Уладз│м│р М│калаев│ч Шыц│к. Гермес падказвае к│рунак
---------------------------------------------------------------------
У.Шыц│к. "У час не вярнул│ся", "Мастацкая л│таратура", М│нск, 1975
OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 л│пеня 2003 года
---------------------------------------------------------------------
Пройдзе час, з зямных касмадромав возьмуць старт вял│зныя зоркал╕ты │
нак│руюцца да дал╕к│х галактык.
Магчыма, гэта адбудзецца вжо в наступным стагоддз│, магчыма, значна
пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы вжо цяпер хочам ведаць, што
напаткае бясстрашных астрал╕тчыкав у бясконцай прасторы. Аб │х прыгодах,
л╕се │ знаходках расказваецца в гэтым зборн│ку фантастычных апавяданняв.
Два дн│ хадз│в Сашка Шарай насуплены, пахмуры, з нам│ амаль не
размавляв. ▓ М│шка Патупчык, │ я разумел│ вс╕ │ старал│ся таксама зал│шне не
чапляцца да сябра. Напэвна, на яго месцы мы был│ б не лепшыя: метал│чная
пласц│нка, падобная на л│сц│к серабрыстай тапол│, так │ не ажыла, │ нават
тая перадача, што вявлялася нам ледзь не весткай з глыб│нь Сусвету,
здавалася зараз м│ражом. Каб я сам на свае вочы не бачыв на экране таго
дз│внага чалавека сярод падводнага дворыка, н│завошта не паверыв бы, што
гэта правда. А вс╕ Сашка. Соб│ла яму сапсаваць усю справу. Што за чалавек?
Н│якай вытрымк│!
Занятыя гэтым│ клопатам│, мы неяк забыл│ся, што набл│жаецца канец
навучальнага года. Па вс│х асновных прадметах - матэматыцы, ф│з│цы, мове,
г│сторы│ - зал│к│ вжо здал│ раней, яшчэ напрадвесн│. Але заставався экзамен
на вольную тэму, вельм│ сур'╕зны, як │ мае быць у с╕мым класе. Тэму мы не
ведал│, яе пав│нен быв даць наставн│к. А ╕н нам не патурав да гэтага часу, │
па всяму было в│даць - не зб│рався раб│ць ск│дак │ надалей. З таго часу,
кал│ ╕н, выслухавшы наш расказ пра неверагодныя с│гналы з космасу, загадкава
всм│хнувся, мы яго чамусьц│ не сустракал│: няйначай распрацоввав на нашы
галовы нейкую складаную экзаменацыйную тэму.
Сашка, як звычайна, не здолев довга нас│ць крывду в сябе, прыйшов │
сказав:
- Патрэбен друг│ л│сц│к.
Я ледзь не раззлавався. Як│ разумн│к! Трэба было аж два дн│ пазбягаць
нас, каб гэта прыдумаць.
- Давай завтра сходз│м, - працягвав Сашка, - пакуль наставн│ка няма. Я
ц│кав│вся, ╕н кудысьц│ паехав.
- Куды гэта мы пав│нны з табой │сц│? - я не мог схаваць │рон││.
- На возера, - як быццам я вжо згадз│вся, спакойна растлумачыв Сашка. -
Магу адз│н пайсц│, не бойся. Але разам абавязкова нешта знойдзем.
Я ведав, што ╕н не баязл│вец. Я н│кол│ не забуду, як ╕н аднойчы залез у
вальер да тыгра │ ан│ кропельк│ не спалохався. А тут дык │ зус│м няма чаго
баяцца. Аднак мне не падабалася Сашкава манера рашаць ус╕ за │ншых.
- Нак│дал│ там, - агрызнувся я, - бяры вял│кую торбу.
Хлопец, н│бы не зразумев, з│рнув з дакорам.
- Порхавка ты, В│цька, тое │ бярэш, што само в рук│ лезе.
Гэта было несправядл│ва. Бо кал│ казаць па-шчырасц│, дык менав│та Сашку
н│кол│ не хапала цярпення. Як вось з ма│м л│сц│кам, │ я крыкнув:
- Сам ты верхагляд!
Мы паспел│ вжо сказаць адз│н аднаму некальк│ прыемных слов, як раптам
адчын│л│ся дзверы. У кал│доры стаяв наставн│к, з-пад яго рук│ выглядав М│шка
Патупчык, а ззаду в│днелася яшчэ нечая ф│гура.
Мы з Сашкам пераглянул│ся, │ тут я пазнав трэцяга. Гэта быв робат
Гермес. Той самы, якога мы бачыл│ на экране праектара, кал│ наставн│к
расказвав пра сва╕ адз│нае касм│чнае вандраванне. Я м│жвол│ паравнав │х -
наставн│ка │ Гермеса. Як н│ дз│вна, пастарэл│ абодва - чалавек │ машына.
Чалавек болей, хаця в той час, кал│ яны был│ знятыя на пл╕нку, чалавек быв
маленьк│м хлопчыкам.
- Сядайце, - сказав наставн│к, - ╕сць важная размова.
Мы сел│. А Гермес тольк│ прых│нувся да вушака, зус│м як чалавек,
касманавт у скафандры. Нават галава, круглая, з палоскам│ на пластыку - для
вачэй, вушэй │ рота - нагадвала гермашлем.
- Пра л│сц│к н│чога не даведал│ся? - спытав наставн│к.
- Дык Сашка... - пачав быв М│шка.
- Не будзем шукаць в│наватых, - спын│в яго наставн│к, - зоймемся
экзаменам.
- У-ра-а! - падхап│вся Сашка.
Ус╕-так│ ╕н вельм│ нявытрыманы чалавек. Думаю, у касманавты яго не
возьмуць, там нервовых не любяць.
Наставн│к пачакав, пакуль Шарай супако│цца, з│рнув на мяне │ сказав:
- Тэма экзамену, В│ця, звязана з тва╕й знаходкай на дне возера.
Я таксама зараз мог закрычаць "ура", я мев на гэта большыя падставы,
чым Сашка. Але я прамавчав. Астрал╕тчык пав│нен быць стрыманым у сва│х
пачуццях, а я спадзявався, што, нягледзячы н│ на што, буду │м. Я тольк│
з│рнув на наставн│ка.
- Заданне, - растлумачыв ╕н, - раскрыць таямн│цу л│сц│ка. Уводная
наступная: "Вы на невядомай планеце. Планета - гэта возера. Л│сц│к - сляды,
магчыма, разумнай цыв│л│зацы│. Задача - пацвердз│ць гэта ц│ абвергнуць".
Тэрм│н - тры дн│. У дапамогу вам прыдадзены к│бернетычны робат Гермес.
Узрадаваныя, мы нават не здз│в│л│ся, чаму наш наставн│к нарэшце парушыв
сва╕ прав│ла не гаварыць пра космас. Нам падумалася, што ╕н паверыв у с│гнал
з галактык│, як│ трап│в на Зямлю праз мой л│сц│к серабрыстай тапол│.
Кал│, давшы заданне, наставн│к пайшов, мы яшчэ крыху паспрачал│ся.
М│шка хацев адправ│цца на возера няйначай як на сва│м х│стк│м плыце. Мавляв,
пав│нен быць элемент небяспек│. Я, │ тут мяне нечакана падтрымав Сашка,
л│чыв, што справу трэба став│ць на больш сал│дную аснову. Мы - касманавты │
таму пав│нны быць тэхн│чна взброеным│, як саправдныя пакарыцел│ прасторы.
Трэба взяць кацер з каютай │ рады╕станцыяй. Магчыма, М│шка не здався б так
хутка. Але зараз нас было чацв╕ра. Гермес, напэвна, перабравшы не адз│н
дзесятак варыянтав, сх│л│вся на наш бок. А Гермесу, як│ памагав касманавтам
у саправдным пал╕це, М│шка пярэчыць не адважывся.
Следапытам быв я. На тым месцы, дзе я в м│нулы раз уваходз│в у ваду,
спын│в хлопцав │ загадав ус│м падрыхтаваць акваланг│. Сашка зарагатав.
- ▓ Гермесу?! - аж дав│вся ╕н, так яму стала смешна.
Тольк│ я быв адкрыв рот, каб высмеяць яго самога, як падав голас робат:
- Мой корпус герметычны.
Сашка перастав смяяцца. А я падумав, што так яму │ трэба. Малайчына
Гермес. Гэта ж кожны пачатковец ведае, што касм│чны робат не ба│цца н│якага
шкоднага асяроддзя.
Без прыгод наша невял│кая экспедыцыя дабралася да таго падводнага
пасел│шча, якое я знайшов у м│нулы раз. Довга блукал│ пам│ж разбураных
дворыкав, заходз│л│ в ру│ны, дзе некал│ было людское жытло. Я вявляв сабе
гэтыя дамы - невял│чк│я, на тры ц│ два пакойчык│, │ чамусьц│ зайздросц│в │х
кол│шн│м жыхарам. Было в гэтай старадавнасц│ нешта хвалюючае, таямн│чае.
Я не здз│в│вся, кал│ Сашка н│бы здагадався пра мае думк│ │ сказав:
"Антычная эпоха". Тольк│ зазначыв, што мы раптам пачал│ думаць аднолькава.
У нас был│ прыборы для размовы в вадзе, │ мы пачал│ абмярковваць
здагадк│.
- Цяпер я разумею, - гарачывся Сашка, - чаму н│хто не чув пра чужынцав,
як│я прылятал│ на Зямлю. Гэта было вельм│ давно, да нашай эры, кал│ людз│ не
магл│ │х зразумець. Але яны пак│нул│ пра сябе знак для пазнейшых пакаленняв.
▓ В│цька знайшов гэты знак.
Супраць гэтага мне пярэчыць не хацелася, ды │ М│шка, в│даць, згаджався
з Сашкам. Бо г│потэза была надта прывабл│вая. Мы так захап│л│ся ╕ю, што
зус│м забыл│ся на Гермеса │ не сачыл│ за яго паводз│нам│.
А робат не трац│в часу, нашы здагадк│ яго не ц│кав│л│, яму патрэбны
был│ тольк│ факты. Невзабаве ╕н папярэдз│в нас, што зарад балонав паменшывся
напалав│ну. Мы адмахнул│ся. Але праз некальк│ хв│л│н ╕н раптам ашалам│в нас.
У шлемафонах прагучала: "Л│сц│к серабрыстай тапол│".
Мы павярнул│ся │, здаецца, м│ж тых самых замшэлых асл│злых каменняв
убачыл│, як пад святлом Гермесавага л│хтара нешта бл│снула. Я пазнав свой
л│сц│к. Вока в Гермеса было пран│кл│вае, дакладнае, а памяць яшчэ, в│даць,
лепшая: ╕н не забыв майго расказу.
Вядома, мы больш не магл│ тут заставацца. Мы пав│нны был│ │мчаць да
свайго тэлепры╕мн│ка з автаматычнай настройкай. Гермес нешта бубнев сабе,
н│бы хацев нас затрымаць. Але яго н│хто не слухав.
Праз якую гадз│ну Сашка вжо наладжвав пры╕мн│к, злучаючы антэну з
серабрыстай метал│чнай пласц│нкай, якая мела форму таполевага л│сц│ка. Мы з
М│шкам, вядома, был│ побач, а Гермес, як надоечы, стаяв, прых│нувшыся да
вушака.
Гэта была хвалюючая хв│л│на. Мы дрыжал│ ад нецярпення, ад бояз│, што
знов будзе нявдача.
Нарэшце экран засвяц│вся, н│бы вярнувшы нас на дно ляснога возера.
Паказал│ся зна╕мыя ру│ны падводнага пасел│шча. Вось-вось пав│нен быв
з'яв│цца, як тады, чалавек. ▓ раптам экран патух. Гэты л│сц│к мев, напэвна,
яшчэ меншы запас │нфармацы│. Мы прыйшл│ в роспач.
- Вазьм│! - прагучала в пако│.
Мы яшчэ не прывыкл│ да голасу свайго к│бернетычнага памочн│ка │
недавменна круц│л│ галовам│: хто гэта тут?
- Вазьм│! - Гермес адарвався ад дзвярэй │ зраб│в крок да стала,
трымаючы на раскрытай далон│ яшчэ адз│н л│сц│к.
Сашка схап│в яго, │рванувся да тэлепры╕мн│ка, але затрымався │ сказав:
- Ты добры хлопец, Гермес!
Робат н│чога не адказав, яго не праграм│равал│, каб рэагавав на
пахвалу. Але вс╕ ровна ╕н быв малайчына.
Знов свяц│вся экран. Знов на │м в│дневся чалавек, апрануты в просты │
прыгожы касцюм, падобны на сучасны спартывны, │ нешта гаварыв.
Хутчэй за вс╕ │нфармацыйны змест нашага л│сц│ка быв абмежаваны. Бо
невзабаве │ гэта перадача скончылася амаль на тым жа кадры, дзе чалавек
пачынав гаварыць.
- Але я цябе перах│тру, - Сашка адшпурнув л│сц│к ад сябе │ нецярпл│ва
крыкнув робату: - Дай яшчэ адз│н! - думав, в│даць, што в таго │х невычэрпны
запас.
- Не трэба, - нечакана запярэчыв Гермес. - Крын│ца выпраменьвання на
павдн╕вым усходзе, адх│ленне тры градусы ад мерыдыяна, адлегласць пяцьдзесят
к│ламетрав.
- Што ты там пляцеш, - узлавався Сашка.
▓ я гатовы быв далучыцца да яго, падумавшы, што нездарма робата сп│сал│
з касм│чнага флоту.
Адз│н М│шка, здаецца, ус╕ яшчэ верыв Гермесу.
- Дзе, дзе? - перапытав ╕н │ раптам выпал│в: - Археалаг│чная станцыя!
Гермес удакладн│в:
- Трэба праверыць.
Без натхнення адправ│л│ся мы в новае падарожжа. Яно не абяцала н│чога
ц│кавага. М│шка адразу разб│в Сашкаву г│потэзу аб касм│чных прышэльцах │
сказав, што археолаг│, напэвна, памагаюць к│ношн│кам здымаць ф│льм пра
старажытную Зямлю. Бадай, ╕н мев рацыю. ▓ я спрабавав супако│ць сябров - мы
ж здадз│м экзамен, бо заданне наставн│ка выканал│.
Я не памыл│вся наконт экзамену. Тольк│ дарэмна так пес│м│стычна
глядзел│ наперад мае хлопцы. Тое, пра што мы даведал│ся в археолагав,
аказалася не менш ц│кава, чым касм│чныя госц│.
Возера саправды втварылася пяць гадов таму назад пасля моцнага
землетрасення. Вучоныя зац│кав│л│ся рэшткам│ старажытнай цыв│л│зацы│, якая
пасля працяглага знаходжання в зямл│ адкрылася на дне. Але яны зараз зус│м
не памагал│ к│ношн│кам раб│ць г│старычны ф│льм. Яны працавал│ на сябе.
Нядавна быв вынайдзены спосаб здымаць адб│тк│ таго, што некал│ давно бачыл│
прадметы м╕ртвай прыроды. Вось, выкарыстовваючы гэты спосаб, археолаг│ │
прымус│л│ загаварыць каменн│ давняга пасел│шча. Хвал│ з адб│ткам│ │ прымав
наш тэлепры╕мн│к. Археолаг│ абяцал│ паказаць нам пасля кан│кулав ф│льм.
А л│сц│к│?.. Яны не мел│ да гэтага н│якага дачынення. Хоць у свой час │
впрыгожвал│ парталы мясцовых будынкав. ▓ яны зус│м не выпраменьвал│, як мы
думал│. Гермес пра гэта хутка здагадався. Але на тое ╕н │ мев электронны
мозг, каб ул│чваць усе магчымыя варыянты...
Наставн│к пастав│в нам на экзамене становчую адзнаку. Аднак не гэта
взрадавала нас. В│ншуючы з пераходам у восьмы клас, ╕н раптам сказав:
- Мне дазвол│л│ з вам│ экскурс│ю на Месяц.
Гэта было цудовна │ нечакана. Але нават Сашка в той раз не закрычав
"ура". Тольк│ сказав:
- А Гермеса возьмем?
- А што, х│ба ╕н засумавав па прасторы? - усм│хнувся наставн│к.
А мне здався нейк│ прытоены боль у гэтай ягонай усмешцы. В│даць, па
космасу сумуюць не тольк│ робаты.
Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:53:16 GMT