэ пытаешся? Тут, напэ╒на, хаваюцца прышэльцы з чужога свету.
- Навошта Ём хавацца? - не згаджа╒ся Янка з таварышам.
- Гэта ж вельмЁ проста. Яны не ведаюць нашых намера╒.
- ╡менна проста. Гэта мне Ё не падабаецца. - Янка падума╒ крыху Ё
пакрочы╒ па вузкЁм праходзе, якЁ вЁ╒ся памЁж базальтавых нагрувашчвання╒.
Але не паспе╒ ╦н прайсцЁ Ё дзесяцЁ метра╒, як пачу╒ся гул аднекуль з
глыбЁнЁ планеты. Янка на Ёмгненне зам╦р, прыслухо╒ваючыся, потым упарта
матну╒ галавой Ё пакрочы╒ далей. Гул узмацнЁ╒ся. Ад яго дрыжалЁ навакольныя
горы.
- ВярнЁся! - крыкну╒ Барыс.
Янка не паспе╒ адказаць, як ГанЁмед перагарадзЁ╒ яму дарогу.
- Чалавеку нельга, - без эмоцый прамовЁ╒ ╦н.
Ад нечаканасцЁ Янка адступЁ╒. Гул паменша╒.
- ГанЁмед, - загада╒ Барыс, - ЁдзЁ зрабЁ здымкЁ.
Ахо╒ныя ╒стано╒кЁ, якЁя пагрозлЁва рэагазалЁ на з'я╒ленне ╒ полЁ Ёх
дзейнасцЁ чалавека, робата прапусцЁлЁ бесперашкодна.
ГанЁмед вярну╒ся праз гадзЁну. Касмана╒ты тут жа праявЁлЁ пл╦нку Ё
сярод скал, у зацененым кутку, пачалЁ праглядаць яе.
ГанЁмед папрацава╒ добрасумленна, але гэта была добрасумленнасць
машыны, а не чалавека. ╗н фатаграфава╒ ус╦, што бачы╒, Ё таму вылучыць з
важнага неЁстотнае было цяжка. Каменны хаос раптам змянЁ╒ся прасторнай
залай. Не паспелЁ людзЁ яе разгледзець, як на экране з'явЁлЁся дзверы. Потым
экран пасвятле╒, Ё абрысы ╒жо зна╦май залы адлюстравалЁся на ╒сю яго шырыню.
На гэты раз ГанЁмед сарыентава╒ся добра. Адлюстраванне пачало расцЁ, Ё
касмана╒ты ╒бачылЁ, што перад ЁмЁ пульт.
- А можа, у яго Ёншае прызначэнне? - засумнява╒ся Янка.
- Шкала, цыферблаты, Ёндыкатары. Яны паблЁскваюць агеньчыкамЁ. Ясна -
гэта пульт. Можа, тут сабраны ╒се каналы, па якЁх нехта кЁруе дзейнасцю?..
- Чы╦й? - спыта╒ насмешлЁва Янка.
- Хаця б тых, хто цябе спынЁ╒, - адпарырава╒ Барыс. - Аднак кепЁкЁ
╒бок. Мы яшчэ не прагледзелЁ ╒с╦.
Праектар быццам бы толькЁ Ё чака╒ гэтых сло╒. У наступную хвЁлЁну
касмана╒ты ╒бачылЁ ╒жо зна╦мага робата, а побач - зусЁм такога ж, толькЁ без
галавы. Вакол яго завЁхалася мноства членЁстых механЁчных рук.
- Майстэрня, - не хава╒ захаплення Барыс, - вось ╦н, чужы розум!
Янка не адказа╒. ╗н стая╒ задумлЁвы, засяроджаны, быццам хаце╒ нешта
зрабЁць.
- Я пайду, - нарэшце цЁха сказа╒ ╦н. Перш чым Барыс паспе╒ адказаць,
яго Ё след прасты╒.
Раптам магутны гул, ус╦ нарастаючы, вырва╒ся з нетра╒, скалану╒ горы.
╡мгненныя штуршкЁ, як штормавыя хвалЁ, накочвалЁся адзЁн на другЁ. Спалоханы
Барыс паклЁка╒:
- Янка! Янка!
Прайшла хвЁлЁна, якая здалася Барысу вечнасцю. ╡ калЁ пачалЁ рушыцца
горы, з-за скалы, нешта трымаючы ╒ руцэ, выбег Янка. СхапЁ╒шы сябра, ╦н
памча╒ся прэч ад гэтага страшнага месца. Янка пасгте╒ яшчэ за╒важыць, як
услед Ём зно╒ прыадкрылася аптычнае вока. А потым у паветра ╒знялася шэрая
сцяна кранутых з гн╦зда╒ камення╒. Янка Ё Барыс упалЁ. ХвЁлЁны праз дзве ╒с╦
было скончана. Там, дзе толькЁ што стаяла вежа, ляжала куча абломка╒.
- Эх, ты! - толькЁ Ё сказа╒ Барыс Янку, калЁ яны вярнулЁся дадому.
- Што я?
- З чужой цывЁлЁзацыяй сустрэлЁся, а ты... Цяпер ус╦ загЁнула.
- Тое-с╦е захавалася.
- КарысцЁ ад яго. - Барыс не мог супакоЁцца. - Разумееш, якая цЁкавая
цывЁлЁзацыя. Яны прыслалЁ сюды сваЁх робата╒, машыны. ╡ тыя вывучалЁ Марс.
- А чым ты растлумачыш, што Ёх робаты былЁ падобныя на ГанЁмеда?
- ПомнЁш, ГанЁмед знЁка╒? Яны яго схапЁлЁ, вывучылЁ будову Ё зрабЁлЁ
некалькЁ такЁх самых робата╒.
- Чаму ж ГанЁмед нЁчога не паведамЁ╒ аб гэтым?
- О, яны асцярожныя. Ведаючы яго будову, разрадзЁлЁ пэ╒ны сектар
электроннай памяцЁ. - Барыс крыху супакоЁ╒ся, падбадз╦раны ╒ласнай Ёдэяй. -
Што, скажаш неверагодна?
- Верагодна, Ё нават вельмЁ.
- Тады радыруй на Зямлю. - Убачы╒шы, што Янка не варушыцца, ускрыкну╒:
- Не марудзь, а то я сам.
- Барыс, пачакай хвЁлЁну, - папрасЁ╒ Янка Ё паклЁка╒: - ГанЁмед! -
Цяжка тупаючы, нЁбы стомлены ад няда╒нЁх падзей, ГанЁмед увайшо╒ у пакой. -
Дай мне тую рэч, што я захапЁ╒ з сабой.
- КалЁ ласка, - ГанЁмед працягну╒ руку, на далонЁ якой ляжа╒ чорны
цылЁндрык.
Янка ╒зя╒ яго, пакруцЁ╒ перад вачыма Ё, здзЁ╒лены, нЁбы ╒першыню бачы╒,
запыта╒:
- Гэта тое?
- Тое, - у тон адказа╒ робат.
- ЗЁрнЁ, Барыс.
Барыс гляну╒ на цылЁндрык, потым схапЁ╒ нож Ё распаро╒ металЁчную
абгортку. На падлогу пасыпалЁся крышталЁкЁ.
- Тры╦ды... - сказа╒ ╦н.
- Так, тры╦ды, якЁмЁ карысталЁся людзЁ гадо╒ сто назад, - пацвердзЁ╒
Янка. - НЁчога не разумею.
- Можа, ус╦-такЁ запросЁм касмЁчны цэнтр? - напомнЁ╒ Барыс.
- Давай спачатку разбяромся самЁ, - прапанава╒ Янка. - ГанЁмед, прынясЁ
даныя структурнага аналЁзу пластыка знойдзенага шлема.
- Ты пра нешта здагадваешся? - ажывЁ╒ся Барыс.
Янка не адказа╒. ╗н уважлЁва ╒гляда╒ся ╒ лЁчбы, якЁя былЁ напЁсаны на
паперцы, прынесенай робатам.
- НЁчога не разумею, - па╒тары╒ Янка свае няда╒нЁя словы, - структура
недасканалая. Мы цяпер робЁм лепшы пластык. Не, тут нешта не тое. Альбо нас
водзяць за нос, альбо... Гэта, напэ╒на, зямнога паходжання. Радыруй, Барыс!
Адказ прыйшо╒ на гэты раз на дзЁва хутка Ё гэткЁ ж на дзЁва невыразны:
Зямля запатрабавала падрабязнасцЁ.
Янка закадзЁрава╒ тэкст Ё ╒ставЁ╒ паведамленне ╒ перадатчык. НекалькЁ
хвЁлЁн у пакоЁ было чуваць папЁскванне рацыЁ. КалЁ яно скончылася, Барыс
сказа╒:
- ПайшлЁ спаць. Цяпер яны не так хутка разбяруцца.
Заснуць яны не паспелЁ. ХвЁлЁн праз трыццаць пры╦мнЁк прыня╒ сЁгнал, Ё
на стол папа╒зла папяровая стужка. Янка ледзь дачака╒ся канца перадачы.
СхапЁ╒шы стужку, пабег да Барыса.
- Што? - усхапЁ╒ся той.
- Ты не памылЁ╒ся, - смяя╒ся Янка.
- ЦывЁлЁзацыя?
- Так, - Янка крыху памарудзЁ╒, любуючыся збянтэжаным тварам таварыша,
Ё нарэшце злЁтава╒ся: - Зямная. Сэнс ты ╒гада╒. Сто трыццаць гадо╒ таму
назад, калЁ людзЁ яшчэ толькЁ марылЁ пра свае падарожжы да зорак, да Альфы
Цэнта╒ра была адпра╒лена а╒таматычная станцыя. Яна была абсталявана так, што
магла ╒ступЁць у кантакт з магчымай цывЁлЁзацыяй на адной з планет гэтай
зоркЁ, сабраць неабходныя звесткЁ Ё вярнуцца на Зямлю. Але сувязь са
станцыяй абарвалася не╒забаве пасля яе старту. Прычына была невядомая аж да
гэтага часу. Пакуль мы з табой выпадкова не набрылЁ на яе. ВЁдаць, нешта
пашкодзЁла станцыю, Ё яна замест Цэнта╒ра трапЁла на Марс.
- Цьфу ты... - Барыс адчува╒ сябе пакры╒джаным.
- Не бядуй, дружа, - засмяя╒ся Янка, - недзе нас з табой яшчэ чакае
незна╦мая цывЁлЁзацыя...
Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT